5‐12‐2014

1

Sociale vaardigheden en emoties bij kinderen/jongeren met autisme. 

Peter VermeulenAutisme Centraal

Basisidee dat je vaak ziet

Autisme is primair een stoornis in het sociaal contact

Primair in de behandeling istraining van sociale 

vaardigheden en emoties

5‐12‐2014

2

Maar…

Om kinderen en jongeren met autisme te helpen in hun omgang met anderen, zijn klassieke Sociale Vaardigheidstrainingen niet het beste antwoord!En ToM‐trainingen al evenmin!En de klassieke emotieherkennings‐trainingen zijn idioot…

Waarom niet?

• In autisme is de sociale stoornis niet primair, het probleem zit veel dieper en elders

• Sociaal functioneren is van meer afhankelijk dan alleen sociale vaardigheden en sociale cognities

• En de huidige behandelingen zijn gebaseerd op achterhaalde ideeën over sociale vaardigheden en emoties

5‐12‐2014

3

Autisme• In eerste instantie een stoornis in de informatieverwerking en NIET een sociale stoornis– Ook de waarneming en betekenisverlening van niet‐sociale zaken (zoals voorwerpen) is verstoord

– Bv. geen gebruik maken van schaduw als context voor het herkennen van voorwerpen

• En dat heeft natuurlijk gevolgen op (onder andere!) de interactie en communicatie met anderen

Wat maakt het sociaal‐emotionele zo moeilijk voor 

mensen met autisme?

5‐12‐2014

4

Sociale vaardigheden

Inlevingsvermogen

Kennis van de regels

Traditionele verklaringen sociale moeilijkheden mensen met autisme

Om sociaal te zijn moet je vooral naar het ‘juiste’ kijken

Visuele fixatiepatronen tijdens het kijken naar naturalistische sociale situaties voorspellen niveau van sociale competentieKlin et al. (2002)

Onderzoek heeft aangetoond dat mensen met autisme, reeds als baby, anders kijken dan mensen zonder autismeKlin A. et al. (2002). Visual fixation patterns during viewing of naturalistic social situations as predictors of social competence in individuals with autism. Archives of General Psychiatry, 59,  809‐815.

5‐12‐2014

5

Kijken door autistische ogen

Kunnen we ze dan niet aanleren waar ze moeten naar kijken?

5‐12‐2014

6

Onderzoek met schilderij “Ze hadden hem niet verwacht” (Ilya Repin)

• Waar mensen zonder autisme naar kijken is contextueel bepaald

• Bij mensen met autisme lijkt dat niet het geval te zijn

Benson, V. (2009). Atypical saccadic scanning in autisticspectrum disorder. Neuropsychologia (47) 4, 1178‐1182. 

Wat is belangrijk om op te letten??

• Dat is afhankelijk van de context!– Externe context (de situatie)– Interne context (voorkennis, de taak, het doel…)

5‐12‐2014

7

Basis= contextgevoeligheid

Soc. V’n

Sociale waarneming

Contextgevoeligheid

Soc V’n = Sociale Vaardigheden

Emotieherkenning: smoeltjes benoemen

• Heeft geen zin als je niet weet wat die emoties zijn

• We zien gelaatsexpressies altijd in context

• Relatie gelaatsuitdrukking – waargenomen emotie is niet vast

5‐12‐2014

8

Niet WETEN hoe iets voelt…

“Hoe stel je je voor dat het is om verliefd te worden?”

“Misschien is het zoiets als flauwvallen – als dat het niet is, 

weet ik het niet.”

Leven in een relatieve wereld

emotie 2

context

verdriet emotie 3

Niets heeft een absolute betekenis!

Een triest gezicht betekent dus niet altijd verdriet!

5‐12‐2014

9

Gelaatsuitdrukkingen: dubbelzinnig

Meeste gelaatsuitdrukkingen zijn niet eenduidig

Green e.a. (2008)

5‐12‐2014

10

Context is belangrijker dan gezicht

boos bang

Context: bang Context: boos

bang boosRighart & De Gelder (2008)

Emoties benoemen volstaat niet!

• Een emotie benoemen vs weten waar die emotie vandaan komt

• De verklaring van de emoties zit in de context!

5‐12‐2014

11

Context en inlevingsvermogen

• Mensen met autisme slagen er niet in om de context te gebruiken om zich in te leven in anderen (bv. de waarheid niet zeggen = altijd liegen, of een grapje; Strange Stories experiment)

• Mensen met autisme kunnen slagen op a‐contextuele (labo) testen maar falen dan weer op meer dynamische, levensechte, gecontextualiseerde taken (onderzoek Roeyers)

‘Intuition of Mind’ (Vermeulen, 2005)

• (Begaafde) autisten zijn de enigen die een THEORY of mind hebben

• Wat ze missen is een “intuition” of mind: contextueel aangestuurde spontane mind reading

• Wat ontbreekt is een  “contextuele activatie” van hun theory of mind

5‐12‐2014

12

Daarom hebben ToM‐trainingen weinig effect op echte leven

010203040506070

ToM‐test emotioneelbewustzijn

empathie CSBQ:sociaalgedrag

PrePost*: significant effect

*

Basis = contextgevoeligheid

ToM

Kennis van mentale 

toestanden

Contextgevoeligheid

5‐12‐2014

13

Kennis van sociale regels

• Ze kennen vaak heel wat (aangeleerde) scripts en regels

• En ze kunnen ook veel regels aanleren

• Maar ze hebben moeite met contextuele variaties en toepassingen(Loth a.o., 2008; 2010)

Kennis van sociale regels

Liegen is soms wel OK!

5‐12‐2014

14

Context en sociale scripts

Sociaal aangepast  gedrag = contextueel aangepast gedrag!

Besluit

Contextgevoeligheid

Socialevaardigheden

Inlevingsvermogen Sociale kennis

Sociaal‐emotionele competentie

5‐12‐2014

15

Kan je die contextgevoeligheid 

dan niet trainen/aanleren?

• We kunnen een blinde niet leren zien,,• Dat is net zo bij een contextblind persoon• Contextgevoeligheid werkt

– In Stealth modus (onbewust)– Super snel (binnen milliseconden)

Slechte nieuws...

5‐12‐2014

16

• We kunnen een blinde niet leren zien,,• Dat is net zo bij een contextblind persoon• Maar er is heel veel wat we wél kunnen doen om te COMPENSEREN

Het goede nieuws

Helpen sociaal te functioneren

• Compenseren, niet corrigeren!– Werken aan de sociale vaardigheden van de omgeving, niet enkel aan die van de autist

– Op het contextknopje drukken: vertrek vanuit contexten, niet vanuit vaardigheden

– Compensatietrucjes aanleren: hoe sociaal zijn zonder sociaal te zijn?

5‐12‐2014

17

Autisme: een sociale stoornis?

• Egocentrische definitie van autisme– Wat de niet‐autist ‘stoort’ is het belangrijkste criterium

• Sociaal model van handicap– Een gebrek aan empathie is maar een probleem wanneer de omgeving empathie verwacht

Vermeulen, P. (2006). Vormt de sociale stoornis wel de kern van autisme? Autisme Centraal, 25 (6), 27‐29.

En hoe zit het met de sociale vaardigheden van de niet‐autist?

5‐12‐2014

18

Tweesporenbeleid

stoornis

De persoonveranderen

omgeving

De omgevingveranderen

aanleren aanpassen

Autisme Centraal methode

Autist isch denkenBasisrustConcrete CommunicatieDubbelspoorE igenheidFunctioneel

5‐12‐2014

19

Aanpassen van de omgeving

Is eerste spoor omdat:Een autismevriendelijk klimaat maakt het aanleren en ontwikkelen mogelijk(niemand leert veel bij onder stress)

Aanpassen omgeving• Aanpassing van de omgeving aan de autistische informatieverwerkingsstijl– Duidelijkheid– Voorspelbaarheid– Helderheid– Sensorische hygiëne

• Autismevriendelijkheidin alle contexten

5‐12‐2014

20

Aanpassen van de omgeving

• Verwachtingen aanpassen (bv. WorkingApart Together‐principe; ontsnappingsscenario)

• Visualiseren en voorspelbaar maken van sociale verwachtingen

• De sociale situatie zo aanpassen dat ze kunnen overleven en vooral (bijna) niet kunnen falen

Standaard idee

Sociale vaardigheidstraining

werk vinden en houden

sociale integratie

vrienden maken

bijdrage aan de samenleving

Je moet eerst sociale vaardigheden aanleren, want dan kunnen ze…

5‐12‐2014

21

Standaard idee

Werkt niet omdat• Sociale vaardigheden / cognities aanleren een onbegonnen werk is

• Sociale vaardigheden niet een voorwaarde maar het resultaat zijn: je leert sociale vaardigheden in het echte leven, niet in therapiesituaties of behandelingsruimtes

Beurtol verduidelijken

5‐12‐2014

22

Beurtrol visueel verduidelijken

• Beurtrol visualiseren

Beurtrol visueel verduidelijken

in een groepsgesprek

5‐12‐2014

23

Klassieke aanpak vertrekt van vaardigheden

Vaardigheid # 1

Situatie # 1

Situatie # 2

Situatie # 3

generalisatie

Vaardigheid # 2

Situatie # 1

Situatie # 2

Situatie # 3

generalisatie

Gecontextualiseerde trainingsprogramma’s

• Start van contexten (“Tiny‐principe”):

context # 1

vaardigheid # 1

vaardigheid # 2

vaardigheid # 3

met inbegrip van

context # 2

vaardigheid # 1

vaardigheid # 2

vaardigheid # 3

met inbegrip van

5‐12‐2014

24

Link emoties aan context

Gecontextualiseerd trainen

5‐12‐2014

25

Contextualiseren

• Leer contexten aan: bv. op ziekenbezoek gaan, in de supermarkt, bij  de tandarts…– Wat kan er in die context gebeuren?– Wat kan je doen?– Wat kan je zeggen?

• Zie werk van Michelle Winner (Social Thinking) en Carol Gray (Social Stories)

Gecontextualiseerde scripts

• Mama komt me om 15u30 halen.• Ik wacht op mama aan de schoolpoort.• Als het druk verkeer is, dan kan het zijn dat mama wat later komt.

• Als mama er niet is om 15u35, dan ga ik terug de school binnen en wacht in de inkomhal. Ik neem mijn stripverhaal en lees tot mama mij komt halen.

5‐12‐2014

26

Gecontextualiseerd gedrag

Compenseren

• Stappenplannen• Trucjes: 

– Sociaal vaardig zijn zonder sociale vaardigheden (de appel, zie film “Autimatisch”)

– Empathisch zijn zonder inlevingsvermogen (de website met gespreksonderwerpen)

• Visuele hulpmiddelen• Sociale “prothesen”

5‐12‐2014

27

Besluit

• Zie sociale competentie als het resultaat van een breed gamma van interventies en niet als afzonderlijk en primair einddoel

• Help hen om hun sociaal tekort te compenseren, niet om het te overwinnen

• Vertrek van concrete en voor hen nuttige situaties en contexten, niet van generieke programma’s en protocollen

• Een goed evenwicht tussen uitdaging en bescherming

Meer info:

www.autismecentraal.com

@AutismeCentraal

@peter_autisme

AutismeCentraal