Zone Jaargang 10 2011 nr. 2 15

Het leven beschouwen

Hoe kijk je naar de wereld om je heen, hoe b eïnvloeden

anderen jouw kijk op die wereld? Daar kun je veel

g esprekken over voeren, maar beter nog: daar moet je

mee aan het werk gaan in de wereld om je heen. Het

netwerk ‘OGO en levensbeschouwing’ van de OGO-

Academie verkent de combinatie Ontwikkelingsgericht

Onderwijs en levensbeschouwing. Fieke Bijnagte doet

v erslag van deze zoektocht.

FieKe BijnaGTe

In het huis van de man in de wolken hangt een schil-derij met een landschap zo ontroerend mooi en leeg, zoals het ooit geweest moet zijn toen de wereld begon. Hij deelt zijn geluk met de mensen uit het dorp, die mogen komen kijken om er troost uit te putten. Tot op een dag een vreemdeling zijn harmonieuze leven verstoort. Er verandert iets, alleen door te weten dat schoonheid is uit te drukken in geld. Dan komt de angst: een slot op zijn voordeur en minder bezoek. De glans is verloren, de schoonheid geweken. Uiteindelijk verbrandt de man het schilderij, haalt de sloten van de deur en kijkt naar buiten. Hij ziet een landschap zo ontroerend mooi en leeg, zoals het ooit geweest moet zijn toen de wereld begon (Meinderts & Fienieg, 2010; een filmpje van dit boek is te vinden op http://www.youtube.com/watch?v=x7l0GI-ZgkQ).

jouw verhaalOntwikkelingsgericht Onderwijs verbindt kinderen met de wereld om hen heen. In die wereld is het niet altijd leuk spelen en leren, die wereld is niet altijd mo-tiverend, zo stelt Wim Wardekker in zijn lezing op de OGO-conferentie (zie het artikel van Marte Barends in deze Zone). Hij vervolgt met te zeggen dat we leven in een onzekere wereld en dat er ook geen zekerheid te

krijgen is in bijvoorbeeld kennis, maar dat OGO het in zich heeft om kinderen te leren met die angst en onze-kerheid om te gaan. Is levensbeschouwing niet het leren omgaan met vra-gen en onzekerheden, met de angsten van het leven? Niet in de vorm van vaststaande antwoorden, maar als activiteit, namelijk ‘het leven beschouwen’? Je wilt begrijpen wat er gebeurt, ook rondom existentiële vragen als het doel van je leven, het waarom van het lijden en het kwaad. Andere mensen en gevestigde levensbeschouwelijke tradities met hun verhalen en rituelen kunnen je helpen te komen tot een eigen levensbeschouwing of jouw ‘wereldverhaal’. Maar die tradities kunnen je er ook op wijzen dat er misschien méér is om over na te denken dan je zou zeggen, dat de wereld niet zo vanzelfsprekend is als ze soms lijkt.Je bent er dus niet met het zonder meer overnemen van de gebruiken en leerstellingen van zo’n gevestigde vorm van levensbeschouwing. Je zult aan die aange-reikte betekeniskaders altijd nog je eigen persoonlijke betekenis moeten verbinden. Maar dat weten we bin-nen OGO al: dat geldt immers voor alle vormen van kennis die we krijgen aangereikt.

Werk in uitvoering

De dood van een hamster kan aanleiding zijn voor gesprekken over de doodFotografie Hanneke Verkleij

Samen toeleven naar PasenFotografie Hanneke Verkleij

16 Zone Jaargang 10 2011 nr. 2

Vrijheid van denkenHet lijkt er op dat ‘het leven beschouwen’ bij OGO past. Maar kun je daarmee zonder meer zeggen dat OGO en levensbeschouwing(en) ook bij elkaar passen? Daar is niet iedereen het mee eens. In feite balanceert levensbeschouwelijke vorming in OGO tussen twee uitersten. Sommige mensen vinden dat leerkrachten niet uit mogen komen voor hun eigen (religieuze) levensovertuiging. Als ze dat wel doen beperken ze de vrijheid van denken en daarmee de ontwikkelingsmo-gelijkheden van kinderen. Dat zou een ongewenste beperking zijn van de ‘speelruimte’ om deze waarden kritisch te bevragen en zo nodig aan te passen als nieuwe inzichten daar aanleiding toe geven. Anderen vinden juist dat leerkrachten uit moeten komen voor hun eigen (religieuze) levensovertuiging. Ze staan ergens voor en laten dat horen en zien. De geopenbaarde teksten waarop hun levensbeschouwing is gebaseerd zijn gezaghebbend en onfeilbaar en kun-nen daarom niet ter discussie worden gesteld. Ook vinden zij dat ze bij de overdracht van kennis van deze teksten niet mogen starten bij ervaringen van men-sen. Die teksten kunnen daarom niet geïntegreerd worden in een thema waarin je moeilijke dilemma’s kunt tegenkomen waarvan de uitkomst niet van tevo-ren vaststaat. Omdat we in OGO ‘een levensbeschouwing vormen’ als een activiteit zien samen met anderen die daarin al ervaring hebben, denk ik dat beide standpunten afgewezen moeten worden. Ook in deze activiteit kun-nen leerkrachten kinderen helpen, bijvoorbeeld door te vertellen waarom zijzelf een bepaalde overtuiging hebben en hoe ze die inzetten, of door te laten zien hoe vanuit hun visie er méér over bepaalde situaties en problemen te zeggen en te denken valt.

Betekenisvolle vragen en problemenLevensbeschouwelijke vragen komen op binnen rea-listische situaties en praktijken. In bijna ieder thema

zijn, naast ‘gewone’ kennisaspecten, ook aspecten van levensbeschouwelijke aard aan de orde.Een voorbeeld. Groep 7 maakt een route door de buurt om toeristen die hun woonplaats bezoeken meer te kunnen vertellen over het leven van alledag in hun stad. Voor de deur van de kringloopwinkel in de buurt van de school zit een zwerver. Sommige kinderen vinden het zielig en willen hem geld geven zodat hij brood kan kopen. Anderen lopen er gewoon langs. Een meisje vindt dat hij weg moet, wat zullen de toeristen ervan vinden? Het probleem van de zwerver wordt betekenisvol binnen deze sociaal-culturele praktijk. Hoe kunnen ze een verantwoorde oplossing vinden? Ze ervaren dat er dingen zijn die ze nog niet kunnen of weten, maar die ze wel nodig hebben om over deze kwestie een mening te kunnen vormen.Er ontstaat discussie over wat ze moeten doen met de zwerver. De kinderen en de leerkracht gaan er met elkaar over in gesprek en zoeken naar een probeerantwoord.

Zoeken naar antwoordenOntwikkelingsgericht Onderwijs is uit op een brede ontwikkeling van kinderen en biedt daarmee ruimte voor existentiële vragen en voorlopige antwoorden. Leerkrachten moeten hierbij niet zomaar de ant-woorden van anderen overdragen, maar samen met kinderen met deze vragen aan de slag gaan en pro-beerantwoorden formuleren. Een eenzijdig informatieaanbod vanuit één levens-beschouwing beperkt de keuzevrijheid van kinderen en bereidt hen onvoldoende voor op dat wat ze nu of later zullen tegenkomen. Dat geldt voor zowel openbare als identiteitsgebonden scholen en het gaat niet alleen om de evolutietheorie of het scheppings-verhaal, maar bijvoorbeeld ook over de ideeën van de PVV. OGO biedt scholen de mogelijkheid deze visies te onderzoeken en er een eigen mening over te vormen met behulp van diverse bronnen. Groep 7 zou bij het zoeken naar antwoorden hoe om te gaan met de zwerver, naast bronnen zoals een lesmethode voor soci-ale vaardigheden, gebruik kunnen maken van het bijbelverhaal van de barm-hartige Samaritaan.

Binnen OGO heeft de leer-kracht een bemiddelende rol. Door het samen deel-nemen aan betekenisvolle sociaal-culturele praktij-ken stimuleer je de ontwikkeling van kinderen. De leerkracht is in dit proces de meerwetende partner met kennis en ervaring in een cultuur die in een

Boekentafel met informatie over de islamFotografie Hanneke Verkleij

Zone Jaargang 10 2011 nr. 2 17

eeuwenlang proces is geworden tot wat het nu is. Ant-woorden die eerder door anderen zijn geformuleerd, zijn zeer bruikbaar. Van Oers (2009) spreekt hierbij van een polyloog. Zo leren kinderen te participeren in het proces van cultuurontwikkeling, kritisch te kijken naar de inbreng van anderen én hun eigen weg te vinden.

OGO en religieOGO is er dus op uit om, ook als het om levensbe-schouwing gaat, leerlingen te stimuleren om met gebruikmaking van beschikbare culturele instrumen-ten (zoals gevestigde religies) zelf te leren nadenken. Past dat wel bij religieuze visies? Ja én nee. Het is spannend niet meteen geloofswaarheden met stellig-heid te verkondigen, maar situaties te creëren waarin vragen en twijfels op kunnen komen of waarin andere antwoorden gevonden kunnen worden. Dat is waar bijvoorbeeld de Bijbel door middel van verhalen ruimte voor biedt en het meest tot zijn recht komt. Joden gaan er vanuit dat in elke tekst zeventig betekenissen zitten. En ook volgens katholieken en protestanten ontwik-kelt geloofskennis zich steeds in relatie tot de vragen die in een bepaalde tijd leven. Tradities en (belijdenis)-geschriften zijn binnen deze levensbeschouwingen waardevol maar altijd voorlopig, ze moeten steeds bijgeschaafd en getoetst worden aan de religieuze bron. Het lijkt er dus op dat OGO in ieder geval te verbinden is met de genoemde levensbeschouwingen. Hierover gaan we binnen het netwerk verder in gesprek, graag ook met mensen met diverse levensbeschouwelijke achtergronden.

netwerk OGO en levensbeschouwingTijdens onze netwerkbijeenkomsten delen we hoe leerkrachten en kinderen in de praktijk samen het leven beschouwen. Zo vertelt een leerkracht hoe zij in de aanloop naar Pasen met haar kinderen stilstond bij straf, vergeving en opnieuw beginnen. Om levensbeschouwing te integreren binnen een thema gebruiken we in het netwerk het onderstaan-de, voorlopige, model, bijvoorbeeld bij het thema ‘Wonen’:- Welke ervaringen hebben kinderen met het thema,

waar haakt het, waar raakt het? Mijn huis is een plek waar ik me veilig en geborgen kan voelen bij men-sen waar ik bij hoor.

- Sociale verbanden: hoe ziet dat er in onze omgeving uit? Er zijn ook daklozen, ouders wonen in verschil-lende huizen; verbroken sociale verbanden brengen geborgenheid in gevaar.

- Opvattingen: welke ethische regels, waarden en normen hebben leerkracht en kinderen hierover? Heb-ben mensen het recht om hun behoefte aan een dak boven hun hoofd vervuld te zien? Wie is daar

verantwoordelijk voor? Wat valt er te zeggen over gastvrijheid, solidariteit?

- Kennen we verhalen die hier woorden aan geven of nieuwe inzichten brengen? De uitnodiging voor de koninklijke bruiloft, de rijke man en Lazarus.

- Rituelen en gebruiken: zijn er bijzondere dagen, activitei-ten, symbolen, beelden die passen bij ons thema? Grote schoonmaak, religieuze afbeelding aan de muur, Seideravond, Kerstmis (stal, God komt wonen bij de mensen).

- (Geloofs)leer: wat hebben anderen hierover al bedacht en opgeschreven? Gebouwen waar gelovigen sa-menkomen, de kerk is het huis van God, op basis van barmhartigheid bouwde men weeshuizen, ziekenhuizen.

Wie weet heeft dit artikel je aan het denken gezet over jouw verhaal. Ben je ook geïnteresseerd in OGO en levensbeschouwing, doe je er wat mee in de praktijk of zou je dat wel willen, of ben je het helemaal niet eens met bovenstaande tekst? Dan ben je van harte welkom bij ons netwerk. Stuur een e-mail naar j.hagenaar@de-activiteit.nl en je wordt uitgenodigd voor de volgende netwerkbijeenkomst.

Fieke Bijnagte is conceptontwikkelaar bij Stichting sAmen Leren Geloven in Tricht.

BronnenMeinderts, K. & Fienieg, A. (2010). De man in de wolken.

Rotterdam: Uitgeverij Lemniscaat.Oers, B. van (2009). Ontwikkelingsgericht werken in de

bovenbouw van de basisschool. Alkmaar: De Activiteit.

Op www.tijdschriftzone.nl vindt u onder de knop Publicaties een lijst met boeken die te gebruiken zijn om kinderen te laten nadenken over zichzelf, anderen

en de wereld.