ANALYSE- EN PROSPECTIEVERSLAG

Derde versie - November 2020

IMPACTJOB

STAYHOME

BRUSSELSCRISIS

CORONAVIRUS

Impact van de coronacrisis op de Brusselse arbeidsmarkt

2

INHOUDSTAFELInleiding 3

Deel1-Bijwerkingvandescenario’senherzieningvandeaanpak 5

1.1RamingvandestijgingvanhetaantalBrusselseNWWZ 6

1.2Hoeisdesituatieopditmoment?Tweedegolfvandeepidemieengedeeltelijkelockdown 8

1.3Verloopvandescenario’s 13

1.4Update:Scenario’svergelekenmetdemaatregelenvandeOverlegcomitévan27november 18

Deel2-PrognosesoverdeevolutievanhetaantalNWWZvoorhetBrusselsHoofdstedelijkGewest 20

2.1Prognosesdecember2020 20

2.2Prognosesjuni2021 21

Oorspronkelijke Franstalige versie

3

INLEIDING

De opstelling van deze 3e editie van het analyse- en prospectierapport over de impact van de coronacrisis op

de Brusselse arbeidsmarkt werd afgerond op 10 november 2020. De aannames waarop de twee scenario’s zijn

gebaseerd in dit rapport houden geen rekening met de nieuwe maatregelen die werden aangekondigd tijdens

het Overlegcomité van 26 november. Indien de goedkeuring van deze maatregelen tot gevolg heeft dat het hui-

dige verloop van de crisis enigszins afwijkt van het verwachte binnen de scenario’s, doen deze veranderingen

echter geen afbreuk aan de daarin gepresenteerde projecties. De prognoses omtrent de mogelijke evoluties in

het aantal werkzoekenden met een uitkering tegen medio 2021 blijven dus relevant.

Op 1 december 2020 is een addendum toegevoegd in de vorm van een andere punt (1.4) met als doel om de

maatregelen, die 27 november werden aangekondigd, te presenteren op een synthetische manier, in lijn met de

scenario’s die in dit verslag zijn ontwikkeld

Dit verslag is toe aan zijn derde versie. In deze versie werd de aanpak aangepast om de recente evoluties en

de laatst beschikbare gegevens te kunnen meenemen.

In de eerste versie, die in mei 2020 werd opgesteld, stelde view.brussels drie aparte scenario’s voor met als

tijdshorizon het einde van het jaar 2020.

` De eerste scenario, waarin de verwachtingenvanhet InternationaalMonetairFonds(IMF)naar de

Brusselse situatie werden vertaald, ging uit van een exit uit de lockdown zoals de regering op 24 april 2020

verwachtte. Het berustte op de hypothese dat het nationale toerisme vanaf 8 juni zou hernemen (stijging

van ongeveer 10 000 NWWZ in 2020 ten opzichte van 2019 in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest [BHG]).

` Detweedescenario, nog steeds op basis van deverwachtingenvanhetIMF, ging uit van een terugkeer

naar een strenge lockdown na de mislukking van de gedeeltelijke exit (stijging van ongeveer 20 000 NWWZ

in 2020 ten opzichte van 2019).

` Het derde scenario was gebaseerd op de vooruitzichtenvandeNationaleBankvanBelgië(NBB)en

ging ervan uit dat de ondersteunende maatregelen van de regeringen eind juni 2020 zouden worden opge-

heven (ongeveer 30 000 NWWZ extra in 2020 ten opzichte van 2019).

Begin juli 2020 stelde view.brussels de tweedeeditie voor met een herziening van de scenario’s. Die keer

waren de scenario’s gebaseerd op de vooruitzichten van het Federaal Planbureau (FPB) enerzijds en de NBB

anderzijds, die beter in staat zijn om de Belgische socio-economische context te doorgronden. Opnieuw werden

drie scenario’s naar voor geschoven. De in overweging genomen periode voor twee van de drie scenario’s liep

ditmaal tot midden 2021.

4

` Het eerste scenario, waarin deverwachtingenvanhetFPBnaar het Brussels Gewest werden vertaald,

voorzag in de voortzetting van het zoals door de federale regering in mei voorziene exitplan, waarin de

beslissing werd opgenomen om de tijdelijke werkloosheid en het overbruggingsrecht tot eind augustus 2020

te verlengen (stijging van ongeveer 16 500 NWWZ tegen midden 2021 ten opzichte van 2019, van wie 14

000 over het jaar 2020 en 2500 over het eerste semester van 2021).

` Hettweedescenario, gebaseerd op deprognosesvandeNBB, hernam de hypotheses van het eerste

scenario, maar zonder rekening te houden met de verlenging van de ondersteunende maatregelen tot eind

augustus 2020 (stijging van ongeveer 16 700 NWWZ tegen half 2021 ten opzichte van 2019, maar brutalere

en snellere schok in 2020 (+ 19 000) en lichte daling in het eerste semester van 2021 (- 2300)).

` Het derde scenario voorspelde een nieuwe bevriezing van de economische activiteit ten gevolge van een

heropflakkering van het virus in de herfst, die met nieuwe fases van (gedeeltelijke) lockdown gepaard zou

gaan. Hier werden de aan dit ergste scenario aangepaste prognosesvandeNBBenhetFPBgebruikt

(stijging met 26 000 tot 28 000 NWWZ tegen eind 2020 ten opzichte van 2019).

In deze nieuwe oefening actualiserenwedescenario’s:

` in een eerste deel bespreken we enkele vaststellingen over de evolutie van het aantal NWWZ, zoals we die

sinds het begin van de crisis hebben kunnen waarnemen (1.1);

` schetsen we de context van de tweede golf van de COVID-19-epidemie ten opzichte van de gevolgen voor

de Brusselse arbeidsmarkt (1.2);

` werken we de mogelijke gevolgen van de crisis tussen de maand december 2020 en juni 2021 uit in twee

scenario’s (1.3). In een tweede deel gaan we verder in op de kwantitatieve prognoses voor de evolutie van

het aantal NWWZ voor de maand december 2020 (2.1) en de maand juni 2021 (2.2).

5

DEEL 1 - BIJWERKING VAN DE SCENARIO’S EN HERZIENING VAN DE AANPAK

In deze derde versie hebben de recente actualiteit en de nieuwe gegevens ertoe geleid dat de tot hiertoe

gevolgde aanpak met scenario’s gedeeltelijk wordt aangepast:

` het derde scenario uit de tweede editie is uitgekomen voor wat betreft de opflakkering van het virus1 en

de verstrenging van de maatregelen;

` de vermoedelijke evolutie van de epidemie in de komende weken en zelfs maanden laat op dit ogenblik

weinig ruimte voor zeer uiteenlopende scenario’s;

` de ondersteunende maatregelen werden uitgebreid en verlengd tot (minstens) het einde van het jaar

2020 en zelfs tot 31 maart 2021 (maatregelen voor tijdelijke werkloosheid).

De administratieve gegevens over de werkloosheid in het Brussels Gewest beginnen de impact van de crisis

op het aantal niet-werkende werkzoekenden aan te tonen (stijging op jaarbasis in augustus, september en

oktober 2020) zodat de ramingen kunnen worden geconsolideerd. Deze gegevens en de leerervaring van de

eerste prognoses op basis van scenario’s brengen ons ertoe om in deze oefening scenario’s en projecties uit

te werken voor een periode die loopt van oktober 2020 tot het einde van het eerste semester van 2021. De

heersende onzekerheid over het verdere verloop van de crisis, de maatregelen die zullen worden genomen

om de epidemie in te dijken, het al dan niet voortzetten van de maatregelen om de economie te ondersteunen,

maar ook en vooral de totstandkoming van een efficiënte behandeling of een vaccin, hebben tot deze keuze

geleid.

In deze editie worden twee scenario’s voorgesteld die als variaties op hetzelfde thema kunnen worden gelezen,

eerder dan als aparte verhalen. Beide zijn immers gestoeld op de realiteit van de crisis zoals deze zich in okto-

ber en november voordoet en op de lockdownmaatregelen die de federale overheid tot 13 december 2020 heeft

uitgevaardigd. Vervolgens baseren beide scenario’s zich elk op een mogelijke situatie voor wat na 13 december

zou kunnen gebeuren: (1) een geleidelijke versoepeling of (2) een verstrengde en verlengde lockdown.

1 De term “tweede golf” is dan ook officieel in gebruik: https://plus.lesoir.be/331438/article/2020-10-14/yves-van-laethem-parle-officielle-ment-de-deuxieme-vague-les-soins-intensifs

6

1.1RamingvandestijgingvanhetaantalBrusselseNWWZ

2 OESO, Economische perspectieven (Perspectives Economiques) nr. 107 - juni 2020 - Scenario van beide opeenvolgende schokken (Scénario des deux chocs successifs), juni 2020. https://stats.oecd.org/viewhtml.aspx?datasetcode=EO107_INTERNET_2&lang=fr.

Wat de gevolgen voor de werkloosheidsgraad en het

aantal niet-werkende werkzoekenden in het Brus-

sels Gewest betreft, werden

de verwachtingen naar bene-

den bijgesteld ten opzichte van

vorige voorspellingen. De gege-

vens over de NWWZ die in sep-

tember 2020 werden verzameld,

tonen immers aan dat bepaalde

scenario’s die in de eerste twee

edities werden voorgesteld niet

meer van toepassing zijn. Zelfs

als we zouden uitgaan van

een striktere lockdown in de

komende weken, is het onrealistisch om te denken aan

een stijging van het aantal NWWZ met 20 000 eenhe-

den tegen eind 2020 (ten opzichte van 2019).

Voor beide scenario’s die in deze oefening werden

gebruikt, zijn de voorspellingen over de evolutie van

de NWWZ tegen eind 2020 gelijkaardig. Ze geven

variabele stijgingen van de

NWWZ weer, met een onder-

en bovengrens.Deverwach-

tingenoverdeevolutievan

de NWWZ tegen half 2021

zijn dan weer gebaseerd

op de kwartaalprognoses

van de OESO van juni

20202,waarindekomstvan

een “tweede schok”opde

Belgische economie werd

voorzien.Het verschil tussen

beide scenario’s is dat in het eerste de evolutie van

de werkloosheidsgraad tussen het eerste en tweede

kwartaal van 2021 daalt terwijl in het tweede sce-

nario het percentage gedurende het hele semester

(eerste en tweede kwartaal) stabiel blijft.

Evolutievanhetaantalniet-werkendewerkzoekenden

In bepaalde opzichten is de evolutie in het Brussels Gewest van de cijfers van de niet-werkende werkzoekenden

(NWWZ) sinds het begin van de COVID-19-crisis tegenintuïtief.

Zo hadden we ons eraan kunnen verwachten sneller een stijging te zien van het aantal NWWZ in het Brussels

Hoofdstedelijk Gewest. Zoals in de inleiding reeds aangegeven, werden sommige scenario’s die realistisch

leken in april-mei 2020 door de reële cijfers tegengesproken. Het duurde tot augustus 2020 eer de eerste signi-

ficante stijging van het aantal NWWZ in jaarlijkse variatie werd opgemerkt (+ 2,1 % ten opzichte van augustus

2019). In de maand september werd een stijging van 2,9 % in jaarlijkse variatie waargenomen en in oktober een

stijging van 2,7 %. Er moet worden opgemerkt dat de huidige stijging te wijten is aan een lagere uitstroom uit de

werkloosheid en niet aan een gestegen instroom.

Meerdereelementenkunnendit“vertraagd”effectenhet feitdatdestijging,opditmomentalthans,

«Hetverschiltussenbeidescenario’sisdatinhet

eerste de evolutie van de werkloosheidsgraadtussenheteersteentweedekwartaal

van2021daaltterwijlinhettweedescenariohetpercentagegedurendehethelesemesterstabielblijft»

7

relatiefzwakis,verklaren.Wezettenzeopeenrijtje:

` de ondersteunendemaatregelen zoals economische werkloosheid of het overbruggingsrecht die ontsla-

gen tegengaan en het behoud van tewerkstelling in de hand werken;

` het vertraagd effect wat defaillissementen betreft;

` sinds de maand maart 2020, het aantal nieuweinschrijvingen van NWWZ bij Actiris, dat globaal lager ligt

dan het aantal dat in 2019 werd opgetekend. Deze daling lijkt nog uitgesprokener naarmate de maatregelen

om de verspreiding van het coronavirus tegen te gaan strikter worden.

Het laatste punt hierboven verdient ongetwijfeld wat verduidelijking. De cijfers van de NWWZ in het BHG geven

aan dat demeestkansarmedoelgroepzichsindshetbeginvandecrisisinminderemateinschrijft. Het

betreft OCMW-gebruikers, niet voor uitkeringen in aanmerking komende werkzoekenden (die terug te vinden zijn

in de categorie “andere NWWZ”) of personen met een niet-erkend buitenlands diploma. We hebben sinds maart

2020 eveneens eensterkerestijgingvandewerkloosheidvastgesteldindemeergegoedegemeenten

vanhetgewest, daar waar de situatie in de meest kansarme gemeenten bleef verbeteren of stabiliseerde.

Hoewel we de laatste weken een “terugkeer” van de meest kansarme categorieën opmerken (zo was de daling

van het aantal OCMW-gebruikers in jaarlijkse variatie afgenomen in augustus en september ten opzichte van

de vorige maanden), zoudezetrendkunnenomkerenzodradegezondheidssituatieopnieuwverslechtert.

We merken eveneens op datdesluitingvandefysiekedienstverleningbijActiris, maar ookbijdepartners

voorsocioprofessioneleinschakeling(Missions locales onder meer) tijdens de lockdown en hun heropening

met beperkte capaciteit sindsdien ervoor zorgden datdeze diensten ook minder toegankelijk werden voor de

meest kwetsbare doelgroepen (digitale kloof, beperkte kennis van de officiële talen enz.). Deze factoren kun-

nen de inschrijvingsdynamiek bij Actiris beïnvloeden, zeker omdat de vooruitzichten op (nieuw) werk voor deze

doelgroepen bijzonder slecht kunnen zijn. De overschakeling op 100 % digitaal werken voor alle diensten vanaf

1 november zou deze dynamiek nog kunnen versterken.

Nog een bijkomende hypothese zou de zwakke stijging van de werkloosheid kunnen verklaren. De vermindering

van de gepresteerde werkuren en het verlies van werk zouden tot hiertoe voornamelijk de doelgroepen hebben

getroffen van wie het minder waarschijnlijk is dat ze zich zouden inschrijven of uitkeringen zouden ontvangen:

werkstudenten, uitzendkrachten (van wie een bepaald aantal reeds administratief als werkzoekende werd mee-

geteld), de werknemers in de “zwarte” of “grijze” economie3 (onder wie de werknemers zonder papieren).

Zoals in dit verslag wordt aangegeven, zou het aantal NWWZ in Brussel moeten blijven stijgen, ten minste tot

het einde van het eerste kwartaal van 2021. De sterkte van deze stijging zal afhangen van de gezondheidssi-

tuatie en de maatregelen die de Belgische regeringen nemen om de crisis te beteugelen.

3 Werken in het “grijs” betekent dat slechts een deel van de gewerkte uren wordt aangegeven.

8

1.2 Hoe isdesituatieopditmoment?Tweedegolfvandeepidemieengedeeltelijkelockdown

4 RTL info, « Coronavirus en Belgique : le nouveau « Monsieur Covid » de la Wallonie veut déjà préparer la troisième vague », 30 oktober 2020. https://www.rtl.be/info/belgique/societe/coronavirus-en-belgique-le-nouveau-monsieur-covid-de-la-wallonie-veut-deja-preparer-la-3e-vague-1255177.aspx

5 https://www.lecho.be/economie-politique/europe/general/l-ue-prolonge-l-autorisation-des-aides-d-etat-aux-entreprises-touchees-par-le-covid/10257638.html

6 Zie ook de statistische opvolging van de verschillende indicatoren met betrekking tot de epidemie: https://epistat.wiv-isp.be/covid/covid-19.html

7 https://www.vrt.be/vrtnws/fr/2020/10/30/la-belgique-passera-le-2-novembre-a-un-confinement-renforce-de/.

8 https://bx1.be/news/emploi-le-teletravail-senracine-surtout-a-bruxelles/

De uitwerking van kwantitatieve prognoses over de

evolutie van de NWWZ vereist een goed begrip van

de contextuele variabelen die de komende maanden

de crisis zullen kenmerken. Eerst moet eraan worden

herinnerd dat de afloop van de crisis onzeker blijft,

zowel op het vlak van de timing als op het vlak van

methodes om uit deze crisis te geraken. Enerzijds

zijn er de pogingen om een vaccin te ontwikkelen,

dat echter pas in de loop van het jaar 2021 wordt

verwacht. Anderzijds valt volgens sommige analisten

een derde epidemiegolf in 2021 niet uit te sluiten4. Om

in zekere mate het hoofd te bieden aan de gevolgen

van deze onzekerheid, zal de overheid vormen van

socio-economische steun blijven aanbieden. Zo

heeft de Europese Commissie de verlenging van de

economische steunmaatregelen onder de vorm van

overheidssteun aan ondernemingen goedgekeurd

tot ten minste juni 2021 (en zelfs december 2021

voor bepaalde vormen van steun)5.

Vervolgens is de arbeidsmarkt onvermijdelijk

aangewezen op de aanpassing van de gezond-

heidsmaatregelen aan de evolutie van de epi-

demie. Ondanks de restrictieve maatregelen die

aan het begin van de herfst van 2020 in het BHG

zijn genomen als antwoord op de sterke opflakke-

ring van de epidemie6, blijft het virus aanwezig en

moeilijk beheersbaar. Om te trachten de controle

te herwinnen, hebben de federale overheden een

gedeeltelijke lockdown afgekondigd. Hoewel de

politieke autoriteiten dit lang hebben willen ver-

mijden, is de gedeeltelijke lockdown nu sinds 2

november van kracht en dit tot 13 december, want

deze nieuwe epidemiegolf werd te groot en dreigde

de capaciteit in de ziekenhuizen te overbelasten7.

Deze nieuwe lockdownmaatregelen vormen een

belemmering voor de economie en de arbeids-

markt. Hieronder geven we een lijst van de voor-

naamste gevolgen.

A.Verplichttelewerk(afwijkingenmogelijk)

Hoewel ook al vóór de gezondheidscrisis van telewerk

gebruik werd gemaakt, heeft de crisis de tendens

naar meer telewerk in een stroomversnelling gebracht

zodat een zeer groot aantal werknemers nu telewer-

ken. Sinds het begin van de gezondheidscrisis wordt

telewerk immers sterk aanbevolen. In een studie van

SD Worx staat te lezen dat het Brussels Hoofdstede-

lijk Gewest het gewest is waar telewerk het sterkst is

gestegen sinds het begin van de crisis (+ 16 %)8.

Ondanks de heropflakkering van de epidemie die

sinds begin september werd waargenomen, leken

bedrijven die niet op grote schaal gebruik wilden

maken van telewerk of die ervoor kozen om werk-

9

nemers naar hun werkplek terug te roepen9, hun

beleid echter niet ingrijpend te hebben gewijzigd tot

de overschakeling naar telewerk verplicht werd.

Het overlegcomité van 16 oktober heeft daarom

telewerken opnieuw ingevoerd als “de regel, voor

functies die zich ertoe lenen met respect voor de

continuïteit van de bedrijfsvoering, activiteiten en

dienstverlening”10. Deze beslissing heeft echter geen

wezenlijk snel effect gesorteerd, zoals blijkt uit de

beschikbare mobiliteitsstatistieken11.

Deze vaststelling had de regering van het Brussels

Hoofdstedelijk Gewest er al toe aangezet om de ver-

plichtingtot telewerkvooralle functiesdiezich

9 De studie van SD Worx geeft bovendien aan dat 12% van de Brusselse werkgevers telewerk in een relatief nabije toekomst wil terugschroeven.

10 Crisiscentrum, officiële mededeling: “COVID-19-alarmniveau 4 gaat in: strengere regels vanaf maandag 19oktober”, 16 oktober 2020. https://crisiscentrum.be/nl/news/crisisbeheer/covid-19-alarmniveau-4-gaat-strengere-regels-vanaf-maandag-19-oktober

11 https://plus.lesoir.be/333309/article/2020-10-22/coronavirus-jusquici-la-reprise-du-teletravail-un-impact-limite-sur-la-mobilite

12 https://bx1.be/news/bruxelles-durcit-le-ton-voici-les-nouvelles-mesures/

13 https://plus.lesoir.be/335255/article/2020-11-01/teletravail-obligatoire-quand-suis-je-autorise-venir-au-boulot

14 https://plus.lesoir.be/309988/article/2020-06-29/bruxelles-le-teletravail-plombe-la-vie-du-centre-ville

15 https://bx1.be/dossiers/coronavirus/fermeture-des-bars-et-cafes-a-bruxelles-larrete-est-publie-au-moniteur/

ertoelenendrastischaantescherpen.Defunc-

tieswaarvoordezeverplichtingnietmogelijkis,

kunnen blijven worden uitgevoerd mits strikte

naleving van de veiligheidsvoorschriften12. Het

overlegcomité van 30 oktober heeft deze regel uitge-

breid naar het hele grondgebied en maakt het voor

elke werknemer die zich naar zijn werkplek begeeft

voortaan verplicht een attest bij te hebben13.

De veralgemening van het telewerk, waardoor het

aantal aanwezige werknemers op de werkplek wordt

beperkt, heeft negatieve gevolgen voor de sectoren

van de horeca en de handel, die bijzonder belangrijk

zijn in het Brussels Gewest14.

B.Gerichtesectoralesluitingen

Bovenop een bijna volledige beperking van de sociale

contacten en een veralgemening van het telewerk,

hebben de overheden beslist om de activiteiten in een

hele reeks sectoren stop te zetten.

Voorafgaand aan de lockdown die sinds 2 november

van kracht is, werd de horecaverplicht om gedurende

een maand te sluiten. Deze beslissing tot sluiting

werd in twee fases genomen. Eerst betrof het de slui-

ting van bars, cafés en theehuizen vanaf 8 oktober15.

Nadien heeft het overlegcomité van 16 oktober deze

sluiting van een maand uitgebreid naar restaurants

vanaf 19 oktober. Restaurants hebben echter de

mogelijkheid om opnieuw een takeawaydienst aan

te bieden. De duur van deze sluiting is ondertussen

verlengd tot 13 december, in overeenstemming met

de lockdownperiode.

Ook de cultuursector is zwaar getroffen. De Brus-

selse hoofdstedelijke regering wenste nog verder te

gaan dan het federale overlegcomité van 23 oktober,

dat striktere maatregelen voor deze sector voorstond,

zonder de activiteit echter volledig stop te zetten. Maar

de dag nadien besliste de Brusselse regering dat de

10

filmzalen, theaters, musea en andere culturele centra

hun deuren moesten sluiten vanaf 26 oktober tot 19

november16. Zoals voor de horeca, is ook de sluiting

van deze sector tot 13 december verlengd.

De kleinhandel krijgt een tweede sluiting te verdu-

ren na de klap van de eerste lockdown. Zoals toen

zijn de handelszaken die als “niet-essentieel” worden

beschouwd verplicht hun activiteiten tot 13 december

stop te zetten, een afspiegeling van de beslissingen

die in sommige andere Europese landen werden geno-

men, zoals Ierland17, Wales18, maar ook in grote steden

zoals New York19. Toch verschilt de tweede fase van de

lockdown van de eerste door twee belangrijke veran-

deringen. Eerst is er het feit dat de lijst van de handels-

zaken die als essentieel worden beschouwd, uitge-

breider is dan de lijst die tijdens de eerste golf werd

gebruikt20. Ten tweede hebben de handelszaken die

verplicht werden te sluiten voortaan de mogelijkheid

om een “Click & Collect-systeem” aan te bieden dat de

consument toelaat om een bestelling die via internet of

telefoon werd doorgegeven, in de winkel op te halen.

De duur van de lockdown houdt echter de hoop levend

dat de handelszaken hun “normale” activiteiten kunnen

hervatten voor de eindejaarsfeesten, wat voor vele van

hen een uiterst belangrijke periode is.

Voor de sectoren die tijdens de herfst verplicht waren

hun deuren te sluiten en die tot nu toe het zwaarst

16 https://www.lalibre.be/culture/politique/les-cinemas-et-lieux-culturels-doivent-fermer-a-bruxelles-5f9420189978e23139849518

17 https://plus.lesoir.be/332886/article/2020-10-21/coronavirus-lirlande-se-reconfine-partir-de-ce-mercredi-les-restrictions-se

18 https://www.rtbf.be/info/societe/detail_coronavirus-le-pays-de-galles-decrete-deux-semaines-de-confinement?id=10612277

19 https://www.lemonde.fr/planete/article/2020/10/07/covid-19-new-york-ferme-ses-commerces-non-essentiels-nouvelles-restrictions-en-europe_6055083_3244.html

20 De boekhandels, de doe-het-zelfwinkels en de tuincentra mogen bijvoorbeeld hun activiteiten verderzetten tijdens deze tweede lockdown terwijl zij tijdens de eerste lockdown nog verplicht waren te sluiten.

21 https://www.rtl.be/info/belgique/societe/coronavirus-en-belgique-le-secteur-de-la-construction-peut-il-continuer-a-travailler-les-chan-tiers-sont-ils-a-l-arret--1255487.aspx

22 https://plus.lesoir.be/335726/article/2020-11-03/agents-immobiliers-un-droit-passerelle-multiplie-par-deux

zijn getroffen, zouden specifieke relanceplannen

moeten worden uitgewerkt bovenop de reeds bes-

taande ondersteunende maatregelen.

Andere sectoren zijn dan weer relatief gespaard

gebleven door de maatregelen die de overheid heeft

opgelegd. De doelstelling is immers eerder om de

sociale activiteiten te beperken. In de bouwsector

bijvoorbeeld was het toegelaten om de activiteiten

voort te zetten, mits strikte naleving van de afstands-

regels, want deze sector wordt beschouwd als een

noodzakelijke onderneming voor de bescherming

van de behoeften van de bevolking21. De sector

is van belang voor de Brusselse economie, maar

dreigt op middellange termijn toch onrechtstreeks te

worden getroffen door de sluiting van de immobi-

liënkantoren22. Deze laatste zijn opgenomen in de

lijst van niet-essentiële activiteiten en de opschorting

van hun activiteiten zou een mogelijk vertraging-

seffect kunnen hebben op de orderportefeuille voor

renovatiewerken (de bezoeken aan vastgoed zijn

opgeschort en bijgevolg zijn de verkopen vertraagd).

Ook andere activiteiten dreigen onrechtstreeks door

de lockdownmaatregelen te worden getroffen. In de

lijn van wat tijdens de eerste lockdown werd opge-

merkt, lopen de werkneemsters van dienstenche-

quebedrijven in die zin het risico dat hun aantal

prestaties drastisch wordt teruggeschroefd (onmo-

11

gelijk om bij klanten aan huis te gaan die positief

hebben getest of in quarantaine zijn). Dit maakt dat

hun toch al precaire situatie nog wat erger wordt. De

angst in de Brusselse huishoudens voor contact met

hun huishoudhulp zorgt ervoor dat zij veel terughou-

dender zijn om een beroep te doen op hun diensten.

Andere sectoren hebben overigens niet echt een

herneming van hun activiteiten gekend tussen beide

lockdownperiodes, onder meer de evenementensec-

tor en het toerisme. In het geval van de evenementen-

sector maken de beperking op sociale contacten en

bijeenkomsten het quasi onmogelijk om evenementen

te organiseren. In het geval van het toerisme, bli-

jft de mobiliteit buiten de landsgrenzen beperkt en

gecontroleerd23. De economische situatie van deze

beide sectoren is bijgevolg uitermate dramatisch.

De mate waarin de verschillende sectoren tijdens

deze crisis gezond zijn kunnen blijven, zal van de evo-

23 Zie in dit verband ook de geharmoniseerde kaart van het Europees toerisme dat door het Europees centrum voor ziektepreventie en -bestrijding (ECDC) werd voorgesteld als antwoord op de COVID-19-pandemie. Het biedt de staten een hulpmiddel om de verplaatsingen van hun onderdanen (deels) te beheren en om buitenlandse onderdanen op hun grondgebied te ontvangen. https://www.ecdc.europa.eu/en/covid-19/situation-updates/weekly-maps-coordinated-restriction-free-movementhttps://plus.lesoir.be/331229/article/2020-10-13/voyages-letranger-quels-sont-les-nouveaux-criteres-etablis-en-europe

24 https://www.lecho.be/economie-politique/belgique/economie/les-independants-reclament-un-nouveau-moratoire-sur-les-fail-lites/10262481.html

lutie van de faillissementen kunnen worden afgelezen.

We zullen het aantal faillissementen waarschijnlijk met

een vertragingseffect zien stijgen. Het moratorium op

de faillissementen (dat op 17 juni 2020 is afgelopen)

en de vertraging die de rechtbanken van koophan-

del tijdens de zomermaanden in de behandeling van

hun dossiers hebben opgelopen, lijken nog geen

significante inhaalbeweging voor het einde van het

jaar 2020 teweeg te hebben gebracht (er werd geen

noemenswaardige stijging waargenomen). Enerzijds

weerspiegelen de statistieken over de faillissementen

de situatie op het terrein met enkele maanden ver-

schil. Anderzijds zorgen de verlenging van de onders-

teunende maatregelen en de nieuwe lockdown er tot

op vandaag voor dat een spectaculaire stijging van

het aantal faillissementen kan worden afgeremd. In de

nabije toekomst zal de toename echter wel zichtbaar

worden. Zo voorziet Eric Van Broele (Graydon) een

“uitbraak van faillissementen”, namelijk 50 000 in Bel-

gië voor de winter 2020-202124.

C.Beperktinkomensverlies

Ondanks de sterke stijging van het aantal positieve

gevallen sinds begin september, werd omgekeerd

steeds minder gebruik gemaakt van tijdelijke werkloo-

sheid en het overbruggingsrecht. Deze daling kan onder

meer worden verklaard door de wens van de onderne-

mingen om in de mate van het mogelijke een normale

activiteit te hernemen, maar ook door de restrictievere

toekenning van de ondersteunende maatregelen sinds

eind augustus. Dankzij het verminderde aantal werkne-

mers dat van dit soort maatregelen gebruikmaakt, kun-

nen zij hun inkomen behouden. Hoewel het terugvallen

op tijdelijke werkloosheid of een overbruggingsrecht

sinds het begin van de crisis als een belangrijke schok-

demper heeft gefungeerd, heeft dit niet kunnen ver-

mijden dat de personen die hiervan gebruik hebben

gemaakt inkomensverlies hebben geleden. Dit heeft

in de eerste plaats geleid tot een lager consumenten-

vertrouwen en een dalend consumptieniveau van de

gezinnen. De enquêtes van de ERMG hebben ove-

rigens aangetoond dat deze problematiek prangend

12

was in het BHG aangezien de Brusselse gezinnen

meer inkomensverlies hebben geleden25.

De beslissingen die de overheid heeft genomen en

die de eerder aangehaalde sectoren treffen, zullen er

waarschijnlijk toe leiden dat meer personen van tij-

delijke werkloosheid of het overbruggingsrecht zullen

gebruikmaken.

Deze economische-steunmaatregelen werden

opnieuw versoepeld om het inkomensverlies te beper-

ken en de herneming van de economische activiteit te

25 https://www.nbb.be/doc/ts/other/ermg/20201007-dashboard.pdf

26 https://bx1.be/news/le-droit-passerelle-prolonge-et-le-droit-passerelle-de-crise-double-pour-les-independants/

27 L’Echo, « Nouvelles mesures fédérales de soutien économique face au Covid », 6 november 200. https://www.lecho.be/economie-po-litique/belgique/economie/nouvelles-mesures-federales-de-soutien-economique-face-au-covid/10263541.html

28 Eurostat, “Absences from work at record high”, 8 juli 2020. https://ec.europa.eu/eurostat/documents/2995521/11070754/3-08072020-BP-EN.pdf/6797c084-1792-880f-0039-5bbbca736da1

29 view.brussels, Analyse- en prospectieverslag: impact van de COVID-19-crisis op de Brusselse arbeidsmarkt, mei 2020. https://www.actiris.brussels/media/0i3lirji/2020-05-_view_brussels_impact_covid_brusselse-arbeidsmarkt-compress%C3%A9-h-2E854F0A.pdf

hervatten zodra de omstandigheden het toelaten. Het

is in casu voor zelfstandigen mogelijk om hun acti-

viteit gedeeltelijk te behouden (via click and collect

bijvoorbeeld), en tegelijkertijd een beroep te doen

op het overbruggingsrecht. Voor de zelfstandigen

die door de gezondheidsmaatregelen hun activiteit

verplicht volledig moeten stopzetten, is het toe-

gekende bedrag nu verdubbeld. Deze maatregelen

aangaande het overbruggingsrecht zijn geldig tot 31

december26. Ook de toegang tot tijdelijke werkloos-

heid werd opnieuw versoepeld, ten minste tot in

maart 202127.

D.Scholenencrèches:blijven“open”

Ondanks de invoering van het corona-ouderschaps-

verlof tot 30 september is het absenteïsme op het

werk tijdens de sluiting van de scholen (maart-mei

2020) toegenomen28. De eerste maanden van de

coronacrisis hebben er immers voor gezorgd dat

werknemers met kinderen in het leerplichtonderwijs

hun beroeps- en gezinsleven moeilijk, of zelfs onmo-

gelijk, konden verzoenen. De scholen waren gesloten

en nadien enkel voor bepaalde jaren opnieuw open.

De aanwezigheid van kinderen thuis heeft de ouders

verplicht om te jongleren met al hun verplichtingen

van kinderopvang, opvolging van de schooltaken

thuis en hun eigen beroepsmatige functies. Zoals

reeds aangehaald in het eerste analyse- en prospec-

tieverslag van view.brussels29, hebben deze oms-

tandigheden nefaste gevolgen op psychologisch en

sociaal vlak en doen ze het risico op uitputting toe-

nemen.

Voor schooljaar 2020-2021 hebben de overhe-

den bevoegd voor het leerplichtonderwijs in België

de schoolplicht vanaf de start van het schooljaar

in september opnieuw ingevoerd en hebben zij de

heropstart van het onderwijs op zo een manier geor-

ganiseerd dat de scholen kunnen openblijven en het

risico kunnen beheersen, zelfs in het geval van een

stijging van het aantal positieve COVID-19-gevallen.

De pediatrische taskforce heeft zich ook uitgesproken

voor het openhouden van de scholen met de argu-

mentatie dat kinderen niet de motor zijn van de epi-

demie en dat een sluiting van de scholen daarente-

gen ongunstige gevolgen zou hebben voor dit deel

13

van de bevolking30. Er werden bijgevolg schikkingen

getroffen om ervoor te zorgen dat kinderen onder de

twaalf jaar naar school kunnen blijven gaan.

Er werden echter ook tijdelijke maatregelen genomen

om de epidemie in de schoolomgeving onder controle

te houden, zoals de verlengde herfstvakantie met

twee extra dagen31 gevolgd door de opschorting van

de lessen tot 15 november32. Hoewel het de betrach-

ting was om te garanderen dat zo veel mogelijk leer-

lingen uit het hele leerplichtonderwijs naar school

zouden kunnen gaan, heeft de overheid beslist dat

30 BX1, “’La place des enfants et des adolescents est à l’école’ : l’appel des pédiatres de la task force”, 15 oktober 2002. https://bx1.be/news/la-place-des-enfants-et-des-adolescents-est-a-lecole-lappel-des-pediatres-de-la-task-force/?theme=classic

31 Idem.

32 https://www.rtbf.be/info/societe/detail_comite-de-concertation-les-ecoles-resteront-fermees-jusqu-au-dimanche-15-no-vembre?id=10621532

33 https://plus.lesoir.be/336915/article/2020-11-10/coronavirus-la-nouvelle-strategie-de-deconfinement-sera-plus-severe

het secundair onderwijs vanaf 16 november op een

hybride methode zal overschakelen met 50 % van de

lessen in de klas en 50 % op afstand.

Bijgevolg kunnen de ouders in theorie (tele)werken

dankzij het openhouden van de scholen en crèches.

In de praktijk is er flexibiliteit nodig want afhankelijk

van de bevestigde besmettingen in de opvangomge-

ving of op school moeten sommige kinderen meer-

dere dagen in quarantaine. In dat geval kunnen iden-

tieke organisatorische problemen met kinderopvang

opduiken als in de eerste lockdown.

1.3Verloopvandescenario’s

De evolutie van de hierboven beschreven situatie kan de komende weken en maanden verschillende kanten uit.

Wij geven twee mogelijke scenario’s van wat vanaf 13 december zou kunnen gebeuren.

` Scenario 1: Geleidelijke exit uit de lockdown

Het uitgangspunt van dit eerste scenario is de stelling dat de maatregelen die begin november werden geno-

men, de epidemie kunnen indijken en het aantal ziekenhuisopnames kunnen verminderen, zodat vanaf half

december met een progressieve exitstrategie kan worden begonnen. We merken evenwel op dat deze versoe-

peling meer gefaseerd moet verlopen en meer in de tijd moet worden gespreid dan we in de eerste golf van de

epidemie hebben meegemaakt33.

A.Telewerkisnietmeerverplichtmaarblijftaanbevolen

De verbeterde gezondheidssituatie zou het de rege-

ring mogelijk maken om het verplicht telewerk vanaf

het begin van het jaar 2021 te versoepelen. Hoewel

telewerk nog steeds sterk zou worden aanbevolen,

zouden de ondernemingen opnieuw vrij kunnen kiezen

met welk arbeidsregime zij wensen te werken. Dat zou

in de maand februari leiden tot een nieuwe stijging van

het aantal werknemers dat op de werkplek aanwezig

is en de consumptie in de winkels en de horeca in het

Brussels Gewest zou hierdoor deels kunnen hernemen.

14

B.Hernemingvandeactiviteitenvoorderechtstreeksdoordelockdowngetroffensectoren

In dit eerste scenario zouden dankzij de relatieve

beheersing van de epidemie de rechtstreeks door

de lockdown getroffen sectoren geleidelijk hun acti-

viteiten kunnen hervatten. De uitdeining van de epi-

demie en de daaruit voortvloeiende lockdown zou dus

een beperkt effect hebben op de economische acti-

viteit. Het effect zou echter bijzonder negatief blijven

voor de sectoren die betrokken zijn bij de verplichting

om hun activiteiten tijdens de lockdown stop te zetten.

Om een drastische toename van het aantal faillis-

sementen te vermijden, zouden de niet-essentiële

winkels en de horeca-uitbatingen de toestemming

krijgen om prioritair hun deuren te openen vanaf 13

december om van de eindejaarsfeesten te kunnen

profiteren, aangezien dit voor hen een bij uitstek

belangrijke periode is. De angst van de overheid dat

in deze periode te snel een nieuwe golf de kop zou

opsteken, zou hen er evenwel toe kunnen verplichten

een hele reeks beperkingen op te leggen (alleen win-

kelen, beperkte winkeltijd, beperkte toegang tot grote

winkelcentra enz.) Al deze maatregelen, het inko-

mensverlies voor een deel van de bevolking, maar

ook de angst voor besmetting zullen in een eerste

fase de herneming van de economische activiteit

vertragen.

In dit eerste scenario zouden de andere sectoren

(cultuur- en evenementensector) slechts in een latere

fase van het exitplan opnieuw kunnen opstarten. De

hier gekozen hypothese gaat ervan uit dat deze sec-

toren begin 2021 geleidelijk hun activiteiten zouden

hervatten en dat alle activiteiten tegen midden 2021

normaal zouden kunnen verlopen.

In deze visie zou er een economische heropleving

kunnen zijn en de ondernemingen die niet failliet zijn

gegaan tijdens de eerste twee golven van de epide-

mie zouden stilaan herstellen van de crisisperiode

met de lockdowns.

C.Beperkingvandeaanvragenvanvervangingsinkomens

De geleidelijke versoepeling van de maatregelen

zou een geleidelijke terugkeer naar het werk moge-

lijk maken van werknemers en zelfstandigen van wie

de activiteit werd opgeschort. De aanvragen voor

vervangingsinkomens zoals tijdelijke werkloosheid

en overbruggingsrecht zouden afnemen. Bovendien

zouden de exitmaatregelen de consumptie aanzwen-

gelen.

D.Scholenencrèches:Statusquo

In dit eerste scenario zouden de crèches en scholen

normaal openblijven tot het einde van het schooljaar,

ondanks het behoud van code rood gedurende de

hele periode. In het secundair onderwijs zouden de

lessen echter nog steeds onder een “hybride vorm”

worden aangeboden waarbij onderwijs in de klas

wordt afgewisseld met digitale lessen. Er zouden

echter opnieuw tijdelijke maatregelen kunnen worden

genomen om de verspreiding van het virus te vertra-

gen. Zo zou bijvoorbeeld de krokusvakantie met

enkele dagen kunnen worden verlengd of het einde

van het schooljaar zou kunnen worden vervroegd.

15

In dit scenario zou het openhouden van de scholen

en de crèches de organisatie van werkende ouders

niet ondermijnen en zou het gebruik van het “quaran-

taineverlof” maximaal worden beperkt. Zo zou ook

het risico voor de bedrijven om met een massale uit-

val van personeel geconfronteerd te worden, beperkt

blijven en kunnen hun economische activiteiten in

goede omstandigheden worden voortgezet.

` Scenario 2: Verstrengde en verlengde lockdown

In dit tweede scenario blijft de gezondheidssituatie achteruitgaan ondanks de gedeeltelijke lockdown die de

overheid tussen 2 november en 13 december heeft ingevoerd. De stijging van de positieve gevallen en de

ziekenhuisopnames blijft exponentieel toenemen, wat het ziekenhuissysteem nog meer onder druk zet. Het

risico op overbelasting zou zodanig groot worden dat de federale overheid genoodzaakt zou zijn om de lockdown

uit het eerste scenario te verlengen, maar ook te verstrengen.

Eenmogelijkeoptiezouzijnomdelockdownna13decembermetvierwekenteverlengen(tot10januari),

omdesocialecontactentijdensdeeindejaarsfeestenzoveelmogelijktebeperken.Voordezedatumzou

dangeengeleidelijkeversoepelingkunnenwordenoverwogen.Ten opzichte van het eerste scenario, zou dit

scenario nog gespreider verlopen. Een normale herneming van de economische activiteit zou dan niet vóór de

maand april kunnen worden verwacht. Bovendien bevat dit scenario langdurige beperkingen voor bepaalde secto-

ren (beperking op de omvang van evenementen voor de evenementen- en cultuursector bijvoorbeeld).

A.Telewerkwordtvolledigverplicht

In dit tweede scenario zou de overheid beslissen om de

verplichting tot telewerk vanaf het begin van de maand

december nog meer te versterken. Geconfronteerd

met de verergering van de epidemie zouden alle func-

ties waarvoor telewerk niet mogelijk is en die geen

deel uitmaken van de zogenaamde “essentiële” func-

ties moeten worden stopgezet. Vanaf half januari zou

de verplichting om te telewerken gradueel worden ver-

soepeld. Telewerk zou nog steeds verplicht zijn, maar

de activiteiten waarvoor dit organisatorisch niet moge-

lijk is, zouden opnieuw kunnen worden uitgevoerd op

basis van een uitzondering en een strikte naleving van

de gezondheidsvoorschriften. Deze nieuwe bepaling

zou minstens tot de maand juni worden aangehouden

en zou negatieve gevolgen hebben voor de handel en

de horecauitbating in het BHG die bij hun heropening

slechts zeer gedeeltelijk op de consumptie van de

werknemers zouden kunnen rekenen.

B.Grotesectoralegevolgen

De gerichte lockdown van bepaalde sectoren en de

maatregelen om het sociale leven aan banden te leg-

gen, volstaan niet om de tweede epidemiegolf, die

langer lijkt te zullen duren, in te tomen. De politieke

overheid ziet zich genoodzaakt om een bredere en

langere lockdown uit te vaardigen dan de lockdown

die nu werd ingesteld.

16

De sluiting van de niet-essentiële handelszaken

zou dan worden verlengd en de lijst van de essen-

tiële handelszaken, die de toestemming hebben om

open te blijven, zou worden beperkt. Deze verlengde

sluiting tot 10 januari slaat de hoop om de winkels

voor de eindejaarsfeesten te zien opengaan aan

diggelen. Deze periode is nochtans onontbeerlijk

om het zakencijfer op te krikken van een hele reeks

handelszaken die al erg zijn verzwakt door de eerste

lockdown in maart. Naast de handelszaken die reeds

door de eerste lockdownperiode waren verzwakt en

die al maanden met geldgebrek kampen, zou deze

nieuwe lockdownperiode ook negatieve gevolgen

hebben voor de handelszaken die tot hiertoe het

hoofd boven water konden houden. Het aantal

uitgesproken faillissementen zou dan mogelijk hoger

liggen dan in het eerste scenario.

Ookdehoreca, waarvoor de eindejaarsperiode eve-

neens een sleutelmoment vormt, zou met een verlengde

sluiting worden geconfronteerd, net zoals de niet-es-

sentiële handelszaken. Zoals voor de handelssector

valt dus een grotere faillissementengolf te vrezen.

In dit tweede scenario zouden de activiteiten in de

bouwsector en in de dienstenchequebedrijven, maar

ook alle activiteiten waarvoor telewerk niet moge-

lijk is en die niet als essentieel worden beschouwd,

tijdens deze nieuwe lockdownperiode volledig moe-

ten worden stopgezet.

34 Le Soir, ”Pieter Timmermans: reconfiner ? Ce sera la crise des faillites”, 12 oktober 2020 ; UCM, ”Un nouveau lockdown n’est pas une option”, Communiqué de presse, octobre 2020. https://www.ucm.be/Defense-et-representation/Espace-presse/Espace-Presse/2020/Un-nouveau-lockdown-n-est-pas-une-option?fbclid=IwAR08mLxaZZgVEhelmWwvVPZFtiD-HHOxS8Lf8yaEt5T3hLkB2RyFdBOba60

35 L’Echo, “La dette de l‘Etat passe pour la première fois la barre des 500 milliards d’euros”, 22 oktober 2020. https://www.lecho.be/eco-nomie-politique/belgique/general/la-dette-de-l-etat-passe-pour-la-premiere-fois-la-barre-des-500-milliards-d-euros/10259582.html

Gezien de exponentiële stijging van de positieve

COVID-19-gevallen zouden alle activiteitensectoren

door deze verstrengde lockdown worden getroffen.

De verlenging van de crisis in de tijd en de daar-

mee gepaard gaande vertraging van de econo-

mie, zou tijdens het hele eerste semester van 2021

voortduren en daarmee meer dan twaalf maanden

aanhouden. Dat zou de ondernemingen nog verder

verzwakken en de bedrijven destabiliseren die zich

tot nu toe staande hebben weten te houden door een

combinatie van een gezonde financiële situatie voor

de crisis en de economische-steunmaatregelen34. De

maatregelen die de crisis dempen en de economie

ondersteunen zouden niet meer voldoende zijn om

de ondernemingen overeind te houden, zeker omdat

de overheid eveneens met budgettaire moeilijkheden

zou kampen. Bijgevolg zou het aantal faillissementen

gedurende het hele jaar 2021 verder stijgen.

De economische vooruitzichten zouden dus som-

ber zijn, aangezien bovenop de explosie van faillis-

sementen en de verminderde investeringen ook de

overheidsschuld sterk zou stijgen. Hoe langer de

crisis duurt, des te meer de maatregelen het begro-

tingstekort immers verder zullen uithollen35. De

Nationale Bank van België waarschuwt er overigens

voor dat de lage interesten waaraan de staat tot nu

toe leent, op termijn zouden kunnen stijgen.

C.Inkomensverliesendalingvandeconsumptie

De beslissing van de overheid om tot een bredere

en langere lockdown over te gaan, zal samenvallen

met een eenvoudigere toekenning voor de betrok-

ken sectoren van de economische steunmaatrege-

17

len zoals tijdelijke werkloosheid wegens overmacht

en het overbruggingsrecht. De stijging van het aan-

tal werknemers dat een beroep moet doen op deze

maatregelen zal opnieuw inkomensverlies beteke-

nen voor de betrokkenen. Als de lockdown zou wor-

den verlengd na 31 december 2020 zou een groot

deel van de werknemers die niet betrokken zijn bij

de nieuwe lockdown bovendien verplicht zijn om

“quarantaineverlof” op te nemen door de sluiting

van de crèches en de kleuter- en lagere scholen,

om zich thuis over hun kroost te ontfermen. Deze

36 L’Echo, ”Le congé parental va disparaître sans réelle alternative“, 17 september 2020. https://www.lecho.be/monargent/travail/le-conge-parental-corona-va-disparaitre-sans-reelle-alternative/10227393.html

werknemers zouden dus de werknemers vervoegen

die inkomensverlies hebben geleden. De index van

het consumentenvertrouwen, die al zwaar is getrof-

fen sinds het begin van de crisis, zou langdurig op

een laag niveau blijven. Het inkomensverlies van de

werknemers zou ook het consumptiegedrag van de

huishoudens naar beneden halen. De verslechtering

van deze twee indicatoren zou gedurende het hele

eerste kwartaal van 2021 negatieve gevolgen heb-

ben voor de consumptie en zou de reeds verzwakte

sectoren hard treffen.

D.Scholenencrèches:sluiting

Het tweede scenario schuift de hypothese naar voor

dat een moeilijk te beheersen opflakkering van de

epidemie een volledige sluiting zou betekenen van

de scholen en de kinderopvangstructuren vanaf het

begin van de maand december, en dit minstens tot

de krokusvakantie. Zelfs als de overheid er alles

aan zou doen om deze beslissing te vermijden, zou

de epidemiegolf zodanig groot zijn dat de maatre-

gelen voor risicobeheersing in het onderwijs en de

kinderopvang niet meer voldoende zouden zijn om

geschikte preventie- en beschermingsacties te ont-

plooien. Een hervorming van deze acties, met toe-

voeging van bijkomende niveaus om de ernst van

de situatie aan te duiden, zou dan in de sluiting van

scholen en crèches voorzien. Onderwijs zou dan

uitsluitend op afstand worden aangeboden. Na de

krokusvakantie zouden de crèches en het kleuter- en

lager onderwijs opnieuw normaal kunnen hervatten,

mits toepassing van zeer strikte gezondheidsregels.

Maar in het secundair onderwijs zou opnieuw onder

“hybride” vorm worden lesgegeven.

Dat zou dan tot gevolg hebben dat ouders opnieuw

thuis blijven om op hun kinderen te passen en hun

schooltaken op te volgen. Dat zou ook de werkne-

mers tot telewerk verplichten als hun functie het toe-

laat of hen in het andere geval tot “quarantaineverlof”

dwingen (dat momenteel geldig is tot 31 december

2020). Dat neemt niet weg dat de ouders zich in

een organisatorisch onmogelijke situatie zouden

bevinden met een risico op een daling van hun inko-

men36. De ondernemingen zouden eveneens door

deze situatie worden getroffen. Het risico op afwe-

zigheid van een groot deel van de loontrekkers zou

de voortzetting van hun activiteiten in het gedrang

kunnen brengen.

18

1.4Update:Scenario’svergelekenmetdemaatregelenvandeOverlegcomitévan27november

Hier hebben we als doel om de maatregelen kort te presenteren die zijn aangekondigd tijdens de Overleg-

commissie van 27 november 2020. Voornamelijk de maatregelen die betrekking hebben op de verschillende

dimensies uit de twee voorgestelde scenario’s worden weergegeven. Het blijkt dat deze maatregelen, en de

sociaaleconomische realiteit die eruit zal voortvloeien, halverwege tussen het eerste en het tweede scenario

liggen. De verwachte gevolgen in termen van de ontwikkeling van de werkloosheid in Brussel blijven daarmee

binnen de aangekondigde verwachtingen.

Hierbijdemaatregelendieop27november2020zijngepresenteerdmetbetrekkingtotdedimensiesdie

indetweescenario’saanbodkomen:

A.Telewerk

Het blijft de «regel» na 13 december voor functies die dit toestaan. Het gaat om een status quo sinds de herin-

voering van deze maatregel op 16 oktober. We bevinden ons tussen scenario 1, waar telewerk aanbevolen

werd zonder verplicht te zijn, en scenario 2, waar het voor iedereen verplicht wordt gemaakt, onderhevig aan

uitzonderingen voor functies die zich er niet toe lenen.

B.Sectoralegevolgen

Het Overlegcomité van 27 november 2020 heeft verschillende beslissingen genomen over de economische activiteit.

Zo werd besloten dat de “niet-essentiële” detailhandel (met uitzondering van de contacthandel) vanaf 1 december

2020 terug hun deuren mogen openen. Ook de culturele sector kan een deel van haar activiteiten hervatten maar

in mindere mate (heropening van musea, met voorzorgsmaatregelen). Anderzijds werd een verlengde sluiting tot 1

februari aangekondigd (onder voorbehoud van evaluatie in januari), onder meer voor de horeca en voor een aanzien-

lijk deel van de culturele sector (bioscopen, theaters, voorstellingszalen)37, die belangrijke activiteiten uitmaken voor

de economische vitaliteit van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. De sectorale effecten van de recentste aange-

kondigde maatregelen zijn dus variabel naargelang de sector. De maatregelen bevinden zich tussen scenario 1 en

2: enerzijds met een geleidelijke hervatting van bepaalde activiteiten op 1 december en dus eerder dan verwacht,

en anderzijds uitgebreide beperkingen voor andere activiteiten tot minstens half januari en dus langer dan verwacht.

C.Inkomensenconsumptie

De heropening van een deel van de niet-essentiële winkels heeft tot doel de consumptie tijdens de feestdagen

aan te zwengelen. Deze periode is inderdaad traditioneel gunstig voor de omzet van deze handelszaken. Tege-

lijkertijd is de maatregel bedoeld om een reeks kleine zelfstandigen, wier economische activiteit door de crisis

werd ondermijnd, overeind te houden en hen daardoor inkomensvooruitzichten op langere termijn te bieden (het

37 http://www.ejustice.just.fgov.be/cgi/article_body.pl?language=fr&caller=summary&pub_date=2020-11-29&numac=2020031695%0D%0A#top

19

overbruggingsrecht is een nood- en tijdelijke ondersteuningsmaatregel). Anderzijds zal het langdurig stilleggen

van de veel activiteiten in de horeca, de cultuursector en het toerisme de verwachte opleving qua consumptie

deels vertragen. Werknemers in deze sectoren blijven in een precaire situatie verkeren, waarbij ze afhankelijk

zijn van een vervangingsinkomen, met nog steeds onzekere toekomstperspectieven. Ook hier bevinden de

genomen maatregelen zich tussen het eerste en het tweede scenario.

D.Scholenencrèches

Dit punt werd niet besproken op de persconferentie van het Overlegcomité. We blijven in een scenario waarbij

de scholen en creches openblijven met voorzorgsmaatregelen om een heropleving van de epidemie te voorko-

men (zoals scenario 1).

Overlegcomitévan30oktober

(inwerking getreden op 2 november)

Scenario’s:hypothesesvoordeperiodena13

december

Overlegcomitévan27november

(inwerking getreden op 1 december)

Maatregelen Scenario1 Scenario2 Maatregelen Situering

Telewerk

Verplicht voor alle func-ties die zich

ertoe lenen (afwijk- ingen mogelijk)

Aanbevolen Verplicht tenzij voor de essen-tiële activiteiten

Geen verandering

Tussen scenario 1

en 2

Sectorale gevolgen

Beperkt tot bepaalde sectoren

Geleidelijke herneming van de activiteiten

vanaf half december

Verdere beper-kingen tot half

januari

Heropening van een deel van

de niet-essen-tiële winkels en cultuurcentra

maar niet in de horeca

Tussen scenario 1

en 2

Inkomens en consumptie

Nieuwe versoepeling

van de tijdelijke werkloosheid en het overbruggingsrecht

Beperkt verlies in de tijd en

herneming van de consumptie

eind 2020

Langdurig ver-lies in de tijd en herneming van de consumptie uitgesteld tot

2021

Verschillende effecten per

sector op inkomens- en consumptie- stimulansen

(afhankelijk van de situatie)

Tussen scenario 1

en 2

Scholenencrèches

Maatregelen om de scholen open te kunnen houden en verlenging van de

herfstvakantie

De scholen blijven open

De scholen sluiten tot de

lente

Geen verandering Scenario 1

Synthese

20

DEEL 2 - PROGNOSES OVER DE EVOLUTIE VAN HET AANTAL NWWZ VOOR HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST

Zoals in de twee vorige edities, stellen we een becijferde prognose voor van de evolutie van het aantal NWWZ in het

Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Deze prognose houdt niet alleen rekening met de recente gezondheidsontwikkelin-

gen, maar ook met de laatst beschikbare gegevens. Aangezien de methodologie voor de prognoses verschillend is

afhankelijk van de bestudeerde periode (2020 of eerste semester van 2021), worden de resultaten apart voorgesteld.

2.1Prognosesdecember2020

38 Het uitstroompercentage uit de werkloosheid in Brussel blijft nog steeds op een lager niveau dan in 2019 (- 8,2 % in september 2020).

39 In een inzet bij dit verslag wordt de onverwachte evolutie van het aantal Brusselse niet-werkende werkzoekenden sinds het begin van de crisis besproken.

40 view.brussels, Prognoseoefening over de evolutie van de administratieve werkloosheid in Brussel, oktober 2020.

41 https://www.manpowergroup.be/nl/2020/09/08/de-arbeidsmarkt-zal-in-de-loop-van-het-vierde-kwartaal-in-belgie-op-een-laag-pitje-bli-jven-draaien-als-gevolg-van-de-coronacrisis/

In het kader van deze derde editie beschikken we

ondertussen over effectieve gegevens tot de maand

oktober 2020 (91 403 Brusselse NWWZ bij Actiris

ingeschreven in oktober 2020). Dankzij deze gegevens

hebben we een beter zicht op de evolutie van het aantal

Brusselse NWWZ op zeer korte termijn en kunnen we

prognoses maken voor het einde

van het jaar 2020.

Laten we eerst verduidelijken dat

de evolutie van de werkloosheid in

Brussel de laatste drie kwartalen

van het jaar 2020 sterke contrasten

vertoonde. In een eerste fase

hebben de lockdownmaatregelen de inschrijving en

herinschrijving van NWWZ bij Actiris immers beperkt,

waardoor de administratieve werkloosheid in Brussel

steeg (tussen de maanden maart en mei). Nochtans

toont een analyse van recentere gegevens aan dat

de zwakke uitstroomgraad uit de werkloosheid38 ver-

volgens een stijging van de Brusselse werkloosheid

heeft veroorzaakt in de loop van de laatste maanden

(tussen de maanden mei en september)39.

Bovendien schuift een recent (niet-gepubliceerd)

werkdocument van view.brussels40

de hypothese naar voor dat deze

versnelling van de stijging van de

Brusselse werkloosheid, die wordt

veroorzaakt door een aanhou-

dend laag uitstroompercentage

uit de werkloosheid, zich in de

loop van het vierde kwartaal van

2020 zou verderzetten. Volgens de werkbarometer

van ManpowerGroup41 zou de arbeidsmarkt tijdens

het vierde kwartaal van 2020 in België als gevolg

van de coronacrisis op een laag pitje blijven draaien.

Deze werkbarometer vermeldt ook dat de “werkge-

«De arbeidsmarkt zoutijdenshetvierdekwartaalvan2020in

Belgiëalsgevolgvandecoronacrisisopeenlaagpitjeblijvendraaien»

21

vers in de eerste plaats zullen proberen om op hun

eigen personeel te vertrouwen voordat ze hun toe-

vlucht nemen tot externe werkkrachten”. Een recent

onderzoek van Acerta42 brengt ook de enerzijds

“opmerkelijke stilstand op de arbeidsmarkt sinds het

begin van de pandemie” aan het licht en anderzijds

een “relatieve voorzichtigheid bij de werkgevers bij

de aanwerving van nieuwe medewerkers”. Hoewel

deze vaststellingen eerder in de richting gaan van

de hypothese uit het recente, eerder vermelde

intern (niet verspreid) document van view.brussels,

zouden de nieuwe lockdownmaatregelen die tot 13

december gelden de Brusselse werkloosheid in het

vierde kwartaal van 2020 opnieuw in de hand moe-

ten houden, onder meer door het feit dat de NWWZ

zich met vertraging (her)inschrijven bij Actiris43.

Uitgaande van wat we hebben geleerd uit de

tendenzen van de evolutie van de Brusselse werkloo-

sheid sinds het begin van de pandemie, hebben we

een inschatting gemaakt van een mogelijke evolutie-

vork van de administratieve werkloosheid tijdens de

laatste twee maanden van het jaar 2020. Hiervoor

zijn we vertrokken van de geschatte gemiddelde

groeitendenzen binnen de werkelijke gegevens van

2020. Deze evolutievork voor eind 2020 is dezelfde

42 https://www.acerta.be/nl/over-acerta/in-de-pers/corona-zorgt-voor-opmerkelijke-stilstand-op-arbeidsmarkt

43 In oktober 2020 werd een lichte maandelijkse daling van de werkloosheidscijfers opgetekend. We merken op dat het instroompercen-tage opnieuw aanzienlijk is gedaald ten opzichte van vorig jaar (- 9,7%).

voor beide scenario’s die in deze analyse wer-

den voorgedragen. Om rekening te houden met de

tegengestelde evoluties van de Brusselse werkloo-

sheid sinds het begin van de pandemie, berekenen

we gemiddelde maandelijkse groeipercentages t.o.v.

verschillende voorafgaande periodes van het jaar

2020 (januari/oktober 2020: + 0,36 %; maart/oktober

2020: + 0.46 %; april/oktober 2020: + 0,77 %; juli/

oktober 2020: + 1,42 %) die een grotere of minder

grote versnelling van de Brusselse werkloosheid in

de komende twee maanden kunnen weerspiegelen.

Uitgaande van deze prognosehypothese en ongeacht

het scenario dat in overweging wordt genomen,

verwachten wij een gematigde stijging van het aantal

Brusselse NWWZ van 700 tot 2600 eenheden tussen

oktober 2020 (91 403 NWWZ) en december 2020,

hetgeen het totale aantal bij Actiris ingeschreven Brus-

selse NWWZ indecember2020 tussen92000en

94 000 eenheden zou brengen, afhankelijk van een

verlenging (of niet) van de gezondheidsmaatregelen

na half december en een min of meer sterke verslecht-

ering van de economische situatie. Wij denken immers

niet dat een verlenging van de lockdown ogenblikke-

lijke gevolgen zal hebben op de cijfers van de eind

december 2020 bij Actiris ingeschreven NWWZ.

2.2Prognosesjuni2021

In het kader van onze scenario’s hebben we ook de

keuze gemaakt om ons te beperken tot eentijdshori-

zontotmidden2021 gezien de heersende onzekerheid

over het verdere verloop van de crisis, de maatrege-

len die zullen worden genomen om de epidemie in te

dijken, het al dan niet voortzetten van de maatregelen

om de economie te ondersteunen, maar ook en voor-

al de totstandkoming van een efficiënte behandeling

of een vaccin en de daaruit voortvloeiende vaccinatie-

graad. Vóór maart 2021 wordt er immers geen vaccin

22

verwacht44 en sommige trajecten in onderzoekscentra

werden reeds stopgezet45. Bovendien zou ook het toe-

dienen van het vaccin aan de (Belgische en interna-

tionale) bevolking veel tijd in beslag nemen. Daarom

schuiven wij de hypothese naar voor dat de situatie tot

juni 2021 niet wezenlijk zal verbeteren. Tegen dan zou

het vaccin mogelijk een rol kunnen spelen of, zoals we

deze zomer hebben gezien, zou de verspreiding van

het virus worden vertraagd. Het lijkt ons dan ook niet

verstandig om een prognoseoefening te maken voor

de periode na deze tijdshorizon, gezien de radicale

verandering die de ontwikkeling van een doeltreffende

behandeling zal veroorzaken. De duur van de crisis is

immers een bepalend element voor het voortbestaan

van de tewerkstelling.

Om prognoses over de evolutie van de NWWZ

voormidden2021 te kunnen opstellen, zijn we de

prognoses nagegaan die door nationale of inter-

nationale instellingen werden ontwikkeld. Onlangs

hebben het Internationaal Muntfonds (IMF), de Orga-

nisatie voor Economische Samenwerking en Ontwik-

keling (OESO) en het Federaal Planbureau (FPB)

hun verwachtingen bijgesteld. Het IMF deed dit in

oktober en de andere instellingen in september. We

moeten dus vergelijken en bepalen welke de meest

coherente prognoses zijn voor België, en meer spe-

cifiek voor Brussel. Dit moet gebeuren in functie van

de werkelijke en potentiële evolutie van de epidemie

44 Le Soir, La Belgique devrait recevoir son premier lot de vaccin contre le Covid-19 au mois de mars, 3 september 2020. https://www.lesoir.be/322625/article/2020-09-03/la-belgique-devrait-recevoir-son-premier-lot-de-vaccin-contre-le-covid-19-au

45 Le Soir, L’essai du vaccin contre le coronavirus de Johnson & Johnson interrompu en raison d’un participant malade, 13 oktober 2020. https://plus.lesoir.be/331153/article/2020-10-13/lessai-du-vaccin-contre-le-coronavirus-de-johnson-johnson-interrompu-en-raison

46 Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling, Economische Perspectieven van de OESO - Tussentijds verslag (Perspectives économiques de l’OCDE - Rapport intermédiaire), september 2020. https://www.oecd-ilibrary.org/fr/economics/perspec-tives-economiques-de-l-ocde/volume-2020/issue-1_773ea84a-fr

47 Federaal Planbureau, Economische vooruitzichten 2020-2025 - Actualisering van september 2020, oktober 2020. https://www.plan.be/uploaded/documents/202010071544220.EO_2020_2025_Sept_2020_NL.pdf

48 IMF, Perspectieven van de wereldeconomie (Perspectives de l’économie mondiale), oktober 2020, 13 oktober 2020. https://www.imf.org/fr/Publications/WEO/Issues/2020/09/30/world-economic-outlook-october-2020

en de bijhorende maatregelen, evenals de impact

op de verwachte en sindsdien vastgestelde werkloo-

sheidsgraad.

Het tussentijds verslag van de Economische Pers-

pectieven van de OESO (september 2020)46 geeft

enkel prognoses voor de economische grootmachten

en de economische zones (zoals de Eurozone),

maar niet voor België. Voor de opmaak van onze

prognoses konden we deze bron dus niet gebruiken.

Het FPB daarentegen geeft prognoses voor België

en maakt het mogelijk rekening te houden met onze

nationale specificiteit. De bijwerking van deze pers-

pectieven in het kader van de economische begroting

van 10 september 202047 houdt echter geen rekening

met de sterke heropflakkering van de COVID-19-ge-

vallen sinds eind september, noch met de stopzetting

van bepaalde sectoren of de lockdownperiode die

in november is ingegaan. Hoewel vrij recent, lijken

deze prognoses te “optimistisch” en komen ze niet

overeen met de werkelijkheid.

Dat is ook het geval voor de laatste Perspectieven van

de wereldeconomie van het IMF48 die op 13 oktober

2020 werden gepubliceerd en voor de verwachtingen

voor de herfst van de Europese Commissie (Autumn

2020 Economic Forecast) die op 5 november 2020

werden gepubliceerd. Hoewel rekening werd gehou-

23

den met de heropflakkering van de gevallen sinds eind

september en met het feit dat die stijging zou kunnen

aanhouden, met mogelijke lokale lockdowns of meer

gerichte lokale maatregelen als gevolg, is er in de hypo-

theses van het IMF echter geen sprake van een natio-

nale lockdown. De Europese Commissie legt dan weer

de nadruk op het temperende effect (op de evolutie van

de werkloosheid) van de maatregelen die de lidstaten

hebben ingevoerd. In beide gevallen lijken deze pro-

gnoses ons uit te gaan van een optimistischer verloop

dan momenteel het geval is. Voor België verwachtte

het IMF een gemiddelde geharmoniseerde werkloo-

sheidsgraad (EAK) van 7,6 % in het jaar 2021, terwijl de

49 OESO, Economische perspectieven (Perspectives Economiques) nr. 107 - juni 2020 - Scenario van beide opeenvolgende schokken (Scénario des deux chocs successifs), juni 2020. https://stats.oecd.org/viewhtml.aspx?datasetcode=EO107_INTERNET_2&lang=fr

50 view.brussels, Analyse- en prospectieverslag: impact van de COVID-19-crisis op de Brusselse arbeidsmarkt, juli 2020. https://www.actiris.brussels/media/5ycnlnhs/2020-07-_view_brussels_impact_covid_brusselse-arbeidsmarkt-compr-h-AEA9188D.pdf

Europese Commissie uitgaat van een werkloosheids-

graad van 7 % voor dezelfde periode.

Gezien de te “optimistische” prognoses die deze ver-

schillende instellingen voorstellen, kiezen we ervoor de

Economische Perspectieven nr. 107 van de OESO van

juni 202049. te gebruiken, al zijn deze dan minder recent.

Het scenario van de OESO van de twee opeenvolgende

schokken geeft immers prognoses in het geval van een

nieuwe epidemiegolf aan het einde van het jaar 2020,

met opnieuw een vertraging van de wereldeconomie tot

gevolg. Een dergelijk scenario ligt meer in de lijn van de

situatie die momenteel in België heerst.

` Scenario 1: Geleidelijke exit uit de lockdown

Voor ons eerste scenario gebruiken we de Economische Perspectieven nr. 107 van de OESO van juni 2020.

Deze prognoses zijn opgemaakt op kwartaal- en jaarbasis en zijn beschikbaar voor België. De gemiddelde

geharmoniseerde werkloosheidsgraad voor België in 2021 zou op 9,3 % uitkomen en de geharmoniseerde

werkloosheidsgraad in het tweede kwartaal van 2021 op 9,4 %. Gezien de OESO ons enkel geharmoniseerde

werkloosheidspercentages geeft, hebben we de respectieve stijging van dit percentage doorgerekend voor het

aantal NWWZ en voor de daarmee samenhangende administratieve werkloosheidsgraad in de prognoses van

de Economische begroting van het FPB van 8 juni. Wij hebben dus een stijgingvanongeveer150000NWWZ

inBelgiëberekendtenopzichtevandecember2020.

Tot slot en om de impact op de NWWZ in België om te zetten naar het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, hebben we

zoals in de vorige oefening (verslag van juli50), een coëfficiëntgebruiktdiehetaandeeltijdelijkewerkloosheid

enoverbruggingsrechtinhetBHGvoorstelttenopzichtevanhetBelgische cijfer, anders gezegd, de gevolgen

van de gezondheidscrisis in het BHG. We hebben deze informatie bijgewerkt en hierbij rekening gehouden met de

gegevens van de maand juni (10,8 %) die ons de uitwerking van de coronacrisis op het Brussels Gewest beter lijken

weer te geven. Door deze coëfficiënt toe te passen, zouden we tussen december 2020 en juni 2021 een stijgingmet

ongeveer16000NWWZmogenverwachten.

In dit scenario, dat ons het meest optimistische lijkt, zou het aantalNWWZinhetBrusselsHoofdstedelijk

Gewestin juni 2021 dus minstens oplopentot108000NWWZ. Ten opzichte van oktober 2020 zou er voor het

Brussels Hoofdstedelijk Gewest dus sprake zijn van een stijgingvanomenbijde17000NWWZtegeneind

24

juni2021. Er moet worden opgemerkt dat een stijging van het aantal NWWZ niet enkel een toename van de

instroom van de NWWZ omvat, maar ook (en op dit moment voornamelijk) een dalingvandeuitstroomuitde

werkloosheidin deze crisiscontext.

` Scenario 2: Verstrengde en verlengde lockdown

Het tweede scenario, waar België opnieuw in lockdown zou gaan en bepaalde activiteiten langer en strikter zou-

den worden stopgezet dan in het eerste scenario, voorspelt dus ook een tweede schok in de Belgische econo-

mie, maar dit keer een krachtigere. Wij hebben dan ook de keuze gemaakt om ons eveneens te baseren op de

Economische Perspectieven nr. 107 van de OESO van juni 202051 en hun scenario van de twee opeenvolgende

schokken. Hier verwachten we echter geen verbetering van de werkloosheidsgraad in het tweede kwartaal van

2021, zoals het geval is in hun perspectieven. In dit geval schuiven we de hypothese naar voor dat de door

de OESO verwachte werkloosheidsgraad in het eerste kwartaal van 2021, die op 10,4 % zou uitkomen, ook in

het tweede kwartaal zou aanhouden. Wij hebben dus een stijging van ongeveer 208 000 NWWZ voor België

berekend ten opzichte van december 2020.

Door de coëfficiënt voor het Brussels Hoofdstedelijk Gewest van 10,8 % toe te passen zoals in het eerste scenario,

zouden we een stijgingmogenverwachtenmetongeveer22000NWWZtussendecember2020enjuni2021.

Voor dit worstcasescenario zou hetaantalNWWZinhetBrusselsHoofdstedelijkGewest in juni 2021 dus

oplopen tot ongeveer116000NWWZ. Van oktober 2020 tot juni 2021 zou de stijging van het aantal NWWZ

onder deze hypotheses 25000eenheden bedragen

.

51 OESO, Economische perspectieven (Perspectives Economiques) nr. 107 - juni 2020 - Scenario van beide opeenvolgende schokken (Scénario des deux chocs successifs), juni 2020. https://stats.oecd.org/viewhtml.aspx?datasetcode=EO107_INTERNET_2&lang=fr

AantalNWWZtegeneinddecember2020inhetBHG

AantalNWWZtegenjuni2021inhetBHG

Voor beide scenario’s: een gezamenlijkeevolutievorktussen92.000en94.000eenheden (+700 NWWZ tot +2600 NWWZ tussen oktober 2020 en december 2020), berekeningen van view.brussels

` Scenario 1 (epidemie onder controle houden door de economische activiteiten gedeeltelijk in lockdown te plaatsen):

108000eenheden (+17 000 NWWZ tussen oktober 2020 en midden 2021), op basis van de Economische Perspectieven van de OESO (juni 2020) en de berekeningen van view.brussels

` Scenario2(oncontroleerbare epidemie en een nieuwe volledige stopzetting van de economie):

116000eenheden (+25 000 NWWZ tussen oktober 2020 en midden 2021), op basis van de Economische Perspectieven van de OESO (juni 2020) en de berekeningen van view.brussels

Synthese