Les

�89

�0

juni

’�4

‘Leescoaches zijn lief, leuk, aardig, maar praten en lachen soms veel!’

Samen lezen in het voortgezet onderwijs

Lies

alo

nsFe

mke

Sch

eltin

ga

Leerlingen in het voortgezet onderwijs die moeite hebben met

lezen, zijn vaak minder gemotiveerd om zelfstandig te lezen. Om het

lezen te stimuleren is het daarom van belang om naast aandacht voor leestechniek en leesstrategieën ook

aandacht aan leesmotivatie te besteden.

In het project leescoaches in het vo� heeft het ITTA een werkwijze ontwikkeld en geëvalueerd waarin

vmbo-leerlingen in de brugklas met een leescoach (tutor) oefenen om hun leesvaardigheid te verbeteren.

Lies Alons brengt verslag uit.

Inhetvoortgezetonderwijskrijgenleerlingentemakenmettekstenenstudiemateriaalwaarinvooralschool-taalwordtgebruikt.Omdetekstenuitstudieboekentekunnenlezenenbegrijpeniseenbepaaldniveauvantechnischenbegrijpendlezennodig.Veelleerlingenstartenechterinhetvoortgezetonderwijsmeteenzwakkeleesvaardigheid(Hacqueborde.a.,2007;InspectievanhetOnderwijs,2008).Zijervarenproblemenmetzo-weltechnischalsbegrijpendlezen(deMilliano,2013).Ditheeftgevolgenvoorhunschoolprestatiesendaarmeeookvoorhunverdereschoolloop-baan.Omdeleesvaardigheidookinhetvoortgezetonderwijsoppeiltehoudenenverderteverbeteren,moetenleerlingenveelverschillendesoortentekstlezen.Leerlingendiemoeitehebbenmetlezen,zijnechtervaakmindergemotiveerdomzelf-standigtelezen.Jongereninhetvoortgezetonderwijs,inhetbijzonderzwakkelezers,lateneenlageleesmo-tivatiezien(Cito,2009).Omhetle-zentestimulerenishetdaaromvanbelangomnaastaandachtvoorlees-techniekenleesstrategieënookaan-dachtaanleesmotivatietebesteden(Morgan,e.a.,2008).Dedooronsinhetprojectleescoaches in het vo.ontwikkeldewerkwijzegeeftdanookaanbeideaspectenruimeaandacht.

Samen lezen Uitverschillendestudiesblijktdatdeinzetvantutorleerlingeneffectiefkanzijn.Leeftijdsgenotenofleerlingenuithogereklassenkunnenleerlingenmeteenzwakkeleesvaardigheidonder-steunenbijhetbeterlerenlezen.Leerlingenuitdebovenbouwkunnensamenmetleerlingenuitdeonder-bouwlezen.Ditheeftnietalleeneenpositieveinvloedopdeleesvaardig-heid,maarookopdeleesmotivatieenleesattitude(Topping,e.a.,2012).Dezeoudereleerlingenkunnenwor-den‘opgeleid’totleescoach.Zelerenwatnodigisomeentekstgoedtekunnenlezenzodatzijdejongereleerlingenfeedbackkunnengevenenaanwijzingenkunnengeven.Daar-naastkunnenleerlingenelkaaren-thousiasmerendoortepratenoverwatzelezen.

Leescoaches in het vmboInhetprojectiseenprogrammaop-gesteldwaarineenleescoachaanwij-zingenkrijgtomleerlingenuitdebrugklastehelpenbijhetlezenvanteksten.Hetprogrammawasgerichtophetbevorderenvandeleesvaardig-heidendeleesmotivatie.Voorleer-lingeninhetvmboisditeennieuwekansopleessucces.Zijlazendriekeerperweeknaschooltijdinkleinegroepjesmeteenleescoach.Erwerd

Leeftijdsgenoten of leerlingen uit hogere klassen kunnen leerlingen met een zwakke leesvaardigheid ondersteunen bij het beter leren lezen

��

Les

�89

juni

’�4

gelezenuiteenzelfgekozenleesboekenerwerdgeoefendmetlossetek-sten.Opdiemanierwerdaandachtbesteedaanleesbegrip,leesstrategieënenleestechniek.

Vacature: leescoaches gezocht!Deleescoacheswerden‘geworven’indebovenbouwvandehavoenhetvwo,maarookindebovenbouwvanhetvmbo.Zijvolgdeneentrainingtervoorbereidingophetlezenmetdevmbo-leerlingen.Indezetrainingkregendeleescoachesinformatieoverbelangrijkeaspectenvanleesvaardig-heidendemanierwaaropzedelees-bijeenkomstenkondeninvullen.Ver-derwerderaandachtbesteedaanhoejeopeenstimulerendeenopbouwen-demanierfeedbackkuntgevenenhoejekuntaansluitenbijhetleesni-veauvandeleerlingen.Gedurendehetleestrajectwerdendeleescoacheseenaantalkeergeobserveerdtijdensdeleesactiviteiten.Zijkregentipsenaanwijzingenomhunaanpaktever-beteren.Halverwegehettrajectwerdeenintervisiebijeenkomstgeorgani-seerdwaarindeleescoachesonderbe-geleidinghunervaringenkondenuit-wisselen.Daarnaasthieldenzeeenlogboekbij,waarinzijverslagdedenvanhunactiviteitenenhunervarin-genmetdeindividueleleerlingen.Ookhieldenzijeenabsentielijstbijzodatdeintensiteitvanhetgevolgdetrajectvastgesteldkanworden.

tips vOOr leescOaches • Geef leerlingen veel complimentjes: als ze iets goed hebben uitgelegd, goed hebben voorgelezen en zich goed hebben geconcentreerd.

• Leg uit waarom een bepaalde taak be-langrijk is. Maak concreet wat je ervan leert.

• Kijk kritisch naar waar en hoe je met elkaar zit. De leescoach tussen de leer-lingen, rond een kleine tafel, werkt het beste. Dan kun je elkaar goed aankijken en zijn leerlingen minder snel afgeleid.

• Wees positief. Probeer de leerlingen ‘erbij te houden’, ze vinden het soms lang duren of zijn niet gemotiveerd en gaan lachen. Probeer zo’n leerling erbij te betrekken, bijvoorbeeld door extra aandacht te besteden aan iets goeds dat hij of zij heeft gedaan.

Lezen in een groepjeDeleescoachbegeleiddeeenvastgroepjevanmaximaaldrieleerlingen,tienwekenlangendatdriekeerperweek45minuten.Iederebijeenkomsthadeenvasteopbouw.

1. Samen lezen in een zelfgekozen leesboek

Indeeerstebijeenkomstvandeweeklazenzoweldeleescoachalsdevmbo’ersinhuneigenboek.Tijdensdebijeenkomstwerdmetelkaargepraatoverdekeuzevanhetboek,watzelazen,waterinhetboekgebeurde,aanwiejehet

boekzouaanbevelen,waaromjeheteenleukverhaalvond,enzo-voort.Deleerlingenlazeninditboekthuisverder.

2. Tekst lezen uit NieuwsBegrip 2 – technisch lezen

Indetweedebijeenkomstlagdenadrukophetgoedlezenvaneentekst,hettechnischlezen:hoeleesjeeenwoordenhoezorgjevooreengoedleestempo?Daarnaastwerdookaandachtbesteedaandebetekenisvanmoeilijkewoordenindetekst.Alsjeeenwoordherkent,ishetimmersgemakkelijkerdetekstgoedtelezen.Dusnaastaan-dachtvoorhoejehetwoordleest,isaandachtvoordebetekenisvaneenwoordbelangrijk.Tijdensdezebijeenkomstwerdookkortgespro-kenoverhetboekdatthuiswordtgelezen

3. Tekst lezen uit NieuwsBegrip – begrijpend lezen Indezebijeenkomstlagdenadruk

ophetbegrijpenvandetekstennietzozeerophetgoedlezenvandetekst(foutloosenmetgoedleestem-po).Demoeilijkewoordenvandevorigekeerwerdenherhaaldwaarbijvooraldevmbo-leerlingenaanhetwoordkomen:‘HoekunjewoordXomschrijven?’Daarnaastmoestendeleerlingeninhuneigenwoordenvertellenwaardetekstovergingeneventueelvragenbeantwoorden.

��

Les

�89

juni

’�4

Les

�89

��

juni

’�4

Deleescoachkonkiezenuittekstenoptweemoeilijkheidsniveaus.Aandehandvaneenkortechecklist3kondeleescoachbesluitenomtekstenopeenhoger(moeilijker)niveauaantebieden.

Praktijkgericht onderzoekHetprojectkendeeenpilotjaarwaaraandriescholendeelnamen.Indetweedehelftvanhetschooljaar2012-2013werddeeffectiviteitvandehetprogrammageëvalueerdoptweescholen.Opbasisvanverschillendeleestoetsenwerdende25%zwakstelezersuitdebrugklassenvanhetvmbogeselecteerd.Deleerlin-genhaddenmoeitemettechnischen/ofbegrijpendlezen.Naselectiezijndeleerlingrandomaandecontrolegroepofdeinterventiegroeptoegewezen.4Deleerlingeninbeidegroepenwarenver-gelijkbaarwatbetreftleesvaardigheid,sekseenleeftijd.Hetprogrammawerdopschooluitgevoerd,gecoördineerddooreendocentopschool.Deleescoa-cheshieldenlogboekenbij.Natienwe-kenzijndeleerlingenuitbeidegroepenopnieuwgetoetst.Alleleestoetsendiebijdeselectiezijnafgenomen,werdennogeensaandeleerlingenvoorgelegd.Daarnaastwerdopnieuweenlijstmetvragenoverdeleesmotivatievoorge-legd.Leerlingenisbijdenametingookgevraagdnaarhunoordeeloverhetprogrammametdeleescoaches.

Effecten op leesvaardigheid en motivatieOpbasisvaneerderonderzoek(Top-ping,e.a.2012)verwachttenweposi-tieveeffectenopverschillendematenvanleesvaardigheideneentoenamevanmotivatievoorlezenindeinter-ventiegroep.Wevondenechtergeenverschillentussenleerlingenuitdein-terventiegroepenleerlingenuitdecontrolegroep.Opeenaantalmatenvoortechnischeleesvaardigheid(zo-wellezenvanwoordenalsteksten)gingenbeidegroepensignificantvooruit.Wevondengeenverschillenvoorleesmotivatie.Welleekdeinter-ventiegroepietsmeerthuistezijngaanlezendandeleerlingenuitdecontrolegroep.

Watzoueenverklaringkunnenzijnvoordetegenvallendeeffecten?Uitdelogboekenbleekdatleerlingenveelminderfrequentdanafgesprokenaanhetprogrammadeelnamen.Erwassprakevanveellesuitval(vrijeda-gen,stageweken,ziekedocent)ofan-dereactiviteitenwaardoorhet‘lees-uurtje’nietdoorkongaan.Verderbleekdatdebijeenkomstennietaltijdaanslotenophetroostervanleerlin-genalsgevolgvanuitvalvanuren.Uitdereactiesbleekookdathetbe-langvanextralezennietdooralleleerlingenenouderswerdervaren.

Het‘leesuurtje’wasaltijdnaschool-tijdendatwerdalsextrabelastender-varen.Ookdeintensiteitvanhetex-tralezenvarieerdeperleescoach.Deeneleescoachbesteeddeerveeltijdaanenmaakteiederekeerdevijftigminutenvol.Deandereleescoachwasveeleerderklaarmethetpro-grammavandedagenlietdeleerlin-gendannaarhuisgaan.Ookdeorga-nisatievanuitdeschoolkosttetijd,dienietaltijdvrijgemaaktkonworden.

Wat vonden leerlingen ervan? Leescoachesenleerlingendieaanhetleestrajectdeelnamen,isgevraagdwatzijvanhetprogrammavonden.Ietsminderdandehelftvandebrug-klasleerlingenvondhetlezenenhetverbeterenvanleesvaardigheidbe-langrijk.Uitdevragenlijstenbleekdatzedebijeenkomstentevaakplaatsvondenhebben.Daarnaastnoemdeeenaantalleerlingendetek-stenvannieuWsbegripsaai.Tochzouhetmerendeelvandeleerlingennieuwebrugklassersaanradenomhetprogrammatevolgen.Zewarenheelpositiefoverdeleescoachesdielief,leukenaardigwerdengenoemd.Enalshungevraagdwerdwatzedenkenvooralgeleerdtehebben,noemenzenieuwewoorden.Deleescoachesge-venaandatzedenkendathetzinheeftgehad,hetextralezen:‘Eénleerlinginmijngroepjeisechtmeergaanlezen,naeenpaarwekenhadzealvierboekenuit.’Zevindendaterstrengereafsprakenmoetenwor-dengemaaktendateralleenleerlin-genmoetenmeedoen,dieechtwil-len.

Aan de slag?Metdezestudiehebbenwegeenef-fectenvandeinterventieoplezenkunnenaantonen.Hetlijktaanneme-lijkdatdewijzevanuitvoeringdaar-vanopinvloedisgeweest.Omvoor-uitgangteboekenmoetenleerlingenregelmatigenintensiefoefenen.Ookleescoachesmerktenopdatdeorga-nisatiestrengermoetzijnzodatleer-lingenkomenopdagen.Uitheton-derzoekendeervaringenzijneenaantalsuggestiesafteleidenvoorscholendieaandeslagwillengaanmetextralezenindebrugklas.Deze

Op een aantal maten voor technische leesvaardigheid gingen beide groepen significant vooruit.

We vonden geen verschillen voor leesmotivatie

Stappenplan

bijeenkOmst 2: lezen van tekst uit nieuwsbegrip (niveau b)

tijd activiteit toelichting� Start • Kort gesprek over het lezen in eigen boek.� Introductie • Vertel kort waar de tekst over gaat.

• Laat leerlingen met elkaar praten over wat ze weten over het onderwerp.� Voorlezen • Lees de tekst rustig voor.

• Praat ook over hoe je de tekst voorleest, waar je op let.�0 Stil herlezen • Laat leerlingen de tekst rustig doorlezen en onbekende woorden aanstrepen.�0 Woorden • Praat met elkaar over de woorden die de leerlingen hebben bespreken aangestreept.

• Praat ook over woorden die jij belangrijk vindt. �0 Hardop lezen • Laat leerlingen om beurten een deel van de tekst voorlezen.

• Geef feedback op hun manier van voorlezen. Afronding • Vat samen wat er vandaag besproken is. Vertel wat er volgende keer gebeurt.

• Stimuleer lezen in eigen boek.

(Vul het logboek in als de leerlingen vertrokken zijn.)

�3

Les

�89

juni

’�4

onderdelenkunnenwordenopgeno-meninhetleesbeleidvandeschool.1.Betrekleerlingenbijhetdoelvan

hetleestraject(extralezenomeenbeterelezerteworden)enhetbe-langvanlezen.Bespreekmetdeleerlingendetoetsresultatenenhoezijhunleesvaardigheidverderkun-nenverbeteren,doorveeltelezen.Opdiemanierwordenleerlingeneigenaarvanhuneigenleesproces.

2.Kiestekstendiegoedaansluitenbijdebelevingswereldvandeleerlin-gen.Hetgebruikvantekstenuitdeschoolvakken,hethuiswerk,zoumotiverendkunnenzijnenderele-vantievanoefenenversterken.

3.Laatleespleziereenbelangrijkaan-dachtspuntzijninhetextralezen.Geefleerlingenzelfeenrolbijdekeuzevandeteksten.

4.Organiseereenvoorlichtingsbijeen-komstvooroudersominformatieteverstrekkenendraagvlaktecreë-ren.Opdiemanierbetrekjeoudersdirectbijhetbeterlerenlezenvanhunkinderen.

5.Geefhetprogrammaeenplekinhetcurriculumdoordeleesmo-menteninteroosteren.

6.Maakhetextralezenminderinten-siefdoorhetbijvoorbeeldtweekeerperweekteorganiseren,maarwelgedurendeeenlangereperiode.

7.Zorgvooreen‘leescoach’-coördi-natordiehetaanspreekpuntisvoorallevoorkomendezakenrondomhetleestraject.

Lies Alons Femke Scheltinga

Lies Alons is adviseur bij ITTA van de Universiteit van AmsterdamCorrespondentie: lies.alons@itta.uva.nl

Femke Scheltinga is werkzaam bij het Expertisecentrum Nederlands van de Rad-boud Universiteit NijmegenCorrespondentie: f.scheltinga@expertise-centrumnederlands.nl

Noten1Projectuitgevoerdinhetkadervan

onderWijsbeWijs.2. www.nieuwsbegrip.nl3.Criteriachecklist:

1Lezendeleerlingendetekstvlotenzonderveelaarzelingenofha-peringen?

2Lezendeleerlingendemoeilijkewoordenzonderveelmoeiteenfoutloos?

3Begrijpendeleerlingenbijnaallewoorden(nietnieuwofonbe-kend)?

4.Decontrolegroepbestonduit70leerlingen,deinterventiegroepuit72leerlingen.Alleendegegevensvanleerlingendieminimaal10keeraanwezigwarenennietmeerdan70%afwezigzijnindedata-analysemeegenomen.Hetgingom22leerlingenindeinterventiegroepdiegematchtwerdenmet22leer-lingenuitdecontrolegroep.

LiteratuurHacquebord,H.(2007).de lees-

vaardigheid van vmbo-leerlingen.In:D.Schram(Red.).Lezeninhetvmbo,onderzoek–interventie–praktijk(pp.55-75).Delft:Uitge-verijEburon.

DeMilliano,I.(2013). literacy de-velopment of loW-achieving ado-lescents: the role of engagement in academic reading and Writing. Academischproefschrift:Universi-teitvanAmsterdam.

Morgan,P.L.,D.Fuchs,D.L.Comp-ton,D.S.Cordray&L.S.Fuchs(2008).does early reading failu-re decrease children’s reading motivation?JournalofLearningDisabilities,41,387-404.

Topping,K.J.,A.Thurston,K.Mc-Gavock&N.Conlin(2012). out-comes and process in reading tu-toring.EducationalResearch,54(3),239-258.