Akkoord beleidsteam gevangenis Gent · 19) wees slimmer dan de file Valkuilen: 1)...
30
Transcript of Akkoord beleidsteam gevangenis Gent · 19) wees slimmer dan de file Valkuilen: 1)...
Pagina 1
Akkoord beleidsteam gevangenis Gent
Alain SlockCAW Oost-Vlaanderen •regiodirecteur
Riet KoningsOBRA|BAKEN vzw •directeur
Kaat HeyseVDAB•teamleider
Benedicte De Bockvzw vocvo•onderwijscoördinator
Tim LamonCGG Eclips•directeur
Tiene MoenaertBibliotheek - Stad Gent•teamcoach
Els TijskensDe Rode Antraciet•directeur
Sara GoossensJustitiehuis Gent•directeur
Dirk Van BogaertFOD Justitie - gevangenis Gent•inrichtingshoofd
Koenraad PolflietVlaamse overheid•beleidscoördinator
Pagina 2
Dank Dit actieplan is het resultaat van het werk van verschillende organisaties. Dank aan de leden van het
beleidsteam Gent en het coördinatieteam Gent om dit proces tot een goed einde te bregen.
Een bijzondere dank gaat uit naar het CAW Oost-Vlaanderen, het vocvo, de VDAB, OBRA|BAKEN, het
CGG Eclips, de Stedelijke Openbare Bibliotheek De Krook, De Rode Antraciet, het Justitiehuis Gent en
de gevangenis Gent om structureel betrokken te zijn bij de opmaak en verdere uitvoering van het
actieplan.
Dank ook aan Mieke Van Durme, Liesbet Van Damme en Jochen De Craene van het CAW Oost-
Vlaanderen om samen met mij de verschillende fases voor te bereiden en te evalueren.
Koenraad Polfliet
Pagina 3
Inhoud Akkoord beleidsteam gevangenis Gent ................................................................................................... 1
Dank ......................................................................................................................................................... 2
Inleiding ................................................................................................................................................... 4
Principes .................................................................................................................................................. 4
Aanpak ..................................................................................................................................................... 5
Onze missie ............................................................................................................................................ 10
Onze visie............................................................................................................................................... 10
Onze doelen voor medio 2018 – 2020 .................................................................................................. 10
De uitvoering ......................................................................................................................................... 15
Pagina 4
Inleiding Het decreet van 8 maart 2013 over de organisatie van de hulp- en dienstverlening aan gedetineerden
beoogt het beschikbaar en toegankelijk maken van integrale en kwaliteitsvolle hulp- en dienstverlening
op maat van gedetineerden en hun directe sociale omgeving. Om dit te kunnen realiseren voorziet het
decreet in een meer geïntegreerde planning en uitvoering van de organisatie van de hulp- en
dienstverlening. Op niveau van elke gevangenis wordt hiertoe een beleidsteam opgericht. Het
beleidsteam dient een lokaal actieplan op te maken betreffende de hulp- en dienstverlening in haar
gevangenis.
Een eerste gezamenlijk actieplan voor de gevangenis Gent werd opgemaakt in 2013 en succesvol
uitgevoerd in de periode januari 2014 – december 2015. Een eindrapport wordt geschreven tegen 1
april 2016. Een tweede actieplan behelsde de periode januari 2016 – juni 2018.
De Vlaamse Regering keurde een strategisch plan hulp- en dienstverlening aan gedetineerden goed
voor de periode 2015-2020. Hierin worden 19 doelstellingen opgesomd die men op vijf jaar tijd wenst
te realiseren. Het strategisch plan werd mede gevoed door de eerste lokale actieplannen. De
doelstellingen uit het strategisch plan zijn niet bepalend voor de lokale actieplannen. Ze zijn eerder
inspirerend.
Het derde actieplan heeft een looptijd van 30 maanden, zijnde van 1 juli 2018 tot en met 31 december
2018. Het actieplan dient op 1 juli 2018 aan de Gemengde Commissie bezorgd te worden.
Het actieplan moet minstens volgende elementen bevatten:
1° de gezamenlijke en de beleidsdomein-specifieke doelstellingen die de lokale partners op
vlak van de hulp- en dienstverlening willen bereiken;
2° de concrete acties die ze in functie daarvan zullen ondernemen;
3° een tijdpad voor de realisatie van de doelstellingen;
4° de indicatoren voor de meting van de voortgang;
5° een overzicht van de in te zetten middelen.
Bedoeling is in te spelen op de lokale processen die al lopen en op basis van een analyse van de
lokale situatie, gerichte, gedragen en realistische doelen te bepalen.
Principes Bij de opmaak van het eerste actieplan (2014-2016) bepaalden we op voorhand enkele principes die
we belangrijk vinden bij de opmaak van een actieplan. Deze waren ook van toepassing op het
actieplan 2016-2018 en aldus ook richtinggevend voor het actieplan 2018 -2020.
1) We gaan uit van gedeeld eigenaarschap: het actieplan is het plan van alle betrokken
organisaties.
2) We betrekken de medewerkers op het terrein maximaal bij de opmaak en uitvoering van het
actieplan.
3) We betrekken de gedetineerden bij de opmaak en uitvoering van het actieplan.
Pagina 5
4) We voorzien meerdere trekkers in de opmaak- en uitvoerfase die verantwoordelijk zijn voor
de organisatie van de uitwerking en realisatie van de doelen. Deze medewerkers krijgen het
mandaat van hun organisatie om dit uit te voeren. We kiezen ervoor om het coördinatieteam
niet te belasten met de uitvoering van het actieplan.
5) Het proces tot opmaak van het actieplan is minstens even belangrijk als het product zelf.
6) We stellen realistische en haalbare doelen.
7) We hanteren een goede communicatiestrategie.
8) We organiseren een goede monitoring.
9) De eindverantwoordelijkheid ligt bij het beleidsteam.
Aanpak Op het beleidsteam van 3 oktober 2017 werd de voorbereiding besproken. Er werd in consensus beslist
om geen nieuwe doelstellingen te bepalen maar verder te werken op bestaande doelstellingen. Er lag
immers nog genoeg werk op de plank. Bovendien wilden we bepalen welke doelen nu prioritair dienen
aangepakt te worden. Het beleidsteam besliste om dit proces samen met het coördinatieteam te
voeren om zo mede-eigenaarschap te creëren bij de CORT-medewerkers en praktijk en beleid dichter
bij elkaar bij te brengen.
Het CAW Oost-Vlaanderen ondersteunde de beleidscoördinator in de bepaling van de methodische
aanpak. Er werd voor elke fase in het proces samengekomen om de volgende stap voor te bereiden.
Er werden drie fases bepaald. In fase één werden de alle plannen en alle doelen die reeds sinds 2012
bepaald zijn verzameld en geanalyseerd. We kwamen tot de vaststelling dat er al veel plannen en
doelen zijn over hulp- en dienstverlening aan gedetineerden in Gent.
2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020
Profileri
ngsplan
h&d
2012
Actieplan
2018-2020
Actieplan
2014-2015
Profilerin
gsplan
CORT
10/2013-06/2014
Plan van
aanpak
samenwerking
met pba
versterken
28/07/2017
Plannen in de tijd
Plan van
aanpak
inspraak
&
participati
e
2016-
2018
Plan van
aanpak
brootkast
01/03/201
6
Jaar
plan
cort
Jaar
plan
cort
Jaar
plan
cort
Jaar
plan
cort
Jaar
plan
cort
Jaar
plan
cort
Strategisch plan hulp- en dienstverlening aan gedetineerden 2015-2020
Strat plan h&d gedetineerden 2013-2015
communicat
ieplan Plan van
aanpak
gedet met
beperking
Actieplan
2016-2018
Pagina 6
De analyse gaf aan dat er zes overkoepelende thema’s zijn waar elk doelstelling op de één of andere
manier kon ondergebracht worden.
- Inspraak en participatie van gedetineerden
- Samenwerking tussen hulp- en dienstverlening en penitentiair beambten
- Communicatie en profilering verbeteren
- Directe sociale omgeving
- Naadloze overgang binnen-buiten
- Hulp- en dienstverlening met focus op gezondheid
Op 14 maart 2018 kwamen het beleidsteam en coördinatieteam voor de eerste keer samen om een
interne analyse te maken. We vertrokken hierbij van de vraag: wat leren we uit de voorgaande
(actie)plannen?
Drie werkgroepen gingen, elk voor twee van de overkoepelende thema’s1, aan de slag met volgende
vragen:
1) Benoem de doelen/acties die volgens jou afgewerkt zijn.
Wat maakt dat deze doelen/acties gerealiseerd zijn?
2) Benoem de doelen/acties die volgens jou niet (volledig) afgewerkt zijn.
Wat maakt dat deze doelen/acties niet (volledig) afgewerkt zijn?
3) Welke conclusies trek je hieruit die relevant zijn voor de opmaak en slaagkans van het volgend
actieplan?
De conclusies van de drie werkgroepen werden plenair teruggekoppeld. De trekker van elke werkgroep
maakte nadien een verslag op.
De verslagen werden in aanloop naar fase twee aan elk lid van het beleidsteam/coördinatieteam
bezorgd met de vraag om deze te bespreken binnen de eigen organisatie/het eigen team en hierover
terug te koppelen naar de beleidscoördinator. Deze informatie werd uitgewerkt in succesfactoren,
valkuilen en inhoudelijke conclusies.
Succesfactoren:
1) sluit waar mogelijk aan op bestaand initiatief
2) betrek de doelgroep
3) focus op concrete & haalbare ideeën
4) betrek het CORT (sneller)
5) onderbouw met bv. wetenschappelijk onderzoek
6) blijf investeren in draagvlak bij personeel
7) zorg voor een billijke tijdsinvestering
8) zorg voor gelijke betrokkenheid van alle partners in de uitvoering
9) beter 2 competente trekkers met goesting per project/doel
1 Werkgroep 1: inspraak en participatie + samenwerking; werkgroep 2: naadloze overgang + directe sociale omgeving; werkgroep 3: communicatie/profilering + hulp- en dienstverlening focus gezondheid
Pagina 7
10) zorg voor systematische bekendmaking van het proces + resultaten
11) stuur (sneller) bij (flexibiliteit)
12) zorg dat het beleid mee is (BT + gevangenisdirectie)
13) zorg ook voor de structurele inbedding nadien
14) voer de doelen consequent uit, kom de afspraken na
15) betrek (noodzakelijke) experts binnen + buiten de gevangenis
16) zorg voor een vast samengestelde werkgroep
17) plan de tijd om doel te halen
18) hulp vragen is een teken van sterkte
19) wees slimmer dan de file
Valkuilen:
1) Schijndoelstellingen: let op met het formuleren van doelstellingen als rechtvaardigingsgrond
en waarvan de impact minimaal is
2) Geloofwaardigheid: wees consequent bij de uitvoering van een doelstelling. Doe ook zelf wat
je zelf bepaalt en van een ander verwacht.
3) Uitvoeren is niet gelijk aan enkel vergaderen: zorg dat de uitvoering van een doelstelling niet
bestaat uit enkel vergadertijd, zorg dat je engagement ook verder reikt dan enkel overleg.
4) Verliezen in muren: loop je niet vast in feiten die niet te veranderen zijn.
Inhoudelijke conclusies:
- Directe sociale omgeving
o Materiaal verzameld, uitwerking nog niet gebeurd
o Inzetten op kwalitatief onthaal en opvang blijft nodig
o Inzetten op goede communicatie met de doelgroep: onthaalfilm afgewerkt
- Communicatie en profilering
o Groot deel afgewerkt
o Infokanalen vragen doorstart
- Inspraak en participatie
o Onderzoek ok, plan ok, uitvoering niet ok
- Samenwerking hulp- en dienstverleners en penitentiair bewakingsassistenten
o Goed plan met goede uitvoering (acties renderen)
- Hulp- en dienstverlening
o Gezonde voeding: inzet op sensibilisering, variatie en keuzemogelijkheid blijft essentie
o Bewegen niet-bewegers? Meer inzet naar laatste categorie nodig
o Mentale gezondheid bevorderen: zit nu systematisch in aanbod
o Jaarplan CORT beschrijft extra doelen (OCMW, FIP2, IBVR/IBVM, ind aanbod,
computers Gbib, gedetineerden met beperking, ING)
- Naadloze overgang
o Actualiseren van het materiaal
o Administratie gedetineerde in orde hebben (domicilie, mutualiteit, …)
o Sociale fiche werkt bij geïnterneerden
o Oplijsten wie wat doet
Pagina 8
o Inzetten op casusoverleg
o Justitiehuis vroeger betrekken bij uitwerking reclassering
o Stavaza uitvoering maatregelen beperkte detentie is onduidelijk
o Overleg met SURB over visie op reclassering blijft belangrijk
o Meer aandacht voor talenten en sterktes bij gedetineerden is nodig
De succesfactoren, de valkuilen en de inhoudelijke conclusies werden op het
beleidsteam/coördinatieteam van 25 april 2018 gepresenteerd opdat alle deelnemers goed mee
zouden zijn.
In de tweede fase concentreerden we ons op omgevingsfactoren tot eind 2020 die een impact
(kunnen) hebben op de hulp- en dienstverlening aan gedetineerden in de gevangenis Gent. Bedoeling
was om deze factoren te analyseren en de input weer te geven een omgevingskaart.
Ter voorbereiding van de bespreking werd aan elke betrokken organisatie gevraagd om volgende
vragen op voorhand te beantwoorden:
1. Wat zijn belangrijke beleidsbepalingen tot 2020 (organisatie-specifieke en bovenlokale
beleidsplannen)?
2. Met welke belangrijke regelgeving (incl ontwerpen/voorstellen) dienen we rekening te houden?
3. Wat zijn belangrijke ontwikkelingen en tendensen waar we mee rekening dienen te houden?
4. Met welke belangrijke onderzoeksresultaten dienen we rekening te houden?
Op 25 april werd de informatie samengebracht en besproken in 2 werkgroepen. Hierbij werden
volgende vragen gesteld:
- Bespreek de 4 vragen per werkgroep
- Link de relevante gegevens met de 6 thema’s
- Duidt aan wat een kans is
- Duidt aan wat een bedreiging is
- Wat is nog relevant om mee te nemen
De conclusies van de twee werkgroepen werden plenair teruggekoppeld. De trekker van elke
werkgroep maakte nadien een verslag op.
Op basis van de verslagen maakte de beleidscoördinator de omgevingskaart (zie bijlage 1 blz. 13 ) op.
Deze werd aan alle actoren bezorgd met de vraag deze te bespreken binnen de eigen organisatie/team
en hierover terug te koppelen.
De belangrijkste conclusies uit de omgevingsanalyse waren:
- Wijziging van het profiel van de gedetineerdenpopulatie
- Sturing van overheden om zich te organiseren op bepaalde deeldoelgroepen
- Het detentieplan zou nog deze legislatuur in regelgeving gegoten worden
- Meerdere organisaties ontwikkelen zich provinciaal
- Herijking van de middeleninzet voor bepaalde sectoren
Pagina 9
- Justitie consolideert het nieuw evenwicht na de periode van de rationalisering
- Sociale onvrede: stijging aantal betogingen/stakingen
- Sterk accent op digitalisering
- Belangrijke onderzoeken als motor voor verandering
- Sterkere betrokkenheid van het Justitiehuis
- Meer initiatieven in de overgang binnen-buiten
- Ontwikkelingen binnen het penitentiair gezondheidsbeleid
- De GDPR zal impact hebben op alle bestaande registratiesystemen
- activiteitensysteem ontwikkeld voor alle gevangenissen
- Grotere inzet op individuele begeleidingen
In fase drie werden de doelen voor het volgende actieplan gekozen. Het was dus niet de bedoeling om
nieuwe doelen te maken, maar om te bepalen welke nog niet afgewerkte bestaande doelen prioritair
dienen aangepakt te worden.
Fase drie werd uitgevoerd tijdens het beleidsteam/coördinatieteam van 23 mei 2018. Het was
belangrijk om de conclusies uit de voorgaande fases nog eens toe te lichten zodat elke actor zou kiezen
met de interne en omgevingsanalyse in het achterhoofd.
Er werden twee werkgroepen gevormd die aan de slag gingen met volgende vragen:
1. Bepaal per thema 2 doelstellingen waar er in de periode 2018-2020 prioritair aan verder
gewerkt moet worden. Pas de doelstelling eventueel aan (actualiseer, herschrijf)
2. Onderbouw de gekozen doelstellingen
3. Noteer eventuele nieuwe doelstellingen(binnen het thema) op een apart blad
4. Noteer eventuele beleidsaanbevelingen op een apart blad
Er werden 12 doelen weerhouden die we de komende 30 maanden willen afwerken.
De 12 doelen werden nadien per mail overgemaakt aan de betrokken actoren van het beleidsteam en
coördinatieteam met de mogelijkheid om verduidelijking te vragen (niet meer om akkoord te geven).
De gedetineerden werden deze keer niet rechtstreeks betrokken bij de bepaling van de doelen. Bij de
vorige actieplannen was dat wel het geval. Ze zijn, omdat we werken met bestaande doelen, dus wel
in een vorige fase betrokken. De vertegenwoordigers in het gedetineerdenoverleg zullen geïnformeerd
worden over het bestaande actieplan. De andere gedetineerden zullen we informeren via het
infokanaal van het CORT.
Er kan niet meer gewerkt worden met de bestaande blog2 om partners te informeren over de stand
van zaken. De provider voorziet deze mogelijkheid niet meer. We bekijken of we via een andere kanaal
betrokkenen en geïnteresseerden op de hoogte kunnen houden van de ontwikkelingen.
2 http://actieplanhdgent.skynetblogs.be
Pagina 10
Onze missie Tijdens het beleidsteam van 7 september 2016 werd de missie van het actieplan 2016-2018
besproken en licht aangepast ten opzichte van de formulering in het actieplan 2014-2015.
Het beleidsteam behoudt dezelfde missie voor dit actieplan.
‘We zijn een groep enthousiaste en collegiale hulp- en dienstverleners die in samenwerking met het
penitentiair personeel op een gecoördineerde wijze een breed en divers aanbod realiseert voor de
gedetineerden van de gevangenis Gent vertrekkend vanuit het normaliteitsbeginsel en met het oog
op hun zelfontplooiing en hun re-integratie in de samenleving.’
Onze visie Het beleidsteam behoudt de visie die op 7 september 2016 werd aangepast.
‘We willen dat elke gedetineerde die de gevangenis verlaat zelfredzaam is en
verantwoordelijkheidszin heeft. Hiertoe willen we trajecten en programma’s ontwikkelen en
realiseren gebaseerd op de noden en behoeften van gedetineerden en met het oog op een naadloze
overgang tussen detentie en vrijheid. We willen dit vertalen in een permanent aanbod van hulp- en
dienstverlening waarbij maatwerk vooropstaat en er samengewerkt wordt in het voorkomen van
sociale problemen.’
Onze doelen voor medio 2018 – 2020 Vertrekkende vanuit onze visie en missie willen we de volgende 30 maanden 12 doelstellingen
afwerken. De doelen in het blauw en cursief zijn de definitief gekozen doelen. Ze staan gekaderd
binnen de eerder geformuleerde doelen.
1) Naadloze overgang binnen – buiten
Ontwikkelen van een kader voor naadloze overgang van de hulp- en dienstverlening aan
gedetineerden van detentie naar postdetentie.
a. De administratieve situatie (op vlak van domicilie, inkomen, verblijfsrecht, mutualiteit
en medicatie) wordt vóór de vrijlating maximaal uitgeklaard en in orde gebracht
teneinde de snelle opstart van de re-integratie te bespoedigen. We richten ons op
veroordeelden in detentie die hun reclasseringstraject in Gent willen uitzetten.
i. We brengen de knelpunten in kaart die bij de uitvoering van deze doelstelling
zijn opgedoken
ii. We maken een plan op om de knelpunten aan te pakken en de doelstelling te
realiseren
b. We organiseren een overleg met de strafuitvoeringsrechtbank om hen te informeren
en te sensibiliseren over significante wijzigingen in het hulp- en
dienstverleningsaanbod
c. We actualiseren de infobrochure over domicilie, leggen ze voor aan het
gedetineerdenoverleg en organiseren ons op de verspreiding ervan.
Pagina 11
Motivatie:
Er zijn al veel inspanningen geleverd om de organisatie van de sociale administratie voor
gedetineerden te vereenvoudigen. De sociale fiche werd hiertoe als werkinstrument
ontwikkeld. In het overleg tussen de partners zijn er meerdere knelpunten naar boven gekomen.
Bovendien maakt de provinciale ontwikkeling van bepaalde organisaties het nog complexer. Er
is bereidheid naar een betere samenwerking, maar er is een even grote vraag naar
duidelijkheid. Zo zijn er bv vragen over het beroepsgeheim en hoe dit zich zal vertalen naar een
gedeeld werkinstrument. Uitklaren van slechts enkele van deze knelpunten zal al een duidelijker
beeld scheppen.
De omgevingsanalyse leert ons ook dat de overgang binnen buiten een belangrijke rol speelt in
het traject van de gedetineerde. Verschillende organisaties geven aan dat er veel
mogelijkheden zijn voor gedetineerden, bv. interim, ploegwerk maar dat de
strafuitvoeringsmodaliteiten deze mogelijkheden niet of moeilijk toelaten (bv door te kiezen
voor ET ipv BD). Daarom is het interessant om de dialoog met de SURB aan te gaan.
De infobrochure over domicilie dient geactualiseerd te worden. In het oorspronkelijk proces
werden de gedetineerden niet betrokken. Dit willen we nu wel doen door het
gedetineerdenoverleg te raadplegen over de het initiatief (inhoud, vorm en verspreiding).
Daarnaast is het belangrijk om goede afspraken te maken over de oplage en de verspreiding.
2) Directe sociale omgeving
We betrekken de directe sociale omgeving van gedetineerden actief bij de resocialisatie.
a. We verhogen de toegankelijkheid van detentie gerelateerde informatie voor
naastbestaanden van gedetineerden.
We organiseren een kwalitatief onthaal en opvang van naastbestaanden van
gedetineerden bij een eerste bezoek.
i. We voorzien aanspreekpunten binnen en buiten de gevangenis en maken
hierover werkafspraken (draaiboek)
ii. We organiseren de nodige vorming en ondersteuning voor de
aanspreekpunten
Motivatie:
Er is beslist om een aanspreekpunt aan te stellen die beschikt over de nodige informatie voor
de naastbestaanden. Momenteel is nog niet verder bepaald wie deze specifieke rol binnen zijn
of haar organisatie zal opnemen. Daarnaast moet er ook een draaiboek komen waarin de
procedure vastligt wanneer een vraag vanuit de directe sociale omgeving gesteld wordt (bv.
naar wie wordt er doorverwezen en wanneer).
Omdat dit de nodige kennis maar ook ondersteuning vraagt, zal het noodzakelijk zijn om de
aanspreekpunten op te leiden en te ondersteunen.
Pagina 12
3) Hulp- en dienstverlening met de focus op gezondheid
We voorzien een hulp- en dienstverleningsaanbod dat de fysieke en geestelijke
gezondheidstoestand van de gedetineerde verbetert.
a. We organiseren sensibiliseringsacties voor alle gedetineerden over gezonde voeding,
sport en beweging en de mentale gezondheid.
i. We organiseren jaarlijks minstens één activiteit die de mentale gezondheid
verbetert.
1. We werken een structureel aanbod van psycho-educatie uit voor de
gedetineerden
ii. We organiseren jaarlijks minstens één activiteit over het belang van gezonde
voeding.
1. We werken een structureel sensibiliseringsaanbod uit over gezonde
voeding
Motivatie:
Naar aanleiding van het succes van de voorbije activiteiten over stress-gerelateerde thema’s
vinden we het belangrijk om ook voor dit aspect blijvend aandacht te hebben. Aangezien het
CGG voldoende kennis in huis heeft over dit thema, bekijken we of het haalbaar is om samen
met hen een duurzaam aanbod te voorzien. Bij de aanbodbepaling van 2017 en 2018 bleek dat
er een sterkte nood is aan uitleg over bepaalde aandoeningen, oorzaken en verschillende
behandelingen. We willen zoveel mogelijk mensen bereiken.
Blijvende aandacht voor gezonde voeding is een must. Het budget voor voeding wordt beheerd
door Justitie. De omgevingsanalyse leert ons dat er al verschillende onderzoeken zijn geweest
naar de voeding en maaltijden van gedetineerden. Want eten gedetineerden nu echt wel zo
ongezond? En wat kan bv. een onderwerp zijn waarover we een activiteit kunnen inrichten. We
kunnen bv. ook kijken hoe scholen of andere grote organisaties sensibiliserend werken.
4) Samenwerking hulp- en dienstverleners en penitentiair bewakingspersoneel
We versterken de samenwerking tussen het penitentiair personeel en de hulp- en
dienstverleners.
a. We onderzoeken de beeldvorming op de hulp- en dienstverlening bij het penitentiair
bewakingspersoneel met het oog op het vergroten van het draagvlak voor de hulp-
en dienstverlening.
i. We voeren het plan van aanpak over de samenwerking tussen penitentiair
bewakingsassistenten en hulp- en dienstverleners verder uit (zie bijlage 2 blz.
21)
ii. We herhalen het onderzoek naar de beeldvorming op de hulp- en
dienstverlening en evalueren of de ondernomen acties naar samenwerking
deze beeldvorming hebben gewijzigd.
Motivatie:
Een goede samenwerkingsrelatie met het penitentiair personeel is cruciaal om draagvlak te
creëren en het aanbod hulp- en dienstverlening vlot te laten verlopen. De instroom van
nieuwe penitentiaire beambten, de impact van het regime en van de organisatie van de hulp-
en dienstverlening op elkaars werking, evenals het steeds aanwezige spanningsveld tussen
Pagina 13
bewaking/veiligheid en hulp- en dienstverlening maken dat dit een blijvende uitdaging is. De
vorige twee actieplannen (2014-2015 en 2016-2018) hebben een doelstelling opgenomen
over het verbeteren van de samenwerking. In 2017 kwam er een opdracht vanuit de
Bovenlokale Wekgroep Justitie – Vlaamse Gemeenschap om in te zetten op acties die de
samenwerking bevorderen. Ondertussen werd een plan van aanpak opgemaakt dat met
concrete en haalbare acties de samenwerking wil bevorderen: snuffeldagen,
aanspreekpunten pet team, aanwezigheid op fora van de gevangenis, … worden zowel door
hulp- en dienstverleners als door penitentiair beambten als positief ervaren. De acties
renderen, zo blijkt uit de feedback.
In uitvoering van het actieplan 2016-2018 werd een onderzoek gedaan naar de beeldvorming
bij penitentiair bewakingsassistenten over de hulp- en dienstverlening. We zien dit als een
nulmeting. De acties in het plan van aanpak zijn mede bedoeld om de beeldvorming te
verbeteren. Een vervolgonderzoek is helpend om te bepalen of de acties hier ook positief toe
bijdragen.
We houden ook rekening met de succesfactoren uit de interne analyse: de doelstelling op zich
is al een voorwaarde voor succes. Voor het plan van aanpak en het onderzoek hebben we het
personeel ook betrokken, we sluiten zoveel mogelijk aan op bestaande initiatieven (bv. fora
gevangenis, nieuwsbrief, op sectie gaan, …), we betrekken CORT bij de uitvoering, we
onderbouwen met wetenschappelijk onderzoek (onderzoek beeldvorming), we gaan uit van
een beperkte tijdsinvestering, de directie is betrokken.
Uit de omgevingsanalyse onthouden we dat justitie het evenwicht consolideert na de periode
van de rationalisering. De beambte ontmoeten op de werkplaats via korte gerichte acties
komt hieraan tegemoet.
5) Communicatie en profilering
Verbeteren van de communicatie naar de gedetineerde over het intramurale hulp- en
dienstverleningsaanbod.
a. Er is een communicatieplan over het intramurale hulp- en dienstverleningsaanbod
voor de Gentse gedetineerden.
i. We ontwikkelen een realistische taalaanpak over de hele gevangenis voor de
groep anderstalige gedetineerden
b. Alle gedetineerden krijgen via de televisie op cel systematisch actuele informatie zodat
ze permanent op de hoogte zijn over het aanbod en de richtlijnen. We houden
rekening met de kwaliteitscriteria over communicatie en de taal-tips.
i. We verbeteren de uitvoering van het bestaande brootkastsysteem.
ii. We bepalen criteria voor de verspreiding van informatie op papier.
Motivatie:
De omgevingsanalyse leert ons dat het profiel van populatie wisselt en dat er een tendens is
om te focussen op deeldoelgroepen. De groep anderstaligen in de gevangenis maakt een groot
deel uit van de populatie. Uit lopend onderzoek naar andere nationaliteiten in de gevangenis
weten we dat 50% van de mannelijke populatie een niet-Belgische nationaliteit heeft. Taal is
Pagina 14
het belangrijkste medium om je boodschap uit te drukken. Dit staat onder druk in een setting
waar de autonomie van handelen van de gedetineerde ook onder druk staat. De boodschap
duidelijk kunnen overbrengen zou al een groot deel van de dagelijkse frustratie en spanningen
kunnen wegnemen, zowel voor de gedetineerden als voor het personeel. Er is dus een bepaalde
sense of urgency om hierop in te zetten. De hulp- en dienstverlening dient zich ook op deze
groeiende groep anderstaligen te organiseren. Het betrekken van experts is belangrijk. Er zijn
al contacten met IN Gent. Het leren van goede praktijken is eveneens belangrijk.
De taalaanpak gebeurt best via concrete dagelijkse vragen uit de praktijk. Dit zal de best
mogelijke garantie zijn op succes. We dienen hier zeker het personeel te betrekken.
Waarschijnlijk zijn er enkele quick wins te maken die draagvlak zullen genereren voor een
bredere taalaanpak.
Een middel om de boodschap over te brengen is het infokanaal (brootkast). Er is hier al een
lange weg in afgelegd met de nodige hindernissen. Op dit moment werken de infokanalen en
bereiken ze 87% van de mannelijke populatie en 100% van de vrouwelijke populatie. We
bereiken 13% van de mannelijke populatie dus niet via dit medium. Dit betekent dat andere
informatiedragers blijvend nodig zijn zolang niet iedereen toegang heeft tot de infokanalen.
Maar ook het infokanaal kent zijn beperkingen waardoor soms papieren informatie nodig blijft.
Het brootkastsysteem zal ook voor de taalaanpak bepaalde oplossingen kunnen bieden. Een
aangekondigde opleiding voor de vertegenwoordigers van de verschillende diensten die een
infokanaal beheren is een eerstvolgende stap. Nadien wordt er een redactieraad gevormd en
wordt een vorming georganiseerd over hoe boodschappen op een duidelijke manier kunnen
worden overgebracht.
6) Inspraak en participatie
Verhogen van de participatie van de gedetineerde aan de organisatie van het hulp- en-
dienstverleningsaanbod.
a. De gedetineerdenvertegenwoordigers raadplegen vóór elke vergadering hun
achterban.
i. We zorgen voor systematische ondersteuning en vorming voor de
vertegenwoordigers van de gedetineerden opdat ze hun rol op een
volwaardige wijze kunnen uitvoeren.
b. We onderzoeken of we het gedetineerdenoverleg beter kunnen organiseren in wing
forums wanneer de nieuwe omzendbrief over het gedetineerdenoverleg verschijnt.
c. We maken jaarlijks een doelgroepenkaart zodat we beter zicht krijgen op de
samenstelling van de populatie.
d. We organiseren jaarlijks een behoeftepeiling via focusgroepen zodat we beter zicht
krijgen op de behoeften van een wijzigende populatie.
Motivatie:
Het VUB-onderzoek naar inspraak en participatie van gedetineerden in Gent (2014-2015)
betekende een hefboom om met dit thema actief aan de slag te gaan. Er werd een stuurgroep
Pagina 15
opgericht en er werd een actieplan opgemaakt die de conclusies en aanbevelingen uit het
onderzoek vertaalde naar haalbare acties. Wissels bij de gevangenisdirectie en vooral de
rationalisatie (anders werken) bij het penitentiair personeel maakten dat er minder aandacht
was voor het thema inspraak en participatie. Het gedetineerdenoverleg bleef wel actief aan de
slag als formeel erkend orgaan. Op dit moment wordt het gevonden evenwicht geconsolideerd
na de periode van de rationalisering. Dit betekent dat we terug kunnen kijken naar waar we
gestopt zijn. Omdat we niet te snel willen gaan, willen we in eerste instantie inzetten op de
zaken die het meest haalbaar en nodig zijn. De ondersteuning van het gedetineerdenoverleg is
daarbij het belangrijkst. Op welke manier vertegenwoordigen we het best, hoe vergaderen we
het efficiënts, welke tools kunnen we gebruiken om medegedetineerden te bevragen, … zijn
vragen die uit het gedetineerdenoverleg komen.
Er is sprake dat er een omzendbrief komt met nieuwe regelgeving over het
gedetineerdenoverleg. We willen dat moment aangrijpen om de organisatie van het overleg te
evalueren en te bekijken of het opportuun is om meerdere fora te gebruiken voor dit doel,
afhankelijk van de doelgroep (bv. vrouwenafdeling apart).
We zitten met een steeds wijzigende populatie. We willen hier graag meer zicht op krijgen. Dit
kan helpend zijn om de inspraak van gedetineerden goed te organiseren maar ook om andere
beslissingen te nemen (bv. welk soort aanbod). Het maken van een jaarlijkse doelgroepenkaart
is daarom een nieuwe doelstelling. Het jaarlijks peilen van de behoeften via focusgroepen is
reeds eerder als doelstelling opgenomen maar heeft nooit uitvoering gekend. We willen dit
terug opnemen. We hopen dit te doen in samenwerking met een universiteit/hogeschool, al
dan niet in het kader van een stage.
De uitvoering Hoe het actieplan zal uitgevoerd worden zal de komende maanden duidelijk worden. Tegen
31 oktober 2018 worden de doelstellingen verder uitgewerkt in werkgroepen. Alle organisaties zullen
hieraan meewerken.
Er werd een mail verstuurd naar de leden van het beleidsteam en coördinatieteam met de expliciete
vraag om hun engagement concreet te maken.
De uitvoering van het actieplan zal nadien georganiseerd en gemonitord worden door een
uitvoeringscomité bestaande uit de trekkers van de werkgroepen. Het uitvoeringscomité zal ook
rapporteren aan het beleidsteam en instaan voor de tussentijdse en eindevaluatie. Het beleidsteam
kan op advies van het uitvoeringscomité de acties bijsturen.
Er is voor gekozen om deze opdracht niet aan het bestaande coördinatieteam te geven omdat het dit
team aan ruimte en tijd ontbreekt om de uitvoering volledig op zich te nemen. Het coördinatieteam
zal wel betrokken worden bij de organisatie van bepaalde acties. Het gedetineerdenoverleg zal als
toetsingsgroep geconsulteerd worde
Pagina 16
Bijlage 1: omgevingskaart
OMGEVINGSKAART HULP- EN DIENSTVERLENING GEDETINEERDEN
GEVANGENIS GENT
RELEVANTE ONTWIKKELINGEN TOT EN MET 2020
1. Beleidsplannen
- Strategisch plan hulp- en dienstverlening aan gedetineerden 2015-2020: de uitvoering
van het strategisch plan werd tussentijds geëvalueerd en kende voor bepaalde
strategische doelen een bijsturing. Heeft impact op lokale niveau omdat strategische
doelen ook lokaal moeten uitgevoerd worden
o Gedetineerde ondersteunen in zijn hulp- en dienstverleningstraject
o Motiveren van inzet op deeldoelgroepen per actor
o Hulp- en dienstverlening afstemmen op werking van de justitiehuizen: visie op de
samenwerking met de JH ontwikkelen
o Knelpunten in de sociale administratie en huisvesting wegwerken
o Directe sociale omgeving betrekken bij de resocialisatie
o VAPH aanbod afstemmen op h&d-aanbod
o VAPH aanbod uitbreiden tot doelgroep gedetineerden
o Herijken CGG-inzet
o h&d-aanbod inschakelen in de toeleiding naar gepaste zorg (individuele
zorgtrajecten)
o Lokaal actieplan drugs ism Justitie
o Beleidskader geïntegreerd beleid druggebruik/verslaving
o Aangepast zorgaanbod voor gedetineerden met verslavingsproblematiek
o Plan ikv gewelddadig extremisme
o Participeren gedetineerden aan organisatie van de hulp- en dienstverlening
o Cultuur- en sportsector stimuleren om bij te dragen aan aanbod
o Knelpunten op vlak van tewerkstelling wegwerken
o Systeem voor leertrajectbegeleiding uitbouwen voor alle gedetineerden
o Digitalisering van onderwijs uitbouwen
o Onderwijsaanbod uitbouwen en afstemmen
- Uitvoering masterplan gevangenissen. Bouw van nieuwe gevangenissen zal de capaciteit
vergroten met impact op herbestemming en gedifferentieerde strafuitvoering.
- Meerjarenbeleidsplan 2017-2021: Vanuit de beheersovereenkomst 2017-2021 met de
Vlaamse overheid heeft DRA een nieuw beleidsplan opgemaakt met verschillende
doelstellingen, die ook in de lokale gevangenissen wordt vertaald.
- VDAB nieuw organisatiemodel:
o de nieuwe organisatiestructuur brengt mee dat klanten veelal benaderd worden
vanuit hun job-doelwit en de sector waarin dit zich bevindt. Het opleidings- en
Pagina 17
begeleidingsaanbod wordt letterlijk en figuurlijk dichter bij elkaar gebracht. De
gedetineerde of ex-gedetineerde zal ook vanuit deze werkwijze benaderd
worden eens hij klaar is voor stappen naar de arbeidsmarkt.
o Daarnaast is er een cluster intensieve dienstverlening. Alle klanten met een
afstand tot de arbeidsmarkt worden door deze cluster bediend. De
detentiebemiddeling valt hieronder, alsook armoedetrajecten en medische,
psychische en psychiatrische problematieken.
o het vernieuwde contactmodel : klanten zullen na inschrijving zoveel mogelijk
telefonisch, of via chat/mail benaderd worden. Face to face-contact zal mogelijk
blijven, daar waar nodig, maar er wordt zwaar gestimuleerd om de
zelfredzaamheid van de klant te verhogen door alle digitale middelen in te
zetten.
o werken met competenties : dit wordt verder uitgewerkt om vacatures en CV's
beter uit te schrijven en zo de match met de werkzoekende te verbeteren.
Vanuit de gevangenis kan dit competentie-denken versterkt worden, om de
match nadien te verbeteren.
- Beleidsplan VDAB
o Inzet op digitalisering: enerzijds wordt van de klant meer en meer gevraagd daar
verder op in te zetten, omdat zowel in de opleidingswereld als in het
sollicitatieveld dit niet meer weg te denken is. Elke beperking hierin, betekent
een extra drempel naar de arbeidsmarkt. Het is absoluut noodzakelijk dat ook
detentieklanten hierin kunnen evolueren.
o Werkplek-leren wordt meer en meer ingezet : voor de SURB kan dit belangrijk
zijn omdat dit nog geen echte tewerkstelling is, maar door VDAB erg
gewaardeerd wordt als opstap naar werk.
o Koppeling van taal en opleiding is minder: het vernieuwde taalbeleid beoogt
een verlaagde taaldrempel bij onze eigen opleidingen en indien mogelijk ook
naar de arbeidsmarkt, door nog meer in te zetten op taal-coaching tijdens
opleiding en tijdens tewerkstelling en door taal als onderdeel van werkplek-leren
mee te nemen.
- Beleidsplan OBRA|BAKEN in wording wanneer duidelijkheid is over persoonsvolgende
financiering: uitgebreidere doelgroep veronderstelt een bijsturen van het aanbod.
- Beleidsplan CAW Oost-Vlaanderen (2018-2022): inzet op buddywerking, aandacht naar
directe sociale omgeving, inzetten op de brug binnen-buiten, inzetten op thema
radicalisering
- Actieplan personen met een beperking in detentie in de gevangenis Gent is in
voorbereiding
- Actieplan met ondersteunende beleidsaanbevelingen voor de uitbouw van het
opleidingsaanbod in de gevangenissen van 9 maart 2018: zet in op 11 doelen waarvan
er 4 prioritair zijn:
o Financiering van het aanbod van de CBE en de CVO
o Internettoegang en online leren (primo uitbouwen + problematiseren uitblijven
internet voor eigentijds onderwijs)
o Leertrajectbegeleiding: samenwerking met leerwinkels uitbreiden;
samenwerkingsafspraken maken met het Agentschap Inburgering (ING voor
Gent) mbt de NT2-screenings; visie op vrijwilligerswerk bij individueel studeren
Pagina 18
o Draagvlak bij penitentiair personeel versterken lokaal en op vlak van overleg over
een beroepskwalificatiedossier
o Andere doelen: geïntegreerd werken met andere Vlaamse beleidsdomeinen en
DG EPI; aanbod voor anderstaligen; aanbod voor laaggeletterden; structurele
tekorten in het opleidingsaanbod wegwerken; monitoring van het aanbod;
educatieve transfers mogelijk maken; expertisedeling
- Brug binnen buiten: de CAW’s hebben van de minister van Welzijn de opdracht gekregen
om de buddywerking zoals deze in Antwerpen als project werd uitgevoerd ook te
organiseren voor de andere gevangenissen. De buddywerking die initieel werd opgezet
voor de vluchtelingen wordt nu mogelijk gemaakt voor gedetineerden die vrijkomen.
Alvorens de praktijk uit te rollen naar alle gevangenissen in Oost-Vlaanderen heeft het
CAW beslist om het uit te testen in de gevangenis van Oudenaarde gedurende 2 jaar.
- Inhoudelijk traject bibliotheek De Krook
o In najaar 2017 startte de bibliotheek De Krook met het uitwerken van een
inhoudelijk traject met de leidinggevenden. Er werd op een aantal speerpunten
uitgekomen die verder uitgewerkt worden.
o Als bibliotheek zal ingezet worden op diversiteit en meertaligheid doorheen het
aanbod. Concreet is dit een pijler waarop ingezet kan worden binnen de
uitwerking van de collectie van Bibliotheek De Krook, waar de gevangenis
toegang tot heeft. Maar tevens door middel van samenwerkingen tussen de
verschillende gevangenisbibliotheken die expertise hieromtrent uit wisselen.
o De bibliotheek wil aansluiting vinden bij de digitalisering van de samenleving.
Echter, hierbij zijn we afhankelijk van de mogelijkheden binnen de gevangenis.
Wel kunnen we in de gevangenis inzetten op de collectie rond digitalisering, er
kan altijd met themapakketten gewerkt worden. Verder zouden we kunnen
uitzoeken of go-press en press-reader zouden kunnen aangeboden worden aan
de gedetineerden. Eventueel zou er ook toegang kunnen zijn tot de
krookcatalogus. Deze is heden een kopie van de bestaande catalogus, zonder
extra mogelijkheden als bv het zien van de boekcovers.
o Er wordt blijven ingezet op het voorzien van vormingen voor het
bibliotheekpersoneel.
o Dankzij een permanente evaluatie door middel van statistieken kan de
bibliotheek gericht aanpassingen doen binnen ons aanbod.
o Er wordt gezocht naar aansluiting tussen de collectie en de publiekswerking.
Binnen de gevangeniscontext betekent dit dat we samen met de andere
organisaties moeten uitzoeken waar er samenwerking mogelijk is.
Pagina 19
2. Regelgeving
- Decreet van 2013 over de organisatie van de hulp- en dienstverlening: basisdecreet
voor de organisatie van de hulp- en dienstverlening aan gedetineerden waarbij de
organisatie van het beleidsteam, het coördinatieteam en het actieplan wordt bepaald.
- Nieuw decreet sociaal cultureel werk: In 2018 is er een nieuw decreet voor het sociaal-
cultureel volwassenenwerk. Binnen dit decreet is er aandacht voor specifieke
kansengroepen waaronder gedetineerden. Dit betekent dat sociaal-culturele organisaties
aangemoedigd worden om ook voor kansengroepen een aanbod te ontwikkelen. De
mate waarin organisaties specifieke kansengroepen bereiken wordt mee genomen in
beoordelings/evaluatie criteria. Concreet zal dit vertalen in nieuwe kansen om
samenwerking te organiseren tussen de gevangenis Gent en SCW-organisaties.
- Participatiedecreet - Beheersovereenkomst De Rode Antraciet: DRA blijft verankerd in
het participatiedecreet. Voor de komende 5 jaar (2017-2012) wordt DRA structureel
gesubsidieerd om het cultuur en sportaanbod binnen alle Vlaamse en Brusselse
gevangenissen te organiseren. Concreet betekent dit voor Gent dat deze opdracht zal
gebeuren door een sportfunctionaris (30%) en een cultuurfunctionaris (30%).
- Persoonsvolgende financiering:
Gedetineerden volgen het systeem van de persoonsvolgende financiering voorlopig niet.
De werking van de projecten blijft wél bestaan. De middelen daarvoor worden vanaf nu
gekoppeld aan de zorgaanbieders zelf, via personeelspunten.
Projecten binnen de gevangenis zijn niet langer uitsluitend voor geïnterneerden, maar
ook voor beklaagden en veroordeelden. Bovendien gaat de ondersteuning niet meer
alleen naar personen met een verstandelijke handicap: voortaan wordt geen
onderscheid meer gemaakt in het type beperking.
De projecten mogen personeelspunten inzetten voor:
•aangepaste dagbesteding
•psychosociale begeleiding
•expertisedeling en overdracht naar een andere zorgaanbieder
Personen met een handicap hoeven daarvoor geen toeleidingprocedure te doorlopen.
Een vermoeden van een handicap volstaat om ondersteund te worden in de gevangenis.
Projecten buiten de gevangenis zijn wel enkel voor geïnterneerden.
- GDPR (Global Data Protection Rules): een strengere Europese regelgeving die de
bescherming van de persoonsgegevens voorstaat. Alle organisaties en regelgeving
dienen zich conform deze nieuwe regeling te organiseren. Dit heeft ook implicaties naar
de verwerking van persoonsgegevens van gedetineerden en medewerkers in
registratiesystemen. Mede hierdoor wordt er werk gemaakt van een activiteitensysteem
dat conform de nieuwe regelgeving wordt opgemaakt. De bestaande vaak lokale
registratiesystemen zullen moeten stopgezet worden.
- Sectorale programmatie van het algemeen welzijnswerk waarbij obv indicatoren een
herverdeling van de middelen wordt bekeken. Er bestaan regionale verschillen met
betrekking tot de subsidiëring door de Vlaamse overheid. De programmatie is een
instrument dat rekening houdend met de behoeften in een regio en aangeeft hoe de
middelen voor het autonoom AWW verdeeld moeten worden. Voor de inzet van het
Pagina 20
justitieel welzijnswerk van het CAW Oost-Vlaanderen wordt er rekening gehouden met
de bevolkingscijfers om de inzet te monitoren.
- Detentieplan: de minister van Justitie heeft de ambitie uitgesproken om nog deze
legislatuur het artikel in de basiswet over het detentieplan in uitvoering te brengen. De
hulp- en dienstverlening heeft hier een belangrijke rol in te spelen.
- Wetsontwerp houdende diverse bepalingen in strafzaken van 12 maart 2018:
o De KCE-studie pleit voor de integratie van de penitentiaire gezondheidszorg in de
reguliere gezondheidszorg. Dit is op het vlak van de geneeskundige verstrekking,
de zorgcontinuïteit en alle waarborgen van gezondheidszorg die ook in de vrije
samenleving gelden. Dit heeft onder meer tot gevolg dat de algemene
basiswetgeving betreffende de zorg ook van toepassing is op de penitentiaire
zorgverstrekking. De gemeenschappen hebben ook een bevoegdheid inzake
gezondheidszorg. Vraag is wat het gevolg zal zijn voor de lokale praktijk. Er wordt
een Taskforce opgericht waar ook de Vlaamse Gemeenschap aan deelneemt.
o De Centrale toezichtsraad en de commissies van toezicht worden
dotatiegerechtigde instellingen van de Kamer van volksvertegenwoordigers
o De oprichting van transitiehuizen in de context van een gedifferentieerd
gevangenisbeleid. Een transitiehuis is een kleinschalig project waarbij een
gedetineerde, die hiervoor geselecteerd wordt op basis van een aantal criteria,
prioritair maar niet uitsluitend wat diens veiligheidsprofiel betreft, tegen het
einde van zijn te ondergane strafduur de kans krijgt om deze door te brengen in
een aangepaste infrastructuur waar gewerkt wordt rond een aantal principes
zoals zelfstandig wonen, werk zoeken, relaties aangaan en opnieuw functioneren
buiten beveiligde muren.
- Voorstel van decreet houdende de justitiehuizen en de juridische eerstelijnsbijstand
van 10 januari 2018: naast gemandateerde opdrachten krijgen de Justitiehuizen ook een
opdracht in samenwerken en netwerken. Eerstelijnsfunctie (informeren burgers en
justitiabelen) wordt niet meer opgenomen; kwam meer in de verdrukking door andere
opdrachten en wordt geïntegreerd in het “geïntegreerd breed onthaal” (GBO). De
Justitiehuizen zullen zich organiseren per gerechtelijk arrondissement. Dit valt samen
met de provincie Oost-Vlaanderen.
- Decreet Lokaal Sociaal Beleid - Geïntegreerd Breed Onthaal (GBO): is een
samenwerkingsverband tussen minimaal het OCMW, het centrum voor algemeen
welzijnswerk (CAW) en de diensten maatschappelijk werk van de ziekenfondsen (DMW).
Deze samenwerking is gericht op twee belangrijke doestellingen:
1.het realiseren van een toegankelijke sociale hulp- en dienstverlening
2.het tegengaan van onderbescherming
Om deze doelstellingen te realiseren stemt het samenwerkingsverband af met lokale
basis- of faciliterende actoren (o.a. samenlevingsopbouw, armoedeverenigingen,
huisartsen, thuiszorgdiensten …) én met het meer gespecialiseerde begeleidingsaanbod.
Eerder gingen 11 pilootprojecten van start. In 20118 werd een oproep gelanceerd voor
personen die door de VDAB het advies niet-toeleidbaar hebben gekregen.
Het GBO is opgenomen in het decreet lokaal sociaal beleid.
Decreet lokaal sociaal beleid van 9 februari 2018: de lokale besturen hebben de opdracht
om een lokaal sociaal beleid te ontwikkelen met focus op de meest kwetsbaren. Dat
Pagina 21
concretiseert zich in de oprichting van een sociaal huis. Vanuit het sociaal huis wordt het
samenwerkingsverband GBO georganiseerd.
Het CAW Oost-Vlaanderen is betrokken in het GBO en dat impliceert ook dat dit uitgezet
wordt naar de doelgroep gedetineerden.
- Convenant Stad Gent - Vlaamse overheid inzake ondersteuning gevangenisbibliotheken
2019-2024: wordt terug vastgelegd en bestendigd voor periode 2019-2024 en dient
lokaal vertaald te worden in een afsprakennota.
3. Ontwikkelingen en tendensen
- Profiel gedetineerde: 50% van de mannelijke gedetineerden in Gent heeft op dit moment
een buitenlandse nationaliteit. Groot aantal anderstaligen.
- Vermoeden dat een groter deel van de populatie een verstandelijke beperking heeft.
- Geïnterneerden verdwijnen uit de gevangenissen
- Grotere aandacht voor gedetineerden met een extreem profiel: geradicaliseerden,
gewelddadig extremisme
- Justitie en gevangeniswezen specifiek kent moeilijke periode. Anders werken,
rationalisering, besparingen, … beperken de mogelijkheden. Regeringsbeleid op vlak van
ambtenarij, pensioenen, … brengt meer sociale onrust met betogingen en stakingen tot
gevolg.
- Vlaamse Regering zet in op digitalisering als één van de 3 kernpijlers van het beleid.
- Provincialisering van de hulp- en dienstverlening.
- Groter belang van intersectorale samenwerking.
- Grotere inzet op casemanagement en casusregie
- Belang van discipline-overstijgende samenwerking in ‘dedicated teams’: verschillende
experts (vaak binnen zelfde organisatie) vormen (al dan niet tijdelijk) een team om een
bepaald thema aan te pakken.
- Beperkte middelen leiden tot bepalen van deeldoelgroepen.
4. Onderzoeken
- Onderzoek naar inspraak en participatie van gedetineerden in de gevangenis van Gent
(2016): beleidsmatig kiezen voor inspraak en participatie (bv. dmv beleidsplan) als weg
naar een echte participatiecultuur, opletten voor schijnparticipatie en inzetten op
ondersteuning en training van gedetineerdenvertegenwoordigers.
- FIP2: 4-jaar durend onderzoek naar de participatie van gedetineerden met een
buitenlandse nationaliteit aan het gevangenisleven (eindrapport verwacht in 2020)
- Prevalentie van handicap in gevangenissen in Oost-Vlaanderen. Onderzoek geïnitieerd
door OBRA|BAKEN ism orthopedagogie UG (onderzoek 2018-2019)
- Onderzoek naar de rol van de consulenten radicalisering (eindrapport verwacht najaar
2018)
- Onderzoek beleving pba’s over hulp- en dienstverlening
- PROSPER-onderzoek: onderzoek naar de CAP-werking.
- Brug Binnen Buiten: Onderzoek in de gevangenis Antwerpen naar het buddyproject dat
er werd ingevoerd in samenwerking met het JWW Antwerpen. Resulteerde in de
beleidsbeslissing om deze praktijk uit te breiden naar alle gevangenissen in Vlaanderen.
Pagina 22
- Vlaams onderzoek gezondheidsprofiel gedetineerden (2015): Gent heeft meegewerkt
aan het onderzoek. Conclusie: slechtere gezondheid of meer ongezond gedrag door
samenstelling populatie (mannelijk, jong, groot aantal niet-Belgen, lage
sociaaleconomische situatie) en contextuele factoren (sedentair gedrag, aantal en duur
van wandelingen, passief roken, voedingsaanbod). Mentale gezondheid is prioriteit voor
de gedetineerden. Gezien het verhoogd voorkomen van gezondheidsproblemen en
ongezond gedrag en de vermoede invloed van de gevangeniscontext op het welzijn van
gedetineerden is gezondheidspromotie en ziektepreventie bij deze doelgroep bijzonder
relevant. Hiervoor zijn zowel interventies op individueel niveau (bv. informeren van
gedetineerden) als op meta- of macroniveau (bv. aanbod gezonde voeding) nodig.
- Psychiatrische morbiditeit bij gedetineerden in Vlaanderen (2017): grote omvang bij
gedetineerden, inzet ggz is belangrijk tijdens detentie en voor de re-integratie. Echter
weinig gebruik van CGG-aanbod (2/3de niet), deels door niet op de hoogte te zijn van het
aanbod, deels door gesloten karakter van de detentie om stap naar zorg te zetten. Nood
aan systematische monitoring.
- Lokale Gentse onderzoeken zouden meer moeten uitgedragen en gebruikt worden als
(wetenschappelijke) onderbouwing van beleid.
CONCLUSIES - Wijziging van het profiel van de gedetineerdenpopulatie: bijna geen geïnterneerden
meer, grote groep buitenlandse gedetineerden (en dus anderstaligen) en vermoeden van
grote groep van personen met een verstandelijke beperking, autisme, … Dit
veronderstelt dat de hulp- en dienstverlening best bekijkt of ze wel voldoende
georganiseerd is op de noden en behoeften van deze doelgroep.
- Sturing van overheden om zich te organiseren op bepaalde deeldoelgroepen (bv.
geradicaliseerden).
- Het detentieplan zou nog deze legislatuur in regelgeving gegoten worden. Het Vlaams
strategisch plan wil het hulp- en dienstverleningstraject georganiseerd krijgen. Beide
plannen zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden.
- Meerdere organisaties ontwikkelen zich provinciaal. Dit betekent dat de hulp- en
dienstverlening aan gedetineerden een provinciale bril krijgt. Betekent dat er meer
uniformiteit komt in de werking in de 4 gevangenissen in Oost-Vlaanderen, de
personeelsinzet wordt herbekeken en dat provinciale (intersectorale)
samenwerkingsafspraken in belangrijker mate de lokale invulling zullen bepalen.
- Door de schaalvergroting van organisaties, door het wegwerken van onevenredige
middelenverdeling in het verleden en populatiewijzigingen in gevangenissen komt er een
herijking van de middeleninzet (personeel) over de gevangenissen heen. Dit zal ook een
impact hebben op de inzet van medewerkers in Gent.
- Justitie consolideert het nieuw evenwicht na de periode van de rationalisering.
Betekent vooral een beperktere inzet van middelen (lees personeel) om hulp- en
dienstverlening te faciliteren en een veranderd regime dat impact heeft op de hulp- en
dienstverlening.
- Bepaalde maatregelen van de federale regering (bv. pensioenen) zullen de sociale vrede
bemoeilijken met betogingen en stakingen tot gevolg.
Pagina 23
- Sterk accent op digitalisering. Overheden en organisaties kiezen ervoor om digitaal te
gaan. Het gevangeniswezen blijft een non-internetbeleid voeren en blijft ‘prison cloud’
als middel vooruitschuiven. De timing van de invoering van het systeem blijft onduidelijk.
- Belangrijke onderzoeken dienen meer aandacht te krijgen en zich te vertalen in
beleidsverandering.
- Sterkere betrokkenheid van het Justitiehuis als Vlaamse actor gekoppeld aan initiatieven
om de overgang binnen-buiten voor de gedetineerde te faciliteren (brug binnen buiten).
- Ontwikkelingen binnen het penitentiair gezondheidsbeleid waarbij Volksgezondheid een
belangrijke actor wordt. Afstemming met gezondheidsbevoegdheid gemeenschappen.
Zal ook bepalend voor het te ontwikkelen drug/verslavingsbeleid bij gedetineerden.
- De GDPR zal impact hebben op alle bestaande registratiesystemen waarbij
persoonsgegevens worden bijgehouden. Mede daarom wordt een activiteitensysteem
ontwikkeld voor alle gevangenissen.
- Grotere inzet op individuele begeleidingen van gedetineerden om maatwerk te kunnen
leveren (bv. leertrajectbegeleiding).
Pagina 24
Bijlage 2
Plan van aanpak – samenwerking versterken tussen hulp- en
dienstverleners en penitentiair personeel – vs. 28/07/2017
1) Nieuwe medewerkers aan de hulp- en dienstverlening doorlopen een
snuffeltraject Doel: nieuwe medewerkers leren op korte termijn het werk van de pba’s kennen, pba’s leren
op korte termijn nieuwe medewerkers kennen. Daarnaast is er een kennismaking met de
gevangenisdirectie en afhankelijk van de functie ook met andere diensten van de gevangenis.
Door het interpersoonlijk contact kan de onderlinge verstandhouding beter worden wat tot
wederzijds begrip en een betere samenwerking kan leiden.
Wie: alle nieuwe medewerkers aan de hulp- en dienstverlening die een structurele opdracht
opnemen in de gevangenis.
Verplicht voor organisatieondersteuners, trajectbegeleiders, onderwijscoördinator,
sportfunctionaris, cultuurfunctionaris, bemiddelaar werk, consulent bibliotheek, begeleiders
OBRA|BAKEN, begeleiders CGG Eclips en toekomstige functies die een structurele en
permanente rol vervullen.
Voor andere functies (leraars, sportmonitoren, vormingswerkers, vrijwilligers, …) wordt dit
aangeboden. Er wordt bekeken of dit ook een halve dag kan zijn.
Wat:
Voor elke structurele medewerker:
- een dag meelopen op verschillende posten van de gevangenis (sectie, centrum, rapport,
…) (CORT PA organiseert)
- een korte voorstelling door de beleidscoördinator tijdens een voorrapport
(beleidscoördinator organiseert)
Afhankelijk van de functie van de medewerker kan een kennismaking met andere diensten
georganiseerd worden. Het zal voornamelijk gaan om
- een korte voorstelling op een PSD-vergadering (PSD-coördinator organiseert)
- een korte voorstelling op een zorgoverleg (ZT-coördinator organiseert)
Het snuffeltraject is een onderdeel van de introductieprocedure die elke nieuwe hulp- en
dienstverlener doorloopt (medewerkersdossier, in orde brengen van de faciliteiten,
introductiegesprek met de CORT-contactpersoon, opvolggesprek met de CORT-
contactpersoon).
Wanneer: binnen de eerste 3 weken van de start van de opdracht.
Hoe organiseren: bij het ticket om een medewerkersdossier aan te maken wordt een item
toegevoegd dat aangeeft of er een snuffeltraject opgestart moet worden. De CORT PA krijgt
deze info en organiseert het traject. Afhankelijk van de functie neemt de beleidscoördinator
contact op met de directie, PSD, ZT, … voor een korte kennismaking tijdens een
teamvergadering.
Pagina 25
Hoe meten:
- Doel bereikt: evaluatie na een jaar bij penitentiair personeel en medewerkers door de
werkgroep.
- Cijfers: overzicht van aantal en profiel medewerkers dat een snuffeltraject doorlopen
heeft en van het aantal en profiel pba’s dat hiervoor instond, door de werkgroep. Dit
wordt bijgehouden door de beleidscoördinator.
- Tevredenheid: (informele) evaluatie bij de nieuwe medewerker en het betrokken
personeel kort na het snuffeltraject. CORT-contactpersoon bevraagt de medewerker,
CORT PA bevraagt de betrokken penitentiair bewakingsassistenten.
2) Medewerkers aan de hulp- en dienstverlening kunnen een dienst van
de gevangenis beter leren kennen Doel: Medewerkers aan de hulp- en dienstverlening leren de werking van een post/dienst in
de gevangenis beter kennen. Medewerkers aan de hulp- en dienstverlening leren via
informeel contact personeelsleden van justitie beter kennen in functie van een goede
samenwerking.
Wie: medewerkers die al meer dan een jaar in dienst zijn
Wat: voor medewerker die het wenst:
- Een dagdeel meelopen op post van hun voorkeur (bv. veilige inkom, sectie, centrum,
werkhuis, keuken)
Wanneer: dit kan op elk moment georganiseerd worden.
Hoe organiseren:
1 à 2 keer per jaar gebeurt een oproep via mail door de beleidscoördinator. De
beleidscoördinator geeft de namen van de geïnteresseerde medewerkers en de dienst die ze
willen leren kennen door aan de CORT PA. De CORT PA organiseert de kennismaking.
Hoe meten:
- Doel bereikt: evaluatie na een jaar bij penitentiair personeel van betrokken diensten en
medewerkers door de werkgroep.
- Cijfers: overzicht van aantal en profiel medewerkers die hier op ingegaan is en overzicht
van de diensten en van het aantal en profiel pba’s dat hiervoor instond, door de
werkgroep.
- Tevredenheid: (informele) evaluatie bij de medewerker en het betrokken personeel kort
na het meelopen. CORT-contactpersoon bevraagt de medewerker, CORT PA bevraagt de
betrokken penitentiair bewakingsassistenten.
3) Personeelsleden van de gevangenis kunnen een dienst van de
Vlaamse Gemeenschap of een hulp- en dienstverleningsactiviteit
beter leren kennen
3.1. Nieuwe pba’s leren de hulp- en dienstverlening van de gevangenis Gent
kennen via een verkenningsgesprek met een CORT-medewerker.
Doel: nieuwe pba’s worden kort na hun indiensttreding geïnformeerd over de hulp- en
dienstverlening aan gedetineerden zodat deze de gedetineerden kunnen bijstaan in de
toeleiding naar en opvolging van het aanbod en zodat de samenwerking met de Vlaamse
Gemeenschap (i.c. het CORT) bevorderd wordt.
Pagina 26
Wie: pba’s die recent in dienst zijn gekomen. Ook andere personeelsleden kunnen hiervoor
in aanmerking komen (bv. PSD).
Wat: nieuwe pba’s krijgen van een CORT-lid (niet de CORT-pba) in een persoonlijk gesprek
uitleg over de inhoud (individueel en groepsaanbod) en werking van de hulp- en
dienstverlening van de Gentse gevangenis.
Wanneer: tijdens de inloopperiode (+ 14 dagen).
Hoe organiseren: de CORT PA organiseert het gesprek. In het werkschema (tijdens de
inloopperiode van het nieuwe personeelslid) wordt standaard een moment voorzien dat een
CORT-medewerker een gesprek voert met het nieuwe personeelslid.
Hoe meten:
- Doel bereikt: evaluatie na één jaar bij de nieuwe medewerkers door de werkgroep.
- Cijfers: noteren van het aantal nieuwe pba’s dat een gesprek heeft gehad door de CORT
PA.
- Tevredenheid: (informele) evaluatie door de CORT PA bij het nieuwe personeelslid dat
het verkenningsgesprek heeft gehad. Evaluatie bij de CORT-medewerkers die de
gesprekken hebben gevoerd door de beleidscoördinator.
3.2. Pba’s kunnen een aspect van de hulp- en dienstverlening beter leren kennen.
Doel: Pba’s leren een dienst en/of hulp- en diensterleningsactiviteit (en hierdoor ook de
medewerker(s)) van de Vlaamse Gemeenschap beter kennen. Hierdoor wordt de
communicatie tussen de diensten bevorderd en krijgt men inzicht (en waardering) in de
werkwijze van de betrokken dienst(en).
Wie: pba’s die al meer dan een jaar werkzaam zijn in de gevangenis Gent.
Wat: een pba neemt deel aan een hulp- en dienstverleningsactiviteit of leert een dienst
beter kennen.
Wanneer: gekoppeld aan de evaluatiecyclus van het personeel.
Hoe organiseren: De Vlaamse Gemeenschap maakt een lijst op van activiteiten die kunnen
bijgewoond worden en van diensten die men mag contacteren. Deze lijst wordt bezorgd aan
het personeel via de CORT PA. De functionele chefs worden op de hoogte gebracht van de
mogelijkheid. Functionele chef en pba bekijken of ze hierop willen inzetten. De lijst vermeldt
ook contactgegevens. De pba die dit als doelstelling heeft binnen zijn evaluatiecyclus neemt
gedurende het jaar contact op met de betrokken dienst. De rapportage gebeurt aan de
functionele chef.
Hoe meten:
- Doel bereikt: evaluatie na één jaar door de werkgroep.
- Cijfers: noteren van het aantal pba’s die dit hebben uitgevoerd en welke
diensten/activiteiten die er bezocht werden door de CORT PA.
- Tevredenheid: (informele) evaluatie bij de pba’s door de functionele chef. Evaluatie bij de
betrokken diensten door de beleidscoördinator.
4) Elk team pba’s heeft een CORT-aanspreekpunt Doel: Met een CORT-aanspreekpunt willen we het draagvlak voor de hulp- en
dienstverlening en het CORT vergroten, het CORT-netwerk verbreden en een antennepunt
creëren op de werkvloer met het oog op een goede samenwerking met het penitentiair
personeel.
Pagina 27
Wie: een CORT-aanspreekpunt is een penitentiair bewakings-assistent die de visie over hulp-
en dienstverlening aan gedetineerden mee uitdraagt en zich engageert om de hulp- en
dienstverlening aan gedetineerden en personeel positief te duiden.
Wat: een CORT-aanspreekpunt is een aanspreekpunt voor zijn collega-pba’s en voor de
gedetineerden over het hulp- en dienstverleningsaanbod van de Vlaamse Gemeenschap en
de werking van het CORT.
CORT-aanspreekpunten zijn als het ware CORT-supporters (positief uitdragen en
ondersteunen) van het CORT en het aanbod. Zij kunnen bv. een bijdrage leveren door:
- het aanbod hulp- en dienstverlening helpen bekend te maken bij personeel en
gedetineerden
- informatie te geven over de CORT-werking aan het personeel en gedetineerden
- het CORT te informeren over de penitentiaire werking
- het CORT te adviseren over de afstemming tussen het hulp- en dienstverleningsaanbod
en de penitentiaire werking
- signalen over het CORT / hulp- en dienstverlening / noden en behoeften gedetineerden
door te geven
Het CORT ondersteunt de CORT-aanspreekpunten. We bekijken hoe we een
peter/meterschap organiseren voor de CORT-aanspreekpunten. De CORT-aanspreekpunten
kunnen ook deelnemen aan initiatieven die uitgaan van het CORT. De CORT-
aanspreekpunten nemen om beurt deel aan een CORT-vergadering via het estafettesysteem
(de pba kiest de de volgende pba die aan de vergadering deelneemt).
Wanneer: tegen eind 2017 zijn de CORT-aanspreekpunten gekend.
Hoe organiseren: er zijn verschillende opties om op te starten
- We lanceren een oproep via de nieuwbrief van de gevangenis of via de all.gent. Men kan
zich kandidaat stellen.
- We organiseren een infomoment voor geïnteresseerden
- We vragen aan de teamleiders om geïnteresseerde pba’s door te geven
- We organiseren een actie tijdens de ploegenwissel (cfr. 7)
- Elke CORT-contactpersoon heeft één of meer CORT-aanspreekpunten voor wie hij
contactpunt is en die hij ondersteunt.
- We vormen een mail-groep voor de CORT-aanspreekpunten
- Wanneer een CORT-aanspreekpunt een team verlaat of wanneer hij de functie niet meer
wil opnemen wordt een andere kandidaat gezocht
- We maken een foto-organogram van de CORT-contactpersonen en plaatsen die in de
nieuwsbrief, op het intranet en op de valven.
Hoe meten:
- Doel bereikt: de werkgroep evalueert na één jaar of de CORT-aanspreekpunten bijdragen
tot een betere samenwerking met het personeel
- Cijfers: het aantal CORT-aanspreekpunten, hun deelname aan CORT-initiatieven en
CORT-vergaderingen
- Tevredenheid: we bevragen de CORT-aanspreekpunten, de penitentiair beambten, de
CORT-contactpersonen en de hulp- en dienstverleners
Pagina 28
5) We organiseren jaarlijks een themadag voor de pba’s Doel: We sensibiliseren de pba’s over een onderwerp dat gelinkt is aan de hulp- en
dienstverlening. Door hen inzicht te geven in het onderwerp willen we de waardering voor
de hulp- en dienstverlening vergroten.
Wie: Alle personeelsleden
Wat: enkele jaren geleden werden ongeveer 60 personeelsleden bereikt voor een
vergelijkbaar initiatief over ‘autisme’.
Bv. ‘waarom hulp- en dienstverlening’, ‘inspraak en participatie’, ‘het geheim van de
hersenchip’ om zich te kunnen inleven in de wereld van iemand met een psychose.
Wanneer: Jaarlijks gedurende één of meerdere dagen
Hoe organiseren: in één of meer leslokalen wordt het onderwerp ‘tentoongesteld’. Een
bezoeker moet op 10 minuten tijd de essentie van het onderwerp vatten. Op een attractieve
manier inrichten. Er is steeds iemand aanwezig om indien nodig uitleg te geven, vragen te
beantwoorden of zelf vragen te stellen.
Een goede bekendmaking is belangrijk.
Hoe meten:
- Doel bereikt: evaluatie bij de deelnemers aan de themadag. Evaluatie bij de
organisatoren van de themadag.
- Cijfers: aanwezigheden noteren van deelnemers (wie + profiel).
- Tevredenheid: navragen bij deelnemers en organisatoren.
6) We organiseren bewustwordingsacties tijdens de ploegenwissel om
bij de penitentiair beambten aandacht te vragen voor hulp- en
dienstverleningsthema’s Doel: Aandacht vestigen op specifieke aspecten van de hulp- en dienstverlening zodat pba’s
meer bewust zijn van de hulp- en dienstverlening.
Wie: pba’s tijdens de ploegenwissel.
Wat: snelle sensibiliseringsactie op een welbepaald moment (bv. stellingen, nieuwsfeit,
waarderingsactie, korte quiz, wedstrijdje, …). Moet kort, eenvoudig en aantrekkelijk zijn en
aanzetten tot nadenken.
Wanneer: zestal keer per jaar op moment van de ploegenwissel.
Hoe organiseren: tijdens de ploegenwissel met aantal medewerkers aanwezig zijn en de actie
uitvoeren. Voorbereiding door steeds ander groepje hulp- en dienstverleners (breed te
bevragen bij de diverse hulp- en dienstverleners).
Hoe meten:
- Doel bereikt: evaluatie door de werkgroep na 1 jaar.
- Cijfers: aantal keer dat er een sensibiliseringsactie heeft plaatsgevonden en het aantal
personeelsleden dat per keer bereikt wordt. Afhankelijk van de actie kan er ander
cijfermateriaal verzameld worden.
- Tevredenheid: evaluatiebriefje meegeven aan de pba’s met vraag om deze in de
evaluatie-box te gooien (bv. aan bureau Vlaamse Gemeenschap – ze moeten daar toch
passeren)
Pagina 29
7) We maken gebruik van de informatiekanalen van de Gentse
gevangenis om het penitentiair personeel te informeren en te
betrekken op de hulp- en dienstverlening aan gedetineerden. Doel: personeelsleden van de gevangenis informeren over de hulp- en dienstverlening en
waar mogelijk met het te interageren met oog op meer bewustzijn, waardering en een
verbeterde samenwerking.
Wie: penitentiair personeel
Wat:
- Nieuwsbrief: tijdens elke CORT-vergadering bekijken we welk onderwerp in de
nieuwsbrief komt
- Intranet, TRANS: we zorgen voor een aantrekkelijke en actuele pagina op deze shares.
- Teamleidersvergaderingen: we nemen deel aan elke teamleidersvergadering om de
teamleiders in te lichten over (de ontwikkeling van) ons aanbod en onze werking
- Teamopleidingsdagen: wanner deze worden georganiseerd engageren we ons om een
bijdrage te leveren over een thema van de hulp- en dienstverlening
- Opendeurdagen: wanneer deze worden georganiseerd engageren we ons om de hulp- en
dienstverlening op een duidelijke en aantrekkelijke manier voor te stellen.
Wanneer: afhankelijk van het informatiekanaal
Hoe organiseren: afhankelijk van het informatiekanaal
Hoe meten:
- Doel bereikt: de werkgroep evalueert na één jaar werken of de informatiekanalen
bijdragen tot meer bewustzijn, waardering en samenwerking.
- Cijfers: aantal keer een bepaald informatiekanaal is gebruikt
- Tevredenheid: afhankelijk van het informatiekanaal (teamleiders, …)
