“Mijn ouder moet naar de gevangenis”€¦ · JUlia Clemens & Bibian Berkhout . 2 Voorwoord Voor...
62
1 “Mijn ouder moet naar de gevangenis” Fioretti College Lisse 6VWO 13-10-2017 JUlia Clemens & Bibian Berkhout
Transcript of “Mijn ouder moet naar de gevangenis”€¦ · JUlia Clemens & Bibian Berkhout . 2 Voorwoord Voor...
1
“Mijn ouder moet naar de gevangenis”
Fioretti College Lisse
6VWO
13-10-2017
JUlia Clemens & Bibian Berkhout
2
Voorwoord
Voor u ligt het profielwerkstuk “Mijn ouder gaat naar de gevangenis”, waar wij de afgelopen
maanden met toewijding aan gewerkt hebben. Het profielwerkstuk is het afsluitende deel van
onze atheneum opleiding aan het Fioretti College te Lisse. Van april 2017 tot oktober 2017
zijn wij bezig geweest met het onderzoek en het schrijven van ons profielwerkstuk.
Het thema is gekozen naar aanleiding van onze gedeelde interesse in de psychologie.
Het onderzoek zal zich richten op de begeleiding van de gedetineerden voor en na detentie, de
rol die de familie speelt gedurende het traject en de wet- en regelgeving rondom het
gevangeniswezen.
We willen Reinier Vergunst bedanken voor zijn hulp als profielwerkstukbegeleider gedurende
de afgelopen maanden. Hij hielp ons wanneer wij vast liepen en vragen hadden over de
manier van aanpak. Dat heeft ons goed op weg geholpen.
Daarnaast willen wij Deborah Zoet, Sandra Ruigrok, Hugo Bulk, Winie Hanekamp, Nina
Sanders, Eline van den Burgh*, Terry Akins, Job Boersma en Glenn Salvesen bedanken voor
alle informatie die zij ons konden geven over de gevangenhouding en de processen die
werden bewandeld door familie en omgeving.
Tot slot danken we al de mensen die zich hebben ingezet voor ons onderzoek en interesse
hebben getoond. Speciale dank aan Annelen van Schaardenburgh en Bert Koops, die door
middel van verschillende afspraken en opgestuurde bronnen ons een duwtje in de rug hebben
gegeven.
Dankzij veel motivatie, inzet en hulp, hebben wij dit rapport tot een goed einde weten te
brengen.
Bibian Berkhout en Julia Clemens
Lisse, 13 oktober 2017
*Dit is een fictieve naam
3
Inhoudsopgave
Inleiding __________________________________________________________________6
Hypothese_________________________________________________________________8
1. Gevoelens van gedetineerden ______________________________________________10
1.1 Delicten_________________________________________________________ 10
1.2 Psychologische kant _______________________________________________10
1.2.1 Het effect op gedetineerde moeders ____________________________10
1.2.2 Het effect op gedetineerde vaders _____________________________10
1.3 Schuldgevoelens verwerken _________________________________________11
1.3.1 ‘Herstel begint bij jezelf’_____________________________________11
2. De consequenties van een gevangenschap van een ouder op het leven van een kind _12
2.1 Internationaal Verdrag Rechten van het Kind____________________________12
2.2 Contact met gedetineerde ouder ______________________________________12
2.2.1 Situatie voor detentie _______________________________________13
2.3 Positieve gevolgen_________________________________________________14
2.4 De rol van de gedetineerde ouder_____________________________________14
2.4.1 Invloed van de gedetineerde moeder op het kind__________________14
2.4.2 Invloed van de gedetineerde vader op het kind __________________15
2.5 De gewaarwording van een kind _____________________________________15
2.5.1 Ervaringen _______________________________________________16
2.5.1.1 Terry Akins _______________________________________16
2.5.1.2 Nina Sanderse _____________________________________16
2.5.1.3 Eline van den Burgh ________________________________17
2.6 Gevolgen op de toekomst van het kind_________________________________17
3. De rechten van gevangenen _______________________________________________18
3.1 Contact met de buitenwereld _________________________________________18
3.1.1 Bezoek___________________________________________________18
3.1.1.1 Toezicht bezoek____________________________________19
3.2.1 Telefoneren_______________________________________________19
3.2.1.1 Toezicht telefoneren ________________________________20
3.2 Dagprogramma ___________________________________________________20
3.3 Verlof __________________________________________________________21
3.4 Medische zorg____________________________________________________21
3.4.1 Psycho-Medisch Overleg ____________________________________22
3.4.2 Extra Zorgvoorziening ______________________________________22
3.4.3 Penitentiair Psychiatrisch Centrum ___________________________22
3.5.3.1 De Brug in Assen __________________________________22
3.5 Afmeting cel _____________________________________________________22
3.6 Gewenning en begeleiding __________________________________________23
3.6.1 Behandelteam _____________________________________________23
3.6.1.1 Personeel Reclassering_______________________________24
3.6.1.2 Personeel Exodus___________________________________25
4
4. Organisaties die zich bezighouden met het belang van gedetineerden_____________26
4.1 Dienst Justitiële Inrichtingen_________________________________________26
4.2 Uitvoeringsinstituut werknemersverzekeringen___________________________27
4.3 Reclassering ______________________________________________________27
4.3.1 Kindcheck ________________________________________________28
4.4 Exodus__________________________________________________________28
4.5 Gevangenenzorg __________________________________________________29
4.6 Humanitas _______________________________________________________29
5. Maatregelen die in Nederland worden genomen omtrent het ondersteunen van de
relatie binnen de familie ____________________________________________________30
5.1 Vijf basisvoorwaarden______________________________________________30
5.1.1 De zesde basisvoorwaarde ___________________________________30
5.1.2 Project gezinsbenadering ____________________________________31
5.1.2.1 Interventies________________________________________31
5.1.2.2 Familiekamer ______________________________________32
5.1.2.3 Andere ideeën _____________________________________32
5.2 Gezin in Balans ___________________________________________________32
5.3 Betere Start ______________________________________________________33
5.4 Children of Prisoners Europe ________________________________________33
5.5 Ouders, Kinderen en Detentieprogramma _______________________________33
5.5.1 Opname van kinderen _______________________________________34
5.6 Overige maatregelen _______________________________________________34
5.7 Verbeteren van de maatregelen _______________________________________34
6. Het proces van re-integratie in de maatschappij ______________________________36
6.1 Algemeen ________________________________________________________36
6.1.1 Samenwerkingsmodel Nazorg _________________________________37
6.2 SKEJBY-project___________________________________________________37
6.3 Verklaring Omtrent Gedrag __________________________________________38
6.4 Ervaringen gedetineerden______________________________________39
6.4.1 Ervaringen Glenn Salvesen___________________________________39
6.5 Belemmerde re-integratie____________________________________________40
6.5.1 Verbeteringen van re-integratie _______________________________41
6.5.1.1 Leger des Heils_____________________________________41
6.5.1.2 Stichting Verslavingsreclassering GGZ__________________42
6.6 Toekomst ________________________________________________________42
Conclusie_________________________________________________________________44
Discussie _________________________________________________________________46
Toelichting afkortingen_____________________________________________________47
Nawoord_________________________________________________________________48
Bronnenlijst ______________________________________________________________50
Internetbronnen____________________________________________________________50
Literatuurbronnen __________________________________________________________51
Documentaires_____________________________________________________________54
5
Bijlagen __________________________________________________________________55
Bijlage I: interviewvragen Deborah Zoet_________________________________________56
Bijlage II: interviewvragen Sandra Ruigrok ______________________________________57
Bijlage III: interviewvragen ex-gedetineerde Glenn Salvesen ________________________58
Bijlage IV: interviewvragen Hugo Bulk (Gevangenenzorg) __________________________60
Bijlage V: interviewvragen kinderen van gedetineerde _____________________________61
Bijlage VI: dagprogramma PI Scheveningen______________________________________62
6
Inleiding
Ieder jaar keren meer dan 30.000 personen terug uit een gevangenis, TBS kliniek of
jeugdinrichting. Ze hebben hun straf uitgezeten en proberen hun leven in de samenleving
weer op te pakken. Dat gaat met vallen en opstaan en vaak vervallen ze weer in oude fouten.
Het hebben van een gezin en kinderen helpt bij het ‘op het rechte pad’ blijven. Maar hoe is het
om gevangen te zitten en kinderen te hebben? Is het mogelijk om die relatie goed te houden
en na afloop van de straf weer terug te keren naar het gezin?
En hoe wordt een gedetineerde begeleid tijdens detentie?
In dit profielwerkstuk onderzoeken we de gevolgen van een gevangenisstraf voor de
gedetineerden en hun familie.
Voorheen was onze onderzoeksvraag:
Wat zijn de gevolgen van een gevangenhouding voor het contact tussen de gevangene en de
betreffende familie?
Gedurende ons onderzoek beseften wij dat we langzamerhand afweken van deze
onderzoeksvraag. Dit had als oorzaak dat er te veel praktijkgerichte onderzoeken moesten
worden verricht en dat was lang niet altijd mogelijk. Het was (te) lastig goede literatuur- en
internetbronnen te vinden en te bestuderen om deze onderzoeksvraag te kunnen
beantwoorden. Onderzoek doen op alleen de basis van eigen resultaten van interviews, zonder
goede informatiebronnen op het internet of van boeken is vrij ingewikkeld.
Desalniettemin was de informatie die wij verkregen van interviews en informatiebronnen
goed bruikbaar als wij onze onderzoeksvraag zouden aanpassen.
De centrale onderzoeksvraag die we daarom beantwoorden luidt:
Wat zijn de gevolgen van een gevangenisstraf voor de gedetineerde en zijn of haar familie?
Daarbij hebben wij 6 deelvragen:
1. Hoe omschrijven gevangenen hun gevoelens ten opzichte van de daad die zij verricht
hebben?
2. Hoe verandert een gevangenschap van een ouder het leven van het kind, wat zijn de
consequenties en hoe ervaren kinderen het zelf?
3. Wat zijn de rechten van gevangenen?
4. Welke organisaties houden zich bezig met het belang van gedetineerden?
5. Wat zijn de maatregelen die het gevangeniswezen in Nederland neemt omtrent het
ondersteunen van de relatie binnen de familie?
6. Hoe verloopt de terugkeer in de maatschappij?
Om zo goed mogelijk onderzoek te kunnen doen hebben we vele bronnen gebruikt, interviews
afgenomen en verscheidene gevangenissen bezocht.
We zijn er in geslaagd om veel informatie te verzamelen en verschillende personen te
interviewen. Onder andere een ex-gedetineerde en medewerkers van Reclassering Nederland
en het bezoeken van gevangenissen.
7
Door een analyse van theorie en de praktijk wordt in kaart gebracht welke gezinssituaties zich
afspelen, wat voor een processen zich voordoen in en rondom de gevangenis en de actieve
inzet van de overheid.
Het is te verwachten dat de maatschappij impact heeft op de connecties van gevangenen. Wat
er namelijk in de gevangenis gebeurt, heeft ook gevolgen voor het thuisfront en de hulpen
dienstverlening daar. Ook werkers in teams in wijken en dorpen en schoolverpleegkundigen
zijn hierbij betrokken.
Daarnaast zullen we verder ingaan op de rechten (en plichten) die gedetineerden hebben
gedurende de gevangenhouding.
Tot slot geven wij onze conclusie.
Wij zullen onze bevindingen nogmaals met u delen en antwoord geven op de hoofdvraag.
8
Hypothese
Het is allereerst belangrijk om een onderscheid te maken tussen mensen die in opwelling een
verkeerde keuze maken én mensen die al hun hele leven een neerwaartse spiraal ervaren.
Wij geloven dat dit invloed heeft op het uiteindelijke contact tussen gedetineerden en familie.
Wij veronderstellen dat mensen die gedurende hun hele leven een neerwaartse spiraal ervaren
minder contact beleven tijdens en na de detentie met familie. Niettemin nemen wij aan dat een
(on)stabiele leefsituatie niet het enige is dat invloed heeft op ons vraagstuk rondom de
verstandhouding tussen gedetineerde en de betreffende familie.
Andere aspecten die een rol kunnen spelen zijn naar onze verwachting:
Een lang of kort tijdsbestek van de gevangenhouding
In het geval van een langdurige periode in het gevang verwachten wij een verband tussen
contact en tijd: hoe langer de gevangenhouding des te slechter het contact. Als we praten over
een korte detentie verwachten wij dat het familiecontact vrijwel hetzelfde blijft. Over het
algemeen anticiperen wij dat het contact moeizamer zal verlopen. Wij denken dat dit komt
door vermindering van fysiek contact, beperking van het voeren van telefoongesprekken en
aanwezigheid van bezoekuren.
Sprake van gevoelens van tekortkoming
Er zullen gedetineerden zijn die hun eigen familie willen spreken om berouw te tonen en
steun te ontvangen. Desalniettemin zullen er gedetineerden zijn die door schuldgevoelens de
eigen familie niet onder ogen durven te zien. Wij verwachten dat een merendeel van de
gedetineerden de familie wel wil zien, omdat ze anders in een gevoel van eenzaamheid
belanden.
Kinderen en de daarbij horende opvoeding
Wanneer gedetineerden kinderen hebben, zal er in de meeste gevallen een sterk verlangen zijn
naar contact. Echter, wij denken dat er te weinig gedaan wordt in Nederlandse gevangenissen
om dit contact te ondersteunen.
Om terug te komen op het begin van onze hypothese hebben wij twee verschillende
voorbeelden gevonden:
‘Kim (29) is al vaak veroordeeld voor heling, diefstal en verduistering. Ze zit vast in een
inrichting voor stelselmatige daders en daar hoort ze, vindt zij. Vanaf haar derde levensjaar
waren alcohol en geweld aanwezig in haar leven door een nieuwe vriend van haar moeder.
Op haar veertiende leefde ze al meer op straat dan thuis. Ze werd ondergebracht in een
jeugdgevangenis, tussen jongeren die met justitie in aanraking waren gekomen.
Kim is uiteindelijk veroordeeld tot 28 maanden celstraf.’1
Kim is een voorbeeld van een gevangene die in een neerwaartse spiraal leeft. Het feit dat zij
op haar veertiende al meer leefde op straat dan thuis, zegt veel over haar gezinsleven. Het zou
kunnen zijn dat zij komend jaar een (nog) slechtere band krijgt met familie.
1 http://www.volkskrant.nl/voorpagina/dromen-in-de-vrouwengevangenis-een-huis-een-baan-een-
kind~a44
9
‘Christina (37) is veroordeeld tot 20 maanden gevangenisstraf nadat de douane op Schiphol
cocaïne in haar koffer had aangetroffen. Christina ging uit van de veronderstelling dat zij
fillers meebracht, die zij kon gebruiken voor een bilvergroting. Tot haar grote schrik en
verbazing bleek het echter om cocaïne te gaan.’2
In dit geval is er een sprake van pure pech, als we het verhaal van Christina moeten geloven.
Christina kwam uit een stabiele gezinssituatie, maar door een stomme fout zit zij nu vast. Wij
nemen aan dat contact tussen familie zo goed als mogelijk blijft. Christina is naïef geweest,
maar wij verwachten dat deze situatie niet veel consequenties zal hebben op de connecties
met haar familie.
Ten tweede is het noodzakelijk om te benadrukken dat het soort misdrijf ook invloed kan
hebben op het contact tussen de gedetineerde en de betreffende familie.
U moet denken aan delicten als:
• Het stichten van een brand
• Het meewerken aan IS
• Seksueel misbruik
• Cyberpesten
Dit zijn voorbeelden van een zwaar delict.
Wij verwachten dat de betreffende familie zo geschokt zal zijn, dat het contact per direct
verslechterd. Dit verschilt echter per familie. Dat houdt in dat een familiesituatie van tevoren
misschien zodanig slecht is geweest, dat het verschil van voor en na het delict niet te merken
is.
Andere kleinere delicten, denk aan:
• Het stelen van een object in een Kruidvat winkel
• Het zodanig vernielen van de omgeving dat er sprake is van grote schade
• Niet betalen van een boete, een grote schuld als gevolg
De betreffende familie zal volgens onze verwachtingen sneller de delinquent vergeven en/of
steunen in deze situaties.
2 http://www.volkskrant.nl/voorpagina/dromen-in-de-vrouwengevangenis-een-huis-een-baan-een-
kind~a44
10
1. Gevoelens van gedetineerden
1.1 Delicten
Een delict is een strafbaar feit. Het soort delict dat gepleegd is speelt een grote rol bij het
schuldgevoel dat een delinquent heeft. Dit neemt niet weg dat het van de persoon zelf af
hangt. Zo kan iemand het een kick vinden om overvallen te plegen en er een spijtgevoel bij
hebben, omdat dit bijvoorbeeld is weggestopt. Bij heftigere delicten zoals moord komen er
vaak geestelijke stoornissen aan te pas. Dit kan ervoor zorgen dat het aanwezige schuldgevoel
weinig tot niet wordt geuit.
1.2 Psychologische kant
Wanneer een ouder eenmaal vastzit kan het schaamtegevoel een overheersend gevoel worden.
Zo hebben wij dit ook vernomen gedurende ons interview met ex-gedetineerde Glenn
Salvesen op 16 augustus 2017. Meneer Salvesen wist op een gegeven moment niet goed meer
hoe hij met zijn gevoelens om moest gaan. Hij had nooit direct schuldgevoelens ervaren, maar
tijdens zijn detentie voelde hij wel dat hij verkeerd zat en een fout had gemaakt. Hij zocht een
uitweg via mediteren nadat hij een boek had gevonden tijdens zijn detentie: ‘de man die uit
zijn hersenen zakt’. Dit boek, geschreven door Jan Foudraine, heeft zijn leven veranderd.
Middels dit voorbeeld is te zien dat gedetineerden kunnen terugvallen op alleen zichzelf en
hun eigen gevoelens onder ogen zien.
1.2.1 Het effect op gedetineerde moeders
Wanneer moeders in de gevangenis komen verliezen ze vaak hun rol: het zijn van een
moeder. Hierdoor worden ze vaak depressief. De moederrol is vaak zo nauw verbonden met
hun gevoel van identiteit dat ze bij het verlies ook een deel van hun identiteit verliezen. Het
was bij veel gedetineerde vrouwen de primaire rol die ze vervulden. Ze ervaren dan ook
dezelfde psychologische problemen en emoties die samengaan met verlies ten gevolge van
sterfte of echtscheiding waaronder een gevoel van leegte, hulpeloosheid, woede,
schuldgevoel, angst en verwerping. Hierdoor daalt ook hun gevoel van eigenwaarde. Ze
verliezen soms het vertrouwen in hun capaciteiten als moeder. De moeders schamen zich
meestal ook enorm en dragen een groot schuldgevoel met zich mee. Deze schuldgevoelens,
gecombineerd met hun angsten verhogen hun stressgevoeligheid.3
1.2.2 Het effect op gedetineerde vaders
Hoewel gedetineerde vaders over het algemeen kunnen rekenen op dezelfde zorgen van voor
de detentie. Daarnaast maken vaders zich zorgen over hun kinderen wanneer ze gedetineerd
zijn. Ze vrezen bovendien dat ze in hun rol als vader vervangen zullen worden door iemand
anders tijdens hun afwezigheid en dat dit hun toekomstige band met hun kinderen in gevaar
zal brengen. Of deze vrees al dan niet terecht is laten we in het midden, maar het feit is zeker
dat ze een hele tijd in de ontwikkeling van hun kinderen missen wat toch zijn sporen nalaat.
Uit het onderzoek van Nurse komt ook naar voor dat het gevaar bestaat dat, aangezien
gedetineerde vaders vaak gezien worden als onbelangrijk en overbodig in het leven van hun
3 https://lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/131/RUG01-001458131_2011_0001_AC.pdf
11
kinderen en hun mogelijkheden om vader te zijn (te) beperkt zijn. De gedetineerde vaders
zullen hun vaderrol laten vervallen. Ook Nurse schrijft dat het gevangenismilieu, de structuur
en de strenge regels motiverend kunnen zijn voor jonge vaders om zich terug te trekken uit de
opvoeding van hun kinderen.4
1.3 Schuldgevoelens verwerken
Door bemiddeld contact met het slachtoffer kan de dader zijn kant van het verhaal laten
horen. Dit maakt het mogelijk om schuldgevoelens te verwerken. Ook kan het slachtoffer
antwoord krijgen op bepaalde vragen via herstelbemiddeling. Herstelbemiddeling creëert een
mogelijkheid voor slachtoffers om de angst en woede weg te nemen en het leed te verwerken.
Henriëtte van der Klok - directeur Slachtoffer in Beeld geeft aan dat het een grote stap is voor
daders om hulp te vragen. Hier hebben ze steun voor nodig van o.a. gevangenispersoneel. Zo
kunnen gedetineerden informatie krijgen over de mogelijkheden van herstelbemiddeling. Ook
kan het gevangenispersoneel signalen opvangen die wijzen op schuldgevoelens. Ze kunnen de
gedetineerde dan helpen door hem of haar door te verwijzen naar herstelbemiddeling.5
1.3.1 Herstel begint bij jezelf
Niemand wil de dader zijn. Om het jezelf dragelijk te maken kan men ervoor kiezen om te
doen alsof het allemaal wel mee valt. Soms is dit beter, ter bescherming van jezelf. Maar
tijdens de detentie ben je helemaal op jezelf, met tijd om stil te staan bij de fouten die je hebt
begaan. Er is tijd om na te gaan bij jezelf wat mensen na de detentie anders van je zouden
willen zien.
Van eind 2014 tot begin 2016 was er een ‘herstelestafette’ georganiseerd door DJI en
Slachtoffer in Beeld. Hier hebben in 25 Penitentiaire Inrichtingen gedetineerden en het
personeel informatie gekregen over het belang van het herstel tussen daders en slachtoffers.
Ze hebben uitleg gekregen over slachtoffer-daderbemiddeling en hoe zij hierover het gesprek
kunnen aangaan. Hierdoor is de deur geopend tot verwerken van het delict voor slachtoffers
en zo ook voor gedetineerden. Tijdens de ‘herstelestafette’ hebben gedetineerden gedichten
geschreven waaruit duidelijk schuldgevoelens naar voren kwamen. Zo ook een gedicht uit PI
Krimpen aan de IJssel:
6
4 https://lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/131/RUG01-001458131_2011_0001_AC.pdf 5 https://www.dji.nl/binaries/woorden-van-herstel-gedichten-vanuit-detentie_tcm41-158071.pdf 6 https://www.dji.nl/binaries/woorden-van-herstel-gedichten-vanuit-detentie_tcm41-158071.pdf
12
2. De consequenties van een gevangenschap van een ouder op het leven van een kind
Maar liefst 17.873 kinderen in Nederland zijn gescheiden van hun gedetineerde vader en 920
kinderen zijn gescheiden van hun gedetineerde moeder.7
Kinderen van gedetineerde ouders lopen het risico veel problemen te krijgen. Ten eerste naar
binnen gerichte gedragsproblematiek zoals faalangst, een gesloten, teruggetrokken leefwijze,
eenzaamheid en een laag zelfbeeld. Ten tweede zijn er externaliserende problemen, denk aan
opstandig en agressief gedrag. Deze kinderen worden vaak gezien als ‘het vergeten
slachtoffer’ van ons strafsysteem.
Zo zijn ze risicovol voor crimineel/antisociaal gedrag door stigmatisering.
Voor dit deel van ons onderzoek hebben wij meerdere jongerenambassadeurs vragen mogen
stellen over hun ervaringen met zijn of haar gedetineerde ouder.
Terry Akins, wiens vader in detentie is beland. Akins was destijds acht jaar oud.
Nina Sanders, wiens vader in detentie is beland. Sanders was destijds dertien jaar oud.
Eline van den Burgh, wiens vader tevens in detentie is beland. Van den Burgh was 22 jaar
oud.
2.1 Internationaal Verdrag Rechten van het Kind
Om de effecten van een gedetineerde ouder op het kind goed te kunnen begrijpen is het
belangrijk om te weten wat de rechten van het desbetreffende kind zijn. Het Internationaal
Verdrag Rechten van het Kind (IVRK) is een verdrag van de VN en is tussen 196 landen
gesloten. Er staat in hoe er voor kinderen gezorgd moet worden. Het gaat over alles waar
kinderen mee te maken kunnen krijgen vanaf hun geboorte tot ze achttien zijn. Zo gaat het dus
ook over wat er moet gebeuren wanneer een van de ouders in de gevangenis terecht komt.
Reclassering Nederland moet kinderen van gedetineerden volgens het IVRK op de hoogte
houden van de verblijfplaats van de ouder(s). Ook heeft het kind volgens de IVRK recht op
rechtstreeks contact en het onderhouden van een persoonlijke relatie met beide ouders op
regelmatige basis, tenzij dit in strijd is met het belang van het kind.8
2.2 Contact met gedetineerde ouder
Een vader of moeder kan tijdens zijn detentie niet meer voor de kinderen zorgen, maar wel
beperkt contact blijven houden. Hoe goed dit wordt onderhouden ligt onder andere aan het
contact van voor de detentie:
• Als het contact tussen vader en kind voorheen goed was, dan zal het contact tijdens
de gevangenisstraf vaak ook goed blijven;
• Als het contact voorheen al slecht was, dan zal het contact tijdens de
gevangenisstraf meestal ook slecht blijven.
Ook heeft de leeftijd van het kind invloed op het contact.
Er kunnen zich ook loyaliteitsproblemen afspelen. Een kind wil zijn of haar ouder(s)
helpen en voelt zich loyaal naar elk van de ouders. Als het kind voelt dat de
7 http://childrenofprisoners.eu/wp-content/uploads/2016/01/Children-of-Imprisoned-Parents-European-
Perspectives-on-Good-Practice.pdf 8 https://www.unicef.nl/files/20091116_kinderrechtenverdrag.pdf
13
achterblijvende ouder zich negatief uit over de gedetineerde ouder, zal het kind zich
minder vrij voelen om contact te hebben met een gedetineerde ouder.
Zo zullen kinderen zodra ze ouder worden hun gedetineerde vader of moeder minder vaak
of niet meer bezoeken.9
2.2.1 Situatie voor detentie
Als het contact voorheen al slecht was, dan zal het contact tijdens de gevangenisstraf
meestal ook slecht zijn.
Deze opvatting kunnen we bevestigen door de ervaring van Nina Sanderse.
Haar vader belandde in detentie. Op dat moment was zij dertien jaar oud.
Haar ouders waren uit elkaar en haar vader had een alcohol- en drugsverslaving. Tijdens
deze verslaving heeft haar vader het gezin het erg moeilijk gemaakt, onder andere door het
gezin enorm te kwetsen. Nadat ze haar vader al ruim een jaar niet meer gesproken had,
bleek hij een gevangenisstraf uit te moeten zitten. Sanderse heeft haar vader één bezoek
gebracht, maar vervolgens besloten om het contact niet verder te onderhouden.
Terry’s vader belandde in de gevangenis toen Terry 8 jaar oud was. Het verbaasde Terry
des te meer, omdat zijn vader altijd een normale man geweest is: ‘Mijn vader is altijd een
normale man geweest. Nooit een type voor in de gevangenis. Hij ging absoluut niet om
met criminelen.’
Ondanks dat het contact tussen Terry en zijn vader niet optimaal was, wilde Terry altijd
nog contact houden met zijn vader en speelt zijn vader nu nog een rol in zijn leven.
Het verschil tussen deze situatie zit het in de persoonlijkheid, het doen en laten van deze
twee vaders. Waar Nina’s vader problemen had met alcohol en drugs, was de vader van
Terry een doodnormale man met veel geduld.
Omdat de vader van Nina al langere tijd kampten met de gevolgen van zijn verslavingen,
heeft dat hoe dan ook invloed gehad op Nina’s leven en haar beslissing tot beëindiging
van het contact.
Echter was de vader van Terry een goedgezinde man of, zoals Terry het zelf verwoordt:
‘Geen Antilliaanse bolletjesslikker.’
Ondanks dat hij niet door zijn eigen vader kon worden opgevoed, is het contact wel
behouden gebleven.
Het gebrek aan contact tussen een gedetineerde ouder en zijn kind schaadt de kwaliteit van
het ouderschap. De aard van deze waardevermindering varieert en is dus voornamelijk
afhankelijk van de volgende factoren:
• De lengte van de afwezigheid van contact
• De aard van de ouder-kindrelatie vóór opsluiting
• De psychologische faciliteit waarmee ouders hun ouderlijke positie legitimeren
• De ouders wens om het kind te verbinden met de andere ouder, naar zijn eigen ouders,
de gemeenschap en de wereld.
9 https://www.ouders.nl/vraagbaken/hoe-vertel-ik-mijn-zoon-dat-zijn-vader-in-de-gevangenis-zit-9-jr
14
2.3 Positieve gevolgen
Een detentie hoeft niet alleen maar negatieve gevolgen te hebben voor een kind. Dit bleek
uit het onderzoek van Clark in de Bedford Hills Correctional Institution. Een aantal
moeders die meewerkten aan dit onderzoek gaven aan dat ze tijdens deze detentie de kans
kregen om de relatie tussen hun en hun kind te herstellen. Ook hadden ze geleerd betere
moeders te zijn en verantwoordelijkheid op te nemen.10
De verwijdering van een mishandelende ouder uit het gezin is ook als een positief gevolg
te noemen. Meer algemeen is te zeggen dat door detentie de kinderen niet meer worden
blootgesteld aan het mogelijke schadelijke gedrag van de ouder.
Te denken aan drugsgebruik in de buurt van het kind, huiselijk geweld en contact met
politie.
Soms komt door detentie ook een einde aan een gespannen situatie die het kind beleefde.
Dit is het geval geweest bij Nina Sanderse:
‘Mijn vader had afgelopen jaren ons gezin zo erg aangevallen en nu kon dat
niet meer. Geen criminelen mannen meer over de vloer. Nee, rust, mijn vader kon niks
meer, want hij zat vast.’
Ondanks dat er positieve gevolgen kunnen zijn, dat de gevolgen van een gedetineerde
ouder voornamelijk negatief zijn. Zo bleek ook uit een interview met Terry Akins dat zijn
familieleden verdrietig en gespannen waren. De verandering bij hun gezin was dat vader
de financiële kostwinner was en wegviel door zijn detentie.
2.4 De rol van de gedetineerde ouder
De rol van een gedetineerde ouder verandert. Doordat de ouder zich letterlijk en figuurlijk
op afstand van zijn of haar kind(eren) bevindt, zal de rol in de opvoeding kleiner worden.
Tijdens de rondleiding in de PI Zutphen vertelde een medewerker ons hoe het er soms aan
toe gaat in de bezoekzaal. Gedetineerde vaders proberen puberende kinderen tot de orde te
roepen, zijn soms extra streng en de kostbare tijd gaat soms op aan ruziën. Dit is vooral
aan de hand als kinderen ook de fout in dreigen te gaan. In sommige gezinnen herhaalt de
geschiedenis zich van generatie op generatie.
2.4.1 Invloed van de gedetineerde moeder op het kind
Wanneer er sprake is van een langdurige detentieperiode en een (redelijk) stabiele
gezinssituatie, blijkt dat detentie van een moeder een zwaardere impact heeft op de kinderen
dan de detentie van een vader. Dit heeft als reden dat de praktische veranderingen in het leven
van de kinderen veel ingrijpender zijn bij detentie van de moeder. In een gezin ontfermt de
moeder zich, ook tegenwoordig nog, het meeste over de kinderen. Dit valt nu weg en de
kinderen leren te leven zonder hun moeder. Het feit dat een zodanig moederfiguur verdwijnt,
10 https://lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/131/RUG01-001458131_2011_0001_AC.pdf
15
heeft enorm impact op de kinderen. Kinderen kunnen tevens te maken krijgen met financiële
problemen, wat de zorg voor de kinderen uiteraard niet ten goede komt.11
2.4.2 Invloed van de gedetineerde vader op het kind
Financiële problemen komen vaak voor in een situatie waarbij vader in detentie terecht komt.
Een vader is in het gezin vaak de kostwinner en zodra een vaderfiguur wegvalt, kampt de rest
van de familie al snel met financiële tekorten.
Voor kinderen kan het gemis van simpele dingen een grote invloed hebben.
Denk aan het kijken bij een sportwedstrijd, het ophalen uit school of thuis een feestdag vieren
met het hele gezin.
2.5 De gewaarwording van het kind
De kinderen van gedetineerden krijgen regelmatig niet de juiste informatie over wat er nu
precies aan de hand is. Sommige verzorgers proberen te verbergen dat een van de ouders
in de gevangenis verblijft. Dit geeft natuurlijk verwarrende signalen door aan de kinderen,
die vaak al meer weten dan de ouders denken, aangezien zij de gaten in hun kennis zelf
gaan invullen en wat ze fantaseren is mogelijk erger dan de waarheid.12
“We kregen in eerste instantie te horen dat mijn vader overleden zou zijn, vervolgens
kregen wij te horen dat hij de gevangenis in moest.”, aldus Terry Akins.
Wanneer één of beide ouders in de gevangenis verblijven en kinderen bijgevolg van hen
worden gescheiden, ervaren kinderen vaak een heleboel emotionele problemen en ten
gevolge daarvan kunnen ook gedragsproblemen zich manifesteren.
Gevolgen voor kinderen kunnen zijn:
- Gemis van nabijheid/ intimiteit met de gedetineerde ouder.
- Gemis van emotionele steun van de gedetineerde ouder en/of van de thuisblijvende
Ouder.
- Een onrustige thuissituatie door financiële problemen en/of problemen rondom
huisvesting.
- Aanvoelen van stress van de thuisblijvende ouder.
- Bij geheimhouding voelt het kind vaak wel dat er iets is. Dit wordt door het kind
soms ingevuld met eigen gedachten/ fantasieën. Als het kind van de detentie weet,
maar dit naar anderen geheim moet houden, leeft het kind in een dubbele wereld.
Dit kan leiden tot gevoel van eenzaamheid of isolement.
- Schuldgevoelens, schaamte, boosheid.
- Verlatingsangst; je kind kan bang zijn dat je als achterblijvende ouder ook zal
vertrekken
- Gemis van een voorbeeldfiguur doordat een van de ouders in detentie is. Er kan
ook sprake zijn van een negatief voorbeeldfiguur.
11 https://lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/131/RUG01-001458131_2011_0001_AC.pdf 12 https://lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/131/RUG01-001458131_2011_0001_AC.pdf
16
- Er kan parentificatie komen als een kind de rol van zorg op zich neemt voor de
achterblijvende ouder. 13
Door al deze gevolgen kunnen kinderen emotionele problemen ontwikkelen. Bij kinderen
uit zich dit vaak in het gedrag. Het kind gaat zich op school of thuis anders gedragen.
Hierbij manifesteren zich vaak ook heel wat psychologische problemen zoals angst,
schuldgevoel, schaamte. In de ernstige gevallen zou het kunnen leiden tot een depressie.14
2.5.1 Ervaringen
De jongerenambassadeurs van Exodus hebben ons willen helpen door middel van het
vertellen van hun ervaringen. Deze gevoelens, ondervindingen en ervaringen gaan in op de
gevolgen die in deze paragraaf genoemd zijn. Wat deze jongerenambassadeurs gemeen
hebben, is dezelfde reactie op het feit dat hun vader een misdaad heeft gepleegd en in
detentie terecht is gekomen. Verwarring, ongeloof, angst en verdriet.
2.5.1.1 Terry Akins
Terry Akins zweeg jarenlang over het gemis van zijn vader, bang voor stigmatisering, zoals
hij nu achteraf zegt. In een interview legt Akins uit:
“Ik ben kwaad, teleurgesteld en verdrietig geweest. Mijn vader was er nooit bij als andere
ouders hun kinderen uitzwaaiden voor een schoolreisje of hen kwamen ophalen van feestjes.
Of op een speciale feestdag zoals Kerst, dan miste ik hem enorm. Wat ik bij vaders van
vriendjes zag, verwachtte ik ook van mijn eigen vader. Maar hij was er niet. Hij zat in de
gevangenis. Toch zag ik mijn vader niet als een crimineel. Als kind zie je dat niet. Het blijft
toch je vader? De maatschappij zag het echter anders.”15
“Ik kon in de gevangenis niet boos of verdrietig worden. Daar had ik gewoon te weinig tijd
voor. Een dergelijk bezoek duurt niet lang. Om de lieve vrede bleef ik daarom oppervlakkig,
mijn vader trouwens ook. Je probeert afleiding te vinden en praat over koetjes en kalfjes om
de emoties te onderdrukken, om nog een beetje een gezellige tijd met elkaar te hebben. Het
voelde af en toe als een spelletje of toneel. Kan je dan jezelf zijn…?”
2.5.1.2 Nina Sanderse
“Ik voelde me gekwetst, omdat mijn vader me achterliet als klein meisje. Ook miste ik een
vader. Mijn vader was er al niet toen hij wel nog in beeld was. Als klein meisje snap je dat
eigenlijk niet. Als je vader al in de buurt is denk je dat hij toch een goede vader is. Helaas
is daar niets van waar en heb ik daar een redelijk lange tijd over gedaan om daarachter te
komen. Ik schaamde me vaak tegenover mijn vrienden. Toch vreemd om zoiets te vertellen.
Je weet nooit of iemand zijn reactie positief of negatief is. Ik vond het op school echt
verschrikkelijk. Ik zat namelijk net in de eerste. Dus dan wil je erbij horen, maar ik was zo
13 www.gevangenenzorg.nl/?docID=58 14 https://lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/131/RUG01-001458131_2011_0001_AC.pdf 15 https://www.exodus.nl/verhalen/ben-ik-verantwoordelijk-voor-mijn-vader
17
verdrietig dat mensen dat merkte op school. En op die leeftijd bespreek je niet echt dat je
vader vast zit, want dat is gewoon ‘raar’.
Kinderen begrijpen dat niet op die leeftijd. Ik heb daarom in de eerste instantie verteld aan
mijn medeklasgenoten dat mijn vader overleden was. Mijn vader was namelijk echt niet in
beeld. Dus dat voelt een beetje het zelfs alsof je vader dood is. Je kan hem niet bellen, of even
een SMS sturen. En dood begrijpen kinderen. Een vader in de gevangenis begrepen ze in die
tijd gewoon nog niet goed.
Thuis had ik het er ook niet meer over, omdat ik mezelf zo erg afsloot van iedereen.
Ik wou het gewoon zelf allemaal doen en op school loog ik verschrikkelijk over.
Kinderen laten nou eenmaal altijd hun mening weten, of je het nou wilt horen of niet.”
2.5.1.3 Eline van den Burgh
Net zoals Sanderse de situatie heeft ervaart, vertelt Van Zoggel:
´Ik voelde me heel eenzaam, er zijn natuurlijk niet veel kinderen/jongeren die dit meemaken,
en het is daarnaast ook nog eens een onderwerp die mensen liever vermijden. Er is weinig
begrip voor.´
Ze voegt eraan toe:
“Ik ben vrij snel, na 3 maanden gestopt met mijn opleiding en ben gaan werken.”
2.6 Gevolgen op de toekomst van het kind
Uit onderzoek16 weten we dat kinderen van gevangenen en veroordeelden een grotere kans
hebben om zelf ook het verkeerde pad op te gaan. Als je ouder een strafblad heeft, heb jij een
grotere kans om later ook een strafblad te krijgen. Dit zegt echter niet dat elk kind van een
gedetineerde ouder een crimineel is, bij lange na niet. Het heeft ook voornamelijk te maken
met het stereotype dat de maatschappij heeft van deze kinderen.
Kinderen van gedetineerden hebben daarnaast het moeilijk op school en kunnen hierdoor
beslissen om te stoppen met school of met hun studie. Dit heeft negatieve gevolgen voor hun
toekomst. De detentie heeft dus niet alleen invloed op de gedetineerde ouder.
Het hele gezin is slachtoffer.
16 https://www.nemokennislink.nl/publicaties/crimineel-zo-vader-zo-zoon/
18
3 De rechten van gevangenen
“Gevangenis, dan denk ik aan hotel en kleuren televisies”.
Deze opmerking wordt vaak gemaakt door verschillende omstanders als het gaat om de
gevangenis. Omdat de vrijheid juist beperkt wordt gedurende de gevangenhouding, is deze
opmerking onterecht. Gedetineerden hebben natuurlijk wel de nodige voorzieningen, maar
een hotel kan men het absoluut niet noemen. Tevens is in een hotel een mogelijkheid tot
contact met familie onbeperkt, terwijl er in een gevangenis sprake is van een limiet. Dit
hebben wij meegekregen in de Penitentiaire Inrichting in Zutphen, april 2017.
Hoeveel vrijheden en rechten men als gedetineerde dan heeft, hangt af van het soort inrichting
waar men in verblijft. Deze zijn grofweg in te delen in vijf inrichtingen.
• In de Extra Beveiligde Inrichting wordt elk contact met de maatschappij voorkomen of
onder streng toezicht afgeluisterd. De bezoekuren zijn heel beperkt en aan strenge
regels gebonden. De bezoekers worden door de bewakers gecontroleerd om mogelijke
smokkelwaar tegen te houden. Verlofmogelijkheden zijn er niet.
• In een gesloten inrichting heeft men weinig vrijheden en strenge bewaking. Het leven
van de gevangene wordt strikt bepaald door de bewakers of de directeur. De vaste
programma’s voor de gevangenen zijn gekoppeld aan de tijd. De gevangenen hebben
beperkte ruimte voor eigen keuzes.
• Een besloten inrichting is geen Justitiële Inrichting, maar een inrichting voor gesloten
jeugdzorg. Een gesloten internaat zit tussen een Justitiële Jeugdinrichting en een open
inrichting in.
• De halfopen inrichting is in gebruik voor mensen die een lichte straf uitzitten of die
aan het einde van hun straf zijn. De gedetineerden kunnen er weekendverlof krijgen.
• In een open gevangenis heeft men meer vrijheden en mogelijkheden om voor te
bereiden op de terugkeer in de maatschappij.17
In dit hoofdstuk behandelen wij de rechten van elke gedetineerd individu, die zich in welke
Penitentiaire Inrichting, kliniek of gemeenschap dan ook bevindt.
3.1 Contact met de buitenwereld
Contact met naasten is van belang tijdens detentie, maar ook na detentie voor een succesvolle
re-integratie. Er zijn verschillende mogelijkheden binnen de Penitentiaire Inrichting om
contact te hebben met de buitenwereld. In paragraaf 3.1.1 wordt het bezoek beschreven en in
paragraaf 3.1.2 de mogelijkheid tot telefoneren.
Ook wordt kort het programma ‘eMates’ toegelicht.
3.1.1 Bezoek
Gevangenen hebben in het huis van Bewaring (HvB) recht op één uur bezoek per week. In het
huis van Bewaring ondergaat men een (voorlopige) hechtenis. Recht op twee keer één uur per
week bezoek heeft men als hij of zij verblijft in een ‘gewone’ gevangenis. De gedetineerde
moet voor het bezoek zelf telefonisch een afspraak maken, waarbij het invullen van een
formulier noodzakelijk is met gegevens van de bezoekers.18 In de inrichting van Zutphen
17 https://nl.wikipedia.org/wiki/Gevangenisregime#Halfopen_inrichting 18 Postmus, M (2016). Papa gaat naar de gevangenis. Reclassering Nederland.
19
geeft de gedetineerde 12 namen op die hij of zij zou willen zien. De uiteindelijke bezoekers
zijn verplicht een vingerscan uit te voeren ter controle van de identiteit. Tijdens het bezoek
wordt de bezoekzaal grondig in de gaten gehouden. Bezoekers mogen vrijwel niks aan spullen
mee naar binnen nemen.
Als kinderen op bezoek komen staat er voor hen een tv en speelgoed klaar.
Daarnaast is er mogelijkheid voor een vader-kind dag. Dat vindt plaats een keer in de paar
maanden. Deze dag bestaat uit het spelen en sporten met de kinderen, zodat ouder en kind een
moment voor hen alleen hebben. Desalniettemin blijft de strenge toezicht aanwezig.
Zowel in de Penitentiaire Inrichting in Zutphen als in Zwolle merken medewerkers dat er een
verband is tussen de leeftijd van het kind en de relatie tot zijn of haar gedetineerde ouder. Hoe
ouder de kinderen zijn hoe slechter de relatie is tussen ouder en kind.
Gedetineerden zijn ook in staat om ambtelijk bezoek zoals advocaten, consulaire
medewerkers, reclasseringsmedewerkers en vrijwilligers van niet-justitiegebonden
organisaties te ontvangen. Dit bezoek komt niet in de plaats van regulier bezoek. Deze
bezoeken vinden in de regel doordeweeks en tijdens reguliere werktijden plaats. De duur van
het bezoek is niet aan een maximum gebonden.19
3.1.1.1 Toezicht bezoek
In de Penitentiaire Inrichtingen worden bezoekers bij binnenkomst grondig gecontroleerd,
voordat zij daadwerkelijk op bezoek mogen. Dat houdt in dat de bezoeker gecontroleerd
wordt op drugs, geld of goederen die men niet is toegestaan mee te nemen. Een ID-kaart is
vanaf je 14e altijd nodig om je te legitimeren. Je bent verplicht door een metaaldetector te
lopen en je horloges, riemen en andere accessoires met ijzer af te doen om te laten checken.
Ook wordt er een vingerscancontrole uitgevoerd, om er zeker van te zijn dat het gaat om
dezelfde persoon.
De medewerkers hebben geen wapens op zak, alleen pepperspray indien noodzakelijk.
Ouders mogen hun kinderen knuffelen, indien ze grondig onderzocht zijn op bijvoorbeeld
drugs of geld.
In de penitentiaire inrichting in Zwolle is strenge toezicht zichtbaar in de bezoekruimte. Zij
maken daar gebruik van een bezoeksslang, waar zowel van links en rechts een medewerker
van de PI zit. Zowel bezoekers als gedetineerden zijn niet toegestaan hun armen over de
glazen plaat op de tafel te bewegen. Dit uiteraard om de veiligheid te handhaven.
Op aanvraag is bezoek zonder toezicht (BZT) mogelijk in het PI Zutphen. Dit is belangrijk
om de relatie tussen echtgenoten goed te houden. Het is zelfs mogelijk om een intieme relatie
op te bouwen. Partners hebben namelijk de ruimte om sexuele handelingen met elkaar te
verrichten in een aparte kamer.
3.2.1 Telefoneren
Een belangrijk medium voor het leggen van contact met de buitenwereld voor gedetineerden
vormt de telefoon. In iedere inrichting is een telefoon aanwezig waarvan gedetineerden ten
minste eenmaal per week op de in de huisregels vastgestelde tijden en plaatsen gebruik
19 https://www.rijksoverheid.nl/binaries/rijksoverheid/...op.../lp-v-j-0000002920.pdf
20
kunnen maken. In beginsel komen de kosten van de gesprekken voor rekening van de
gedetineerde, tenzij de directeur anders bepaalt. In de meeste gevallen werken de telefoons op
telefoonkaarten. Deze telefoonkaarten kunnen worden aangeschaft op eigen kosten. INdien
een gedetineerde telefonisch contact wil met een geprivilegieerde persoon of instantie zoals
een advocaat of de Commissie van Toezicht, dan dient hij vanuit de inrichting hiervoor de
mogelijkheid te krijgen.20 In de PI Leeuwarden is het mogelijk om contact met de
buitenwereld te hebben via Skype.
eMates
Gedetineerden hebben geen toegang tot computers. Zomaar een mailtje sturen of ontvangen
gaat dus niet gemakkelijk. Tot voor kort waren de enige contactmogelijkheden: telefoon, post
en bezoek. Familie en relaties buiten de gevangenis kunnen nu ook heel eenvoudig zelf
contact zoeken met het programma eMates. Voor een klein bedrag kan men, als familie of
vriend een e-mail sturen die uiterlijk de volgende dag wordt uitgeprint en geleverd. 21
3.2.1.1 Toezicht telefoneren
Er kan toezicht worden uitgeoefend op de telefoongesprekken. Dit toezicht bestaat uit het
beluisteren of uitluisteren van een opgenomen telefoongesprek, mits dit noodzakelijk is ter
vaststelling van de identiteit van de persoon met wie de gedetineerde in gesprek is.
De noodzaak tot het treffen van een toezichtmaatregel moet blijken uit concrete aanwijzingen.
Opnames worden maximaal 8 maanden opgeslagen en worden daarna verwijderd.
In de PI Leeuwarden vindt Skype plaats in een spreekkamer onder toezicht van de
medewerkers.
3.2 Dagprogramma
Volgens de Nederlandse wetgeving heeft een gevangene recht op een dagprogramma, dan wel
niet een basisprogramma. Zo'n programma bestaat uit een aantal activiteiten die per dag
worden uitgeoefend. Hieronder vallen bijvoorbeeld recreatie, bezoek, sport, arbeid, onderwijs,
medicatie/eten en het gebruik van de bibliotheek. In een programma hoort bovendien
minimaal één uur luchten per dag, wat inhoudt dat men zich een uur lang buiten bevinden
mag.
In de bijlage achterin dit werkstuk bevindt zich een document met een goed voorbeeld van
een programma voor de gedetineerden in de PI van Scheveningen.
In dit voorbeeld zien we dat vrienden en familie op woensdag de mogelijkheid hebben om in
twee gedeeltes op bezoek te komen. Deze twee mogelijkheden duren allebei een uur en vindt
plaats op woensdag. Wat opvalt is de structuur in het programma. We kunnen niet spreken
van veel afwisseling.
20https://www.commissievantoezicht.nl/dossiers/contact_buitenwereld/contact_buitenwereld_gedetine
erden/telefoon/ 21 https://emates.nl/over-ons/
21
3.3 Verlof
Het kan gedetineerden worden toegestaan de inrichting te verlaten in verband met
familieomstandigheden, zoals ziekte, bevalling, bijwoning van een begrafenis. Ook kan een
dergelijke toestemming verband houden met een door de gedetineerde af te leggen
sollicitatiebezoek, dan wel met andere persoonlijke omstandigheden. Wettelijk is bepaald
(artikel 2, lid 1) dat incidenteel verlof mogelijk is voor het bijwonen van gebeurtenissen in de
persoonlijke sfeer van de gedetineerde, waarbij zijn of haar aanwezigheid noodzakelijk is. Het
incidenteel verlof wordt verleend als er een bezoek gebracht wordt aan een persoon waarmee
de gedetineerde een beweerde band heeft en de te bezoeken persoon hier geen bezwaar tegen
heeft (artikel 22, lid 1).
Naast incidenteel verlof is algemeen verlof mogelijk voor de gedetineerde.
Algemeen verlof is mogelijk wanneer een gedetineerde niet onherroepelijk gestraft is
(artikel 14, lid 1)
Het recht op verlof hangt echter af van het soort inrichting waar men verblijft. De minister of
de directeur van de Penitentiaire Inrichting neemt de beslissing over de aanvraag van het
algemeen verlof.22
Over het algemeen geldt:
In een gesloten inrichting mag men zes keer per jaar een weekend verlof.
In een halfopen gevangenis mag men één keer per vier weken een weekend verlof.
In een open gevangenis mag men elk weekend verlof.
Een tbs´er gaat pas met verlof als hij voldoende vooruitgang heeft geboekt.23
Naast verlof kan er ook strafonderbreking worden verleend. Er moet aangetoond worden dat
er sprake is van een persoonlijke gebeurtenis met een zodanig ingrijpend karakter dat niet kan
worden volstaan met incidenteel verlof. Een strafonderbreking kan slechts worden verleend
indien de gedetineerde onherroepelijk is veroordeeld tot een vrijheidsstraf.24
3.4 Medische zorg
In Nederland heeft ieder mens recht op gezondheidszorg. Dat geldt ook voor burgers die een
vrijheidsstraf ondergaan. Het Gevangeniswezen is voor deze mensen verantwoordelijk en
heeft namens de overheid een zorgplicht. Elke gedetineerde heeft toegang tot medische zorg
(zowel lichamelijk en geestelijk), die gelijkwaardig is aan de gezondheidszorg in de vrije
maatschappij maar wel past binnen de beperkingen van een gevangenisstraf.
Wel verdwijnt het recht op zorgtoeslag tijdens de detentie, doordat er geen basispremie meer
betaalt hoeft te worden. Alleen noodzakelijke zorg is gratis. Dit hangt af van de medische
zorg van de inrichting die bepaald of de zorg noodzakelijk was.
De overheid is tijdens de detentie verantwoordelijk voor gedetineerden, dus ook op medisch
22 Postmus, M (2016). Papa gaat naar de gevangenis. Reclassering Nederland. 23 https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/straffen-en-maatregelen/inhoud/terugkeer-naar-de-samenleving-van-gedetineerden 24 Postmus, M (2016). Papa gaat naar de gevangenis. Reclassering Nederland.
22
gebied. Gevangenen in een isoleercel krijgen verplicht elke dag een bezoek van de
inrichtingsarts. 25
3.4.1 Psycho-Medisch Overleg
Om iedere gedetineerde de juiste zorg te kunnen geven, is er in iedere Penitentiaire Inrichting
een Psycho-Medisch Overleg (PMO) opgericht. Dit overleg bestaat uit verschillende
psychiaters, psychologen, huisartsen en justitieel verpleegkundigen. Samen bepalen en zoeken
zij de zorg die gedetineerden ontvangen, tijdens de detentie en eventueel daarna. De
zorgprofessionals in de inrichtingen voeren de besluiten van het PMO uit.
3.4.2 Extra Zorgvoorziening
De Extra Zorgvoorziening(EZV) is een afdeling voor extra kwetsbare gedetineerden. Dit zijn
gedetineerden die niet kunnen meedoen in het reguliere regime. Bijvoorbeeld omdat ze
lichamelijke en/of geestelijke problemen ondergaan. De EZV plaatst deze gedetineerden in
kleinere groepen en geeft ze meer structuur en bescherming.
3.4.3 Penitentiair Psychiatrisch Centrum
Een Penitentiair Psychiatrisch Centrum (PPC) geeft speciale zorg aan gedetineerden met een
psychiatrische stoornis, zoals een psychose of een persoonlijkheidsstoornis. Het
gevangeniswezen streeft naar kwalitatief hoogstaande zorg in deze PPC’s, en naar een goede
aansluiting op de zorg in de ggz-instellingen na detentie. 26
3.4.3.1 De Brug in Assen
De Brug in Assen is een voorbeeld van een ggz-instelling. Daar worden mannen en vrouwen
behandeld, die mede als gevolg van psychische problemen en gestoorde agressieregulatie een
of meerdere (agressieve) delicten hebben gepleegd. De behandeling is er op gericht herhaling
van delictgedrag te voorkomen en daarnaast problemen en beperkingen van patiënten de baas
zijn.27
3.5 Afmeting cel
Een cel of verblijfsruimte heeft een vloeroppervlakte van minimaal 10 vierkante meter, een
breedte van minimaal 2 meter en een vrije hoogte van 2,5 meter minimaal. Toen wij een
verblijfsruimte bekeken in PI Zwolle beseften wij hoe klein zo´n ruimte is en hoe gebrekkig
het verblijf is. Er is geen luxe, op een kleine televisie na.
25 https://www.dji.nl/justitiabelen/volwassenen-in-detentie/zorg-en-begeleiding/index.aspx 26 https://www.dji.nl/justitiabelen/volwassenen-in-detentie/zorg-en-begeleiding/index.aspx 27 Wegwijs op De Brug (2009), Assen
23
3.6 Gewenning en begeleiding
Het is vanzelfsprekend een ommekeer voor de gedetineerden om plotseling alleen te moeten
wonen in het gevang. Bepaalde gevangenissen hebben hier therapieën voor beschikbaar
gesteld. De Penitentiaire Inrichting in Zutphen heeft gemiddeld een verblijfsduur van vier
weken. Voornamelijk de zware delicten in beeld worden gebracht in de media is de algemene
verwachting dat een verblijfsduur gemiddeld jaren lang duurt. De veronderstelling dat
mannen meer delicten plegen dan vrouwen blijkt te kloppen als we dit baseren op ons bezoek
aan PI Zutphen. In Nederland staan 100 gedetineerde mannen tegenover 7 gedetineerden
vrouwen, dus daaruit kunnen wij concluderen dat mannen sneller in aanraking komen met
justitie.
Voor elke gedetineerde bestaat er een rapport over de delicten die de gedetineerden heeft
begaan. In elke gevangenis is een psycho-sociale dienst (PSD) werkzaam. Deze dienst maakt
deel uit van de gevangenis, en hangt af van de Federale Overheidsdienst Justitie. Deze interne
dienst staat onder andere in voor het onthaal en de opvolging van de gedetineerde.28
De opvolging van de gedetineerde vindt plaats onder begeleiding van een behandelteam.
3.6.1 Behandelteam
Elke gedetineerde heeft een persoonlijk detentie- en re-integratieplan. Hierin staat informatie
over de houding van de gedetineerde en het gedrag die hij of zij aanhoudt.. Ook staat er in hoe
de gedetineerde zich tijdens de gevangenisstraf voorbereidt op de terugkeer in de
samenleving.
Een behandelteam bestaat uit verschillende medewerkers. De behandelcoördinator heeft de
leiding samen met de teamleider. Omdat elke inrichting een andere behandelcoördinator heeft,
bestaat elk behandelteam uit verschillende werknemers.
Het behandelteam kan bijvoorbeeld uit de volgende functies bestaan;
Sociotherapeut
Sociotherapeuten begeleiden gedetineerden bij het dagelijks leven. Zij rapporteren over de
behandelingen zijn er om vragen te beantwoorden. Een sociotherapeut is een persoonlijke
coach en eerste aanspreekpunt.
Ambulante hulpverlener
Ambulante hulpverlener betreft individuele behandeling, begeleiding en hulp bij de
opvoeding aan ouders met kinderen met lichamelijke, geestelijke, sociale en /of pedagogische
problemen of stoornissen die hun ontwikkeling ongunstig beïnvloeden.
Sociaal juridisch medewerker
Samen met de maatschappelijk werker werkt een sociaal juridisch medewerker aan de
financiële zaken en bij juridische kwesties.
Systeemtherapeut
Een systeemtherapeut onderzoekt samen met u en de maatschappelijk werker uw achtergrond.
Psychomotorisch therapeut- Geeft zowel individueel als in groepsverband behandeling waarin
gebruikt wordt gemaakt van lichaams- en bewegingsgerichte methoden.
28http://www.cawbrussel.be/sites/cawbrussel/files/brochure__info_familie_en_naasten_van_gedetineer
den.pdf
24
Dramatherapeut
Richt zich middels groeps- of individuele therapie op emotionele problemen en problemen in
contact met anderen.
Psycholoog
de psycholoog houdt regelmatig persoonlijke gesprekken over zaken die van belang zijn voor
de behandeling en doet psychologisch onderzoek.
Psychiater
De psychiater hebben kennis van psychiatrische stoornissen en de toepassing van
medicijnen.
Daarnaast heeft elke gedetineerde, een vast sociaal assistent. Deze sociaal assistent kan ook
vragen beantwoorden van de familie van de gedetineerde.
Een sociaal assistent, of maatschappelijk werker, doet onderzoek naar de achtergrond van
gedetineerden door gesprekken te voeren met mensen uit de persoonlijke sfeer. Dit gebeurt
via huisbezoeken. Je ondersteunt mensen bij het oplossen van en omgaan met de resulterende
problemen in hun dagelijks leven. Dit kan van korte, maar ook van langere duur zijn.
Omdat het duidelijk is dat niet alleen de gedetineerden hulp nodig heeft, maar ook de familie
slachtoffer wordt, is het noodzakelijk dat een maatschappelijk werker zich tevens richt op de
familie. Met de detentie van een familielid komen er veel zorgen en vragen op iemand af.
Verdriet, teleurstelling, boosheid, schuldgevoel, schaamte. De omgeving heeft daar niet altijd
weet van. De ervaring leert dat familie van gevangenen er in de periode van detentie veelal
alleen voor staan. Er zijn vaak ook praktische problemen die om een oplossing vragen. U kunt
ons over deze zaken telefonisch of per mail om advies vragen. Het is mogelijk dat een
vrijwilliger bij gedetineerden langskomt om door te praten over b.v. de opvoeding van
kinderen, financiën, werk, huisvesting, relaties en andere zaken die u bezighouden.29
3.6.1.1 Personeel Reclassering
In Nederland zijn drie reclasseringsorganisaties, waaronder Reclassering Nederland.
Bij Reclassering Nederland is de meest voorkomende functie die van reclasseringswerker. Er
zijn reclasseringswerkers Advies en reclasseringswerkers Toezicht. Die kunnen zich
specialiseren in een bepaalde doelgroep of probleemgebied zoals: tbs, licht verstandelijk
beperkten, zeden, huiselijk geweld, jongvolwassenen. Op de werkstrafunits werken
medewerkers werkstraf. Zij zorgen ervoor dat werkgestraften hun werkstraf kunnen uitvoeren.
Op de werkstrafprojecten zelf werken werkmeesters.30
29 https://www.hetsociaalplein.nl/product?productid=39227&organisatieid=8327&bron=invis2 30https://www.reclassering.nl/documents/Bibliotheek/2014/2014_Vraag%20en%20antwoord%20RN.p
df
25
3.6.1.2 Personeel Exodus
Exodus biedt ex-gedetineerden en gedetineerden in de laatste fase van hun straf opvang en
begeleiding om hen te helpen het leven na detentie weer op te bouwen Binnen Exodus werken
mensen in de Exodushuizen. Dit zijn mensen met voornamelijk sociale en maatschappelijke
hulp- en dienstverleningsopleidingen.
Ook zijn er 5 regiodirecteuren verspreid over het land.
Exodus werkt vanuit 4 sleutels: Wonen, werken, relaties en zingeving en ook de financiën
vragen veel aandacht. Onze methodiek is gebaseerd op de krachtmethodiek. Deze vernieuwde
methodiek gaat uit van de krachten van deelnemer, die aan het begin van het traject worden
geïnventariseerd.
Binnen de 4 sleutels werken ambulante medewerkers, waaronder maatschappelijk werkers.
Vrijwilligers nemen taken op zich als coördinator of gespreksleider. En ook gastheren of
gastvrouwen zijn aanwezig in de Exodushuizen.
Exodus richt zich niet alleen op de deelnemer zelf maar ook zijn familie, de samenleving en
omgeving, er is namelijk voor iedereen herstel mogelijk.
26
4. Organisaties die zich bezighouden met het belang van gedetineerden
De overheid wil zorgen voor een goede terugkeer van gedetineerden in de samenleving.
Het penitentiaire programma laat gedetineerden geleidelijk wennen aan deze terugkeer.
Tijdens het penitentiair programma kunnen gedetineerden het laatste gedeelte van hun celstraf
buiten de inrichting doorbrengen. Zij worden dan wel in hun vrijheid beperkt en er vindt
controle plaats. De gevangenisstraf is tenslotte nog niet voorbij. Zo moeten gedetineerden
meedoen aan bepaalde activiteiten, bijvoorbeeld een arbeidstraject of verslavings- of
psychische hulp.31
Verschillende organisaties begeleiden gedetineerden en hun familie of gezinsleden bij de
terugkeer in de samenleving. Zo hebben de meeste gemeenten een coördinatiepunt dat ex-
gedetineerden hierbij helpt. De Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI) houdt na het ontslag van
een gedetineerde contact met de gemeente waar hij verblijft. Medewerkers van de
maatschappelijke dienstverlening bespreken met de gedetineerde welke vervolgstappen nodig
zijn. Ook verwijzen ze door naar andere instellingen, zoals het UWV of de Reclassering.
Exodus betrekt en werkt samen met relevante partners, zoals kerken, geloofsgemeenschappen,
justitie, reclasseringsorganisaties, overheid, bedrijven en fondsen.
Ook Exodus houdt zich bezig met het ondersteunen van familiebanden.
In de volgende paragrafen gaan we dieper in op de rol en werkwijze van organisaties die
hierbij helpen.
4.1 Dienst Justitiële Inrichtingen
De Dienst Justitiële Inrichtingen is een onderdeel van het ministerie van Justitie en voert de
door de rechter opgelegde vrijheidsstraffen uit. DJI voert de straffen uit, zodanig dat er sprake
is van ‘vergelding’ ten opzichte van de slachtoffers. Maar DJI is ook gericht op een zodanige
re-integratie dat de kans op herhaling het minst groot is. Het onderhouden van contacten met
diverse organisaties die de ex-gedetineerde en zijn of haar gezin verder begeleiden hoort daar
bij.
Om zo snel mogelijk informatie te verzamelen is het streven binnen tien dagen na de
binnenkomst van iedere nieuwe gedetineerde de standaardprocedure ‘Inkomsten-, Screening-
en Selectieprocedure (ISS-procedure)’ start.
Hierbij verzamelt DJI vanaf dag één op een gestroomlijnde manier informatie over een
gedetineerde: wat voor persoon is het, wat is zijn verleden, heeft hij kinderen en een gezin, is
hij eerder veroordeeld, zijn er hulpverleningsinstanties met hem bezig, heeft hij werk,
schulden? Heeft de gedetineerde al medische of psychische zorg die in de gevangenis moet
worden voortgezet? Weten alle belangrijke instanties dat de persoon gedetineerd is? 32
31 https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/straffen-en-maatregelen/inhoud/terugkeer-naar-de-
samenleving-van-gedetineerden 32 https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/straffen-en-maatregelen/inhoud/terugkeer-naar-de-
samenleving-van-gedetineerden
27
Door antwoord te geven op deze vragen wordt een stevige basis gelegd voor de
persoonsgerichte benadering. De ISS-procedure zorgt voor een efficiënt, stapsgewijs proces
om in tien dagen zoveel mogelijk te weten te komen. Deze informatie wordt vastgelegd in het
detentie & reïntegratie-plan (D&R-plan).
4.2 Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen
Het Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen (UWV) regelt de uitvoering van
werknemersverzekeringen. Tijdens de detentie ontvangt de gedetineerde geen WW-uitkering.
Als de gedetineerde binnen 6 maanden weer vrij komt, heeft hij of zij nog recht op een WW-
uitkering. Duurt de detentie langer dan 6 maanden, dan heeft de gedetineerde geen recht meer
op deze uitkering.33 Het UWV begeleidt ex-gedetineerden bij het zoeken naar werk. Het
hebben van werk is een belangrijke randvoorwaarde voor een goede terugkeer in de
samenleving en voor ouders van belang om weer de rol in het gezin te kunnen oppakken.
4.3 Reclassering
Om er voor te zorgen dat criminaliteit voorkomen wordt, is Reclassering Nederland (RN)
altijd nauw betrokken bij het strafproces van een verdachte.
Vanaf het moment dat iemand wordt aangehouden door de politie, tot aan het eind wanneer de
verdachte weer in staat is om terug te keren in de samenleving.
De RN maakt een analyse van een dader of verdachte en hierbij wordt gekeken naar delict,
oorzaken, achtergrond, relaties en gedrag. Vervolgens maakt RN een advies voor het
Openbaar Ministerie (OM). In alle gevallen staan de recidivekans en de eventuele individuele
of maatschappelijke schade die daarmee samen gaat en een duurzame re-integratie van de
verdachte of dader in de samenleving, centraal in het werk van RN. Reclassering Nederland
draagt bij aan de veiligheid van de samenleving door herhaling van crimineel gedrag
(recidive) terug te dringen. Door de verdachte ondersteuning te bieden bij de opbouw van een
sociaal netwerk vergroot RN de kans op een leven buiten de criminaliteit. Reclassering
Nederland voert haar missie uit door haar opdrachtgevers, rechters, officieren van justitie en
gevangenisdirecteuren, te adviseren over de beste aanpak voor daders of verdachten.
Daarnaast zorgt zij ervoor dat veroordeelden hun werkstraf uitvoeren, en houdt zij toezicht op
hen. Om hen te helpen hun gedrag te veranderen, en zo recidive te voorkomen, geeft
Reclassering Nederland ook gedragstrainingen aan plegers van delicten.34
Wanneer er tijdens een gesprek met de gedetineerde blijkt dat de verdachte kinderen heeft die
afhankelijk zijn van de verdachte, wordt er een kindcheck gedaan.35
33https://www.uwv.nl/particulieren/werkloos/einde-ww-uitkering/detail/uitkering-stopt-om-een-
andere-reden/ik-ben-gedetineerd 34https://www.reclassering.nl/documents/Bibliotheek/2014/2014_Vraag%20en%20antwoord%20RN.pdf 35 Postmus, M (2016). Papa gaat naar de gevangenis. Reclassering Nederland.
28
4.3.1 Kindcheck
Bij de arrestatie of inhechtenisneming van een ouder ontstaat er een gezondheids- en
veiligheidsprobleem rond het opgroeien en opvoeden van de kinderen. De ‘kindcheck’ gaat
over de werkwijze van politie, gecertificeerde instellingen, gemeenten en penitentiaire
inrichtingen om de zorg voor de achterblijvende kinderen te organiseren als er sprake is van
arrestatie of detentie van de ouder(s). De samenwerking tussen deze partijen is noodzakelijk
om de veiligheid en gezondheid van de kinderen te waarborgen. De ouder(s) heeft (hebben) in
de eerste instantie zelf de verantwoordelijkheid om de juiste informatie te geven over de zorg
van de kinderen en zo mogelijk in het eigen sociale netwerk de opvang van hun kind(eren) te
regelen. De voorkeur blijft, ook met betrokkenheid van de Raad voor de Kinderbescherming,
uitgaan naar opvang van de kinderen in het eigen sociale netwerk, mits de veiligheid en
gezondheid in dat sociale netwerk voldoende gewaarborgd zijn.36
Sandra Ruigrok, ex-ambulante hulpverlener van kinderen van een gedetineerde vader, vertelt:
“Vader had er voor gezorgd dat zijn kinderen (7 en 9 jaar oud) bij zijn zus werden
opgevangen. Vervolgens moest ik gaan kijken, is dit een goede leefsituatie? Zitten de
kinderen op een fijne school? Dus ik heb eerst gekeken naar het welzijn van de kinderen.
Daarna ging ik de financiën regelen binnen dit ´netwerkpleeggezin´. De situatie binnen dit
pleeggezin moet regelmatig gecheckt worden. [...] Er was wel twijfel of de kinderen in een
ander pleeggezin geplaatst moesten worden, omdat vader nog zo veel inspraak wilde hebben.
De kinderen hadden echter een goede band met oom en tante. Het was prettig dat ze familie
om hen heen hadden. Een nieuwe school, een nieuw huis en een nieuwe omgeving zou zo
wennen zijn, dat het schadelijk zou zijn geweest. Daarom kies je voor het minst kwade.” Deze
manier van opvang (in de eigen sociale omgeving) helpt de gedetineerde ook bij het
onderhouden van een goed contact met het kind.
4.4 Exodus
Exodus is een vereniging die (ex)gedetineerden in de laatste fase van hun straf opvang en
begeleiding bieden om hen te helpen het leven na detentie weer op te bouwen. Exodus biedt
betere en nieuwe kansen aan (ex-)gedetineerden, zodat zij na hun gevangenisstraf terugkeren
in de samenleving zonder opnieuw de fout in te gaan. De vereniging zorgt er voor dat de elf
Exodushuizen in het land en tal van vrijwilligersgroepen binnen en buiten de gevangenissen
hun werk goed kunnen doen, namelijk de resocialisatie van (ex-)gedetineerden.37
In verschillende PI’s is het mogelijk om één keer per maand tijdens een speciale speelmiddag
je kind of kinderen te zien. Toestemming van de achterblijvende ouder/verzorger is nodig.
Men kan dit organiseren door contact op te nemen met een OKD-groep. Exodus is van
mening dat contact met je naasten essentieel zijn voor de terugkeer in de maatschappij.
Exodus richt zich dan ook op het herstel van het contact met familie. Met een speciale mentor
praat een gedetineerde over de normen en waarden die hij of zij belangrijk vindt.38
36 Ministerie van Veiligheid en Justitie, (2015, juni). De kindcheck bij een arrestatie. P. 3 37 https://www.cbf.nl/Instelling/696/Exodus-Nederland-Ver-Samenwerkingsverband 38 https://www.exodus.nl/sites/default/files/informatieboekje_gedetineerden_december_2014.pdf
29
4.5 Gevangenenzorg
Gevangenenzorg Nederland is een vrijwilligersorganisatie voor gevangenen en ex-
gevangenen, tbs-patiënten en hun familieleden. De organisatie gelooft in herstel en heeft als
doel gevangenen en hun familieleden begeleiden naar een hoopvolle toekomst zonder
criminaliteit. Hun visie is gebaseerd op de christelijke kernwaarde ‘barmhartige
gerechtigheid’ de samenleving te betrekken bij hun werk (donaties, netwerken en vrijwillige
inzet).
Stichting Gevangenenzorg Nederland (GNd) is een niet-Justitie gebonden
organisatie (NJO). Dit betekent dat GNd door het Ministerie van Veiligheid en Justitie
is erkend als vrijwilligersorganisatie en gevangenen en tbs-patiënten in justitiële inrichtingen
mag bezoeken buiten de reguliere bezoektijden en in een aparte bezoekruimte.
Daarnaast biedt de organisatie (zorg)programma’s voor ex-gevangenen en familie van
gevangenen, geeft het diverse cursussen en biedt het ondersteuning in de arbeidstoeleiding
in gevangenissen.39
4.6 Humanitas
De organisatie Humanitas biedt praktische hulp aan (ex)gedetineerden. Bijvoorbeeld het
onderhouden van contact met kinderen en het vinden van woonruimte. Verschillende
programma’s worden aangeboden door Humanitas:
- ‘Maatjes’. Deze ‘maatjes’ zijn er voor de (ex)gedetineerde tijden en na
detentie.
- ‘Een nieuwe start’. De vrijwilligers in dit programma helpen met het zoeken
naar een nieuwe woning of het leggen van sociale contacten.
- ‘Gezin in Balans’. Deze vrijwilligers helpen de gedetineerde bij de zorg om
zijn of haar gezin en de band met de kinderen.
- ‘Re-integratie Centra (RIC’s)’. Deze vrijwilligers helpen bij het regelen van
zaken als woning, werk en schulden.
Kortom, we zien dat een behoorlijk aantal instanties betrokken is bij de terugkeer van de
(ex)gedetineerde in de samenleving. Het verkrijgen van een woning, werk en terugkeer naar
het eventueel aanwezige gezin is daarbij essentieel. We verwachten dat een goede afstemming
tussen deze organisaties de gedetineerden helpt, niet alleen tijdens detentie maar ook daarna.
39 https://www.gevangenenzorg.nl/?docID=95
30
5. Maatregelen die in Nederland worden genomen omtrent het ondersteunen van de
relatie binnen de familie
In artikel 8 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) is het recht op
respect voor familie- en gezinsleven vastgelegd. Dit betekent dat de overheid een verplichting
heeft om een gezins- en familieleven mogelijk te maken. Het is niet alleen de gedetineerde die
gestraft wordt tijdens detentie, het gehele gezin wordt beïnvloed. Onderzoek geeft dan ook
aan dat tijdens detentie veel huwelijken stuklopen tussen de gedetineerde en de partner. Het
gezin is afhankelijk van de bezoektijden en de regels van de inrichting, waardoor het gehele
gezin beïnvloed wordt.
In het Nederlandse gevangeniswezen zijn verschillende projecten aan de gang, omtrent de
relaties van families. Om gedetineerden toch zo goed mogelijk hun ouderrol te laten invullen,
wordt binnen PI Leeuwarden en PI Veenhuizen de ‘family approach’ geïntroduceerd. Dit
project, ontstaan in Parc Prison te Wales waar we het al eerder over hadden, heeft nu dus een
navolging in het gevangeniswezen van Nederland.
Mensen zijn altijd bezig met het verbeteren van de gegeven situatie van gedetineerden. Maar
er zijn ook mensen die vinden dat het Nederlandse gevangenissysteem in zijn geheel niet goed
functioneert, waaronder filosoof Rein Gerritsen. Hierover meer in 5.5.
5.1 Vijf basisvoorwaarden
Tussen Ministerie van Veiligheid en Justitie, DJI Gevangeniswezen en de Vereniging
Nederlandse Gemeenten (VNG) zijn vijf basisvoorwaarden (afspraken) gemaakt en
beschreven in het ‘Convenant Re-integratie (ex-)gedetineerden’.
De vijf voorwaarden bestaan uit:
Geldig identiteitsbewijs
Onderdak na detentie
Inkomen uit werk of een (tijdelijke) uitkering, indien dit niet mogelijk is een vorm van
dagbesteding
Inzicht in schuldenproblematiek
Vaststellen van zorgbehoeften
Zorgen voor een passende indicatie en het realiseren van zorg.
Het blijkt dat deze vijf basisvoorwaarden de recidivecijfers verkleint, evenals de kans op
criminaliteit en ook wordt overlast in gemeenten voorkomen.
Met deze basisvoorwaarden werken de Penitentiaire Inrichtingen en andere organisaties.
5.1.1 De zesde basisvoorwaarde
Er zijn meer mogelijkheden om de recidivecijfers te verkleinen, kijkend naar de familie van
de gedetineerde. Dit noem je de zesde basisvoorwaarde en is gericht op hulp voor de familie
van de gedetineerde. In HMP Parc te Bridgend wordt al gewerkt met deze zesde voorwaarde.
Resultaat: positieve uitkomsten. Zo is het aantal reguliere bezoeken gestegen met 69% sinds
deze benadering en bij 93% van de gedetineerden in HMP Park zijn familie en vrienden
betrokken bij de terugkeer in de maatschappij. Door pilot gezinsbenadering zouden de
gedetineerde mannen een betere relatie kunnen onderhouden met hun kinderen en partners,
31
waardoor de kans op recidive wederom kleiner kunnen worden. Dit komt ook naar voren uit
de cijfers van recidieven.
Er is veel onderzoek gedaan naar de effecten van de detentie op familieleden. Uit deze
onderzoeken is naar voren gekomen dat er veel negatieve effecten zijn voor zowel de partners,
kinderen en de gedetineerden zelf ten tijde van en na detentie.
Het is dus duidelijk dat niet alleen de gedetineerde gestraft wordt tijdens de detentie, maar het
gehele gezin wordt beïnvloed. Het gezin is afhankelijk van de bezoektijden en de regels van
de inrichting, waardoor het gehele gezin zich gestraft zal voelen.
Het zijn van een vader in detentie is erg zwaar. Vaders zijn bang dat hun rol als vader
vervangen zal worden door iemand buiten de inrichting. De detentie kan hun toekomstige
band met hun kinderen in gevaar brengen. Vaak is na de detentie te zien dat de vaders hun
kind niet of nauwelijks meer kennen, niet meer weten wat hun gewoontes zijn en zullen ze
merken dat ze hun gezag beperkt uit kunnen voeren.
5.1.2 Project gezinsbenadering
In Nederland is het succesvolle project ‘family approach’ geïntroduceerd in PI Leeuwarden en
PI Veenhuizen. Daar zijn al concrete stappen gezet. Met ingang van 2017 is het ‘project
gezinsbenadering’, uitgevoerd door Dienst Justitiële Inrichtingen.
Zo is gebleken dat het aantal incidenten in de bezoekruimte van PI Leeuwarden en PI
Veenhuizen met 99 procent is afgenomen.
Goed familiecontact is belangrijk voor een geslaagde terugkeer in de maatschappij en dat
heeft dit project uiteraard voor ogen.
Het hoofddoel is om een kind zo min mogelijk schade te laten ondervinden van het feit dat
zijn vader gevangen zit. Het project gaat dus vooral uit van het perspectief van de kinderen.
Zo raken kinderen van gedetineerde vaders niet in een sociaal-isolement, belanden niet in de
criminaliteit en boeken betere prestaties op school.40
5.1.2.1 Interventies
De PI Leeuwarden bouwt voort op de ervaringen vanuit Her Majesty´s Prison (HMP) Parc te
Bridgend. Daar is een speciale Family Intervention Unit waar gedetineerde mannen gevestigd
zijn om vanuit hier aan hun familierelatie te werken.
Door middel van verschillende interventies krijgen deze mannen de kans om relaties te
verbeteren. Voorbeelden van deze interventies zijn:
De huiswerkgroep: de gedetineerde vaders kunnen helpen met het huiswerk van de kinderen.
Bathing Babies: gedetineerde vaders van pasgeboren kinderen krijgen de mogelijkheid om
hun baby´s te wassen en te verschonen.
Language & Play: Op een spelende manier oefenen vaders de Nederlandse taal samen met
hun kinderen van twee tot vier jaar oud.
Scouts: Kinderen van gedetineerde vaders krijgen scouting in de gevangenis. Zo hebben
partners de mogelijkheid om zonder aanwezigheid van kinderen met elkaar te praten.41
40 https://www.dji.nl/nieuws/nieuwsbericht/meer-aandacht-voor-vaderrol-tijdens-detentie.aspx 41 Postmus, M (2016). Papa gaat naar de gevangenis. Reclassering Nederland.
32
5.1.2.2 Familiekamer
In beide gevangenissen van Leeuwarden en Veenhuizen is een familiekamer ingericht waar
kinderen in een ontspannen setting op bezoek kunnen bij hun vader. Niet op een ongezellige
manier, met veel toezicht en tussen andere gedetineerden. Juist in een gezellige huiskamer,
waar ze een spelletje kunnen doen, samen lezen of huiswerk kunnen maken. Het is belangrijk
om de omgeving kindvriendelijker te maken. Zo wil het kind wellicht vaker op bezoek gaan
bij vader of moeder. Bovendien is het een prettige sfeer voor de ouder in detentie, om even
weg te zijn van een kale gevangenis en terug te keren in een sfeervolle woonkamer.42
Dit deel van het project is wederom gebaseerd op het HMP Parc in Bridgend, Wales.
5.1.2.3 Andere ideeën
Ook zijn er andere ideeën omtrent dit project om de band tussen vaders en kinderen tijdens
detentie verder aan te halen. Een vader die bijvoorbeeld zijn kind spreekt via Skype. Ook kunt
u denken aan een leerkracht uitnodigen voor een 10-minutengesprek of samen sporten. Het
zijn allemaal situaties die niet meer kunnen gebeuren zodra een vader in het gevang terecht
komt. Ze zijn echter belangrijk voor de relatie tussen ouder en het kind en daarmee het
welzijn van vader en kind. Het belang van het welzijn van het kind is daarin groot, zo vertelt
Sandra Ruigrok,: “Ik werd gevraagd om een gezin te begeleiden en heb die vraag beantwoord.
Allereerst heb ik gekeken of de leefsituatie goed is voor de kinderen, of de oom en tante lief
voor ze zijn, hoe het contact tussen broertjes en zusjes verloopt en of ze lekker in hun vel
zitten. Daar heb ik eerst naar gekeken, het hele welzijn van de kinderen. Daarna is het
belangrijk om te bepalen of de plaatsing in het pleeggezin terecht is en de kinderen daar
krijgen wat ze zouden moeten krijgen. Denk aan de levensbehoefte, de nodige aandacht,
medicijnen. De kinderen moeten in de gaten worden gehouden.”
Een veilige samenleving en betere perspectieven voor vaders en hun kinderen zal uit dit
project resulteren.
Net als de resultaten van het HMP Parc in Bridgend zijn ook de cijfers van de recidive in
Nederland veelbelovend. Maar liefst 55% van de ex-gedetineerden zijn na 2 jaar
gerecidiveerd.
5.2 Gezin in Balans
‘Gezin in Balans’is een project van Humanitas, dat zich richt op de relatie tussen de (ex-)
gedetineerde moeders en hun kind(eren), door het aanbieden van diverse activiteiten
tijdens en na detentie. Deze ondersteuning wordt vooral geboden bij het vinden van
oplossingen voor problemen die ook van invloed zijn op de kinderen, maar ook bij het
vormgeven van hun moederrol tijdens detentie en als ze terugkeren in het gezin. De
ondersteuning wordt daarbij door vrijwilligers (vaak zelf ook moeder) uitgevoerd, die
vooraf een training krijgen. De vrijwilligers, ook Moedermaatjes genoemd, bezoeken de
moeders in de gevangenis en/of als ze weer vrij zijn, in de thuissituatie.43
42 https://www.dji.nl/nieuws/2017/Gezinsbenadering-helpt-kinderen-en-hun-gedetineerde-vaders.aspx 43 www.gevangenenzorg.nl/?docID=58
33
5.3 Betere Start
‘Betere Start’ is een erkende gedragsinterventie voor vrouwelijke gedetineerden. Het betreft
een (groeps-)training in opvoedvaardigheden voor moeders van kinderen van 2 tot en met 10
jaar om gedragsproblemen bij hun kinderen te voorkomen. Moeders volgen de training tijdens
hun detentie en worden na detentie nog een aantal keren thuis door de trainers bezocht. Deze
training is effectief gebleken. Uit onderzoek blijkt dat de opvoedvaardigheden zijn verbeterd
en gedragsproblemen bij de kinderen door de training met circa 25 procent zijn afgenomen.44
5.4 Children of Prisoners Europe
Children of Prisoners Europe (ook wel: COPE) is een Europees initiatief, gefinancierd door de
Bernard van Leer Foundation, dat opkomt voor de belangen van kinderen met een gedetineerde
ouder. COPE zet zich ook in voor de rechten van het kind. Het wil met haar netwerk van
Europese partners ‘awareness’ creëren omtrent dit onderwerp en nieuwe manieren om ermee
om te gaan. COPE richt zich bovendien op de connectie tussen vader/moeder en kind, het
ouderschap en
Exodus is lid van COPE en daarmee is Nederland ook betrokken met dit project.
5.5 Ouders, Kinderen en Detentieprogramma
Op initiatief van Reclassering Nederland, Exodus en enkele penitentiaire inrichtingen
ontstond het Ouders, Kinderen en Detentie (OKD) programma (1994). Dit project biedt
gedetineerde ouders en hun kinderen de gelegenheid elkaar op een ongedwongen manier te
ontmoeten. De ontmoetingen vinden een keer in de maand plaats. Tijdens speciale bezoekuren
kunnen vader en kind met elkaar spelen, knutselen, sporten of praten. Vrijwillige
medewerkers zorgen voor het vervoeren en begeleiden van kinderen naar een van
Penitentiaire Inrichtingen. Samen met een coördinator worden werkzaamheden en ervaringen
besproken. Hierdoor leren vrijwilligers van elkaar.45
Om gebruik te maken van het OKD-programma:
• is instemming nodig van alle drie partijen van het gezinssysteem: gedetineerde ouder,
verzorger/achterblijvende ouder en kind;
• dient de ontmoeting in het belang van het kind te zijn;
• dient de gedetineerde ouder veilig met zijn/haar kinderen in dezelfde ruimte te kunnen
verblijven alsook samen met andere gedetineerden. Dit wordt door de PI beoordeeld.
• dient toestemming te zijn van de evt. gezinsvoogd voor het bezoek aan de
gedetineerde ouder, i.v.m. wettelijk gezag;
• dient het kind 3 tot 16 jaar te zijn. Bij jongere kinderen tot 3 jaar kan een vrijwilliger
ingezet worden, maar wordt afgewogen of er hiervoor contra-indicaties zijn.
Tevens werkt Exodus met dit programma. Exodus zet daarbij twee vrijwilligers per rit in.46
44 https://www.commissievantoezicht.nl/dossiers/contact-ouder-en-kind/contact-ouder-en-kind/ 45 Krutzen, M. (2007). Bij papa op bezoek in de gevangenis. 46 https://www.exodus.nl/okd
34
5.5.1 Opname van kinderen
Naast de contactmogelijkheden is het mogelijk dat een kind een langere periode bij zijn of haar
ouder in detentie verblijft in uitzonderlijke omstandigheden Wanneer een kind een langere
periode in een inrichting verblijft, zal de noodzaak van het treffen van aanvullende
voorzieningen toenemen en zal het veiligheidsrisico dat een kind meebrengt groter worden.
Slechts enkele Penitentiaire Inrichtingen werken met dit systeem, aangezien het mogelijk en
wenselijk moet zijn, ook voor het personeel. In een halfopen (zie hoofdstuk 1) inrichting voor
vrouwen Ter Peel in Limburg wordt momenteel een experiment gehouden waarbij kinderen tot
de leeftijd van vier jaar in deze inrichting kunnen worden opgenomen.47 Er is ook een
kinderbibliotheek. Hier kunnen de kinderen hun moeders ontmoeten zonder toezicht.48
5.6 Overige maatregelen
Naast de hiervoor genoemde maatregelen zijn er tevens organisaties als Humanitas en
Gevangenenzorg die ieder voor zich hun eigen programma´s hebben ontworpen.
Humanitas ontwierp ook het project ´Humanitas maatjes´, dat zich vooral richt op de behoefte
van een gevangene en de relatie tot familie. Het contact met de buitenwereld is beperkt, maar
tijdens een gevangenschap maakt men net zo goed deel uit van de samenleving. Om de
afstand met de buitenwereld wat kleiner te maken, zijn er Humanitas maatjes om mee te
praten. Deze mensen geven aandacht en nazorg aan (ex-)gedetineerden en helpt men met het
voorbereiden op een nieuw leven na hun vrijlating. Ook als een (ex-)gedetineerde gewoonweg
zijn of haar verhaal kwijt wil, staat een maatje voor hen klaar.
Daarnaast is Gevangenenzorg begonnen met het geven van vrijwilligersbezoeken. Eigenlijk
zijn deze bezoeken, net als ´Humanitas maatjes´ voor een luisterend oor en advies bij
praktische vragen. Het is in principe een soort maatjescontact.
Beide gesprekken die worden gevoerd kunnen bijvoorbeeld gaan over de relatie met je
familielid dat vast zit, de opvoeding van de kinderen of de financiën.
5.7 Verbeteren van de maatregelen
Rein Gerritsen is een filosoof en ook ex-gedetineerde. Hij heeft gezeten voor twee
bankovervallen. Zijn ervaring is dat criminaliteit besmettelijk is. Volgens Gerritsen zou het
gevang een concentratie zijn van al wat slecht is. Op dit moment voert hij gesprekken met
gedetineerden over hoe ze om moet gaan met hun rechten na een gevangenisstraf.
Volgens Gerritsen is het Nederlandse gevangeniswezen niet de goede uitvoering van straffen.
Het zou veel meer op het dagelijks leven moeten lijken, dat is nu nog te weinig aan de orde.
Gerritsen voorziet dat het gevangeniswezen veel stress met zich meebrengt en geeft aan dat
dit alleen maar erger wordt vanwege de aanscherping van bepaalde regels.49
Gerritsen is van mening dat men serieus moet gaan kijken naar het Scandinavische
gevangenismodel. Mensen gaan daar aan het werk, tegen een normale beloning, ze volgen een
47 Artikel 12 Penitentiaire Beginselenwet 48 https://lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/131/RUG01-001458131_2011_0001_AC.pdf 49 https://www.trouw.nl/home/-de-gevangenis-is-achterhaald-~ab83634d/
35
opleiding, doen boodschappen en koken en eten samen. Met als resultaat een recidive van
maar 20 tot 30%.
Job Boersma, vrijwilliger van het re-integratiecentrum PI Zwolle, heeft net als Rein Gerritsen
het idee dat samenwonen het re-integratieproces versterkt. Hier vindt u meer over in 6.2.
Naast het detentiesysteem zelf, zijn er ook verschillende onderzoeken geweest die aantonen
dat er in meerdere gevangenissen geen kindvriendelijke omgeving bestaat.
Sommige bezoekersruimte zijn ongeschikt voor kinderen en hun speciale behoefte.
De kwaliteit van het contact tussen ouder en kind hangt ook af van de bezoekersruimte en dit
heeft een groot invloed op de rol als ouder.50
Het project Gezinsbenadering experimenteert dus momenteel met de genoemde oplossingen.
50 http://childrenofprisoners.eu/wp-content/uploads/2016/01/Children-of-Imprisoned-Parents-
European-Perspectives-on-Good-Practice.pdf (p. 77 en 79)
36
6. Het proces van re-integratie in de maatschappij
‘Tie a yellow ribbon round the ole oak tree.’51
Dit lied van Tony Orlando, oorspronkelijk uit 1973, verwijst naar een waargebeurd verhaal
over een Amerikaanse gedetineerde.
Deze mag na drie jaar de gevangenis verlaten en is met de bus op weg naar zijn woonplaats.
Zijn vrouw, die hij al die jaren niet zag, heeft hij een brief geschreven waarin hij de hoop
uitspreekt op de toekomst. Het is alleen de vraag of hij weer welkom is in zijn dorp. Door een
geel lint te bevestigen aan een eikenboom in het dorp, kan zijn vrouw hem laten weten dat hij
nog welkom is.
“Whoa, tie a yellow ribbon round the ole oak tree
It's been three long years, do you still want me?
If I don't see a ribbon round the ole oak tree
I'll stay on the bus, forget about us, put the blame on me
If I don't see a yellow ribbon round the ole oak tree”
Wat blijkt, zodra hij thuiskomt hangen er maar liefst 100 gele linten in het hele dorp.
Hij is meer dan welkom!
Dit lied geeft aan hoe belangrijk familierelaties kan zijn voor een geslaagde terugkeer van een
gedetineerde in de maatschappij.
Makkelijk is een terugkeer in de maatschappij echter niet.
6.1 Algemeen
De Reclassering is de constante factor in de strafrechtsketen, de veiligheidsketen. Vanaf het
moment dat een persoon door de politie wordt opgepakt en in verzekering wordt gesteld tot na
zijn detentie of veroordeling, kan de reclassering een belangrijke rol vervullen door een
inschatting te maken van de kans op recidive en de risico's, door te rapporteren aan justitie en
met goede plannen te komen en oplossingen aan te reiken, door controle en toezicht te houden
op justitiabelen, door trainingen en programma's aan te bieden die bewezen effectief zijn en
door werkstraffen uit te voeren.52
Tijdens de detentie wordt alle informatie over de gedetineerde bijgehouden. Daarvoor
gebruiken medewerkers één centraal, persoonlijk document: het Detentie- en Re-
integratieplan (D&R-plan) van de gedetineerde.
Het is een document dat constant wordt aangepast. Iedere medewerker die met de
gedetineerde werkt, draagt eraan bij. In het D&R-plan staan activiteiten die de gedetineerden
volgt, hoe hij zich gedraagt en wat hij vertelt. Kortom, alles wat van belang is om de
gedetineerde zo gericht mogelijk te kunnen begeleiden en ondersteunen.53
51 https://www.youtube.com/watch?v=FjqBhZj_37U 52 https://mens-en-samenleving.infonu.nl/sociaal/37262-wat-doet-de-reclassering-
toezichtwerkstrafdiagnose-advies.html 53 https://www.dji.nl/justitiabelen/volwassenen-in-detentie/re-integratie/detentie-en-re-
integratieplan.aspx
37
Per jaar keren ongeveer 30.000 ex-gedetineerden terug in de samenleving. In 2016 bestond de
uitstroom uit maar liefst 31.775 mensen. Zij krijgen tijdens gevangenschap hulp om zaken op
orde te krijgen. Dit voorkomt dat ex-gedetineerden opnieuw de fout in gaan.
Een (ex-)gedetineerde is zelf verantwoordelijk voor zijn of haar terugkeer in de samenleving
(re-integratie). Het gevangeniswezen en gemeenten ondersteunen hierbij. Samen zetten zij
zich in voor een zo goed mogelijke re-integratie. Dat doen ze door het op orde brengen van de
vijf basisvoorwaarde, die al eerder in dit verslag zijn genoemd. Als deze zaken op orde zijn, is
de kans kleiner dat een ex-gedetineerde opnieuw een strafbaar feit pleegt. Hiermee voorkomt
men ook overlast in gemeenten. 54
In 2016 is de totale in- en uitstroom van Nazorgkandidaten met ruim 4.500 afgenomen.55
Wat opvallend is, is dat gedetineerden een minder lange tijd doorbrengen in de gevangenis
dan omstanders denken. Volgens de cijfers van 2016 zit driekwart van de gedetineerden
minder dan één jaar in het gevang.
Desalniettemin is er ook voor deze mensen hulp nodig voor een goede terugkeer in de
maatschappij, of de straf nou vier weken betreft of 5 jaar.
6.1.1 Samenwerkingsmodel Nazorg
Een burgemeester krijgt via Bestuurlijke Informatie Justitiabelen (BIJ) informatie over de
aanstaande terugkeer van bepaalde categorieën gedetineerden. Het samenwerkingsmodel bij
de nazorg van ex-gedetineerden richt zich primair op het op orde krijgen van
basisvoorzieningen voor volwassen (ex-) gedetineerden in de de gemeente van hervestiging.
Zowel het gevangeniswezen als de gemeenten zorgt voor de nazorg aan (ex-)gedetineerden.
Dit is de reden dat er een Samenwerkingsmodel Nazorg is opgesteld.
Het Samenwerkingsmodel beschrijft kort gezegd de taken en verantwoordelijkheden op het
gebied van de nazorg aan (ex-)gedetineerde burgers van gemeenten en het Gevangeniswezen.
Het model is in 2009 tot stand gekomen in samenspraak met vertegenwoordigers van
verscheidene ministeries en gemeenten. Het gevangeniswezen zorgt er samen met gemeenten
voor dat uit het plan voortvloeiende noodzakelijke activiteiten wordt uitgevoerd.
Op regionale en lokale schaal wordt dit model uitgewerkt. Bij deze uitwerking van het model
wordt er ingespannen om maatschappelijke organisaties, waaronder de Reclassering te
betrekken. 56
6.2 SKEJBY-project
Hoe de terugkeer in de maatschappij er tegenwoordig in de praktijk aan toegaat kunnen we
het best laten zien door middel van een project, genaamd het SKEJBY-project.
54 https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/recidive/begeleiding-tijdens-de-gevangenisstraf 55 https://www.dji.nl/themas-cijfers-en-publicaties/cijfers-en-publicaties/uitstroom-nazorgkandidaten-
gw-2016.aspx 56 https://vng.nl/onderwerpenindex/veiligheid/ex-gedetineerden/ex-gedetineerden-informatie-nazorg
38
Voor ons onderzoek hebben wij gepraat met een Job Boersma, vrijwilliger van het re-
integratiecentrum PI Zwolle.
Nadat Boersma een jaar bij de reclassering betrokken was geweest, merkte Boersma dat het
proces niet functioneerde. Hij ging op zoek en kwam in Denemarken het SKEJBY-project
tegen.
Na zijn terugkeer uit Denemarken is dit project geleidelijk aan in de omgeving van Zwolle
verspreid. Er vonden vergaderingen plaats van 30 man vanuit de politiek, Exodus, de
Reclassering, Justitie, de woningbouwvereniging en de betreffende gemeenten. Er ontstond
enthousiasme, ook vanuit studentenverenigingen.
Om ervoor te zorgen dat dit project lang stand kan houden, wordt er geprobeerd een olievlek
te creëren om dit idee landelijk te verspreiden.
Zo verloopt de terugkeer van een zedendelinquent zorgvuldig en door middel van een strak
plan.
Dit SKEJBY-project is een prachtig voorbeeld. Job Boersma, Glenn Salvesen en betrokken
organisaties doen hun uiterste best om dit project voort te zetten met als doel de beste re-
integratie voor de cliënt.
6.3 Verklaring Omtrent Gedrag
Glenn Salvesen vertelt in het gesprek dat wij hebben gevoerd:
“Ik kwam terecht in een periode waar men de patiënt centraal wilde gaan stellen. Er was een
directeur die een heel groot project had opgezet. Patiënten mochten voorheen niet vrij
rondlopen op het bijbehorende terrein, maar deze directeur vertelde dat gevangenen, zodra ze
zich goed gingen gedragen, ze een pasje ontvingen om op het terrein rond te lopen. Zo
ontving ik een pasje en werden er allemaal buitenactiviteiten georganiseerd waaraan je kon
deelnemen.”
Dit initiatief van de directeur valt te koppelen aan een Verklaring Omtrent het Gedrag (VOG),
waar veel ex-gedetineerden na hun periode van detentie mee in aanraking komen.
Een VOG is een verklaring waaruit blijkt dat het gedrag van een delinquent in het verleden
geen bezwaar vormt voor het vervullen van een specifieke taak of functie in de samenleving.
Een VOG is noodzakelijk om weer een goed bestaan op te bouwen, omdat het laat zien dat jij
daar, als ex-gedetineerden, klaar voor bent. Een Verklaring Omtrent Gedrag- het weigeren
ervan of het überhaupt niet aanvragen uit angst- wordt vaak ervaren als een extra straf nadat
de straf is vergolden. Het gaat bij het wel of niet uitgeven van een VOG om twee hoofdzaken:
het voorkomen dat het strafblad van een persoon openbaar wordt gemaakt en het beschermen
Het Skejby-project draait al vanaf 1979 met goed resultaat. 15 studenten die een normaal leven leiden, besluiten samen te gaan wonen met 15
gedetineerden. Samen koken deze mensen, halen de boodschappen en recreëren.
Studenten hoeven geen rol te spelen als therapeut. Het enige wat zij hoeven te doen
is student zijn. Dit proces vindt plaats in de laatste fase van de detentie. Gedurende
het proces krijgen gedetineerden steeds meer vrijheid, op deze wijze kunnen ze
uiteindelijk goed terugkeren in de maatschappij.
39
van de samenleving tegen plegers van delicten in bepaalde functies. Uit gegevens die het
Centraal Orgaan Verklaring Omtrent Gedrag (COVOG) levert blijkt dat in 2015 842.000
aanvragen zijn gedaan en ergens tussen 0,35 en 2,22 procent een VOG is geweigerd, wat
neerkomt op 3000. Dit heeft zowel positieve als negatieve effecten. Ateno, bureau op gebied
van veiligheidsanalyse, heeft uitgezocht dat een afwijzing van een VOG zorgt voor minder
criminele activiteiten. Echter heeft een weigering wel een negatieve invloed op de
arbeidsparticipatie.
Over het algemeen is een VOG een effectief instrument om recidive te voorkomen.
6.4 Ervaringen van gedetineerden
Voor delinquenten is het duidelijk geen makkelijke opgave om terug te keren in de
maatschappij. Een ex-gevangene is zelf verantwoordelijk voor zijn of haar terugkeer in de
samenleving en dat is een behoorlijke omschakelingen na een periode van detentie.
Veel ex-gedetineerden hebben te maken met meervoudig problematiek, waardoor het voor
hun ingewikkeld is om een ‘normaal’ leven te leiden. Het gaat hier bijvoorbeeld om
psychiatrische problemen, geen eigen woonruimte, een verslaving, geen opleiding, geen
baan, hoge schulden en geen of verkeerde vrienden. Ex-gedetineerden zijn dan ook gebaat bij
ondersteuning door de Reclassering wanneer zij terugkeren vanuit detentie.
George vertelt:
“De dag dat ik vrij kwam, sloeg ik een kruis, keek naar de wolken en zei: ‘God, dit wil ik
nooit meer.’ Ik kreeg hulp bij schuldsanering, traumaverwerking en het verlengen van mijn
verblijfsvergunning. Ik woon nu in een tijdelijke woonvoorziening van het Leger des Heils.
Een huis waar ieder z’n eigen problemen heeft. Als er conflicten zijn, doe ik de deur dicht. Ik
wil geen problemen meer, ik wil vooruit denken.” 57
Bertram maakt duidelijk dat er tevens negatieve emoties naar boven kunnen komen.
Wanneer Bertram wil pinnen, blijkt er geen geld op zijn rekening te staan:
“Door mijn verleden is het onmogelijk om aan werk te komen. Ik knoop alle eindjes aan
elkaar om rond te komen en krijg hulp van de Reclassering, maar toen ik geen geld kon
opnemen, werd het zwart voor mijn ogen.” 58
6.4.1 Ervaringen van Glenn Salvesen
Een ander voorbeeld van een re-integratieproces is van Glenn Salvesen, wiens verhaal wij zelf
mochten aanhoren tijdens een gesprek dat plaatsvond in Zwolle (zie bijlage).
Glenn vertelt:
“Als je in de gevangenis zit is je toekomst niet zeker. Je komt buiten en je hoopt op
hulpverleners en de juiste hulp, maar dat is er niet altijd. Het kan gebeuren dat een
gedetineerde met een vuilniszak naar buiten gaat en bij Leger des Heils aanklopt voor een
onderdak. In het geval van tbs wordt men al voorbereid op het leven na detentie. Het doel van
tbs is om gedetineerden zo goed mogelijk terug te laten keren in de maatschappij en daar
57 https://www.legerdesheils.nl/nieuwe-start-na-gevangenisstraf 58 https://www.blokhuispoort.nl/huis-van-bewaring/gedetineerde-vertelt/
40
hebben ze ook de middelen voor. Stap voor stap word je begeleidt. Eerst ga je op zoek naar
een werkplek, vervolgens naar een huis waar je met mensen samenwoont. Dat bevordert het
re-integratieproces, omdat je samen leert leven met anderen. Je wordt daarnaast gelijk
ingeschreven bij de woningstichting voor een zelfstandig huis. Omdat ik een gevangenisstraf
uitzat met tbs, heb ik dus nooit problemen ervaren.
Nadat alles geregeld was, besloot ik om mij nog meer te richten op mezelf door middel van
meditatie en verschillende workshops.”
6.5 Belemmerde re-integratie
Uit de Bonjo, krant over strafrecht en detentie:
“We hebben het al vaker in deze krant vertelt. Na detentie is het een gruwel om je auto
verzekerd te krijgen. Met enige regelmaat wordt dat door ex-gedetineerden verteld. Nu weer
het geval van Paul Quekel. Na zijn straf uitgezeten te hebben, komt hij moeilijk aan een
betaalbare verzekering. Ondanks dat Quekel nooit de fout in ging met zijn rijgedrag, wordt
Quekel, zoals hij zelf zegt : ´Uitgekotst door bankiers en verzekeraars.´
Het belemmert resocialisatie en integratie.” 59
Daarnaast is het vinden van een vaste woning niet altijd even gemakkelijk.
Er zijn een aantal verschillende woonsituaties waar gedetineerden in terecht komen nadat ze
hun straf uit hebben gezeten. Hieronder zijn vijf situaties weergegeven in een grafiek.
60
Deze grafiek komt uit een onderzoek onder 866 (ex-)gedetineerden waarbij de huisvesting
gedurende zes maanden na uitstroming van detentie gevolgd is. In het algemeen zijn er
minder veranderingen in de periode na detentie dan in de periode tijdens detentie. Met name
bij ex-gedetineerden die in de eerste maand na uitstroom uit detentie een eigen woning
hebben, bij ouders wonen of in een instantie verblijven, zien we relatief weinig veranderingen
59 Bonjo (2017, april), jaargang 12. p15 60https://www.google.nl/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=2&cad=rja&uact=8&ved=0ah
UKEwijtfK0t_zUAhVLYlAKHY5QDlkQFggoMAE&url=https%3A%2F%2Fdspace.library.uu.nl%2
Fbitstream%2Fhandle%2F1874%2F342064%2Fterug.pdf%3Fsequence%3D1&usg=AFQjCNEIyhY3
VTDDXSKTbuwwG8qTU87Ycg
41
(variërend van 13 tot 29 procent). Mensen die direct na detentie bij anderen wonen of dakloos
zijn, kennen meer veranderingen. Ten slotte is opvallend dat in alle groepen na vijf maanden
een knik in de trend in figuur 2 te zien is, waarna de woonsituaties lijken te stabiliseren. Dit
kan erop wijzen dat veel ex-gedetineerden na vijf maanden in een wat langdurigere
woonsituatie terechtkomen. 61
Het is belangrijk dat het Nederlandse systeem zich blijft richten op de woonsituatie van een
ex-gedetineerden.
Salvesen vertelt dat er tijdens zijn therapieën niet werd gekeken naar zijn financiële
problemen:
“Ik had moeite met financiën, maar daar werd nooit naar gekeken. Gedurende de periode van
tbs werd gekeken naar mijn antisociale-persoonlijkheidsstoornis en mijn drugsprobleem. Dat
waren de twee redenen voor het tbs dat ik volgen moest. Er werd echter nooit aandacht
besteed aan mijn schulden, totdat ik steeds verder in mijn resocialisatieproces trad. Dat was
echter pas na vijf jaar. Die vijf jaar heb ik dus eigenlijk gemist en kon ik goed gebruiken. Ik
ervaarde het als een teleurstelling.”
6.5.1 Verbeteringen van re-integratie
Naar aanleiding van bepaalde situaties die zich afspelen wordt het Samenwerkingsmodel
aangepast.
De belangrijkste wijzigingen in het Samenwerkingsmodel van 2011 zijn:
- Meer accent op de regionale samenwerking tussen penitentiaire inrichtingen,
gemeenten en maatschappelijke partners, zoals woningcorporaties, UWV
Werkbedrijf, schuldhulpverleners en zorginstellingen;
- Aandacht voor de rol van de Veiligheidshuizen bij nazorg;
- Een verdere verdieping van de basisvoorzieningen: een geldig
identiteitsbewijs, onderdak direct na ontslag uit detentie, inkomen uit werk of
uitkering, inzicht in schulden en het realiseren van (continuïteit van) zorg. 62
Door deze wijzigingen probeert het gevangeniswezen met behulp van de desbetreffende
gemeenten het resocialisatieproces te verbeteren.
6.5.1.1 Leger des Heils
Het Leger des Heils richt zich op dit onderdak direct na ontslag uit detentie.
Mede gelet op het ontbreken van nazorg voor een deel van deze groep - is Leger des Heils in
2006 met het Prison Gate Office (PGO) werd gestart. Het PGO is gestart als een
samenwerkingsverband tussen twee werkeenheden van het Leger des Heils (Reclassering en
de Regionale Werk Eenheden) en het Gevangeniswezen (DJI). Anno 2017 is die verbinding
en samenwerking nog immer de basis voor trajecten op het gebied van re-integratie van ex-
gedetineerden en worden deze trajecten voortdurend verbeterd. De gemeenten
61 https://dspace.library.uu.nl/bitstream/handle/1874/342064/terug.pdf?sequence=1 62
https://vng.nl/files/vng/vng/Documenten/actueel/beleidsvelden/maatschappelijke_ondersteuning/2011/
20111018_VNG_Samenwmodel_exgedetineerden.pdf
42
(opdrachtgever) en de Veiligheidshuizen hebben inmiddels een nadrukkelijke rol in de (na-)
zorg voor ex-gedetineerden.
Het Leger des Heils richt zich op een aantal punten die van belang zijn op een goede re-
integratie:
- Zorgen dat iemand weer een dak boven zijn of haar hoofd heeft;
- Herstel van het normale leven door de ex-gedetineerde te begeleiden naar
passend werk;
- De ex-gedetineerde helpen zijn vrije tijd gestructureerd en zinvol te leren
besteden;
- De ex-gedetineerde helpen met het herstellen van relaties en het opbouwen van
een positief sociaal netwerk. 63
6.5.1.2 Stichting Verslavingsreclassering GGZ
De Stichting Verslavingsreclassering GGZ (SVG) draagt bij aan het beperken van individuele
en maatschappelijke schade die voortkomt uit delicten die samenhangen met het gebruik van
verslavende middelen en/of psychische problematiek.
De Verslavingsreclassering begeleidt delinquenten intensief en motiveert hen voor een
behandeling. Hierdoor dwingt deze stichting de ex-gedetineerden om zo hun leven te ordenen.
Bij toezicht en begeleiding door de verslavingsreclassering staan twee zaken centraal,
namelijk de controle op gemaakte afspraken en de re-integratie van een cliënt zelf. 64
6.6 Toekomst
Het succes van nazorg aan ex-gedetineerden in de toekomst hangt af van een aantal actuele
ontwikkelingen die ingrijpende veranderingen teweeg kunnen brengen in de aanpak van het
Veiligheidshuis en haar partners.
Doorontwikkeling en regionalisering van het Veiligheidshuis
Het Veiligheidshuis blijft de komende jaren volop in ontwikkeling. Er wordt door het
ministerie van Veiligheid en Justitie ingezet op verdere doorontwikkeling en regionalisering
van de veiligheidshuizen. Het wordt normaal dat een ex-gedetineerde die terugkeert uit
detentie in het Veiligheidshuis wordt behandeld. Daarnaast zorgt de regionalisering van de
veiligheidshuizen ervoor dat zij hun werkterrein gaan vergroten.
Krimp gevangeniswezen en toename elektronische detentie
Naast het Veiligheidshuis is ook haar omgeving drastisch aan het veranderen. Een belangrijke
en ingrijpende ontwikkeling is het masterplan Dienst Justitiële Inrichtingen waarin de sluiting
van gevangenissen is aangekondigd en elektronische detentie een prominentere rol krijgt.
Elektronische detentie biedt kansen voor de re-integratie van ex-gedetineerden, die (reeds
tijdens het uitzitten van hun straf) worden toegeleid naar werk. Zo mogelijk kunnen zij zo na
afloop van hun straf bij de betreffende werkgever actief blijven.
63 https://www.legerdesheils.nl/nieuwe-start-na-gevangenisstraf 64 https://www.svg.nl/wat-doen-wij/toezicht
43
Invoering van het adolescentenstrafrecht
Het adolescentenstrafrecht biedt de mogelijkheid om bij de sanctionering niet alleen rekening
te houden met de ernst van de strafbare feiten, maar meer dan voorheen ook met de
ontwikkelingsfase van jongvolwassenen. Zo kan er in het belang van de jongvolwassene een
sanctie uit het jeugdstrafrecht worden opgelegd. Bij ernstige misdrijven blijft het mogelijk om
jongeren vanaf 16 jaar een straf of maatregel uit het volwassenenstrafrecht op te leggen.
Met de invoering van het adolescentenstrafrecht wordt dus meer flexibiliteit bereikt bij het
opleggen van straffen en maatregelen rond de leeftijdsgrens van 18 jaar, waardoor maatwerk
beter mogelijk wordt gemaakt.
Decentralisaties in het sociale domein
Gemeenten krijgen steeds meer taken en verantwoordelijkheden. Met de decentralisaties in
het sociale domein komt de regie op zorg en veiligheid meer en meer bij gemeenten te liggen.
Dit biedt kansen om ex-gedetineerde burgers met complexe problematiek effectief aan te
pakken onder regie van de gemeente. 65
65 http://blog.sbo.nl/veiligheid/voorkomen-van-herhalingscriminaliteit-door-sluitende-aanpak-
exgedetineerden/
44
Conclusie
In dit hoofdstuk delen wij onze bevindingen per deelvraag.
Tenslotte gegeven wij antwoord op de centrale onderzoeksvraag:
Wat zijn de gevolgen van een gevangenisstraf voor de gedetineerde en zijn of haar familie?
Hoe omschrijven gevangenen hun gevoelens ten opzichte van de daad die zij verricht hebben?
Schuld is een gevoel wat vaak terugkomt rondom het onderwerp detentie. Hoe dit verwerkt
wordt verschilt per gedetineerde. Gevoelens worden vaak niet goed geuit door gedetineerden
wanneer ze in de gevangenis komen. Bij tbs-verzorging wordt hier intensieve hulp voor
gegeven.
Hoe verandert een gevangenschap van een ouder het leven van het kind, wat zijn de
consequenties en hoe ervaren kinderen het zelf?
Een huidige gezinssituatie is vrijwel nooit stabiel is zodra een ouder in de gevangenis komt.
Dit concluderen we uit verschillende interviews, waaronder die van Terry Akins, Nina
Sanderse en Eline van den Burgh. In elke gezinssituatie heeft er een scheiding
plaatsgevonden.
Het gezin wordt slachtoffer door de detentie. Het gezin valt uiteen en het contact met de
gedetineerde ouder wordt een stuk minder. Kinderen hebben moeite met school en worden
gediscrimineerd door klasgenoten. Er bestaat veel ongeloof, verwarring, angst en verdriet in
het gezin. Kinderen ervaren het zelf dus als een nare ervaring. Een soort rollercoaster van
emoties die je als kind niet zo moeten ondergaan.
Het gebrek aan contact tussen een gedetineerde ouder en zijn kind schaadt de kwaliteit van het
ouderschap. Hoezeer het ouderschap geschaad wordt hangt af van de verschillende factoren,
waaronder de aard van de ouder-kindrelatie vóór de opsluiting.
Wat zijn de rechten van gevangenen?
Volgens de Nederlandse wetgeving heeft een gevangene recht op een dagprogramma. Dit
bestaat uit een aantal dagactiviteiten. Hieronder vallen bijvoorbeeld recreatie, één of twee
keer in de week één uur bezoek, minimaal één uur luchten per dag, sport, arbeid, onderwijs,
medicatie/eten en het gebruik van de bibliotheek. Ook hebben gedetineerde onder bepaalde
omstandigheden recht op verlof en medische zorg.
Er kan ten minste een keer per week gebruik gemaakt worden van een telefoon, op
vastgestelde tijden.
De rechten van gevangenen zijn goed vast gesteld. De rechten die er zijn, zijn volgens ons dan
wel zodanig beperkt, dat het leven in een gevangenis verstikkend is. Dit ondervonden wij dan
ook in PI Zutphen en PI Zwolle.
Welke organisaties houden zich bezig met het belang van gedetineerden?
Vanaf het moment dat een burger wordt gearresteerd, wordt hij of zij begeleidt in de periode
die komen zal en het traject na de detentie. Verschillende organisaties houden zich hiermee
bezig, waaronder de Reclassering, Exodus, Humanitas, Dienst Justitiële Inrichting en
Gevangenenzorg.
45
Wat zijn de maatregelen die het gevangeniswezen in Nederland neemt omtrent het
ondersteunen van de relatie binnen de familie?
Maatregelen die het Nederlandse gevangeniswezen nu neemt omtrent het ondersteunen van de
relatie binnen de familie zijn gering.
Het Nederlands gevangeniswezen werkt met zes basisvoorwaarden.
Daarnaast zijn er verschillende projecten in gang gezet, zoals het project gezinsbenadering en
het Ouder, Kind en Detentieprogramma.
Programma’s als Betere Start en Gezin in Balans richten zich op vrouwelijke gedetineerden
en hun kinderen.
Hoe verloopt de terugkeer in de maatschappij?
Een burgemeester krijgt via Bestuurlijke Informatie Justitiabelen (BIJ) informatie over de
aanstaande terugkeer van bepaalde categorieën gedetineerden. Het samenwerkingsmodel bij
de nazorg van ex-gedetineerden richt zicht op het orde krijgen van basisvoorzieningen voor
volwassen (ex-)gedetineerden in de gemeente van hervestiging.
Het vinden van een vaste woning is niet altijd even gemakkelijk na de detentie.
Discriminatie is duidelijk aanwezig na terugkeer in de maatschappij, bijvoorbeeld in werk.
Naast de organisaties die behulpzaam zijn, is de ex-gedetineerde ook grotendeels zelf
verantwoordelijk voor zijn of haar re-integratie.
Wat zijn de gevolgen van een gevangenisstraf voor de gedetineerde en zijn of haar familie?
De gevangenen gaat een periode tegemoet waarin hij of zij zijn delict onder ogen komt te
zien. Onder begeleiding van de Reclassering wordt de gedetineerde gedurende de
detentieperiode geholpen. Bij een gedetineerde kan er sprake zijn van de volgende gevoelens:
schaamte, schuldgevoelens, verlies identiteit, gevoel van leegte, hulpeloosheid, woede,
stressgevoeligheid, angst, vermindering zelfrespect en verwerping.
Discriminatie ten gevolge van detentie is een veelvoorkomende situatie.
Zodra de gedetineerde terugkeert in de maatschappij begint hij of zij met het opbouwen van
zijn of haar leven.
De familie ervaart de periode van detentie als een periode van verdriet, angst, schaamte en
ongeloof. Het contact met het gedetineerde familielid wordt per direct minder en houdt in
sommige gevallen zelfs op. Wanneer de relatie van voor de opsluiting goed genoeg was zal
het contact niet wegvallen.
46
Discussie
Gedurende ons onderzoek hebben wij verschillende betrokkenen geïnterviewd. Denk hierbij
aan kinderen van gedetineerden, maatschappelijk werkers, werknemers van verschillende
organisaties en Penitentiaire Inrichtingen. Daarnaast hebben wij ook Glenn Salvesen
gesproken, een ex-gedetineerde. We hadden moeite met het vinden van personen die bereid
waren om aan ons onderzoek deel te nemen.
Het feit dat wij maar één ex-gedetineerde gesproken hebben, geeft aan dat ons onderzoek
daardoor niet representatief genoeg was.
Doordat wij van tevoren rekening hebben gehouden met dit probleem, hadden wij genoeg
andere bronnen verkregen. Door deze bronnen te gebruiken, waarin andere (ex-)
gedetineerden aan het woord komen, hebben wij dit probleem opgelost.
Niettemin zijn wij enorm blij met het interview met meneer Salvesen en hoe wij dit gesprek
hebben verwerkt in ons onderzoek.
47
Toelichting afkortingen
Ateno: Advies Training en Onderzoek
BIJ: Bestuurlijke Informatie Justitiabelen
BZT: Bezoek Zonder Toezicht.
COPE: Children of Prisoners Europe
COVOG: Centraal Orgaan Omtrent Verklaring Gedrag
DJI: Dienst Justitiële Inrichtingen.
EVRM: Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens
EZV: Extra Zorgvoorziening
GNd: Gevangenenzorg Nederland
GGZ: Geestelijke Gezondheidszorg
HMP Parc: Her Majesty´s Prison Parc (Gevangenis in Bridgend, Wales).
HvB: Huis van Bewaring
ISS: Inkomsten-, Screening- en Selectieprocedure
LVB: Lichte Verstandelijke Beperking
NJO: Niet-Justitiegebonden organisatie
OKD: Ouders, Kinderen en Detentieprogramma.
PGO: Prison Gate Office.
PI: Penitentiaire Inrichting.
PMO: Psycho-Medisch Overleg.
PPC: Psychiatrisch Penitentiair Centrum.
PSD: Psycho-Sociale Dienst
RIC: Re-Integratiecentrum.
SVG: Verslavingsreclassering GGZ.
UWV: Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen.
VOG: Verklaring Omtrent Gedrag.
48
Nawoord
Door middel van theorieonderzoeken en praktijkonderzoeken hebben wij dit onderzoek tot
een goed einde gebracht. Gesprekken die wij gevoerd hebben met verschillende betrokkenen,
hebben wij door middel van citaten en verwijzingen verwerkt in ons onderzoek. Als bijlage
vindt u de gestelde vragen van deze interviews. Tevens hebben wij onze ervaringen in de door
ons bezochte Penitentiaire Inrichtingen verwerkt door middel van verwijzingen gedurende ons
werkstuk.
Zoals wij al eerder vermeld hebben, hebben wij de centrale onderzoeksvraag van ons
onderzoek aangepast. Voorheen luidde onze centrale onderzoeksvraag:
Wat zijn de gevolgen van een gevangenhouding voor het contact tussen de gevangene en de
betreffende familie?
Uiteindelijk hebben we besloten om een andere centrale onderzoeksvraag aan te nemen,
namelijk:
Wat zijn de gevolgen van een gevangenisstraf voor de gedetineerde en zijn of haar familie?
Zo konden wij de kennis die wij hadden opgedaan beter benutten.
We danken nogmaals alle mensen die een bijdrage hebben geleverd aan dit werkstuk.
Daarnaast bedanken wij de mensen die ons hebben gesteund gedurende dit project, met name
onze familie.
49
“Achter de tralies
Bedenk ik al mijn fouten
Dromend van vrijheid.”
PI Capelle aan den Ijssel
50
Bronnenlijst
Internetbronnen
Anker, E. (2016, 29 februari). In de gevangenis: welke rechten heb je? Geraadpleegd op 10
september 2017 , van
https://www.metronieuws.nl/nieuws/binnenland/2016/02/in-de-gevangenis-welke-rechten-
heb-je
CBF (2015). Exodus Nederland, Ver. Samenwerkingsverband. Geraadpleegd op 7 juli 2017
van: https://www.cbf.nl/Instelling-documenten/696/Exodus-Nederland-Ver-
Samenwerkingsverband
CBF. (2017). Exodus Nederland, Ver. Samenwerkingsverband. Geraadpleegd op 10
september 2017 , van
https://www.cbf.nl/Instelling/696/Exodus-Nederland-Ver-Samenwerkingsverband
CBS. (2016, 8 december). Minder gedetineerden in gevangenissen. Geraadpleegd op 6 mei
2017, van https://www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2016/49/minder-gedetineerden-in-gevangenissen
Commissie van Toezicht (2017, 20 mei). Contact ouder en kind. Geraadpleegd op 28
september 2017, van https://www.commissievantoezicht.nl/dossiers/contact-ouder-en-
kind/contact-ouder-en-kind/
Commissie van Toezicht. (onbekend). Telefoon gedetineerden. Geraadpleegd op 15 augustus
2017, van
https://www.commissievantoezicht.nl/dossiers/contact_buitenwereld/contact_buitenwereld_g
edetineerden/telefoon/
De Groot, M. (2017, 6 april). Gezinsbenadering helpt kinderen én hun gedetineerde vaders.
Geraadpleegd op 26 augustus 2017, van https://www.dji.nl/pers-
media/expertblogs/gezinsbenadering-helpt-kinderen-en-hun-gedetineerde-vaders.aspx
DJI. (2017, 17 juli). Kerncijfers DJI. Geraadpleegd op 28 september , van
https://www.dji.nl/themas-cijfers-en-publicaties/cijfers-en-publicaties/kerncijfers-dji.aspx
DJI. (2016). Uitstroom Nazorgkandidaten GW 2016. Geraadpleegd op 28 september, van
https://www.dji.nl/themas-cijfers-en-publicaties/cijfers-en-publicaties/uitstroom-
nazorgkandidaten-gw-2016.aspx
DJI. (onbekend). Detentie- en re-integratieplan. Geraadpleegd op 2 oktober 2017, van
https://www.dji.nl/justitiabelen/volwassenen-in-detentie/re-integratie/detentie-en-re-
integratieplan.aspx
DJI. (onbekend). Vrijwilligers. Geraadpleegd op 19 september 2017, van
https://www.dji.nl/justitiabelen/volwassenen-in-detentie/re-
integratie/vrijwilligersorganisaties.aspx
DJI. (onbekend). Zorg en begeleiding. Geraadpleegd op 1 september 2017 , van
https://www.dji.nl/justitiabelen/volwassenen-in-detentie/zorg-en-begeleiding/index.aspx
51
eMates. (2016) Over eMates. Geraadpleegd op 3 augustus 2017, van https://emates.nl/over-ons/
Exodus. (2014, 21 januari). "Ben ik verantwoordelijk voor mijn vader?". Geraadpleegd op 11
oktober, van https://www.exodus.nl/verhalen/ben-ik-verantwoordelijk-voor-mijn-vader
Exodus. (2015). Ouders, Kinderen en Detentieprogramma. Geraadpleegd op: 9 juli 2017, van
https://www.exodus.nl/okd
Humanitas (onbekend). Humanitas Maatjes (ex-) Gedetineerden. Geraadpleegd op 2 oktober
2017, van
https://www.humanitas.nl/programmas/maatjes-ex--gedetineerden/
IJmker, Mark. (2017). Gezondheidszorg. Geraadpleegd op: 29 augustus 2017, van
http://www.indegevangenis.nl/?artikel=Gezondheidszorg
Judex, (onbekend). U moet na de bewaring nog blijven vastzitten? De gevangenhouding.
Geraadpleegd op 3 juli 2017, van https://www.judex.nl/rechtsgebied/strafrecht/van-arrestatie-
tot-strafzitting/artikelen/375/u-moet-na-de-bewaring-nog-blijven-vastzitten_-de-
gevangenhouding.html
Laurense, M. (2014, 29 maart) ‘De gevangenis is achterhaald’. Geraadpleegd op: 9 juli 2017,
van https://www.trouw.nl/home/-de-gevangenis-is-achterhaald-~ab83634d/
Leger des Heils (2014) Nieuwe start na gevangenisstraf. Geraadpleegd op 10 oktober 2017,
van https://www.legerdesheils.nl/nieuwe-start-na-gevangenisstraf
Maartje. (2007, 10 september). Mijn vader zit al mijn levenslang. Geraadpleegd op 11 oktober
2017, van
https://gevangenis.startpagina.nl/forum/topic/759585/mijn-vader-zit-al-mijn-levenlang/
Ministerie van Veiligheid en Justitie. (2015, juni). De kindcheck bij een arrestatie.
Geraadpleegd op 8 juli 2017, van
https://www.eerstekamer.nl/overig/20150615/stelselwijziging_jeugd_factsheet/document
Reclassering. (2014). Vraag en antwoord Reclassering Nederland. Geraadpleegd op 15
augustus 2017 , van
https://www.reclassering.nl/documents/Bibliotheek/2014/2014_Vraag%20en%20antwoord%2
0RN.pdf
Reclassering. (2017, 3 juli). Wat doet de Reclassering: toezicht/werkstraf/diagnose-advies.
Geraadpleegd op 10 oktober 2017, van
https://mens-en-samenleving.infonu.nl/sociaal/37262-wat-doet-de-reclassering-
toezichtwerkstrafdiagnose-advies.html
Rijksoverheid. (onbekend). Begeleiding tijdens en na de gevangenisstraf. Geraadpleegd op 19
september 2017, van https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/recidive/begeleiding-tijdens-
de-gevangenisstraf
52
Rijksoverheid. (onbekend). Terugkeer naar de samenleving van gedetineerden. Geraadpleegd
op 3 september 2017, van
https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/straffen-en-maatregelen/inhoud/terugkeer-naar-de-
samenleving-van-gedetineerden
Rijksoverheid. (onbekend). Welke rechten heb ik als ik in de gevangenis zit? Geraadpleegd op
15 september 2017, van https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/straffen-en-
maatregelen/vraag-en-antwoord/welke-rechten-heeft-een-gedetineerde
Sandberg, J. (2006, 15 december). Hoe vertel ik mijn zoon dat zijn vader in de gevangenis zit?
(9 jr). Geraadpleegd op 27 september 2017, van https://www.ouders.nl/vraagbaken/hoe-
vertel-ik-mijn-zoon-dat-zijn-vader-in-de-gevangenis-zit-9-jr
Summeren, F. van, Het voorkomen van herhalingscriminaliteit door een sluitende aanpak van
ex-gedetineerden (2013, 24 november). Geraadpleegd op 12 oktober, van
http://blog.sbo.nl/veiligheid/voorkomen-van-herhalingscriminaliteit-door-sluitende-aanpak-
exgedetineerden/
SVG. (onbekend). Toezicht. Geraadpleegd op 10 oktober 2017, van https://www.svg.nl/wat-
doen-wij/toezicht
uwv.nl. (onbekend). Werkloos. Geraadpleegd op 26 augustus 2017 , van
https://www.uwv.nl/particulieren/werkloos/einde-ww-uitkering/detail/uitkering-stopt-om-een-
andere-reden/ik-ben-gedetineerd
53
Literatuurbronnen
Ayre, L., Philbrick, K., & Lynn, H., Eds. (2014). Children of Imprisoned Parents: European
Perspectives on Good Practice, (2e editie). Parijs, Frankrijk: Children of prisoners Europe
De Boer, H. (2013, september) Het maatschappelijke rendement van een maatjestraject voor
ex-gedetineerde moeders. Social E-valuator. 8-10
De Bonjo. (2017, 2 april). Strafrecht en detentie. (68e Editie). Amsterdam, Nederland: Bonjo.
Derks, H.M.E. (2012, 9 juli). Nazorg aan (ex-)gedetineerden [master thesis]. Geraadpleegd op
van:
http://www.veiligheidshuishollandsmidden.nl/fileadmin/bestanden/pdf/Masterscriptie_H.M.E.
_Derks.pdf
De Smet, J. (2010). Baby’s van gedetineerden. De ouders aan het woord [master thesis].
Geraadpleegd op , van
https://lib.ugent.be/fulltxt/RUG01/001/458/131/RUG01-001458131_2011_0001_AC.pdf
DJI & Slachtoffer in Beeld. (2016). Woorden van herstel gedichten vanuit detentie..
Geraadpleegd van https://www.dji.nl/binaries/woorden-van-herstel-gedichten-vanuit-
detentie_tcm41-158071.pdf
Etienne, I. (2011, 15 december). Informatie voor familie en naasten van gedetineerden.
Brussel: Centrum voor Maatschappelijke Documentatie en Coördinatie.
Exodus. (2014, december). Informatieboekje voor (ex-)gedetineerden. Geraadpleegd op , van
https://www.exodus.nl/sites/default/files/informatieboekje_gedetineerden_december_2014.pd
f
Ezinga, M., & Hissel, S. (2010). Kinderen van gedetineerde moeders. Tijdschrift voor
Criminologie, 52(1), 36-46.
http://dare.ubvu.vu.nl/bitstream/handle/1871/21903/TvC?sequence=2
Gevangenenzorg. (2016). Document van Gevangenenzorg Nederland. Geraadpleegd van
https://docs.google.com/document/d/1l4uqcgTsN8epbfLPfZU0y7BY2LS6OtNM2OrgxtYCch
s/edit#
Gevangenenzorg. (2016). Met presentie naar herstel. Geraadpleegd van
https://www.gevangenenzorg.nl/?docID=95
Halderen, R. C. van, Croes, L. X., & Vogelenzang, B. O. (2015). Weg terug.. Geraadpleegd
van https://www.i-flipbook.nl/nl_nl/flipbook/1049-eindrapport-ex-gedetineerden.html#4
Krutzen, M. (2007). Bij papa op bezoek in de gevangenis. Barneveld, Nederland: Boekenbent.
Onclin, S. (2014, augustus). Gevangen in De Blokhuispoort. Friesland Post, 1(12), 31-33.
Postmus, M (2016). Papa gaat naar de gevangenis. [Master thesis].
54
Reclassering Nederland (2013). Reclassering? Dat is toch iets met ex- gevangenen?
Geraadpleegd van
https://www.reclassering.nl/documents/Jaarverslag%202013%20PDF%20definitief.pdf
Schilperoort, B. (2017, 1 april). Dromen in de vrouwengevangenis: een huis, een baan, een
kind. Geraadpleegd op 19 mei 2017, van
http://www.volkskrant.nl/voorpagina/dromen-in-de-vrouwengevangenis-een-huis-een-baan-
een-kind~a44
UNICEF Nederland. (2009). Verdrag inzake de rechten van het Kind. Geraadpleegd van
https://www.unicef.nl/files/20091116_kinderrechtenverdrag.pdf
Vereniging van Nederlandse gemeenten. (2011). Samenwerkingsmodel Nazorg volwassenen
(ex-)gedetineerde burgers. Geraadpleegd van
https://vng.nl/files/vng/vng/Documenten/actueel/beleidsvelden/maatschappelijke_ondersteuni
ng/2011/20111018_VNG_Samenwmodel_exgedetineerden.pdf
Wensveen, M., Palmen, H., Ramakers, A., Dirkzwager, A., & Nieuwbeerta, P. (2016). Terug
naar huis? Veranderingen in woonsituaties tijdens detentie en na vrijlating.
Documentaires:
Arlman, H. en Peters, J. (2014). Vrouwen achter de tralies [serie]. Nederland: NTR.
Brands, W. (2014, 8 februari) Rein Gerritsen: Filosoof in de bajes. [documentaire]
Nederland: VPRO.
Orlando, T. (1994). Tie a yellow ribbon round the ole oak tree. [youtube], van
https://www.youtube.com/watch?v=FjqBhZj_37U
Redactie VPRO. (2012). Mijn vader zit in de gevangenis. [onderdeel van een tv programma]
Nederland: VPRO
Stokvis & Stokvis Content. (Producent) & Van Den Bosch, L. (Regisseur). (2012). Je ouders
in de lik [reality-serie]. Nederland: TROS.
https://www.unicef.nl/files/20091116_kinderrechtenverdrag.pdf
https://emates.nl/over-ons/
55
Bijlagen
Bijlage I: Interviewvragen Deborah Zoet
Bijlage II: Interviewvragen Sandra Ruigrok
Bijlage III: Interviewvragen Glenn Salvesen
Bijlage IV: Interviewvragen Hugo Bulk
Bijlage V: Interviewvragen kinderen van gedetineerden
Bijlage VI: Dagprogramma PI Scheveningen
56
Bijlage I: Interviewvragen Deborah Zoet (25 mei 2017)
- Wat is uw functie in de gevangenis?
- In welke gevangenis werkt u en hoe lang werkt u al in die gevangenis?
- Hoe ziet een dag van een gedetineerde er uit?
- Vindt u uw werk emotioneel zwaar? Waarom wel of niet?
- Worden de familiebanden, volgens u, genoeg ondersteund door de gevangenis?
- Hoe vaak mag er familie op bezoek komen?
- Ziet u vaak kinderen over de vloer komen?
- Worden deze kinderen grondig onderzocht, denk aan drugs en geld?
- Weet u misschien hoe kinderen zich tegenover hun vader of moeder gedraagt
die in de- gevangenis verblijft?
- Wordt het contact met de familie slechter, hoe langer ze in de gevangenis
zitten of merkt u daar niet veel van?
- In hoeverre heeft een ouder zeggenschap in de hoeveelheid contacturen? Is er
bij jullie in de gevangenis ook sprake van een vader-kinddag (Zutphen) ?
- Merkt u gevoelens van tekortkoming bij de gevangenen?
- In hoeverre verschillen de gevangene van elkaar, op gebied van gevoelens van
tekortkoming? Hoe gaat de penitentiaire inrichting daar mee om?
- Voelen gevangenen zich vrij snel ‘op hun gemak’ (in hoeverre je het zo kan
verwoorden) in jullie gevangenis? Hebben ze moeite om een plekje te vinden?
- Weet u een voorbeeld te noemen van iets dat verbeterd is in de gevangenis in
het voordeel van de gevangene gedurende de tijd dat u daar werkzaam bent?
- Wat zou u nog graag willen verbeteren aan het leven in de gevangenis?
57
Bijlage II: Interviewvragen Sandra Ruigrok (13 juni 2017)
- Wie heeft u begeleid? (naam + lengte straf)
- Hoe was het contact tussen deze man en zijn familie toen u hem voor het eerst
ontmoette en daarna?
- Wat vonden de kinderen van zijn fout?
- Is dit contact verbeterd gedurende de begeleiding, heeft u daarop gefocust?
- Had deze man schuldgevoelens?
- Hoe voelde deze man zich tegenover zijn familie?
- Hoe voelde de man zich tegenover het slachtoffer?
- Heeft u contact gehad met de kinderen?
- Wat waren de processen tijdens begeleiding?
- Heeft de gevangenhouding van de vader invloed gehad op de kinderen?
- Wat waren de rechten van die man? Omtrent het familiebezoek en contact met
zijn kind(eren)?
- Hoe was het contact na de gevangenhouding?
- Hoe denkt u dat het contact verbeterd kan worden?
58
Bijlage III: Interviewvragen ex-gedetineerde: Glenn Salvesen (16 augustus 2017)
Tijd voor detentie
Vraag 1
Wat was uw burgerlijke staat voor uw gevangenschap ?
Hoe zag uw jeugd eruit?
Waar werd uw opgegroeid en hoe?
Welke familieleden had u?
Heeft u gestudeerd?
Wat voor beroep oefende u uit?
Vraag 2
Hoe zag u uw toekomst, waren er ambities/plannen/verwachtingen?
Vraag 3
Mogen wij misschien vragen waardoor u vast heeft gezeten? Dit is namelijk van belang voor
ons werkstuk.
Vraag 4
Het moment dat het vonnis werd uitgesproken, wat voelde u?
Vond u uw vonnis terecht toen?
Realiseerde u wat u zou ondergaan?
Had u bepaalde verwachtingen die in de bodem werden geslagen?
Hoe bent u uw detentie ingegaan?
Met wat voor gevoel of emotie/doel?
Tijd tijdens detentie
Vraag 4
Was er sprake van een geestelijk proces dat u door heeft gemaakt?
Hoe verliep het contact met medegevangenen?
Voelde u, u veilig in de gevangenis of juist totaal niet?
Welke oorzaken speelde hier een rol?
Wat voor een werkzaamheden (moest) u verrichten?
Contact met buitenwereld (krant, tv, radio)?
Waren er bepaalde projecten of acties waar u door verrast was?
Denk aan het ´kindercadeau programma´ of het mailen?
Vraag 5
Op welke manier werd u gecontroleerd op elektronische apparaten, drugs, alcohol?
Vraag 6
Hoe werd er gereageerd door familie?
Wat was het verschil van contact tussen uw familie voor en na het misdrijf?
Kreeg u bezoek van familie of vrienden?
Hoe zijn bezoekuren geregeld in de gevangenis waar u verbleef?
Gaven deze bezoeken positieve gevoelens?
Had u bepaalde gevoelens van schaamte voor uw daden?
59
Had u überhaupt behoefte aan contact met familie en vrienden?
Hoe reageerde familie op uw gevoelens?
Vindt u zelf dat u daden invloed hebben (gehad) op de rest van uw familie (en eventuele
kinderen?
Tijd na detentie
Vraag 7
U bevindt zich nog steeds in de fase van reclassering neem ik aan, hoe verliep dit?
Waren er mensen die u gelijk te hulp schoten?
Denk aan familie, organisaties, buurtbewoners?
Kwam u snel aan werk?
Had u onderdak?
Hoe reageerden mensen wanneer ze weten dat u in de gevangenis heeft gezeten?
Vraag 8
Ondersteunde het Nederlandse gevangeniswezen u met bepaalde programma´s?
Was er sprake van een re-integratiecentrum of re-integratiewijzer?
Begeleidde Reclassering Nederland u (in de gevangenis of daarna)?
Vraag 9
Denkt u dat uw gevangenschap uw leven een positieve wending heeft gegeven?
Is de situatie van het leven nu moeilijker na detentie dan voorheen (voor het misdrijf) of juist
makkelijker?
Vraag 10
Zijn er bepaalde punten waarop u vindt dat uw Penitentiaire inrichting en reclassering tekort
zijn gekomen?
Hoe verloopt het nu met u?
Staat u positief in het leven?
60
Bijlage IV: Interviewvragen Gevangenenzorg: Hugo Bulk (4 september 2017) - Heeft u veel gevangenen begeleid tijdens en/of na de detentie?
- Zijn dit mannen en/of vrouwen geweest?
- Begeleid u nu gedetineerden of ex-gedetineerden?
- Wat voor soorten delicten hadden de gedetineerden gepleegd?
- Voelden de (ex-) gedetineerden schaamte?
- Kwamen er ook schuldgevoelens tijdens detenties aan te pas? En was dit ook richting
familie?
- Werd er veel over schuldgevoel gepraat of stopten de meeste gedetineerden dit weg?
- Kunnen jullie misschien vertellen met welke projecten jullie zoal werken? Projecten
voor familie en projecten voor de gevangene zelf?
- Heeft u ouders begeleid?
- Wat zijn de consequenties in het leven van een kind, wanneer de vader of moeder vast
zit?
- Zijn er merkbare verschillen?
- Hoe ervaren kinderen deze situatie zelf?
- Hoe kijkt u naar de rol van een gedetineerde ouder?
- Met wat voor soort problemen komen kinderen van gedetineerden naar
gevangenenzorg?
- Hoe omschrijven gevangenen hun gevoelens tegenover familieleden ten
opzichte van de daad die zij verricht hebben?
- Hoe ervaart u de betrokkenheid van de politiek?
- Hoe verandert een gevangenschap van een ouder het leven van een kind, wat
zijn de consequenties en hoe ervaren kinderen het zelf?
- Zou u op zoek kunnen gaan naar kinderen van gedetineerden die ons te woord willen
staan?
61
Bijlage V: Interviewvragen kinderen van gedetineerde
- Hoe was de situatie thuis voordat een van je ouders in de gevangenis belandde?
- Welke leeftijd had je toen jouw ouder in de gevangenis terecht kwam?
- Wat was je reactie toen je hoorde dat één van je ouders de gevangenis in
moest?
- Was er een grote verandering in het gezin te zien? Dus wat gebeurde er thuis,
waren er mensen verdrietiger of misschien wel gespannen?
- Voelde je je eenzaam of was je boos? Schaamde je je? Of had je daar helemaal
geen last van?
- Wat was jouw ervaring tijdens school en thuis, nadat je vader of moeder in de
gevangenis kwam?
- Veranderde je gevoelens voor je ouder, nam je je ouder het kwalijk wat hij of
zij had gedaan?
- Speelde deze ouder nog een rol in je leven en zo ja, wat voor rol?
- Hoe was het contact met familie?
Werd er bijvoorbeeld vaak een bezoek gebracht in de gevangenis?
- Was er een maatschappelijk werker die jullie hielp? Dus iemand die regelmatig
een bezoek thuis bracht om te praten over de situatie?
62
Bijlage VI: dagprogramma PI Scheveningen 66
66 DJI
