Adoptienieuws 03-2012

Jane Goodall Instituut Nederland

20 jaar Tchimpounga

Little Jay in 1992

Op twee december 1992 verwelkomde het Tchimpounga Chimpanzee Rehabilitation Center in de Republiek Congo zijn eerste vijfentwintig gasten. Nu, precies twintig jaar later, is Tchimpounga het grootste chimpansee opvangcentrum van Afrika en huisvest maar liefst 161 chimpansees, vrijwel allemaal slachtoffers van de commerciële handel in bushmeat.

Het begon met Little Jay, een twee jaar oude chimpansee, die uitgeput en uitgedroogd door Jane Goodall werd aangetroffen op de markt in Kinshasha. Vastgebonden met een touw om zijn middel keek hij Jane aan met een glazige blik en sloeg een arm om haar nek. Jane wist de autoriteiten ervan te overtuigen de jonge chimpansee in beslag te nemen.

Na Little Jay volgden er meerdere inbeslagnemingen en was er een plek nodig om deze groeiende groep jonge weesjes een veilig thuis te bieden. Een plek waar ze de ruimte hadden om te klimmen en te spelen, om de vaardigheden te leren die ze nodig hebben voor een leven in het bos. Met de hulp van het Amerikaanse bedrijf Conoco werd vlakbij de havenstad Pointe Noire een opvangcentrum ingericht voor de inmiddels 25 chimpansees.

Het waren roerige tijden in de Republiek Congo. In 1997 brak er een burgeroorlog uit en jaren van politieke instabiliteit volgden. Het stropen nam enorm toe en in de eerste tien jaar kreeg Tchimpounga maar liefst 130 chimpansees binnen. Alle zeilen moesten worden bijgezet om de hongerige magen te voeden en de jonge weesjes te verzorgen. Pas toen in 2003 de rust terugkeerde kon men beginnen om het probleem bij de wortel aan te pakken. Om de illegale handel in wilde dieren te stoppen is educatie en voorlichting van de lokale bevolking van groot belang. Dit gebeurt onder meer via grote reclameborden, waarop de regels omtrent de handel in mensapen worden uitgelegd. Ook worden er voorlichtingsspotjes uitgezonden via radio en tv. Daarnaast worden de scholen in de regio bezocht om kinderen voor te lichten over chimpansees.

Het educatieprogramma heeft overduidelijk effect, het aantal chimpansees dat werd geconfisqueerd uit de regio nam drastischaf, tot nul vanaf 2009. Maar kleine chimpanseetjes worden groot en hebben meer ruimte nodig. Het opvangcentrum groeide ondanks grote nieuwe verblijven uit z’n voegen. Na jaren van hard werk en zorgvuldige planning werd het Tchimpounga reservaat in 2011 uitgebreid van 7000 hectaren naar maar liefst 50.000 hectaren. Hierdoor werden ook drie eilanden in de Kouilou rivier toegevoegd aan het reservaat. Eilanden vol tropisch bos waar de chimpansees in relatieve vrijheid kunnen leven. Het eerste eiland, Tchindzoulou, bestaande uit honderd hectaren bos, is dit jaar al in gebruik genomen door zes jonge vrouwtjes.

In Tchimpounga wordt keihard gewerkt aan de uitbreiding van educatie en voorlichting. De bedoeling is om in de komende jaren nog eens driehonderd nieuwe scholen te bereiken en leraren op te leiden om natuuronderwijs te geven. Daarnaast is er een begin gemaakt met het herintroduceren van chimpansees in het wild. Dit is een moeilijk proces en vergt veel voorbereiding. In samenwerking met the Wildlife Conservation Society en Help Congo heeft het Jane Goodall Instituut in Conkouati-Douli National Park een gebied onderzocht waar groepen wees-chimps straks weer in volledige vrijheid kunnen leven

Ruimte voor 25 chimps Effectief Educatieprogramma

Little Jay op de markt in Congo. Gered door Jane Goodall zelf was hij de eerste van honderden chimps die nu in opvangcentra leven.

2

én voortplanten. Niet alle chimpansees zullen in aanmerking komen voor herintroductie. Daarom wordt er ook met man en macht gewerkt om de eilanden gereed te maken voor de komst van meer chimpansees. In de nabije toekomst zal een aanzienlijk deel van Tchimpounga’s chimpansees hier een nieuwe thuis vinden.

‘Little’ Jay zal de dag dat chimpansees weer veilig door de bossen kunnen zwerven niet meer meemaken. Hij groeide in de loop der tijd uit tot een potige alfa man (zie foto hiernaast uit 2011), maar overleed een paar weken geleden tijdens een gevecht om de macht. Voor de andere chimps is het nog niet te laat. Uw hulp is hierbij hard nodig. Samen kunnen we ervoor zorgen dat Tchimpounga’s weesjes weer in vrijheid door de bomen kunnen slingeren en dat ook de wilde chimpansees een veilige toekomst tegemoet gaan.

Natuurbeschermers die zich inzetten voor het behoud van de chimpansee in Oeganda, maken zich zorgen over een nieuwe trend: in het westen van het land worden primaten opgegeten door mensen.

‘Het is onder Oegandezen vanouds niet gebruikelijk om apenvlees te eten, maar we zien dat het tegenwoordig wel gebeurt’, zegt Lily Ajarova. ‘Daarmee wordt het voor de apen en chimpansees nog moeilijker om te overleven.’ Ajarova beheert het Chimpansee opvangcentrum Ngamba Island, in Lake Victoria. Het reservaat, dat is opgezet door het Jane Goodall Instituut, telt 48 chimpansees die uit gevangenschap gered zijn.

ImmigrantenAjarova zegt twee jaar geleden voor het eerst opgemerkt te hebben dat mensen in het westen van Oeganda apenvlees aten. Meestal ging het om immigranten of vluchtelingen uit de Democratische Republiek Congo (DRC). De Oegandezen eten zelf vrijwel nooit apenvlees, zegt ze. ‘In veel andere delen van de wereld gebeurt dat wel. Maar in Oeganda hadden we het nog niet eerder gezien’, zegt Ajarova, die het een ‘groeiend probleem’ noemt.

De komst van immigranten uit DRC heeft invloed op de samenstelling van de bevolking en op de plaatselijke cultuur. In juli zei de minister voor “Relief and Disaster Preparedness”, Musa Ecweru, dat Oeganda moeite heeft het grote aantal Congolezen dat vlucht uit de provincie Noord-Kivu in Congo, te voeden. Er zijn naar schatting 16.000 Congoleze vluchtelingen in West-Oeganda. ‘Er zijn veel Congolese vluchtelingen in de regio en die beïnvloeden wellicht het eetgedrag van de plaatselijke bevolking. Het lijkt erop dat in het hele westen het eten van primatenvlees is ingeburgerd. In bijna alle dorpen waar we komen, gebeurt het’, zegt Ajarova.

EbolaOverheidsfunctionarissen denken dat het eten van primaten in West-Oeganda voorkomt uit armoede. De meeste mensen in de regio zijn om te overleven afhankelijk van wat de bossen te bieden hebben. Ze kunnen zich niet veroorloven vlees te kopen.

Chimpansee als bushmeat in Oeganda, een dramatische nieuwe trend?

Natuurbeschermers vrezen echter dat de trend kan leiden tot een uitbraak van Ebola, een dodelijke virusziekte die door contact met zieke dieren kan worden overgedragen op de mens.

‘Dit is een serieus probleem. Vlees moet goed gecontroleerd worden, zelfs als het van boerderijen afkomstig is. Mensen die apenvlees eten, lopen het risico geïnfecteerd te worden met dierziekten, inclusief Ebola’, zegt Andrew Seguya, directeur van UWA. In het district Kibaale in West-Oeganda, brak in juli een ziekte uit die op ebola leek. Of het daadwerkelijk om ebola ging, moet nog bevestigd worden door de gezondheidsautoriteiten. Volgens de media zijn aan de ziekte zeventien mensen overleden.

Inmiddels zijn er door Ngamba Island voorlichtingsprogramma’s opgezet om mensen te wijzen op de mogelijke gevaren van het eten van apenvlees. “Ook via de radio worden mensen opgeroepen geen primaten te eten”, zegt Ajarova.

Tientallen jaren geleden leefden er tienduizenden chimpansees in de tropische bossen in de West-Oeganda. Volgens de laatste schatting uit 2002 zijn er nog ongeveer vijfduizend chimpansees in Oeganda. De meeste overgebleven chimpansees worden beschermd in zes reservaten in West-Oeganda. Andere dieren leven in bossen die eigendom zijn van particulieren.

Uitleg over de gevaren van de jacht voor de chimps, al jaren een vast onderdeel van de educatie op Ngamba Island

3

Zes chimps vrijgelaten op TchindzoulouHet is alweer 20 jaar geleden dat het Tchimpounga Chimpanzee Rehabilitation Center (TCRC) haar deuren opende in de Republiek Congo. Dr. Jane Goodall richtte het opvangcentrum op om zorg en hoop te bieden aan de chimpansees die slachtoffer geworden waren van de illegale commerciële handel in bushmeat en in deze dieren als huisdier. Vandaag de dag zijn veel van de chimpansee inwoners volwassenen geworden die eraan toe zijn hun horizon uit te breiden buiten de grenzen van het bestaande centrum. Het Jane Goodall Institute (JGI) is zich al jaren bewust van de urgentie om deze dieren elders een uitdaging te bieden en heeft, zoals u weet, veel energie gestoken in het creëren van een meer natuurlijke omgeving voor de chimpansees van Tchimpounga.

Op 20 september 2012, na jaren van hard werk en voorbereidingen, werden de twee vrouwelijke chimpansees, Kudia en Vitika, overgebracht van het TCRC naar hun nieuwe verblijf op het Tchindzoulou eiland in de nabijgelegen Kouilou rivier. Deze magische plaats, bestaande uit honderden hectare ongerept en mysterieus regenwoud, omringd door water, zou voortaan hun nieuwe thuis zijn.

Om 8.45 uur in de ochtend op de dag van de verhuizing was er veel beweging rondom de slaapplaats van Kudia en Vitika. De verzorgers en dierenartsen gingen met hoge concentratie en grote precisie te werk. Na een paar minuten kwam een groep verzorgers naar buiten met twee grote houten kisten, voorzien van schuifdeuren aan de voorkant. In deze twee kisten zaten Kudia en Vitika, nog na doezelend van de verdoving, zich totaal niet realiserend hoe anders hun leven zou zijn aan het eind van de dag.

Een JGI voertuig brengt de chimpansees over de weg naar de Kouilou rivier waar de JGI boot stond te wachten. De lucht was gevuld met verwachtingen. Nieuwsgierige kinderen en volwassenen van de omringende dorpen hadden zich verzameld rondom de boot om een glimp op te vangen van de twee chimpansees. Vitika hield de tralies vast met haar vingers, zodat men de grijze knokkels van haar vingers zag. Ze drukte haar lippen tegen de tralies als wilde ze de mensen die aanwezig waren een kus geven. Naar aanleiding van de populaire tv-serie (gemaakt door JGI Conga), riep een klein kind uit:”kijk, het is een chimpansee zoals in de serie Super Kodo!”

Kudia op transport

De tocht ging verder per boot over de Kouilou rivier, de op één na grootste rivier van het land (na de Congo rivier). Het water was kalm en donker. Dr. Rebeca Atencia, directrice van JGI Congo, hield de chimpansees in de kisten goed in de gaten. Kudia lag ontspannen in het stro maar Vitika keek constant door de tralies en leek alles wat ze zag in zich op te nemen terwijl de boot dichterbij de oever en de ondoordringbare bebossing van het eiland kwam.

Een paar lokale mensen begroetten de reizigers, zwaaiend met hun handen terwijl ze de rivier overstaken in kleine kano’s vol met suikerriet en bananen. Na twintig minuten arriveerde de boot bij Tchindzoulou. Meteen tilde het team de kisten op het eiland. Vitika schreeuwde en zwaaide met haar armen vanuit de kist toen het JGI team de kisten vanaf de oever steeds verder het bos in droeg.

Het team plaatste de kisten vlakbij elkaar met slechts een meter er tussenin en legde suikerriet, sinaasappels en brood op de grond om Kudia en Vitika aan te moedigen dichtbij te blijven zodra ze werden vrijgelaten.

Jean Maboto, verzorger van het eerste uur die door Jane Goodall zelf 20 jaar geleden werd aangesteld, en een andere geweldige ‘veteraan’ van het personeel, Adolphe, stonden ieder naast een kist. Terwijl Rebeca de kisten naderde en de sloten opende gaf ze de eer aan Jean Maboto om de schuifdeur te openen en hiermee Kudia als de eerste chimpansee van Tchimpounga los te laten op het eiland Tchindzoulou.

De boot nadert Tchindzoulou Eiland

Het moment van vrijlaten

Adoptienieuws is een uitgave van: Jane Goodall Instituut Nederland, Polstraat 48, 7411 KC Deventer - email: info@janegoodall.nl - www.janegoodall.nl

4

Vol spanning en verwachting stond iedereen te kijken naar de langverwachte terugkeer van de chimpansees naar het bos. Jean Maboto stond naast Kudia’s kist en opende de deur met grote kracht. Kudia vloog eruit en rende direct het bos in. Zonder ook maar enige tijd te verdoen opende Adolphe de andere schuifdeur en Vitika kwam uit de kist, een stuk rustiger en voorzichtiger dan haar voorgangster. Rebeca moedigde haar aan om Kudia’s pad te volgen en uiteindelijk verdween ook Vitika in het bos.

Een paar dagen later arriveerde de volgende JGI boot op het eiland, ditmaal met de chimpansees Ouband en Silaho aan boord. Bij aankomst opende Rebeca de schuifdeuren en zonder zich ook maar één keer te bedenken verlieten de beide dames hun kist. Ze omhelsden elkaar enthousiasme. Het leek erop dat ze samen het magische moment vierden toen ze de vrijheid roken in de enorme bomen, lianen en palmen van het bos. Ze maakten een wandeling waarbij ze een small pad door het bos volgden. Zo nu en dan keken ze in de richting van de rivier en waren ze verbaasd en onder de indruk van het overweldigende water.

Ineens bewoog er iets tussen de taken van een grote boom. Twee grote watervaranen renden langs de stam en doken in de rivier. Ouband en Silaho wisten niet wat dit voor dieren waren, dat ze überhaupt bestonden en angstig renden ze weg. Toen ze vluchtten voor deze rare wezens, hoorden ze een bekend geluid. Kudia en Vitika waren in de buurt. Kudia, nieuwsgierig en dapper, probeerde de nieuwelingen te benaderen, maar op het laatste moment werd ze angstig en sprong ze vanuit een boom op de rug van Rebeca. Rebeca liep met haar het bos in om haar te laten zien dat het haar vrienden uit Tchimpounga waren.

Toen Kudia Ouband en Silaho zag, klom ze zonder enige bedenking omlaag en rende ze hen tegemoet. De drie chimpansees begroetten elkaar hartelijk, snuffelden aan elkaar en gebaarden met hun lichamen zoals chimpansees dat doen tijdens een reünie zoals deze. Vitika, die verder weg zat, arriveerde snel daarna met haar haren overeind. Silaho begroette haar enthousiast. Na een snelle, doch intensieve vlooisessie, liep Vitika het struikgewas in en nodigde de anderen uit om haar te volgen naar de voet van een oude Afrikaanse Mamaea boom waar ze samen genoten van het heerlijke en voedzame wilde fruit.

Tambikissa streelt verzorger Serge zachtjes over zijn wang

Kudia geniet van haar eerste dag op het eiland

In de dagen die volgden, werden ook Tambikissa en Louisa overgebracht naar Tchindzoulou. Net als Silaho en Ouband omhelsden ook zij elkaar enthousiast toen ze de kisten achter zich lieten en ze schreeuwden en sprongen van plezier. Tambikissa is groot en robuust en haar omvang dwingt respect af. Terwijl ze een stuk suikerriet at in de kist, draaide ze zich onverwacht om en hief haar hand omhoog dicht bij het gezicht van Serge, een verzorger van Tchimpounga die al bij deze chimpansees was vanaf het moment dat ze in het opvangcentrum terecht kwamen en ze nog maar een paar maanden oud waren. Haar vingertop raakte de wang van Serge heel zachtjes, in een soort tedere aanraking. Het was een groet en een moment van bevestiging tussen hen.

Niet lang daarna volgden de twee chimpansee vrouwtjes het pad waar de andere vier hen al waren voor gegaan. Tambikissa wandelde moeizaam, aangezien haar handen vol waren met suikerriet en een grote sinaasappel. Kudia was de eerste om de nieuwkomers te begroeten en na de begroetingen keek Kudia naar het voedsel van Tambikissa en bedelde bij haar om dit te delen, zonder veel succes. Louise, de kleinste en angstigste van de chimpansees, vluchtte snel een boom in toen de anderen aan haar snuffelden. Louise was bang en dat zag je aan haar gezicht. Vitika leek geïrriteerd dat ze niets kreeg van Tambikissa en toen laatstgenoemde even wegkeek, rende Vitika naar haar toe en kneep haar. Tambikissa ontweek Vitika en bracht daarmee de rust terug in de groep.

De dagen hierna bleven de zes chimpansees samen in de buurt van plek waar ze werden vrijgelaten. Een team van verzorgers volgde de chimpansees terwijl zij constant hun gedrag observeerden en noteerden. Ook gaven ze de chimpansees fruit en soja melk om hun nieuwe dieet aan te vullen. ‘s Avonds klommen de chimpansees naar de top van grote bomen en maakten ze hun nesten dichtbij elkaar. Ze zijn nog steeds een beetje bang van het Tchindzoulou bos maar ze weten niet dat ze veilig zijn voor jagers en andere wilde chimpansees in hun nieuwe thuis.

Jarenlang was het idee om de chimpansees van Tchimpounga over te brengen naar een meer natuurlijke omgeving iets dat in de harten en verbeeldingskracht van iedereen van JGI leefde. Nu is het dan eindelijk werkelijkheid geworden!