MECHANISCHEr zijn verschillende mogelijkheden omde asrichting van roterende bewegingente veranderen. Een overzicht van de voor-en nadelen

PERSLUCHT EN VACUÜMTECHNIEKDe ZH 350+ is een olievrije ‘middendruk’turbocompressor. Volgens Atlas Copcode energetisch zuinigste compressor diehet bedrijf ooit heeft gebouwd

HYDRAULISCHHogeschool West-Vlaanderen onder-zoekt het energieverbruik bij mobiele hy-draulische aandrijvingen. Het werkpuntvan de aandrijving kan bepalend zijn

AANDRIJFTECHNIEK

www.AT-aandrijftechniek.nl

Aandrijven - Besturen - Toepassen nr. 5 Mei 2011

01_Cover_01 02-05-11 16:05 Pagina 1

MEI 2011 AT AANDRIJFTECHNIEK www.AT-aandrijftechniek.nl 3

4 | NIEUWSColumn Ad SpijkersNederland klaar voor technische soapserie Nieuwe toekomst voor Hansen IndustrialAuto’s draadloos ladenFesto schrijft dubbele groeicijfers

8 | TECHNISCH NIEUWSUltrasnelle optische schakelaar‘s Werelds kleinste straalmotorNieuwe normaal voor tandwielenOppervlaktesensor voor ruige omgeving

10 | MECHANISCHEr zijn verschillende mogelijkheden omde asrichting van roterende bewegingente veranderen.

16 | MECHANISCHDe containerontlaadmachine van Mawe-ton maakt het mogelijk om containersmet niet op pallets geladen dozen snelen efficiënt te lossen.

22 | MECHANISCHNabtesco Precision is fabrikant van cyclo-ïde precisievertragingskasten. De produc-ten hebben ondermeer een lage massa.

OP DE VOORPAGINA

42 | BESTURINGENMet name zaken als gebruikersprofielenzorgen ervoor, dat CANopen de ko-mende jaren het belangrijkste netwerkvoor embedded toepassingen zal blijven.

47 | TOYS FOR BOYSDe Qugo is een elektrisch aangedrevendriewieler die zowel binnen als buitengebruikt kan worden.

48| PRODUCTNIEUWSDe redactie van Aandrijftechniek selec-teerde belangrijke noviteiten van dezemaand.

KATERN PERSLUCHT- EN VACUÜMTECHNIEKCompressoren van Mehrer zijn betrouw-baar en energiezuinig en kunnen nage-noeg alle gassen comprimeren. DeMehrer TRB 700 is een olievrije tweetrapszuigercompressor voor de compressievan gassen, zoals biogas, voor het op-werken naar groen gas kwaliteit. (Advertentie: Geveke Persluchttechniek,Amsterdam, www.perslucht.nl, tel.: (020) 582 26 28)

54 | TURBOCOMPRESSORAtlas Copco introduceerde op de Hanno-ver Messe de ZH 350+, een olievrije ‘mid-dendruk’ turbocompressor.

58 | SMERINGBij Alpuro in Uddel werd de olie in vijfKaeser schroefcompressoren en drieGHH Rand blowers vervangen door Inter-flon Food Lube GSC 46 dat fijne deeltjesTeflon bevat. De resultaten.

61 | PRODUCTNIEUWSNoviteiten op het gebied van perslucht-en vacuümtechniek.

62 | SERVICEServicepagine met agenda, colofon eninformatie over nieuwsbrief en website.

10 | Mechanisch 24 | Hydraulisch

24 | HYDRAULISCHHogeschool West-Vlaanderen onder-zoekt de energie-efficiëntie van mobielehydraulische aandrijvingen.

29 | VAKBEURSVan 25 t/m 27 mei vindt in de JaarbeursUtrecht de tweejaarlijkse vakbeurs Elec-tronics & Automation plaats.

30 | PNEUMATISCHHet Competence Centre van Festo is eenbijzondere ruimte waarin een drietal en-gineeringsconcepten onder het overkoe-pelende thema ‘Sustainable innovation’wordt toegelicht.

34 | VAKBEURSDe organisatie van de Hannover Messe istevreden over de editie 2011.

38 | ELEKTRISCHHoe wordt een keuze gemaakt in hetoerwoud van de aandrijftechniek? Antwoord hierop geeft René Jansen, directeur van Zilvertron Mechanics &Electronics.

AANDRIJFTECHNIEKAandrijven - Besturen - Toepassen MEI 2011 nr. 5 INHOUD

54 | Perslucht en vacuüm-techniek

Festo introduceert een nieuwe maatvoeringin de luchtverzorgingsserie type MS. Meteen debiet tot 20.000 l/min beschikt u nuover een modern vormgegeven luchtverzor-ging voor uw grootverbruikers. Bij de MS-serie luchtverzorgingsunits van Festo draaithet verder om gemak en efficiëntie. Zo kuntu snel en eenvoudig modules uitwisselenen toevoegen. Tevens kunt u combinatiesmaken tussen verschillende bouwgroottes.De MS9-serie is dus eenvoudig te combine-ren met onze veiligheidsventiel MS6-SV! Festo BVPostbus 530 | 2600 AM DelftTel.: (015) 251 88 90 | Fax: (015) 251 88 67www.festo.nl

03_Inhoud_03 02-05-11 15:13 Pagina 3

www.AT-aandrijftechniek.nl MEI 2011 AT AANDRIJFTECHNIEK4

Naar de beursOp het moment dat ik deze column schrijf,heb ik nog geen cijfers gehad van Easy-Fairs over het aantal bezoekers aanMocon. Hopelijk heb ik het mis, maar ikschat dat de verwachte 2.500 belangstel-lenden niet zijn gehaald. Een deel van dedoelgroep zal ongetwijfeld niet de Bra-banthallen maar de terrasrijke Markt in deBrabantse hoofdstad hebben bezocht,want het was echt technisch weer. DeHannover Messe en Maintenance Nexthadden over bezoekers niet te klagen,maar bij die gelegenheden was het ookniet echt terrasweer. Trouwens, aantallenalleen zeggen niks – exposanten hebbenliever kleine aantallen van de juiste bezoe-kers dan grote aantallen pennenverzame-laars.Een koppeling of ventiel kun je op eenvakbeurs oppakken en keuren, op internetniet. Daarom is er nog steeds interessevoor een beursbezoek, mits het pro-gramma (beursvloer plus nevenactivitei-ten) goed is. Maar wat meer eigen initia-tief van exposanten is wel op zijn plaats. Ikheb het idee dat de bezoekerswerving vol-ledig en alleen aan de beursorganisatiewordt overgelaten. Een beurs is hét mo-ment om een bedrijf onder de aandacht tebrengen via direct mail, nieuwsbrieven, deeigen website, persberichten en adverten-ties (die laatste verdient uiteraard mijnvoorkeur, daar wordt mijn salaris deelsvan betaald). Verder mogen exposantenwel wat meer moeite doen om nieuweontwikkelingen en producten onder deaandacht te brengen (waar zijn al diebordjes ‘Nieuw’ toch gebleven?). Verderheb ik te veel stands bezocht waar ik ge-woon niet werd aangesproken als ik watrondneusde.Intussen heerst er binnen de Feda de no-dige discussie over de toekomst van debeurs Aandrijftechniek, toch dé beursvoor ons vakgebied. De voorstellen vooreen kleinschaliger alternatief liggen er. Ikwens de leden van de Feda veel wijsheidbij de keuze. Als voor de verkeerde opzetwordt gekozen, is het over en houden wenet als in België niks over. Dan lopen deNederlandse machinebouwers straks al-leen nog in Hannover en Neurenberg.

Ad SpijkersRedactie.aandrijftechniek@eisma.nl

Nederland klaar voor technische soapserie“Nederland moet een heldere filosofie hebben om techniek te integreren inhet basisonderwijs.” Dit stelde Jeroen van der Veer, voorzitter van PlatformBèta Techniek en voormalig CEO van Koninklijke Shell Nederland, tijdens hetopeningsdebat van de vakbeurs Maintenance Next 2011 in Ahoy Rotterdam.Het evenement trok 10.221 bezoekers.

In de discussie stond het onderhouden van de onderhoudssector zelf centraal. Er werdonder meer gediscussieerd over de wijze waarop jongeren moeten worden gemotiveerdom het vak techniek te kiezen. De conclusie was dat onderhoudstechnologie beter zicht-baar gemaakt moet worden, bijvoorbeeld met een soapserie op televisie.Volgens Renée Bergkamp, directeur-generaal van het ministerie van Economische Zaken,Landbouw en Innovatie, is het belangrijk om de maatschappelijke resultaten van onder-houd te benadrukken zoals minder CO2-uitstoot en het voorkomen van ongelukken.Jeroen van der Veer gaf aan dat er op het gebied van veiligheid ‘zero tolerance’ zoumoeten zijn, wat resulteert in miljoenen uren werken zonder incidenten. Op deze pres-tatie mogen mensen uit het vak trots zijn en dat zou door de sector veel meer uitgedra-gen mogen worden.

Sexy makenTijdens het openingsdebat werd gesproken over het ‘meer sexy maken’ van het onder-houdsvak. “Bedrijven moeten hun poorten openstellen voor publiek. Verder mag de ter-minologie wel eens worden aangepast aan het tijdsbeeld. Maintenance spreekt meertot de verbeelding dan onderhoud”, aldus Martin van Pernis, president van Kivi Niria envoormalig CEO van Siemens Nederland.Eén van de toehoorders tijdens het debat opperde dat het maken van een technischesoapserie wellicht dé manier is om jonge mensen de mooie kanten van het technischevak te laten zien.

Inl.: Ahoy Rotterdam, tel.: (010) 293 32 72, www.maintenancenext.nl

De deelnemers aan het openingsdebat van Maintenance Next. Van links naar rechts: Jeroen

van der Veer, Renée Bergkamp en Martin van Pernis (foto: Ahoy Rotterdam)

04-07_Nieuws_04-07 02-05-11 13:48 Pagina 4

MEI 2011 AT AANDRIJFTECHNIEK www.AT-aandrijftechniek.nl 7

Festo schrijft dubbelegroeicijfersDe sterke groei van de markt in Europa in combinatie metde focus op snelgroeiende regio’s als Azië en de beideAmerika’s heeft voor Festo geleid tot een recordomzet inhet jaar 2010. De wereldwijde omzet steeg met maar liefst37 procent tot € 1,8 miljard (vorig jaar € 1,3 miljard).

In Europa, traditioneel de grootste markt voor het Zuidduitse be-drijf, steeg het omzetvolume met 31 procent, in Azië met 75 pro-cent en in Noord- en Zuid-Amerika met 45 procent. In thuismarktDuitsland maakte de omzet een groei van 33 procent door.Festo richt zich nu vooral op de continenten buiten Europa omde groeimogelijkheden in de wereldwijde markt optimaal te be-nutten. Als familieonderneming wil het bedrijf zijn financiële on-afhankelijkheid versterken en in de toekomst nog sneller en flexi-beler reageren op extreme veranderingen in internationale mark-ten.

InvesteringenOm klanten een volledig aanbod en een One Stop Shopping ophet gebied van productie- en procesautomatisering te bieden,werden de activiteiten in voor het bedrijf vrij nieuwe gebiedenals elektrische aandrijvingen, procesautomatisering, training enconsulting verder uitgebouwd. Van de omzet werd 9,5 procentgeïnvesteerd in onderzoek en ontwikkeling. Het aantal medewer-kers steeg met 13.500 in 2009 naar 14.600 eind 2010.Voor het huidige boekjaar rekent het bedrijf wederom op eentoename van de omzet wereldwijd van ruim boven de 10 procent.Om de groei te kunnen doorzetten, investeert het bedrijf dit jaarmeer dan € 100 miljoen. Meer dan de helft daarvan zal in Duits-land terechtkomen, en daarvan meer dan tweederde deel in pro-ductie, machines, installaties en gereedschappen, vooral voor denieuwe producten.

Inl.: Festo BV, tel.: (015) 251 88 90, www.festo.nl

pijpenlegsysteem zal worden geïnstalleerd.De 5.000 mton kraan is uniek in omvang ensoort. De kraan telt behalve twee 2.500 mtonhoofdtakels een hulphijs van 1.200 mton dieis uitgerust met een deiningscompensatoren tot 6.000 m hijsdraad van 109 mm diame-ter kan bergen. Het einde van de fly-jib heeftnog eens een kleine hulphijs van 110 mton.Dit alles wordt ondersteund door vier load-tuggers plus nog eens vijf block-tuggers.

Inl.: Huisman Equipment BV, tel.: (010) 245 22 22, www.huismanequipment.com

Elsto optimaliseertlogistiekElsto Aandrijftechniek heeft aan de Caro-lus Clusiuslaan 1 in Voorhout een nieuwcentraal magazijn in gebruik genomen.Het magazijn, met een oppervlakte van6.000 m2, wordt hoofdzakelijk gebruiktvoor de opslag van het omvangrijke assor-timent elektromotoren. Met vijf ‘loadingdocks’ in het nieuwe magazijn wordt deaan- en afvoer van de motoren per contai-ner nog verder vereenvoudigd. Door deuitbreiding heeft Elsto Aandrijftechniekhaar vloeroppervlak in Nederland uitge-breid naar ruim 20.000 m2. In hetzelfdepand is ook Elsto Controls ondergebracht.In het naastliggende pand, Carolus Clu-siuslaan 3, is sinds kort Asian Drives on-dergebracht. In vergelijking met het voor-malige onderkomen in Lisse is het nieuwepand in Voorhout in oppervlakte verdrie-voudigd. Het pand heeft een oppervlaktevan 1.500 m2, is zuinig met energie enheeft goede faciliteiten voor de opslag enaan- en afvoer van goederen.

Inl.: Elsto Aandrijftechniek, tel.: (0252) 21 91 23, www.elsto.nl

5000 mton kraan voor Seven Borealis

Nieuws

Op de Hannover Messe toonde Festo nieuwe oplossingen voor vei-

lige, intelligente en energetisch efficiënte productie, van Mechatro-

nic Motion Solutions tot bionica (foto: Festo)

Het geïnstalleerde elektrisch motorvermo-

gen voor de mastkraan is ongeveer 15 MW,

hydraulisch nog eens 1,6 MW. Het zwenkla-

ger is door Huisman op maat ontworpen en

gebouwd (foto: Huisman Equipment)

Kort Nieuws4Het Leibniz-Institut für Festkörper-

und Werkstoff-forschung (IFW) inDresden heeft het beproevingscir-cuit SupraTrans II in bedrijf geno-men, een zweefbaan met hogetemperatuur supergeleiders. Hetproeftraject is langer dan de vorigebaan en heeft nu ook bochten. Tenopzichte van het vorige beproe-vingscircuit is de lengte van derondlopende ‘rails’ beduidend lan-ger en zijn er nu ook bochten. Ookwerden nieuwe systeemcompo-nenten geïntegreerd.

4NKM Network Services, Square Ne-derland en Koning & Hartman voe-ren sinds kort één merknaam: Ko-ning & Hartman. De nieuwe merk-strategie en bijbehorende huisstijlmoeten voor een effectieve markt-bewerking zorgen binnen de sec-toren telecom, industrie en infra-structuur. Koning & Hartman distri-bueert producten en systemen vanbedrijven als Mitsubishi Electric,Panasonic, Intel, Motorola, MeanWell en IPC.

4Breamark Holding in Den Haagheeft Astea in Susteren overgeno-men. Laatstgenoemde, in 2008 op-gericht, richt zich op technischeveiligheid en bijbehorende serviceen heeft zich hierbij met name toe-gelegd op hijs- en heftechniek. Inde strategie van Breamark speeltregionale service een belangrijkerol, de overname van Astea isdaarin een logische stap.

Het voertuig kan twee personen met

maximaal 20 km/h zwevend trans-

porteren

Huisman Equipment heeft in Singapore bin-nen vier dagen ‘s werelds grootste offshoremastkraan geïnstalleerd aan boord van deSeven Borealis. Na de definitieve belasting-tests gaat het schip naar de werf van Huis-man in Schiedam, waar een 600 mton S-lay

04-07_Nieuws_04-07 02-05-11 13:48 Pagina 7

MEI 2011 AT AANDRIJFTECHNIEK www.AT-aandrijftechniek.nl

Technisch nieuws

Nieuwe normaal voor tandwielenEen nieuwe windturbine in de buurt van een woonwijk wekt altijd weerstand

op. Daaruit resulteerde de trend om windturbines off-shore te bouwen. Voor

bedrijfsomstandigheden ver van de bewoonde wereld en onder extreme om-

gevingsomstandigheden krijgen criteria als de stabiliteit en levensduur van

componenten echter een nieuwe betekenis. Met een nieuwe normaal voor

grote tandwielen van de Physikalisch-Technischen Bundesanstalt (PTB) kan

de kwaliteit van dergelijke tandwielen nu nauwkeurig worden vastgesteld.

De overbrenging van off-shore wind-turbines moet zo onderhoudsarm moge-lijk zijn en zo langdurig en efficiënt moge-lijk dienst doen. Maar niet alleen windtur-bines, ook andere groeiendeindustrietakken zoals de scheepsbouw enoliewinningsinstallaties zijn voor een be-langrijk deel gebaseerd op het gebruikvan grote transmissies.

KwaliteitRendement, geluidsproductie en levens-duur van grote overbrengingen zijn sterkafhankelijk van de kwaliteit van de ge-

ting als metingen van de flanklijn moge-lijk. Een verscheidenheid aan hellingshoe-ken (0°, 10°, 20°) en richtingen (recht,links, rechts) maakt de normaal universeelinzetbaar. Het kalibreren van alle parame-ters gebeurt op een coördinatenmeetap-paraat, waarbij de normaal in meerdereposities wordt gemeten. De resultatentonen een goede overeenkomst binnen deingecalculeerde meetafwijking van min-der dan 5 μm.

Inl.: Physikalisch-Technische Bundesanstalt,tel.: (+49) 531 5920, www.ptb.de

bruikte tandwielen. Tot aan nauwkeurig-heidsklasse 3 worden bijvoorbeeld voortandwielen met een diameter van 1 m to-leranties vereist van 10 μm. Het ontbrakechter aan een geschikte normaal waar-mee deze uitgevoerde metingen wordengecontroleerd en gewaarborgd. Binneneen EU-onderzoeksproject heeft het Phy-sikalisch-Technische Bundesanstalt (PTB)nu een normaal voor grote tandwielen eneen zeer nauwkeurige meetinstallatievoor kalibreren van grote onderdelenrechtstreeks in de industrie ontwikkeld.Met de normaal zijn zowel de profielme-

De bijzondere uit-

voeringsvorm als

een segment van

een heel tandwiel

maakt het mogelijk,

dat de normaal een

groot tandwiel ver-

tegenwoordigt met

een diameter van

1 m, maar eerst kan

worden gekalibreerd

op de bij de PTB op-

gestelde meetinrich-

ting (foto: PTB)

Oppervlaktesensor voor ruige omgevingHet Laser Zentrum Hannover (LZH) heeft via lasers gestructu-

reerde rekstrooksensoren ontwikkeld, die direct op het op-

pervlak van een machine, lager of motor kunnen worden

aangebracht. Deze robuuste sensoren zijn bestand tegen

grote temperatuurwisselingen en tegen mechanische en che-

mische belastingen. Ze maken een nauwkeurige bepaling

van krachten mogelijk, ook op kritische meetplaatsen zoals

zwaarbelaste machines of complexe 3D-onderdelen.

Zware bedrijfsomstandigheden vereisensensoren die bestand zijn tegen grote tem-peratuurwisselingen en mechanische enchemische belastingen. Voor krachtmetin-gen in dergelijke toepassingen worden rek -strooksensoren gebruikt op basis van dun-nelaag technologieën. De fotolithografischepatronen voor de sensoren zijn echter duuren bij kleine en middelgrote aantallen vaakniet rendabel. Bovendien is de toegepastemaskertechniek te beperkt voor de bewer-king van componenten met cilindrische,

tot 100 μm zonder de gevoelige laag doorwarmtetoevoer te beschadigen. Dure mas-kerprocessen kunnen hierdoor vervallen ende sensoren zouden direct op een complexe,driedimensionale geometrie kunnen wor-den vervaardigd. Hoofddoel van de ontwik-kelaars is een netwerk van sensoren voorproces-, machine- en componentenbewa-king, dat informatie verzamelt en uit de er-varingen conclusies trekt. Binnenkort moe-ten de eerste prototypes van de lasergestruc-tureerde sensoren worden geïntegreerd inde slede van de Z-as van een machine. Buitende machinebouw zijn er toepassingsmoge-lijkheden voor de nieuwe oppervlaktesensorin de voertuigtechniek, lagertechnologie, ro-botica en de medische techniek (protheses).De productie van de sensorstructuren metbehulp van ultrakorte laserpulsen wordt mo-menteel verder ontwikkeld om de productievan hoogwaardige dunnelaag sensoren ookvoor kleine en grotere aan-tallen economisch interes-sant te maken.

Inl.: Laser Zentrum Hannover e.V., tel.: (+49) 511 27880,www.lzh.de

bolvormige of vrij gevormde oppervlakken.Dit begrenst de toepassing van rekstrook-sensoren tot een vlakke ondergrond.

Nieuwe techniekDe door het Laser Zentrum ontwikkeldetechniek met door lasers gestructureerderekstrooksensoren kan hier uitkomst bieden.Na volledige afdekking van de componentmet een isolatie- en een sensorlaag bewerkteen laser met ultrakorte pulsen de sensor-structuren met laterale resoluties van 10 μm

9

Krachtsensor op een

component in een

gereedschapsma-

chine (foto: LZH)

08-09_technisch nieuws_08-09 02-05-11 13:49 Pagina 9

Probeer AT-aandrijftechniek met 20% korting! Aandrijftechniek is zakelijk en informatief. Aandrijftechniek brengt onafhankelijke informatie over ontwerp, constructie, onderhoud en toepassing van componenten en (besturing-)systemen. Het magazine bevat een interessante mix van nieuws, vaktechniek, reportages en natuurlijk veel productinformatie. De teksten zijn kort, zakelijk, krachtig en staan boordevol relevante informatie. De techniek wordt vertaald naar de praktijk! Aandrijftechniek richt zich hierbij op de volledige breedte van uw vakgebied. Wilt u ook profiteren van het voordelige ‘Introductieabonnement’? Vul dan onderstaande bon in en stuur deze zonder postzegel naar onderstaand adres. Of mail uw gegevens naar abonnement@eisma.nl Veel leesplezier en inspiratie!

Antwoordstrook ‘Introductieabonnement op Aandrijftechniek Ja, ik meld mij aan als nieuwe abonnee van Aandrijftechniek en ontvang hierbij 20% korting.

Ik betaal voor het eerste jaar slechts € 185,- (excl. BTW) in plaats van € 231,- (excl. BTW)

Naam:…………………………………………………. Postcode:……..………………………………

Adres:…………………………………………………. Telefoon:………………………………………

Plaats:…………………………………………………. Handtekening:………………………………

E-mail:………………………………………………….

U kunt de ingevulde bon opsturen naar Eisma Industrialmedia BV, antwoordnummer 155, 7000 VB Doetinchem. Abonnementen gelden tot wederopzegging. Opzeggingen dienen schriftelijk en tenminste 1 maand vóór verschijnen van het laatste nummer van de abonnementsperiode te geschieden. Prijzen gelden alleen voor Nederland, andere landen op aanvraag.