ELEKTRISCHEen kantbank-rolbuiger van Wemo combineert twee bewerkingen in éénmachine met servo-elektrische aan -drijvingen in plaats van de hydraulischevariant.

ONDERWIJSElektrotechniek aan de Hogeschool Rotterdam is een zeer gewaardeerdehbo-opleiding. De school heeft eeneigen Energielab.

PERSLUCHT EN VACUÜMTECHNIEKV.R.B. Friesland heeft onder de merk-naam Airpress ook voor (semi) -professionele gebruikers complete persluchtoplossingen in huis.

AANDRIJFTECHNIEK

www.AT-aandrijftechniek.nl

Aandrijven - Besturen - Toepassen nr. 1/2 Februari 2011

01_Cover:01 27-01-11 17:01 Pagina 1

FEBRUARI 2011 AT AANDRIJFTECHNIEK www.AT-aandrijftechniek.nl 3

4 | NIEUWSColumn Ad SpijkersTestlaboratorium Igus fors uitgebreidRobots helpen bij het inpakken

9 | TECHNISCH NIEUWS3D Turboprop full scale2D Matrixcode als positioneersysteem

10 | ELEKTRISCHDe kantbank-rolbuiger van Wemo maaktvoor het uitvoeren van de pers- en rolbe-wegingen gebruik van servo-elektrischeaandrijvingen in plaats van de ver-trouwde hydraulische variant.

12 | ELEKTRISCHDe garderobesystemen van LEF Systemszijn voortaan uitgerust met elektrischeaandrijftechniek in plaats van pneumatiek.

14 | ELEKTRISCHDit artikel beschrijft de toepassing in eenportaalsysteem voor de productie vanRFID-antennes. Voor dynamische positio-neersystemen maakt JAT al enkele jarengebruik van CFK’s.

OP DE VOORPAGINA

26 | MECHANISCHSchuler Cartec ontwikkelde een bijzondervoorbeeld op het gebied van fabricagevan tandwielen.

28 | ONDERWIJSIn het Energielab aan de Hogeschool Rot-terdam krijgen studenten inzicht in devele facetten van de Energietechniek.

31 | ONDERWIJSDe nieuwe cursus ‘Aandrijftechniek vanwerktuigkundige systemen’ van het Mi-krocentrum is op hbo+ niveau en omvatalle disciplines van de aandrijftechniek.

33 | TOYS FOR BOYSEen lichtgewicht voertuigje gemaakt meteen 3D-printer en aangedreven door eenaccuboormachine.

34 | PRODUCTNIEUWSAandrijftechniek selecteerde belangrijkenoviteiten van deze maand.

37 | KATERN PERSLUCHT ENVACUÜMTECHNIEK

38 | COMPRESSORENAirpress heeft ook voor semiprofs com-plete persluchtoplossingen in huis.

42 | CONDITIONERING De voedingsmiddelensector kijkt steedskritischer naar de kwaliteit van de toege-paste perslucht. De BCAS heeft nu samenmet producenten een ‘Code of Practice’opgesteld voor ‘food-grade’ perslucht.

45 | PRODUCTNIEUWSNoviteiten op het gebied van perslucht-en vacuümtechniek.

46 | SERVICEServicepagina met agenda, colofon eninformatie over nieuwsbrief en website.

10 | Elektrisch 28 | Onderwijs

16 | BESTURINGENHet PLC-virus Stuxnet heeft geleid totheel wat opschudding binnen de indus-triële wereld. De verspreiding van Stux-net kan op een aantal manieren plaats-vinden.

19 | BESTURINGENNa advies van Syntens en gesprekkenmet de Arbeidsinspectie heeft Imants alleprocessen rondom veiligheid geactuali-seerd. Dit heeft geleid tot betere handlei-dingen.

20 | SENSORENPepperl+Fuchs levert de sensoren metklantspecifieke kabellengte en met op demarkt gangbare stekkerverbindingen.

23 | VAKBEURS‘Slim, veilig, duurzaam en Ethernet’waren de meest uitgesproken woordenop de Automation Fair, dat werd georga-niseerd door Rockwell Automation.

AANDRIJFTECHNIEKAandrijven - Besturen - Toepassen Februari 2011 nr. 1/2 INHOUD

37 | Perslucht en vacuümtechniek

De nieuwe DR-motor van SEW-Eurodriveis een draaistroommotor die overal terwereld kan worden ingezet. Hij is zeerzuinig met energie (van IE1 t/m IE4) envoldoet aan de strenge normen die op16 juni 2011 van kracht worden. Vanaf 1februari standaard leverbaar.

Vector Aandrijftechniek BVIndustrieweg 1753044 AS ROTTERDAMtel.: (010) 44 63 700fax: (010) 41 55 552info@sew-eurodrive.nlwww.sew-eurodrive.nl

03_Inhoud:03 31-01-11 17:26 Pagina 3

www.AT-aandrijftechniek.nl FEBRUARI 2011 AT AANDRIJFTECHNIEK4

OmgangsvormenOp het moment dat ik dit aan mijn tekst-verwerker toevertrouw, is het half twee ’snachts maar ben ik klaar wakker. Ik ben inhet huis van mijn broer die een paar uurgeleden na een lang ziekbed rustig is in-geslapen. Zoals van hem te verwachtenwas gebeurde dat achter mijn rug, preciesop het moment dat ik even zijn brieven-bus aan het legen was. Bij zo’n afscheidben je je bewust van de vergankelijkheiddes levens en de zinnige dingen van onsbestaan. De laatste maanden hebben wehet vaak gehad over iPad’s, Galaxy’s en e-readers, auto’s en vakanties in Schotlanden Griekenland. Ik dwaal rond in zijn huisen zie zijn collectie boeken (hij was dol opdetectives), cd-rom’s en dvd’s (de MarxBrothers waren ons beider favorieten).De laatste dagen heb ik een aantal vanzijn vrienden beter leren kennen. Wat mijaangenaam verraste, was de manierwaarop zijn vrienden hem omschreven:warme persoonlijkheid, meelevend en so-ciaal voelend, behulpzaam voor wie hetnog moeilijker had. Ik heb daarbij somsgedacht aan de manier waarop wij (ook inde aandrijftechniek) soms met elkaar om-gaan. Koud, zakelijk, wurgcontracten,prijsdumppraktijken, botte corresponden-tie per e-mail (‘vier stuks SEW DT71D2,z.s.m. prijs en levertijd’ en nog geen uurlater een mail waar het antwoord bleef).Natuurlijk, we zijn zakelijk bezig, maarmoet dat zo? Twee dagen voor mijnbroers verscheiden eerder was ik op be-zoek bij een ondernemer in de geleidings-aandrijftechniek. Natuurlijk: “Ik ben geenbank van lening.” Maar ook: “Je moet el-kaar over en weer wat gunnen.” Zakelijkeverhoudingen zijn alleen succesvol alsbeide partijen er voordeel bij hebben. In-kopers en opdrachtgevers vergeten datiets te gemakkelijk. Net zoals ze vergeten,dat 10% korting niets voorstelt op het eindvan iemands levensduur.Hij ruste in vrede.

Ad Spijkersa.spijkers@eisma.nl

Testlaboratorium Igusfors uitgebreidKabelrupsfabrikant Igus GmbH uit Keulen heeft zijn testlaboratorium voorkabelrupsen en kabels aanzienlijk uitgebreid tot 1.030 m². Op meer dan ze-ventig verschillende proefstanden worden voortdurend nieuwe standaard-producten en klantspecifieke kabelrupsen getest. Tal van proefstanden wor-den daarvoor in eigen regie ontworpen en gebouwd omdat ze moeten vol-doen aan uitermate specifieke testvereisten.

Het spectrum in het testlaboratorium reikt van klimaatkast, diepvriescontainer en re-flexiearme ruimte voor de geluidsmeting, tests aan zesassige robots en andere torsie-machines via proefstanden voor dynamische simulaties (bijvoorbeeld rugwaardse bui-gradii) tot testinstallaties buiten voor lange kabelrupsverplaatsingen.

Ruim 10.000 testsElk jaar voert Igus in het interne technische onderzoekscentrum meer dan 10.000 testsuit, waarbij de tendens stijgend is. De zwaartepunten bij de complexe tests zijn de le-vensduur, trek- en schuifkrachten, frictiewaarden, slijtage, aandrijfkrachten/energie-ef-ficiëntie en wrijving bij verschillende snelheden en belastingen plus factoren zoals vuil,weersinvloeden, koude of ook stoten en slagen.Het doel is om de toepassingsgrenzen steeds verder te verleggen. Onlangs werd, onderhet thema levensduur, een continutest afgesloten die 9,5 jaar heeft geduurd. Daarbijwerden 270 miljoen dubbele slagen aangetoond. In totaal worden jaarlijks circa 9.000testresultaten in de elektronische databanken opgenomen.

LevensduurDe onderneming biedt ongeveer 25 online-tools voor het E-engineering en levensduur-berekeningen van kabelrupsen. Daar kunnen klanten eerst de gewenste kabelrups inhet systeem invoeren en de toepassing ‘vrijdragend’ of ‘glijdend’ aangeven.Na de vermelding van extra toegevoegd gewicht, verplaatsing, snelheid en acceleratiewordt de te verwachten levensduur automatisch in dubbele slagen en kilometers aan-gegeven op basis van proefondervindelijk verzamelde gegevens. Optioneel wordt ookde invoer van externe invloeden zoals verontreiniging, wind en de omgevingstempera-tuur aangeboden.

Inl.: Igus Nederland, tel.: (0346) 35 39 32, www.igus.nl

04-07_Nieuws:04-07 31-01-11 16:56 Pagina 4

FEBRUARI 2011 AT AANDRIJFTECHNIEK www.AT-aandrijftechniek.nl 7

Biesheuvel neemt activiteiten over van Geul TechniekBiesheuvel Techniek, distributeur van MRO materialen, neemt deactiviteiten over uit het faillissement van Geul Techniek Spijkenisse,Geul Techniek Vlaardingen en Nordic Benelux. Geul Techniek is eenspecialist op de toelevering van industriële materialen in West Ne-derland. Met een breed assortiment afsluiters, buizen, buiscomponenten,pakkingen & seals, instrumentatie en overige industriële materia-len is Geul Techniek al meer dan 95 jaar een begrip in de omgevingvan Rotterdam. Geul Techniek levert aan de petrochemie, offshore,scheepvaart, voedingsmiddelenindustrie, elektriciteit en overigeindustrieën. Met het toevoegen van de activiteiten van Geul Tech-niek creëert Biesheuvel Techniek een sterkere positie in West Ne-derland, met name de Rotterdam Regio en de Botlek. Tevens ver-groot Biesheuvel zijn specialistische productkennis op het gebiedvan pipes, valves en fittings in Nederland.

Inl.: Biesheuvel Groep, tel.: (040) 206 65 00, www.biesheuveltechniek.nl

Hydrauliek voor goed doelOp 9 juni is er weer een mogelijkheid om voor een goed doel geldbijeen te fietsen via de actie ‘Alpe d’HuZes’. Tijdens deze actie gaanfietsers, alleen of in een team, de Alpe d’Huez beklimmen in destrijd tegen de gevolgen van kanker. Ook Ivo Willemsen, voorzittervan de Vereniging Platform Hydrauliek, zal met zijn team ‘7voor-leven’ meefietsen; zijn doel is om zeven keer 7.000 euro op tehalen.De bedoeling is om op één dag zes keer de Alpe d’Huez te beklim-men; dit lijkt bijna een onmogelijke opgave. Toch lukte het in dejaren 2006 tot en met 2010 al heel veel deelnemers, zelfs een aan-tal (ex-)kankerpatiënten. In 2010 werd een recordbedrag van 12miljoen euro opgehaald. Het doel voor 2011 is om het record van2010 te verpulveren.

Inl.: Stichting Alpe d’HuZes, http://deelnemers.alpe-dhuzes.nl

Kort Nieuws4Cognex, wereldwijd leverancier

van industriële beeldverwerking -sensoren en -systemen, is met B&Reen technologisch samenwer-kingsverband aangegaan. Strate-gisch doel is het toepassen van Po-werlink in de In-Sight productlijnvan Cognex. Het resultaat van dezesamenwerking is een geïnte-greerde oplossing van visualisatie,aandrijving en besturing voor eensnelle en nauwkeurige product-controle in de productielijnen.

4Danaher Motion heet nu Kollmor-gen Europe. Met deze nieuwenaam kan Kollmorgen een duidelij-ker markoptreden mogelijk makenop ieder niveau en wordt het merk

verder versterkt. Tegelijkertijd be-trekt het Europese hoofdkantoorvan het bedrijf een modern pandin Ratingen, dat genoeg ruimtebiedt voor verdere expansie.

4 Geïnspireerd door de slurf van eenolifant hebben onderzoekers vanFesto en van het Fraunhofer-Insti-tut für Produktionstechnik und Au-tomatisierung (IPA) een nieuwe ro-botarm ontwikkeld. De nieuwehightech hulp werkt flexibel en ge-voelig en is geschikt voor industrieen huishouding. De onderzoekershebben hiervoor de Deutscher Zu-kunftpreis 2010 gekregen..

De zusterondernemingen Ortlieb Präzisi-ons-Spannzeuge en Wilhelm Narr Appara-tebau, beide gevestigd in Kirchheim unterTeck (D), gaan samen verder. Beide bedrij-ven zijn opgegaan in het nieuwe OrtliebPräzisionssysteme GmbH & Co. KG metzetel in Kirchheim unter Teck, zuidooste-lijk van Stuttgart. Ortlieb is een vooraan-staande aanbieder met een rijke traditiein werkstuk- en gereedschapspansyste-men voor gereedschapsmachines. De pro-

ROVC verzorgt trainin-

gen en opleidingen

voor de Nederlandse in-

dustrie (foto: ROVC)

Ivo Willemsen, die

vorig jaar een zus ver-

loor aan de gevolgen

van kanker, gaat met

zijn team de berg op

(foto: Ivo Willemsen)

De overname past in

de groeistrategie

van Biesheuvel Tech-

niek (foto: Paul

Quaedvlieg)

ROVC officieel erkend MBO-opleidingsinstituutROVC, marktleider op het gebied van trai-ningen, opleidingen en advies & imple-mentatie voor de Nederlandse industrie, isdoor het Ministerie van Onderwijs, Cul-tuur en Wetenschap erkend als officieelMBO-opleidingsinstituut. Ludovic Hoy-tema van Konijnenburg, directeur ROVC:“Wij zijn zeer verheugd met de erkenningvanuit het ministerie. De invoering vancompetentiegericht onderwijs heeft onsdoen besluiten om de erkenning aan tevragen. Bij competentiegericht onderwijsvormt wat een individu werkelijk moetkennen en kunnen om zijn beroep goeduit te voeren het uitgangspunt.” Momenteel biedt ROVC al MBO-opleidin-gen voor bedrijven die in één keer eengroep medewerkers willen opleiden via deberoepsbegeleidende leerweg (BBL). Opdeze manier kunnen bedrijven profiterenvan de WVA (Wet Vermindering Afdrachtloonbelasting), wat een flinke besparingper medewerker per jaar kan opleveren.MBO-opleidingen voor individuele cursis-ten worden in de loop van 2011 verwacht.

Inl.: ROVC, tel.: (0318) 69 86 98,www.rovc.nl

Ortlieb en Narr samen verderducten worden in Nederland op de marktgebracht door Tooling Centrum Benelux.Narr is vooral bekend als producent vanvooral door patenten beschermde mecha-tronische aandrijfsystemen met een hogevermogensdichtheid, gebaseerd op plane-taire rolschroefoverbrengingen. In Neder-land wordt het bedrijf vertegenwoordigddoor Variodrive. Beide ondernemingenvormen al jaren een gemeenschappelijkehuishouding met dezelfde directie, iden-tieke administratieve structuren en eengecombineerd machinepark. Eigenarenen directie van beide ondernemingenhebben unaniem besloten de juridischescheiding te beëindigen en beide onder-nemingen samen te voegen.

Inl.: Variodrive, tel.: (0186) 63 62 80,www.variodrive.nl

Nieuws

04-07_Nieuws:04-07 31-01-11 16:58 Pagina 7

Technisch nieuws

Individuele data matrixcodes aan elkaarof boven elkaar leveren een codeband op,die met een camerakop kan worden afge-lezen en gedecodeerd waarmee de exactepositie op de X- en Y-as is bepaald. Hetvoordeel is evident voor bijvoorbeeld degrootste dataveiligheid, een smalle code-bandbreedte voor in beperkte montage-ruimtes en in kleine bochten is mogelijk.Omdat minimaal zes codes worden gele-zen, ontstaat een hoge code redundantie.Zo wordt bij sterke vervuiling of beschadi-gingen de exacte positie toch nog vastge-steld en voldoet daarmee aan de hogeeisen voor opslag en transport.

EigenschappenDe PCV leeskop van Pepperl+Fuchs ge-bruikt moderne cameratechnologie en isdoor de afwezigheid van laserdiodes enmechanische delen uiterst robuust. Afstan-den tot enkele kilometers, inclusief hoog-

Hier is de toepassing te zien in een elektrohangbaan, waarbij de

data matrixcodeband direct op de stroomrail is gelijmd en de lees-

kop aan de trolley bevestigd (foto: Pepperl+Fuchs)

3D Turboprop full scaleTijdens de EuroMold 2010, die begin december in Frankfurt plaatsvond, stond

op de stand van Stratasys onder meer een 1 op 1 model van een turboprop

vliegtuigmotor. Alle componenten zijn gemaakt op de 3D printers van Stratasys.

Het ontwerp van de motor is gemaakt inAutodesk Inventor 2010. Vandaar uit wer-den de diverse onderdelen gemaakt metFDM technologie (Fused Deposition Mode-ling) op zowel Fortus 3D productiesyste-men als de Dimension 3D printers van Stra-tasys. Het bouwen van dit model middelsFDM helpt bij het verbeteren van het ont-werp zodat onderdelen beter passen. Engi-neers kunnen meteen zien of de compo-nenten kloppen qua vorm, passend zijn engezamenlijk functioneren. De transmissievan de vliegtuigmotor bevat twee tandwiel-sets, die elk een set propellers aandrijvendie tegengesteld van elkaar draaien. De

temeting, omvangrijke diagnose-informa-tie en DC-uitgangen zijn maar een paarmogelijkheden van het data matrixpositio-neersysteem. Andere kenmerken zijn eenlange levensduur door het ontbreken vanlaserdiodes. Daarnaast is positionering intwee assen mogelijk (extra hoogtemeting,Y-as), maakt een klein leesvenster eennauwe bochtradius (≥ 0,1 m) en zelfsschuine trajecten mogelijk en mag de co-deband worden aangepast, bijvoorbeeldvan 100 m naar 300 m en zijn onderbrekin-gen tot 20 mm mogelijk. Ook kunnen ermerktekens worden aangebracht voor hetgenereren van besturingssignalen en zijnDC- uitgangs- en ingangssignalen op vrij tekiezen posities mogelijk. De codeband isleverbaar tot een lengte van maar liefst 10km. Het positioneersysteem is geschiktvoor toepassing in de opslag- en transport-techniek, automobielindustrie, lifttechnieken de algemene machinebouw.

Inl.: Pepperl+Fuchs BV, tel.: (073) 750 71 07,www.pepperl-fuchs.com

motor heeft een lengte van meer dan 3 m,de propeller spanwijdte is 3,20 m en hetmodel bevat in totaal 188 onderdelen. Decomponenten zijn gemaakt van ABS. Hetontwerp van de motor is gebaseerd op demotor van de Piaggio Avanti II. Alle 188 on-derdelen werden gemaakt binnen eentijdsbestek van vier weken. Daarna duurdehet 2,5 week voordat de motor was geas-sembleerd. Was dit model gemaakt metconventionele technieken zoals frezen,draaien en gieten, dan had dit (volgens defabrikant) zeker negen maanden of langergeduurd. Ook de kosten waren met 25.000USD aanzienlijk lager met het FDM-proces.Normaal gesproken had een conventioneelmodel (van metaal en andere materialen)tussen de 800.000 USD en 1.000.000 USDgekost. Volgens Stratasys een besparingvan 97% op de kosten en 83% qua tijd.

Inl.: Seido Systems, tel.: (030) 320 02 74,www.seido-systems.com

Met dit schaal 1 op 1 model van een turboprop vliegtuigmotor wil-

len Stratasys en Autodesk laten zien wat er mogelijk is met 3D prin-

ters (foto: Paul Quaedvlieg)

FEBRUARI 2011 AT AANDRIJFTECHNIEK www.AT-aandrijftechniek.nl 9

De informatie in een data matrixcode (2D-code) is gecodeerd op een vierkant vlak

als een patroon van punten. In vergelijking met de ééndimensionale barcode

(1D-code) is de informatiedichtheid per oppervlakte-eenheid aanmerkelijk

groter. Waarom zou deze code niet gebruikt kunnen worden als basis voor

een nieuw positioneersysteem?

2D Matrixcode als positioneersysteem

09_technisch nieuws:09 31-01-11 16:48 Pagina 9

Probeer AT-aandrijftechniek met 20% korting! Aandrijftechniek is zakelijk en informatief. Aandrijftechniek brengt onafhankelijke informatie over ontwerp, constructie, onderhoud en toepassing van componenten en (besturing-)systemen. Het magazine bevat een interessante mix van nieuws, vaktechniek, reportages en natuurlijk veel productinformatie. De teksten zijn kort, zakelijk, krachtig en staan boordevol relevante informatie. De techniek wordt vertaald naar de praktijk! Aandrijftechniek richt zich hierbij op de volledige breedte van uw vakgebied. Wilt u ook profiteren van het voordelige ‘Introductieabonnement’? Vul dan onderstaande bon in en stuur deze zonder postzegel naar onderstaand adres. Voor meer informatie, vragen of suggesties, kunt u contact met mij opnemen. Ik wens u veel leesplezier en inspiratie!

Antwoordstrook ‘Introductieabonnement op Aandrijftechniek Ja, ik meld mij aan als nieuwe abonnee van Aandrijftechniek en ontvang hierbij 20% korting.

Ik betaal voor het eerste jaar slechts € 185,- (excl. BTW) in plaats van € 231,- (excl. BTW)

Naam:…………………………………………………. Postcode:……..………………………………

Adres:…………………………………………………. Telefoon:………………………………………

Plaats:…………………………………………………. Handtekening:………………………………

E-mail:………………………………………………….

U kunt de ingevulde bon opsturen naar Eisma Industrialmedia BV, antwoordnummer 155, 7000 VB Doetinchem. Abonnementen gelden tot wederopzegging. Opzeggingen dienen schriftelijk en tenminste 1 maand vóór verschijnen van het laatste nummer van de abonnementsperiode te geschieden. Prijzen gelden alleen voor Nederland, andere landen op aanvraag.