24‐10‐2014

1

Tijd van burgers en stoommachines 1800‐1900

Onderzoeksvraag: Hoe werd de politiek gedemocratiseerd?

Kenmerkende aspecten: *  Voortschrijdende democratisering, met deelname van steeds meer mannen en vrouwen aan het politiek proces.

* De opkomst van politiek‐maatschappelijke stromingen: nationalisme, liberalisme, socialisme, confessionalisme en feminisme.

*  De opkomst van emancipatiebewegingen.

Om negatieve gevolgen van de IndustriëleRevolutie (zie sociale kwestie 8.4) tegen te gaangingen groepen zich organiseren:1. Arbeiders organiseerden zich bijvoorbeeld in 

vakbonden;deze bonden streden voor verbetering van de arbeidsvoorwaarden.

2. Burgers richten verenigingen op zoals de Maatschappij tot Nut van ‘t Algemeen;het ging deze verenigingen niet alleen om arbeid en inkomen maar ook om onderwijs, cultuur en beschaving. In dit beschavingsoffensief stond ook het ‘verheffen’ van de arbeiders centraal. De arbeidende klasse moesten normen als orde, netheid, zuinigheid en ijver worden bijgebracht.

8.6 Emancipatie en democratisering.

Tijd van burgers en stoommachines 1800‐1900

8.6 Emancipatie en democratisering.

Arbeiders organiseerden zich bijvoorbeeld in vakbonden;

verzuiling=

De verdeling van  samenleving in groepen op levensbeschouwelijkeof sociaaleconomische basis.

Tijd van burgers en stoommachines 1800‐1900

8.6 Emancipatie en democratisering.

Arbeiders organiseerden zich in vakbonden;

24‐10‐2014

2

Tijd van burgers en stoommachines 1800‐1900

8.6 Emancipatie en democratisering.

Burgerlijk beschavingsoffensiefHet ging er bij verenigingen zoals ‘de Maatschappij tot Nut van ‘t Algemeen’ ook om de arbeiders kennis, cultuur en beschaving  (via b.v. onderwijs,  oprichting bibliotheken) bij te brengen.

Tijd van burgers en stoommachines 1800‐1900

8.6 Emancipatie en democratisering.

Feminisme in de 19e eeuw: politiek maatschappelijke beweging die deachtergestelde positie van de vrouw wilde verbeterendoor vrouwen kiesrecht te geven. Zo zou men invloedkunnen uitoefen op de inhoud van dewetgeving waarinvrouwen werden achtergesteld.

De man als kostwinner en de vrouw als verzorgster van het gezin, was voor veel Nederlanders lange tijd 

het ideaal.

Tijd van burgers en stoommachines 1800‐1900

8.6 Emancipatie en democratisering.

Feminisme in de 19e eeuw, namen en begrippen:VVV:  Vrije Vrouwen Vereeniging opgericht door 

Wilhelmina Drucker.Aletta Jacobs:   Nederlandse arts en feministe, eerste  

Nederlandse  vrouw die werd toegelaten tot  de  universiteit. (teleblik, 30 min)

24‐10‐2014

3

Tijd van burgers en stoommachines 1800‐1900

8.6 Emancipatie en democratisering.

Tijd van burgers en stoommachines 1800‐1900

8.6 Emancipatie en democratisering.

1 2

Tijd van burgers en stoommachines 1800‐1900

8.6 Emancipatie en democratisering.

Katholieken in NederlandWerden achtergesteld (vanaf deVrede van Munster (1648) ):• het openbaar uitoefen van het

geloof was verboden• men kon geen officiële ambten

bekleden.

Na de grondwet van 1848 (meto.a. godsdienstvrijheid, vrijheidvan onderwijs), begint deemancipatiebeweging van dekatholieken.Samen met de protestantenwilden ze dat de overheid hetbijzonder onderwijs (katholiekeen protestantse scholen), opdezelfde manier zou financierenals het openbaar onderwijs .

schoolstrijd

24‐10‐2014

4

Tijd van burgers en stoommachines 1800‐1900

8.6 Emancipatie en democratisering.

De katholieken en protestanten (= de confessionelen) gingen niet alleensamenwerken vanwege de schoolstrijd maar ook vanwege hun groeiende angstvoor het opkomende (antireligieuze) socialisme , het zogenaamde ‘rode gevaar’.

Onderschrift: ‘naar de katholieke school, anders gaat je bestaan eraan.

24‐10‐2014

5

Tijd van burgers en stoommachines 1800‐1900

8.6 Emancipatie en democratisering.

Politieke partijenIn 1878 kwam er een nieuwe onderwijswet, maar de gelijkstelling werd daarinniet geregeld! Dominee Abraham Kuyper komt hiertegen in verzet en legtdaarmee de basis voor de oprichting van de eerste Nationale politieke partij in deNederlandse geschiedenis de ARP (Anti Revolutionaire Partij). (Teleblik 10 min.)

De kleine luyden = bijnaam aanhangers ARP.

School met den Bijbel =  protestants‐christelijke bijzondere school 

Tijd van burgers en stoommachines 1800‐1900

8.6 Emancipatie en democratisering.

Het kiesstelsel in Nederland:• Van 1848‐1917 kende Nederland een districtenstelsel.• Nederland was opgedeeld in evenveel districten als er Kamerzetels waren.• Per district waren er verkiezingen. De kandidaat die de meeste stemmen kreeg

een kamerzetel.• Alleen mensen die een bepaald bedrag aan belastingen betaalden mochten

stemmen (censuskiesrecht).• Kandidaten kwamen vooral op voor de belangen van het eigen district.

Dit veranderde door de schoolstrijd en het ontstaan van nationale politiekepartijen zoals de ARP.

Jaar Percentage kiezers (man. volwassenen)

1850 10,8

1860 10,7

1870 11,1

1880 12,1

24‐10‐2014

6

Districtenstelsel:Kiesstelsel waarbij het land is opgedeeld in districten en elk district één zetel in het parlement heeft en daarvoor een vertegenwoordiger mag kiezen. De winnaar van de verkiezingen in een district krijgt de zetel.

Voorbeeld verkiezingen 2010.In een districtenstelselwaren er in 2010 slechts 5 

partijen overgebleven. Op onderstaande kaart is Nederland verdeeld in 150 districten met ongeveer 100.00‐120.000 inwoners.

Werkelijke uitslag verkiezingen 2010.

Tijd van burgers en stoommachines 1800‐1900

8.6 Emancipatie en democratisering.

Tegen het censuskiesrecht kwam steeds meer verzet. De sociaal democraten wilden algemeenkiesrecht (om zo via democratische weg de sociale kwestie te kunnen aanpakken, zie 8.4).

Tijd van burgers en stoommachines 1800‐1900

8.6 Emancipatie en democratisering.

Pacificatie van 1917

Tijdens de eerste Wereldoorlog gingen (in het neutrale Nederland) de diverse politiekestromingen samenwerken. Twee slepende politiek kwesties werden toen opgelost.

1. De katholieken en protestanten kregen hun   zin in de schoolstrijd: Er kwam financiële gelijkstelling tussen het      bijzonder en het openbaar onderwijs.

2. De socialisten (en progressief liberalen) kregen hun zin m.b.t. het kiesrecht:Er kwam algemeen kiesrecht en een stelsel  van evenredige vertegenwoordiging.

• 1918:  1e verkiezingen met algemeen mannenkiesrecht (≥ 25). 

• 1922:  1e verkiezingen waarbij ook vrouwen (≥ 25) mochten  stemmen.

24‐10‐2014

7

Tijd van burgers en stoommachines 1800‐1900

8.6 Emancipatie en democratisering.

Jaar  Absoluut aantal stemgerechtigden 

% bevolking % vrouwen > 25 % mannen > 25 jaar

1853 83,561 2,7 10,7

1870 103.538 2,9 11,3

1890 295.570 7,4 26,8

1910 854.539 14,4 63,2

1918 1.517.380 22,9 100

1922 3.299.672 46,9 100 100

Aantal stemgerechtigden, absoluut en in percentages van de bevolking en van de mannen/vrouwen, sedert 1853.

Tijd van burgers en stoommachines 1800‐1900

8.6 Emancipatie en democratisering.

Stelsel van evenredige vertegenwoordiging:Kiesstelsel waarbij het percentage behaalde zetels bij goede benadering evenredig is met het percentage behaalde stemmen.

24‐10‐2014

8

een voorbeeld van een organisatie

24‐10‐2014

9