7.2 H$m柊gmod櫓 - Shodhganga
Transcript of 7.2 H$m柊gmod櫓 - Shodhganga
213
‡H$aU gmVd
gmodÃr]mB© \w$c odf`H$ H$mÏ`cIZmMm odMma7.1 [mÒVmodH$ :
‡ÒVwV ‡H$aUm_‹ gmodÃr]mB© \w$c `mß¿`modf`r ocohÎ`m JcÎ`m H$odVmßMm odMma
H$amd`mMm Amh. "H$mÏ`gmodÃr' (2005) - S>m∞. gwZrcHw$_ma cdQ>, ]r. E_. [mQ>rc, "gIr
gmodÃr' (2007) _›Xm H$X_, H$mhr Ò\w$Q> H$odVm Ag gmodÃr]mB™¿`m OrdZH$m`m©daVr H$odVmcIZ
Pmcc Amh. `m H$odVmß¿`m_YyZ gmodÃr]mB™M OrdZH$V•©Àd, ^mdOrdZ, ^mdÒ[ßXZ, AßV_©Zm[ ™V
[mhmMod`mMm ‡`ÀZ H$dt¿`mH$Sy>Z H$gm Pmccm Amh. `mMm dY K`mMm ‡`ÀZ `m ‡H$aUmV
H$cm Amh.
7.2 H$mÏ`gmodÃr (2005) : S>m∞. gwZrcHw$_ma cdQ>, ]r. E_. [mQ>rc (gß[mXH$):
A) ‡`mOZ -
gmodÃr]mB© `m OmVramdmß¿`m H$m`m©V H$di [ÀZr ÂhUyZ ZÏh Va À`mß¿`m odMmamß¿`m,
H$m`m©¿`m AZw m`r ÂhUyZ H$m ©aV PmÎ`m. OmVramdmß¿`m]am]a Oar gm_moOH$ AmoU e°joUH$
H$m`© gmodÃr]mB™Zr H$cc Agc Varhr À`mß¿`m odMma-AmMmamMm H$m`m©Mm ÒdVßà R>gm
C_Q>Î`moedm` amhmV Zmhr. _hmÀ_m OmVramd \w$c `mß¿`m H$m ©H$V•©Àd d dmL≤>_` `mda AmOda
]aMg gßemYZ d cIZ Pmcc Amh. [aßVw gmodÃr]mB™¿`m H$m`m©daVr _mà À`m_mZmZ H$_r ocohc
Jc Amh. AJXr AocH$S>¿`m [ßMdrg Vrg dfm©VM À`mß¿`m H$m ©H$V•©Àdm]X≤Xc ocohc OmD$
cmJc Amh. gmodÃr]mB™¿`m OrdZ H$m`m©odf`r MnaÃmÀ_H$ cIZ Og Pmcc Amh. VgM H$mhr
cocV ÒdÍ$[mMhr cIZ Pmcc Amh. gmodÃr]mB™¿`m H$m ©H$V•©ÀdmZ ‡^modV hmD$Z H$mhr H$dr-
H$do`ÃtZr gmodÃr]mB™¿`modf`r H$mÏ`cIZhr H$cc Amh. AmO¿`m AmYwoZH$ `wJmVhr
gmodÃr]mB™M Ï`p∑V_Œd ‡aUm XUma R>aV. ÒÃrcm ZÏ`m cT>mB©gmR>rhr ‡aH$ R>aV. `m ‡aUVyZM
cIZ Pmcc Amh. "H$mÏ`gmodÃr'1 `m H$odVmgßJ´hm_‹ gmodÃr]mB© \w$c `mß¿`modf`r ocohÎ`m
JcÎ`m dJdJ˘`m H$dr-H$do`Ãt¿`m H$odVmßMm g_mde H$ccm oXgyZ Vm. gmodÃr]mB™¿`m
Ï`p∑VŒdmVrc ododYmßJr [°cy ‡H$Q> H$aUmË`m `m H$odVmß_‹ 1) Jm°ad[a H$odVm, 2) _mZdVmY_©
OmJodUmË`m H$odVm, 3) ‡aUmXm`r H$odVm. 4) gmodÃr]mB™¿`m H$m`m©Mm CoMV ]mY Z KVÎ`m_wi
dmQ>Uma d°fÂ` (IßV). 5) C[j]X≤Xc C–H$ Ï`∑V H$aUmË`m H$odVm, 6) gmodÃr]mB™Mr ÒÃr-_w∑Vr
Midi modf`r¿`m H$odVm. Ag Ame`mZwgma gd©gmYmaU dJuH$aU H$Í$Z odMma _mßS>Vm Vrc.
214
Am) Jm°ad[a H$odVm -
^maVmVrc [ohÎ`m ÒÃr-oeojH$m, ÒÃr-_w∑Vr¿`m Am⁄ ‡UÀ`m, ÒÃr-ey– d AZmWmßMr
_mVm, XwÓH$mimV Jna]mßgmR>r "A›ZN>Ã' CKSy>Z À`mßMm AmYma PmcÎ`m gmodÃr]mB©, flcJ¿`m gmWrV
Í$ΩUmßMr gdm H$aUmË`m gmodÃr]mB©, gÀ`, g_Vm AmoU _mZdVm `m _yÎ`mß¿`m O[UyH$sgmR>r
Am wÓ`^a cT>UmË`m gmodÃr]mB© h EH$ AmJidJi agm`Z hmV. À`mßZr Am[Î`m OrdZ H$m`m©VyZ
odMmamßVyZ EH$moUgmÏ`m eVH$mV ÒÃr-ey–mßgmR>r, XrZ-XocVmßgmR>r O –ÓQ>[UmZ H$m`© H$c.
À`m]X≤XcMr H•$VkVMr, CVamB©Mr ^mdZm Ï`∑V H$Î`moedm` ZÏ`m o[T>rg ahmdV Zmhr. ÂhUyZM
gmodÃr]mB™¿`m H$m`m©Mr _hVr Ï`∑V H$aUmË`m H$odVmßMm g_mde "H$mÏ` gmodÃr' m gßJhm_‹ AoYH$
Pmccm Amh.
AmO ÒÃr ochˇ dmMy cmJcr`. ehmUr, gdaVr Pmcr` `mM gd© l "o‡` gmdy' `m
H$odVV H$do`Ãr e°cm gm`ZmH$a gmodÃr]mB™ZmM XVmV. gmodÃr]mB™Zr kmZm_•V ÒÃr-ey–mß[ ™V,
XrZ-XocVmß[ ™V H$g [mhmModc h gmßJVmZm H$do`Ãr ÂhUV -
""AJ Vy kmZÍ$[r gÀ`dmZmcmM
AkmZm¿`m [memVyZ Va gmS>dV ZÏhVrg H$m` ?'' ([•. H´$$. 9)
gmodÃrZ _•À y¿`m XmT>VyZ _m¿`m hmVyZ Og gÀ`dmZmcm gmS>dyZ AmUc VgM AkmZÍ$[r _m¿`m
XmT>VyZ kmZÍ$[r, gÀ`dmZmcmM gmS>dyZ AmU`mM H$m_ gmodÃr]mB™Zr H$c. Í$T>r[aß[aV Jwa\$Q>cÎ`m
g_mOmMr oXemhrZ Aer Pmccr AdÒWm, odf`_V¿`m odfmZ g_mOmV oZ_m©U Pmccr odH•$Vr,
kmZgy m©¿`m gVO ‡H$memZ gmodÃr]mB™Zr Zmhrer H$cr. À`mß¿`m `m _hmZ H$m`m©_wiM AmÂhmg
OJ`mM ]i ‡aUm o_iV Aer H•$VkVm gmodÃr]mB™¿`m ‡Vr H$do`ÃrZ Ï`∑V H$ccr Amh.
"qghmdcmH$Z' m H$odVV "‡^m oZHwß$ ' mßZr \w$c Xmß[À`mZ 19 Ï`m eVH$mV ÒÃr-ey–mßgmR>r
H$cÎ`m H$m`m©Mm Jm°adM H$ccm Amh. [eÏ`mß¿`m A_XmZrV d À`m¿`mhr [ydu ey–moVey–mßZm
AoVe` hrZ dmJUyH$ oXcr OmV hmVr. À`mßMm Ò[e©hr d¡ © _mZcm OmV hmVm. \w$c Xmß[À`mZ Aem
XrZXocVmßZm ‡_mZ Odi H$Í$Z ›`m` o_idyZ oXcm. oejUm¿`m gwodY]am]aM Am[Î`mH$S>rc
[m`mMm hm°Xhr À`mßZm Iwcm H$Í$Z oXcm. H$ed[Z, ]mcoddmh `m ‡WmßZm ‡Ia odamY H$Í$Z
AZmW ]mocH$ml_mMr ÒWm[Zm H$cr AmoU odYdmß¿`m OrdZmcm Zdm AW© ‡mflV H$Í$Z oXcm.
AmO Or XocVmßMr d pÒÃ`mßMr ]Xcccr [naoÒWVr Amh mM l \w$c Xmß[À`mcmM OmV h AoVe`
Ao^_mZmZ gmßJVmZm H$do`Ãr ÂhUV,
215
""gmßXr H$m[Ë`mV o^aH$mdcÎ`m
"À`m ]mS>∑`m'
oQ>[ Jmim`M gmSy>Z
H´$mßoV¡`mVr gmodÃrcm
ÂhUVmhV,
]K gmodÃr ]K
VwÂhm C^`VmßMr
[w`mB© $&'' ([•. H´$. 12)
odYdm pÒÃ`mßMr N>im[mgyZ _w∑VVm H$a`mgmR>r gmodÃr]mB© Am wÓ`^a PJS>V amohÎ`m. ÒÃrgw’m
_mUyg Amh AmoU oVcm _mUyg ÂhUyZ gd© AoYH$ma o_imc [mohOV. `mH$naVm ÒÃrCX≤YmamM H$m ©
\w$c Xmß[À`mZ hmVr KVc hmV. AkmZmMm AßY:H$ma Zmhrgm H$amd`mMm Agc Va oejUmoedm`
[`m© Zmhr h AmiIyZ ÒÃr-oejUmMm À`mßZr [m`m KmVcm. ÒÃr-oejUm¿`m [waÒH$Vu AgUmË`m
gmodÃr]mB©ß¿`m]X≤Xc "JwT>r' `m H$odVV "oZ_©cm cm|T>' ocohVmV -
""[maß[naH$VMr Mm°H$Q> _mSy>Z
AoZÓQ> MmcrnaVr, AßYl’cm
MyS> oXcrg
Zmar_w∑VrMr
JwT>r Vy C^macrg'' ([•. H´$. 14)
gmodÃr]mB™Zr H$di e°joUH$ H$m_ Z H$aVm gm_moOH$ XwÓQ> Í$T>r, [aß[am, MmcrarVr odÍ$’
AßYl’odÍ$’hr AmdmO CR>odcm. À`m_wi eVH$mZßVa H$m AgZm pÒÃ`mß¿`m OrdZmV AmZßXmMr
[hmQ> Pmcr. À`m_wiM H$do`Ãrcm gmodÃr]mB© "JwT>r' dmQ>VmV."JwT>r' h dfm©aß mM ⁄mVH$ AgyZ
_w∑Vr¿`m ‡maß mM gyMZ [´ÒVwV H$odVV H$cc oXgyZ V.
^maV_mV¿`m _mVr_YyZ Oer AZH$ ZaaÀZ O›_mg Amcr, VerM AZH$ ÒÃraÀZhr O›_mg
Amcr. [aßVw [wÍ$f‡YmZ g_mOÏ`dÒWV pÒÃ`mßZm Zh_rM H$_r cIc Jc. ÂhUyZM "ÒÃr' `m
H$odVV ¡`mÀÒZm MmßXJwS> ÂhUVmV - `mM y_rV PmerMr amUr, aoO`m, `mgmaª`m cT>mD$ ]ßS>Ima
AgUmË`m pÒÃ`m O›_mg AmÎ`m. [wamUH$mimVrc grVm, AohÎ`m, amYm, _ram `mßZr H$cÎ`m
À`mJmMr AmoU g_[©UmMr [aß[am Va Am[Î`mH$S> H$m`_MrM gwÍ$ Amh. ÒÃre∑VrMm AmodÓH$ma
216
AgUmË`m ^maVm¿`m [ßV[´YmZ BßoXam JmßYr `mßMmhr AmXe© AmO¿`m pÒÃ`mß¿`m [wT> Amh Varhr -
""AmgdmßMr H$hmUr [wg`m
ZH$mM XwJm©, ZH$m [md©Vr
cIcIÀ`m VcdmatMr
_Zm_ZmVyZ CJdmdr [mVr
ApÒ_V¿`m _ßÃmVyZ [Q>mdr
gmodÃrMr H´$mßoV¡`mVr'' ([•. H´$. 18)
pÒÃ`mßM Xw:I Zmhrg H$a`mgmR>r, Am_M Aly [wg`mgmR>r XwJm©, [md©Vr `mßMr AmdÌ`H$Vm ZgyZ
ÒÃr-ApÒ_Vm OmJ•V H$aUmar, ÒÃrC’maH$ AgUmar gmodÃr]mB™Mr H´$mßoV¡`mVM AmdÌ`H$ Amh
Ag H$do`Ãrcm dmQ>V. dXZm d `mVZm _wH$mQ>[U ghZ H$aUmË`m ÒÃrOmVrMr [aß[am ]Xc`mM
l gmodÃr]mB™Zm oXcc oXgyZ V. "]mB© gmodÃr' m H$odVV H$dr "_qh– H$m|S>' mßZr gmodÃr]mB™Zr
‡oVHy$c [napÒWVrVyZhr ÒÃr-ey–mßgmR>r, XrZ-XocVmßgmR>r H$cÎ`m e°joUH$ d gm_moOH$
H$m`m©]X≤Xc odZ_´[U H•$VkVm Ï`∑V H$ccr Amh. gmodÃr]mB™¿`m ÒÃrC’mam¿`m ÒÃr-_w∑Vr¿`m
H$m`m©M \$ocV ÂhUyZM AmO pÒÃ`m dJdJ˘`m jÃmV, Am[cm R>gm C_Q>dy cmJÎ`m AmhV. h
gmßJVmZm -
""]mB© gmodÃr - Vw¬`m [mdcmda [mD$c Q>mHy$Z ÒÃr
d°_moZH$ hmD$Z AmH$memV ^amË`m _mÍ$ cmJcr .....
[mU]wS>r hmD$Z g_wX´mMm Vi emYy cmJcr .......
[wÍ$fmß¿`m Imß⁄mcm ImßXm cmdyZ
Vr C^r R>mH$cr Am wÓ`m¿`m ‡dmgmV'' ([•$. H´$. 20)
Ag gmodÃr]mB™¿`m H$m`m©M _mR>[U H$dr gmßJVm. ÂhUyZMgmodÃr]mB™Zr pÒÃ`mßgmR>r H$cÎ`m
H$m`m©Mm Jm°ad H$aVmZm ‡m. gwZrc nZJS> d lr. _hmXd amgJ ÂhUVmV -""AmO gmodÃr]mB™¿`m_wiM
ÒÃr H$di oeH$crM Zmhr Va Vr S>m∞∑Q>a, BßoOoZAa, dH$sc, oeojH$m d AmO _hŒdm¿`m oR>H$mUr
H$m_ H$Í$ cmJcr. [wÍ$fm‡_mU Vr AmO ZV•ÀdmVgw’m cmH$o‡` R>Í$ cmJcr. Vr ÒdV:M oZU©
ÒdV: KD$ cmJcr. À`m‡_mU H•$Vr H$Í$ cmJcr, À`m_wi oVcm gd©M jÃmV e o_iy cmJc Amh.
g_mOmVrc gd©M dJm©V Odi-Odi h oMÃ Am[Umg oXgy cmJc Amh. `m ]XcÀ`m oMÃm_wi
pÒÃ`m ZV•ÀdmVgw’m _mJ amohÎ`m ZmhrV.''2 AmO ododY jÃmß_Yrc pÒÃ`mßMr P[ [mohcr ÂhUO
gmodÃr]mB™Zr ÒÃr_w∑VrgmR>r H$cÎ`m H$m`m©M _mc H$m` Amh mMr H$Î[Zm AmÎ`moedm` amhmV Zmhr.
217
"gwdU© g_B©', "gmodÃr Z_Z' `m H$odVmß_‹ hr H$do`Ãr "^mΩ`lr Hw$cH$Uu' d "dgwYm
gaXma' `mßZr gmodÃr]mB™Zr H$cÎ`m H$m`m©Mm Jm°ad H$ccm Amh. gmodÃr]mB™Zr ÒdV: oejU KD$Z
pÒÃ`mß¿`m oejUmgmR>r _wctMr [ohcr emim 1848 _‹ [w`mV gwÍ$ H$Í$Z ÒdV: oeojH$M
H$m_ H$c. h H$m © H$arV AgVmZm [w`mVrc gZmV›`mß¿`mH$Sy>Z _mZogH$ d emarnaH$ Ãmg N>i
ghZ H$amdm cmJcm. Varhr `m gJ˘`m Ãmgmcm À`mßZr YramXmŒm[U Vm|S> oXc. odYdm, AZmW,
A]cmßM gßJm[Z _m`]m[m‡_mU H$Í$Z ]´m˜U odYdm H$mer]mB©¿`m _wcmg `edßVmg XŒmH$ KD$Z
Zdm BoVhmgM KS>odcm. À`mß¿`m ˆX`mVrc _mUwgH$s Va AOmS> AerM hmVr. gmodÃr]mB©
OmVramdmß¿`m H$di gmdcr ÂhUyZ amohÎ`m ZmhrV Va ÒdV:¿`m H$m`m©_wi VOmZ Vi[V amohÎ`m.
XrZ-XocVmß¿`mgmR>r Xw:Ir OZmßgmR>r H$m © H$arV AgVmZm ÒdV:Mm Xh R>dUmË`m Aem _mD$crcm
odgÍ$Z MmcUma Zmhr. ÂhUˇZM -
""^oJZtZm OmJdrZ, gßKoQ>V H$arZ
kmZ¡`mV cmdrZ, hM Vwcm Z_Z'' ([•. H´$$. 23)
Ag H$do`Ãr ÂhUV. gmodÃr]mB™¿`m H$m`m©Mm dgm KD$Z pÒÃ`mß¿`m_‹ d°MmnaH$ OmJ•Vr KS>dyZ
AmUU hrM gmodÃr]mB™¿`m H$m`m©Mr Iar [mhmM[mdVr Amh Ag H$do`Ãrcm dmQ>V.
ÒÃr_w∑VrM, XrZ-XocVmß¿`m C’mamM oejUodf`H$ d gm_moOH$ ‡]mYZmM H$m © H$Í$Z
gmodÃr]mB© `m [•œdrVcmdaVr A_a PmcÎ`m _mVm AmhV. À`m_wiM À`mß¿`m MaUr ZV_ÒVH$
hmD$Z À`mßMr Jm°adJmWm JmD$`m Ag "oejU-g_mkr' m H$odVV H$do`Ãr dgwßYam _Ymi ÂhUVmV.
gmodÃr]mB™M F$U h Z o\$Q>Uma AmhV Ag gmßJVmZm À`m ocohVmV -
""dX ]´m˜` AZ≤ _ZwZr
OO©a, Km`mi H$cr YaUr
gwIemßVr X`m H$maUr
gmH$macr gmodÃr gßOrdZr'' ([•. H´$. 26)
19 Ï`m eVH$mV gmodÃr]mB™Zr Y_©_mV©S>m™¿`m gZmV›`mß¿`m odamYmcm Z Ow_mZVm H$cc H$m ©
ÂhUO OUy gd©gm_m›` cmH$mß¿`m OrdZmcm o_imccr gßOrdZrM hmVr. À`mß¿`m H$m`m©[wT> AmO¿`m
ZÏ`m wJmVrc pÒÃ`mßZr ZV_ÒVH$ Ïhmd AgM V H$m © Amh.
H$do`Ãr "gwo_Ãm OmYd' "H´$mßoV¡`mVr gmodÃr dßXZ' m H$odVV ÂhUVmV, XaamO gH$mir
gmodÃr]mB™M Ò_aU H$Î`moedm` oXdgmMr gwÍ$dmV hmD$ Z EdT> _hmZ H$m © gmodÃr]mB™Zr
218
H$cc Amh. ZÏ`m wJmMr Zmar KS>od`mM l gmodÃr]mB™ZmM OmV. "Adm©oMZ OZZr' m H$odVVhr
H$do`Ãr "_m`m dmgoZH$' `mßZr gmodÃr]mB™¿`m H$m`m©M lÓR>Àd doU©c Amh. Va emhra ]]Z
amdOr ]ohaQ> ([mQ>rc) `mßZr "H´$mßoV¡`mVr gmodÃr]mB© \w$c'`m [mdmS>ÁmVyZ gmodÃr]mB™¿`m
OrdZH$m`m©da ‡H$me Q>mH$ccm Amh. gmodÃr]mB™Mm O›_, ]mc[U, cæ, H$ÓQ>mVyZ KVcc oejU,
oejUmVyZ Amccr d°MmnaH$ OmUrd, ÒÃr-ey–mß¿`m oejUmgmR>r H$cc ‡`ÀZ, Am⁄ oeojH$m,
_wª`m‹`mo[H$m ÂhUyZ H$cc H$m ©, odYdm pÒÃ`mßZm ›`m` o_idyZ X`mgmR>r C^maccm cT>m,
AZmWml_mMr H$ccr ÒWm[Zm, XwÓH$mimVrc H$m`©, flcJ¿`m gmWrVrc H$m`©, ÒÃr-[wÍf
g_mZVgmR>rMm C^maccm cT>m, gÀ`emYH$ g_mOmgmR>r H$cc H$m`©, EH$ H$do`Ãr ÂhUyZ
gmodÃr]mB™M _mR>[U, À`mßMm _Zmcm MQ>H$m cmdyZ OmUmam _•À y Agm gmodÃr]mB™Mm OrdZ‡dmg
H$mÏ`mÀ_H$arÀ`m doU©ccm Amh. gmodÃr]mB™Zr Am^mimEdT> Ï`m[H$ Ag H$cc H$m © À`m H$m`m©Mm
JwUJm°adM H$drZ m [mdmS>ÁmVyZ H$ccm Amh.
Am[Î`m ^maVr` gßÒH•$Vr_‹ [Vr oZYZmZßVa ÒÃrcm gVr Omd cmJV hmV. AohÎ`m]mB©
hmiH$a, PmerMr amUr Aem H$V•©ÀddmZ pÒÃ`m [Vr oZYZmZßVa gVr JÎ`m ZmhrV, Va g_W©[U
H$m © H$arV amohÎ`m. gmodÃr]mB™Zrhr OmVramdmß¿`m oZYZmZßVa IMyZ Z OmVm [Vr¿`m H$m`m©Mr
Ywam g_W©[U [ccr. OmVramdmß¿`m Imß⁄mcm ImßXm cmdyZ À`mß¿`m AmMma-odMmamßer g_ag
hmD$Z gmodÃr]mB© Am wÓ`^a ]hOZ g_mOmgmR>r PJS>V amohÎ`m. ›`m`, AoYH$ma, g_Vm, ÒdmVßÕ`,
]ßYwVm `m _yÎ`mßMr OmUrd ]h˛OZ g_mOmcm H$Í$Z XVmZmM À`mß¿`mV cT>mD$ d•Œmrhr oZ_m©U H$cr.
H$mim¿`m oH$VrVar [wT> OmD$Z \w$c Xmß[À`mZ ÒÃr-ey–mß¿`m C’mamM H$m © hmVr KVc hmV. AmO¿`m
ZÏ`m o[T>rcm Va gmodÃr]mB™¿`m H$m`m©Mr _hVr, H•$VkVm, CVamB©Mr ^mdZm Ï`∑V H$amdr dmQ>V hr
EH$ AmZßXmMrM ]m] Amh.
B) _mZdVmY_© OmJodUmË`m H$odVm -
ÒÃr-ey–, XrZ-XocVmßM Xw:I À`mH$mimV \w$c Xmß[À`mcm [hmdc Zmhr. OmVramd d
gmodÃr]mB© \w$c mßZr m emofV dJm©¿`m h∑H$mgmR>r, gm_moOH$ CÀWmZmgmR>r, OmVrÏ`dÒWm Zmhrer
H$a`mgmR>r e°joUH$ d gm_moOH$ H$m © H$c. \w$c Xmß[À`m¿`m H$m`m©M _mR>[U "H´$mßVr_m' (Amem
WmamV), "_hmÀ`mJr gmodÃr]mB©' (dmpÎ_H$ Jm`H$dmS>), "O` H´$mßoV¡`mVr' (qgYw mgc), "_hmZ
amÔ≠>_mVm' (VmZmOr OJVm[), "_mPr _m ß' (AoZc MÏhmU), mgmaª`m H$odVmß_YyZ ZÏ`m o[T>rVrc
H$dr H$do`ÃtZr _mßS>c Amh. gmodÃr]mB™M gm_moOH$ [nadV©ZmM H$m © À`mßZm _mcmM dmQ>V.
219
ÒÃr-ey–mßMr gdm hrM B©Ìdagdm _mZyZ OmVramdmß¿`m H$m`m©V gh^mJr PmcÎ`m gmodÃr]mB™M
_mR>[U Ï`∑V H$aVmZm "H´$mßVr_m' `m H$odVV H$do`Ãr Amem WmamV ÂhUVmV,
""_mZÏ` Xw:ImMr Vy gmßJmVr
XrZ Xw]˘`mßMr Vy gmdcr
AZmWmßMr dmQw>cr
Vy odÌdmMr _mD$cr'' ([•. H´$. 13)
_mZdVmY_m©M H$m © H$aUmË`m gmodÃr]mB© H$do`Ãrcm odÌdmMrM _mD$cr dmQ>V. Va "_hmÀ`mJr
gmodÃr]mB©' `m H$odVVhr H$dr "dmpÎ_H$ Jm`H$dmS>' gmodÃr]mB™¿`m H$m`m©]X≤Xc ocohVmV -
""JwUJwUVr `m Xmhr oXem
_hmÀ`mJr gmodÃr]mB©
odÌdmMr R>acr ZdcmB©'' ([•. H´$. 39)
gmodÃr]mB™M H$m © [mhˇZ Xmhr oXemhr ‡\w$ÎcrV PmÎ`m AmoU À`mß¿`m H$m`m©M Í$[mZ odÌdmVrc
EH$m ZÏ`m [dm©cmM gwÍ$dmV Pmcr. ^maV y_r¿`m `m aÀZmßM H$m © wJ‡dV©H$ Amh Ag "qgYy
^mgc' `mßZm dmQ>V. "O` H´$mßoV¡`mVr' `m H$odVV H$do`Ãr ÂhUV -
""XmZ ¡`mVtZm ‡H$me XD$oZ COir`c ^maV ycm
wJ‡dV©H$ H´$mßVr XdV H$mQ>r ‡Um_ J VwOcm$&'' ([•. H´$.28)
wJ‡dV©H$ Ag H$m © H$aUmË`m gmodÃr]mB™Zm H$do`Ãr H$mQ>r H$mQ>r ‡Um_ H$aV. "_mPr _m`' `m
H$odVVhr AoZc MÏhmU `mßZr gmodÃr]mB™¿`m _mZdVmdmXr H$m`m©da ‡H$mePmV Q>mH$ccm Amh.
OmVr, Y_©, Í$T>r, [aß[a¿`m JVV Imc Í$VcÎ`m g_mOmcm À`mßZr g_mZVMm gßXe oXcm.
""oºÒV _hß_Xmer
_mßJ ]´m˜Umer
Yamd [mQ>mer
gmßJyZ Jcr J _m`
Aer gmodÃr _mPr J _m`$&'' ([•. H´$. 24)
OmVrÏ`dÒWMr ]ßYZ Xya H$Í$Z "AmÂhr gd© EH$mM B©ÌdamMr cH$a AmhmV' m C∑Vr‡_mU g_mOmV
g_Vm oZ_m©U Ïhmdr d gdm™Zr Jw`mJmqdXmZ ZmßXmd Aer Ï`m[H$ XyaX•ÓQ>r R>dyZ gmodÃr]mB™Zr
220
wJ[´dV©H$ Ag H$m © H$c. H$dr "VmZmOr OJVm[' `mßZm Va gmodÃr]mB© \w$c `m À`mß¿`m H$m`m©_wi
"_hmZ amÓQ≠>_mVm' dmQ>VmV. l_H$ar, H$ÓQ>H$ar, XocV AmoU pÒÃ`mßM Xw:I \w$c Xmß[À`mcm [hmdc
Zmhr. À`mßZr XrZ-XocV, ÒÃr-ey–mß¿`m h∑H$mgmR>r edQ>¿`m Ìdmgm[ ™V ÒdV:Mm Xh oPOodcm.
À`mßZr Am[Î`m H$m`m©VyZ
""gßXe OJmVrc _mZdVcm oXcm
gm_moOH$ cmH$emhr, C¿M _yÎ`mßMm
›`m`, g_Vm, ÒdmVßÕ`, ]ßYwVMm'' ([•. H´$. 40)
gm_moOH$ g_Vm, ›`m`, ÒdmVßÕ` AmoU ]ßYwVm `m \w$c Xmß[À`mZ g_mOmcm oXcÎ`m gßXemM
odÌdmVrc Mß–, gy ©, Vma h gw’m gmjrXma AmhV. \w$c Xmß[À`m¿`m H$m`m©cm oh_mc` [d©VmMr
JJZÍ$[r CßMr AmoU [∞ogo\$H$ _hmgmJam[jmhr OmÒV Imcr Amh Ag H$dr Jm°admX≤Jma H$mT>Vm.
""R>dyZr Jc OJmV _hmZ H$V©•Àd H$Í$Zr Jc
AmYwoZH$ OJmcm gßXe XD$Zr Jc
_mZdVm AmoU gÀ`Y_© gd©lÓR> `mVM
gd© OJmM ^c'' ([•. H´$. 40)
\w$c Xmß[À`mZ Am[Î`m H$m`m©VyZ AmMma odMmamVyZ _mZdVm d gÀ`oZÓR>m mMm AmXe© g_mOmg_ma
KmcyZ oXcm. À`mßM g_mOgwYmaUM H$m © H$mUÀ`mhr odoeÓQ> OmVrH$naVm ZÏhV. pÒÃ`m, ey–moVey–
AmoW©H$X•ÓQ>Ám _mJmgcÎ`m cmH$mßgmR>r À`mßM H$m © hmV. odÌdmVrc cmH$mßgmR>r gßV kmZÌdamßZr
[gm`XmZ _moJVc hmV. VgM gmodÃr]mB™Zr AIßS> g_mOm¿`m ^Î`mgmR>r Am[c Am wÓ` dMc.
gmodÃr]mB™Zr H$cÎ`m H$m`m©Mm Jm°ad H$aVmZm S>m∞. _m. Jm. _mir ocohVmV - ""gmodÃr]mB© ÂhUO
ÒÃrg_mOmVrc ^maVr` gßÒH•$VrMm AmXe© hm . [XXocVmß¿`m C’mamgmR>r [Qy>Z CR>cc h [ohc
ÒÃraÀZ hm . d`m¿`m gVamÏ`m dfu EZ VmÍ$`mV [w`mgmaª`m gZmV›`mß¿`m _mhaKamV AZH$
gßH$Q>mßZm Q>∑H$a XD$Z gÀ`, g_Vm AmoU _mZdVm `mgmR>r OmVramdmß¿`m H´$mßoVH$m`m©V gh^mJr
hmD$Z À`m H$di ÒÃr_w∑Vr AmßXmcZm¿`m Am⁄OZH$ R>aÎ`m Ag ZgyZ odÌd_mZdm¿`m H$Î`mUmgmR>r
Ìdmg KD$Z À`mgmR>r gd©Òd dmhˇZ KUmË`m wJÒÃr AmhV.''3 gmodÃr]mB™Zr OmVramdmß¿`m H$m`m©V
Am[c gd©Òd g_o[©V H$arV AgVmZmM ÒdV:¿`m H$m`m©Mmhr dJim R>gm C_Q>odcm. edQ>¿`m
jUm[ ™V ÒdV:Mm Ord Ym∑`mV KmcyZ _mZd OmVrMr gdm H$a`mV À`mßZr Y›`Vm _mZcr. h
gmodÃr]mB™M H$m © _hŒd[yU© AgM Amh, Ag ‡ÒVwV H$dr-H$do`ÃtZm _ZÒdr dmQ>V AgÎ`m_wi
221
d gmodÃr]mB™¿`m YS>mS>r¿`m H$m`m©Mr AmOhr JaO ^mgV AgÎ`m_wi À`m ‡aH$ R>aVmV. hm
AmemdmX `moR>H$mUr _hŒd[yU© R>aVm.
B©) ‡aUmXm`r H$odVm -
gmodÃr]mB™Zr 19 Ï`m eVH$mV ÒÃr-eyX´mßgmR>r, XrZ-XocVmßgmR>r oejU, g_mOgdm,
‡]mYZ `m ododY _mJm™Zr g_mO[nadV©ZmM H$m © H$c. ÒÃr-_w∑VrM H$m ©, XrZ-XocV AZmWmß¿`m
h∑H$mgmR>rMm cT>m `mgmR>r À`mßZr oejUm¿`m _m‹`_mVyZ H$ccr YS>[S> AmO¿`m ZÏ`m o[T>rcm
‡aUmXm`r dmQ>V. "À`mßZr' _mUyg Y_© lÓR> _mZyZ H$m © H$c. ÂhUyZM AmO¿`m ZÏ`m o[T>rcm V
_hŒdmM dmQ>V.
"_emc' - oZcmß]ar oeH$, "gmodÃr¿`m ÒdflZmVrc [mar'- ZyVZ _midr, "gmodÃr ÂhUmcr'
- Zrc_ _mUJmd, "gmodÃr Z_Z' - dgwYm gaXma, "H´$mßoV¡`mVr' - Cfm Aß ma, "_mPr _m`' -
AoZc MÏhmU, "H´$mßoV¡`mVr gmodÃr dßXZ' - gwo_Ãm OmYd `mgmaª`m gmodÃr]mB™¿`m ‡^mdr
Ï`p∑V_Œdmodf`r ocohÎ`m JcÎ`m H$odVmß_YyZ AmH$mßjm, odZ_´Vm, ‡]mYZ[aVm, ZÏ`m Amem
Aem JwUmßZr w∑V H$odVm Am[Î`mg_ma V.
"_emc' `m H$odVV oZcmß]ar oeH$ `mßZr gmodÃr]mB™¿`m H$m`m©Mm AmO¿`m ZÏ`m o[T>rZ
dgm KVcm [mohO Ag gyoMV H$c Amh. OmVramdmß¿`m [mdcmda [mD$c R>dyZ gmodÃr]mB™Zr
ÒÃrC’mamM d g_mO[´]mYZmM H$m © Am wÓ`^a H$c. AkmZm¿`m AßY:H$mamV oIV[V [S>cÎ`m
g_mOmcm ZÏ`m AmeMm oH$aU XmIodV AgVmZm gmodÃr]mB™¿`m Í$[mZ ÒZhmMr ¡`mV OmVramdmßZr
oZVm›V VdV R>dcr. [aßVw hm ÒZh O[`mgmR>r _mà gmodÃr]mB™Zm gZmV›`mH$Sy>Z hmcA[ÓQ>m ghZ
H$amÏ`m cmJÎ`m. odamYH$mß¿`m odamYmcm Z Ow_mZVm gmjaVMr [UVr gmodÃr]mB™Zr O[yZ AmUcr
d Vr [wT>¿`m o[T>r¿`m hmVr oXcr Amh.
""ÒÃr OmVr¿`m C’mamÒVd
¡`mV AerM VdV R>dy
H$mi ]Xccm AmÂhrhr ]Xcy
¡`mV ZÏh AmÂhr _emc hmD$$&'' ([•. H´$. 15)
AmVm ZÏ`m o[T>rZ gmodÃr]mB™Mr ÒZhmMr ¡`mV AerM VdV R>dcr [mohO d di‡gßJr pÒÃ`mß¿`m
C’mamgmR>r ]XcÀ`m H$mim‡_mU aUamoJUrM Í$[ KD$Z cT>md cmJc Var cT>m`cm hd.
ÒÃrApÒ_VgmR>rMm hm cT>m gmodÃr]mB™Mm cT>m [wT> ZUmam AgmM Agc Agm AmemdmX H$do`Ãr
222
Ï`∑V H$aV. AgmM AmemdmX H$do`Ãr "ZyVZ _midr' `mßZr "gmodÃr¿`m ÒdflZmVrc [mar' `m
H$odVVyZ Ï`∑V H$ccm Amh. \w$c Xmß[À`mZ ÒÃr-C’mamM H$m © hmVr KdyZ pÒÃ`mß¿`m OrdZmcm
Zdm AW© ‡mflV H$Í$Z oXcm. [aßVw H$di 19 Ï`m eVH$mV oXccm cT>m ÒÃr_w∑VrgmR>r [wagm Zmhr.
AmOhr Vm cT>m oVV∑`mM VmH$XrZ gwÍ$ R>dcm [mohO. AmO H$di ‡og’r _m‹`_mdÍ$Z ‡gmnaV
hmUmar JmUr, kmZÌdarM oddMZ, À`mMÀ`m‡H$ma¿`m Q>r. Ïhr. darc ognaAÎg, dV©_mZ[ÃmVrc
gm¢X © gÎcm `m dada¿`m JmÓQ>tH$S>M pÒÃ`m AmH$of©V hmD$ cmJÎ`m AmhV. hr gd© ßÃUmM
pÒÃ`mßZm À`mß¿`m _yi¿`m ÒÃr-ApÒ_V¿`m ‡ÌZmß[mgyZ ]mOycm ZUmar Amh. À`m_wi m wc wc°Ê`m¿`m
Amhmar Z OmVm AmO¿`m VÍ$UrZ ‡À H$ [mD$c gmdY[U CMcc [mohO. AmO ‡À H$ JmÓQ>rV
OmV, Y_©, XdXdVm mßMr gao_gi Pmccr Amh. gmodÃr]mB™¿`m H$m`m©_wi pÒÃ`mß¿`m_‹ oZ_m©U
Pmccm AmÀ_odÌdmghr R>MyZ H$mT>m`cm g_mOÏ`dÒWm _mJ[wT> [mhUma Zmhr. ÂhUyZM H$do`Ãr
ÂhUV -
""ÂhUyZ - [mar, Vy Amhg AOmU
_mà gmodÃr¿`m ÒdflZmVrc
¯m gmË`mM ]m]r Vy ‹`mZmV K
oZ Vw¬`m AmdmOmVcr
\w$c Amß]S>H$amßMr JmUr Jm`cm oeH$$&&'' ([•. H´$. 17)
pÒÃ`mßZm H$m¢Qw>ßo]H$ AmoU gm_moOH$ OrdZmV ÒdVßÃ[U OJm`M Agc, IË`m AWm©Z ÒÃr-
ÒdmVßÕ`mMr [hmQ> Ïhm`Mr Agc Va \w$c Amß]S>H$amß¿`m H$m`m©Mr, AmMma-odMmamßMr oeXmar ]am]a
KD$ZM dmQ>Mmc H$am`cm hdr. pÒÃ`mßZr À`mß¿`m h∑H$ AmoU AoYH$mamgmR>r cT>m ÒdV:M cT>cm
[mohO. ÒdV:¿`m AmdmOmVrc AßV_©ZmVyZ ]mha [S>Umar JrV ÒÃr-ApÒ_VgmR>r Jmo`cr [mohOV
hr ‡aUm gmodÃr]mB™¿`mH$Sy>ZM o_iV.
"gmodÃr ÂhUmcr' `m H$odVVyZ H$do`Ãr Zrc_ _mUJmd `mßZr gmodÃr]mB™¿`m H$m`m©Mm
dgm KD$Z AmO¿`m ZÏ`m o[T>rVrc pÒÃ`mßZr H$mimMr [mdc AmiIyZ ÒdV: ]Xcm`cm oeH$c
[mohO Aer ^mdZm Ï`∑V H$cr Amh. gmodÃr]mB™Zr ÒÃr-ey–mßM, XrZ-XocVmßßM Xw:I H$_r
H$a`mgmR>r oejU ‡gmamM _mZdVmY_m©M _hŒd[yU© H$m`© H$c. pÒÃ`mß¿`m oejUmgmR>r
gmodÃr]mB™Zr H$cÎ`m ‡`ÀZm_wi pÒÃ`m H$di oeH$Î`mM ZmhrV, Va S>m∞∑Q>a, BßoOoZAa, dH$sc
Aem ododY jÃmV `e o_idy cmJÎ`m. [aßVw ÒdV: oejU KD$Z XwgË`mcm oeH$od`mM H$m_
223
H$aUmar A‹`m[H$ PmÎ`mZßVa VdT>ÁmdaM g_mYmZ _mZUmar, ÒÃr gmodÃr]mB™Zm A[ojV Zmhr.
À`m¿`mhr [wT> OmD$Z odH$mgmgmR>r Zd Zd _mJ© YwßS>mim`cm hdV ÂhUyZM H$do`Ãr ÂhUV -
""AOyZ Vy YwimjamVyZ ]mha
[S>crM Zmhrg Va ?
AJ Aja \$∑V
dmQ> XmIod`mgmR>r AgVmV
H$mim¿`m [wT> Om`mgmR>r
Hw$]S>Ám \$H$mÏ`mM cmJVmV $&'' ([•. H´$. 11)
gmodÃr]mB™¿`m H$m`m©Mm AmYma KD$Z Am[U oH$Vr oXdg dmdaUma. ZÏ`m o[T>rVrc pÒÃ`mßZr
]XcÀ`m H$mimMr [mdc AmiIyZ Zdr ojoVO [mXmH´$mßV H$a`mMr V`mar R>dcr [mohO. H$di
ÒdV:[waVm kmZmMm C[`mJ H$Í$Z Z KVm gmodÃr]mB™¿`m H$m`m©Mm dgm KD$Z _mZdVmY_m©M H$m ©
H$am`cm hd. À`mß¿`m H$m`m©VyZ Ò\y$Vu KD$Z dmQ>Mmc H$aU hrM gmodÃr]mB™¿`m H$m`m©Mr [mM[mdVr
Agc.
"gmodÃr Z_Z' - dgwYm gaXma, "H´$mßoV¡`mVr' - Cfm Aß^ma `mß¿`m H$odVmß_YyZhr
gmodÃr]mB™Zr ÒÃr-ey–mß¿`m oejUmgmR>r gm_moOH$ ‡]mYZmgmR>r H$cÎ`m H$m`m©M H$m°VwH$ H$cc
Amh. [aßVw À`mM]am]a AmOhr ÒÃr-ey–mß¿`m odH$mgm¿`m _mJm©V AZH$ AS>Wi VmV. m]X≤XcMr
IßV Ï`∑V H$arV ZÏ`mZ cT>m X`mMm oZYm©ahr Ï`∑V H$ccm Amh.
""À`mVyZ Am_Mm oZYm©a
gmodÃr¡`mV cmd`mMm
`m oZaja _ohcmßZm
gmja H$Í$Z K`mMm'' ([•. H´$. 38)
AOyZhr gd© pÒÃ`mßZm oejU o_imcc Zmhr. AS>mUr, AkmZr AgUmË`m pÒÃ`mßZm gmja H$aU
hmM oZYm©a H$aU _hŒdmM Amh. gmodÃr]mB™¿`m H$m`m©Mm dgm KD$Z [wT> OmV AgVmZm AZH$
AS>MUr AmÎ`m. Varhr À`mß¿`m AmR>dUrZ Zdr ‡aUm o_iV AmoU H$m © H$a`mM ]i V.
ÂhUyZM Am^mimEdT> H$m © H$aUmË`m gmodÃr]mB™[wT> H$do`Ãr ZV_ÒVH$ hmVmV. À`mßZm dßXZ H$aVmV.
pÒÃ`m d XrZ-XocVmß¿`m H$Î`mUmgmR>r oejUmM d g_mO‡]mYZmM H$m © H$arV AgVmZm
gZmV›`mßH$Sy>Z gmodÃr]mB™Zm Ãmg Pmcm, Varhr gmodÃr]mB© Am[Î`m ‹ m[mgyZ [amd•Œm PmÎ`m
224
ZmhrV. hrM ‡aUm H$dr "AoZc MÏhmU' `mß¿`m "_mPr _m`' `m H$odVVyZ Ï`∑V Pmccr Amh.
gmodÃr]mB™Mr AmR>dU H$di O ßVr [w`moVWr¿`mdir Z hmVm À`mß¿`m AmMma odMmamßMm dgm
Am[U Zh_r¿`mM OrdZmV AßoJH$macm [mohO h gmßJVmZm H$dr ocohVm -
""oVMm odMma
oVMm AmMma
AmO[mgyZ _r [cUma hm`
gm]Vrcm Vy _m¬`m Uma H$m` ?
Aer gmodÃr _mPr J _m` !'' ([•. H´$. 24)
gmodÃr]mB™M AmMma-odMma AmMaUmV AmU`mMr gwÍ$dmV ÒdV:[mgyZM H$cr [mohO AmoU
À`mß¿`m H$m`m©Mr _hVr XwgË`mßZmhr [Q>dyZ oXcr [mohO.
"H´$mßoV¡`mVr gmodÃr dßXZ' `m H$odVV H$do`Ãr "gwo_Ãm OmYd' _hmZ H$m © H$aUmË`m
gm‹dr gmodÃr]mB©]X≤Xc ^md Ï`∑V H$aVmV -
""[mdZ Ïhmd Mnaà JmD$Z
VwP Ò\y$oV©Xm`r
Vd H$m`m©Mr ¡`mV [Q>dy
AmÂhr R>m`r R>m`r
KD$ ‡aUm oZÀ` Zdr Vd Zm_ JmD$Zr`m$&'' ([•. H´$. 27)
gmodÃr]mB™¿`m H$m`m©VyZ Ò\y$Vu, ‡aUm KD$ZM AmÂhr [wT>rc H$m © H$arV amhˇ. OmVramdmßM ÒÃr-
_w∑VrM ÒdflZ gmH$ma H$aUmË`m _mZdVMr gdm H$aUmË`m gmodÃr]mB© [wZ:[w›hm O›_mg `mÏ`mV
Ag H$do`Ãrcm dmQ>V.
g_mOmV Am_ycmJ´ [nadV©Z KS>dyZ AmU`mgmR>r gmodÃr]mB™Zr H$mimer Q>∑H$a XV ‡`ÀZ
H$c. AmOgw’m À`mß¿`m odMmamßMr, H$m`m©Mr g_mOmcm JaO Amh h Jm°admZ gmßJVmZm _Km [mZga
ocohVmV, ""_mUyg ÂhUyZ OJ`mMr odkmZmda AmYmnaV _yÎ`mßMr EHy$UM g_mOmMr Or H$mhr
‡JVr OJmV Pmcr Vr gmodÃr]mB™gmaª`m gwYmaH$mßMr Xya—ÓQ>r, À`mßM H$m © `m_wiM Pmcr. Am[U
Am[Î`mcm AmO O H$mhr WmS>g gwg¯ OrdZ OJVm V Amh À`mMr ‡MßS> qH$_V gmodÃr]mB™Zr
_mOcr Amh.''4 g_mOodH$mgmM _mUgmVrc __Œd OmJod`mM ÒdflZ gmodÃr]mB™¿`m H$m`m©VyZ
o_iUmË`m ‡aUVyZM [yU© hmD$ eH$c Agm AmemdmXM À`mßZr Ï`∑V H$ccm Amh. \w$c Xmß[À`mZ
ÒÃr-ey–mßZm Jwcm_oJarVyZ _w∑VVm o_imdr `m hVyZ e°joUH$ AmoU gm_moOH$ ‡]mYZmM H$m ©
225
H$c. VrM ‡aUm KD$Z AmOhr pÒÃ`mßM, AmoW©H$—ÓQ>Ám _mJmgcÎ`m KQ>H$mßM O ododY ‡ÌZ
AmhV V gmS>odVm Vrc À`mgmR>r ododY C[m``mOZm H$aVm Vrc.
C) C[j]X≤Xc C–H$, IßV Ï`∑V H$aUmË`m H$odVm -
gmodÃr]mB© d OmVramd \w$c `mßZr EH$Xm e°joUH$ d gm_moOH$ H$m © hmVr KVÎ`mZßVa
Am[Î`m ‹ m[mgyZ Vgy ahr _mJ hQ>c ZmhrV. EH$Xm À`mßZr ]ßS>mMm P|S>m hmVr KVÎ`mZßVa
Am[mAm[M AmVrc ¡dmcm_wIr ]mha [Sy> cmJcm. gmodÃr]mB™Zr ÒÃr-ey–mß¿`m OrdZmcm Zdr
oXem XmIodcr d g_mOmV VO oZ_m©U H$c. [aßVw g_mO _mà gmodÃr]mB™Zm naVga odgaccm
Amh. gmodÃr]mB™¿`m H$m`m©M _mR>[U, À`mß¿`m H•$Vr w∑V H$m`m©Vrc dJi[U, odMmamßMr C[ w∑VVm
AmO¿`m ZÏ`m o[T>r¿`m cjmV Z AmÎ`m_wi À`mVyZ Om ]mY ø`m`cm hdm hmVm Vm KVcm OmV
Zmhr. `modf`rMr IßVhr "gmodÃr]mB©' \$. _wß. qeX, "_hmAmB©M AmR>dm YS>' dgwßYam _Ymi,
"ÒÃrC’maH$' AoZc MÏhmU, "AmYwoZH$ ÒÃr' adt– dmK_ma, "⁄m gmodÃrM Zmd' AoZc MÏhmU
`m H$odVmßVyZhr Ï`∑V Pmccr Amh.
AßYmË`m wJmMm AßV H$a`mgmR>r gmodÃr]mB™Zr ]h˛OZ g_mOmV gmjaVM d g_mO
[nadV©ZmM AdKS> H$m_ dJmZ gwÍ$ H$c. AkmZm_wi _Vr, ZrVr, JVr, odŒm h gd©M OmV hmV.
VÏhm AkmZm¿`m gm_´m¡`mcm hX≤X[ma H$a`mgmR>r gmodÃr]mB™Zr oejUmMr JßJmÃr emofV, o[S>rV,
ÒÃr-ey–mß¿`m Kar [mhmModcr. [aßVw gmodÃr]mB™¿`m H$m`m©Mr CoMV OmU R>dcr Jccr Zmhr
`m]X≤XcMr IßV "gmodÃr]mB©'`m H$odVV Ï`∑V H$aVmZm H$dr \$. _wß. qeX ÂhUVmV -
""XgË`mg AmVm
[woOVm Am wY
gmc^a gmY
Zmd Zmhr'' ([•. H´$. 10)
_hmZ ÒÃr-[wÍ$fmß¿`m O ßÀ`m, [w`oVœ`m Am[Î`mH$S> gmOË`m H$Î`m OmVmV. dfm©VyZ EH$XmM
À`mMr AmR>dU hmV AmoU À`mZßVa _mà arVga Am[U À`mßZm odgaVm. gmodÃr]mB™Mrhr H$di
Ï`∑Vr [yOm Z H$aVm À`mß¿`m odMmamßMm ‡Mma d ‡gma H$Í$Z V odMma AmMaUmV AmUc VaM
À`mß¿`m AmR>dUtZm _hŒd Amh A›`Wm Zmhr. gmodÃr]mB™Mr hmUmar ‡VmaUm Wmß]cr [mohO hrM
H$drMr A[jm Amh. AerM A[jm "_hmAmB©Mß AmR>dm YS>ß' `m H$odVV H$do`Ãr dgwßYam _Ymi
`mßZr Ï`∑V H$ccr Amh. À`m ÂhUVmV -
226
""ÏhVr gmodÃr]mB© \w$c
oVZ oejU g_XÁm oXc
oVcm ›hm` Hw$Zr OmZc
[a g_XÁmßM Pmc ^cß
À`m _hmAmB©M AmR>dm YS>'' ([•. H´$. 25)
g_mOmH$Sy>Z gmodÃr]mB™Mr C[jmM Pmcr `mMr IßV H$do`Ãrcm dmQ>V.
ÒÃrOmVr¿`m C’mamgmR>r gmodÃr]mB™¿`m AmMma-odMmamßMm dgm KD$Z ÒÃr-‡ÌZmßgmR>r
cT>m C^macm [mohO h gmßJVmZm "ÒÃr C’maH$' `m H$odVV H$dr AoZc MÏhmU ocohVmV -
""ZwgV AmÌdmgZ XD$ ZH$m hm
\w$c odMmam H$cßH$ ZH$m hm$&'' ([•. H´$.29)
AmO¿`m am¡`H$À`m™‡_mU \w$c Xmß[À`mZ H$di AmÌdmgZ Z XVm ÒÃr-ey–mßgmR>r H•$Vr w∑V H$m ©
H$c. AmO H$di AmÌdmgZ XV o\$aU ÂhUO \w$c Xmß[À`m¿`m AmMma-odMmamßZm H$cßH$
cmd`mgmaIM Amh Ag H$drcm dmQ>V. pÒÃ`mß¿`m C’mamgmR>r cT>UmË`m gmodÃr]mB™Zm AmOMr
AmYwoZH$ wJmVrc ÒÃr _mà odgÍ$ cmJcr Amh. `m]X≤XcM d°fÂ` Ï`∑V H$aVmZm H$dr adtX´
dmK_ma "AmYwoZH$ ÒÃr' `m H$odVV ocohVmV -
""H$m_mßY gßÒH•$VrVyZ Vwcm _w∑V H$aUmË`m
_w∑VrXmVrcmM H$m`_Mr odgacrg?'' ([•. H´$. 36)
gmodÃr]mB™Zr ÒÃr_w∑VrgmR>r ÒÃr-[wÍ$f g_mZVgmR>rMm cT>m C^macm. À`mß¿`m_wiM AmO ÒÃr
‡À H$ jÃmV gj_[U H$m_ H$Í$ cmJcr Amh. [aßVw `m oeH$cÎ`m pÒÃ`mßZm gmodÃr]mB™ßMm odga
[S>mdm, `mM eÎ` Ï`∑V H$aVmZm oXgVmV.
gmodÃr]mB™Zr ¡`m odMmamßZr oejUmH$S> [mohc hmV Vr d•Œmr AmO¿`m Ï`dÒWV cm[
[mdV MmcÎ`mMr IßV "XÁm gmodÃrMß Zmd'`m H$odVV Ï`∑V H$aVmZm H$dr AoZc MÏhmU ÂhUVmV
""occmd H$aVm kmZmMm - H$UmH$UmZ
VwÂhrhr jUmjUr ImVm oeÏ`mem[
[U Al[mßM $&
AZ eUJmi - S>mZeZM $&&
227
A[_mZ oJiVm Z S>_J_Vm
oXdgm T>d˘`m H$aVm MmË`m'' ([•. H´$. 30)
AmO oejUg_´mQ>mßZr A_m[ emim gwÍ$ H$Î`m AmhV. [U `m emimVyZ _mà oejUmMm occmd
_mßS>cm OmV Amh. ]h˛OZ g_mOmcm oejU o_iU AmO H$R>rU hmD$ cmJc Amh. S>mZeZ¿`m
ZmdmImcr oejUmM Pmcc ]mOmarH$aU AmO CKS>Ám S>m `mßZr [hmdV Zmhr.
""H$mT>crV emim, N>mZ H$cV
AmVm odMma H$gcm H$aVm
XÁm gmodÃrMß Zmd'' ([•. H´$. 30)
gmodÃr]mB™Zr ÒÃr-ey–-AoVey–mßgmR>r kmZmMr [mU[mB© Iwcr H$cr. À`mM kmZJßJcm gd©gm_m›`mßZm
_wH$md cmJUma H$s H$m` ? Aer AdÒWm `m oejU Ï`dÒWV oZ_m©U Pmccr Amh. VÏhm ÒÃr-
ey–mß¿`m oejUmMr _whV©_T> amdUmË`m gmodÃr]mB™M Zmd emicm oXÎ`mZßVa Var oH$_mZ h oejUmM
]mOmarH$aU Wmß]c Aer Amem H$drcm dmQ>V.
\w$c Xmß[À`mMr ‡aUm KD$Z emhˇ _hmamO, S>m∞. ]m]mgmh] Amß]S>H$a, S>m∞. H$_©dra mD$amd
[mQ>rc `mßZr VimJmimVÎ`m cmH$mßgmR>r e°joUH$ H$m © H$c. S>m∞. H$_©dra ^mD$amd [mQ>rc `mßZr Va
dgoVJ•hmVrc od⁄mœ`m™¿`m Ï`dÒWgmR>r Am[Î`m [ÀZrcm c˙_r]mB™Zm cßH$Mr [md©Vr H$cr. [U
AmOM h oejUg_´mQ> Am[Î`m c˙_rgmR>r N>mÃmßM oIg H$m[yZ gm›`mMr cßH$m C^ma`mM H$m_
H$arV AmhV. À`mßZm Am[U H$arV AgcÎ`m dmB©Q> H•$À`m]X≤Xc H$mhrM dmQ>V Zmhr. `mMrhr IßV
H$drcm dmQ>V. oejU Ï`dÒWVrc hm odamYm^mg H$drcm [hmdV Zmhr. VÏhm gdm™Zm oejU
o_imc [mohO `mgmR>r ‡`ÀZ H$aUmË`m \w$c Xmß[À`mMr AmR>dU H$drcm PmÎ`moedm` amhmV
Zmhr.
H$mim¿`m [wT> [mD$c Q>mHy$Z H´$mßoVH$m © H$aUmË`m _hmÀÂ`mß¿`m dmQ>Ámcm ]Ë`mMdim
ÒVwVr[jm qZXmM V AgV. \w$c Xmß[À` h`mV AgVmZm ÒVwVr[jm N>iM AoYH$ Pmcm. o]´oQ>e
gaH$macm m XmKmßM _mR>[U g_Oc. À`mßZr gÀH$ma H$cm. [aßVw Am[Î`m cmH$mßZm _mà \w$c Xmß[À`m¿`m
H$m`m©M X´ÓQ>[U, Xya—ÓQ>r[Um g_Om`cm eVH$^amMm Var H$mcmdYr Omdm cmJcm. AmOhr
gmodÃr]mB™¿`m H$m`m©VyZ, À`mß¿`m AmMma odMmamVyZ, e°joUH$ VŒdmVyZ Iy[ H$mhr KVm `mgmaI
Amh.
228
"_hmÀ`mJr gmodÃr]mB©' m H$odVVhr H$drcm gmodÃr]mB© \w$c mßM ÒÃr-eyX´mß¿`m OrdZmV
AmZßX oZ_m©U H$a`mM H$m © odÌdÏ`m[H$ dmQ>V. [aßVw h Ï`m[H$ H$m © H$arV AgVmZm gmodÃr]mB™Zm
PmcÎ`m Ãmgm]X≤Xc H$dr ocohVm,
""oH$Vr oXYÎ`m oeÏ`m À`m H$_©R>mßZr
Zmhr S>J_Jcr Zma Òdmo^_mZr
‹ m[mgyZ T>icr Zmhr'' ([•. H´$. 39)
g_mO[nadV©ZmM H$m © H$arV AgVmZm AZH$ g_mOHß$Q>H$mH$Sy>Z À`mßZm Ãmg Pmcm `m]X≤XcMr
IßV, MrS> H$dr¿`m e„Xme„XmßVyZ Ï`∑V Pmccr Amh. gmodÃr]mB™Zm Am[Î`m g_mOÏ`dÒWV
›`m` o_imcm Zmhr `m]X≤XcMr Am[cr ^mdZm Ï`∑V H$aVmZm "ÒdÒW ]gm`Mß Zmhr' `m H$odVV
H$do`Ãr ZyVZ _midr ocohVmV,
""Vwcmhr Iy[ Xya R>dc J À`mßZr Am_¿`m[mgyZ
_m` cH$am[ ™V [mhmMy Z ?
Aer H$er hr oN>Zmc Ï`dÒWm ---'' ([•. H´$. 22)
gmodÃr]mB™Mr AmiI OmVramdmßMr [ÀZr AerM H$cr OmV hmVr. gmodÃr]mB™Mm H$V©]Jma[Um,
]ßS>Ima[Um, Y° ©ercVm, _mZdVMr gmjmV _yVu `m JwUmß¿`mH$S> Xwc©j H$c Jc. `m]X≤XcMr
Am[cr IßV Ï`∑V H$aVmZm hna ZaH$ ocohVmV, ""[mR>rda XŒmH$ [wÃmcm KD$Z cT>UmË`m c˙_r]mB©¿`m
"draJmWm' gmßJUmË`mßZr AmOmar _wcmcm [mR>rda KD$Z dmMdUmË`m `m em° m™JUMr _mà C[jmM
H$cr.''5 gmodÃr]mB™Mm À`mJ, g_[©UercVm, H$m ©Hw$ecVm `m JwUmßH$S> Xwc©j Z H$aVm AmOhr
gmodÃr]mB™M odMma, H$m © oXemXe©H$ Amh h cjmV KU JaOM Amh.
D$) gmodÃr]mB™Mr ÒÃr-_w∑Vr Midi -
Am[Î`m ^maVr` gßÒH•$Vr_‹ oÒÃ`mßda wJmZw wJ hmV Amccm AÀ`mMma, oejUm¿`m
A^mdm_wi oZ_m©U Pmccr oVMr AghmÊ` AdÒWm, odYdmßMr XwX©em, [edmB©¿`m H$mimV pÒÃ`mßda
hmV Agccm A›`m` `m À`mH$mimVrc [mÌd© y_rda OmVramdmß¿`m d°MmnaH$ ]°R>H$s¿`m gmoZ‹`mV
gmodÃr]mB™Mr ÒÃr-_w∑VrMr d°MmnaH$ ]°R>H$ V`ma Pmcr hmVr. ÒÃrMr [wÍ$fr XmÒ`ÀdmVyZ gwQ>H$m
Ïhmdr, oV¿`mV AmÀ_odÌdmg oZ_m©U Ïhmdm `mgmR>r gmodÃr]mB™Zr pÒÃ`mß¿`m oejUmcm _hŒd
oXc. oejUm¿`m oZo_ŒmmZ pÒÃ`m EH$Ã Vrc. [aÒ[amßMr gwIXw:I gmßJy eH$Vrc Agm AZw d
gmodÃr]mB™Zm ÒdV:¿`m oejUm[mgyZ AmÎ`m_wi ÒÃr-_w∑Vr Ïhmd`mMr Agc Va pÒÃ`mßZm oejU
229
XU A[nahm © Amh h À`mßZr AmIic. 1848 [mgyZ ÒÃroejUm]m]V gmodÃr]mB™Zr [wT>mH$ma
KVÎ`m_wi À`mßZm ]h˛OZ g_mOmVrc pÒÃ`mßMr MmßJcrM gmW o_iy cmJcr. À`mßZr odYdm oddmh,
[naV∑À`m, ]mchÀ`m, Hw$_mar _mVm, ‡m°T> oÒÃ`mßM oejU, ]mcOaR> oddmh, AÒ[•Ì`Vm oZdmaU
`mgmaª`m g_mOmVrc JhZ g_Ò`m gmS>od`mgmR>r [´ ÀZ gwÍ$ H$c. gmodÃr]mB™Zr ÒÃr-_w∑VrgmR>r
19 Ï`m eVH$mV H$m © H$c. [aßVw AmO H$mhr WmS>Ám\$ma ‡_mUmV pÒÃ`mßMr Pmccr ‡JVr gmS>cr
Va gd©M pÒÃ`mßMr [napÒWVr ]Xcccr oXgV Zmhr. hrM ÒÃrMr emH$mp›VH$m "_m` gmodÃrg' `m
H$odVVyZ H$do`Ãr d°emcr [VßJ mßZr _mßS>ccr Amh. gmodÃr]mB© \w$c mßZr EH$moUgmÏ`m eVH$mV
ÒÃr_w∑VrgmR>rMm cT>m C^mÍ$Z pÒÃ`mß¿`m Xw:Imcm dmMm \$mS>cr. h gm_moOH$ H$m © H$arV AgVmZm
À`mßZm emarnaH$ d _mZogH$ Ãmg ghZ H$amdm cmJcm. EH$moUgmÏ`m eVH$mV ÒÃr_w∑VrgmR>r CMccc
h [ohcM [mD$c ÂhUyZ H$do`Ãr ÂhUV,
""^mH$amgmaª`m S>m `mV eVH$mM ehmU[U [cUmar,
Cß]aR>Ám]mha [S>UmË`m gmË`m ]m`mßMr VyM AmoX_m`'' ([•. H´$. 7)
pÒÃ`mß¿`m—ÓQ>rZ Ao^_mZ dmQ>mdm AgM À`mßM H$m ©, [aßVw gmodÃr]mB™Zr ÒÃr_w∑VrgmR>r cT>m XD$Zhr
AmO Var pÒÃ`mßMr Xw:I gß[crV H$m` ? À`mß¿`m [napÒWVrV ]Xc Pmccm Amh H$m` ? `mM CŒma
Zmhr AgM o_iV. AmOhr pÒÃ`mßM ‡ÌZ g_Ò`m gß[cÎ`m ZmhrV Va AmOhr Vr [wÍ$f‡YmZ
Ï`dÒWMr oeH$maM ]Zccr Amh. Vr [yU©[U _w∑V hmD$ eH$ccr Zmhr h gmßJVmZm H$do`Ãr
ocohV,
"" UmË`m o[T>rcm ]m`m gJ˘`mV AmYr
OmJm H$Í$Z XVmV Am[Î`m Hw$S>rV
Varhr ]m`m C‰`m -------
Am[Î`mgmR>r OmJm _mJV oM_Q>rV
_md`mEdT>r'' ([•. H´$. 7)
ZÏ`m o[T>rMm AßHw$a Am[Î`m CXamV dmT>odUmË`m pÒÃ`mßZm _mà ÒdV:¿`m ApÒVÀdmgmR>r gßKf©
H$amdm cmJVm. hr oVMr AdhcZm [hmdV Zmhr. pÒÃ`mßda wJmZw wJ Pmccm AÀ`mMma, oejUm¿`m
A^mdm_wi oVM AghmÊ` OrdZ, odYdmßMr XwX©em `m gd© ‡ÌZmßZm o^S>V AgVmZm gmodÃr]mB™Zm
gd©Vm[ar Ãmg ghZ H$amdm cmJcm. Varhr ÒÃrM AmOhr H$m|S>c[U gß[cc Zmhr. gßgmam¿`m
IwamS>ÁmVM Jwa\$Q>ccr H$mUVhr ÒdmVßÕ` Zgccr ÒÃrM AmOhr [hm`cm o_iV. hr ÒÃrOmVrMr
230
emH$mp›VH$mM Amh. Ag H$do`Ãrcm dmQ>V. AmO¿`m pÒÃ`mß¿`m AdÒW]X≤Xc S>m∞. oXZH$a
Jm`H$dmS> Am[Î`m ^mdZm Ï`∑V H$aVmZm ÂhUVmV - ""AmOhr odgmd eVH$ gß[yZ EH$odgmÏ`m
eVH$m¿`m Cß]aR>Ámda OJ d maV Xe AgVmZm Am[Î`m XemV AmOhr ÒÃr IË`m AWm©Z H$m°Qw>ßo]H$
d gm_moOH$ Jwcm_oJarVyZ AOyZhr _w∑V Pmccr Zmhr. AmOhr AZH$ Jar] d Ag¯ pÒÃ`mßda
]cmÀH$ma PmÎ`mM Am[U dV©_mZ[ÃmVyZ dmMV AmhmV. pÒÃ`mßZm amIrd OmJm o_imÎ`m AmhV.
À`m_wi AZH$ pÒÃ`m amOH$s` [Xmda odamO_mZ PmÎ`mM Am[U [hmV AmhmV. [aßVw IË`m AWm©Z
À`m [XmMm AoYH$ma [wÍ$fM dm[aV AgÎ`mM oXgV. H$mhr oR>H$mUr KamVrc oZU© hr À`mßZm
ø`mdm cmJV Amh. IË`m AWm©Z ÒÃr _w∑V_ZmZ, gmhgr d•ŒmrZ, ÒdVßà ]w’rZ oZU© KD$ eH$V
Zmhr. AZH$ C¿M [X o_iyZhr Ia [mhVm À`m A]cmM amohÎ`m AmhV. A[dmX H$mhr pÒÃ`m
AmhV. À`mßMr gߪ`mhr Iy[M H$_r Amh. WmS>Ám\$ma \$aH$mZ ehar d J´m_rU mJmV hrM pÒÃ`mßMr
pÒWVr Amh.''6 gmodÃr]mB™Zr À`mH$mimer gwgßJV Agm ÒÃr_w∑VrgmR>r cT>m oXcm. AmO oejU
KD$Z pÒÃ`m dH$sc, S>m∞∑Q>a, BßoOoZAa, ‡m‹`m[H$ PmcÎ`m AmhV. [aßVw gmodÃr]mB© EdT>ÁmdaM
g_mYmZr ZmhrV h "gmodÃr ÂhUmcr' m H$odVVyZ H$do`Ãr Zrc_ _mUJmd mßZr Ï`∑V H$c Amh.
oejU KD$Z H$di ‡m‹`m[H$ ÂhUyZ H$m_ H$aU EdT>M gmodÃr]mB™Zm A[ojV Zmhr.
""AOyZ Vy YwimjamVyZ ]mha
[S>crM Zmhrg Va
AJ Aja \$∑V
dmQ> XmIod`mgmR>r AgVmV
H$mim¿`m [wT> Om`mgmR>r
Hw$]S>Ám \$H$mÏ`mM cmJVmV !'' ([•. H´$. 11)
gmodÃr]mB™Zr H$cÎ`m H$m`m©¿`m Hw$]S>Ám KD$Z Am[U oH$Vr oXdg dmdaUma. À`m \$Hy$Z XD$Z
À`m¿`mhr [wT> Zdr Zdr ojoVO [mXmH´$mßV H$a`mMr Am[cr V`mar hdr. gmodÃr]mB™¿`m ÒÃr_w∑Vr
AmßXmcZmMr oXemhr AmO ]XcV Amh. `m]X≤Xc Zm. J. [dma ÂhUVmV - ""gmodÃr]mB© \w$c
`mß¿`m H$mimVrc ÒÃr_w∑Vr AmßXmcZ AmO AZH$ diU KD$Z JßJmÃrgmaI Z amhVm odemc Ocgß ma
AgcÎ`m JßJmZXrgmaI Pmc Amh. BVH$s [nadV©Z ÒÃr_w∑Vr AmßXmcZmV Amccr AmhV H$s
gmodÃr]mB™Zr gwÍ$ H$cÎ`m ÒÃr_w∑Vr AmßXmcZmMm Mham_mhamM AmO ]Xcccm Amh.''7
gmodÃr]mB™¿`m H$mimVrc pÒÃ`mßer gß]ßoYV AgUmË`m gVr¿`m Mmcr¿`m odamYmV ‡gma H$aU,
231
odYdm oddmhmMm ‡Mma H$aU, ]mcoddmh, OaR>Hw$_mar oddmh Aem ododY ‡ÌZmßda pÒÃ`mßMr
OmJ•Vr H$aU JaOM hmV. À`mßMr ÒÃr_w∑VrMr yo_H$m hr H$di ÒÃr oeH$cr H$s Vr Hw$Qw>ß]mMm C’ma
H$ac, odH$mg H$ac EdT>rM _m\$H$ ZÏhVr Va ÒÃrdJm©Mr gd©M [mVirda o[idUyH$ hmV À`m
Jwcm_oJarVyZ oVMr _w∑VVm Pmcr [mohO Aer d°MmnaH$ ÒdÍ$[mMr hmVr. AmO oÒÃ`mß¿`m g_Ò`m
dJ˘`m ÒdÍ$[m¿`m AmhV. hßS>m]ir, oeH$cÎ`m pÒÃ`mßMr g_Ò`m, KQ>Ò\$mQ>mMm ‡ÌZ Aem ododY
g_Ò`m gmS>od`mM AmÏhmZ AmO ÒÃr_w∑Vr AmßXmcZmg_ma C Amh. Am[Î`m [wÍ$f‡YmZ gßÒH•$VrV
[wÍ$fdJm©cm odÌdmgmV KD$Z À`mß¿`m ghH$m`m©ZM h AmßXmcZ [wT> ZU JaOM Amh. gmodÃr]mB™Mm
cT>m [wT> Z`mgmR>r pÒÃ`mß¿`m oejUmVrc _mR>Ám ‡_mUmdarc gh^mJm]am]aM JwUmÀ_H$ d•’rH$S>
cj XU, À`mß¿`mH$naVm dJdJ˘`m `mOZm am]odU, ÒÃr H$di AmÀ_H|$o–V Z hmVm gm_moOH$
]mßoYcH$s ÒdrH$maUmarhr H$er hmB©c `mH$S> cj XU _hŒdmM Amh.
7.3 "gIr gmodÃr' (2007) _›Xm H$X_ :
A) cIZ‡aUm -
gmodÃr]mB© \$wc `mßM H$m ©H$V•©Àd, \w$c Xmß[À`m¿`m ^mdOrdZmMm AmcI _mßS>Uma "gIr
gmodÃr' h 268 [mZmßM ^md[yU© IßS>H$mÏ` _›Xm H$X_ `mßZr (2007) ocohc Amh. IßS>H$mÏ` hm
cIZ‡H$ma AmO OdiOdi cwflVM hmV Mmcccm AgVmZm _›Xm H$X_ `mßZr cjdYr Ag h
IßS>H$mÏ` cIZ H$cc Amh. \w$c Xmß[À`m¿`m OrdZH$m`m©Mm AmT>mdm KUma AZH$ JßW ocohc
Jcc AmhV. [aßVw [⁄_` Ag gß[yU© OrdZH$m © aImQ>Uma h [ohcM [wÒVH$ Amh. "gIr gmodÃr'
`m IßS>H$mÏ`m_mJrc ‡oH$ odf`r _›Xm H$X_ ÂhUVmV, ""\w$Î`mßMr dmÒVy, o^S>ÁmßMm dmS>m, Zm`Jmd
hr oR>H$mU [mohcr hmVr. chmZ[Um[mgyZ [w`mM aÒV [naM`mM, [wU _mP AmOmi ÂhUyZ \w$c
Xmß[À` _m¬`m AmOmiMM aohdmgr. Vr EH$ dJir AZw yVr. [U \w$Î`mßM eV, JdVr ]ßJcm h
dmMZm_wi H$Î[ZVyZ gmH$mac. ¡`mßZr \w$c [mohc hmV À`mßM ]mQ> Yac. MnaÃH$mamßZm, H$mXß]arH$mamßZm
‡ÌZ odMmac. AZH$ JßWmßMm YmßS>mim KVcm. oZ`VH$mocH$ hmVmer Yacr. edQ>r gmodÃr]mB™¿`m
ew’ AßV:H$aUmcm eaU Jc. VrM "gIr gmodÃr'.''8 H$do`ÃrZ gmodÃr]mB™¿`m OrdZmer
g_ag hmD$ZM cIZ H$cc oXgyZ V. gmodÃr]mB™¿`m Ï`p∑V_ŒdmVrc A›`m`modÍ$’ [Qy>Z
CR>UmË`m, ÒdVßà oZU© j_Vm AgUmË`m, YramXmŒm[U ‡À H$ gßH$Q>mcm gm_ma OmUmË`m, oejUmM
_hŒd OmUUmË`m Ag ododY [°cy gdm™ZmM ‡aUmXm`r Ag AmhV. gmodÃr]mB™¿`m H$m`m©VyZ ‡aUm
KD$Z Zd-Zdr ojoVO [mXmH´$mßV H$a`mM ]i ZÏ`m o[T>rg o_imd hmM CXmŒm hVy `m
cIZm[mR>r_mJrc Amh.
232
Am) aMZmVßà :-
`m IßS>H$mÏ`mMr gwÍ$dmV OmVramdmß¿`m _•À yZßVa oZKmcÎ`m _hm`mÿ`m ‡gßJmZ Pmccr
Amh. H$mÏ`m¿`m gwÍ$dmVrcmM ‡gßJ _Z hcmdyZ gmS>Umam Agm Amh. À`mZßVa AmR>dUr Í$[mZ
gßdmX gmYV H$mhr ‡gßJmßZm COmim XV XV H$mhr ‡gßJ AoVe` ZmQ>ÁmÀ_H$VZ ^md[yU©VZ aImQ>V
gmodÃr]mB™¿`m OrdZmMm EH$ _mR>m H$mc[Q> aImQ>ccm Amh. gmodÃr]mB™M ]mc[U, ]mcd`mVM
oddmh hmD$Z OmVramdmß¿`m KamV ‡de H$ccr gmodÃr, OmVramdmßZr oXcÎ`m oejUm_wi
gmodÃr]mB™¿`m Ï`p∑V_ŒdmMr Pmccr OS>UKS>U, gmodÃr]mB™M e°joUH$ d gm_moOH$ H$m`m©Vrc
`mJXmZ, gmodÃr]mB™Mr Am wÓ`m¿`m edQ>¿`m jUm[ ™VMr g_mOH$m`m©gmR>rMr Vi_i Ag AZH$
‡gßJ `m IßS>H$mÏ`mV oMoÃV Pmcc AmhV. [aßVw À`mcm H$mcmZwH´$_ Zmhr. Varhr EH$ MmßJcß H$mÏ`
dmMÎ`mMm oZ i AmZßX XUma, dmMH$mßMr CÀHß$R>m dmT>odUma Ag h IßS>H$mÏ` Amh.
B) gmodÃr]mB™¿`m Ï`p∑V_ŒdmM ododY [°cy -
‡ÒVwV IßS>H$mÏ`mV gmodÃr]mB™Zm "‚c∞e ]∞H$' [’VrZ H$mhr AmR>dV AmoU gßdmXmVyZ V V
‡gßJ oOdßV hmVmV. gmodÃr]mB™Mm ]mc[UrMm AdIi[Um, M[iVm, ZmJmcm R>MyZ H$mT>Umar
YmS>grd•Œmr AgUmar gmodÃr, o_eZË`mßZr oXcc [wÒVH$ O[yZ R>dUmar kmZd´Vr gmodÃr oMoÃV
Pmccr Amh. ]mc[UrM gmodÃr]mB™¿`m _ZmV Í$Occr ]rO À`mßM Ï`p∑V_Œd KS>od`mg C[`mJr
[S>cr.
gmodÃr]mB™Zm oejUm_wi AmÀ_^mZ Amc AmoU ododY JßWmß¿`m dmMZmZ, OmVramdmß]am]a
H$cÎ`m MM_wi gmodÃr]mB™M Ï`p∑V_Œd ]h˛lwV ]ZV Jc. gmodÃr]mB© Y_m©]X≤XcM, gm_moOH$
[napÒWVr]X≤XcM Am[c oZ^uS> odMma dimdir OmVramdmßg ]mcyZ XmIodV AgV. gmodÃr]mB©
ÒdV:¿`m gwImMm odMma Z H$aVm ^mdVr¿`m _mUgmß¿`m Xw:I `mVZmßMmhr odMma H$arV hmÀ`m.
""_yi Y_© Zmhr oWQ>m, C[mgH$ oWQ> Òdm_r
ÒdmWm©gmR>r KmQ>cm hm, Jim Y_m©MmM À`mßZr'' ([•. H´$. 77)
Ag Am[c oZarjU Ò[ÓQ>[U À`m ]mcyZ XmIodV hmÀ`m. g_mOmVrc ÒÃr-ey–moVey–mßMm N>idmX
gß[mdm d Zdm gwYmaUmdmXr odMmamßMm _mUyg [wT> `mdm Ag dmQ>UmË`m gmodÃr]mB©
""dmT>>m JQ> gwYmaH$, gZmVZr gwYmamdm
_mZdm¿`m H$Î`mUmMm, Zdm _Zy CJdmdm'' ([•. H´$. 77)
233
_mZdmM H$Î`mUM qMoVV hmÀ`m. gd©gm_m›` XrZXocVmßM Xw:I OÏhm À`mßZm [hmdV Zmhr, VÏhm
gmodÃr]mB© OmVramdmg ÂhUVmV -
""ghYo_©Ur ÂhUmcr, OmVrg gmßOdir
H$mimI XmQ>cm hm, AkmZ ^mdVmcr
]wS>Vm g_mO S>mhr, h Xw:I gmhdZm
oVi_mà M°Z Zmhr, hr cyQ> [mhdZm'' ([•. H´$.35)
_ZmV Í$VyZ ]gcc h Xw:I gmodÃr]mB™¿`m Vm|Sy>Z ghO[U ]mha [S>V.
OmVramdmßZm À`mß¿`m o_Ãm¿`m cæmV A[_mZ PmÎ`mZßVa Xw:I Pmc AgVmZm gmodÃr]mB©
OmVramdmßMr g_OyV H$mT>VmV -
""oeH$cc VwÂhr $& ÂhUyZ H$icm
_mZ A[_mZ $& VwÂhmcmJr
Zer]mV ¡`mß¿`m$& gXm A[_mZ
Zmhr À`mMr OmU$& À`mßM H$m` ?'' ([•. H´$. 31)
VwÂhr oeH$cc AmhmV ÂhUyZ VwÂhmg _mZ A[_mZ H$iVm. [aßVw Z oeH$cÎ`mßM H$m` Ag ÂhUyZ
OmVramdmßZm gmodÃr]mB© dimdir odMma‡d•Œm H$aVmV. AS>mUr _mUgmßZm Am[Î`mda A›`m` hmVm
Amh hM g_OV Zmhr.
""_mZdmM h∑H$ hd, gd© gd© _mUgmßZm
_J hiy gwYmac, _Z g_mOmM [w›hm'' ([•. H´$. 129)
g_mOgwYmaUMr ‡oH$`m hiyhiy hmB©c. g_mOgwYmaUm EH$X_ hmUma Zmhr hr OmUrd gmodÃr]mB™Zm
hmVr.
gmodÃr]mB© oeH$Î`m. ‡oeojV oeojH$m PmÎ`m. OmVramdmßZr gwÍ$ H$cÎ`m _wct¿`m
[ohÎ`m emiV odZmdVZ oeH$dy cmJÎ`m. gaH$maZhr À`mß¿`m JwUdŒmM H$m°VwH$ H$c. [aßVw H$_©R>mßZr
À`mßZm Iy[ N>ic. À`mdir gmodÃr]mB™¿`m _ZmV H$dT> _mR> dmXi CR>m`M -
""H$emgmR>r Xm X $& Ord gmaImM q[S>r
Hw$Ur H$c _mR> YmQ>> $& a∑V cmc gdm™ KQ>r'' ([•. H´$. 37)
234
\w$c Xmß[À`mZ AoVe` oZ © VZ, oZÌM`mZ g_mOm¿`m ^Î`mgmR>r g_mO‡]mYZmg gwÍ$dmV
H$cr. [aßVw Y_©gŒmMm aQ>m BVH$m O]aXÒV hmVm H$s Ka¿`mßZm, BVa ZmVdmB©H$mßZm Ãmg hmD$ Z
ÂhUyZ À`mßZm J•hÀ`mJ H$amdm cmJcm. ‡_i AgUmË`m OmVramdmß¿`m doS>cmß¿`m _ZmV Ii]i
_mOcr hmVr. VgmM gmodÃr]mB™¿`m _ZmVhr ^mdZmßMm H$Îcmi oZ_m©U Pmcm hmVm.
""XmXmßMß ]mcUß $& H$mHw$iVrMß$&
AmT>mVmU À`mßMr$& _O H$i$&
AmS> odohar¿`m $& _‹ C XmXm$&
PwH$md Hw$`m ]mOy$& H$iZmg$&
Òdm_t¿`mhr _Zr$& Pmcr JO]O$&
S>m `mV V`mß¿`m $& _O oXg$&'' ([•. H´$. 44)
`mdiMr OmVramdmß¿`m _ZmMr Kmc_c OmUdyZ
""dZdmg Zmhr$& Òdm_r hr H$gmQ>r
IMyZ Zmhr hm$& MmcUma$&'' ([•. H´$$.53)
Agm AmYma XUmË`m YramXmŒm gmodÃr]mB© Am[Umg [hmd`mg o_iVmV.
gmodÃr]mB© g_mOmVrc Í$T>r, [aß[am, arVrnadmOmßMm [JS>m `m]X≤XcM AJXr EIm⁄m
g_mOemÒÃm¿`m A‰`mgH$m‡_mU Am[c _V Ï`∑V H$aV AgV. dfm©Zwdfm©¿`m _mZogH$
Jwcm_oJarVyZ g_mO ghO[U ]mha [S>V Zmhr. g_mOmM AIßS>[U H$Î`mU qMVUmË`m \w$c
Xmß[À`mcm g_mOmMm VÀH$mocH$ AmZßX ZH$m hmVm Va m g_mOÏ`dÒWVrc Í$T>r, [aß[am m _yim[mgyZ
ZÓQ> H$a`mgmR>r V PQ>V hmV. g_mOmMm dmB©Q>[Um KV hmV. \w$c Xmß[À`mda amf AmT>dV hmVm.
Varhr Xya—ÓQ>rZ g_mOohVmM H$m © À`m H$arVM hmÀ`m.
""_Zmcm [Q>c, Var H•$Vr dS>r
Í$Occ AßJr, odf ]mc
hmB©c YwH$ h, hiyhiy H$_r
^odÓ`mV oXg, _O gy ©'' ([•. H´$. 201)
Am[Î`m H$m`m©Mr qH$_V H$Yr Zm H$Yr g_mOmg H$icM Agm AmemdmX gmodÃr]mB© Ï`∑V H$aVmV.
235
g_mOmVrc odYdmßM Xw:I, [naV∑À`mßM Xw:I, ey–mßM Xw:I, AZmW ]mcH$mßM Xw:I, XwÓH$mi
[roS>VmßM Xw:I, [m`mA^mdr Vi_iUmË`m eyX´moVeyX´mßM Xw:I [mhˇZ gmodÃr]mB© AÒdÒW hmV
AgV. À`mßZr Am[Î`m [arZ H•$Vr¿`m _m‹`_mVyZ `m Xw:Imda _mV H$cr. ÒÃrXmÒ`modf`rM odMma
gmodÃr]mB© Zh_rM ]mcyZ XmIodV AgV. ÒÃrcm ÒdVßà odMma H$aVm Amcm [mohO. oZU© j_Vm
oV¿`mV oZ_m©U Pmcr [mohO. oVcmhr ÒdVßà ApÒVÀd Amh, Ag gmodÃr]mB™Zm dmQ.
""Zmarcm hdmM, ÒdVßà odMma
ÒdVßà ApÒVÀd, AmVm [wT>'' ([•$. H´$$. 176)
gmodÃr]mB© AoVe` gßdXZercVZ `m gd© [´ÌZmßH$S> [hmV hmÀ`m. ]mchÀ`m‡oV]ßYH$ J•hmVrc
_wcmßZm Var À`mßZr AÀ ßV cim cmdcm hmVm. hr AmB©odZm [maH$s AgUmar chmZ ]mi [mhˇZ
gmodÃr]mB© Jc]cyZ OmV AgV. AmB©[jmhr A[ma __VZ gmodÃr]mB© À`mßM gßJm[Z H$arV AgV.
""oZamJg S>mi, AmB©odZm ]mi
_•À y[memVyZ gwQ>ccr'' ([•. H´$. 62)
_Zmcm AmZßX XUmar hr ]mcH$ Vm[m¿`m AmOmamcm ]ir [S>cr VÏhm _mà gmodÃr]mB© AÒdÒW PmÎ`m.
""[mQ>r Pmcm Omi, OÏhm EH$ EH$
^`mZH$ _•À y, S>m `m[wT>
S>m `mV YÍ$Z, oVÓR>cÎ`m amÃr
AmR>dVr AmOhr, OS>eri
AßJS>r Q>m[S>r, H$mOi Zr VrQ>
KßJmi naH$m_, _Zm VmS>r
naH$m_m [miUm, dmË`mda hc
Oo_Zrer Xmar, KaßJi
‡À H$ ]mimMr, EH$H$ hm H$Wm
_Zr Pmcr Ï`Wm, gXmMrM'' ([•. H´$. 63, 64)
gmodÃr]mB™¿`m AoVgßdXZerc _ZmM oMÃU `m[jm V dJi H$mUV AgUma ? ÒdV:¿`m [mQ>r
gßVmZ ZÏhV Var h Xmß[À` CXmg Pmc Zmhr.
236
gmodÃr]mB™Zr odYdm H$mer]mB©¿`m [mQ>r O›_cÎ`m `edßVcm XŒmH$ KVc. À`m¿`m
]mc^mdZm g_OyZ KVÎ`m. OmVramd g_mOH$m`m©V JwßVcc AgVmZm EH$ H$V©Ï`Xj AmB© ÂhUyZ
yo_H$m [ma [mS>cr.
""_mP OmB©M J \y$c, Jc H$m_OyZ PUr
gmodÃr¿`m S>mim ^a, gmVm g_w–mM [mUr'' ([•. H´$. 113)
Am[Î`m O›_modf`r `edßVcm g_OÎ`mda À`m¿`m _ZmMr CcKmc hmV AmoU gmodÃr]mB©ZmM
Vm ‡ÌZ odMmaVm.
""AmB© _cm ZH$m oedy, [m[mM _r \$i AmVm
[U gmßJ Ia Ia, H$mer ^Q> H$mU _mPr
ZH$m c[dy J AmB©, H$Wm Iar gmßJ _mPr
H$gß gmßJy ]mi Ordm, Ymc_c À`m¿`m _Zr"" ([•.H´$. 112)
godÃr]mB© À`m¿`m _ZmVcm gc H$mTy>Z Q>mH$VmZm odÌdmgmV KD$Z g_OmdVmV. gmodÃr]mB™¿`m
_Yrc _mVM AßVaßJ À`mVyZ CcJS>VmZm oXgyZ V.
OmVramdmß¿`m _•À y‡gßJr mD$]ßXmH$Sy>Z CX≤ dcÎ`m ‡gßJmg gmodÃr]mB™Zr AoVe` YramZ
Vm|S> oXc. OmVramdmß¿`m _•À`yMm O]aXÒV Y∑H$m À`mßZm ]gcm hmVm, Varhr OmVr]mßYdmßZr
OmVramdmß¿`m XŒmH$[wà `edßVcm OmVrdÍ$Z odamY H$cm VÏhm gmodÃr]mB© ÒdV:M oQ>Q>d hmVmV
YÍ$Z _mJ©H´$_U H$Í$ cmJÎ`m. [VrM gd© oH´$`mH$_© YramXmŒm[U À`mßZr [ma [mS>c.
""Y›` gmodÃr$& OmVr]mMr Ywam gmß miUmar
AmO ‡À`j, OmoV]m¿`m [wT>M
XmZ [mdc, oQ>Q>d hmVr KD$Z
EH$ Zdm BoVhmg KS>dyZ'' ([•. H´$. 28)
Agm gmodÃr]mB™Mm Jm°ad H$do`Ãr H$aV.
gmodÃr]mB™¿`m EHy$UM OrdZmMr OS>UKS>U H$er hmV Jcr `m]X≤Xc S>m∞. amdgmh]
Mmc Jm°admZ ‡oV[mXZ H$aVmZm ocohVmV, ""OmoV]mßMr oeH$dU XrZXocVmß¿`m gdMm IS>Va
_mJ©, [Xm[Xr gZmV›`mßH$Sy>Z hmUmam A[_mZ, `mßZr gmodÃr]mB™¿`m _ZmMr [mcmXr KS>U Pmcr
hmVr. Hw$R>Î`mhr gßH$Q>mcm _ZmY° m©Z Vm|S> X`mM gmhg À`mß¿`mV hmV. Am[Î`m OrodV H$m`m©V
237
gmgmÏ`m cmJUmË`m hmcA[ÓQ>m AmoU AS>MUtZr À`mßM Ï`p∑V_Œd VmdyZ gwcmIyZ oZKmc hmV.
À`m Y° ©erc, ]mUXma AmoU H$amar ]ZÎ`m hmÀ`m.''9 OmVramdmß¿`m _•À yZßVahr gÀ`emYH$ g_mOmM
H$m © ZQ>mZ [wT> Mmcodc. XwÓH$mi, flcJ¿`m gmWrV gdmd•Œmr O[cr. EdT> _mR> H$m © ¡`mß¿`m hmVyZ
KS>c À`m gmodÃr]mB™Zm _hmZ H$_© moJZrM ÂhQ>c [mohO.
gmodÃr]mB© `m ÒdV:M H$do`Ãr hmÀ`m. À`mßM H$mÏ`cIZmM odf` À`mVrc odMma,
H$mÏ`gm¢X © mVyZ À`mßMr odMmamßMr, mdZmßMr oXem g_OV. gmodÃr]mB™Zr OmVramdmß¿`m mfUmßM
gß[mXZ H$c. Xwgam H$mÏ`gßJ´h ‡H$moeV H$cm. `mdÍ$Z À`m H$di EH$ J•ohUrM ZÏhÀ`m VaCŒm_
gmohpÀ`H$hr hmÀ`m h cjmV V.
gmodÃr]mB™¿`m gy˙_oZarjU—ÓQ>r, g_OyVXma[Um, odMma‡dUVm, YramXmŒm[Um,
g_mOohV°frXya—ÓQ>r, H$V©Ï`Xj _mVm, AmemdmXr —pÓQ>H$mZ, gßdXZercVm, gdm^mdr d•Œmr,
H$mÏ`cIZmVyZ Ï`∑V Pmccr gm¢X ©dmXr —ÓQ>r `m JwUmßMm ‡À`` `m H$mÏ`mVyZ Vm.
B©) gmodÃr]mB© - OmVramd ^mdOrdZ -
‡ÒVwV IßS>H$mÏ`mV gmodÃr]mB™Zm AmR>dcÎ`m KQ>Zm, ‡gßJmßMr EH$ _mocH$mM Amh. À`mß¿`m
Am wÓ`mV AmcÎ`m AZH$ Ï`∑Vr, À`mßM ^md]ßY, OmVramd AmoU À`mßMm o_Ã[nadma `mß¿`mVrc
^md]ßY, OmVramdmßMr gmodÃr]mB™Zm o_imccr gmW Aem AZH$ ‡gßJmßMr Jwß\$U Va `m H$mÏ`mV
AmhM. [aßVw À`mM]am]a \w$c Xmß[À`m¿`m OrdZmVrc md]ßY CcJS>`mMmhr ‡`ÀZ H$ccm Amh.
gmodÃr]mB© `m OmVramdmßMr ‡aUm AmoU ÂhUyZM gmodÃr]mB© H$di [ÀZrM ZÏhÀ`m Va
À`m gIr hmÀ`m. OmVramdmßMr hr gIr gwIXw:Im¿`m jUr ‡gßJr Yra XUmar, g_mOH$m`m©V
OmVramdmßZm g_W© gmW XUmar Aer Amh. [aÒ[amßda AoVe` oZÓR>m, ‡_ AgUma Ag h Xmß[À`
hmV. gmodÃr]mB™ gmaIr g_ßOg, JwUr, ]w’rMr ÒdVßà XUJr AgUmar [ÀZr d EH$ H´$mßoVH$mar
]ßS>Ima odMmagaUrMm ZVm `mß¿`mVrc hiydma ^mdZmßM oMÃU H$do`ÃrZ `m H$mÏ`mV H$cc
Amh.
OmVramdmßMm ]´m˜U o_Ãm¿`m cæmV ey– ÂhUyZ A[_mZ PmÎ`m_wi V gßVm[c. À`mdir
gmodÃr]mB© À`mßMr g_OyV KmcVmZm ÂhUVmV -
""oeH$cc VwÂhr, ÂhUyZ H$icm,
_mZ A[_mZ, VwÂhmcmJr
238
Zer]mV ¡`mß¿`m, gXm A[_mZ
Zmhr À`mMr OmU À`mM H$m` ?'' ([•. H´$. 31)
gmodÃr]mB™¿`m odMmamßMr P[ H$dT>r _mR>r hmVr V `mdÍ$Z g_OV. Aem‡gßJr OmVramdmßZm emßV
H$aVmZmhr À`m ÂhUVmV -
""AkmZmMr Pm[ $& _mPr _mS>cr Zm
VerM gdm™Mr $& _mS>m Òdm_r
OmVrdßV _mir $& \w$cdm gwJßY
AS>m`mß¿`m OJr $& Ajamß¿`m'' ([•. H´$. 31)
Am[U gßVm[`m[jm AkmZr cmH$mßZm gkmZ H$a`mM H$m © hmVr ø`md, OZOmJ•Vr H$amdr Agm
gÎcmhr gmodÃr]mB© OmVramdmßZm XVmV.
OmVramdmßZr gmodÃr]mB™Zm Am[Î`m ]am]arZ g_mZVMm XOm© oXcm. g_VMm hm EH$ Zdm
A‹`m`M gwÍ$ Pmcm. oejU KD$Z gmodÃr]mB© OmVramdmß¿`m ]am]arZ e°joUH$ d gm_moOH$
H$m`m©V gh^mJr PmÎ`m. oejUm_wi AmcÎ`m AmÀ_^mZmVyZ gmodÃr]mB™Mr g_mOmH$S> [mh`mMr
EH$ Zdr —ÓQ>r V`ma Pmcr. OmVramdmß¿`m H$m`m©M _mR>[Uhr À`mßZm C_Jc. VÏhm À`m ÂhUVmV,
""[maXeu H$mM, Ò\$oQ>H$ V
À`mßZr O [nac, _m¬`m _Zr Amc
^aKmg [rH$, odMmamßM
H$mU H$m` ÂhU, H$mU H$m` Q>mM
Zmhr cj oXc, H$Xmo[hr'' ([•. H´$. 62)
Va [Vr ÂhUyZ, EH$ _mZdVMm oZ_©c Pam Agm _mUyg ÂhUyZ OmVramdmßM AgUma dJi[Uhr À`m
gmßJVmV.
""F$ofVwÎ` _Z, M°V›`mMm Pam
Zmhr Ahß md, qH$oMVhr
À`mM gßÒH$mamV, OS>c KS>c
hiyhiy Pmc, EH$Ord'' ([•. H´$. 62)
239
gmodÃr]mB© m OmVramdmß¿`m ÒdflZmß¿`m mJrXmaM PmÎ`m d gmßgmnaH$ OrdZ OJVmZmhr À`mß¿`mer
EH$Í$[hr PmÎ`m. \w$c Xmß[À`m¿`m mdOrdZm]‘c S>m∞. dm. [w. qeX ÂhUVmV, ""h X`m X` EH$
Pmc ? Aem [Vr-[ÀZr¿`m ^mdOrdZmM oMÃU H$aUma h IßS>H$mÏ`. À`m¿`m gßKf©_` OrdZmMr
EH$ H$hmUrM H$do`ÃrZ gßdXZj_ AßV:H$aUmZ `m H$mÏ`mV C^r H$ccr Amh.''10 OmVramdmß¿`m
OrdZmVrc gßH$Q>g_`r hiydma[U À`mß¿`mda _m Mr \wß$H$a KmcUmar gmodÃr m H$mÏ`mVyZ H$do`ÃrZ
g_W©[U C^r H$cr Amh.
ÒÃr-ey–moVey–mß¿`m Xw:ImMr OmUrd \w$c Xmß[À`mcm ÒdÒW ]gy XV ZÏhVr. VÏhm
""]rO Var [Í$, CJdc Z∑H$s
C⁄m Am[mAm[, Zd [rH$'' ([•. H´$. 60)
Agm AmemdmXhr Ï`∑V H$aVmV.
gmodÃr]mB© d OmVramd Y_m©odf`r gm_moOH$ MmcrnaVrodf`r Zh_rM odMmaodoZ_`
H$arV AgmdV. OmVramdmßZr ]mcmd. gmodÃr]mB™Zr EHy$Z KD$Z À`mVyZ Zd H$mhrVar gwMdmd.
gmodÃr]mB© AemM EH$Xm Y_m©odf`r ]mcVmV.
""OmoiVm Om _mUgmcm Y_© À`mcm H$m ÂhUmd ?
[maS> g_Vmc Zmhr ›`m` À`mcm H$m ÂhUmd ?
AmV© Q>mhm odÍ$Z OmVm e„XOßOmimV hm
H$m CXmgr YÍ$Z Òdm_r ˆX`r OS>Vm AmUVm hm''([•. H´$. 134)
gmodÃr]mB© ]ßS>Ima odMmagaUr AgUmË`m OmVramdmßda dimdir _m Mr [mIa KmcV AgV.
OmVramdmßZr g_mOgdm H$arV AgVmZm Am[Î`m AmamΩ`mMrhr H$miOr ø`mdr d AmÂhmcmhr
Hw$Qw>ß]gm°ª`mMm jU^amMm H$m AgZm AmZßX o_iy ⁄mdm Ag gmodÃr]mB™Zm dmQ>V Ag. ÂhUyZM -
""g_mOgdH$, EH$m hm odZßVr
g_mOmM AmÂhr, KQ>H$M Amhm
gwÍ$dmV H$am, WyZM VwÂhr
H$m_mgmR>r Var, hdr WmS>r e∑Vr
dida Imdm, Kmg EH$ AmR>r
[wadmdr hm°g, Imdr H$Yr Var
oVKmßZr EH$Ã ^mOr Zr ^mH$ar'' ([•. H´$. 111)
240
g_mOH$Î`mUmgmR>r Am wÓ` oPOdVmZm jU^a Var Hw$Qw>ß]mMr AmR>dU Ïhmdr Aer amÒV A[jm
gmodÃr]mB™Mr Amh Ag oXgyZ V.
^mcH$a h OmVramdmßM o_Ã [U XrZ]ßYy_‹ À`mßZr OmVramdmßMm "Y_©JwÍ$' Agm CÎcI
H$Î`m_wi V XwImdc Jc. À`mdir gmodÃr]mB© OmVramdmßMrM g_OyV H$mT>VmV.
""H$YrM ÒdV:Mm, ZÏhVm odMma
AmoU AmQ>mo[Q>m, JwÍ$ÀdmMm
WmS> g_OyZ, ø`m`cm hd hmV
Am[cM hmV, ^mcH$a
Òdm_tZr Varhr, Zmhr Xmf oXcm
_ZmVyZ [ar, IMc V'' ([•. H´$. 157)
OmVramd Hw$Umcm Xmf X`m[jm ÒdV:M _ZmVyZ IMVmV. gmodÃr]mB™M _Z AmiIyZ Va OmVramd
ÂhUVmV -
""MwH$m XmIodÎ`m, ]a Pmc gmD$
[U H$m` H$Í$, VyM gmßJ
Òdm_tMm H$mVa, Òda EH$moZ`m
\$mQ>c Am^mi, _ZmM hr'' ([•. H´$. 157)
gmodÃr]mB™Zm OmVramd "gmD$' ÂhUyZ gß]mYVmV. `mVyZM [Vr-[ÀZr_Yrc AmÀ ßoVH$ oOÏhmim d
—T> Ag ZmV cjmV V.
\w$c Xmß[À` g_mOohVmM H$m © H$Í$ cmJc. oeojH$m ÂhUyZ H$m_ H$aVmZm gmodÃr]mB™Zm
gZmVZr g_mOmZ Iy[ N>ic. J•hÀ`mJ H$amdm cmJcm. OmV]mßYdmßH$Sy>Zhr Ãmg ghZ H$amdm cmJcm.
Ag AZH$ H$gmQ>rM jU Amc, [aßVw À`mcm V YramZ gm_ma Jc.
OmVramdmß¿`m H$m`m©Mr XmX ÂhUyZ BßJ´O gaH$maZ À`mßZm ZJa[mocH$da oZ w∑V H$c hmV.
_VXmZmZ oZdS>UyH$ Pmcr, VÏhm OmVramd hV]c Pmcc [mhˇZ gmodÃr]mB™Zr À`mßMr hiydma g_OyV
KmVcr. gÀ`mgmR>r PwßOUmË`m _mUgmßZm odfmMr [arjm ⁄mdrM cmJV Ag gmßJVmZm -
""Pm[S> cmdyZ OJVm g_mO
cJMM Zd _mZd H$m
241
Jwcm_oJar hr hrM _mZogH$Vm
hmS>r_mgr OUy o^Zccr
dS>Ámß¿`m OJmV ehmUmM dS>m
gÀ` [ar XwO dJiM
gÀ`mgmR>r PwßO ¡`mßZr ¡`mßZr oXcr
gmË`mß¿`mM [wT> hmM dmQ>m'' ([•. H´$. 198)
OmVramdmßZm g_OmdUmar H$V©Ï`Xj Aer [ÀZr gmodÃr]mB™¿`m Í$[mZ H$do`ÃrZ oMoÃV H$ccr Amh.
odYdm oddmh, ÒÃr-[wÍ$f odf_Vm, ´yUhÀ`m, H$ed[Z `m¿`m odamYmV \w$c [Vr-
[ÀZtZr AmKmS>r CKS>cr. [aßVw H$_©R> g_mOmcm V AmdS>c Zmhr. VßÏhm
""H$Yr H$YrdmQ>V hm, \w$c [McM Zmhr
odÌd oH$Vr _mR> ]mB©, S>mim _mdcM Zmhr'' ([•. H´$. 243)
gmodÃr]mB™¿`m _ZmMm Vi emYUma Ag AZH$ ‡gßJ `m H$mÏ`mV oMoÃV Pmcc AmhV.
OmVramdmß¿`m _•À yMm O]a Y∑H$m gmodÃr]mB™Zm ]gcmM [aßVw `mVyZhr ÒdV:cm gmdÍ$Z
gmodÃr]mB™Zr OmVramdmßM ÒdflZ [yU© H$a`mMm ‡`ÀZ H$cm.
""Am wÓ`^amM, AogYmamd´V
AIßS> Vdc, amÃßoXZ
V`mß¿`m _mKmar, Mmcodc d´V'' ([•. H´$. 255)
gmodÃr]mB™Zr _•À`yM ^`hr Z ]miJVm Am[Î`m [Vrcm oXccm e„X AIa[`™V [micm.
OmVramdmß¿`m Om`mZßVa dimdir oZ_m©U hmUmam ^mdZmßMm H$Îcmi Ï`∑V H$aVmZm gmodÃr]mB©
ÂhUVmV,
""H$Í$Um gmJa, Òdm_r _mPm
[m°oU©_Mm O›_, [m°oU©_Mm _•À y
EH$ [yU© Mß–, S>mJmodZm'' ([•. H´$. 257)
OmVramd Og g_mYmZmZ Jc VgM Am[Uhr Omd Ag dmQ>Umar, edQ>[ ™V H$m ©aV AgUmar
gmodÃr]mB©, OmVramdmßMr gIr AgUmar gmodÃr]mB© d OmVramd `m Xmß[À`mMr hr OrdZH$hmUr
AoVe` VQ>ÒW[U H$do`ÃrZ oMoÃV H$ccr Amh. J. ‡. ‡YmZ `mß¿`m e„XmV gmßJm`M ÂhUO,
242
""_. \w$c d gmodÃr]mB© \w$c `mßM OrdZ d H$m © hr EH$ V[ÌM`m©M hmVr. gZmVZr g_mOmV
[wamJm_r odMma _mßSy>Z _. \w$c `mßZr ]ßS>mMm P|S>m C^macm. hmcA[ÓQ>m, A[_mZ, AdhcZm `m_wi
V S>J_Jc ZmhrV. `m dra [wÈfmcm gmodÃr]mB™Zr oXccr gmW A[yd© hmVr.''11 \w$c Xmß[À`m¿`m
OrdZmVrc KS>ccm ‡À H$ ‡gßJ OUy S>m `mßXIV KS>Vm Amh Ag dmQ>V, BVH$m oOdßV[Um `m
IßS>H$mÏ`mV Amh.
gmodÃr]mB© `m OmVramdmß¿`m gIr, ghMar, [ÀZr Va hmÀ`mM [aßVw ‡À H$ diUmda
OmVramdmßZm g_OyZ KUmË`m, _mVZ _wcmcm g_Omdmd Vg g_OyZ gmßJUmË`m, OmVramdmß¿`m PmcÎ`m
MwH$mhr gm°Â`[UmZ [U amIR>mH$[U hr gmßJ`mM YmS>g H$aUmË`m, H$gmQ>r¿`m jUr AmYmadS>
AgUmË`m Aem hmÀ`m. \w$c Xmß[À` h EH$_H$mßM ‡aUmÒWmZM hmV. Aem Xmß[À`mMm ^mdZm[Q>
CcJS>`mMm hm EH$ MmßJcm ‡`ÀZ Amh.
C) erf©H$ g_[©H$Vm -
OmVramd d gmodÃr]mB© \w$c `mß¿`m_Yrc ^md]ßY, gm_ßOÒ`, gmhM © `mßM [Xa AoVe`
hiydma[U H$do`ÃrZ `m H$mÏ`mV CcJS>c AmhV. \w$c Xmß[À`m¿`m OrdZmVrc gwI-Xw:ImM
jU, À`mcm gm_ma OmVmZm XmKmßZr EH$_H$mg oXccr gmW `mVyZ gmodÃr]mB© H$di [ÀZr ÂhUyZM
Am[Î`m[wT> V ZmhrV Va Vr OmoV]mßMr IË`m AWm©Z gIrM hmVr. H$do`Ãr _›Xm H$X_ `mhr
‡ÒVwV IßS>H$mÏ`m¿`m erf©H$modf`rMr Am[cr yo_H$m Ï`∑V H$aVmZm ocohVmV, ""gmodÃr]mB©
cm°oH$H$ AWm©Z OmoV]mßMr [ÀZr Pmcr [U oZ_yQ>[UmZ ZdË`m¿`m_mJyZ dmQ>Mmc H$aUmar. EdT>mM
À`mMm AW© ZÏhVm. oVMr dmQ>Mmc À`mß¿`m ]am]arZ hmVr. gª`^mdZm hr XmÒ` ^mdZhˇZ AoYH$
_hŒdmMr, gwßXa AmoU AmZßX XUmar, OmoV]mß¿`m Zdg_mO oZo_©Vr¿`m ÒdflZmßMr Vr oeÎ[H$ma
hmVr. ÒÃr_w∑Vr, _mZd_w∑Vr `mgmaª`m H$m`m©Mr _whˇV©_T> amdcr Omdr Agm oVMm AmdmH$m hmVm.
OmoV]mß¿`m ÒdflZmß¿`m ZQ>ÌdamMr Vr AYm™Jr hmVr ÂhUyZ Vr OmVr]mßMr gIr, Zmd gmodÃr [U
o]Í$X gIr.''12 `mdÍ$ZM `m IßS>H$mÏ`mM "gIr gmodÃr' h Zmd AoVe` g_[©H$ dmQ>V.
\w$c Xmß[À`mMm H$di OrdZ[Q>M, H$m ©H$V•©ÀdM ZÏh Va À`mß¿`m ^mdOrdZmVrc AZH$
MT>CVma H$do`ÃrZ AoVe` ghOVZ aImQ>cc AmhV.
"H$mÏ` gmodÃr', "gIr gmodÃr' `m H$odVmgßJ´hmßoedm` gmodÃr]mB™¿`modf`r ocohÎ`m
JcÎ`m Ò\w$Q> H$odVm cIZm_‹ emhra AmÀ_mam_ `mXd `mßMm "gmodÃr]mB© \w$c'13hm [mdmS>m,
"[m°oU©_m'14 hr gm°. gwMVm oedX `mßMr H$odVm, Va "ZmarOmVH$'15 `m O`m Jm`H$dmS> `mßZr
243
ocohcÎ`m H$mÏ`gßJ´hmVrc "H´$mßoV_mVm gmodÃr' d "AmÂhr gmodÃr¿`m cH$s' `mßMmhr g_mde
H$aVm B©c.
emhra AmÀ_mam_ `mXd h cmH$emhra _hmamÓQ≠> emhra ÂhUyZ gmË`m _hmamÓQ≠>mcm V [naoMV
AmhV. À`mßM gm_moOH$, amÓQ≠>r`, Ymo_©H$ d gmßÒH•$oVH$ odf`mdaM "[mdmS>' eH$S>Ám¿`m KamV
C[c„Y AmhV. "gmodÃr]mB© \w$c' `m [mdmS>ÁmVyZ gmodÃr]mB™Mm OrdZ[Q>M aImQ>ccm Amh.
gmodÃr]mB™darc [mdmS>ÁmVyZ amÓQ≠>oZÓR>m Ï`∑V H$aU, _mZdVmdmXr —ÓQ>r¿`m g_mOgwYmaH$ Aem
—ÓQ>rZ emhra `mXd `m [mdmS>ÁmH$S> [mhVmV. Va "[m°oU©_m', "H´$mßoV_mVm gmodÃr', "AmÂhr
gmodÃr¿`m cH$s' `m H$odVmßVyZhr gmodÃr]mB™¿`m H$m`m©Mr _hVr, gmodÃr]mB™[mgyZ o_imccr
‡aUm `modf`rMr H•$VkVMr ^mdZmM Ï`∑V Pmccr oXgyZ V.
7.4 _yÎ`_m[Z :
gmodÃr]mB™M OrdZH$V•©Àd g_mO_Zm[ ™V [mhmMmd d À`mVyZ gdm™Zm ‡aUm o_imdr `m
hVyZ "AmÂhr gmodÃrMr cH$aß' hm EH$ ZdrZM C[H´$_ lo_H$ ‡oVÓR>mZ, H$mÎhm[ya `mßZr hmVr
KVcm. `m C[H´$_m¿`m AßVJ©V gmodÃr]mB©odf`r H$c Jcc H$odVm cIZ `mMm emY KVcm Jcm
V|Ïhm H$mhr H$dr-H$do`ÃtZr ocohcÎ`m H$odVm oZXe©Zmg AmÎ`m. À`m gd© H$odVmßMm "H$mÏ`
gmodÃr' `m ZmdmZ H$odVmgßJ´h ‡og’ H$ccm Amh. `m H$odVmgßJ´hmVrc H$mhr H$odVm
gmodÃr]mB™¿`m H$m`m©]X≤Xc Jm°ad H$aUmË`m AmhV Va H$mhr H$odVm gmodÃr]mB™¿`m odÌdÏ`m[H$
AgUmË`m, wJ‡dV©H$ Aem H$V•©ÀdmMr OmUrd Ï`∑V H$aUmË`m AmhV. À`mM]am]a gmodÃr]mB™¿`m
H$m`m©Mr ]amM H$mi C[jm Pmcr. À`mß¿`mdaVr A›`m` Pmcm `m]X≤XcMr ZÏ`m o[T>r¿`m _ZmVrc
IßV, H´$mYhr AZH$ H$odVmßVyZ Ï`∑V Pmccm Amh. VgM gmodÃr]mB™¿`m]X≤XcMr H•$VkVMr,
CVamB©Mr ^mdZmhr Ï`∑V hmVmZm oXgV. gmodÃr]mB©ßZr À`mH$mimer gwgßgJV Agm ÒÃr_w∑VrMm
cT>m gwÍ$ H$cm. Varhr AmO ÒÃr_w∑V Z PmÎ`mMm odfmX `m gßJhmVrc AZH$ H$odVmVyZ oXgyZ Vm.
Va "gIr gmodÃr' `m IßS>H$mÏ`mVyZ H$do`Ãr _›Xm H$X_ `mßZr gmodÃr]mB™¿`m
]mc[Um[mgyZ V edQ>¿`m jUm[`™VMm OUy OrdZ AmcIM _mßS>ccm Amh. OmVramdmß¿`m
_•À yZßVahr AIßS>[U H$m ©aV AgcÎ`m gmodÃr]mB™Mr, OmoV]mß¿`m gIrMr, g_mO[nadV©ZmMm
‹`mg KVcÎ`m Xmß[À`mMr hr OrdZH$hmUr aImQ>ccr Amh. ÒdVßà odMmamß¿`m gmodÃr]mB™¿`m
H$m ©H$V•©ÀdmMr P[, À`mßZr [Vr _mKmar [cccr À`mß¿`m H$m`m©Mr Ywam, À`mßM H$odÀd JwU, À`mßMr
g_mOmodf`r Agccr H$V©Ï`oZÓR>m gmaM `m H$mÏ`mV `Wm`mΩ` oMoÃV Pmcc Amh.
244
AmR>dUr Í$[mZ gßdmX gmYV, H$mhr ‡gßJmßZm COmim XV XV `m cIZmVyZ EH$ _mR>m
H$mc[Q> AmoU À`mV KS>cc AZH$ ‡gßJ oMoÃV Pmcc AmhV. m ‡gßJmßZm H$mcmZwH´$_ Zmhr. [aßVw
gmodÃr]mB™¿`m OrdZmVrc Odi Odi gd©M _hŒdm¿`m ‡gßJmßZm H$do`ÃrZ Ò[e© H$ccm Amh d
\w$c Xmß[À`m¿`m ^mdOrdZmMm AoVe` VacVZ dY KVccm Amh.
"H$mÏ`gmodÃr' _‹ dJdJ˘`m H$dr-H$do`ÃtZr ocohcÎ`m 28 H$odVm g_modÓQ> H$cÎ`m
AmhV. À`m H$odVmß_YyZ gmodÃr]mB™¿`m H$m ©H$V•©Àdm]am]aM AmO¿`m EHy$U [napÒWVrMmhr dY
KVccm Amh. gmodÃr]mB™Zr H$cc e°joUH$ d gm_moOH$ H$m © AJXr ]maH$mÏ`mßgh H$mUÀ`mhr
EH$mM H$odVVyZ Amcc Zmhr. ]Ë`mMdim À`mM À`m V[ercmMr [wZamd•Œmrhr Pmccr oXgyZ V.
[aßVw "gIr gmodÃr'`m IßS>H$mÏ`mVyZ _mà \w$c Xmß[À`mMm OrdZ[Q>, À`mßM ^mdOrdZ, gy _
V[ercmßgh aImQ>Î`mZ EH$ MmßJc H$mÏ` dmMÎ`mMm AmZßX o_imÎ`moedm` amhmV Zmhr.
7.5 g_mam[ :
_‹` wJrZ H$mimVrc _amR>r gmohÀ`m[mgyZM _amR>r H$odVcm EH$ MmßJcr [aß[am Amh.
_‹` wJrZ _amR>r dmL≤>_`mVrc OdiOdi 800 dfm©M H$mhr A[dmX dJiVm gd© cIZ H$odV¿`m
_m‹`_mVyZM Pmcc Amh. [aßVw AocH$S>¿`m H$mimV _mà g_mOgwYmaH$mßZr H$cÎ`m H$m`m©]X≤Xc
H$mÏ`m¿`m _m‹`_mVyZ cIZ \$mag Pmcc oXgV Zmhr. H$odVm `m cIZ‡H$mamVyZ À`m Ï`∑Vr¿`m
OrdZmVrc AZH$ md]ßY, mdVaßJ, AßV_©ZmVrc oH´$`m ‡oVoH´$`m AoYH$ VacVZ g_mO_Zm[ ™V
[mhmMy eH$VmV. \w$c Xmß[À`m¿`m OrdZmda, gmodÃr]mB™¿`m OrdZH$V•©Àdmodf`r H$mhr$ ‡_mUmV
H$odVm cIZ Pmcc oXgˇZ V.
gmodÃr]mB™¿`modf`r H$mim¿`m AmKmV H$mXß]ar, ZmQ>H$, EH$mßoH$H$m BÀ`mXr cocV
gmohÀ`mM cIZ Pmcc Amh. VgM H$mhr ‡_mUmV H$odVm cIZhr Pmcc Amh. gmodÃr]mB™¿`m-
odf`r ocohÎ`m JcÎ`m H$odVmß_‹ ÒÃrH$do`ÃtZr ocohcÎ`m H$odVmßMr gߪ`mM AoYH$ Amh.
[wÍ$f H$dtZr ocohcÎ`m H$odVm gߪ Z H$_r AmhV. hr Xargw’m H$_r PmÎ`moedm` g_Vm, g_^md
gdm™¿`m _Zr-_mZgr OmJccm Amh Ag ÂhUVm Uma Zmhr. À`mM]am]a gmodÃr]mB™¿`modf`r
H$odVm ocohVmZm gm_moOH$—ÓQ>Ám AOyZhr ‡JÎ^ H$odVm ocohcr OmU JaOM Amh.
7.6 oZÓH$f© :
gmodÃr]mB© \w$c `mß¿`m OrdZ H$m ©H$V©•ÀdmZ ‡^modV hmD$Z H$mhr H$dr H$do`ÃtZr H$mÏ`cIZ
H$cc Amh. À`mß¿`modf`r ocohÎ`m JcÎ`m H$mÏ`mM oZÓH$f© [wT>rc‡_mU Zm|XodVm Vrc.
245
7.6.1 "H$mÏ` gmodÃr' -
1. EH$moUgmÏ`m eVH$mV ÒÃr-ey–mßgmR>r XrZ-XocVmßgmR>r gmodÃr]mB™Zr O –ÓQ>[UmZ H$m ©
H$c. À`m]X≤XcMr H•$VkVMr, CVamB©Mr ^mdZm ZÏ`m o[T>rZ Ï`∑V H$ccr oXgyZ V.
2. \w$c Xmß[À`mZ Am[Î`m H$m`m©VyZ, AmMma-odMmamVyZ _mZdVm d gÀ`oZÓR>m `mßMm AmXe©
g_mOmg_ma KmcyZ oXcm. À`mßM h H$m © odÌd_mZÏ`m¿`m H$Î`mUmgmR>r odÌdÏ`m[H$ hmV
AgM ÂhUVm B©c.
3. gmodÃr]mB™Zr À`mH$mimV oejU, g_mOgdm, ‡]mYZ m ododY _mJm™Zr g_mO[nadV©ZmM
H$m © H$c. À`mßZr AZH$ gßH$Q>mßZm [ma H$arV Am[cm g_mO[nadV©ZmMm cT>m edQ>¿`m
Ìdmgm[ ™V gwÍ$M R>dcm hmVm. À`mßZr "_mUyg Y_© lÓR>' _mZyZ H$m © H$c. VM H$m © AmO¿`m
ZÏ`m o[T>rcm _hŒdmM d ‡aUmXm`r Ag dmQ>V.
4. gmodÃr]mB™Zm H$m © H$arV AgVmZm AZH$ g_mOHß$Q>H$mH$Sy>Z Ãmg Pmcm. Varhr À`m Am[Î`m
‹ m[mgyZ Vgy ahr _mJ hQ>Î`m ZmhrV. À`mßZr ÒÃr-ey–mß¿`m OrdZmcm Zdm _mJ©, Zdr
oXem XmIodcr AmoU g_mOmV VO oZ_m©U H$c. À`mß¿`m H•$oV w∑V H$m`m©M dJi[U,
odMmamßMr C[ w∑VVm AmO¿`m o[T>rcm cjmV Z AmÎ`m_wi À`mVyZ Om ]mY ø`m`cm hdm
hmVm. Vm KVcm OmV Zmhr, `modf`rMr IßVhr H$mhr H$odVmVyZ Ï`∑V Pmccr oXgyZ V.
5. 19 Ï`m eVH$mV gmodÃr]mB™Zr g_mOmV g_Vm ‡ÒWmo[V H$a`mgmR>r pÒÃ`m d ]h˛OZmß¿`m
C’mamgmR>r H$m © H$c. h H$m © H$arV AgVmZm AZH$ g_mOHß$Q>H$mßH$Sy>Z À`mßZm Ãmg ghZ
H$amdm cmJcm. `mMhr AmO¿`m ZÏ`m o[T>rcm dmB©Q> dmQ>VM [aßVw À`mß¿`m OrdZH$m`m©Mr
gmohÀ`mMr XIchr odX≤dmZmßZr g_mOYwnaUmßZr OdT>r ø`m`cm hdr hmVr. Vr KVcr Jcr
Zmhr, m]X≤Xchr IßV dmQ>V. gmodÃr]mB™Mm À`mJ, g_[©UercVm, H$m ©Hw$ecVm m JwUmßH$S>
Xwc©j Z H$aVm AmOhr gmodÃr]mB™M odMma, H$m ©, oXemXe©H$ Amh h cjmV KU JaOM Amh.
6. gmodÃr]mB™Zr À`mH$mimer gwgßJV Agm ÒÃr-_w∑VrMm cT>m gwÍ$ H$cm. AmO¿`m 21 Ï`m
eVH$mV _mohVr VßÃkmZm¿`m wJmV ÒÃrdJm™Z À`mM[’VrZ Am[Î`m g_Ò`m gmS>od`mgmR>r
‡`ÀZ H$Í$Z MmcUma Zmhr. À`mßZr Am[Î`m [wÍ$f[´YmZ gßÒH•$VrV [wÍ$fdJm©cm odÌdmgmV
KD$Z À`mß¿`m ghH$m`m©ZM hm cT>m [wT> ZU JaOM Amh. VaM ÒÃr _w∑Vr AmßXmcZmcm
`mΩ` oXem o_ic.
246
7. [´ÒVwV H$odVmgßJ´hmV gmodÃr]mB© \w$c odf`H$ H$odVm AoYH$moYH$ pÒÃ`mßZr ocohcÎ`m
AmhV, À`m—ÓQ>rZ AmO¿`m AmYwoZH$ wJmVhr gmodÃr]mB™M ‡aH$ Ï`o∑V_Œd ÒÃrcm ZÏ`m
cT>mB©Mr ‡aUm XUma R>aV.
8. gmodÃr]mB™¿`m Agr_ À`mJm]X≤Xc ‡m_moUH$ H$WZ H$aUmË`m ¯m H$odVm H$mhrdim
H$cmÀ_H$VMr CßMr JmRy> eH$V ZmhrV. J⁄‡m`VMr OdirH$Vm AoYH$ gmYVmZm oXgV,
[aßVw H$od_ZmMr AmÀ ßoVH$Vm CÀÒ\w$V©[U ‡H$Q> H$aUmË`m R>aVmV.
9. AmO¿`m oejUÏ`dÒWZ gmodÃr]mB™¿`m H$m`m©Vrc AmpÀ_`VMr C[jm H$Î`m_wi
]mOmÍ$ÒdÍ$[ Amcc oXgyZ V, h [w›hm [w›hm H$dtZr Ï`∑V H$Í$Z AmO¿`m dmÒVdmM
odXmaH$ gÀ` _mßS>c Amh.
7.6.2 "gIr gmodÃr' -
1. ‡ÒVwV IßS>H$mÏ`mV gmodÃr]mB™Zm AmR>dcÎ`m KQ>Zm ‡gßJmßMr EH$ _mocH$mM Amh. À`mß¿`m
Am wÓ`mV AmcÎ`m AZH$ Ï`∑Vr, À`mßM ^md]ßY, OmVramd AmoU À`mßMm o_Ã[nadma
`mß¿`mVrc ^md]ßY, OmVramdmßMr gmodÃr]mB™Zm o_imccr gmW Aem AZH$ ‡gßJmßMr
Jwß\$U Va `m H$mÏ`mV AmhM, [aßVw À`mM]am]a \w$c Xmß[À`m¿`m OrdZmVrc ^md]ßY
CcJS>`mMmhr [´ ÀZ H$ccm Amh.
2. gmodÃr]mB™¿`m gy˙_oZarjU—ÓQ>r, g_OyVXma[Um, odMma‡dUVm, YramXmŒm[Um,
g_mOohV°fr Xya—ÓQ>r, H$V©Ï`Xj _mVm, AmemdmXr —pÓQ>H$mZ, gßdXZercVm, gdm^mdrd•Œmr,
H$mÏ` cIZmVyZ Ï`∑V Pmccr gm¢X ©dmXr—ÓQ>r `m JwUmßMm ‡À`` `m H$mÏ`mVyZ Vm.
3. gmodÃr]mB© `m H$di OmVramdmß¿`m [ÀZrM ZÏhÀ`m Va À`m gIr hmÀ`m. OmVramdmßMr hr
gIr gwIXw:Im¿`m jUr ‡gßJr Yra XUmar, g_OH$m`m©V OmVramdmßZm g_W© gmW XUmar
Aer Amh. gmodÃr]mB™gmaIr g_ßOg, JwUr, ]w’rMr ÒdVßà XUJr AgUmar [ÀZr d EH$
H´$mßoVH$mar ]ßS>Ima odMmagaUrMm ZVm `mß¿`mVrc hiydma ^mdZmßM oMÃU H$do`ÃrZ `m
H$mÏ`mV H$cc Amh.
4. ÒdVßà odMmamß¿`m gmodÃr]mB™¿`mH$m ©H$V©•ÀdmMr P[, À`mßZr [Vr _mKmar [cccr À`mß¿`m
H$m`m©Mr Ywam, À`mßM H$odÀd JwU, À`mßMr g_mOmodf`r Agccr H$V©Ï`oZÓR>m m H$mÏ`mVyZ
`Wm`mΩ` oMoÃV Pmcc Amh.
247
5. `m IßS>H$mÏ`mMr aMZm _wª`V: A ßJ d•ŒmmV H$ccr Amh. AÓQ>mjar, fS>mjar H$mhr dicm
"gmH$s' d•Œm dm[Í$Z _w∑VN>ßXm¿`m AßJmZ cIZ H$cc Amh. gmY[UmZ H$ccr gai,
gm[r, [´dmhr Aer ^mfm h `m H$mÏ`mM d°oeÓQ>Á ÂhUVm B©c.
7.6.3 gmodÃr]mB™¿`m OrdZmda ocohcÎ`m H$odVmßM ‡_mU AÎ[ AgyZ À`mhr AocH$S>¿`m
H$mimV ocohÎ`m JcÎ`m oXgyZ VmV. À`mß¿`m H$V•©ÀdmMr OmUrd AmYwoZH$ wJmV R>iH$
hmVmZm oXgV. `mVM gmodÃr]mB™M _mR>[U gm_mdcc Amh Ag dmQ>V.
248
7.7 gßX © :
1. cdQ> (S>m∞.) gwZrcHw$_ma "H$mÏ`gmodÃr', lo_H$ ‡oVÓR>mZ, H$mÎhm[ya, ‡W_md•Œmr,
[mQ>rc ]r. E_. 3 OmZdmar 2005
2. Jm`H$dmS> (S>m∞.) oXZH$a "[m°oU©_m' (gmodÃr]mB© \w$c odf`H$ cIgßJ´h),
H$Î`mUr
(gß[mXH$) q‡Q>g©, Zram, ‡W_md•Œmr, OyZ 1998, [•. 66
3. _mir (S>m∞.) _m. Jm. "H´$mßoV¡`mVr gmodÃr]mB© \w$c', Amem ‡H$meZ,
JmaJmQ>r, o¤Vr`md•Œmr, 3 Eo‡c 1981, [•. 115
4. [mQ>rc ^maVr (gß[mXH$) "AmÂhr gmodÃr¿`m cH$s', lo_H$ ‡oVÓR>mZ, H$mÎhm[ya,
‡W_md•Œmr, 2005, [•. 59
5. ZaH$ hna "kmZ¡`mVr gmodÃr]mB© \w$c', ZmJ-ZmcßXm ‡H$meZ,
BÒcm_[ya, ‡W_md•Œmr, 28 gflQ>|]a 2006, [•. 20
6. Jm`H$dmS> (S>m∞) oXZH$a "[m°oU©_m' (gmodÃr]mB© \w$c odf`H$ cIgßJ´h),
(gß[mXH$) CoZ., [•. 63
7. [dma Zm. J. "gmodÃr]mB© \w$c : AÓQ>[°cy Ï`p∑V_Œd', [X≤_JßYm
‡H$meZ, ‡W_md•Œmr, 25 \$]wdmar 2004, [•. 166
8. H$X_ _›Xm "gIr gmodÃr', oha`H$er ‡H$meZ, H$mÎhm[ya,
‡W_md•Œmr, 28 ZmÏh|]a 2007, [•. 25
9. Mmc (S>m∞.) amdgmh] "ÒÃraÀZ H´$mßoV¡`mVr gmodÃr]mB© \w$c', e„Xmc`
‡H$meZ, lram_[ya, ‡W_md•Œmr, _ 2000, [•. 62
10. qJS> (S>m∞) dm. [w. "Aja`mÃm', VÈU ^maV, aoddma oX.25 _ 2008
11. H$X_ _›Xm "gIr gmodÃr', oha`H$er ‡H$meZ, H$mÎhm[ya,
‡W_md•Œmr 28 ZmÏh|]a 2007, [•. 25
12. ‡YmZ J. ‡. "H$adra H$mer', gmflVmohH$, H$mÎhm[ya, ewH´$dma 30 _
2008
249
13. H|$Jma (S>m∞.) aKwZmW "emhra mXd mßM [mdmS>', emhra AmÀ_mam_ mXd Jm°ad
H$mß]i XŒmm go_Vr, H$amS>, ‡W_md•Œmr, OmZdmar 1997, [•.54
14. Jm`H$dmS> (S>m∞.) oXZH$a "[m°oU©_m' (gmodÃr]mB© \w$c odf`H$ cIgßJ´h),
(gß[mXH$) CoZ., [•. 36
15. Jm`H$dmS> O`m "ZmarOmVH$', ZmJ ZmcßXm ‡H$meZ, BÒcm_[ya,
‡W_md•Œmr, 2008, [•. 7, 10.
------#------