Pagina 1 41e jaargang nr. 302 - - 20 mei 2015

ptember 2011

Pagina 2

ASTRUIM is het enige ruimtevaart- en sterrenkundetijdschrift in het Nederlands in Nederland en België. Het is een uitgave van de Nederlandse Jeugdvereniging voor Ruimtevaart en Sterrenkunde. Het is bestemd voor jeugd, jongeren en volwassenen. Telefoon: 024 - 64 199 29 www.njrs.nl info@njrs.nl Lidmaatschap-/abonnementsgeld: 20 euro voor een heel kalenderjaar. Verschijnt plm. 13 keer per jaar. Bankrekening: NL60 INGB 0003 2938 36 t.n.v. G. Keijzers Postbus 38 5340 AA Oss Voor België: Belfius - Neerpelt Bankrekening: BE68 0839 7325 2634 Wil je geen lid of abonnee meer zijn? Zeg dan voor 1 december op, anders ben je verplicht opnieuw voor een jaar te betalen.

Eindredactie Gerard Keijzers Lay-out - Theo Appeldoorn - Ruud van Asseldonk - Gerard Keijzers Internet realisatie Stephan Brands Foto voorpagina: Het ruimtevaartuig New Horizons nadert nu snel dwergplaneet Pluto. Inmiddels zijn camera's al op zoek naar nog meer manen.

INHOUD: Twee mislukte Russische raketlanceringen ....................................................................... 3 Het Internationaal Ruimtestation ........................................................................................ 4 Heel veel ruimtevaartberichten .......................................................................................... 5 ESA volgde duizenden vliegtuigen .................................................................................... 9 Messenger op planeet Mercurius neergestort .................................................................... 10 Vijf kraters op Mercurius hebben namen gekregen ........................................................... 12 Marsnieuws ........................................................................................................................ 13 Saturnus' maan Hyperion................................................................................................... 15 Wat er aan de sterrenhemel te zien is ............................................................................... 16 Activiteiten Nederlandse Jeugdvereniging voor Ruimtevaart en Sterrenkunde ................. 17 Jouw tekening de ruimte in? .............................................................................................. 17

Neem de Nederlandse Jeugdvereniging voor Ruimtevaart en Sterrenkunde als een echt goed doel op in uw testament !!!!!!

Pagina 3

LANCERING PROGRESS M-27M WERD EEN MISLUKKING Er ging iets mis tijdens of kort na de scheiding van de Progress M-27M capsule en de laatste trap van de Sojoez raket. Wat precies, is nog onbekend. Maar 1,5 seconde voor de scheiding verviel de communicatie. Ook werden er geen gegevens van het verloop naar de aarde gestuurd. De communicatie herstelde korte tijd later enigszins, doch verre van optimaal.

De start van de Sojoez 2-1a op dinsdag 28 april

Al snel werd duidelijk dat er iets grondig mis was. Russische technici stelden alles in het werk om te weten te komen wat er mis was gegaan. Ook een Amerikaans waarnemingsstation volgde met hun apparatuur de gebeurtenissen. Langzaam maar zeker werd het duidelijk dat het Russische bevoorradingsvaartuig als verloren beschouwd moest worden. Het draaide iedere vijf seconden om zijn as. Ook werden er diverse stukjes puin in de directe omgeving ervan waargenomen. Dat zou er op kunnen wijzen dat er een kleine explosie had plaatsgevonden of dat de rakettrap tegen de Progress was gebotst. Wat er ook geprobeerd werd de Progress reageerde op geen enkel signaal. Ook niet op signalen die de navigatie-antennes moesten uitvouwen. Het werd een dag later maar al te goed duidelijk dat het Russische vrachtschip het ISS nooit zou bereiken. De lancering van de raket vond plaats op dinsdag 28 april vanaf lanceerbasis Baikonoer met een Sojoez 2-1a raket. In de elektronica en het digitale besturingssysteem waren

vernieuwingen aangebracht waardoor er 300 kilo meer aan vracht meegenomen kon worden. Aan de motoren van de raket zou het falen niet kunnen liggen. Die hadden al meer dan 1500 lanceringen op hun naam staan De verwachting is nu dat het onbemande ruimtevaartuig tussen 5 en 7 mei in de atmosfeer zal terugkeren. Het overgrote deel zal dan ten gevolge van de wrijvingshitte verbranden. De zwaardere delen overleven het en komen neer in een gebied tussen 51,6 graden noorder- en zuiderbreedte. En dat gebeurde ook inderdaad. Op 8 mei 's ochtends onze tijd te 4.04 uur dook het gevaarte de dampkring in.

De Progress 59 in de assemblagehal

De Progress M-27 M, ook wel aangeduid als Progress 59P, had o.a. drie ton aan voedsel, voorraden, apparatuur en experimenten aan boord. Dit betekent nu niet dat de ruimtevaarders zullen omkomen van de honger en dorst. Er is voor vele maanden genoeg in het ruimtestation. Voor dit jaar staan nog twee Progress lanceringen op het programma, te weten in het derde en vierde kwartaal.

UITSTEL TERUGKEER SOJOEZ TMA-15M De mislukte Progress-missie op 28 april heeft ook gevolgen voor de terugkeer van de ruimtevaarders Terry Virts, Samantha Christoforetti en Anton Shkaplerov naar de aarde. Zij zouden op 26 mei in de Sojoez TMA-15M na een verblijf van 171 dagen moeten landen in de steppen van Kazachstan. Aangezien de lancering van hun

Pagina 4

plaatsvervangers uitgesteld is naar eind juli, blijven zij tot die tijd zeker in het ISS. Voor ESA-astronaute Samatha Christoforetti betekent dat, dat zij het record gaat verbreken als vrouw die het langst in de ruimte is verbleven. Dat stond op naam van de Amerikaanse Suni Williams met 195 dagen.

UITSTEL LANCERING EXPEDITIE 44 De Russische ruimtevaartorganisatie Roscosmos wil eerst heel precies weten wat de oorzaak is van het mislukken van de Progress 59 missie. Zolang de oorzaak en het voorkomen in de toekomst van een nieuw fiasco niet exact bekend is, zal er geen Progress of Sojoez naar het ruimtestation vertrekken. Dat houdt in dat de lancering van Expeditie 44 met aan boord Oleg Kononenko (Rusland), Kjell Lindgren (V.S.) en Kimiya Yui (Japan) voorlopig nog op aarde moeten blijven. Hun vertrek naar het ISS vanaf lanceerbasis Baikonoer zal niet eerder dan eind juli plaatsvinden.

Kjell Lindgren, Oleg Kononenko en Kimiya Yui moeten nog even geduld hebben voordat ze naar het ISS geschoten kunnen worden.

UITSTEL LANCERING PROGRESS 60 Zolang de oorzaak van het falen van de lancering van het onbemande bevoorradingsruimtevrachtschip 59 niet is opgelost, zal er geen volgende van start gaan. Hoe kon het gebeuren dat op het laatste moment de laatste rakettrap met de Progress

in botsing kwam. Die lichte botsing, want meer was het niet, zorgde wel voor een mislukking van die missie. Intussen stellen de Russen alles in het werk om de lancering van de Progress M-28M (59) eerder dan de geplande lanceerdatum van 6 augustus te kunnen laten plaatsvinden. Streefdatum is nu begin juli.

BRIGHTMAN ZIET AF VAN RUIMTEVLUCHT In september zou Sarah Brightman aan boord van een Sojoez capsule een ruimtevlucht naar het ISS gaan maken. Maar op woensdag 13 mei liet ze weten dat ze gestopt is met haar trainingen en voorbereidingen. De precieze reden van haar stoppen, werd niet bekend gemaakt, maar het zou in fimiliale sfeer liggen. Ze sluit niet uit om in de (nabije) toekomst de trainingen weer te zullen hervatten.

Sarah Brightman tijdens een training

Brightman zou de tweede vrouwelijke ruimtetoeriste zijn geworden en de negende betalende ruimtetoerist. Om deze 10-daagse vlucht ye mogen maken, heeft ze 50 miljoen dollar (!) moeten betalen (Oeps, toch wel erg veel geld voor 'niets). Gefluisterd wordt dat haar trainingen niet bepaald succesvol verliepen.

ISS VOOR DE ZON Je moet geluk hebben als je op een foto nog meer te zien krijgt dan je had durven hopen. Dat geluk had een fotograaf in het Duitse Alpirsbach op 12 mei. Hij kreeg niet alleen de

Pagina 5

zonnevlekken te zien maar ook het ISS dat er voor langs vloog. Hij kon zijn geluk niet op.

ISS vliegt voor de zon langs

WERELDBOEKENDAG IN DE RUIMTE De Italiaanse astronaute Samantha Christoforetti blijkt een enthousiaste lezer van boeken te zijn. Op Wereldboekendag (23 april) liet ze dat heel duidelijk aan de aardbewoners zien. Ze had maar liefst vijf mini-boekjes meegenomen de ruimte in. Ze liet ook weten dat ze ook graag boeken uit de serie Star Trek leest. (Mocht je een foto hiervan willen hebben, stuur je verzoek per e-mail en die wordt naar je toegezonden).

HERDENKING SLACHTOFFERS IN NEPAL De ruimtevaarders aan boord van het ISS hebben via twitter laten weten, dat ze diep begaan zijn met de slachtoffers van de vreselijke aardbeving in Nepal. Terry Virts liet dat bericht vergezeld gaan met een foto van het Himalaya gebied. Ze hebben gebeden voor de slachtoffers en hun nabestaanden.

SAMANTHA DRONK EERSTE ISSPRESSO Gekleed in een Star Trek uniform zette de Italiaanse de eerste vers gezette koffie met de nieuwe espressomachine. Een historisch moment op zondag 3 mei. Intussen hebben

alle ruimtevaarders aan boord genoten van het zwarte sap en ze waren het er allemaal over eens: heel lekker!

Samantha in Star Trek uniform aan de koffie

OOK LOCKHEED MARTIN WIL VRACHT ISS VERVOEREN Lockheed Martin wil ook uit de pot van miljarden van NASA snoepen. Het bedrijf heeft aan NASA voorgesteld met een deels herbruikbaar ruimtevaartuig transporten uit te voeren naar het internationaal ruimtestation. Daarmee kan het beginnen in 2018.

Zo denkt Lockheed Martin met haar bevoorradings ruimtevaartuig het ISS te bevoorraden

Het ontwerp van Lockheed Martin bestaat uit twee segmenten. Hierdoor kan het 6500 kg aan lading afleveren d.w.z. aan nuttige lading en het gewicht van het platform zelf. De voorkant lijkt namelijk op een plat gedeelte met daarop de lading. Daarachter bevindt zich het voortstuwingsdeel. Bij aankomst bij het ISS grijpt een robotarm het vast en brengt het vervolgens naar de plek waar het behoort te zitten. Net als met de Dragon, Progress en Cygnus kan het voedsel, eten, wetenschappelijke apparatuur, experimenten enz. afleveren.

Pagina 6

ARIANE 5 LANCEERDE 2 KUNSTMANEN Na een uitstel van 23 minuten, verliet op zondag 26 april een Ariane 5 raket lanceerbasis Kourou. Aan boord bevonden zich twee communicatiesatellieten te weten de Thor 7 en de Sicral 2. Nog geen half uur later draaiden ze al in ellipsvormige banen om de aarde.

De Noorse Thor 7

Allereerst werd de ruim 5000 kg wegende Noorse Thor 7 afgestoten. Deze kunstmaan is voor communicatie bedoeld tussen schepen, vliegtuigen en booreilanden. Ook geeft het meteorologische gegevens door van de zuidpoolstations. De Thor 7 bestrijkt vooral het gebied in Midden- en Oost-Europa. Na de lancering moest nog vier keer de raketmotor ontstoken worden, alvorens de Thor 7 zijn geostationaire baan boven de evenaar had bereikt. Op een hoogte van 35.700 kilometer draait het met en om de aarde. Na tien dagen van testen kon de Thor 7 op 1 gr. W.L. aan zijn werkzaamheden beginnen. Twee dagen na de lancering begonnen de manoeuvres om de bijna 5000 kg zware Sicral

2 naar zijn geostationaire baan te brengen op 37 gr. O.L. Deze kunstmaan is vooral bedoeld voor de militaire instanties van Frankrijk en Italie. Ze hebben ook gezamenlijk deze communicatiesatelliet gebouwd. Het is een aanvulling voor de in 2001 met een Ariane 4 raket gelanceerde Sicral 1 van Italie. Maar deze gaat nu vervangen worden.

De Sicral 2

Deze Ariane 5 lancering had eigenlijk op vrijdag 24 april moeten gebeuren. Ingenieurs ontdekten echter een gebroken helium ontluchtingsleiding. De raket werd terug naar het assemblagegebouw gebracht en een dag later was het euvel al opgelost. Meteen kon het gehele gevaarte weer naar het lanceerplatform worden gereden. De volgende Ariane 5 raket staat al klaar om op 22 mei van start te gaan. Dan gaan twee DirectTV communicatiesatellieten in een geostationaire baan om de aarde geschoten worden.

X-37B VOOR DE VIERDE KEER DE RUIMTE IN Het militaire ruimtevliegtuig X-37B van de Amerikaanse luchtmacht zal op 20 mei a.s. voor de vierde keer gelanceerd worden. Dat zal gebeuren vanaf lanceerbasis Cape Canaveral met een Atlas 5 raket. Opnieuw zullen in het space-shuttleachtige voertuig een aantal experimenten uitgevoerd worden. Een algemene, vage omschrijving, want wat er precies aan boord gebeurt, houden de militairen geheim. Wel is voor deze vierde missie, de OTV-4 (Orbital Test Vehicle 4)een tipje van de sluier opgelicht. Zo is bekend

Pagina 7

gemaakt dat technici onderzoek doen naar een experimenteel aandrijfsysteem op de X-37B. Ook worden een aantal materialen bestudeerd betreffende de duurzaamheid aan blootstelling in de ruimte.

X-37B geland na de OTV-3 missie op 17 oktober 2014.

Het toestel is 29 meter lang en 2,9 tot 8,8 meter hoog. Het meet een spanwijdte van 4,6 meter. Het laadruim komt overeen met de grootte van een pick-up truck. Hoe lang de X-37B in de ruimte blijft, is niet bekend. Ook hierover hullen de militairen zich in grote geheimzinnigheid. De laatste keer bleef het toestel 675 dagen om de aarde draaien. Dat is dus veel langer dan de geplande vluchtduur van 270 dagen.

FALCON 9 LANCEERDE EEN TURKMEENSE COMMUNICATIESATELLIET Voor de 18e keer lanceerde een Falcon 9 raket een satelliet of een ruimtevaartuig. Nu zelfs twee binnen 13 dagen.

De TurkmenAlem 52E/MonacoSat

De vlucht op 28 april moest 49 minuten aan de grond gehouden worden vanwege een dik wolkendek. Toen de wolken dun genoeg waren, kon de raket, die beschilderd was met de vlaggen van de V.S. en Turkmenistan, lanceerbasis Cape Canaveral onder zich laten. Camera's, bevestigd aan de raket lieten een prachtig vluchtverloop van de raket zien zoals de ontkoppeling van de eerste rakettrap, het afwerpen van de neuskegel enz. Twee keer moest de raketmotor van de bovenste trap in werking gesteld worden om de satelliet TurkmenAlem52E/Monaco in een sterk ellipsvormige baan om de aarde te brengen die uitstrekte tot 36.600 kilometer. Daarbij maakte het een hoek met de evenaar van 25,5 graden. Na 32 minuten was de klus geklaard. Ongeveer 3 uur na liftoff ontvouwden zich de zonnepanelen. Vervolgens waren er nog vijf dagen nodig om de kunstmaan in zijn definitieve geostationaire baan om de aarde te krijgen. De Turkmeense overheid heeft inmiddels de inwoners van dat land het bezit van schotelantennes verboden. Het wil daarmee de Amerikaanse invloed op dat land verhinderen. Dat geldt vooral voor Radio Azatlyk die door de V.S. wordt gefinancierd. De registratie van de TurkmenAlem 52E/MonacoSat staat op naam van de telecommunicatie unie in Monaco. De communicatiesatelliet heeft een levensduur van 16 tot 18 jaar en zendt uit vanaf 52 gr. O.L. Het kan gebruikers bereiken in heel Centraal-Azië, Europa en Afrika.

GESLAAGDE EERSTE TESTVLUCHT VAN NEW SHEPARD In alle rust en zonder een uitbarsting aan publiciteit vooraf, lanceerde het bedrijf Blue Origin zijn eerste New Shepard raket. Niet zomaar een lancering van een vuurpijl, maar eentje die na liftoff een redelijke zachte landing maakte bij zijn terugkeer. De eigenaar en oprichter, Jeff Bezos, was dan ook tevreden.

Pagina 8

De New Shepard raket van het bedrijf Blue Origin

De raket vertrok vanaf een lanceerbasis in het westen van Texas. De BE-3 motor, werkend op vloeibare waterstof en vloeibare zuurstof, zorgde voor een snelheid van Mach 3 (drie maal sneller dan het geluid)). De vlucht verliep zeer gladjes en de raket bereikte een hoogte van 90 kilometer. Op dat moment werd de dummy capsule weggeschoten, die daarna hangende aan parachutes, weer op aarde terugkwam. De New Shepard moet een volledig herbruikbare raket worden. De lancering verliep prima maar de afdaling verliep niet helemaal vlekkeloos. De tegendruk voor een zachte landing was onregelmatig en onvoldoende.. Technici van Blue Origin hebben op dat gebied nog heel wat werk te verrichten. Uiteindelijk is het de bedoeling een capsule met deze raket te lanceren, die een hoogte van iets boven de 100 kilometer moet bereiken. De capsule biedt plaats aan tenminste drie personen. Het kan ook een capsule worden gevuld met wetenschappelijke lading. Personen of materiaal blijven vier tot vijf minuten in gewichtloze toestand, voordat het ruimtevaartuig weer naar de aarde terugkeert. Blue Origin moet wel concurreren met Virgin Galactic. Ook dat bedrijf is volop bezig met het opzetten van ruimtetoerisme. Met dat verschil dat zij gebruik maakt van een raketvliegtuig. Zij had enkele jaren geleden hiermee al willen beginnen, maar tegenslagen houden hun eerste ruimtetoeristen nog op de grond. Het belooft wel een interessante en spannende race te worden.

ALWEER EEN MISLUKTE RUSSISCHE LANCERING Het kan toch niet waar zijn: alweer loopt een lancering van een Russische raket op een faliekante mislukking uit. Ditmaal betrof het een Proton raket die op zaterdag 16 mei vanaf lanceerbasis onder zich liet.

Het begon mooi met de liftoff van de Proton raket, maar weldra voltrok zich een drama

Alles leek zo soepel en probleemloos te verlopen. De raket gleed door de lage bewolking heen en na 10 minuten was het al duidelijk, de raket crashte buiten het zicht van de camera's. Het ziet er naar uit dat ongeveer acht-en-een-halve minuut na liftoff iets misging in het stuurmechanisme van de derde trap, kort voordat de Breeze M bovenste rakettrap moest loskoppelen. Vanaf een hoogte van 160 kilometer stortte het resterende deel van de raket plus de Mexicaanse communicatiesatelliet naar beneden en verbrandden vrijwel helemaal in de atmosfeer. Wat een blammage! Voor de tweede keer in drie weken kreeg de Russische ruimtevaartorganisatie een keiharde dreun te incasseren.

De Mexsat 1 van Mexico, die in een geostationaire baan gebracht had moeten worden.

Pagina 9

ESA VOLGDE DUIZENDEN VLIEGTUIGEN In de afgelopen twee jaar ving de ESA kunstmaan Proba 5 meer dan 15.000 signalen van vliegtuigen op. Hiervoor zorgde een experimentele ontvanger, de Automatic Dependent Surveillance-Broadcast (ADS-B). De uitgezonden signalen betreffen gegevens zoals snelheid, positie en hoogte. Het verzamelen van die gegevens gebeurt al sinds de lancering in mei 2013. De experimentele ontvanger is ontwikkeld door de Duitse ruimtevaartorganisatie DLR en voor het volgen zorgt de in Luxemburg gevestigde SES.

Proba 5

De Proba 5 is bedoeld voor het meten van vegetatiegroei, maar is ook uitgerust met een aantal technologische experimenten. Een ervan is dus de ADS-B, die speciale signalen uit vliegtuigen kan opvangen. Deze mini-satelliet bestrijkt telkens een gebied ter grootte van 1500 x 750 kilometer. Een succesvol experiment tot op heden. Maar technici blijven aan verbeteringen werken. Het weten waar een bepaald vliegtuig zich bevindt, wordt steeds belangrijker. Een pracht voorbeeld is de verdwijning van het Maleisische passagiersvliegtuig in 2014. Er komen steeds meer voorstanders voor het volgen van vliegen met behulp van kunstmanen. Zeker omdat er ook gevlogen wordt boven oceanen en gebieden boven land waar geen volg-/grondstations staan. Satellietcommunicatie-bedrijven zoals Inmarsat, Globalstar en Aireon zijn volop bezig dit systeem zo snel toe te passen. In noodgevallen zijn die diensten zelfs gratis. Inmarsat werkt nu al aan ADS-C signalen (tweeweg). Ook voor de veiligheid moet sowieso het ADS-B systeem ingevoerd worden. Een vluchtvolgsysteem van Aireon voor de volgende generatie satellieten

Pagina 10

MESSENGER OP MERCURIUS NEERGESTORT Na vier jaar lang om de binnenplaneet Mercurius gedraaid te hebben, kwam er op 30 april 2015 te 21.26 uur Ned. tijd, een einde aan deze missie. Een van de interessantste ontdekking was het vinden van waterijs dat in de permanente donkere kraters op de polen was aangetroffen. Bijna niet voor te stellen, dat dat mogelijk is op een planeet met een verzengende hitte.

De Fuller krater, die altijd in de schaduw ligt en waar volgens wetenschappers waterijs aanwezig is

De lancering van NASA's ruimtevaartuig Messenger gebeurde met een Delta raket in augustus 2004. Een jaar later vloog het terug naar de Aarde om door middel van een flyby (een zwieper door de aantrekkingskracht) weer richting Mercurius te vliegen. Om de binnenplaneet te bereiken, moest het nog tweemaal gebruik maken van de aantrekkingskracht van Venus en drie keer langs Mercurius. In totaal legde het vijftien banen om de zon af alvorens het dicht genoeg bij Mercurius kwam, om het in maart 2011 in een baan om deze planeet te brengen. De bedoeling was dat het toestel een jaar om Mercurius zou cirkelen, maar het werden er vier. Messenger naderde steeds dichter het oppervlak en in een laatste wanhopige poging, werden de overgebleven hydrazine brandstof en helium zodanig gebruikt, waardoor de missie met nog enkele weken verlengd kon worden. Daarna ging het snel. Met een snelheid van zo'n 14.000 kilometer per uur stortte het neer op het noordelijk halfrond dat afgekeerd was van de aarde. Het heeft naar

aller waarschijnlijkheid een krater veroorzaakt van zo'n 20 meter in doorsnede.. Wetenschappers zijn benieuwd wat daar nu te zien is en daarom zal het Europese-Japanse BepiColombo na zijn lancering in 2024 naar die inslagkrater om te zien wat die inslag voor gevolgen heeft gehad.

Zo ziet het gebied eruit waar de Messenger is neergestort. In de buurt van het centrum op deze foto. Dat is gelegen op 54,4 gr. N.B. en 210,1 gr. O.L.

Instrumenten aan boord zonden tot vlak voor de inslag nog gegevens over. In zijn leven heeft het toestel onvoorstelbaar veel gegevens naar de aarde gestuurd tijdens zijn 4105 rondjes om de planeet. Om die allemaal te verwerken hebben wetenschappers de komende jaren nog een hele klus aan. Naast de ontdekking van waterijs op de planeet, trof Messenger ook een zeer ijle atmosfeer aan in de vorm van moleculen die zich als een komeetachtige staart achter de planeet uitstrekte. Als gevolg van de zonnestraling altijd van Mercurius afgekeerd.. Het waterijs ligt overigens niet op het oppervlak maar er onder. Het is bedekt door een donkere laag aarde/stof van 20 tot 30 centimeter dik.. Ze liggen in kraters en bestaan uit een mengsel van water en organische verbindingen. die op aarde tot een microscopisch klein leven leiden. Dat organisch koolstof materiaal ligt volgens de wetenschappers in die donkere lagen opgeslagen. Verhoudingsgewijs heeft Mercurius een grote ijzeren kern, die veel groter blijkt te zijn dan voorheen werd aangenomen. Ondanks het feit dat die ijzeren kern zo groot is, werd er relatief weinig in de korst aangetroffen. Verder vond het ruimtevaartuig dat Mercurius rijk is aan lichtere elementen zoals natrium, zwavel, kalium en chloor.

Pagina 11

In totaal heeft Messenger zo'n 8 miljard kilometer afgelegd. Tijdens die reis heeft het de aardbewoners heel veel informatie verstrekt. Maar zoals verwacht, werden niet alle vragen beantwoord. En uiteraard kwamen er talrijke nieuwe vragen bij.

De laatste opname van het oppervlak van Mercurius dat door de Messenger werd overgeseind

WATERIJS OP ZUIDPOOL VAN DE MAAN ? Het begint er steeds meer op te lijken dat er waterijs op de zuidpool van de Maan voorkomt. De laatste waarnemingen door de Lunar Reconnaissance Orbiter die om de Maan draait, bevestigen dat steeds meer. Niet dat er daar grote ijsvlaktes voorkomen, maar wetenschappers ontdekken daar meer waterstof dan elders. Juist de aanwezigheid van dat gas samen met zuurstof vormen tezamen water. Doch er is meer onderzoek nodig om daarvan zeker te zijn. Dat ijs komt dan voor op de hellingen, die nooit een spatje zonlicht ontvangen.

Zuidpool van de Maan

Hoeveel waterstof er aanwezig is, is onbekend. Er wordt wel veel gesproken en geschreven over ijs dat op de zuidpool van de Maan zou voorkomen, maar 'gezien' is dat tot op heden nog niet. Mogelijk biedt deze waterstof-theorie meer zekerheid.

DE WITTE PLEKKEN OP CERES Wetenschappers zijn volop bezig met de bestudering van de nieuwste foto's die door NASA's ruimtevaartuig Dawn van de dwergplaneet Ceres zijn overgeseind. Vooral de witte plekken trekken extra aandacht. Waarschijnlijk zijn het plekken met ijs. Het zonlicht wordt daardoor sterk teruggekaatst. Ze zouden best kunnen ontstaan zijn na inslagen van meteorieten, waardoor mogelijk ijsvulkanen ontstonden. Wetenschappers hebben geen idee wat het anders zou kunnen zijn.

Rechts op deze opname zijn duidelijk witte plekken te zien.

Op de laatste opnames van 4 mei, genomen op een afstand van 13.600 kilometer, was goed te zien dat ze samengesteld zijn uit meerdere lichtpuntjes. Op 6 juni zal Dawn nog dichter deze dwergplaneet naderen. De bedoeling is dat het dan het oppervlak nadert tot 1890 kilometer. Misschien geven dan die witte vlekken hun geheimen prijs?. En anders misschien midden 2016 wanneer de baanhoogte nog maar 370 kilometer bedraagt. Het belooft steeds spannender te worden.

Pagina 12

VIJF KRATERS OP MERCURIUS HEBBEN NAMEN GEKREGEN Vlak voordat Messenger op Mercurius neerstortte op 29 april 2015. werden de namen van vijf kraters op deze planeet bekend gemaakt. Enige tijd geleden deed NASA namelijk een oproep aan het publiek om met namen voor een vijftal kraters te komen. De Internationale Astronomische Unie (IAU) had daarbij als voorwaarde gesteld, dat het om namen moest gaan van een artiest, componist of een schrijver, die bekend was over een periode van zeker 50 jaar. Bovendien moest hij of zij tenminste al drie jaar dood zijn. De inzendingen stroomden met duizenden binnen. Uit een eerste selectie van ruim 3500 voorstellen bleven er 17 over. Daaruit werden vijf winnaars gekozen te weten Carolon, Enheduanna, Karsh, Kulthum en Rivera. De Internationale Astronomische Unie heeft deze namen officieel erkend.

Turlough O'Carolon was een Ierse componist uit eind 16e eeuw en begin 17e eeuw.

Deze naam was ingediend door door Fergal Donnelly (België), Joseph Brusseau (V.S.) en Deane Morrison (V.S.).

Enhuduanna, een prinses uit de Soemerische stad Ur in het oude Mesopotamie (het huidige Irak en Koeweit). De eerste bekende dichteres en schrijfster.

Gagan Toor stelde deze naam voor

Yousuf Karsh, een beroemde Armeense-Canadese portretfotograaf in de 20e eeuw.

Elizabeth Freeman Rosenzweig (V.S.) kwam met deze naam.

Umm Kulthum was een Egyptische zangeres, songwriter en actrice tussen 1920 en 1970.

Deze naam werd voorgesteld door Molouk Ba-Isa (Saoedi-Arabië), Riana Rakotoarimanana (Zwitserland), Yehya Hassouna (V.S.), David Suttles (V.S.), Thorayya Said Giovannelli (V.S.) en Matt Giovanelli (V.S.)

Diego Rivera, een Mexicaanse schilder en muralist, die actief was in de jaren tussen 1920 en 1950.

Ricardo Martinez (Mexico), Rebecca Hare (V.S.), Arturo Gutierrez (V.S.) en Jose Martinez (V.S.) stelden deze naam voor.

Pagina 13

HOOFD NASA VERWACHT BEMANDE MARSLANDING IN DE JAREN 2030 NASA’s Administrator Charles Bolden, de baas van de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie, verklaarde onlangs dat NASA op schema ligt voor een bemande Marslanding over zo’n 20 jaar. "It is my firm belief that we are closer to getting there today than we've ever been before in the history of human civilization," zei hij op de Humans to Mars Summit op de George Washington University in Washington, D.C. Volgens Bolden is ook de financiële planning op orde om dit alles voor elkaar te krijgen. Vijf jaar geleden stelde president Barack Obama NASA tot doel een landing van Amerikaanse astronauten in de jaren 30 van deze eeuw mogelijk te maken. Tijdens de conferentie presenteerde de organisatie ook de zes “bouwstenen” die nodig zijn voor een dergelijke missie: de Space Launch System (SLS – zware lanceerraket van de Saturnus V klasse), het bemande Orion ruimteschip, een Deep Space Habitat (interplanetair woonverblijf), geavanceerde zonne-elektrische voortstuwing, afdalings- en landingstechnologie voor grote capsules (groot hitteschild, parachutes etc.) en een Mars Ascent Vehicle om weer van het oppervlak van de rode planeet op te kunnen stijgen. Volgens Bolden werkt NASA momenteel al aan vier van deze zes belangrijke elementen – een testversie van de bemanbare capsule van Orion maakte eind vorig jaar een korte vlucht, en een booster voor de SLS raket werd in maart op de grond uitgetest.

In het kader van de voorbereidingen werden ook de nieuwe InSight lander, die volgend jaar gelanceerd wordt, en de 2020 Marsrover genoemd, tezamen met NASA’s medewerking aan ESA’s ExoMars project. Daarnaast vertrok NASA astronaut Scott Kelly kort geleden naar het ISS voor een missie van een jaar, specifiek bedoeld om onderzoek te doen aan de effecten van lange ruimtereizen op het menselijk lichaam.

DENK MEE OVER BEMANDE MARSMISSIES NASA vraagt het grote publiek om ideeën voor bemande Marsreizen. Voor de ‘Journey to Mars Challenge’ kan je concepten aanleveren voor alles wat er komt kijken bij een reis naar, en langdurig verblijf op, de rode planeet. Denk aan behuizing, voedselvoorziening, medische verzorging en ook sociaal-psychologische aspecten. Voor de drie beste inzendingen ligt er $5000 klaar. De deadline voor inzendingen is 6 juli 2015. Meer informatie op https://www.innocentive.com/ar/challenge/9933746

door Michel van Pelt

Pagina 14

4000 DAGEN OP MARS De expert op het gebied van overleven op de rode planeet is toch wel de Opportunity rover. Onlangs overtrof de totale afstand die het wagentje sinds 2004 heeft afgelegd een marathon, 42,2 km, en begin mei werd een andere mijlpaal bereikt: de 4000ste dag op Mars. Op die dag reed Opportunity naar een te onderzoeken steenformatie die “Lambert Field” is gedoopt. In de volgende dagen gebruikte de rover de instrumenten op zijn robotarm en maakte het kleurenbeelden van de omgeving.

WORDT DIT DE INTERNATIONALE VLAG VAN DE AARDE OP O.A. MARS?

Een lange krater met “torentje” die de naam "Spirit of St. Louis"-krater kreeg, gezien door de Panoramic Camera (Pancam) van NASA’s Opportunity rover. [ NASA/JPL-Caltech/Cornell Univ./Arizona State Univ.]

De Zweedse student Oskar Pernefeldt van de Zweede universiteit heeft een vlag ontworpen die geplant kan worden op andere hemellichamen. Zijn ontwerp was het resultaat van een project voor bachelor in de beeldende kunst op Beckmans College of Design in Stockholm. De vlag laat diverse cirkels op een blauwe achtergrond zien. Erop komen geen landen, organisaties, bedrijven enz. voor. De cirkels stellen alle landen, alle mensen ongeacht hun huiskleur, religie, ras enz. van de aarde voor. Of de vlag ook internationaal aanvaard zal worden, zal nog moeten blijken.

Pagina 15

SATURNUS' MAAN HYPERION Het was wel een verrassing, toen de eerste foto's van maan Hyperion door het NASA ruimtevaartuig Cassini waren overgeseind. Dat hemellichaam leek wel op een poreuze spons tegen een inktzwarte zee. Wel een opvallend mooi plaatje. En wat een details! Het heeft de vorm van een aardappel en meet 410 x 260 x 220 kilometer. Gezien zijn grootte bezit het een zeer lage dichtheid. Dat moet de reden zijn van zijn poreus uiterlijk en waardoor het lijkt op een spons. De samenstelling is grotendeels waterijs en kleine hoeveelheden steentjes en stof. Op het oppervlak komen diverse inslagkratertjes voor Opvallend bij deze maan is zijn sterk statisch geladen oppervlak. Cassini trof dat tot verrassing van de astronomen aan tijdens

diens flyby op 26 september 2005. Die passage gebeurde op een afstand van 62.000 kilometer. Het kleinst zichtbare detail op de foto meet altijd nog 362 meter. De foto is een samenstelling van beelden verkregen met behulp van infrarood, groen en ultraviolette filters. Daardoor werd wel de roodheid van het oppervlak vrijwel helemaal weggefilterd. Astronomen deden dat om daardoor veel scherpere details te zien te krijgen. DE ZON OPKOMST ONDERGANG 01 juni 5.25 uur 21.50 uur 10 juni 5.20 uur 21.58 uur 20 juni 5.19 uur 22.03 uur 30 juni 5.22 uur 22.03 uur

Pagina 16

WAT ER AAN DE STERRENHEMEL TE ZIEN IS IN DE MAAND JUNI 2015 MERCURIUS Verschijnt tegen eind juni boven de oostnoordoostelijke horizon aan het firmament in het sterrenbeeld Stier. Zoek ongeveer een uur voor zonsopkomst. VENUS Schittert aan de avondhemel tot uren na zonsondergang. Maar die tijd begint langzaamaan korter te worden. Tot 3 juni treffen we Venus in het sterrenbeeld Tweelingen aan, daarna tot 26 juni in het sterrenbeeld Kreeft en na die tijd in de Leeuw. MARS Bevindt zich achter de zon en is derhalve niet te zien. Tot 26 juni bevindt de rode planeet zich in Stier en daarna in de Tweelingen. JUPITER Is 's avonds tot na middernacht in het westen te bewonderen. Deze planeet nadert planeet Venus. Tot 10 juni prijkt de reuzenplaneet in het sterrenbeeld Kreeft en daarna in Leeuw. SATURNUS Ook deze planeet is 's avonds tot ver na middernacht aan de sterrenhemel te vinden. Kijk in het sterrenbeeld Weegschaal. Overigens bevindt Saturnus niet ver van ster Antares, de helderste ster van Schorpioen. URANUS In Vissen laat Uranus zich aan de ochtendhemel zien. Komt steeds vroeger op. Eind deze maand zelfs vier uur voor de zon. NEPTUNUS Ruim na middernacht verschijnt Neptunus boven de zuidoostelijke horizon in Waterman. Blijft de rest van de nacht zichtbaar. VAN DAG TOT DAG 1 juni: De weerkundige zomer begint 1 juni: Laag boven de zuidoostelijke horizon zien we Saturnus onder de Maan staan. 2 juni: Bekijk het verschijnsel dat Venus en de sterren Castor en Pollux op een lijn staan.

3 op 4 juni: De vier grootste manen van Jupiter zijn ten oosten van de planeet te zien. 5 juni: De zon en Venus zitten in dezelfde declinatie. Dat wil zeggen dat we overdag op een veilige manier onze kijker op de zon kunnen richten en .............. 3 uur en 18 minuten later krijgen we Venus in beeld. 8 op 9 juni: Maan Titan bereikt de grootste oostelijke afstand tot planeet Saturnus. 13 juni: Vanavond bevindt Venus zich iets ten noorden van de open sterrenhoop M 44 (Praesepe). Bekijk dat in een verrekijker. Schitterend om te zien. 16 op 17 juni: Deze nacht bereikt maan Titan de grootste westelijke afstand tot Saturnus. 17 juni: De vier grootste manen van Jupiter zijn ten oosten van de planeet te zien. 20 juni: Geniet van het fraaie hemelverschijnsel dat aan de westelijke hemel te zien is. Linksboven de smalle maansikkel prijkt Jupiter en rechtsboven schittert Venus. 21 juni: Rechtsboven de maansikkel vinden we Regulus, de helderste ster van Leeuw. 21 juni: Te 18.38 uur begint de astronomische zomer. Hoera! Bedenk echter wel dat we deze dag de langste dag en de kortste nacht beleven. 24 op 25 juni: Maan Titan bereikt de grootste oostelijke afstand tot Saturnus. 25 op 26 juni: Rechtsonder de Maan treffen we Spica aan, de helderste ster van het sterrenbeeld Maagd. 28 op 29 juni: Samenstand Maan en Saturnus. 29 op 30 juni: Onder de Maan is Antares te zien, de helderste ster van het sterrenbeeld Schorpioen. 'VALLENDE STERREN' Deze maand is dat bedroevend weinig. Van echte zwermen is geen sprake. Misschien dat de Bootiden in de nacht van 27 op 28 juni ons kunnen opvrolijken. Maar spectaculair belooft dat ook niet te worden. MAANFASEN Volle Maan 02 juni Laatste Kwartier 09 juni Nieuwe Maan 16 juni Eerste Kwartier 24 juni

Pagina 17

ACTIVITEITEN KERNEN NIJMEGEN Bijeenkomst avond in juni 2015 - bespreking nieuwe plannen - Bespreking nieuwtjes - Kijken met een sterrenkijker - werken aan waterraketten - wat verder ter tafel komt Ieder krijgt persoonlijk bericht waar en wanneer deze bijeenkomst plaatsvindt. Aanvang: 19.30 uur Einde: 21.00 uur UDEN - VELDHOVEN Gezamenlijke bijeenkomst op vrijdagavond 22 mei en 13 juni 2015 - Bespreking nieuwtjes - Bespreking nieuwe activiteiten - Bespreking excursie - Wat verder ter tafel komt In MuzeRijk, Klarinetstraat 4, Uden Aanvang: 19.30 uur Einde: 21.30 uur

JOUW TEKENING IN DE RUIMTE Kinderen in de leeftijd tussen 8 en 14 jaar kunnen een tekening maken die aan boord van de Europese kunstmaan CHEOPS de ruimte in wordt gestuurd. Die lancering moet eind 2017 plaatsvinden. Met die satelliet hopen wetenschappers veel meer planeten om andere sterren te ontdekken. Het allermooiste zou daarbij zijn er ook nog leven aan te treffen. Je tekening, uitsluitend in zwart-wit, moet voor 31 oktober opgestuurd zijn. Moet toch zeker lukken met daarin nog de lange zomervakantie. De satelliet kan 3000 tekeningen meenemen. Eigenlijk moeten we zeggen dat op twee platen die 3000

tekeningen verkleind en op die platen gegraveerd worden. Zijn het er meer dan zal er geloot gaan worden. Ons lijkt dat de allermooiste, de allerbeste en de meest fantastische toch wel geselecteerd zullen worden. Om aan de slag te kunnen gaan, ga naar: www.esa.int/Our_Activities_Space_Science/Send_your_drawing_into_space_with_Cheops Mocht je er niet uit kunnen komen, stuur een mailtje naar g.keijzers1@upcmail.nl en we kijken hoe we je kunnen helpen. MEEDOEN hé !!!!!!!!!!

Gaat op deze manier jouw tekening de ruimte in?

OPROEP Zowel in Nederland als in België komen grote evenementen voor waar organisaties, verenigingen enz. zich kunnen presenteren. Wij willen daar ook graag met een stand aanwezig zijn. Het moet wel de moeite waard zijn. Wie kent zo'n evenement? Onze vereniging heeft namelijk dringend behoefte aan nieuwe jeugd- en jongerenleden. Hoewel we officieel een jeugdvereniging zijn, zien we dat 97% van onze leden boven de 25 jaar is. Geloof het of niet, maar 12% van onze oudste jeugdleden is de 70 jaar al gepasseerd. Dat is enerzijds een zeer gunstig teken, want zij zijn jong lid geworden en nog steeds lid. Uit gesprekken blijkt ook, ZEER TEVREDEN !!!!! Maar beste papa's en opa's, er moeten toch kleinkinderen zijn, die toch ook genieten van alles in de ruimte...

De volgende Astruim verschijnt rond

20 juni