43e jaargang nr. 323 - - 20 maart 2017 ptember 2011 - NJRS 20_maart_2017.pdf · jaar. De drie...

19
43e jaargang nr. 323 - - 20 maart 2017

Transcript of 43e jaargang nr. 323 - - 20 maart 2017 ptember 2011 - NJRS 20_maart_2017.pdf · jaar. De drie...

Page 1: 43e jaargang nr. 323 - - 20 maart 2017 ptember 2011 - NJRS 20_maart_2017.pdf · jaar. De drie vluchten die daarna volgen heeft NASA ook kunnen reserveren. Hiermee is een bedrag van

Pagina 1 43e jaargang nr. 323 - - 20 maart 2017

ptember 2011

Page 2: 43e jaargang nr. 323 - - 20 maart 2017 ptember 2011 - NJRS 20_maart_2017.pdf · jaar. De drie vluchten die daarna volgen heeft NASA ook kunnen reserveren. Hiermee is een bedrag van

Pagina 2

ASTRUIM is het enige ruimtevaart- en sterrenkundetijdschrift in het Nederlands in Nederland en België. Het is een uitgave van de Nederlandse Jeugdvereniging voor Ruimtevaart en Sterrenkunde. Het is bestemd voor jeugd, jongeren en volwassenen. Telefoon: 024 - 64 199 29 www.njrs.nl [email protected] Lidmaatschap-/abonnementsgeld: 20 euro voor een heel kalenderjaar. Verschijnt plm. 13 keer per jaar. Bankrekening: NL60 INGB 0003 2938 36 t.n.v. G. Keijzers Postbus 38 5340 AA Oss Voor België: Belfius - Neerpelt Bankrekening: BE68 0839 7325 2634 Wil je geen lid of abonnee meer zijn? Zeg dan voor 1 december op, anders ben je verplicht opnieuw voor een jaar te betalen.

Eindredactie Gerard Keijzers Lay-out - Theo Appeldoorn - Gerard Keijzers Internet realisatie Stephan Brands Foto voorpagina: Dwergster TRAPPIST-1 met haar zeven planeten. Leer verder op pagina 3.

INHOUD: Zeven planeten die op de aarde lijken ontdekt .................................................................. 3 Progress MS-05 naar ISS .................................................................................................. 4 Falcon 9 raket vertrokken van historisch platform .............................................................. 4 Meer nieuws over ISS ........................................................................................................ 5 Diverse ruimtevaartberichten ............................................................................................. 6 Gaan eind volgend jaar de eerste ruimtetoeristen naar de maan ? ................................... 9 Boeing presenteerde nieuwe ruimtepakken ....................................................................... 10 OSIRIS-Rex zoekt trojanen in L4 Lagrange punt ............................................................... 11 Een planetoïdengordel rond een dubbelster gevonden ? .................................................. 12 Saturnus: Pan ook al zo'n bijzondere maan ....................................................................... 13 Wat er aan de sterrenhemel te zien is ............................................................................... 17 Activiteiten Nederlandse Jeugdvereniging voor Ruimtevaart en Sterrenkunde ................. 18 NASA ka nook jouw hulp gebruiken ................................................................................... 18

Neem de Nederlandse Jeugdvereniging voor Ruimtevaart en Sterrenkunde als een echt goed doel op in uw testament !!!!!!

Page 3: 43e jaargang nr. 323 - - 20 maart 2017 ptember 2011 - NJRS 20_maart_2017.pdf · jaar. De drie vluchten die daarna volgen heeft NASA ook kunnen reserveren. Hiermee is een bedrag van

Pagina 3

ZEVEN PLANETEN, DIE OP DE AARDE LIJKEN, ONTDEKT Bij een rode dwergster in het sterrenbeeld Waterman zijn maar liefst zeven planeten ontdekt die op de aarde lijken. Ze zijn qua afmetingen, temperatuur en samenstelling met de aarde te vergelijken. Dat wil nog niet zeggen dat er op een of meerdere van hen leven te vinden is. Dat konden de wetenschappers niet nagaan. Ze staan met hun afstand van 40 lichtjaar te ver van ons vandaan. Voor astronomische begrippen staan ze erg dicht bij de aarde. De ontdekking werd gedaan door Michael Gillon en zijn collega's van de Universiteit van Luik. Vorig jaar al ontdekten zij drie planeten bij deze dwergster, genaamd TRAPPIST-1 Met hun Belgische TRAPPIST-telescoop (Transiting Planets and Planetesimals Small Telescope) in Chili. Ze deden die ontdekking doordat die planeten bij iedere omloop om die ster een heel klein beetje sterlicht verduisterde. Met het menselijk oog is dat absoluut niet te zien. Zeer gevoelige telescopen kunnen dat wel waarnemen. De ster, ietsjes groter dan planeet Jupiter, waar ze omheen draaien, is tien keer kleiner dan onze zon en veel koeler. Vijf van de zeven planeten zijn ongeveer even groot als de aarde. De andere twee zijn een stuk kleiner.

Volgens de ontdekkers bestaan ze zeer waarschijnlijk uit gesteenten. Of ze een dampkring rijk zijn en of er water op het oppervlak voorkomt, is met de huidige instrumenten nu niet vast te stellen. De middelste staan op een zodanige afstand tot de ster dat er leven op kan voorkomen. Het is er niet te heet of te koud. Mogelijk kan de nieuwe JWT-ruimtetelescoop die in 1918 de ruimte in wordt geschoten ons t.z.t. meer vertellen. Op de buitenste planeten is het te koud en op de binnenste weer te heet. Inmiddels zijn er al zo'n 3500 planeten om sterren ontdekt. Bijna allemaal zijn ze veel groter dan de aarde. Aardachtige planeten zijn heel moeilijk te vinden vanwege de afstanden. Om er te komen is volslagen onmogelijk. Zo'n reis gaat al snel vele honderdenduizenden jaren duren. Ster TRAPPIST-1 met haar zeven planeten. Hun groottes zijn op schaal weergegeven.

Page 4: 43e jaargang nr. 323 - - 20 maart 2017 ptember 2011 - NJRS 20_maart_2017.pdf · jaar. De drie vluchten die daarna volgen heeft NASA ook kunnen reserveren. Hiermee is een bedrag van

Pagina 4

PROGRESS MS-05 GELANCEERD Een Sojoez U raket verliet op woensdag 22 februari het met sneeuw bedekte lanceerplatform van lanceerbasis Baikonoer. Op de top bevond zich het onbemande ruimtevrachtschip de Progress MS-05 met voorraden waaronder brandstof, water, voedsel en andere benodigdheden bestemd voor het ISS. Voor de winterharde Sojoez vormde een temperatuur van min 9 graden geen enkel probleem. Na ongeveer twee minuten werden de vier op vloeibare brandstof werkende hulpraketten afgeworpen. De overige rakettrappen werkten feilloos, dit in tegenstelling tot de mislukte lancering in december vorig jaar.. Negen minuten na liftoff bereikte het 7,3 ton wegende vrachtschip zijn omloopbaan om de aarde. Twee dagen later kwam het toestel bij het ruimtestation aan, waarna het geheel automatisch koppelde aan de Pirs module

De Progress MS-05 nadert het ISS. Voor de V.S. is het de Progress-66. Zij weigeren hardnekkig de Russische benaming over te nemen

Aan boord had het ongeveer 1317 kg aan voedsel, kleding, experimenten en onderdelen. Voorts nog 880 kg aan stuwstof voor het ISS, 420 kg water en zo'n 23 kg aan zuurstof. De bedoeling is dat de Progress MS-05 tot half juni aan het ruimtestation gekoppeld blijft. Daarna zal het met afval en niet meer bruikbare materialen gevuld, vertrekken en door de wrijvingshitte van de atmosfeer vrijwel helemaal verbranden.

Voor de Sojoez U raket was het de laatste lancering in dit type. De nieuwere versies zullen met verbeterde motoren vliegen. De oude raket is al sinds 1973 in bedrijf en heeft bijna 800 lanceringen op zijn naam staan met militaire spionagesatellieten, ruimtevaarders en andere ruimtevaartuigen.

FALCON 9 RAKET VERTROK VAN HISTORISCH PLATFORM Jaren geleden vertrokken van dit lanceerplatform de Saturnus-Apollo missies. Weer jaren later vonden er de lanceringen van de space shuttles plaats. En toen was het er weer voor lange tijd stil totdat SpaceX besloot met NASA te gaan onderhandelen. Dat leidde tot het afsluiten van een contract om het te gebruiken voor het laten vertrekken van de Falcon 9 raketten. Het lanceerplatform 39A werd omgebouwd en op zondag 19 februari was het zover. Een 65-meter hoge Falcon 9 raket met daarop een Dragon vrachtcapsule steeg op en doorkliefde al snel de laaghangende bewolking. Een paar minuten later had de eerste trap zijn werk gedaan en keerde vervolgens terug op de lanceerbasis. Voor de eerste keer trouwens dat het bij daglicht gebeurde. De bedoeling was dat de Dragon na twee-en-een-halve dag het ruimtestation zou bereiken. Maar vanwege een probleem met het navigatiesysteem vond o.l.v. Thomas Presquet de koppeling een dag ,later plaats aan de Harmony module. Hij voerde dat uit met de Canadese robotarm. Het onbemande ruimtevrachtschip met een spanwijdte van de zonnepanelen van 16 meter zal daaraan 30 dagen blijven vastzitten. De komende weken zullen de ruimtevaarders de 1530 kg wegende (voedsel)voorraden, experimenten, voorzieningen enz. overbrengen naar de bestemde plekken in het ruimtestation.

Page 5: 43e jaargang nr. 323 - - 20 maart 2017 ptember 2011 - NJRS 20_maart_2017.pdf · jaar. De drie vluchten die daarna volgen heeft NASA ook kunnen reserveren. Hiermee is een bedrag van

Pagina 5

De Dragon aan de Harmony module gekoppeld

Een van de nieuwe instrumenten die nu in het ISS is afgeleverd is de SAGE-3 van NASA (Stratosphereic Aerosol and Gas Experiment 3). Deze is gebouwd op een door ESA ontworpen montageplaat. Het instrument gaat de hoeveelheid ozon en de concentraties in kaart brengen en bestuderen boven de horizon bij zons- en maanondergangen. Hierdoor krijgen wetenschappers gegevens over de toestand van de ozonlaag. Bovendien kunnen ze verontreinigde stoffen en deeltjes hoog boven de aarde volgen. Verder zijn er experimenten die de vele bliksems gaan monitoren, wordt er een nieuw geautomatiseerde navigatie-instrumenten getest waaronder ook van het ministerie van defensie. Na ongeveer 30 dagen keert de 7 meter hoge Dragon weer terug naar de aarde om er veilig en behouden te landen Terug te komen op de historie van het lanceerplatform, moeten we ons realiseren dat alle twaalf vluchten, bemand en onbemand naar de maan vanaf deze plek vertrokken. Dat geldt ook voor de Skylabmissies. 82 keer verliet een space shuttle dat lanceerplatform, de laatste op 8 juli 2011. Voor NASA had het geen bestemming meer. SpaceX kon het wel gebruiken en tekende een huurcontract voor een periode van 20 jaar. SpaceX heeft ook bedongen dat het gebruik gaat maken van de hangar, waarin 5 Falcon 9 raketten opgeslagen kunnen worden. Verder zijn de andere faciliteiten w.o. de kerosine brandstoftanks, volledig gemoderniseerd.. In totaal zijn er nu acht Falcon 9 raketten van start gegaan. Zeven ervan kunnen opnieuw gebruikt gaan worden nadat ze weer lanceerklaar zijn gemaakt.

NASA KOOPT VIJF ZITPLAATSEN IN DE SOJOEZ De V.S. beschikken nog steeds niet over een eigen capsule waarmee ze hun astronauten naar het ISS kunnen brengen en weer terug naar de aarde kunnen halen. Dus blijven ze aangewezen op de Russische raketten met hun Sojoez capsules. Ondanks het feit dat ze eigenlijk geen zaken mogen doen met dat oosterse land vanwege de boycot die ze zelf hebben ingesteld, moesten ze wel met hen om de tafel gaan zitten voor besprekingen. Er was geen andere keuze want het huidige contract liep ten einde. En dus moest er via Boeing ( lees hierover in onze vorige ASTRUIM) onderhandeld worden. Dat leverde op 21 februari het volgende resultaat op. NASA heeft de lege (Amerikaanse) stoel voor de Sojoez vlucht in september kunnen kopen. Dat geldt ook voor de vlucht in maart volgend jaar. De drie vluchten die daarna volgen heeft NASA ook kunnen reserveren. Hiermee is een bedrag van in totaal 373,5 miljoen dollar gemoeid. Een korting dus.

Een Sojoez ruimtevaartuig zit aan de PIRS module gekoppeld (foto 3 febr. 2017)

Of die zitplaatsen allemaal door de Amerikanen bezet gaan worden, kon NASA nog niet vertellen. Wel zal tijdens iedere vlucht tenminste 1 Amerikaan en 1 Rus in het toestel bevinden. NASA beslist verder of er een stoel voor een Europeaan, een Canadees of een Japanner beschikbaar is. De V.S. hopen zo spoedig mogelijk dat ze hun CST-100 Starliner kunnen gaan gebruiken voor hun eigen vervoer.

Page 6: 43e jaargang nr. 323 - - 20 maart 2017 ptember 2011 - NJRS 20_maart_2017.pdf · jaar. De drie vluchten die daarna volgen heeft NASA ook kunnen reserveren. Hiermee is een bedrag van

Pagina 6

Bij de volgende Sojoez lancering op 20 april zullen slechts twee ruimtevaarders in de capsule bevinden.

DUITSLAND ZOEKT EEN ASTRONAUTE De Duitse lucht- en ruimtevaartorganisatie DLR zoekt een vrouwelijke ruimtevaarder. Tot dusver zijn er nog maar drie Europese vrouwen in de ruimte geweest. Het is de bedoeling dat ze in 2020 naar het ISS gelanceerd zal worden voor een 10-daagse missie. Haar voornaamste taak zal zijn het bestuderen en ondergaan van experimenten betreffende de gedragingen van de vrouwelijke hormonen in gewichtloze toestand in de ruimte. De Duitse vrouwen die denken dat ze hiervoor geschikt zijn en over wetenschappelijke kennis beschikken, dienen zich te wenden tot Andreas Schuetz van DLR mailadres: [email protected] Geselecteerden zullen uitvoerige lichamelijke en geestelijke testen moeten ondergaan. De beste mag uiteindelijk de fel begeerde ruimtevlucht beleven.

DE VOLGENDE CYGNUS HEET SS JOHN GLENN Als het goed is moet de OA-7 Cygnus op 19 maart gelanceerd zijn. Dit onbemande bevoorradingsvrachtschip van Orbital ATK heeft de naam SS John Glenn gekregen, als eerbetoon omdat hij de eerste Amerikaan was die om de aarde draaide.

BLUE ORIGIN KOMT MET EEN NIEUWE RAKET, DE GLENN Jeff Bezos onthulde op 7 maart nieuwe details over de nieuwe herbruikbare Glenn raket, vernoemd naar de Amerikaanse astronaut John Glenn. Deze raket zal gelanceerd worden vanaf Cape Canaveral en de eerste zal eind 2021 of begin 2022 van start gaan. De eerste commerciële lancering zal in 2021 of 2022 plaatsvinden met in de neuskegel een Eutelsat communicatiesatelliet. Voor het

bedrijf Blue Origin een fantastisch mooi visitekaartje

De BE-4 motor in de productiehal

De Glenn raket is uitgerust met zeven BE-4 motoren die als brandstof gebruiken een mengsel van vloeibaar aardgas en vloeibare zuurstof.. De raket is voorzien van vinnen voor een betere sturing en zal voorzien worden van steunpoten, die uitklappen vlak voor de landing op schepen op zee. Wat dat laatste betreft is Blue Origin in een juridisch conflict gewikkeld met SpaceX. Blue Origin heeft volgens haar een patent op de manier van landen op zee, hetgeen door SpaceX betwist wordt wat geldigheid betreft. De tweetraps raket is 82 meter hoog en is in staat een lading van 45 ton in een lage baan om de aarde te brengen. Voor een geostationaire overgangsbaan kan het een gewicht van 13 ton omhoog schieten. Er bestaat later een mogelijkheid om de raket van een derde trap te voorzien. De hoogte van de raket wordt dan 95 meter. De eerste raket van Blue Origin was de New Shepard. Die was voorzien van BE-3 motoren en werkte op vloeibare waterstof en vloeibare zuurstof. Het maakte zes vluchten waaronder vijf rechte verticale starts en landingen. Dat gebeurde met dezelfde herbruikbare eentraps raket in 2015 en 2016.

DUITS-FRANSE KLIMAATMISSIE Duitsland en Frankrijk hebben half februari een contract getekend voor de bouw en exploitatie voor een MERLIN-missie (Methane Remote Sensing LIDAR Mission).. Een kleine satelliet die in 2021 in een baan om de aarde

Page 7: 43e jaargang nr. 323 - - 20 maart 2017 ptember 2011 - NJRS 20_maart_2017.pdf · jaar. De drie vluchten die daarna volgen heeft NASA ook kunnen reserveren. Hiermee is een bedrag van

Pagina 7

gebracht moet worden. Van daaruit zal het de concentraties methaan in de atmosfeer moeten opsporen.. Het gas methaan is 25 maal slechter voor de natuur dan kooldioxide. In de Nederlandse media horen, lezen hierover en worden we regelmatig op dit slechte gas gewezen. Zo wordt er op aangedrongen minder koeien te houden, want die zijn heel goed in het uitpersen van dat gas uit hun ingewanden. Om de opwarming van de aarde verder tegen te gaan moet iets worden gedaan aan de productie van dat gas.

De Merlin kunstmaan

In de Merlin kunstmaan zal het instrument LIDAR bevinden (Light Detection And Ranging). En dat is het instrument dat het onderzoek naar de concentraties methaan in de atmosfeer uitvoert.

ATLAS V LANCEERDE DE NROL-79 Vanaf lanceerbasis Vandenberg vertrok op 1 maart een Atlas V raket met als doel de Amerikaanse spionagesatelliet, de NROL-79, in een baan om de arde te brengen. Vier minuten later was de eerste rakettrap, een Centaur raket, leeggebrand en werd afgeworpen. Weer een minuut later volgde het wegschieten van de twee neuskegelhelften. De rest van de raket bracht de militaire lading in een 1120 kilometer hoge omloopbaan om de aarde waarbij het een hoek met de evenaar maakt van 63 graden.. De 70e lancering van een Atlas 5 raket was geslaagd. Vanuit deze omloopbaan kan het de radiosignalen en gesprekken afluisteren van en naar schepen op zee.

Een stoere en krijgshaftige uitstraling op het embleem van de NROL-79

De satelliet heeft een behoorlijke grootte en is met een magnitude van 5 met het blote oog goed te zien. Bij zeer helder weer kan het zelfs magnitude 4 bereiken. De volgende lancering van een Atlas 5 raket staat gepland op 19 maart. Het zal dan een commercieel vrachtschip naar het ISS schieten.

CHINESE LANCERING MET NIEUWE RAKET China voerde een onverwachte lancering uit op donderdag 2 maart. Dat gebeurde met een kleine raket aangeduid met KT-2, die voor het eerst werd ingezet. Het bracht vanaf de militaire lanceerbasis Jiuquan, gelegen in het noordwesten van China's Gobi woestijn, een kleine satelliet in een polaire baan om de aarde. Noch over de satelliet, noch over de raket verschafte China veel informatie. Ook de lancering werd van tevoren geheim gehouden. Wel werden twee dagen voor de lancering vliegtuigen en boten gewaarschuwd om uit bepaalde zones te blijven. Wat China over de satelliet TK-1 wist te vertellen was dat het bedoeld is voor aardonderzoek, telecommunicatie en het testen van experimentele technologieën. Volgens de V.S. draait het kunstmaantje in een nagenoeg cirkelvormige baan om de aarde op een hoogte van 381 tot 403

Page 8: 43e jaargang nr. 323 - - 20 maart 2017 ptember 2011 - NJRS 20_maart_2017.pdf · jaar. De drie vluchten die daarna volgen heeft NASA ook kunnen reserveren. Hiermee is een bedrag van

Pagina 8

kilometer. De hoek met de evenaar bedraagt 96,9 graden.

SENTINEL 2B GELANCEERD Kort na middernacht (het was al 7 maart onze tijd) vertrok een Vega raket vanaf lanceerbasis Kourou richting ruimte. Geheel volgens de bedoeling bracht het de Europese Sentinel 2B van ESA in een baan om de aarde op een hoogte van ongeveer 786 kilometer. Vanuit deze polaire baan zal het de bossen over de gehele wereld in de gaten houden, het landgebruik in kaart brengen met name de veranderingen, de watervervuiling monitoren, de begroeiing van het aardoppervlak blijven volgen enz. Het zal ook bruikbare beelden verschaffen van vulkaanuitbarstingen, overstromingen en andere natuurrampen. Het is de tweede kunstmaan in de Sentinel 2 serie. De eerste, de Sentinel 2A, werd in juni 2015 in een baan om de aarde geschoten. De Sentinel 2 kunstmanen zijn ongeveer 3,40 meter lang en wegen elk 1140 kg. Beide zijn gescheiden door een strook van 180 graden waardoor ze een maximale dekking hebben van de aarde. Ze bestrijken een gebied tussen 84 graden noorderbreedte en 84 graden zuiderbreedte. De bedoeling is dat ze tenminste zeven jaar in bedrijf blijven.

PARACHUTES ORION GETEST Een model van NASA's Orion capsule werd op 8 maart vanuit een C-17 vrachtvliegtuig gedropt voor een afdaling. Het ging hierbij om de laatste testen van de parachutes en dat gebeurde van een hoogte van ongeveer 7500 meter boven de staat Arizona. Twee 35-meter in doorsnede metende oranje en witte parachutes ontvouwden zich geheel volgens plan. De daalsnelheid bedroeg 209 kilometer per uur. Die zal straks 499 kilometer per uur bedragen wanneer het toestel uit de ruimte naar beneden komt. Doch deze test bootste de situatie na, wanneer een lancering afgebroken moet worden en de capsule van de raket wordt geschoten.

Het moment vlak voor het openen van de parachutes op 8 maart

Een eerste echte vlucht staat gepland voor op z'n vroegst eind 2018. Het moet dan onbemand een reis om de maan maken en weer behouden op aarde terugkeren.

TWEE MAANSONDES TERUGGEVONDEN Waar waren die twee maansondes gebleven? Het gaat om de Amerikaanse LRO en de Indiase Chandrayaan-1 die beide in een baan om de maan draaiden. Dankzij een nieuw type radar van de NASA konden ze opgespoord worden. Deze is in staat kleinere objecten op zeer grote afstanden op te sporen dan tot dusver voor mogelijk werd gehouden. In tegenstelling tot ruimtetelescopen heeft de radar geen last van schittering van het weerkaatste maanlicht. Zeven jaar na de lancering weet men nu dat de Indiase Chandrayaan-1 nog steeds in een polaire baan om de maan draait op ongeveer 200 kilometer hoogte. Op dezelfde werkwijze werd ook de LRO van NASA teruggevonden. Opvallend is dat beide ruimtevaartuigen nog op dezelfde hoogte bevinden. Door o.a. de mascons hadden wetenschappers verwacht dat ze aan hoogte verloren zouden hebben.

Page 9: 43e jaargang nr. 323 - - 20 maart 2017 ptember 2011 - NJRS 20_maart_2017.pdf · jaar. De drie vluchten die daarna volgen heeft NASA ook kunnen reserveren. Hiermee is een bedrag van

Pagina 9

GAAN EIND VOLGEND JAAR DE EERSTE RUIMTETOERISTEN NAAR DE MAAN ? Volgens de oprichter en de topman Elon Musk van SpaceX zal dat eind volgend jaar gaan gebeuren. Hij vertelde dat op maandag 27 februari. Twee Amerikanen (hun namen worden nog geheim gehouden, hebben al een flink deel van hun ruimtereis betaald. Ze zullen rond de maan vliegen en vervolgens weer naar de aarde terugkeren. Nee, landen op de maan is niet mogelijk. De hele reis zal ruim een week duren. Tijdens die ruimtereis behoeven de twee ruimtevaarders zo goed als niets te doen. Alles verloopt geheel automatisch. Wel ondergaan ze een aantal trainingen over hoe te handelen in noodsituaties. De vlucht is zeker niet zonder risico's, mede doordat ze weinig kennis bezitten om problemen op te lossen. Ongetwijfeld zullen die (misschien wel talrijk) voordoen. Over de twee ruimtereizigers wilde Musk niets kwijt. Ook niet waar ze vandaan komen, hun achtergronden, hoeveel ze moeten betalen enz. Het enige wat de toehoorders vernamen was, dat beiden elkaar heel goed kennen. De kans op een (fikse) is vrijwel nihil. Het te betalen bedrag ligt iets hoger dan een lancering naar het ruimtestation. De bemanning zal tijdens deze maanvlucht in de Crew Dragon plaatsnemen, waarin plaats is voor zes personen wanneer het over enige tijd naar het ISS gaat pendelen. Het moet dan de Russische Sojoez vervangen wat het transport naar en van het ruimtestation voor de Amerikanen betreft. Per stoel moet de Amerikaanse overheid nu zo'n 81 miljoen dollar betalen. En van het afhankelijk zijn van de Russen willen de Amerikanen maar al te graag af. Ruimtetoerisme zit er aan te komen. De vraag is of het SpaceX dat het eind volgend jaar gaat lukken. Weinigen geloven dat. Een

of twee jaar later lijkt veel waarschijnlijker. Met de capsule moeten nog heel wat testvluchten uitgevoerd worden. En daarmee moet SpaceX nog beginnen. De raket voor deze maanvlucht is ook nog niet bruikbaar. De Falcon Heavy zal deze zomer met de testlanceringen aanvangen en dat is al enkele jaren later dan oorspronkelijk in de planning lag.. De Falcon 9 is uitgerust met 27 Merlin motoren en de Falcon Heavy met raketmotoren die drie maal krachtiger werken. Elke tegenslag met de testen van de Falcon Heavy betekent een vertraging in het lanceerschema. En hoe is het met de Russische maanvluchten met toeristen gesteld. In 2011 kondigde Space Adventures aan samen te werken met Rusland om in een gewijzigde Sojoez capsule, met twee personen aan boord, naar de maan te schieten. Die vliegticket zou 150 miljoen dollar per persoon gaan. kosten Hoever zij met hun plannen zijn, is niets bekend. Krijgen we misschien weer met een ruimterace naar de maan te maken. Wie zal het eerst ruimtetoeristen een rondje om de maan hebben laten maken. Wie weet, krijgen we toch weer een spannende tijd in dat opzicht. Volgens de tekenaar zal de Dragon voor een vlucht naar de maan er zo uit komen te zien

Page 10: 43e jaargang nr. 323 - - 20 maart 2017 ptember 2011 - NJRS 20_maart_2017.pdf · jaar. De drie vluchten die daarna volgen heeft NASA ook kunnen reserveren. Hiermee is een bedrag van

Pagina 10

BOEING PRESENTEERDE NIEUWE RUIMTEPAKKEN Aan boord van de CST-100 Starliner ruimtevaartuigen van Boeing zullen de astronauten nieuwe ruimtepakken dragen. Deze zijn ontworpen en vervaardigd door Boeing zelf en hebben de naam "Boeing Blue" gekregen. De ruimtevaarders zullen ze dragen tijdens de lancering en op de terugkeer naar de aarde. Dat zijn de gevaarlijkste momenten in de vlucht. De pakken zijn voorzien van vele ritsen, tal van klittenbanden en 'ademende' stiksels. Een pak dat luchtdicht is en drukverschillen kan opvangen. Situaties die ontstaan bij brand of een lek in capsule of andere situaties. Dat vertelde Chris Ferguson, ex-astronaut en thans directeur van Starliner. Het nieuwe pak weegt 5 kg en dat is een stuk minder dan de huidige met een gewicht van 14 kg. Ook voelt een ruimtevaarder het een stuk koeler erin. De pakken zijn er in verschillende maten, vormen en ontwerpen. Ze zijn blauw van kleur en dat in tegenstelling tot de huidige die oranje van kleur zijn. Opvallend is de vervanging van de metalen ring om de nek en een stevige helm door een rits en een kapachtige helm, die zijn vorm blijft behouden hoe krachtig de schokken ook mogen zijn. Ook de handschoenen zijn veel soepeler vooral de vingers. Dat is wel nodig voor het kunnen bedienen van de touchscreens. Ook de laarzen hebben een verandering ondergaan; ze vormen nu een geheel met het pak. Ze zijn ook soepeler en minder groot. De personen die deze pakken droegen tijdens testen, waren het er met z'n allen over eens dat het een grote verbetering is vergeleken met de huidige. Volgend jaar in januari gaan de eerste testen met de CST-100

beginnen op White Sands. In juni moet de eerste onbemande vlucht in een baan om de aarde, starten. Een paar maanden ;later, in augustus, gevolgd door een bemande missie. Vanaf december zal de CST-100 vast in roulatie worden genomen. Tenminste ...... dat hoopt Boeing. Echte toezeggingen hebben ze van NASA nog niet ontvangen. Suni Williams probeert een Starliner Blue ruimtepak. Let ook op het ontbreken van de metalen ring rond de nek. Deze is vervangen door een rits

Page 11: 43e jaargang nr. 323 - - 20 maart 2017 ptember 2011 - NJRS 20_maart_2017.pdf · jaar. De drie vluchten die daarna volgen heeft NASA ook kunnen reserveren. Hiermee is een bedrag van

Pagina 11

OSIRIS-REX ZOEKT TROJANEN IN L4 LAGRANGE PUNT Het Amerikaanse ruimtevaartuig OSIRIS-Rex dat op weg is naar planetoïde Bennu is van 9 tot 20 februari op zoek gegaan naar objecten die mogelijk van de aarde afkomstig zijn. Deze zogenoemde aard-trojanen moeten te

vinden zijn in de L4 en L5 Lagrange punten. Die bevinden zich 60 graden voor en achter onze planeet in dezelfde baan om de zon op 74 miljoen kilometer van ons vandaan. Op die plaatsen zullen zich vele stukjes aarde of materiaal die met de opbouw van de aarde te maken hebben zich daar verzameld hebben.

OSIRIS-Rex kwam dicht in de buurt van het L4 Lagrange punt. Een goed moment om er de camera's op te richten om te kunnen zien wat er in dat gebied te zien is. Per dag schoten de camera's 145 foto's. Als er iets aan te treffen is, dan zullen dat (vele) kleine stukjes zijn. Tot op heden is over het resultaat nog niets bekend. Een Aardtrojaan is bekend sinds 2011, de 2010 TK7. Die ziet er stervormig uit en meet 300 meter in doorsnede. Het heeft een stabiele baan die ver boven en onder het equatoriale vlak van de zon ligt. Vele wetenschappers twijfelen echter of het wel een echte trojaan is. Mogelijk is de 2010 TK7 al meer dan 4,5 miljard jaar oud. Vanaf de aarde zijn de eventuele trojanen in het L4 Lagrange punt vrijwel niet te zien. Dat punt is voor ons alleen overdag 'zichtbaar'. OSIRIS-Rex, gelanceerd op 8 september 2016, zal op 22 september een flyby langs de aarde maken. De aantrekkingskracht van onze planeet moet het toestel door deze zwieper een extra snelheid geven op weg naar planetoïde Bennu. Sinds 28 januari is een krachtige antenne in gebruik en kan het aanmerkelijk meer gegevens naar de aarde sturen. De vliegroute van OSIRIS-Rex naar het L4 Lagrange punt op zoek naar Aardtrojanen

Page 12: 43e jaargang nr. 323 - - 20 maart 2017 ptember 2011 - NJRS 20_maart_2017.pdf · jaar. De drie vluchten die daarna volgen heeft NASA ook kunnen reserveren. Hiermee is een bedrag van

Pagina 12

PLANETOIDENGORDEL ROND EEN DUBBELSTER GEVONDEN ? Astronomen menen aanwijzingen gevonden te hebben van het bestaan van een ring van gruis en brokstukken om een dubbelster. In veel gevallen gaan deze brokstukken samenklonteren en groeien uit tot planeten. Maar ze kunnen ook door de sterren opgeslokt worden. Op een afstand van 1000 lichtjaar van de aarde is zo'n systeem, SDSS 1557, volgens astronomen aanwezig. Zij begonnen dat object te bestuderen omdat ze dachten met een witte dwerg te maken te hebben. Met behulp van de Gemini Observatory Zuid telescoop en European Southern Observatory Very Large Telescope, beide gevestigd in Chili, begonnen onderzoekers het spectrum van het licht van de SDSS 1557 te analyseren. Dat kan namelijk meer vertellen over de chemische samenstelling van de ster.. Ze ontdekten overmatig veel infrarood licht, wat erop wees dat SDD 1557 een schijf van planetair puin bevat met silicium en magnesium. Die schijf bevindt zich op 2,1 miljoen kilometer van de witte dwerg en weegt naar schatting maar liefst 100 miljard ton. Sinds de ontdekking in 2010 'regent' het stofdeeltjes op de witte dwerg. Die hoeveelheid is gelijk aan een asteroïde (of planetoïde) die tenminste vier kilometer in doorsnede moet zijn geweest. Dat rotsachtige hemellichaam is te dicht bij de ster gekomen en is volgens de Limiet van Roche helemaal uit elkaar gevallen. De onderzoekers deden nog een ontdekking: de witte dwerg wiebelde heen en weer. Ze moest dus een begeleider hebben. Dat wiebelen was te veel voor een planeet en te weinig voor een ster.. Volgens de onderzoekers zou daar best een bruine dwerg kunnen bevinden. Bruine dwergen zitten in een stadium tussen sterren en reusachtige

gasplaneten. Ze zijn te klein om waterstof te verbranden en kunnen daardoor geen ster worden. Ze kunnen in dit geval wel een dubbelster vormen. De bruine dwerg is ontstaan uit aanwezige stof, gruis en gas. Hier staan beide sterren niet ver van elkaar namelijk op een onderlinge afstand van ongeveer 482.000 kilometer en dat is weinig meer dan de afstand aarde - maan. De onderzoekers zijn ervan overtuigd, dat dit systeem - binaire systeem - veel meer bij dubbelsterren aan te treffen moet zijn. Voor hen een reden om andere dubbelsterren te bestuderen. Ze hopen dat weldra met de Hubble ruimtetelescoop te kunnen doen en later met de James Webb Telescoop. Volgens de tekenaar moet zo een schijf van rotsachtig puin om een witte en een bruine dwergster draaien. De beide sterren draaien in iets meer dan twee uren om elkaar heen.

Page 13: 43e jaargang nr. 323 - - 20 maart 2017 ptember 2011 - NJRS 20_maart_2017.pdf · jaar. De drie vluchten die daarna volgen heeft NASA ook kunnen reserveren. Hiermee is een bedrag van

Pagina 13

PAN, OOK AL ZO'N BIJZONDERE MAAN Tijdens een passage van het Amerikaanse ruimtevaartuig Cassini langs het maantje Pan werden er diverse foto's gemaakt. Het was de meest kortste passage op 7 maart, namelijk op 24.752 kilometer. Twee dagen later gaf NASA die opnames vrij van het kleine maantje dat niet breder is dan ongeveer 35 kilometer. Opvallend is zijn zeer vreemde vorm. Maar daarin is Pan niet uniek. Neem nu maan Japetus met een doorsnede van 1470 kilometer. Die valt op met een brede bergkam over de evenaar. Of de 395 kilometer in diameter metende maan Mimas. Die maakt indruk met een krater die maar liefst een derde van de diameter van de maan zelf, groot is. Maan Titan spant helemaal de kroon met zijn atmosfeer en meren vol organische vloeistoffen. Wat te denken van maan Enceladus die onder het oppervlak een oceaan van vloeibaar water herbergt. Op de Zuidpool spuit het waterdamp uit. En dat zijn nog maar enkele typische bijzonderheden over de manen. Het hele Saturnusstelsel is onvoorstelbaar interessant. Die ruim 60 manen hebben allemaal wel iets karakteristieks. Dan praten we nog niet eens over de ringen en de planeet zelf. Gelukkig zijn er ruimtevaartuigen die ons dat door middel van foto's hiervan laten genieten en de instrumenten die meer over dat stelsel vertellen. Over enkele maanden zullen we

afscheid van Cassini moeten nemen. Het heeft gezorgd voor het beantwoorden van de vele vragen, maar tegelijkertijd nog veel meer vragen hebben opgeroepen.

Maantje Pan, die volgens sommigen lijkt op ravioli

Maantje Pan van zeer dichtbij gefotografeerd op 7 maart

Page 14: 43e jaargang nr. 323 - - 20 maart 2017 ptember 2011 - NJRS 20_maart_2017.pdf · jaar. De drie vluchten die daarna volgen heeft NASA ook kunnen reserveren. Hiermee is een bedrag van

Pagina 14

KOOLSTOFVERBINDINGEN OP CERES ONTDEKT Het ruimtevaartuig Dawn van de NASA heeft op de dwergplaneet Ceres koolstof-verbindingen ontdekt die te vergelijken zijn met de bouwstenen voor het leven op aarde. Dat maakten wetenschappers eind februari bekend. Dat betekent nog niet, dat er zelfs nog niet de meest primitieve vorm van leven bestaat. Er is alleen maar sprake van organische moleculen. De dwergplaneet houdt innerlijke warmte vast en dat kan weer betekenen dat er vloeibaar water (diep) onder het oppervlak aanwezig kan zijn. De organische stoffen kunnen via reacties met heet water zijn gevormd. Al eerder had Dawn lichte plekken op de bodem van een vulkaan gevonden en dat is mogelijk afkomstig uit de vulkaan in de vorm van ijs. Maar zeker hiervan zijn de wetenschappers allerminst. Daarvoor zijn de metingen niet nauwkeurig genoeg met de infrarood mapping spectrometer Het is nu al duidelijk dat dit grootste object in de asteroïdengordel tussen Mars en Jupiter, een bijzonder interessant hemellichaam is voor de onderzoekers. Mocht er 'leven' voorkomen hoe primitief dan ook dan zou het zijn naam eer aan doen. Ceres is namelijk genoemd naar de Romeinse godin van de vruchtbaarheid. De kleuren bij en in de Ernutet krater (doorsnede 53 kilometer) geven aan dat daar organisch materiaal is aangetroffen

NASA'S PLAN NAAR EUROPA DICHTERBIJ Het plan van NASA om een ruimtevaartuig naar Jupiters maan Europa te sturen, is een stap dichterbij gekomen. Deze maan is bijzonder interessant om die van heel dichtbij te bestuderen. Wetenschappers hebben het vermoeden dat onder de 20 tot 25 kilometer dikke ijslaag een oceaan van vloeibaar water voorkomt. Mogelijk 'warm' genoeg om tezamen met voedingsstoffen leven te laten ontstaan. Dat kan in de primitiefste vorm zijn. Dat plan begint vaste vorm te krijgen. Er zijn inmiddels gedetailleerde ontwerpen klaar en tien instrumenten (was eerst negen) geselecteerd. De bedoeling is dat de lancering in de jaren 2020 gaat plaatsvinden. Het toestel zal niet op deze maan landen en heeft ook geen lander aan boord. Het geheel zal zodanig gesteriliseerd moeten zijn, dat er absoluut geen leven meevliegt. Zelfs niet in de primitiefste vorm. Instrumenten zullende temperatuur-schommelingen meten, de dikte van het ijs, plekken vaststellen waaruit pluimen van vloeistoffen uitbarsten enz. De instrumenten moeten nog meer verfijnd worden en niet meer wegen dan in het ontwerp is vastgelegd. Dat geldt ook voor de grootte ervan. Het geheel zal beschermd moeten zijn tegen de harde straling, zeker als het in de buurt van de reuzenplaneet komt. Er staan de komende jaren nog heel veel testen op het programma voordat het toestel aan zijn verre reis kan gaan beginnen.

Page 15: 43e jaargang nr. 323 - - 20 maart 2017 ptember 2011 - NJRS 20_maart_2017.pdf · jaar. De drie vluchten die daarna volgen heeft NASA ook kunnen reserveren. Hiermee is een bedrag van

Pagina 15

RAADSELACHTIGE GLOED IN GASWOLK ONTDEKT Amerikaanse wetenschappers hebben een gaswolk ontdekt met een onverklaarbare gloed. Het gaat om een wolk van gloeiend gas op een afstand van 10 miljard lichtjaar. Het is een cluster van duizenden sterrenstelsels. Dat moet een zeer groot gebied zijn. Dat klopt ook, want het is maar liefst 50 miljoen lichtjaar groot. Hoe dat het komt dat die wolk zoveel licht uitstraalt, is onbekend omdat er in de buurt geen grote ster of lichtbron te zien is. Sommigen vermoeden dat de wolk zijn bijzondere gloed te danken heeft aan een quasar, een heldere kern van een zeer ver verwijderd sterrenstelsel. De nieuw ontdekte gaswolk behoort tot de enorme Lyman-alfa-nevels, een categorie van zeer zeldzame ruimteobjecten. Het zijn grote gaswolken die zijn gevormd in de ruimte tussen verschillende sterrenstelsels.. De nieuw ontdekte wolk heeft de naam MAMMOTH-1 gekregen. Het licht van de

gaswolk is volgens hoofdonderzoeker Xavier Prochaska bijzonder goed te zien. "Het is extreem fel. We hebben het hier over een ongelooflijke sterke soort energie zonder zichtbare bron", verklaarde hij.

GOES-16 LEVERT SCHITTERENDE FOTO'S VAN BLIKSEMS Een gevoelige infrarood camera - Lightning Mapper - aan boord van de GOES-16 heeft de eerste verbluffende foto's van bliksemschichten gemaakt en die naar de aarde gestuurd. Dat vanaf een hoogte van maar ongeveer 36.000 kilometer. Hierop waren bliksems te zien in de wolk zelf, van wolk naar wolk en van de wolk naar de aarde. Wetenschappers krijgen daardoor gegevens over de plaats, hoeveelheid en hoe heftig ze zijn. Zo kunnen ze dan de plaatselijke en regionale bewoners waarschuwen wanneer het echt gevaarlijk gaat worden. Bliksemsnel beschikken zij over de beelden, binnen 20 seconden.

Page 16: 43e jaargang nr. 323 - - 20 maart 2017 ptember 2011 - NJRS 20_maart_2017.pdf · jaar. De drie vluchten die daarna volgen heeft NASA ook kunnen reserveren. Hiermee is een bedrag van

Pagina 16

De kleuren geven aan de plekken en de intensiteit van de bliksems gedurende een uur

KOMEET Op 5 april passeert komeet 41P/Tuttle-Giacobini-Kresak de aarde op een afstand van ongeveer 22 miljoen kilometer. Naar verwachting zal de helderheid magnitude 6 bedragen en dat betekent dat deze komeet al met een kleine verrekijker goed te zien is. Bij zeer helder weer met het blote oog. De coma zal behoorlijk groot zijn, maar wel heel ijl. Zoek in het sterrenbeeld Draak en wel tussen 21 tot 29 april in de kop. Op 29 en 30 april bevindt de komeet zich dichtbij de bolvormige sterrenhoop M 92 in het sterrenbeeld Hercules.

'VALLENDE STERREN' Half april worden de Lyriden actief met het maximum op 22 april. Dan is de Maan storend. Tegen het einde van de maand wordt de situatie beter. Kijk naar sterrenbeeld Lier. MAANFASEN Eerste Kwartier 03 april Volle Maan 11 april Laatste Kwartier 19 april Nieuwe Maan 26 april

DE ZON Opkomst: Ondergang: 01 april 7.14 uur 20.14 uur 11 april 6.51 uur 20.31 uur 21 april 6.30 uur 20.48 uur 30 april 6.11 uur 21.03 uur

Page 17: 43e jaargang nr. 323 - - 20 maart 2017 ptember 2011 - NJRS 20_maart_2017.pdf · jaar. De drie vluchten die daarna volgen heeft NASA ook kunnen reserveren. Hiermee is een bedrag van

Pagina 17

WAT ER AAN DE STERRENHEMEL TE ZIEN IS IN DE MAAND APRIL 2017 MERCURIUS In de eerste anderhalve week van deze maand is Mercurius 's avonds laag boven de westnoordwestelijke horizon te vinden. Verdwijnt daarna in de zonnegloed. Tot 21 april staat Mercurius in het sterrenbeeld Ram en daarna in de Vissen. VENUS In het sterrenbeeld Vissen bevindt zich Venus. Komt ongeveer een uur voor de zon op. Kijk laag boven de horizon in het oosten. MARS In het noordwesten kunnen we deze planeet gedurende deze maand iedere dag rond 23.30 uur onder zien gaan. De rode planeet is in het sterrenbeeld Stier te vinden. JUPITER Is de gehele nacht in het sterrenbeeld Maagd te zien. SATURNUS Verschijnt kort na middernacht boven de oostelijke horizon. Deze planeet met de ringen vinden we in het sterrenbeeld Schutter. URANUS Uranus bevindt zich achter de zon in het sterrenbeeld Vissen en is dus niet te zien. NEPTUNUS Pas eind april krijgen we deze planeet weer te zien. Zoek met een sterrenkijker kort voor zonsopkomst laag boven de oostzuidoostelijke horizon in het sterrenbeeld Waterman. VAN DAG TOT DAG 01 april: Deze ochtend bereikt maan Titan de grootste westelijke afstand tot Saturnus. 01 april: Deze avond is bij de Maan Aldebaran, de helderste ster van het sterrenbeeld Stier te zien. 04 april: De vier grootste manen van Jupiter staan tot middernacht ten oosten van de planeet.

05 april: Komeet 41P/Tuttle-Giacobini-Kresak bereikt de kortste afstand tot de aarde. Zie verder onder de rubriek 'kometen'. 06 april: De vier grootste manen van Jupiter staan vanaf middernacht ten oosten van de planeet. 06 op 07 april: Iets boven de Maan treffen we Regulus aan, de helderste ster van het sterrenbeeld Leeuw. 09 april: Maan Titan bereikt deze ochtend de grootste oostelijke afstand tot Saturnus. 10 op 11 april:: Bijna tegen de Maan prijkt planeet Jupiter. Daaronder bevindt zich Spica, de helderste ster van het sterrenbeeld Maagd. 10 op 11 april: De vier grootste manen van Jupiter staan ten westen van de planeet. Te 4.31 uur verdwijnt maan Io achter de planeet. 14 april: Einde van de bedekking van een ster van het sterrenbeeld Weegschaal. 15 april: 's Ochtends is onder de Maan ster Antares, de helderste ster van het sterrenbeeld Schorpioen te zien. 17 april: Deze ochtend bereikt maan Titan de grootste afstand tot Saturnus 20 april: Om 3.10 uur komt maan Io van achter Jupiter tevoorschijn en de rest van de nacht zijn de vier grootste manen ten oosten van de planeet te zien. 20 april: Mars is ten zuiden van de open sterrenhoop De Pleiaden te zien. Bekijk deze samenstand in het begin van de avond boven de westelijke horizon. Het gebruik van een verrekijker is wel aan te raden. 23 april: Rond 6.00 uur deze ochtend is onder de maansikkel planeet Venus te vinden. Ook hier is het gebruik van een verrekijker een goede gedachte. 25 april: Deze ochtend bereikt maan Titan de grootste oostelijke afstand tot Saturnus 25 april: Deze nacht staan de vier grootste manen van Jupiter ten westen van de planeet. 27 april: Mars en Aldebaran staab beide boven de Maan. 28 april: Aldebaran, de helderste ster van het sterrenbeeld Stier, wordt tussen 20.15 en 21.06 uur door de Maan bedekt.

Page 18: 43e jaargang nr. 323 - - 20 maart 2017 ptember 2011 - NJRS 20_maart_2017.pdf · jaar. De drie vluchten die daarna volgen heeft NASA ook kunnen reserveren. Hiermee is een bedrag van

Pagina 18

SCHEEMDA Op de plaatselijke basisschool verzorgt onze vereniging een tentoonstelling over ONS ZONNESTELSEL van 22 maart tot 23 april. ACTIVITEITEN KERNEN NIJMEGEN Bijeenkomst op een vrijdagavond in maart - bespreking nieuwtjes - waterraketten - bespreking project - bespreking excursie - kijken naar de maan - wat verder ter tafel komt Aanvang: 19.30 uur, Einde: 21.00 uur UDEN - VELDHOVEN Excursie Op 31 maart gaan we op bezoek naar de sterrenwacht in Gent - België. Diegenen die ook mee willen of willen aansluiten kunnen zich zo spoedig mogelijk aanmelden. Iedereen, en al helemaal de Belgische leden, zijn van harte welkom. Stuur even een mailtje of bel even.

NASA KAN OOK JOUW HULP GEBRUIKEN De Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA heeft een website geopend, www.zooniverse.org, waarop iedereen beelden kan bekijken van sterren en andere objecten aan de rand van ons zonnestelsel.

Op de films zijn lichtpuntjes te zien die mogelijk de locatie van nieuwe planeten kunnen verraden. De filmpjes op de website met de naam Backyards Worlds zijn gemaakt met de satelliet WISE. Deze kunstmaan neemt het infrarood licht waar dat wordt uitgezonden door objecten aan de rand van ons zonnestelsel. In deze regio is zo weinig zonlicht dat zelfs grote objecten nauwelijks zichtbaar licht weerkaatsen. Door met infrarood de omgeving te scannen heeft WISE mogelijk objecten in kaart gebracht die we anders niet zouden kunnen waarnemen. Op de beelden, gemaakt door WISE, is veel ruis te zien. Maar de video's tonen ook bekende sterren en lichtstipjes die mogelijk afkomstig zijn van ruimteobjecten en planeten. Het studiemateriaal zo uitgebreid dat de ruimtevaartdeskundigen de beelden onmogelijk alleen zelf kunnen bekijken. De wetenschappers van de NASA hopen dat WISE ook de mysterieuze negende planeet in beeld heeft gebracht. Dit is waarschijnlijk een grote planeet die zich ver buiten de baan van Neptunus bevindt, maar waarvan het bestaan niet zeker is. Wie weet, word jij die ontdekker ervan !!!!!!

WISE

De volgende Astruim verschijnt

20 april 2017

Page 19: 43e jaargang nr. 323 - - 20 maart 2017 ptember 2011 - NJRS 20_maart_2017.pdf · jaar. De drie vluchten die daarna volgen heeft NASA ook kunnen reserveren. Hiermee is een bedrag van