Creatief Schrijven vzw –Waalsekaai 15, 2000 Antwerpen [t] 03 229 09 90 – e] info@creatiefschrijven.be – w] www.creatiefschrijven.be

2

© Erik Vanhee & Kristof D’hanens

Schrijven voor lezers

Informatieve, opiniërende enpersuasieve teksten schrijven

op papier en online  

Een cursus schriftelijke & digitale communicatie

 Voor NGO’S

3

Tips voor knappe koppen p 48-49 (zie ook p 42-45)

• Varieer op een vaste uitdrukking• Gebruik een paradox • Suggereer een nieuwe trend • Combineer wervende titel met zakelijker

boven- of onderkop• Laat je kop goed klinken• Gebruik prikkelende bijvoeglijke

naamwoorden • Zoek woordspelingen • Benadruk relevantie voor individuele

lezer • Gebruik een prikkelend citaat

4

Kop ‘m binnen!• De ideale lengte van een hoofdkop is 50

tot 60 karakters • Een goede hoofdkop is ‘to the point’, je

weet meteen waarover het gaat• Zet het belangrijkste kernwoord bij

voorkeur vooraan in je kop.• Geef antwoord op meerdere w-vragen• Of prikkel de nieuwsgierigheid, intrigeer

met een catchy kop: een ‘careword’ – meeslepend - lezergericht - uitnodigend

Is de kop het haakje, dan is de lead de lijn

• Sluit de lead aan op de informatieve of prikkelende kop ?

• Begint de lead met een behoefte van de lezer of roept hij concrete vragen op?

• Geeft de lead antwoord op minimaal twee andere W-vragen?

• Boeit de lead om verder te lezen, bevat hij ‘carewords’?

• Zijn de zinnen niet langer dan 20 woorden?• Is de laatste zin een ‘kraker’?

de schrijver (ik) ZENDER Wees • jezelf

• direct • helder

de tekst (mijn boodschap) BOODSCHAP

Schrijf • duidelijk • begrijpelijk • aantrekkelijk

6

de doelgroep (mijn lezers)ONTVANGER

• Vorm je een beeld van de lezer• Spreek de lezer aan• Denk voortdurend aan de lezer

Hoe verloopt het communicatieproces? p 6-7

• WETENWat weten ze al? Welke opleiding?

• WILLENWillen ze info, opinie of amusement?Hoe willen ze benaderd worden?

• VINDENHoe staan ze tegenover het onderwerp:?

• KUNNENKunnen ze lange teksten structuur abstractie jargon begrijpen?

7

PROFIELSCHETS van de lezer p 8-9

8

Leesbaarheid Waardering Opleiding

0- 30 zeer moeilijk academici

30-50 moeilijk studenten

50-60 vrij moeilijk Hog Sec Ond

60-70 standaard Lag Sec Ond

70-80 vrij gemakkelijk

zesde leerjaar

80-90 gemakkelijk vijfde leerjaar

90-100 zeer makkelijk

vierde leerjaar

9

TABEL Flesch-Doumaformule p 11

• informeren informatieve/voorlichtende tekstkrantenartikel, nieuwsbrief, brochure, persbericht, verslag, reportage, infobrief

-------auteur aanwezig in tekst------------met creatieve dimensie-----------------------• amuseren/diverteren entertainende /infotainende tekst

artikel, cursiefje, interview• emotioneren relationele tekst

verhaal, cursiefje• opiniëren /overtuigen opiniërende / didactische tekst

artikel, column, interview, leertekst• leren/instrueren instructieve tekst

cursus, handleiding, gebruiksaanwijzing• werven uitnodigen activeren wervende / persuasieve tekst

folder, flyer, aankondiging, uitnodiging, persuasieve brief,advertentie, voorlichting

10

Doel & effect van de tekst – p 14DOEL: wat teweegbrengen? Keuze van TEKSTSOORT

de schrijver (ik) ZENDER

expressiefappellerend

de tekst (mijn boodschap) BOODSCHAP

referentieelpoëtisch

11

de doelgroep (mijn lezers)ONTVANGER

relationeel

Communicatiemodel met vijf functies van taalcode – p 7

CONTEXT

Concreet & Specifiek Abstract & Algemeen

Beeldend Vaag of leeg

Persoonlijk Onpersoonlijk

Menselijk Ontmenselijkt

Duidelijk Onduidelijk

Bondig & Direct Omslachtig & Indirect

Positief Negatief

Aantrekkelijk Saai

12

Makkelijk leesbaar Moeilijk leesbaar

Helder schrijven

Schrijf spreektaal, zonder vakjargon of dure woorden.

Hij lijdt aan gemetastaseerde colorectale kanker.

Hij heeft uitgezaaide darmkanker.

Beleidscoherentie, gedefinieerd als zoektocht naar win-win en verkocht als ‘synergie’, leidt tot een transfer van middelen naar de sterkere participant. (Oxfam)

Helder schrijven

Bijkomende inlichtingen worden verstrekt aan het onthaal. 

U krijgt meer info aan het onthaalWend u tot het onthaal voor meer inlichtingen.

Schrijf actieve zinnen, met actief vervoegde werkwoorden + lezergericht

De snuisterhoek werd gerealiseerd door vrijwilligers. Voor de tweedehandsboeken werd geen minimumprijs vastgelegd. (Oxfam)

Helder schrijven

Het doel van de cursus is het verkrijgen van inzicht en vaardigheid in het schrijven van teksten.

Met deze cursus verwerft u inzicht en vaardigheid om teksten te schrijven.

Vermijd de constructie het + infinitief (nominalisering p 18) en maak lezergericht

Helder schrijven

De ondergetekenden stellen zich garant voor beleidsvoorbereiding en -uitvoering met betrekking tot het voorkomen en de bestrijding van geweld tegen vrouwen in relaties.

X en Y garanderen dat ze een beleid zullen voorbe-reiden én uitvoeren om geweld tegen vrouwen in relaties te voorkomen en te bestrijden.

Mijd naamwoordstijl (zie p 18) en voorzetseluitdrukkingen (zie p 21)

Helder schrijven

Houd bij elkaar wat bij elkaar hoort. Mijd tangconstructies (p 19). Maak lezergericht.

Deze arrangementen kunnen door de voor De Kempen geïnteresseerde wandelaar via het daartoe bestemde aanvraagformulier geboekt worden.

U houdt van wandelen en wilt De Kempen wel eens verkennen? Boek meteen een arrangement met het formulier hieronder.

Vervang voorzetseluitdrukkingen door voorzetsels. ‘met behulp van’ met‘door middel van’ door‘met betrekking tot’ over

‘op het vlak van’ gezondheidspromotie voor ...Pas deze tips ‘met betrekking tot’ een vlotte taal ‘ten aanzien van’ de lezer ‘met het oog op’ scoren nu maar eens toe.

Pas deze tips voor een vlotte taal toe naar de lezer om te scoren.Beter: Pas deze tips voor een vlotte taal toe naar de lezer. Zo scoor je.

18

Helder schrijven

Vermijd voorzetseluitdrukkingen. Vervang door een voorzetsel.

Helder schrijven

Schrijf concreet: met namen, voorbeelden, cijfers, data, hoeveelheden,…

Allerlei beschermde dieren en planten worden levend of dood ons land in gesmokkeld.

De douane ontdekte bij een controle vorige week op Zaventem: - twintig pythons- tweehonderd eieren van beschermde vogels- veertien kilo bevroren apenvlees

Helder schrijven

Schrap ‘vage kwantoren’ (p 24-25), of maak ze concreet

Een aantal erg dronken supporters vernielden veel wagens in het stadscentrum.

Een tiental dronken supporters vernielden acht auto’s in het stadscentrum.

Veel mensen die honger hebben leven op het platteland en de meesten daarvan leven van de landbouw.

Helder schrijven

Kom meteen ter zake, mijd omslachtige formuleringen & naamwoordstijl. Gebruik geen voorrijders.

De beslissing om klanten zelf de prijs te laten bepalen van de boeken komt voort uit de bekommernis dat de boeken in het eerste-keusaanbod niet altijd betaalbaar zijn voor iedereen. Bovendien is er de ecologische overweging dat de winkel minder papierafval wil produceren.

Niet iedereen kan de boeken uit het eerste-keusaanbod betalen. Daarom laten we klanten zelf de prijs bepalen. Bovendien wil de winkel minder papierafval produceren.

• Vermijd vage woorden = soms onnauwkeurig of niet precies genoeg. Ze ondermijnen andere woorden door ze af te zwakken of overdrijven zo sterk dat ze ongeloofwaardig worden.– Afzwakkers

’Misschien zou er eventueel een nieuwe regering kunnen komen.’– Versterkers zijn 'verdunners'. Ze hollen je woorden uit. Schrap!

erg belangrijk, bijzonder komisch, zeer betreurenswaardig, enorm...– Vage kwantoren geven geen informatie en laten de lezer op zijn

honger zitten.

Geef plaats, tijdsbestek, omvang, steeds aan met namen, jaartallen en data, aantallen.

‘Verschillende mensen kwamen vaak een aantal interessante dingen vertellen, die niet zelden bijna werden uitgevoerd in de organisatie.’

• Vermijd lege woorden als aspect, component, dimensie, element, functie, gebeuren, situatie, project, systeem; kader, toestand,... We werken rond het thema ‘milieu’

22

Helder schrijven

Helder schrijven

Schrijf positief (p 28)

Wij kunnen helaas geen korting geven op artikelen van onder de € 50.

Op artikelen vanaf € 50 krijgt u 10% korting.

Het is niet onbelangrijk uw medewerkers te beschermen tegen ebola.

Bescherm uw medewerkers tegen ebola.

Helder + aantrekkelijk schrijven

Schrijf beeldend (p 32-33)

Crack is de rookbare variant van cocaïne, via chemische processen gekookt met ammoniak, en zo ontdaan van zouten en daarmee een harddrug die veel schade aanricht bij de gebruiker, want nog sneller werkt.

Crack is de pitbull onder de drugs.

• Werk overbodige hulpwerkwoorden weg. ‘Ze zou dat kunnen overwegen.’

‘Ze denkt erover.’• Gebruik geen (drie)dubbele ontkenningen: ze

scheppen verwarring.‘Ik ontken niet dat we niet helemaal onschuldig zijn.’

‘We zijn deels verantwoordelijk voor die fout.’

25

Helder schrijven

Helder schrijven

Gebruik verwijzingen (p 26-28) alleen in de kleinste teksteenheden en zorg dat ze duidelijk zijn.

Wie een semafoon aanvraagt, krijgt het apparaat een maand voor de bevalling toegestuurd. Als het kind er eenmaal is, kan het worden teruggestuurd naar Belgacom.

Als u een semafoon aanvraagt, ontvangt u die een maand voor de bevalling. Na de geboorte van uw baby stuurt u de semafoon terug.

Tien tips om omslachtig te schrijven

Als je hardleers bent…

Lees even p 124-125

27

Het schrijfproces – driefasemodel p 39

1. voorbereidende fase

VOOR (plannen)L. intellectueel – rationeel ABSTRACT REDENEREN ORDENEN

• documentatie verzamelen, opzoeken en ordenen

• tekst opbouwen in fasen

VOOR (verkennen)

R. zintuiglijk – creatiefCONCREET WAARNEMEN

ASSOCIËREN• rondkijken en luisteren,

vergelijken, beeldspraak• chaotisch noteren,

aantekeningen maken

28

Het schrijfproces - driefasemodel 2. Schrijffase

TIJDENS - uitschrijven• selecteren en

structureren• STRUCTUURLIJN• doelgerichte

gedachtegang ontwikkelen

• = EFFECTIEF schrijven

TIJDENS - doorschrijven• uitweiden, spontane

vondsten inbrengen• ASSOCIATIEVE en

CREATIEVE LIJN• persoonlijke stijl laten

spelen• = CREATIEF schrijven

29

Het schrijfproces - driefasemodel 3. revisiefase

NA (redigeren)• schrappen,

verplaatsen, afwerken van tekst

• nalezen, redactiewerk• STRUCTUUR

TECHNIEK

NA (componeren)• formuleren, toonzetten

van subtekst• herschrijven

• STIJL CHAOS

30

Hoe bereid je een artikel voor? 1 p 35

• Waarom schrijf je?BASISBOODSCHAP

• Wat schrijf je?HOOFDGEDACHTE

• Waar sluit je op aan?INZET

• Voor wie schrijf je? DOELGROEP

31

Hoe bereid je een artikel voor? 2

• Welk medium, kanaal kies je?

MEDIUM• Welke tekstsoort hanteer je? VORM• Wat zal er met de tekst gebeuren?

GEBRUIKSFUNCTIE• Hoe kom je op onderwerp en baken je af?

ONDERWERP32

Waar haal je onderwerpen? p. 36

• Toegestuurde persberichten • Berichten uit de media • Ontwikkelingen uit de wetenschap

populariseren• Ontwikkelingen uit de wetenschap

becommentariëren• Wat de tongen losmaakt • Opdrachten van een redactie• Eigen (werk)ervaringen

33

Welk onderwerp is artikel waard? p. 48

• Grote actualiteitswaarde• Het nieuwe, verrassende, ongewone, curieuze,

afwijkende • Emotionele of geografische nabijheid• Een ontwikkeling of verandering van een situatie• Spanning of sensatie: conflict, debat• Rampspoed of voorspoed• Consequenties voor de lezer• Gevolgen voor mensen • Human interest: de mens achter…• Ontspanning en entertainment

34

35

Autowrakken in de buurt

bestemming

banden

bevolkingsopbouw

kunstobject

verhalen Soort buurt

politie

Molenbeek

gemeente

Nummerplaten?

Waarom?zwervers

Oost-Europa

jongeren

Vuil/schoon

merk

buurtverhalen

schroot

Schrijf ‘je onderwerp’ in ‘t midden van blad. Ga mindmappen.

Clusters maken - invalshoeken

• 1. soort buurt• 2. waarom eigenaren daar auto’s dumpen• 3. bestemmingen van autowrakken• 4. overheidsbemoeienis (gemeente)• 5. gebruikers van autowrakken: wie?• 6. cultuurfilosofie: betekenis voor samenleven?• 7. buurtwerk: hoe op inspelen? • 8. kunst maken met wrakken?

36

• In het kader van het Bijzondere Partnercomité zijn er zes overeenkomsten gesloten die de krachtlijnen van de ontwikkelingssamenwerking schetsen voor de komende jaren. (...) Er zullen ook nieuwe financiële verbintenissen aangegaan worden voor 2009, ten belope van 70 miljoen euro. Via de Wereldbank zal er voor 20 miljoen euro macro-economische hulp gegeven worden, om de financiële crisis aan te pakken. Een ander bedrag (11 miljoen euro) zal verdeeld worden tussen een aantal projecten die de voorbije maanden al vooruitgang boekten: elektriciteitsvoorziening in Kisangani, leerkrachtenopleiding voor het werken met nieuwe schoolhandboeken, ondersteuning van het agronomisch onderzoek, en steun aan gezinnen van de militairen in Kindu.

• Voorzetseluitdrukkingen (2X); onpersoonlijk & passief; passief en overbodig hulpww (2X); overbodige vage kwantor; nominalisering

• Binnen het Bijzonder Patnercomité hebben België en DR Congo zes overeenkomsten gesloten met de krachtlijnen van de ontwikkelingssamenwerking voor de komende jaren. (...) Beide landen gaan voor 2009 ook nieuwe financiële verbintenissen aan voor 70 miljoen euro. België (of de Wereldbank ) geeft langs de Wereldbank 20 miljoen euro macro-economische hulp om de financiële crisis aan te pakken. Bovendien verdeelt het 11 miljoen euro tussen elektriciteitsvoorziening in Kisangani, werken met nieuwe schoolhandboeken binnen de leerkrachtenopleiding, ondersteuning van het agronomisch onderzoek, en steun aan gezinnen van de militairen in Kindu. Deze projecten boekten de voorbije maanden al vooruitgang.

37

• A.Z. Sint-Lucas Brugge is sinds 2004 verbroederd met het ziekenhuis in Popokabaka de DR Congo via het project 'Ziekenhuis voor Ziekenhuis' van Memisa. Na 10 jaar positief samenwerken met Memisa om het ziekenhuis in Popokabaka structureel en concreet te ondersteunen werd op 22 augustus 2014 een verderzetting van het samenwerkingsakkoord ondertekend.

• Zin begint met bijzin; cijfer voluit!; overbodig (2X); passief; naamwoordstijl; ‘een verderzetting ondertekenen’?

• A.Z. Sint-Lucas Brugge is sinds 2004 verbroederd met het ziekenhuis in Popokabaka van de DR Congo binnen het project 'Ziekenhuis voor Ziekenhuis' van Memisa. AZ Sint Lucas heeft op 22 augustus 2014 de beslissing om het samenwerkingsakkoord verder te zetten ondertekend na tien jaar samenwerken met Memisa om het ziekenhuis in Popokabaka structureel te ondersteunen.

38

• We voorzien een infomoment waarop Oxfam Trailwalker toegelicht wordt. Vanzelfsprekend komen met name de taken die de vrijwilligers uitoefenen aan bod. (...) We vragen dat elke vrijwilliger zich minstens één uur voor aanvang van de eerste shift in het vrijwilligerskot laat registreren. Op die manier maak je niet alleen kennis met de verantwoordelijken voor de vrijwilligerswerking, je ondertekent ook een vrijwilligersovereenkomst die ervoor zorgt dat je verzekerd bent, je krijgt een Oxfam T-shirt, een vrijwilligersbandje en een ticket voor de barbecue op vrijdagavond. (...) De maaltijd wordt aangeboden volgens een planning die je ter plaatse meegedeeld wordt. Op zaterdagavond wordt ook gratis pasta geserveerd op Gileppe. Brochure (Eline)

• Taalfout; zendergericht & passief; overbodig, onpersoonlijk; (...) metataal; archaïsch woord; omslachtige, lange zin met ‘niet alleen, maar ook’ constructie; naamwoordstijl; (...)passief

• Op een infomoment krijg je Oxfam Trailwalker toegelicht en hoor je welke taken je hebt.(...) Laat je ten minste een uur voor het begin van de eerste shift in het vrijwilligerskot registreren. Zo leer je de verantwoordelijken voor de vrijwilligerswerking kennen, onderteken je de overeenkomst zodat je verzekerd bent, krijg je een Oxfam T-shirt, een vrijwilligersbandje en een ticket voor de barbecue op vrijdagavond. (...) Je eet volgens de planning die je ter plaatse krijgt. Zaterdagavond kun je gratis pasta krijgen op de Gileppe stuwdam.

39

• We plannen om eind september of begin oktober (exacte datum hangt van de politieke agenda die nog bepaald moet worden) een actie te doen met politici in het parlement waarmee we media-aandacht hopen te generen. In hetzelfde kader wordt ook een gepersonaliseerde e-mailing verstuurd naar de politici die zich registreerden op www.fairtradeday.be, met de vraag om hun belofte om eerlijke handel op de politieke agenda te zetten nu ook waar te maken. (...) We voorzien een toffe format om het verhaal tastbaar te maken voor klanten. We maken hierbij gebruik van de ingezamelde lege verpakkingen en vragen mensen om met hun lege verpakking deel te nemen aan ‘spin the bottle’, een kansspel dat aantoont welk verhaal er achter het fruitsap zit. (...) Na afloop van de actie geef je hier via een webformulier aan hoeveel sap je uitdeelde. Dit wordt dan gecrediteerd. We crediteren eenzelfde bedrag van 1,20€, onafhankelijk van welk sap werd uitgedeeld.

• Vermijd info tussen (...); stroeve naamwoordstijl; duur en foutief gespeld woord; onduidelijke verwijzing; passief; lange zin (...); taalfout; naamwoordstijl; lange wat omslachtig geformuleerde zin; (...) link op hier; vaag voorzetsel ‘via’; euroteken voor bedrag!; passief

• We plannen om eind september of begin oktober, op een datum die past binnen de politieke agenda, met politici in het parlement een actie op te zetten die de aandacht trekt van de media. We sturen ook een gepersonaliseerde mail naar de politici die zich registreerden op www.fairtradeday.be. Daarin vragen we hen hun belofte om eerlijke handel op de politieke agenda te zetten nu ook waar te maken. (...) We zorgen voor een toffe format om het verhaal tastbaar te maken voor klanten. Daarvoor gebruiken we de ingezamelde lege verpakkingen en vragen mensen om met hun lege verpakking deel te nemen aan ‘spin the bottle’. Dit kansspel toont het verhaal achter het fruitsap aan. (...) Na afloop van de actie geef je met een webformulier aan hoeveel sap je uitdeelde, wat we dan crediteren. Onafhankelijk van welk sap je hebt uitgedeeld, crediteren we eenzelfde bedrag van € 1,20.

40

• Herman Van Rompuy trachtte de complexiteit van de Europese Unie te ontwarren en gaf er onder meer uitleg over de werking van de Europese instellingen, de bestuursraden,... Al gauw kwamen er vragen uit het publiek naar voor.(...). De voormiddag werd afgerond met een infofilmpje over de organisatie van een Europese Top. (...) Daar wachtte Karen Claes het gezelschap op, om hen de kneepjes van het presenteren te leren. Spreken voor een groep gaat meestal niet vanzelf, een grondige voorbereiding en oefening zijn daarbij van groot belang. (...) Op de laatste dag van de politieke stage werden de deelneemsters verwelkomd door Minister van Financiën Koen Geens.

• Verouderd + afzwakker; overbodig; naamwoordstijl; (...) passief; (...) nominalisering; vage kwantoren; nietszeggende & onpersoonlijke naamwoordstijl; (...) passief; spelfout

• Herman Van Rompuy ontwarde de complexiteit van de Europese Unie en gaf uitleg over hoe de Europese instellingen, de bestuursraden, ... werken. Al gauw kwamen er vragen uit het publiek. (...) Een infofilmpje over de organisatie van een Europese Top rondde de voormiddag af. (...) Karen Claes wachtte het gezelschap op, om hen de kneepjes van presenteren te leren. Spreken voor een groep gaat niet vanzelf, je moet voorbereiden en oefenen. De minister van Financiën Koen Geens verwelkomde de deelneemsters op de laatste dag van de politieke stage. 41

• ‘We gaan die mensen vooral ondersteunen met vorming. Zodat ze op een professionele manier aan belangenbehartiging kunnen doen en zodat de mannen goed begrijpen dat ook kwetsbare jongeren en vrouwen kansen verdienen om te ondernemen.’ (...) ‘Nog niet zolang geleden leefden die mensen nog zoals in de tijd van de Inca’s. Op zich hoefden ze daarom niet ongelukkig te zijn, maar het is nu eenmaal een feit dat ze vandaag geconfronteerd worden met de moderne maatschappij. Interview (Koen)

• Overbodig hulpww; voegwoord bijzin leidt hoofdzin in; omslachtig; naamwoordstijl (...) overbodig & omslachtig geformuleerd; voorrijder

• We ondersteunen die mensen met vorming.Zo kunnen ze professioneel hun belangen behartigen en zo begrijpen mannen dat ook kwetsbare jongeren en vrouwen kansen verdienen om te ondernemen. (...)‘Nog niet zolang geleden leefden die mensen nog zoals de Inca’s. Op zich waren ze daarom niet ongelukkig, maar vandaag worden ze geconfronteerd met de moderne maatschappij.

42