BEHEERSRAAD

SMDH

ZOL

POBB

NETWERK

PRISMA

DRIEMOND

HOPTILLE

BIJLMERMEER

Z L A K

SENIORENBELANG

DREMPELVRO

SHAB

SIB

K 'CENTRUM DUIVENDRECHT

DRIE D'S

VOOR-DOOR

COLLECTIEVE RUIMTE

SCAB

SOSB

SMDH

GAASPERDAM

BEHEERSGROEP

DIEMEN

ELPO

DORPSRAAD DRIEMOND

PLENIX

SGZ

STUURGROEP

SMDG

MCB

CRV

PW

AFW

NIEUWE STAD

STANKKRANT DIEMEN

MZW-ALB

OBO

BI3LEMER PRINZ

SFBB

SOBOVEER

SWOB

OPEN SCHOOL

METRO

GLIPHOEVE

WERKPLAATS

KRAAIENEST

ELPO

SMDR

EG/BUURT

CARAIBISCH CENTRUM

AMC

K 'CENTRUM DIEMEN

DREEF

NAAR HET JONGSTE

V E R L E D E N G E K E K E N

Over de opbouwfase van de ZUIDOOSTLOB van de agglomeratie Amsterdam.

Weesp

SISWO, Werkdocument nr 2 Sector Welzi jn, Gezondheidszorg en Hulpverlening

Laurent J.G. van der Maesen Han Vogelezang

mm .111.- v v f i l •.•!.«.. '•"'vi''''̂ '"'

•fl

•li/l-.r - j f .

146 147

6. N2555_^il_ïl22ÉÉ5ËH^ Y-'--'-

1. Th.L. B l a i r : The -Lntemat-Lonal urban crisis, New York, 1974.

2. H. Lefèbvre:£a revolution urbaine. Paris, 1970.

3. H. Grunfeld: De grote stad; bedreigd systeem?. Alphen a/d R i j n , 1974.

4. K. H e i l geciteerd i n : H.E.Barr: Politisierung des Alltags, Hamburg, 1972, pag. 119.

5. M. Castells: La question urbaine. Paris, 1972 M. Castells & F. Godard: Monopolville, Paris, 1974.

6. P. Elshof: Stadsvernieuwing als ruimte-ordening door het kapitaal, Amsterdam, 1976.

7. Wonen-TA/BK, no. 19, 1974.

8. Chr. Alexander: De stad is geen boomt, Bergeijk, 1968.

9. J. Kloprogge: De wijk, i n : Plan, nr. 1, 1975.

10. Zie noot 8.

11. M.T, Sperber: Op zoek naar utopia. Intermediair, 13e j r g . , nr. 22.

12. P.L. Berger & T. Luckmann: The soaial construction of reality, New York, 1966.

13. E. Hazel & Hazel: Zum Wohnsystem, München/Amsterdam, 1971.

14. W. Koerse: De mythe van de volledige wereld, Wonen-TA/BK, nr. 18, 1977.

15. H. Lafèbvre: La revolution urbaine. Paris, 1970, pag. 198.

16. H.P. Bahrdt, Die moderne Grosstadtj Hamburg, 1969.

17. R. Sennett: The uses of disorder, New York, 1971.

18. K. H e i l : Kommunikation als Entfremdung, S t u t t g a r t , 1975.

19. J. Habermas: Zwei Reden, Frankfurt, 1974, pag. 66.

20. C. Offe: Strukturprobleme des kapitalistischen Staates, Frank­f u r t , 1973, pag. 123.

21. R.R. Grauhan & W. Linder: Politik der Verstadterung, Frankfurt, 1974.

22. A. Touraine: Les nouveaux aonflictes sodales. Sociologie du t r a v a i l l e , 1975.

HOOFDSTUK V I I I : WONEN IN DE BIJLMERMEER ANNO 1982

Evert Verhagen

De Bijlmermeer staat weer volop in de schijnwerpers. Vooral de wo­ningbouwverenigingen zijn aan de bel gaan trekken. Veel woningen dreigen immers leeg te staan. Eiermee geven dB gebruikers te kennen, dat zij over dit woonklimaat ontevreden wijn. Gemakshalve wijten stadsbestuurders en vele journalisten dit aan dB stedebouwkundige opzet. Er is ook een andere hypothese mogelijk. De aard van het be­stuur en het beheer tasten het woonklimaat aan. Evert Verhagen laat hierop zijn licht schijnen. In 1976 verhuisde hij van Brabant naar de Bijlmermeer, maakte daar al gauw veel vrien­den en vriendinnen, werd lid van de studentenvakbond en ontplooide activiteiten in de stedelijke PSP. Van lieverlede verkreeg hij een bestuursplaats in de Stichting Wijkopbouworgaan Bijlmermeer (SWOB). Deze stichting kreeg als opvolgster van PLENIX, zie tweede hoofd­stuk, al gauw van doen met de woonlasten, het gebruik van de collec­tieve ruimten en de onderontwikkeling van de voorzieningen in dit deel van Amsterdam. Evert Verhagen beschrijft zijn impressies over de Bijlmermeer, die hij vooral ook als 'activist' heeft opgedaan. Een hoofdstuk, dat zich met de voorgaande hoofdstukken aardig laat vergelijken.

Er zu l l e n n i e t veel plaatsen z i j n waarover door mensen die er wel wonen zo heel anders gedacht wordt dan door mensen die er n i e t wo­nen, n i e t gewoond hebben, of e i g e n l i j k nog nooit geweest z i j n . Laat er geen misverstand over bestaan. Er z i j n onder de v e e r t i g d u i ­zend bewoners die de Bijlmermeer vandaag de dag t e l t heel wat men­sen,die het er goed naar hun z i n hebben. Er z i j n ook mensen die er weggaan,omdat er a l t i j d i e t s bleef waar ze n i e t aan konden wennen. De Bijlmermeer i s geen gewone w i j k . Dat z a l het ook nooit worden. Het achterliggende idee maakt dat onmogelijk. Als j e er woont b l i j f j e a l t i j d denken aan wanneer j e er weg z u l t gaan. Onder de voor Nederland kenmerkende d r u i l e r i g e weersomstandigheden

b e z i t de Bijlmermeer een monumentale grootsheid. I n a l haar i r o n i e , b r u t a l i t e i t en hardheid werkt ze verfrissend. De planning ervan i s v o l s t r e k t schaamteloos. Ondanks, of misschien wel dankzij haar lomp­heid, ruwheid en eentonigheid i s z i j een stedebouwkundig fenomeen. Door haar unieke vorm, alleen a l door haar aanwezigheid roept ze reacties op en problemen voor de bewoners en voor iedereen, die zich er mee bezig houdt. De Bijlmermeer heeft t a l van zwakheden. De woonkolossen en de par­

keergebouwen overheersen. Er z i j n t e weinig aanwijzingen voor de bezoeker dat er ook nog ergens sprake i s van menselijk leven. Wat er wel aan gemeenschapsleven i s overgebleven i s weggestopt onder

148 149

de autowegviaducten aan donkere g r i j z e gangen. Ze i s voor veel men­sen minder a a n t r e k k e l i j k geworden . door het ontbreken van een aantal belangrijke voorzieningen en de hoge kosten die de wel gerealiseer­de voorzieningen met zich mee brengen. De woonlasten z i j n nog veel hoger dan o o i t verwacht werd. Voor een gedeelte kan de oorzaak van deze tekortkomingen verklaard worden door een verslechtering van de economische omstandigheden. Maar plannenmakers en verantwoor­d e l i j k e bestuurders, die aan de wieg stonden van d i t unieke stede-bouwkmdige p r o j e e t , l i e t e n het wel heel snel afweten. De Bijlmermeer werd a l kreupel verklaard voor ze kon lopen.

FIGUUR X I I : De kale huurontwikkeling i n de Bijlmermeer i n v e r g e l i j ­king met vooroorlogse en na-oorlogse woningen elders i n Amsterdam (1).

1974 1978 1981 1982

twee-kamerwoning Bijlmermeer 224 270 320 335 na-oorlogs 133 175 205 -vooroorlogs 96 126 149 -

v i e rkame r-wonin g BijImermeer 292 352 418 438 na-oorlogs 140 183 217 -vooroorlogs 130 184 218 -

FIGUURXIII:De bruto-huurontwikkeling i n de Bijlmermeer i n v e r g e l i j ­king met de voorlogse en na-oorlogse woningen elders i n Amsterdam, per maand i n guldens, i n c l u s i e f watergeld, servicekosten en brandstofkosten (2).

1974 1978 1981 1982

tweekamer-woning Bijlmermeer 295 403 503 544 na-oorlogs 170 239 297 -vooroorlogs 128 180 230 -

vierkamer-woning BijImermeer 371 503 644 701 na-oorlogs 189 271 353 -vooroorlogs 174 262 341 -

I e t s van de a l l u r e waarmee men de Bijlmermeer als stedebouwkundig ontwerp presenteerde i s terug te vinden i n de t o e l i c h t i n g u i t 1966 van Burgemeester en Wethouders van Amsterdam op d i t ontwerp: "Wij willen woningen bouwen voor het jaar 2000, dat wil zeggen wo­ningen met meer kamers, met een aanzienlijk groter oppervlakte, met goede geluids- en warmte-isolatie, met garage, met gebruiksgroen en met flinke balkons, met liften, met huistelefoon. Eet zal ieder duidelijk zijn dat de huren dan ook aanzienlijk ho­ger zullen worden (in de buurt van 170,- per maand netto en 2Z0,-bruto, te vermeerderen met het parkeergeld voor autobezitters - we zullen merken dat in de toekomst het parkeren overal geld gaat kos­ten, laten we dan niet nu onze hoofden in het zand steken).

Dat zijn aanzienlijke bedragen, en toch zal men ons over tien jaar niet vragen hoe goedkoop, maar hoe goed we hebben gebouwd, dus of wij toekomstvisie hebben gehad. Tien jaar geleden zou men ons ook, als wij de nu in Amsterdam Boord geldende huren zouden hebben ge-noemd,voor niet wel bij het hoofd hebben verklaard. Wij willen be­ter wonen. Laten we dan ook beter bouwen. Békend is dat Amsterdam zioh steeds meer toelegt op getndustriali-seerde woningbouw. Dit beleid werd ingegeven door het permanente tekort aan bouwvakarbeiders, en bovendien door de overtuiging dat deze wijze van bouwen leidt tot een meer doordaaht boitwen. Zo zullen langzamerhand de donderwolken overtrekken en gaan we naar een tijdperk van meer zanlioht. Eet geindustrialiseerde bouwen im­mers leidt ook tot het bouwen met krachtiger ondernemingen, met een veel sterker eigen personeelsbestand, zonodig versterkt met buiten­landse arbeidskrachten. Op deze wijze hopen B&W ook de bouwtijd te bekorten.Bovendien moet een dergelijke efficiënte wijze van bouwen ook geleidelijk de kostprijs in gunstige zin beinvloeden" (3). Nu, zeventien jaar na dat d i t geschreven werd, kunnen we het de

verantwoordelijke bestuurders n i e t meer vragen. Die laten zich n i e t s meer vragen. Ze z i j n gepensioneerd of hebben een andere betrekking ergens ver weg aangenomen. De vraag d r i n g t zich op wat we met deze 'doordacht gebouwde resultaten van geindustrialiseerde woningbouw' aanmoeten. Ondertussen i s het permanente t e k o r t aan bouwvakarbeiders omgeslagen i n een 'overschot',dat z i j n weerga n i e t kent. De buiten­landse arbeidskrachten staat a l lang weer op s t r a a t , krachtige on­dernemingen kunnen ook f a i l l i e t gaan. De huren z i j n t e hoog en voor de buitenstaander l i j k t het alsof er n i e t s meer i s dat de Bijlmer­meer kan redden. In de zomer van 1976 verhuisde i k van Eindhoven naar Amsterdam.

Het was n i e t zo gemakkelijk om daar een kamer t e vinden, i k kon dus beter op t i j d met zoeken beginnen.Om treinkosten u i t t e sparen ging i k vaak l i f t e n . Op een warme zomerse dag kreeg i k na een uur wachten e i n d e l i j k een l i f t . Onderweg bespraken we het doel van mijn r e i s . Mijn chauffeur wist misschien wel een kamer voor me. Maar het i s wel i n de Bijlmermeer. I k kende de Bijlmermeer alleen maar vanuit de t r e i n of vanaf de autosnelweg. De w i j k had nooit erg veel aan­trekkingskracht op me uitgeoefend. B i j zo'n eerste kennismaking i s het als of j e op de maan wandelt. De parkeergarage, het groen dat net enige vorm begon te k r i j g e n , de f l a t , de woningen. Het was a l ­lemaal n i e t écht raar,maar het leek voortdurend als of er i e t s n i e t klopte. I k had nog nooit zo'n puinhoop gezien als i n die f l a t , negen hoog op Koningshoef. Een lage kamerhuur maakte voor mij veel goed. Ik was e i g e n l i j k t e l u i om nog verder te zoeken. Mocht i k t o e v a l l i g toch nog wat anders vinden dan kon i k a l t i j d nog weg gaan. Wat anders kwam pas na twee jaar: een driekamerflat op Grubbehoeve. Daar woon i k nu nog. De eerste jaren interesseerde de Bijlmermeerme n i e t zo veel. De men­sen met wie i k om ging vonden het maar gek dat j e daar oook kunt wonen. I k was enthousiast aan mijn nieuwe studie. Fysische Geografie, begonnen. I k maakte nieuwe vrienden en vriendinnen en begon met te interesseren voor a l l e r l e i a c t i v i t e i t e n i n Amsterdcim. Zo werd i k l i d van de ASVA, de studentenvakbond t r o k me wel aan.

150 151

Vanaf m i j n z e s t i e n d e ben i k a l l i d v a n de PSP. I n E i n d h o v e n kwam

h e t v a a k v o o r d a t we maar met z'n drieën op een l e d e n v e r g a d e r i n g wa­

r e n . Dan moesten w i j b i j v o o r b e e l d p r a t e n o v e r w i e e r gem e e n t e r a a d s ­

l i d zou worden. I n Amsterdam g i n g d a t a l l e m a a l h e e l a n d e r s . De me­

t r o , de Nieuwmarkt en h e t nieuwe s t a d h u i s namen d a a r de d i s c u s s i e s

i n b e s l a g . Ook i n de B i j I m e r m e e r . l e e r d e i k wat P S P e r s kennen. We b e ­

s l o t e n om e e r s t onze e i g e n a f d e l i n g op t e gaan z e t t e n . De op e n i n g

van de metro vormde een welkome a a n l e i d i n g . I k begon met t e i n t e r e s ­

s e r e n v o o r wat e r i n de B i j l m e r m e e r gebeurde.

Na h e t gedwongen f a i l l i s e m e n t v a n een a a n t a l w e l z i j n s i n s t e l l i n g e n

i n de B i j l m e r m e e r , z i e óok h e t s l o t h o o f d s t u k , v e r s c h e e n een nieuwe

o p z e t . E r kwamen b u u r t v e r e n i g i n g e n met a l s o v e r k o e p e l e n d e i n s t a n t i e

de F e d e r a t i e B u u r t w e r k B i j l m e r m e e r ( F B B ) ; een k o e p e l v o o r h e t c a t e ­

g o r a l e w e l z i j n s w e r k , d e S t i c h t i n g I n t e r i m B e h e e r ( S I B ) , en een p l a t ­

form v o o r bewoners- en b e l a n g e n g r o e p e r i n g e n , de S t i c h t i n g Wijkopbouw­

org a a n B i j l m e r m e e r (SWOB). De meest u i t e e n l o p e n d e belangengroeper-

r i n g e n d i e de w i j k k e n t ( S e n i o r e n b e l a n g , Comité H u u r v e r l a g i n g , B i j l ­

mer D r e m p e l v r i j , Voor Door, de Raad v a n K e r k e n en an d e r e v e e l z e g g e n ­

de, n a m e n ) z i j n b i j de SWOB a a n g e s l o t e n . V e r t e g e n w o o r d i g e r s v a n a l l e

g r o e p e r i n g e n en o r g a n i s a t i e s vormen h e t algemeen b e s t u u r (AB). Het

algemeen b e s t u u r k i e s t u i t h a a r midden een d a g e l i j k s b e s t u u r (DB).

Voor de o n d e r s t e u n i n g v a n v e r s c h i l l e n d e a c t i v i t e i t e n z i j n b i j h e t

Opbouworgaan een a a n t a l w e r k e r s i n d i e n s t .

N a a s t de 'officiële' i n s t e l l i n g e n h e e f t de B i j l m e r m e e r ook een

b r e e d s c a l e v a n a l l e r l e i a c t i e g r o e p e n en b e l a n g e n c l u b s gekend. I n de

b e g i n j a r e n was e r v o o r a l l e s , wat e r m i s kon z i j n , w e l een a c t i e g r o e p

op de been t e k r i j g e n ( 4 ) . V o o r a l de O n a f h a n k e l i j k e Bewoners Orga­

n i s a t i e , de OBO,is b e l a n g r i j k g e w e e s t ( 5 ) . Een van de l a a t s t e b e l a n g ­

r i j k e w a p e n f e i t e n van de OBO was de s t r i j d t e g e n de bouw v a n een a a n ­

t a l woontorens a a n de B i j l m e r d r e e f . I n h e t b e s t e m m i n g s p l a n , d a t p a s

i n 1975 t e r v i s i e kwam, waren l a n g s de B i j l m e r d r e e f een a a n t a l woon­

t o r e n s g e s i t u e e r d ( 6 ) . De OBO had b i j Gedeputeerde S t a t e n , en l a t e r

ook b i j de Kroon, b e z w a a r s c h r i f t e n t e g e n d i t b e s t e m m i n g s p l a n i n g e ­

d i e n d . E r z i j n v e r s c h i l l e n d e bezwaren t e g e n deze woontorens aange­

v o e r d . Ze zouden v e e l t e duur en daarom o n v e r h u u r b a a r worden en de

zon v o o r de aangrenzende f l a t g e b o u w e n wegnemen. Nota bene was v o o r

deze t o r e n s h e l e m a a l geen p l a a t s . De OBO b l e e f , samen met de bewo­

n e r s u i t de d e s b e t r e f f e n d e b u u r t e n , a c t i e v o e r e n t e g e n deze ge­

w r a a k t e gebouwen. Met name de hoge p r i j s , en daarmee i n v e r b a n d de

o n v e r h u u r b a a r h e i d , b l e e k de i n v e s t e e r d e r , h e t B u r g e r l i j k P e n s i o e n ­

f o n d s , a f t e s c h r i k k e n . Deze t r o k z i c h t e r u g , maar daarmee waren de

woontorens n o g ' n i e t v a n de baan. P a s b i j de b e h a n d e l i n g v a n de be­

z w a a r s c h r i f t e n v o o r de Kroon z i j n z e u i t h e t b e s t e m m i n g s p l a n ge­

s c h r a p t (7) .

I n 1979 g a f h e t g e m e e n t e b e s t u u r aan de Amsterdamse Raad v o o r de

Stedebouw (ARS) o p d r a c h t u i t t e zoeken,waar b i n n e n de b e s t a a n d e ge­

meentegrenzen nog a a n v u l l e n d e woningbouw kon p l a a t s v i n d e n . I n z i j n

s t r e v e n de o v e r l o o p t e be p e r k e n door nu zo v e e l m o g e l i j k mensen b i n ­

nen de b e s t a a n d e s t a d s g r e n z e n t e h u i s v e s t e n , was h e t g emeentebestuur

op zoek n a a r g e s c h i k t e b o u w l o c a t i e s ( 8 ) .

Het was de o n d e r z o e k e r s v a n de ARS n i e t onopgemerkt was g e b l e ­

v e n ^dat e r i n de B i j l m e r m e e r f l i n k wat open r u i m t e kende. E r was dus

p l a a t s genoeg om t e bouwen. B e h a l v e de l o c a t i e s i n de V e n s e r p o l d e r

en aan de G r o e s b e e k d r e e f kwamen v o l g e n s de o n d e r z o e k e r s ook de g r o e ­

ne hoven t u s s e n de f l a t s i n aanmerking. Ze p r o d u c e e r d e n k a a r t e n met

s t e r r e t j e s i n de groene hoven. En a l s e r i e t s i s wat j e een bewoner

n i e t moet aan doen, dan i s d a t a a j i z i j n g r oen z i t t e n . D a a r v o o r z i j n

de meesten i n de B i j l m e r m e e r gaan wonen. De p l a n n e n v o o r de G r o e s ­

b e e k d r e e f en v o o r de V e n s e r p o l d e r z i j n v e r d e r u i t g e w e r k t en d a a r

wordt nu ook gebouwd ( 9 ) . Met de ideeën v o o r v e r d i c h t i n g s b o u w v l a k ­

b i j o f t u s s e n de b e s t a a n d e bebouwing kon h e t a l l e e n maar s l e c h t a f

l o p e n . Het Wijkopbouworgaan v e r m e n i g v u l d i g d e g r e t i g de k a a r t j e s met

de s t e r r e t j e s en de h e l e B i j l m e r m e e r s p r a k z i c h u i t t e g e n d e z e v e r ­

d i c h t i n g s p l a n n e n . Want, z o a l s gezegd, h e t g r o e n i s h e i l i g . Na de

s t r i j d t e g e n de woontorens i s de s t r i j d t e g e n d e z e vorm v a n v e r d i c h -

t i g s b o u w op een s i m p e l e w i j z e gewonnen.

Het i s n i e t g e m a k k e l i j k om i n Amsterdam aan e e n b e h o o r l i j k e woning

t e komen. De o v e r l o o p moet t e g e n g e g a a n worden. Waarom mensen dwingen

z i c h i n Purmerend, Hoorn, L e l y s t a d o f Almere t e v e s t i g e n a l s e r b i n ­

nen de gemeentegrenzen nog p l a a t s i s om woningen t e bouwen? Het bouwen

van woningen mag n i e t t e n k o s t e gaan v a n de and e r e k w a l i t e i t e n (werk­

g e l e g e n h e i d , r e c r e a t i e ) d i e een s t a d d i e n t t e b i e d e n . E r v a l t s t e e d s

meer v o o r t e zeggen om d i e p l a a t s e n , w a a r nog woningbouw m o g e l i j k i s ,

ook v o o r d a t d o e l t e bestemmen. Meer mensen,die j u i s t i n Amsterdam

een woning zoeken,kunnen zo geho l p e n worden. Het v o o r z i e n i n g e n p a k k e t ,

d a t een s t a d a l s Amsterdam kan b i e d e n , b l i j f t zo v o o r meer mensen be­

s c h i k b a a r .

N i e t t e m i n z i j n e r i n de B i j I m e r m e e r nog p l e k k e n waar ook h u i z e n ge-

gebouwd kunnen worden. Ze kunnen t e v e n s een b i j d r a g e l e v e r e n aan de

t e g e r i n g e ' s o c i a l e c o n t r o l e ' . V e r s c h i l l e n d e b u u r t e n kunnen h i e r d o o r

een ander en a a n t r e k k e l i j k e r k a r a k t e r k r i j g e n ( 1 0 ) .

M i j n e e r s t e a c t i v i t e i t e n h i e l d e n v e r b a n d met de v e r d i c h t i n g s b o u w .

I k s t o n d w e l e r g a l l e e n met h e t s t a n d p u n t d a t de k a a r t j e s met de

s t e r r e t j e s v a n de Amsterdamse Raad v o o r de Stedebouw b e t e r e e r s t

e ens bekeken konden worden v o o r z e i n de v u i l n i s e m m e r t e g o o i e n . De

a c t i e t e g e n de woontorens s p r a k me meer aan. V i a de b u u r t v e r e n i g i n g

E/G r a a k t e i k d a a r b i j b e t r o k k e n . Met onze p a s o p g e r i c h t t e P S P - a f d e -

l i n g h i e l d e n we ons meer met h e t openbaar v e r v o e r b e z i g . We o r g a n i ­

s e e r d e n een m a n i f e s t a t i e o v e r de komst v a n de metro. We waren d a a r

n a t u u r l i j k t e g e n , a l h o e w e l e r w e i n i g meer t e g e n t e beginnnen was.

Het was w e l spannend; i k zou v o o r h e t e e r s t een t o e s p r a a k houden

voor een z a a l v o l met mensen. De z a a l z a t u i t e i n d e l i j k n i e t zó v o l .

E r z i j n opnames gemaakt door de B e w o n e r s t e l e v i s i e en w i j vonden t o c h

d a t h e t een s u c c e s was.

Een goed openbaar v e r v o e r i s v o o r de B i j l m e r m e e r g e z i e n h a a r o p z e t

a l t i j d e r g b e l a n g r i j k g e w e e s t . De metro vormt een s n e l l e goede v e r ­

b i n d i n g met de r e s t van Amsterdam. Het a a n v u l l e n d e b u s v e r v o e r i n de

B i j l m e r m e e r en ook n a a r a n d e r e bestemmingen l a a t v e e l t e wensen o v e r .

De a f s t a n d e n v a n de m e t r o s t a t i o n s n a a r een g r o o t a a n t a l f l a t g e b o u w e n

z i j n g r o o t , v a a k i s men op a a n v u l l e n d b u s v e r v o e r aangewezen ( 1 1 ) .

Deze b u s s e n r i j d e n z e e r o n r e g e l m a t i g ; z e z i j n h e t e e r s t aanlföt s n o e i ­

mes van de b e z u i n i g i n g o n d e r h e v i g . De Werkgroep Openbaar V e r v o e r i s

een werkgroep v a n de SWOB. Deze boudt z i c h v o o r a l met de a a n v u l l e n d e

openbaar v e r v o e r b e z i g . L i j n e n l o o p , f r e q u e n t i e , h a l t e p l a a t s e n , d i t

152 153

a l l e s vormt v o o r t d u r e n d onderwerp v a n g e s p r e k met de v e r v o e r s b e d r i j ­

ven C e n t r a a l N e d e r l a n d (CN) en h e t G e m e e n t e l i j k V e r v o e r s b e d r i j f

(GVB) ( 1 2 ) . De Werkgroep f o r m u l e e r d e t e g e n n o t a ' s , b e d a c h t a l t e r n a ­

t i e v e l i j n e n l o p e n , o r g a n i s e e r d e een a c t i e b u s n a a r Amsterdam Z u i d .

Ondanks de inspemningen i s n o o i t e c h t op de wensen v a n de Werkgroep

i n g e g a a n . E r kwam w e l i s w a a r e e n l i j n 53 d i e de B i j l m e r m e e r met Am­

s t e r d a m Z u i d v e r b i n d t , e r kwamen b u s v e r b i n d i n g e n t u s s e n de B i j l m e r ­

meer en Gaasperdam t o t s t a n d . O v e r een v i s i e op h e t openbaar v e r v o e r

i n de Z u i d o o s t l o b , l a a t s t a a n o v e r een m e e r j a r e n p l a n n i n g , w a s h e t

maar m o e i l i j k p r a t e n .

De b e g r i p p e n metro en B i j l m e r m e e r z i j n nauw met e l k a a r verbonden.

Het g r o o t s c h a l i g e denken, de s c h e i d i n g v a n wonen en werken, wordt

g e s y m b o l i s e e r d door de metro. De metro h o o r t b i j de B i j l m e r m e e r .

Het i s de a d e r t u s s e n de s l a a p s t a d en h e t v a n l e v e n b r u i s e n d e A m s t e r ­

dam. Omdat de B i j l m e r m e e r e r a l was moest d i e metro e r u i t e i n d e l i j k

ook komen. V a n u i t d i e w i j k waren e r dan ook o p m e r k e l i j k w e i n i g p r o ­

t e s t e n t e h o r e n t e g e n de a a n l e g v a n d i t s t u k j e s t a d s s p o o r . Wat de

bewoners meer b e z i g h i e l d was hoe z e v a n a f de m e t r o s t a t i o n s b i j hun

woning moesten komen. Het t o t a a l a a n t a l woningen d a t op meer dan 500

meter v a n de m e t r o h a l t e l i g t i s 70% en op meer dan 800 meter b e d r a a g t

h e t p e r c e n t a g e 27. E r wor d t nu s c h o o r v o e t e n d g e w e r k t aan p l a n n e n

v o o r a a n v u l l e n d openbaar v e r v o e r op h e t m a a i v e l d , v o o r a l v o o r b e j a a r ­

den en g e h a n d i c a p t e n ( 1 3 ) .

Wat de vormgeving b e t r e f t mag de Amsterdamse metro e r wezen. Geen

o v e r d r e v e n k n u s h e i d , geen a a n k l e d i n g , maar moderne vormgeving met

een g r o o t g e v o e l v o o r maat en s c h a a l . Het i s waar,de bovengrondse

s t a t i o n s z i j n soms v o c h t i g , t o c h t i g en koud, maar d i e g e n e d i e de

m o e i t e neemt de d i e n s t r e g e l i n g t e aanschouwen z a l e r n o o i t l a n g e r

dan een minuut hoeven t e wachten. Het on t w e r p e r s d u o Spangberg en

van R h i j n o v e r de v o c h t i g e en t o c h t i g e p e r r o n s :

"Voor ons -is dit ook een zeer storend element, we kebhen het Lucht­en Rwimtevaartlaboratorium in Amsterdam gevraagd om een advies voor de beste overkapping. Daar zeiden ze maak maar een gewoon dak. Want bij gesloten zijkanten wordt de tocht alleen maar erger, dat leidt tot een zo grote windsnelheid dat je vanhet perron wordt gebla­zen (...) 'De prullenbakken zijn niet alleen maar dankbaar aangegre­pen om de stations een beter aanzien te geven, maar ze zijn ook be­stand tegen alle vormen van vandalisme, en dat valt niet vak alle Amsterdoónse prullénb'dkken te zeggen" (14).

Max v a n R o o i j noemt i n h e t NRC-Handelsblad de metro een

"modelspoorbaan, die er in slaag zowel bij de Bijlmer als bij de binnenstad van Amsterdam goed aan te sluiten en waarvan de archi­tecten de onderdelen met zorg en veel gevoel voor kleur en natuur­lijk detail hebben samengevoegd tot een attractief, lichtvoetig emplacement" (15).

G e r r i t K o m r i j d e n k t e r i n V r i j N e d e r l a n d a n d e r s o v e r :

"een belichaming van alles wat op architectuurgebied fout kan zijn: architectuur ter meerdere eigen glorie van de architect, boven­dien lelijk en met grote minachting voor de gebruikers neergezet"(16).

De o n t w e r p e r s zagen deze k l u s a l s 'een g r o o t a v o n t u u r , een g e l e g e n ­

h e i d s a a n b i e d i n g ( 1 7 ) . Het d u b b e l e v i a d u c t t u s s e n de m e t r o s t a t i o n s

Ganzenhoef en K r a a i e n n e s t i s e e n v a n de meest t y p i s c h e vormen d i e

deze m e t r o l i j n k e n t . E r z i j n a l a n s i c h t k a a r t e n v a n gemaakt met de

i e t w a t i r o n i s c h overkomende opdruk 'Groeten u i t de B i j l m e r m e e r ' . D i t

d u b b e l e v i a d u c t s c h e p t i n d i t g e b i e d een g r o t e open do o r l o p e n d e p a r k ­

r u i m t e . Een r u i m t e waar maat en s c h a a l v a n de B i j l m e r m e e r z i n hebben

gekregen. Spangberg:

"Ik denk dat die twee enkelsporen de nogal schaalloze ruimte tussen de woonblokken sterk ten goede komt. Deze heeft er ritme door ge­kregen" (18).

D i t g e b i e d i s h i e r d o o r een v a n de meest kenmerkende, m i s s c h i e n ook

w e l m o o i s t e p l a a t s e n i n de B i j l m e r m e e r geworden.

3. Wonen_in_Wonderland

De h u r e n i n de B i j l m e r m e e r z i j n hoog, t e hoog ( 1 9 ) . Dat i s a l t i j d

a l zo geweest. G r o n d k o s t e n en / - b i j v o o r b e e l d de a a n l e g k o s t e n v a n de

h a l f h o g e wegen z i j n e r i n v e r r e k e n d . De bijkomende s e i r v i c e k o s t e n

z o r g e n e r v o o r , d a t de woningen v o o r hun d o e l g r o e p v r i j w e l o n b e t a a l ­

b a a r z i j n . De huur i n j a n u a r i 1983 v o o r een v i j f k a m e r w o n i n g l i g t

r o n d de 780,- g u l d e n , w a a r v a n b i j n a 300,- g u l d e n s e r v i c e k o s t e n p e r

maand. Schoonmaakkosten, i n t e n s i e f onderhoud, h u i s v u i l a f v o e r , l i f t e n ,

w a r m w a t e r v o o r z i e n i n g en c o l l e c t i e v e v e rwarming l e v e r e n o n a a n v a a r d ­

b a r e hoge w o o n l a s t e n op ( 2 0 ) .

A l v r i j s n e l begonnen bewoners a c t i e t e v o e r e n t e g e n de t e hoge hu­

r e n en de bijkomende k o s t e n . I n v e e l f l a t s kwamen l o s v a n e l k a a r a c ­

t i e s r o n d de w o o n l a s t e n op gang. I n 1973 r i c h t t e n een a a n t a l i n de

p o l i t i e k a c t i e v e bewoners h e t 'Bewonerscomité H u u r v e r l a g i n g ' op.

D i t comité h e e f t z i c h j a r e n l a n g , samen met ande r e n en soms met s u c ­

c e s , s t e r k gemaakt om de w o o n l a s t e n t o t een a a n v a a r d b a a r n i v e a u t e ­

r u g t e brengen. Het comité h e e f t door h a a r n o o i t a f l a t e n d e a c t i v i ­

t e i t e n i n i e d e r g e v a l e r g e r voorkomen.

De e e r s t e a c t i e s v a n h e t comité b e t r o f f e n de p a r k e e r t a r i e v e n , z i e

ook tweede h o o f d s t u k .

De j a a r l i j k s t e r u g k e r e n d e h u u r v e r h o g i n g v a n 6 a 8% t i k t o v e r de t o c h

a l hoge b a s i s h u r e n e x t r a h a r d aan. I n 1974 waren de h u u r a c t i e s g e r i c h t

t e g e n de h u u r v e r h o g i n g v a n 6% d i e de t o e n m a l i g e m i n i s t e r v a n V o l k s ­

h u i s v e s t i n g , G r u i j t e r s , w i l d e d o o r v o e r e n . E r vond u i t e i n d e l i j k een

v e r h o g i n g v a n 3% v a n de B i j l m e r h u r e n p l a a t s . I n 1976 werden de k a l e

h u r e n v o o r h e t e e r s t h e l e m a a l n i e t verhoogd. Wel verhoogden t o e n

sommige woningbouwverenigingen hun s e r v i c e k o s t e n f l i n k , soms met w e l

16%. V o o r a l h e t o n d o o r z i c h t i g e b e l e i d , d a t d e z e v e r e n i g i n g e n v o e r d e n

b i j h e t d o o r b e r e k e n e n v a n d i e k o s t e n , z o r g d e v o o r t a l v a n a c t i e s .

B e h e e r en v e r h u u r v a n de woningen i n de B i j l m e r m e e r g e s c h i e d t door

a c h t t i e n v e r s c h i l l e n d e woningbouwverenigingen. B e r e k e n i n g v a n v e r ­

h o g i n g v a n s e r v i c e k o s t e n gebeurde v o o r v r i j w e l a l l e woongebouwen

a n d e r s . E r was g r o t e o n d u i d e l i j k h e i d o v e r h e t waarom v a n deze v e r ­

h o g i n g . Men begon w e l i s w a a r met h e t t e r u g s t o r t e n v a n de j a r e n l a n g t e

v e e l b e t a a l d e s t o o k k o s t e n , maar de meeste v e r e n i g i n g e n w e i g e r d e n i n ­

z i c h t t e geven i n Icam b e r e k e n i n g e n . H e t bewonerscomité o r g a n i s e e r d e

een w e i g e r i n g s a c t i e en r i e p op om deze v e r k a p t e h u u r v e r h o g i n g n i e t

t e b e t a l e n . Samen met de werkgroep w o o n l a s t e n v a n de SWOB werd i n

d i e t i j d door h e t comité baan b r e k e n d werk v e r r i c h t door h e t s c h r i j v e n

154 155

van een woonlastennota. Met het leggen van r e l a t i e s tussen huren, bijkomende kosten, inkomens en huursubsidie werd een heel ander l i c h t geworpen op de woonlastenproblematiek (21). Stonden de woningsbouwverenigingen i n 1976 nog l i j n r e c h t tegenover de bewoners en actievoerders, enkele jaren l a t e r traden ze gezamen­l i j k op tegen gemeente en R i j k . Eind 1980 kwam een breed beraad over de woonlasten, met name i n de Bijlmermeer, t o t stand (22). Bewoners, woningebouwverenigingen en gemeente discussieerden over de mogelijk­heden om t o t een woonlastenverlaging te komen. De verhoging van de gasprijzen, maar met name een actiemodel om deze verhoging voor de hoogbouw ongedaan te maken, stond i n de discussie centraal. De s i ­t u a t i e i n de Bijlmermeer was i n de laa t s t e jaren veranderd. De ver­huur van de woningen l i e p n i e t meer zo gemakkelijk. Gemeente en cor­poraties konden n i e t meer om de terechte eisen van de bewoners heen. De woonlasten moeten omlaag. Woningbouwverenigingen en het comité sloten i n december 1980 een accoord voor een gezamenlijke a c t i e . Deze act i e was gericht op een verlaging van de stookkosten. Herin­voering van het blokverwarmingstarief, een t a r i e f dat voor de co l l e c ­t i e f verwarmde woningen een aanmerkelijk lager bedrag aan stookkosten zal opleveren,was de belangrijkste e i s . De woningbouwverenigingen r e ­gelden de inhouding van een gedeelte van de huur. D i t gedeelte, een bepaald percentage van de stookkosten, werd ingehouden op de afdracht aan het Gemeentelijk Energie B e d r i j f (GEB). Veel bewoners deden aan deze act i e mee, er werd u i t e i n d e l i j k door de woningbouwverenigingen ruim v i j f miljoen gulden ingehouden op de afdracht aan het GEB. Toch i s de act i e mislukt. Het bleek, mede door het gekozen actiemo­d e l , v r i j w e l onmogelijk om de bewoners voldoende b i j de act i e te be­trekken. De prijsverhogingen z i j n n i e t teruggedraaid, het blokver­warmingstarief n i e t ingevoerd. Het bewonerscomité beraadde zich op wat haar nu te doen staat. Inhoudingsacties hebben nog nauwelijks t o t enig r e s u l t a a t geleid, en z i j n dan ook m o e i l i j k e r dan o o i t te organi­seren. De woningbouwverenigingen hebben te kennen gegeven achter v r i j w e l a l l e eisen van het bewonerscomité te staan. Deze eisen., z i j n echter vooral b i j het Ri j k n i e t haalbaar gebleken. De bela n g r i j k s t e eis i s nu de verlaging van de kale huur (23). Aan derbinnenstraat of op de begane grond heeft v r i j w e l ieder woon­gebouw z i j n c o l l e c t i e v e ruimten. Ze z i j n bedoeld als een brandpunt van het gemeenschapsleven i n de woongebouwen (24). Maar hierover ont­stond onderlinge s t r i j d , die i n sommige gevallen t o t de dag van van­daag voortduurt. Door het ach t e r b l i j v e n of vaak door het geheel n i e t t o t stand komen van t a l van voorzleningen,werden de co l l e c t i e v e ruimten vaak voor a c t i v i t e i t e n op buurtniveau, soms wel op wijkniveau benut. Er i s i n de Bijlmermeer geen uitgaansleven. Er waren en z i j n nauwelijks com­merciële café's. Een a c t i v i t e i t waar v r i j w e l iedere co l l e c t i e v e ruim­te mee gestart i s was het opzetten van een bar. Als de bar vaak t o t de l a t e uurtjes gebruikt wordt of het aangrenzende z a a l t j e wordt ver­huurd voor een feest, dan kan dat t o t een heel onaangename vorm van overlast leiden. De muziek staat meestal harder aan dan nodig i s , de mensen gaan met een b o r r e l op weer weg, en de bewoners erboven z i t t e n met de l a s t . De p o l i t i e , d i e van het een en ander de klachten binnen k r i j g t j p r o b e e r t h i e r soms wat aan t e doen. Ook daar weten ze dat er

behalve de co l l e c t i e v e ruimten i n de Bijlmermeer n i e t zo veel te be­leven v a l t , dus over het algemeen wordt heel terughoudend opgetreden, Zo veel mogelijk wordt geprobeerd die a c t i v i t e i t e n die plaatsvinden aan vergunningen te verbinden. Dat z i j n dan meestal vergunningen die gelden voor het normale cafébedrijf, t e r w i j l h i e r van een v r i j -w i l l i g e r s i n i t i a t i e f i n , aan de bewoners t e r beschikking gestelde en door hen betaalde ruimten, sprake i s . Om enige ordening aan te brengen i s ook a l aan de SWOB gevraagd of ze h i e r geen i n i t i a t i e f kon nemen. Begin 1982 kon het Wijkopbouw­orgaan hiervoor iemand i n dienst nemen. Nu wordt er weer gepraat tussen de d i r e c t betrokkenen: de p o l i t i e , de gemeente en de woning­bouwverenigingen aan de ene kant, de gebruikers van de co l l e c t i e v e ruimten aan de andere kant. Mijn eerste bezoek aan een co l l e c t i e v e ruimte was mijn eerste be­zoek aan Café de Nachtegaal. Het was toen nog een echt bruin café, met a l l e s wat daar b i j hoort. Als j e er binnen kwam, waande j e j e i n de binnenstad van Amsterdam. Met de Bijlmermeer had het i n t e r i e u r nauwelijks i e t s te maken. De Nachtegaal i s het café van de bewoners van Grubbehoeve. Een café voor mensen die geacht worden de gehele dag wat anders om handen te hebben. Het opent pas 's avonds om t i e n uur. A l jarenlang staat er geen twee avonden achter elkaar de­zelfde barkeeper achter de bar. De zaak werkt met alleen maar v r i j ­w i l l i g e r s . Mensen die het leuk vinden een eigen plek i n de buurt te hebben waar ze wat kunnen drinken, waar ze kennisen of vrienden kunnen ontmoeten. Het geld dat er verdiend wordt komt ten goede aan a l l e r l e i andere a c t i v i t e i t e n , d i e er i n deze col l e c t i e v e ruimten plaatsvinden. I k woon er b i j n a boven en kwam en kom er v r i j vaak. Het was voor mij een van de bela n g r i j k s t e aanleidingen om i n de Grubbehoeve en dus i n de Bijlmermeer te b l i j v e n wonen. I k werd daar coördinator, zorgde voor de drankbestellingen, en voor a l l e r l e i zaken die b i j het draaiende houden van een café komen k i j k e n . Later ben i k ook v o o r z i t t e r geworden van de bewonersstichting die de c o l ­l e c t i e v e ruimten beheert.. De bela n g r i j k s t e vrienden en vriendinnen u i t de Bijlmermeer heb i k i n de Nachtegaal ontmoet. Als jei nu i n café de Nachtegaal binnenkomt ben j e i n een heel ander café. Alleen de luciferdoosjes z i j n hetzelfde gebleven en herinnerèi nog aan de bruine t i j d . Wit, g r i j s , rose, veel spiegels en metaal be­heersen nu het i n t e r i e u r . De meeste bezoekers z i j n veranderd, jonger geworden.Het z i j n er meestal ook minder. Toch b l i j f t het voor mij het enige echter Bijlmercafé. In het tweede hoofdstuk i s de komst van Surinamers en A n t i l l i a n e n

aangesneden. De 'Bijlmermeer-expres' i s een welbekende naam gewor­den (25). I n het rapport 'Gliphoeve F l a t i n de E/G buurt van de Bijlmermeer' s c h r i j f t Huib de Vet hierover: "Men bedenke dat in de eerste helft van de zeventiger jaren de BijTme dB wijk bij uitstek was, waar oategorieën van de bevolking, voor welke het Amsterdamse woningdistributiesysteem op afzienbare ter­mijn geen soelaas kon bieden, zioh kon vestigen. Be leegstand was aanzienlijk. Baar kwam nog bij dat de vele grote woningen bij uit­stek geschikt waren voor de kinderrijke Surinaamse gezinnen" (26). De woningen i n de Bijlmermeer waren dus groot genoeg en f a m i l i e en vrienden woonden er a l . Ze stonden ook vaak leeg. De stroom migran-

I .. ..V.1U».

'•'Vv-iV.'--'*'-

156 157

ten was het grootst i n het j a a r van de onafhankelijkhed en nam daar­na g e l e i d e l i j k af. Het was voor velen een t r o o s t , dat er nooit meer dan driehonderdduizend migranten u i t Suriname naar Nederland konden komen. Meer z i j n er n i e t . De lega l e concentratie van Surinamers i n het woongebouw Gliphoeve was a l spoedig u i t z o n d e r l i j k hoog. Volgens van Diepen en de Bruyn v a l t dat g e d e e l t e l i j k te ver k l a r e n u i t het f e i t dat het gebouw Gliphoeve I , het grootste van het complex, i n eigendom was, en i s , van de k l e i n e woningbouwvereniging 'Ons Be­lang (24). Ons Belang i s door Surinaamse woningzoekenden overspoeld. Aanvankelijk l i e t ze 'God's water over God's akker lopen'; i e t s anders z a t er n i e t op. Voordat betrokken woningbouwverenigingen en de gemeente z i c h goed r e a l i s e e r d e n wat er aan de hand was, bleek Gliphoeve, a l s toevluchtsoord en o n o f f i c i e e l opvangscentrum van honderden Surinaamse migranten,een f e i t (28). I n 1974 hebben vooral mensen, die i n contractpensions woonden, a l meer dan t a c h t i g wo­ningen i n het gebouw Gliphoeve gekraakt. Ze t r o f f e n het n i e t . A l s hun nieuwe v e s t i g i n g s p l a a t s e n hadden ze een van de s l e c h t s t e woon­gebouwen i n de Bijlmermeer uitgekozen (29). De gehorigheid i s er groter dan waar dan ook. Soms z i t t e n er b i j de ramen kie r e n i n het plafond waardoor men l e t t e r l i j k kan volgen wat b i j boven- of onder­buren gebeurt. Veel Nederlandse groeperingen waren s o l i d a i r met de krakers en namen z i t t i n g i n het comité van s o l i d a r i t e i t met de B i j l ­merkrakers (30) .

De woningbouwverenigingen deden nog wel wat moeite om, wat z i j noemen, 'de woonbeschaving op p e i l te brengen'. Met een g e r i c h t toe­w i j z i n g s b e l e i d poogden z i j tevergeefs meer blanken i n de woningen te k r i j g e n . Het gemeentebestuur ervaarde de s i t u a t i e i n en om G l i p ­hoeve ook a l s een probleem. I n 1976 benoemde het Huib de Vet a l s projectcoördinator; de wethouder voor de v o l k s h u i s v e s t i n g kreeg b i j c o l l e g e b e s l u i t de s t a t u s van projectwethouder. De financiële gaten konden met Rijksgelden voor minderheden gedicht worden (31). In f e i t e s t e l d e het gemeentebestuur de beide b i j Gliphoeve betrok­ken woningbouwverenigingen, en vooral Ons Belang, onder een zekere vorm van cu r a t e l e (32). De coördinator probeerde zo v e e l mogelijk voor de bewoners te regelen en de problemen t o t voor iedereen aan­vaardbare proporties terug te brengen. Gliphoeve was overbewoond: door de hoge woonlasten woonde vaak meer dan een gezin op een woning. Veel gebreken aan het gebouw kwamen door deze overbewoning s n e l l e r aan het l i c h t (33). De coördinator schreef v e l e rapporten over G l i p ­hoeve (34). I n d i t kaderhad h i j a l opgemerkt dat: "...Bij de gemeente, maar ook bij de corporaties men bevreesd was, dat de zaken nog verder uit de hand zouden lopen, wanneer men niet de woningtoewijzing strak zou reguleren. Be term 'Gliphoeve-effeat' werd in de discussie gelanceerd, een vage omschrijving voor een minstens even vaag gehouden begrip. Het beleid was gericht op het streven naar bevorderen van de woonbeschaving en het zogenaamde leren wonen' (3S).

Voor d i t woongwbouw kwam een permanente onderhoudsploeg en de l i f ­ten en warmwatervoorziening werden verdubbeld. Het a f g l i j d e n van Gliphoeve moest kostte wat het kost worden voorkomen. Het geld speelde geen r o l l Toch sneuvelden e r i n de binnenstraat meer r u i t e n dan waar dan ook; v e e l bewoners bleven de vu i l n i s z a k k e n over de b a l ­

kons gooien. Hierover s c h r i j f t de Vet: "De een vindt Gliphoeve een troep, een zooitje de ander vindt het juist gezellig en vindt dat het met de uiterlijkheden allemaal best meevalt. Br zullen voorstanders te vinden zijn van een stevig in de hand houden van de situatie om verder afglijden te voorkomen. Die zullen ook geneigd zijn om te roepen hoe erg de situatie wel was. Aan de andere kant gaan er steeds meer stemmen op om de fei­telijke dagelijkse praktijk in Glibhoeve vooral positief te waar­deren. Zij hechten op positieve wijze belang aan frequente con­tacten tussen de Surinaamse bewoners onderling en wijzen op de ve­le goede ervaringen met het vreedzaam samenleven van zo veel ver­schillende bevolkingsgroepen.

Het effect van vij f jaar projeetgewijze aanpak van Gliphoeve is nau­welijks meetbaar. Het project heeft enerzijds stigmatiserend ge­werkt, het heeft de bewoners bevestigd in hun anders zijn en heeft anderzijds gefunctioneerd als een soort 'fremdkörper' in de omge­ving. Het is ervaren als het van bovenaf gedeponeerde koekoeksei, dat haaks stond op de samenwerkingsstructuur in de wijk, zowel op het gebied van het welzijn als op het gebied van onderhoud en be­heer" (S6).

H i j vond z e l f , dat de.bewoners de gelegenheid moest worden gegeven om te leven z o a l s ze dat z e l f w i l l e n . B i j het gemeentebestuur/wo­ningbouwverenigingen b l e e f men met het idee z i t t e n dat het 'met zo v e e l zwarten op een hoop' wel fout moest gaan (37).

De problemen bleven n i e t beperkt t o t Gliphoeve,alleen. Door het hoge aantal inbraken i n de auto's, die v e r p l i c h t i n de parkeergara­ges moeten staan en door het r e l a t i e f grote aantal berovingen op het maaiveld en i n de binnenstraat, kreeg de Bijlmermeer de naam onvei­l i g te z i j n (38). Maar bestuurders l u i s t e r d e n nauwelijks naar k l a c h ­ten en wensen van bewoners. De verhuur van de woningen v e r l i e p toch immeis naar verloop van t i j d r e d e l i j k ? Het aantal problemen nam toe. Door de gemeente werd een 'Beheersgroep Bijlmermeer' inge­s t e l d . Een groep ambtenaren die vooral op het woon-technische en onderhoudsgebied te werk moest gaan. Zoals de naam a l doet vermoe­den, meer dan achter de f e i t e n aan lopen en de problemen beheers­baar houden kon er van deze groep n i e t verwacht worden. Ze hadden per s l o t van rekening geen echte bevoegdheden en het bureaucratische gemeenteapparaat w i s t ieder leuk i n i t i a t i e f , d a t van t i j d t o t t i j d toch nog genomen werd, wel i n de kiem te smoren (39). Gelukkig ging er van de ambtenaren van de Dienst Volkshuisvesting nog wel eens iemand naar een i n t e r n a t i o n a a l congres waar de proble­matiek van de s t e d e l i j k e u i t b r e i d i n g aan de orde kwam. Zo kon het gebeuren dat Martin Essenberg, werkzaam b i j deze d i e n s t , t o e v a l l i g de Amerikaanse a r c h i t e c t en onderzoeker Oscar Newman ontmoette(40). Professor Newman had reeds z i j n sporen verdiend door het leggen van r e l a t i e s tussen de gebouwde woonomgeving en de aldaar plaatsvindende c r i m i n a l i t e i t (41). T e r w i j l Goos van Weringh, tegenwoordig hoogle­r a a r van het Bongerinstituut voor Criminologisch Onderzoek van de

158 159

U n i v e r s i t e i t van Amsterdam, a l i n 1974 over de opvatting van Newman geschreven had dat: "deze Wat de relatie tussen ariminaliteit en gebouwde omgeving betreft (...) hooguit - om maar in de sfeer te blijven - als losse flodders (kunnen) worden opgevat", bleek het imago van deze probleemoplosser groot en werd h i j voor twee weken naar Nederland gehaald ( 42 ) . De betrokken gemeentelijke diensten waren met een onderzoek naar de problemen i n de Bijlmermeer begon­nen en hadden grote behoefte aan wat nieuwe i n s p i r a t i e . De Bijlmer­meer kon toch worden opgevat als een probleem dat zich nergens t e r wereld als zodanig voordoet. Zoals het Brabants Dagblad C ) terecht opmeikt: "bezoeken brengen steeds vreugde aan, is het niet bij het komen dan is het wel bij het gaan", bezorgde d i t bezoek vooral de B i j l m e r c r i t i c i heel wat vreugde, en werd door de bewoners vooral z i j n vertrek i n dank afgenomen (43) . Newman - die met een Nederlandse vrouw getrouwd i s - had b i j aan­komst op het v l i e g v e l d heel grappig het woord 'oplossingen' op z i j n k o f f e r t j e geplakt. Soms vanuit de bosjes, maar voornamelijk van achter de ramen van de koffieshop 'PICO' i n Ganzenhoef, sloeg h i j de bewegingen van de bewoners gade. H i j l i e t n i e t na er i n de ver­schillende interviews die h i j gaf, b i j voortduring op te wijzen dat i n hoogbouw sociale controle onmogelijk i s . H i j stelde voor de par­keergebouwen af te breken, auto's op het maaiveld t e lat e n , de ver­schillende bevolkingsgroepen (Turken, Nederlanders, Indonesiërs, Su­rinamers, Ghanezen) zo veel mogelijk b i j elkaar te laten wonen, zo­dat z i j hun eigen groep sociaal zouden kunnen controleren, de ge­zinnen met kinderen onderin de f l a t s t e plaatsen en bejaarden en alleenstaanden op de bovenste verdiepingen (44). Verder zou veel struikgewas gesnoeid moeten worden zodat zichtbaar kan worden wat er op het maaiveld gebeurt. Professor Newman schreef z i j n waarne­mingen op wat v e l l e t j e s papier die i n de beroemde bureaulades van het stadhuis verdwenen. I n het rapport, dat z i j n ambtelijke bege­leidingsgroep schreef,staat: "Z-ijn ideeën overhet woningtoewijzings­beleid riepen veel kritiek op" (45). Een voordeel heeft het bezoek van Newman wel gehad. De discussie kwam weer eens goed op gang. Na het vertrek van Newman wilde de onderzoeksgroep van de gemeente Amsterdam haar werkzaamheden verder voortzetten. I n deze onder­zoeksgroep zaten ambtenaren van de Dienst Volkshuisvesting, samen met twee medewerkers van het Bongerinstituut voor Criminologisch on­derzoek: Deze onderzoeksgroep had het plan een enquête te houden onder een representatieve groep van de Bijlmermeerbevolking. Het gemeentebestuur had voor de gehele opzet van het onderzoek 250.000 gulden beschikbaar gesteld. De gemeentelijke onderzoeksgroep voelde er, na het bezoek van Newman, weinig voor om v/eer de wind u i t de Bijlmermeer van voren te k r i j g e n . De leden besloten overleg te p l e ­gen met het Wijkopbouworgaan. Het Wijkopbouworgaan t w i j f e l d e vooral aan de bewtrouwbaarheid van een enquête. De meeste problemen i n de Bijlmermeer waren volgens hen wel bekend. Het was nu de hoogste t i j d om aan oplossingen te werken. Vooral de wens van de onderzoeksgroep, om i n de enquête ook vragen te s t e l l e n over de angstgevoelens en ondervonden vormen van c r i m i n a l i t e i t , s t u i t t e op veel weerstand. Het Wijkopbouworgaan besloot om n i e t aan d i t onderzoek mee te doen. Het Wijkopbouworgaan had a l i n augustus 1979 besloten de plannen

van de gemeente k r i t i s c h t e gaan volgen. I n de Bijlmermeer stak een ware g o l f van protest op toen bekend gemaakt werd dat een Amerikaan­se stedebouwkundige z i j n v i s i e op de problematiek ten beste zou gaan geven. Het Wijkopbouworgaan zette haar eigen analyse' . op. Er moest een

onderzoek gedaan worden dat aansloot b i j de wensen van bewoners en werkers. De knelpunten moesten geïnventariseerd worden en de oplos­singen i n verschillende mogelijke modellen verwerkt. Door middel van inventarisatieformulieren konden bewoners en bewonersgroeperingen de hen bekende knelpunten omschrijven en de daarbij bedachte oplos­singen vermelden. Deze onderzoeksopzet staat of v a l t n a t u u r l i j k met de medeverking van bewoners. Vooral de buurtverenigingen trokken er hard aan om een zo compleet mogelijk beeld te ve r k r i j g e n . De komst van Newman had de hele Bijlmermeer i n beroering gebracht. Naarmate het Newman-effect wegebde verminderde ook de medewerking i n de Bijlmermeer. Het vertrouwen ontbrak, dat met de resultaten van d i t onderzoek nu e i n d e l i j k wel eens wat gedaan zou gaan worden. Het Wijkopbouworgaan vroeg voor haar onderzoek een subsidie van 50.000 gulden. Het s t i l z w i j g e n van het gemeentebestuur, dat na het mislukte overleg over de enquête was ingetreden, werd pas weer door­broken toen het bekend maakte,dat het deze subsidie zou toekennen. De gemeentelijke onderzoeksgroep kreeg daardoor minder geld t o t haar beschikking. De financiële bijdrage gaf het onderzoek meteen a l een belangrijke status, alhoewel het gemeentebestuur voor d i t onder­zoek geen verantwoordelijkheid wilde dragen. Het grootste probleem was nu om a l l e onderwerpen i n hun onderlinge samenhang goed op pa­pi e r t e k r i j g e n . Wat voor het ene probleem een oplossing i s , kan op zi c h z e l f a l weer een knelpiant opleveren. Ook bleek u i t de inventa­r i s a t i e s dat t a l van gebieden n i e t bestreken werden. Op onderwijs­gebied kon, na veel hangen en wurgen, nog wel wat geproduceerd worden Maar het kostte b i j voorbeeld de grootste moeite om de minderheden, de bewoners met een n i e t Nederlandse c u l t u r e l e achtergrond,te be­reiken. Er waren op dat moment i n de Bijlmermeer d r i e koepels voor welzijns'

werk: twee algemene ., en een categorale. Ieder ging z i j n eigen gang. De categorale i n s t e l l i n g , de S t i c h t i n g I n t e r i m Beheer, zag de be­wustwording van de maatschappelijke p o s i t i e , van diegenen die n i e t i n Nederland geboren waren, als een van haar belangrijkste taken. Van samenwerking met andere i n s t e l l i n g e n kon alleen maar sprake z i j n op voet van g e l i j k h e i d . Zolang deze 'minderheden' achtergesteld b l e ­ven was het zaak deze act i e op te heffen. De categorale i n s t e l l i n g zag mijns inziens i n de gemeentelijke overheid haar'belangrijkste tegenstander. Ook werkte ze v o l s t r e k t geïsoleerd van de andere i n ­s t e l l i n g e n . Voor het knelpuntenonderzoek toonden de werkers pas e n i ­ge be l a n g s t e l l i n g , toen het rapport verscheen en een succes was (46) I n de zomer van 1980 h i e l d i k me bezig met de eindredactie van het knelpuhtenrapport Er moest veel werk verzet worden. We organi­seerden een persconferentie b i j het uitkomen van het rapport i n de zomer van 1980. Het was een pocket geworden en we hadden de t i t e l 'Van de Bijlmer méér maken. Een deltaplan voor de Bijlmermeer' be­dacht (47) . De persconferentie werd druk bezocht, er volgden i n t e r ­views en een gesprek met Radio STAD (48) . Enkele maanden l a t e r kon-

160 161

den we h e t boek a a n de wethouder v a n R u i m t e l i j k e O r d e n i n g , M. v a n

d e r V l i s , a a n b i e d e n . H et k n e l p u n t e n r a p p o r t , de g e v o l g e n d a a r v a n ,

maar v o o r a l h e t i d e e d a t e r aan d e z e o p l o s s i n g e n g e w e r k t moest gaan

worden, s t i m u l e e r d e m i j i n h e t b e s t u u r v a n h e t Wijkopbouworgaan, waar­

van i k i n m i d d e l s l i d was, t e b l i j v e n .

I n h e t voorwoord s t a a t d a t :

"de tijd (...) voorbij (is) dat er voor bewoners gedacht moet wor­den en dat zonder de bewoners ingrijpende beslissingen (kunnen) worden genomen" (49).

Het boek i s n e t a l s de w i j k v e r d e e l d i n een a a n t a l f u n c t i o n e l e e e n ­

heden: w o o n s t r u c t u u r , v o o r z i e n i n g e n en w e r k g e l e g e n h e i d . I n deze h o o f d ­

s t u k k e n komen de b e l a n g r i j k s t e p r o b l e m e n , d i e z i c h v oordoen,aan de

or d e . Zo z i j n e r p a r a g r a f e n o v e r de s t a a t v a n de gebouwen en h e t

b e h e e r , r e c r e a t i e v e v o o r z i e n i n g e n , g e z o n d h e i d s z o r g , o n d e r w i j s en

openbaar v e r v o e r . I n een k n e l p u n t e n s c h e m a , d a t a c h t e r i n h e t boek t e

v i n d e n i s , w o r d e n de problemen samen met de o p l o s s i n g e n nog eens op

een r i j t j e g e z e t . Ook worden d i e g e n e n , d i e v e r a n t w o o r d e l i j k g e a c h t

worden v o o r h e t r e a l i s e r e n v a n deze o p l o s s i n g e n , genoemd. Voor h e t

g r o o t s t e g e d e e l t e z i j n d a t gemeente. R i j k en woningbouwverenigingen.

S l e c h t s i n e n k e l e g e v a l l e n (hondenpoep!) worden de bewoners z e l f a l s

v e r a n t w o o r d e l i j k aangewezen.

Het boek b l i j k t , z e k e r a l s d a t twee j a a r l a t e r b e o o r d e e l d w o r d t ,

v r i j c o m p l e e t . De b e l a n g r i j k s t e problemen s t a a n e r i n en met een

g r o o t a a n t a l v a n de genoemde o p l o s s i n g e n i s een aanvang gemaakt. Het

h e e f t a l l e e n even geduurd v o o r d a t gemeente. R i j k en woningbouwvere­

n i g i n g e n v a n hun v e r a n t w o o r d e l i j k h e i d doordrongen waren.

5. Bou w e n _ e n _ l e e g s t a n d

Op v e r z o e k v a n de g e m e e n t e l i j k e o n d e r z o e k s g r o e p kwam een o v e r l e g

met v e r t e g e n w o o r d i g e r s v a n de SWOB t o t s t a n d . De g e m e e n t e l i j k e on­

d e r z o e k s g r o e p had h a a r werkzaamheden f e i t e l i j k a f g e r o n d met h e t

s c h r i j v e n v a n h a a r k n e l p u n t e n o n d e r z o e k (50). Aan d i t o v e r l e g deden

ook l e d e n v a n de a m b t e l i j k e B e h e e r s g r o e p B i j l m e r m e e r mee. V o o r a l d e z e

groep b e s e f t e d a t v o o r de aanpak v a n problemen meer;bevoegdheden en

èen meer r e c h t s t r e e k s e i n g a n g b i j h e t g e meentebestuur n o d i g was. Zo­

w e l de B e h e e r s g r o e p a l s de SWOB p l e i t t e n v o o r de i n s t e l l i n g v a n een

P r o j e c t g r o e p B i j l m e r m e e r . Zo'n P r o j e c t g r o e p zou meer bevoegdheden

hebben, s n e l l e r en c o n c r e t e r o v e r l e g met de bewoners kunnen v o e r e n ,

b e t e r aan a l l e r l e i o p l o s s i n g e n kunnen werken. I n h e t o v e r l e g was

de t o t s t a n d k o m i n g v a n zo'n P r o j e c t g r o e p b i j n a i e d e r e v e r g a d e r i n g

een v a n de onderwerpen v a n g e s p r e k ( 51 ) .

De r e s t v a n h e t o n d e r z o e k s g e l d - de enquête v a n de g e m e e n t e l i j k e

o n d e r z o e k s g r o e p g i n g n i e t door - kwam b e s c h i k b a a r v o o r h e t boven­

b e d o e l d e o v e r l e g . D i t g e l d , 200.000 g u l d e n , kon g e b r u i k t worden v o o r

een u i t w e r k i n g v a n m o g e l i j k e o p l o s s i n g e n . De SWOB nam een a r c h i t e c t

i n d i e n s t v o o r de problemen op en r o n d h e t m a a i v e l d . H et CIMK (Cen­

t r a a l I n s t i t u u t v o o r Midden-en J l e i n b e d r i j f ) k r e e g de o p d r a c h t v o o r

onderzoek n a a r de v e r b e t e r i n g v a n de w i n k e l c e n t r a { 5 2). V o o r t s nam de SWOB l a t e r iemand i n d i e n s t om aan deproblemen r o n d de c o l l e c t i e ­

v e r u i m t e n t e werken. V e r v o l g e n s i s een b e w e g w i j z e r i n g op de f i e t s ­

paden i n B i j l m e r m e e r h i e r u i t b e k o s t i g d (53) . Ook h e t p l a n om aan

bewoners e n k e l e p l e k k e n v a n h e t m a a i v e l d t e r b e s c h i k k i n g t e s t e l l e n

v o o r de a a n l e g v a n n u t s t u i n t j e s , kon g e r e a l i s e e r d worden ( 54 ) .

De gemeenteraad moest h e t r a p p o r t 'Van de B i j l m e r méér kamen' nog

b e s p r e k e n . D at g e s p r e k l i e t h e e l l a n g op z i c h w a c h t e n . De Coim a i s s i e

v a n B i j s t a n d v o o r de R u i m t e l i j k e O r d e n i n g en v o o r de V o l k s h u i s v e s ­

t i n g werden door de SWOB v o o r een g e z a m e n l i j k e v e r g a d e r i n g i n de

B i j l m e r m e e r u i t g e n o d i g d . I n o k t o b e r 1981, een j a a r n a h e t uitkomen

v a n h e t boek, vond deze v e r g a d e r i n g i n de B i j l m e r m e e r p l a a t s .

De v e r g a d e r i n g was een r e d e l i j k s u c c e s . Bewoners vonden e i n d e l i j k

gehoor b i j de d i r e c t v e r a n t w o o r d e l i j k e n , h e t s t a d s b e s t u u r . De ambte­

n a r e n , d i e nu a l een j a a r l a n g r e g e l m a t i g met de SWOB i n g e s p r e k wa­

r e n , k r e g e n de g e l e g e n h e i d om op de door h en i n g e s l a g e n weg v e r d e r

t e gaan. De g e m e e n t e r a a d s l e d e n s t e u n d e n de o m z e t t i n g v a n de B e h e e r s ­

groep i n e e n P r o j e c t g r o e p ; d i t moest zo s p o e d i g m o g e l i j k p l a a t s v i n ­

den (55) . De B e h e e r s g r o e p h a d a l e e r d e r h a a r n o t i t i e 'Naar e e n P r o ­

j e c t g r o e p B i j l m e r m e e r ' g e p \ i b l i c e e r d (56) . Het i n s t i t u u t ' P r o j e c t ­

g roep' i s een erk e n d e o r g a n i s a t i e v o r m , w a a r i n de d e e l n e m e r s d u i d e ­

l i j k e en g e a c c e p t e e r d e bevoegdheden b e z i t t e n ( 57 ) . Twee l e d e n v a n

de B e h e e r s g r o e p s t e l d e n z i c h b e s c h i k b a a r om a l s v o o r z i t t e r en s e c r e ­

t a r i s v a n de P r o j e c t g r o e p op t e gaan t r e d e n . Ook de F e d e r a t i e v a n

wo n i n g b o u w c o r p o r a t i e s z e t t e n h e t g e m e e n t e b e s t u u r onder druk om de

problemen i n de B i j l m e r m e e r f u n d a m e n t e e l aan t e gaan pakken. De F e ­

d e r a t i e s c h r e e f h a a r n o t a 'Bouwen v o o r de l e e g t a n d ' (58) . Nu i n Am­

s t e r d a m s t e e d s meer nieuwbouw g e r e a l i s e e r d wordt,neemt de l e e g s t a n d

i n de B i j l m e r m e e r t o e . V o l g e n s de F e d e r a t i e i s h e t dus nu de h o o g s t e

t i j d om e e n s wat aan de B i j l m e r m e e r t e gaan doen. Ook de F e d e r a t i e

p l e i t t e nu v o o r de i n s t e l l i n g v a n een P r o j e c t g r o e p .

Op 1 ' j x i n i 1982, n a b i j n a twee j a a r b r i e v e n s c h r i j v e n en onderhande­

l e n , b e s l o o t h e t C o l l e g e v a n B&W v a n de s t a d Amsterdam een p r o j e c t ­

l e i d e r B i j l m e r m e e r , i n de p e r s o o n v a n P a u l Bos, t e benoemen. Huib

de V e t , w e l bekend met de problemen i n de B i j l m e r m e e r , zou z i j n s t e u n

en t o e v e r l a a t i n de vorm v a n s e c r e t a r i s moeten worden. Over deze

c o n s t r u c t i e h a d z o w e l met de B e h e e r s g r o e p , a l s met de SWOB,geen enke­

l e vorm v a n o v e r l e g p l a a t s g e v o n d e n . De l e d e n v a n de B e h e e r s g r o e p

v o e l d e n z i c h door deze gang v a n z a k e n v o l l e d i g t e r z i j d e g e s c h o v e n .

Ze zagen d i t b e s l u i t a l s een o n t k e n n i n g v a n a l h e t werk d a t z i j i n

de l o o p d e r j a r e n i n de B i j I m e r m e e r hadden gedaan. Het o v e r l e g met

de SWOB werd s t o p g e z e t . V e r s c h i l l e n d e v e r t e g e n w o o r d i g e r s v a n de

B e h e e r s g r o e p l i e t e n weten i n de nieuwe c o n s t r u c t i e n i e t t e r u g t e

w i l l e n k e r e n (59) .

De woningbouwproduktie b e r e i k t e i n en om Amsterdam ongekende hoog­

t e . De h u r e n v a n de nieuwbouwwoningen z i j n n i e t b e p a a l d l a a g t e noe­

men, maar l a g e r dan de w o o n l a s t e n i n de B i j l m e r m e e r . V e e l B i j l m e r ­

bewoners, d i e de s t e e d s s t i j g e n d e w o o n l a s t e n e i g e n l i j k a l l a n g n i e t

meer kunnen opbrengen, v e r h u i z e n n a a r d e z e nieuwbouw. De woningen

d i e z i j a c h t e r l a t e n b l i j k e n v a a k m o e i l i j k v e r h u u r b a a r . Door de wo­

n i n g b o u w v e r e n i g i n g e n w o r d t d i t v e r s c h i j n s e l bouwen v o o r de l e e g s t a n d

genoemd. A l s de woningen w e l v e r h u u r d r a k e n b l i j k e n de nieuwe bewo­

n e r s vaak t e l e v e n van een u i t k e r i n g o f minimumloon (60). Voor deze

groep h u u r d e r s maakt de h u u r p r i j s n i e t zo v e e l u i t . Ze z i t t e n met

hun inkomen onder de e e r s t e k n i k i n de h u u r s u b s i d i e t a b e l . Voor hen

b e t e k e n t een h u u r , d i e honderd g u l d e n l a g e r l i g t - a l l e e n maar d a t z e

ook h o n d e r d g u l d e n minder h u u r s u b s i d i e k r i j g e n .

162 163

Voor diegenen die wat meer verdienen z i j n j u i s t de nieuwbouwwoningen a a n t r e k k e l i j k . Ze z i j n minder a f h a n k e l i j k van huursubsidie en beter te betalen. Wonen i n de Bijlmermeer kan voor deze groep a l l e e n weer a a n t r e k k e l i j k gemaakt worden a l s de huren een f i k s bedrag omlaag gaan, maar vooral a l s de servicekosten, waar geen huursubsidie over betaald wordt, omlaag gaan. Dat a l l e e n i s n i e t genoeg. Ook het voor­zieningenniveau z a l opgekrikt moeten worden. Maar verreweg het groot­ste probleem i s de aanpak van de o n v e i l i g h e i d of beter gezegd, het gevoel van o n v e i l i g h e i d dat nog steeds heel v e e l mensen hebben,als ze i n de BijImermeer rondlopen (61). Het maaiveld vormt een van de meest omstreden onderdelen van de

Bijlmermeer. S l e c h t s een k l e i n gedeelte van de voormalige polder i s bebouwd. Grootse parkruimten b l i j v e n over. De door bebouwing omslo­ten woonhoeven, die tussen de een en twee hectare groot z i j n , vormen voor de bewoners een soort gemeenschappelijke t u i n . E r i s een v o l l e ­dig nieuw landschap aangelegd. De polder, die oorspronkelijk u i t veen bestond,is opgespoten met een twee meter dikke zandlaag (62). I n een zo kort mogelijke t i j d moest met het nieuw aangelegde groen een zo optimaal mogelijk e f f e c t b e r e i k t worden. Het e f f e c t dat b e r e i k t i s , i s dat het groen vooral functioneert a l s kijkgroen, nauwelijks a l s gebruiksgroen (63). De landschapsarchitect Louis G. LeRoy, die op een paar plaatsen i n Nederland z i j n zogenaamde 'wilde tuinen' heeft aangelegd, v e r t e l d e : "Kijk naar de Bijlmermeer. Ik noem het altijd het massagraf. Je ziet er alleen maar horizontale platte vlakken. Een absurditeit, want de natuur kent geen extremiteiten. Maar omdat de technocra­tie het voorschrijft en het een makkelijker soort van werken in­houdt, krijgen we zulke toppunten van vakidiotisme. We zijn gewend geraakt aan al die platte vlakken maar eigenlijk is het een ramp-toestand. (...) De mens, die door de samenleving geconditioneerd wordt om in stapelvormen te leven, wordt onttrokken aan zijn men­selijke functie, het verhand met de natuur. (...) De mens die vrije tijd heeft en denkt: ik zou wel eens een half stadsplein willen aanleggen, die mag dat niet, want daarmee komt hij op het terrein van het instituut, de gemeente. (...) De mens in de stad leeft alleen maar dankzij allerlei instituten. Hij is zelf volkomen onmondig en wordt alleen maar geduld. (...) Begin, net als ik, met Je eigen tuintje. Heeft dat maar een oppervlakte van twee bij drie? Dat hindert niet. Hoe kleinschaliger, hoe beter" (64). De SWOB kon, met een k l e i n e toegezegde su b s i d i e , een a r c h i t e c t i n

die n s t nemen. Peter Brlnkmann heeft z i c h , i n de t i j d dat h i j voor het SWOB werkte, vooral met het maaiveld beziggehouden. Het groen moest, ook volgens hem, v e e l meer gebruiksgroen dan kijkgroen worden. Het bleek i n samenwerking met de Dienst beplantingen v r i j s n e l mo­g e l i j k t o t afspraken te komen over het aanleggen van n u t s t u i n t j e s . Stukjes maaiveld die bewoners naar eigen i n z i c h t en voor hun eigen gebruik kiinnen i n r i c h t e n . De meer fundamentele problemen, die de massale groene ruimte met z i c h mee brengt, bleven.

Het i s verboden om met de auto op het maaiveld te komen. Omdat men­sen wel eens moeten verhuizen, of bijvoorbeeld met hun auto v o l g e l a ­den van vakantie terugkomen, gebeurt dat n a t u u r l i j k toch. E r i s daar­door een s i t u a t i e ontstaan waarin de p o l i t i e nauwelijks meer op­

treedt. Om vanaf de halfhoge wegen b i j de l i f t van de f l a t t e komen moeten vaak heel wat voet- en fietspaden gepasseerd worden. J u i s t om het gebruik van de open groene ruimte a a n t r e k k e l i j k te maken moet het maaiveld aan de f i e t s e r s en de voetgangers terug gegeven worden. Omdat de auto's soms toch het maaiveld op moeten zou een gebruiksweg of ventweg langs de f l a t s een oplossing kunnen bieden.

I n de l a n d e l i j k e , maar vooral i n de p l a a t s e l i j k e pers wordt de Bijlmermeer a f g e s c h i l d e r d a l s een bolwerk van c r i m i n a l i t e i t . Nu z i j n er een paar vormen van misdaad waar deze wi j k z i c h b i j u i t s t e k voor l e e n t . Moord, verkrachting, aanranding komen er v e e l minder vaak voor dan i n de r e s t van de hoofdstad. D i e f s t a l u i t huizen en auto's, berovingen op het maaiveld, of i n de binnenstraat, z i j n de meest voor­komende typische m i s d r i j v e n (65). Omdat hun frequentie toeneemt wordt het gevoel van o n v e i l i g h e i d aangewakkerd. De lange g a l e r i j e n , die de toegangsdeuren van de woningen met elkaar verbinden, het ge­mak vooral waarmee deuren en ramen ingeduwd kunnen worden, maken het 'de d i e f ' vaak n i e t a l te m o e i l i j k . D i e f s t a l u i t auto's, die i n de parkeergarages staan, explodeert z e l f s . Met c i j f e r s aantonen dat de ene wijk v e i l i g e r of o n v e i l i g e r zou z i j n dan de andere, l e i d t meestal n i e t t o t een verandering i n het gevoel van v e i l i g h e i d voor de mensen die er wonen. Veel mensen en i n d i t geval vooral vrouwen en bejaarden, voelen z i c h i n de Bijlmermeer buiten hun woning on­v e i l i g en bedreigd. De f e i t e n geven daar enige aanleiding toe. De pers gooit daar vaak nog een schepje bovenop. Het i s n a t u u r l i j k n i e t zo,dat een wijk o n v e i l i g wordt omdat de kranten dat s c h r i j v e n . I n de loop der j a r e n i s er echter wel een scheef beeld ontstaan. D i t gecombineerd met het f e i t , d a t er i n de wi j k v e e l mensen wonen die n i e t i n Nederland geboren z i j n , k a n gemakkelijk aanleiding geven to t a l t e simpele c o n c l u s i e s .

De d i s c u s s i e over de ( o n - ) v e i l i g h e i d l a a i d e weer eens f l i n k op toen een vrouw i n de binnenstraat b i j haar f l a t twee jongens neerschoot. Deze jongens wilden haar, zo z e i ze, van haar handtas beroven. De vrouw had echter een p i s t o o l op zak en een sc h i e t o p l e i d i n g achter de rug. Een van de twee jongens overleed l a t e r aan z i j n verwondingen. De Amsterdamse rechtbank bevond de vrouw schuldig aan verboden vuur­wapenbezit, zware mishandeling en doodslag. Dezelfde rechtbank vond echter ook dat de r e a c t i e van de vrouw op d i t voorval (bedoeld wordt de beroving) haar s l e c h t s i n zeer geringe mate kon worden toegerekend Angstgevoelens en de bedreigende s i t u a t i e i n de Bijlmermeer zouden de r e a c t i e , volgens de O f f i c i e r van J u s t i t i e , hebben bepaald. Nie-kand z a l verdedigen dat het beroven van mensen een te verdedigen zaak i s . Maar het b l i j f t n i e t te verdedigen dat iemand om z i c h te

'beschermen' een wapen b i j z i c h draagt. Het standrecht i s i n Neder­land nog n i e t ingevoerd en dat w i l l e n we graag zo houden. Een over­heid, die dat t o e s t a a t en verder machteloos toekijkt,moet er verant-woordig geroepen worden. Een o f f i c i e r van J u s t i t i e die zegt te be­gri j p e n dat iemand z i c h i n de Bijlmermeer o n v e i l i g v o e l t en daarom een wapen b i j z i c h draagt t r e k t de verkeerde conclusie. Vaak z i j n vrouwen het s l a c h t o f f e r van w e r v a l l e n op het maaiveld en i n de binnenstraat. Voor v e e l vrouwen geldt dat ze bang z i j n om 's avonds nog buitenshuis te gaan. Op z i c h i s dat n i e t s bijzonders. Dat geldt voor b i j n a h e e l Nederland. Waar een gedeelte van de be-

164 165

volking wordt opgevoed a l s het 'zwakke geslacht' en het andere ge­deelte vooral g e r i c h t op p r e s t a t i e en macht, kan n i e t verwacht wor­den dat j u i s t i n de Bijlmermeer mannen elka a r gaan beroven en de vrouwen buiten schot l a t e n . Het gaat n i e t aan om de verantwoorde­l i j k h e i d voor haar v e i l i g h e i d op s t r a a t b i j de vrouwen z e l f te l e g ­gen. Maar a l s de meeste vrouwen t h u i s binnen b l i j v e n z i t t e n , wordt het voor diegenen,die de s t r a a t wel op moeten,pas echt g e v a a r l i j k . Gevoelens van v e i l i g h e i d vergroten voor de potentiële s l a c h t o f f e r s , i s het minste wat verwacht mag worden. Deze gevoelens van v e i l i g h e i d z u l l e n voor een gedeelte opgelost kunnen worden i n de s f e e r van de woonstructuur.

De woningbouwverenigingen hebben i n de Bijlmermeer a l t i j d een v r i j dominerende r o l gespeeld. In de beginjaren stelden ze z i c h vooral op a l s echte huisbazen. Iedere verbetering van de p o s i t i e van de bewoners moest afgedwongen worden. Men mocht b l i j z i j n dat men i n zo'n prachtige woning i n de Bijlmermeer mocht wonen. Door hun w i j z e van onderhoud, door hun houding ten opzichte van de bewoners, vooral door hun ondoorzichtige b e l e i d op het gebied van de servicekosten hebben de woningbouwverenigingen zèlf aan de onaantrekkelijkheid van de w i j k bijgedragen. De woningen worden beheerd door v e e r t i e n ver­s c h i l l e n d e woningbouwverenigingen. Zo kan het voorkomen dat i n het gebouw Koningshoef d r i e v e r s c h i l l e n d e verenigingen a c t i e f z i j n . A ls er i n de Bijlmermeer wat moet gebeuren, moet dat dus a l t i j d door ve r ­s c h i l l e n d e verenigingen gezamenlijk gedaan worden. Er i s dan ook a l meerdere malen g e p l e i t voor één of enkele woningstichtingen i n de gehele Bijlmermeer.

Ook de woningbouwverenigingen hebben e i n d e l i j k door dat het a l l e ­maal n i e t zo best gaat. Door de leegstand worden ze daar keihard mee geconfronteerd. De woningbouwverenigingen die jarenlang een i n p l a a t -s i n g s b e l e i d op inkomen en land van herkomst hebben gevoerd kloppen z i c h nu op de borst. Z i j ondervinden noch de minste l a s t van de leeg­stand. Maar ook daarin z a l onder deze omstandigheden s n e l verandering komen. Vooral de k l e i n e r e verenigingen die hun reserve s z i e n s l i n k e n , beginnen nu wel wat te voelen voor een andere c o n s t r u c t i e en bieden aan z i c h terug te trekken. De woningbouwverenigingen beseffen nog steeds n i e t dat ze a l die bewoners, die jarenlang a c t i e f z i j n geweest om hxin woonklimaat i n de Bijlmermeer te verbeteren, e i g e n l i j k op hun blote Isnieën moeten bedanken. Zonder deze bewoners waren v e l e van hen a l lang f a i l l i e t geweest. Bewoners hebben vaak jarenlang s t r i j d moeten leveren om de c o l l e c t i e v e ruimten, waaraan ze i n hun huur meebetalen, ook daadwerkelijk i n goede s t a a t , i n b e z i t t e k r i j g e n . Leefbaarheidsgroeperingen i n v r i j w e l a l l e f l a t s hebben vaak tegen de stroom i n geprobeerd van hun f l a t endeomgeving wat te maken. Toch z i j n er nog steeds woningbouwverenigingen die - zonder de be­woners te raadplegen - hun reserves aanspreken om zogenaamde verbe­teringen u i t te voeren, die een paar j a a r l a t e r best verslechteringen kunnen b l i j k e n t e z i j n . Het i s goed om de plannen van de woningbouw­verenigingen met de Bijlmermeer met een gezonde dosis wantrouwen t e ­gemoet te treden. Pas a l s de bewoners, die k a p i t a l e n moeten opbrengen voor de doorhen beheerde woongebouwen, toestaan mede te bepalen wat er met de woongebouwen kan en moet gebeuren, kan d i t vertrouwen weer worden h e r s t e l d .

Gemeente, R i j k en corporaties gaan n i e t v r i j u i t . Voor v e e l bewoner: i s het een zeer frustrerende gewaarwording dat pas onder de druk vaj de massale leegstand t o t a c t i e wordt overgegaan. Waarvoor door be­wonersorganisaties a l t i j d e n lang gewaarschuwd i s , wordt u i t e i n d e ­l i j k toch r e a l i t e i t . Iedereen l i j k t er nu e i n d e l i j k van doordrongen dat de huren i n de Bijlmermeer omlaag moeten en dat het hele gebeu­ren i n en om de c o l l e c t i e v e ruimten een grondige herziening en goe­de regelingen behoeft (66).

6. Noten_bij_hoofdstuk_VIII

1. Ad Goethals en Laurent J.G. van der Maesen: De Bijlmermeer, om een nieuwe toekomst van 100.000 Amsterdammers, Fragment nr. 4 SOMSO/Macula, Amsterdam/Boskoop, 1983, pag. 110.

2. Z ie noot 1, pag. 110. 3. Toelichting op het ontwerp voor de Zuidoostelijke stadsuitbrei­

ding van Amsterdam,ln: Polytechnisch T i j d s c h r i f t , 1966, pag. 7441753.

4. De gebruiksscore vanhet woord inspraak kan wat b e t r e f t Amster­dam en omstreken dan ook a l l e e n binnen de Gemeentelijke Univer­s i t e i t hoger liggen dan i n de Bijlmermeer, u i t : M. van Rooij en I . Jungschleger: Eet enige positieve is de ma-quete, i n : Algemeen Handelsblad, Supplement, 20 j u n i 1970.

5. Zie het tweede en het v i j f d e hoofdstuk. 6. De Bijlmerdreef i s een weg die de E/G-buurt met de F/D-buurt

verbindt. Aan de Bijlmerdreef waren b i j de f l a t s Gliphoeve, Ge­r e n s t e i n , Fleerde en F r i s s e n s t e i n woontorens van t w i n t i g v e r ­diepingen gepland.

7. Op 16 j u l i 1981 werd uitspraak gedaan i n d e l a a t s t e beroepspro­cedures die tegen het bestemmingsplan b i j de Raad van State l i e ­pen. Hiermee was hetbestemmingsplan Bijlmermeer pas d e f i n i t i e f goedgekeurd.

8. a. Rapportage Stuurgroep Aanvullende Woningbouwlocaties: Locatiei waar nog woningbouw mogelijk is, Amsterdam, 1980.

b. Bureaux Wissing: Studie Verdichtingsbouw ARS. In opdracht van de Amsterdamse Raad voor de Stedebouw, Barendrecht, 1979.

9. a. Beheersgroep Bijlmermeer: Woningbouw Groesbeekdreef, stede­bouwkundig programma van eisen, Amsterdam, 1980.

b. Gemeente Amsterdam: Ontwerp Bestemmingsplan Venserpolder, Dossier 1-2749-04-03, Amsterdam, 1981.

10. a. Werkgroep Woningdifferentiatie en Overloop: Een serie artike­len over Verdichting, U n i v e r s i t e i t van Amsterdam, Amsterdam, 1979.

b. J.W.Th, van Doormaal, M. Klaren, Th. Steemers: Eet einde van een doodlopende weg, ln: T i j d s c h r i f t Wonen TA/BK, Amsterdam, nr. 15, 16 en 17, 1974.

11. a. W.J. Bruyn: Loopafstanden in de Bijlmermeer, ln: BOUW, nr. 7, 1972. pag. 235-237.

b. Zie noot 13, pag. 29. 12. a. N.V. Vervoersmaatschappij Centraal Nederland en Gemeente Ver­

v o e r b e d r i j f Arasterdam: Eet busvervoer in en om de Zuidoostlob

166 167

van de Amsterdamse Agglomeratie na oktober 1980, Amsterdam, 1979.

b. Werkgroep Openbaar Vervoer SWOB: De BijImer-meer-bussen-nota, Amsterdam Zuidoost, 1980.

13. Beheersgroep Bijlmermeer: Een Verslag, 1982, Gemeentelijke Dienst Volkshuisvesting, Amsterdam, 1982, pag. 29.

14. B. Eerhart: Vormgeving van de Amsterdamse metrostations, maat en schaal tegenover knusse versiersels, i n " T i j d s c h r i f t Wonen TA/BK, nr. 21, 1974, pag. 7-14.

15. Max van Rooij, i n : NRC-Handelsblad, Rotterdam, 8 f e b r u a r i 1980. 16. G e r r i t Komrij, i n : V r i j Nederland, Amsterdam, 1 maart 1980. 17. H. de Haan en I . Haagsma: Spangberg en Van Rhijn over de Amster­

damse metro als structurele stadsvernieuwing, i n : De A r c h i t e c t , nr. 4, 1980, pag. 106-111

18. Z ie noot 17, pag. 109. 19. Zie noot 1 en noot 2. 20. Zie noot 1. 21. Onderzoeksgroep Woonkosten SWOB: Verhouding woonkosten en inko­

men Bijlmermeer, Amsterdam, 1979. Een gedeelte van de recente geschiedenis i s te vinden i n de draaiboeken van het programma 'Uit de huiskamer' dat door de Be­won e r s t e l e v i s i e i n de j a r e n 1975 t o t 1978 i s uitgezonden.

. Zie hierover het v i j f d e hoofdstuk. 22. Verslagen van het Brede Beraad over de Woonlasten, 16 oktober

1980, V r i j e U n i v e r s i t e i t , en 13 november 1980, Voorlichtingscen­trum van de Dienst Ruimtelijke Ordening.

23. Bewonerscomité Huurverlaging: Woonlasten, maatregelen en voor­stellen tot woonlastenverlaging in de Bijlmermeer, Amsterdam Zuidoost, 1982.

24. Zie het v i j f d e hoofdstuk. 25. R. van Hasselt: Bevolkingsproblematiek en immigratie, i n : T a l

en L a s t , uitgave van de S t i c h t i n g Welzijn en Bevolkingsgroei, nr. 10, 1972, pag. 16.

26. Concept Raamnota: Gliphoeve flat in de E/G-buurt van de Bijl­mermeer, Amsterdam, 1979.

27. M. van Diepen en A. de Bruijn-Muller: De kraakacties in Glip­hoeve, Gemeentelijke Dienst Volkshuisvesting, Amsterdam, 1976.

28. Zie noot 26, pag. 84. 29. Werkgroep Onderzoek Volkshuisvesting E/G-buurt (WOVEG): Rappor­

tage van de Werkgroep Onderzoek Volkshuisvesting E/G-buurt, Amsterdam, 1981.

30. Verslag kraakaaties: Surinamers op zoek naar onderdak, i n : T i j d ­s c h r i f t Wonen TA/BK, nr. 23, 1974, pag. 29-32.

31. Z ie noot 26: "Eet Ministerie van CRM werd, na inschakeling van de Interdepar­tementale Commissie Beleid Migranten - de ICBM - bereid gevon­den jaarlijks tussen de vijf en tien miljoen gulden t.b.v. Am­sterdam op tafel te brengen."

32. Z ie noot 26, pag. 135. 33. Zie noot 29. 34. a. Zie noot 26.

b. Zie noot 29. c. H. de Vet ( r e d . ) : Rapportage van de Ambtelijke Werkgroep Eer­

structurering Kategoraal Welzijnswerk Bijlmermeer, Amsterdam, 1981.

35. Zie noot 26, pag. B6 . 36. Zie noot 26, pag. B l l . 37. H e l l a L i e f t i n g : Gliphoeve en depogingen er een net ghetto van te

maken, i n : De Vakbondskrant, 31 j a n u a r i 1980. 38. Zie noot 1, pag. 103. 39. M. Klaren: Bijlmermeer: de litanie van de Amsterdamse stedebouw,

BOUW, Rotterdam, nr. 2, 22 j a n u a r i 1983, pag. 19. 40. Onderzoeksgroep: Interim Rapport Knelpuntenonderzoek Bijlmermeer,

Amsterdam, 1979. Op pag. 3 lezen we: "Bij een toevallige ontmoeting bleek de op dit terrein deskun­dige, Amerikaanse onderzoeker en architect Newman geinteresseerd in deproblemen die zich in de Bijlmermeer voordoen."

41. a. Oscar Newman: Defensible Space, Crime Prevention through urban design. New York, Mc.Millar, 1972. Ook uitgegeven door A r c h i ­t e c t u r a l P ress, London, 1973.

b. Oscar Newman: Architectural Design for Crime Prevention, U.S. Government P r i n t i n g O f f i c e , 1972.

c. Oscar Ne\max\:Design Guidelines for creating Defensible Space, Washington D.C, U.S.Government P r i n t i n g O f f i c e , 1976.

d. Oscar Newman: Congresverslag van het CIAM, in Otterloo, 1959, i n : Documents of Modern A r c h i t e c t u r e , no. 1, 1959. D i t boek i s te vinden i n de U n i v e r s i t e i t s b i b l i o t h e e k van de U n i v e r s i t e i t van Amsterdam, nummer X7797.

42. a. C. van Weringh: Boekbespreking van Defensible Space, i n : Wonen TA/BK, nr. 17, 1974, pag. 27.

b. H.Smits: Criminoloog Van Weringh, Interview, i n : V r i j Neder­land, nr.43, 1982, pag.13.

43. Loek Smits: De Verpaupering van de Bijlmermeer, xn-. Brabants Dagblad, ll'december 1982.

44. Veel van wat Newman i n Amsterdam op papier z e t t e i s n i e t v r i j gegeven. Verwezen wordt naar noot 40.

45. Zie noot 40, pag. 49. 46. a. Z ie noot 34/c.

b. F. van Eyck: Eet Ware verhaal over het kategorale welzijnswerk in de Bijlmermeer,xn: Spannoe, 2 mei 1981.

c. F. van Exter:Jn de Bijlmer smeult een vuurtje, i n : Dagblad Trouw, j a n u a r i 1980.

d. Amsterdam wil Bijlmermeer koloniseren, ÏM: Noord Hollands Dag-blad/Alkmaaarse Courant, 24 maart 1981.

47. Knelpuntengroep SWOB: Van de Bijlmer méér maken. Een deltaplan voor de BijImermeer,SVIOB, Amsterdam-Zuidoost, 1980. Te be­s t e l l e n op telefoon: 020-909190.

48. a. R. de Graaf:Bewoners maken 'Deltaplan'voor de Bijlmer, i n : Wonen TA/BK, nr.24, 1980, pag. 6

b. Bijlmermeerrapport vraagt om Groeikemfaailiteiten, xn-.'Binnen­lands Bestuur, 21 november 1980, pag. 25.

c. D.Verwer: Literatuur signalement van Stichting Ruimte,Bouvcen-tr\am, Rotterdam, nr.2, 1980.

168 169

48. d. Slecht -imago wekt ergernis in Bijlmer, i n : Trouw, 14 oktober 1980.

e. Rapport verschenen met oplossingen voor knelpunten in Bijlmer, i n : NRC/Handelsblad, 14 oktober 1980.

f. Bijlmer verdient status groekem, i n : Volkskrant, 14 oktober 1980. 49. Zie noot 47, pag. 5. 50. Zie noot 40. 51. E r i s i n de loop der t i j d een omvangrijke b r i e f w i s s e l i n g ontstaan

tussen B&W, Gemeenteraad, SWOB en Beheersgroep. De brieven z i j n b i j SWOB te lezen, Amsterdam-Zuidoost.

52. Centraal I n s t i t u u t voor het Midden en K l e i n b e d r i j f : Winkelcentra in de Bijlmermeer, Diemen, 1982.

53. Marco van Suchtelen en Charlo t t e van der Waals: Ontwerp voor lo­kale bewegwijzering langs de rijwielpaden in de Bijlmermeer, Amsterdam, 1981.

54. Hoofdafdeling Groenvoorzieningen: Nutstuinen in de Bijlmermeer, Gemeente Amsterdam, Amsterdam, 1981.

55. Zie noot 14, pag. 118. 56. a. Beheersgroep Bijlmermeer: Naar een Projectgroep Bijlmermeer,

Gemeentelijke Dienst Volkshuisvesting, Amsterdam, 11 f e b r u a r i 1981. De Beheersgroep heeft regelmatig v e r s l a g gedaan van haar werkzaamheden.

b. Beheersgroep Bijlmermeer: Notendop 1979, een verslag. Gemeente­l i j k e Dienst Volkshuisvesting, Amsterdam, 1980.

c. Zie noot 13. 57. Wolfgang Beek en Renee Mendel: Bewonersparticipatie in Stadsver­

nieuwingsgebieden, Fragment nr. 5, SOMSO/Macula, Amsterdam/Bos­koop, 1983.

58. Amsterdamse Federatie voor Woningcorporaties: Bouwen voor de Leeg­stand, Amsterdam, 1981.

59. Zie noot 1, pag. 118 e.v. 60. De Federatie houdt c i j f e r s b i j over de leegstand, huur en ver ­

huur. Voor Egeldonk, Gerenstein en Gliphoeve, t o t a a l 1353 woningen, b l i j k t over een periode van 6 maanden (1-9-'81 t o t 1-3-'82) het inkomen van de t o t a a l 148 nieuwe bewoners voor 39% een u i t k e r i n g , voor 32% het minimuminkomen en s l e c h t s 29% hoger. Voor Krui.tberg, Kempering, Hakfort, Huigenbos, F r i s s e n s t e i n , een aantal w i l l e k e u ­r i g e f l a t s met een t o t a a l van 1644 woningen, b l i j k t dat over de­zelfd e periode voor 220 nieuwkomers 14% een u i t k e r i n g , 27% het minimumloon en 59% daarboven te z i j n . Het t o t a a l a a n t a l v e r t r e k ­kers dat een huurschuld had l i g t op het aantal v e r t r e k k e r s op 30%.

61. Zie noot 1, pag. 102. 62. H.J. Laumans: Groen in de Bijlmermeer, i n : BOUW nr. 17, 1971,

pag. 658-667. 63. Peter Brlnkmann: Eindverslag, SWOB, 1981. 64. Interview met Louis G.LeRoy, i n : Baksteen, nr. 3, 1972, pag. 18. 65. Zie noot 1, pag. 105.

66. D i t deel i s ook gepubliceerd i n 'Om een nieuwe toekomst', noot

1, pag. 83.

HOOFDSTUK IX: HET COMMUNICATIECENTRUM ALS SLOT.

Laurent J.G. van der Maesen.

1. to]^eiding.

In het vorige hoofdstuk wordt een beeld van de activiteiten rondom het Wijkopbouworgaan voor (alleen) de Bijlmermeer geschetst. Dit -wijkt af van de geschiedenis van het Communiaatiecentrum en zijn opvolgster, de Stichting ZOL; beide werkten vóór de installatie van het Wijkopbouworgaan. In dit hoofdstuk, poogt Laurent van der Maesen enkele facetten van het Communicatiecen-trum en de Stichting ZOL op de voorgrond te plaatsen. Dit geschiedt niet vanwege louter historische nieuwsgierig heid. Als huidig voorzitter van de Stichting Gezondheidszorg Zuid­oostlob, zie zesde hoofds-tuk, merkt hij op, dat samenwerkingsvormen ontbreken, waarmee nieuwe visies, probleemstellingen en handelingen kunnen gedijen. Leerkrachten, actievoerders huurverlaging, huisart­sen, huisvesters, cultureel werkers, politici, politie...ze werken in nauw omschreven kaders, met hun bijzondere codes,taal en gebrui­ken, die als brokstukken uit elkaar vliegen. Daarom heeft hij in de zomer van 1982 het initiatief voor een symposium over de Bijl­mermeer genomen, zie inleiding. Deze fragmen-tatie ontbrak in de eerste fase van de opbouw van de Zuidoostlob. Juist om al te gemakkelijke hypothesen te vermij den,bij 'pioniers zijn geinspireerder', wil hij een eerste aanzet tot ver­kenning geven. De -tweede reden is, dat in het theoretisch hoofdstuk van Han Voge­lezang de vi-taliteit van de eerste fase mogelijk te weinig verklaard wordt. De indruk wordt gevestigd, dat ze, gezien de opvattingen over de crisis van de staat, niet bestaan heeft. De derde reden voor deze verkenning is, dat de eerste zeven hoofd­stukken telkenmale verwijzen naar de werking van het Communiaatie-centr-um en de Stichting Zol. De verbinding tussen deze hoofdstukken kan met dit slotacooord beter verstaan worden.

2. De_weryLng_van_een_ejcper

Toen de eers t e plannen voor wijkopbouworganen i n Amsterdam g e s t a l ­te kregen, introduceerde- een aantal mensen ten behoeve van de Zuidoostlob een a l t e r n a t i e f . Ze ontwierpen het Communicatiecentrum van de S t i c h t i n g Contact en Adviesorgaan B i j l m e r , SCAB genaamd. Ze weigerden a l s buff e r tussen overheden en bevolking of i n s t e l l i n g e n op te treden. Hun doel was groeperingen of i n s t e l l i n g e n z e l f zo te steunen, dat z i j i n het openbaar aan hun opvattingen en plannen konden werken. Dat z i j vaardigheden ontwikkelden om met het p o l i ­t i e k en ambtelijk systeem te werken. De a c t i e s i n Duivendrecht, z i e het derde hoofdstuk, z i j n hiervan een goed voorbeeld. In t e g e n s t e l l i n g t o t het l a t e r e Wijkopbouworgaan voor de Bijlmermeer a l s platform voor bewonersbelangen, was het Communicatiecentrum een

•.ve»!- •i

• -* ï'l- *