Z I E O O K O N Z E W E B S I T E : H T T P : / / W W W. O N T R O E R E N D G O E D - A B C O U D E . N L

ONTROEREND

GOED’02

Programma projectpresentatie Sporenpaviljoen

Een blok steen en een schuurtjeOm ons heen gebeuren dingendie samen iets vormen wat wij‘werkelijkheid’ noemen. Ditspeelt zich af in een omgevingwaarvan we het idee hebben teweten hoe die in elkaar zit. Wenoemen het ‘de wereld’. Het zijnde dingen waar we ons in hetdagelijks leven aan vasthouden,dingen die we gemeen hebben,dingen die we kunnen benoe-men en waarover conventiesbestaan, regels die we kunnenvolgen.

In de continue stroom vangebeurtenissen die zich door dewereld kronkelt, spiegelen weonszelf en reflecteren we onzehandelingen. Wij zien de wereldom ons heen veranderen en derealiteit aan ons voorbijtrekken.De stroom heeft geen begin engeen einde en gaat eindeloosdoor.

Soms willen we een deel hiervanvasthouden en tot onze inner-lijke wereld maken. We trekkeneen lijn rondom dit deel van dewerkelijkheid om het te ver-bijzonderen en te beschrijven. We geven het een begin en eeneinde en noemen het een ver-haal. Binnen de lijnen van hetverhaal heeft alles een bedoe-ling en gelden eigen regels enconventies.

Michelangelo heeft gezegd datelk beeld al bestaat: het moetenkel worden bevrijd uit hetsteen waarin het gevangen zit.Met een beitel geven we degrenzen aan, we definiëren volu-mes en geven het blok vorm.

Mooi hoe intens sommigemensen de performanceervaren hebben. Het riepherinneringen op of leiddetot meer filosofisch getinteoverpeinzingen. Wilt u een reactie kwijtneem dan contact op met de redactie of met Ida vander Lee.

Alles volgens onze eigen regels.Maar het beeld zal altijd vansteen blijven. Zo zijn onze eigenherinneringen, ervaringen,waarden en emoties de instru-menten waarmee we het verhaallosmaken uit de stroom vangebeurtenissen. Hoe we het ookvormgeven en afbakenen enonze eigen regels er op toepas-sen, het zal altijd onderdeel blij-ven van de werkelijkheid diebegin noch einde heeft. Zo heeftelk verhaal altijd al bestaan enzal het altijd blijven bestaan.

Tussen steen en tijd is een grootverschil. Steen verandert niet,het is inert. Een stenen beeldhoudt millennia lang zijn vorm.Verhalen echter zullen telkensmoeten worden verteld, her-haald en doorgegeven, willenwe ze niet vergeten. Ze lossen opin de stroom van gebeurtenis-sen, drijven af en verdwijnen uitons blikveld. Het verhaal blijftweliswaar bestaan, maar zitopnieuw verborgen in zijn omge-ving als een beeld dat weer isteruggekropen in het steen. We kunnen het niet meer zien.

Om verhalen te laten voort-bestaan moeten we hen blijvenverbijzonderen door ze telkensopnieuw te vertellen. De instru-menten waarmee we hen elkekeer uit de realiteit hakken — de

Doet me denkenaan Diemen Voor het verplaatsen van hetschuurtje keer ik tijdelijk terugnaar het oude dorp Abcoude.Eerst haal ik even een kop theebij moeders, daarna gaan wesamen naar het Gein. Een flinkaantal dorpelingen heeft zichdaar verzameld. Moeder kentzoals gebruikelijk iedereen; ikherken hier en daar een oudgeworden gezicht. Zestien jaarwoon ik al niet meer in het dorp.

Sterke mannen en vrouwenzijn aan het werk om het schuur-tje op te tillen en naar de straatte brengen. Als het op de schuitgehesen is begint een mooietocht over het Gein. Onderwegwordt er voorgelezen uit Nescio’s natuurdagboeken, overzijn tochten langs het Gein. Opdat moment komt het bij elkaar;geschiedenis, heden en toe-komst. Het is opvallend dat dewereld sinds zijn verhalen zo isveranderd, en toch hetzelfde isgebleven. Het doet me denkenaan Diemen. In de tien jaar datik er woonde werd dit dorp bijnavolledig weggesloopt door eenvoortvarende burgemeester. Ikherinner me hoe ik als kind gefascineerd stond te kijken naarde bloot gesloopte woningenwaar regen en wind vrij spel

FASE 2: SPORENPAVILJOEN Concept en artistieke leiding:Ida van der LeeOrganisatie: Jaap Velserboer,Mies PannemanTechnische uitvoering: Paul van Blom, Jaap Velserboer, Piet Vos, Natasja van Eijk,Jan Bakhuizen Vrijwilligers: Martien Bakker, Ellen Scholten, Benno Graas, Peter de Bakker, Jaap Slagt, Bram van DiestVideofilm: The Good Guys: Marcel Prinsen Leon GiessenWebsite: Joost Pothast

Public relations: Dagmar Oude LansinkMet dank aan allen die metenthousiasme en inzet geholpenhebben: bewoners Spoorbuurt en Gein /Gemeente Abcoude / Architectuur Lokaal /Het Kunstgeografisch Genootschap /sloopbedrijf Cornelissen / Gert HerreburghOntroerend Goed is financieelmogelijk gemaakt door:Subsidieregeling Belvedere / ProvincieUtrecht / Rail Infrabeheer / Fonds voorBeeldende kunsten, Vormgeving enBouwkunst / VSB Fonds / Ministerie vanVerkeer en Waterstaat, directie Utrecht /Ministerie van Landbouw, Natuurbeheer

en Visserij, directie Noord-West / Bouw-fonds Cultuurfonds / Arcadis Bouwinfra

AAN DIT NUMMER WERKTEN MEE Tekst: Anne de Graaf, Emily Kocken, Vincent Kompier, Ida van der Lee, Peter Koopmans, Frank Strolenberg, Jan Swinkels, Wim Timmer, Bas TimmermansEindredactie:Emily Kocken, tel. 020 388 28 93Fotografie: Paul van Diest, Paul Gofferjé(roundshots), Van Houtem, Saskia Koster,Jan Lankvelt, Ida van der Lee, Marco Ockhuizen, Peer Reede, Kick Smeets

Grafisch ontwerp: Philip Stroomberg,AmsterdamDruk: Primavera, AmsterdamOplage: 2.500

September 2002

INFORMATIE EN REDACTIEwww.ontroerendgoed-abcoude.nlinfo@ontroerendgoed-abcoude.nlIda van der Lee, Vrolikstraat 281/3, 1091 VC Amsterdam, tel. 020 668 33 78idavanderlee@planet.nl

Projectbureau Belvederetel. 030 230 50 10, www.belvedere.nu

De spoorbuurt in Abcoude bestaat niet meer in zijn oudegedaante. Twaalf woonhuizen zijn gesloopt vanwege despoorweguitbreiding. Op 18 november 2001 verzorgdeOntroerend Goed het afscheid van de oude spoorbuurtdoor de rituele ontworteling van een schuurtje. Dezegebeurtenis vormde het begin van de ingrijpende verandering die de plek te wachten staat. Kunstproject Ontroerend Goed reist mee van de sloop van de huizentot de bouw van het aquaduct. Op respectvolle wijze verbindt het project de geschiedenis aan de toekomstvan de plek. De eerste nieuwsbrief gaf met verhalen enfoto’s een beeld van de spoorbuurt en zijn bewoners. Dittweede nummer gaat meer in op het project zelf en sluitaan bij de projectpresentatie in het Sporenpaviljoen ditnajaar in Abcoude. Een presentatie die de diverse lagenvan Ontroerend Goed in beeld brengt. Met deze teksthoop ik de lezers inzicht te geven en te prikkelen omeen kijkje in het Sporenpaviljoen te nemen.

Reizen op de plekDOOR IDA VAN DER LEE, BEELDEND KUNSTENAAR ONTROEREND GOED

Nieuwe rituelenNederland verandert in hoog tempo, op grote schaal en vaak rücksichtslos.Sommige plekken veranderen onherkenbaar. Een feit waar we niet meeromheen kunnen. Dit verschijnsel raakt mij en vele anderen. Ik vind hetbelangrijk daar vragen over te stellen en adequate antwoorden te zoeken omde harde ingrepen enigszins te verzachten. Het helpt mij om plekken enmensen met elkaar te vergelijken. Dit is niet raar als je bedenkt dat nietalleen personen maar ook plekken in sterke mate kleur geven aan jeugdher-inneringen en verlangens. Wij ontlenen onze identiteit ook aan plekken. Als mensen veranderingen ondergaan bestaan daar rituelen voor. Denkmaar aan doop, begrafenissen of bruiloften. Voor plekken bestaan geen uit-gesproken tradities meer. Volgens Oudromeins geloof had ieder onafhanke-lijk wezen en iedere plek een eigen ‘geest’, zijn beschermgeest: de ‘GeniusLoci’. De oude Romeinen ervoeren hun omgeving alsof deze een bepaaldkarakter had. Zij waren zich bewust van de noodzaak overeenstemming tebereiken met de genius van de plaatsen waar zij leefden.

De spoorbuurt in Abcoude was bij uitstek een plek met karakter. Eenlandelijke buurt op het kruispunt van het spoor met de rivier het Gein. Eenbuurt die inmiddels gesloopt is vanwege de hoge snelheidstrein. Is een ritu-eel voor zo’n plek denkbaar? Het afscheid van 18 november deed vermoedenvan wel. Door accentuering van de sloop kwam een poëtisch ritueel voor eenplek tot stand. Het archetypische schuurtje, met zijn menselijke maat enpastorale voorkomen, bewoog zich langzaam door zijn eigen landschap.Eerst op menskracht door de oude boomgaard gedragen, toen door een hijs-kraan op een schuit getild om vervolgens traag weg te glijden over hetGein. De tocht toonde hoe broos ons landschap en onze woonplek is. Het isHET SEINHUISJE ZOALS HET TOT 1973 OP HET SPOOR STOND.

ZAL HET ONTWORTELDE SCHUURTJE REÏNCARNEREN ALS SEINHUISJE?

In gesprek met tweebetrokkenen uitAbcoude en eenkunsthistoricus. Hoe staan zij tegen-over de veranderin-gen en hoe hebbenzij het afscheids-ritueel van 18november beleefd?

Jan Swinkels woont in één vande huizen die gespaard is geble-ven. Hij was medeoprichter envoorzitter van ‘Spaar ’t Gein’.Ook is hij actief binnen de Vereniging Bescherming Spoor-buurt Abcoude. Hij vertelt hoe hetzover heeft kunnen komen:

“De vereniging is actief gewor-den toen Jorritsma als ministervan Verkeer en Waterstaat devier nieuwe sporen geheel opmaaiveldniveau wilde aanleg-gen. Een rampzalig plan waarbijhet Gein en Abcoude van elkaar

geïsoleerd zouden raken. Samenmet de gemeente heeft de ver-eniging Spoorbuurt intensiefactie gevoerd voor een tunnelònder het Gein: de enige oplos-sing die recht doet aan dit prach-tige landschap. Jorritsma wildetoen vanwege de kosten niet ver-der gaan dan een verhoogdtracé. Vereniging en gemeentewisten kamerleden van Verkeeren Waterstaat naar Abcoude tehalen om de situatie ter plekke tebekijken. Resultaat: in de kamerontstond een meerderheid voorhet tunnelplan. Jorritsma bleef

zich verzetten. Uiteindelijk werdhet een kabinetsbeslissing. Hetverhaal wil dat, toen op een vrij-dag de spoorverbreding op deagenda stond, Kok in het buiten-land moest zijn. Jorritsma zat alsvice-minister president de verga-dering voor. Door een bomvolleagenda kwam het kabinet niettoe aan een stemming. Een weeklater kwam Kok terug en, naarmen zegt, loodste hij het tunnel-plan erdoor.”

“Jammer dat de karakteristiekehuisjes verdwenen zijn. Daarte-

genover staat dat Abcoude er opvooruit gaat. De trein duikt viaeen tunnelbak onder het Geindat er bij komt te liggen als inlang vervlogen tijden. De geluids-hinder zal minder zijn. Dezeoplossing laat zien dat nood-zakelijke infrastructurele werkenniet per definitie een aantastingvan het landschap betekenen. Degeschiedenis van het project laatook zien dat, als burgers enlocaal bestuur samenwerken, zemeer kunnen bereiken dan aan-vankelijk voor mogelijk werdgehouden.”

On-natuurlijkWe volgen de dekschuit metdaarop het schuurtje.Al wandelend langs het Geindenk ik aan de bewoners van deSpoorbuurt.Al wat goed is gaat voorbij.Het ‘ontwortelen’ van hetschuurtje en de stille tocht langsde leegstaande huizen confron-teren mij met een realiteit waarik vaak de ogen voor sluit.Onze omgeving verandert on-natuurlijk snel.Een aquaduct waar eerst huizenstonden.Huizen waar eerst weilandenlagen.Een snelweg waar eerst bomen stonden.

Het gaat me aan het hart en datmerk ik pas goed op deze dag.

ANNE VAN DE GRAAF

aanleidingen, herinneringen, engebeurtenissen kunnen we vast-leggen met taal. Sommige ver-halen kunnen we opschrijven.Anderen kunnen niet of slechtsgedeeltelijk in woorden wordenbeschreven. Zij bestaan uit beel-den en gebeurtenissen, uit ietswat niet één persoon alleen kanvertellen.

Om het toch te kunnen vertellenhebben we herinneringen aangezamenlijke gebeurtenissennodig. Deze verhalen wordenverteld door middel van rituelen,doordat de zon op een bepaaldemanier door de bomen schijnt enherinneringen oproept. Of dooreen monument dat wordt opge-richt. En sommige verhalen wor-den beter verteld door eenschuurtje dan door een mens.

BAS TIMMERMANS

“…een wonderlijk staaltjegeëngageerde kunst… dezezondagmiddag gaat er eenovertuigd applaus op onderde toegestroomde bevolkingals het tuinhuisje door tien-tallen mannen naar de bootwordt gedragen.”

De Volkskrant, 19 november 2001

hadden op het behang. Het zager spannend uit maar ook kwets-baar. Dan vroeg ik me af: “Wieheeft hier gewoond?” “Wat heeftzich hier afgespeeld?“ “Hoeveellevens zijn hier geleefd?”

Daar moest ik aan denken tijdens het verplaatsen van hetschuurtje van Gein Zuid. Eenwaardig afscheidsritueel en watmij betreft: ontroerend goed!

VINCENT KOMPIER

1999 MAART, APRIL , MEI Om bij mijnatelier te komen zit ik regelmatigop station Abcoude. Het valt meop dat het oude station er ver-waarloosd bijstaat. Het blijkt datdeze mogelijk gesloopt wordt vanwege de spoorweguitbreiding.Later hoor ik dat de huizen aan deandere kant van het spoor wegmoeten. Ik bedenk dat het interes-sant is om hier op in te spelen meteen kunstproject.

JUNI , JULI , AUGUSTUS Druk bezig met devoorbereidingen van het wasgoed-project in de Vrolikstraat.

SEPTEMBER Het wasgoed hangt.

OKTOBER Verdiep me weer in Abcoude.Spreek een bewoner en krijg meerinzicht.

2001 MEI Word uitgenodigd doorde gemeente Abcoude. Ze zien welwat in mijn plannen, mits de bewo-ners hier ook voor voelen. RailinfraBeheer (inmiddels een andere pro-jectleider) wil nu ook meewerkenmits bewoners instemmen.

JUNI Zoek contact met bewoners.Houd een presentatie voor Vereni-ging Bescherming Spoorbuurt.Ondertussen dien ik in zeer korte tijdsubsidieaanvragen in bij deBelvedere en andere fondsen.

SEPTEMBER Rail Infrabeheer gaat akkoord, de eerste sponsor. Andere subsidieaanvragen pakkenook positief uit. Bewoners wordengeïnterviewd.

OKTOBER Voorbereidingen: nieuws-brief, website, performance. Bijeenkomst met betrokken partijengeorganiseerd door ArchitectuurLokaal (adviesorgaan). RailinfraBeheer stelt schuur en hooiberg alstijdelijke werkplaats ter beschikking.

MEI Open dag werkplaats: work inprogress. Evaluatie met Architectuur Lokaal enBelvedere.

JUNI Toewijzing mentor van deBelvedere voor ondersteuning bijbeleidsmatige zaken, een project-leider van het Rijks OudheidkundigBodemonderzoek. Presentatie bijPlatvormoverleg, leer nieuwe projectleider Railinfra kennen.

JULI Contact met vereniging ‘Spaar het Gein’.

AUGUSTUS Gesprek met nieuwe wethouder: bespreken van rolOntroerend Goed binnen totaleinrichtingsplan van de Spoorbuurt.

SEPTEMBER Nieuwsbrief ’02 is klaar.

Opening projectpresentatie ‘Sporenpaviljoen’.

MAART Leilinden worden gekapt enopgeslagen bij Fort Abcoude.

APRIL Start werkzaamheden ‘Sporen-paviljoen’. Enquête over de performance.Projectleider Rail Infrabeheer weg,verdere samenwerking onduidelijk.

11 NOVEMBER Panoramafoto van spoorbuurt met de mensen die ergewoond en gewerkt hebben.

18 NOVEMBER Afscheid spoortbuurt,tocht van het schuurtje.

19 NOVEMBER - 21 DECEMBER Sloop huizen,verzamelen van restmaterialen.Dichttimmeren hooiberg met restenvan de andere schuurtjes.

2000 JANUARI Stuur een plan aanRailinfrabeheer om de veranderin-gen vorm te geven.

MAART Railinfrabeheer wijst plan af: terisicovol, ligt erg gevoelig, angst voorkraakacties.

MEI Moet praten als brugman om eennieuw plan in te mogen dienen. Legeerst contact met de gemeenteAbcoude.

JUNI, JULI Druk bezig met nieuw project: Stofoverschot, de afbraak van café Muller.

AUGUSTUS, SEPTEMBER Voorbereidingen Stofoverschot.

OKTOBER Uitvoer Stofoverschot.

NOVEMBER Stuur een brief naar Burgemeester en Wethouders vanAbcoude.

2002 JANUARI Even uitblazen inZuid-Afrika.

FEBRUARI Nieuwe plannen komenvoort uit verhalen: Geinschuurtjeterug laten keren als Seinhuisje.Leilinden terug laten keren middelsfossiele afdrukken in het beton.

OKTOBER Lezingen en bijeenkomsten.

NOVEMBER Voorstel plan Vissers-hop, Zaandam.

2003 Voorstel: inrichtingsschetsvoor nieuwe stationsbuurt.

Uitvoer project ‘Duizend deuren’Groningen.

2006 Realisatie kunstwerken.

“Beeldende kunst als esthetisch tegenwicht tegenover het zakelijke.”

P R O J E C T- P R E S E N T A T I E S P O R E N -PA V I L J O E N

Opening door wethouder Eelco Doorn op vrijdag 13 september om 16.00 uur.

Openingstijden Sporenpaviljoen:ieder weekend gedurende deperiode 14 september t/m 27 oktober; tevens vrijdag 27 september en vrijdag 18 oktober.Van 13.00 tot 17.00 uur.

Kunstenaar Ida van der Lee is op de zondagen en vrijdagenaanwezig.

Lezingen door Ida van der Lee: zondag 6 oktober, zondag 13 oktober en vrijdag 18 oktober:16.00-17.00 uur.

Reserveren:idavanderlee@planet.nltel. 020 668 33 78

Locatie: boerderij aan Gein Noord 9, Abcoude.

Met de auto: A2, afrit 3 Abcoude,door het dorp, via de Stations-straat naar de parkeerplaats bijhet NS station.

Met de trein: stoptreinAmsterdam-Utrecht: uitstappenstation Abcoude.

In beide gevallen het Geinoversteken via de wandelbrug,vervolgens rechts het spoor over,1e huis links.

ONTROEREND GOED ’02 3ONTROEREND GOED ’02 2

“De tocht van het schuurtje hebik ervaren als een stijlvolle afslui-ting van een veelbewogen hoofd-stuk in het leven van de buurt-bewoners.”

Peter Koopmans is docentkunstgeografie, een vak datonderdeel uitmaakt van de studiecultuurgeschiedenis aan de Hoge-

school voor de Kunsten in Utrecht.Hij is verbonden aan ‘Het Kunst-geografisch Genootschap’, datconcrete plekken en de inspire-rende werking ervan bestudeert.

“De plek spreekt me erg aan, dekrankzinnige confrontatie vaneen dromerige rivier die onder-tunneld wordt door de snelstetrein van Europa. Een botsingvan tijdperken: de 19e eeuw methaar romantiek, het terugblik-ken, de stilstand en het a-dyna-mische karakter versus de 21eeeuw die overdynamisch is endwars door alles heen dendert.”

“Gehaast ging ik naar de per-formance, kwam pas aan toenhet schuurtje op de boot werdgehesen. Ik was met mijn kinde-ren en heb alles door hun ogen

beleefd: “een nieuw spoor moetkomen, het huisje staat in de weg,dat moet weg, ze verplaatsen hethuisje. Ida laat het huisje over derivier weggaan”. Een kind denktaan een speelgoedtrein, met ver-plaatsbare rails en huisjes die jemet de hand kunt oppakken endoor de lucht kunt laten zweven.”

“De performance was erg Ida:niet ingewikkeld, niet hoog-dravend. Ze maakt gebruik vanauthentieke elementen, de gege-vens van een plek, van een huis.Ze vertrekt vanuit het middelpuntvan de situatie en haalt daarhaar drijfveren, materialen enideeën uit. Zonder dat dit tenkoste gaat van de mensen. Inkunsttermen is ze een ‘realist’ diegebruik maakt van de zeggen-

schap van gevonden materiaal.Weliswaar opnieuw geordendmet de culturele opvattingen dienu leven, speels geassocieerd.”

“Indrukwekkend was vooral deatmosfeer van de schemering,het langzaam wegvallende licht.Ondanks de drukte kon je jeeigen gedachten hebben.”

Wim Timmer, chemicus en lief-hebber van lokale en regionalegeschiedenis. Al twintig jaaronderzoekt hij de bouw- enwoninggeschiedenis van Abcoude. Hij is lid van Therebint,een vereniging die oude kerk-hoven inventariseert.

“Doodgaan is een onvermijdelijkiets. Rondom dood en leven zit-ten rituelen die gewicht gevenaan het verlies. Ze zijn nodig omhet te kunnen verwerken. Datgebeurde ook bij de perfor-mance.”

“Als lid van de monumenten-commissie denken mensen somsdat ik wil dat alles behoudenblijft. Dat is niet zo. Vooruitgangeist zijn tol. Vanuit architecto-nisch oogpunt heb ik er niet veel

pijn aan dat de huizen in despoorbuurt verdwenen zijn. Hetstation zou ik betreuren, dat iseen echte landmark, een mar-kant stationsgebouw waarvan jeer weinig in Nederland hebt.”

“De sfeer na afloop van de per-formance leek in positieve zin opde koffie en cake na een begra-fenis. Dan komt de ontlading,iedereen ontspant zich, eet endrinkt, socialiseert. Je kunt dedorpsbewoners er niet meer bijbetrekken dan nu gebeurd is. Hetgeeft niet dat de mensen die hetschuurtje verplaatsten vooralmedewerkers waren. Je kuntmensen moeilijk ter plekke aan-spreken, je riskeert dat het nietzo goed verloopt als het nudeed.”

“Het varen van het schuurtjevond ik een schitterend beeld,versterkt door het tijdstip. Deschuur stak deels boven hetdroge gele riet uit, de witte wind-veren wapperden, de schemerviel. Het gaf een sfeer van funè-bre. Geholpen door de schoon-heid van het toeval.”

EK

“Dood en leven is een onderwerp dat dicht op mijn huid zit.”

een pijnlijk dilemma, omdat we ook beseffen dat uitbreiding van het spoor-net noodzakelijk is. Het is een onoplosbaar Nederlands probleem vanwegehet ruimtegebrek. Een probleem dat soms slechts met een gepast ritueel tebeantwoorden is. Een ritueel om iets te beleven wat anders te pijnlijk of tevormloos zou zijn. Het is een gecultiveerde concentratie voor een gebeurte-nis in een mooie vorm gegoten. Dit mooie kun je herdenken en vasthouden.Het compenseert het geweld van de sloop en brengt harmonie teweeg.

Beleving“Moet een pijnlijk einde van een buurtgemeenschap zo benadrukt worden,het ligt allemaal zo gevoelig” was de vraag die vooraf leefde. Ook al had hetmerendeel van de oud-bewoners ingestemd met het project, voor een aantalwas hun rol uiteindelijk toch verwarrend en wellicht pijnlijk. Ik denk dathet afhankelijk was van de fase van het rouwproces. Sommigen waren eerder verhuisd en hadden afstand kunnen nemen. Zij hebben het afscheidpositief ervaren. Degenen die tot het laatste moment zijn gebleven, warendruk met de verhuizing en daarbij emotioneel of boos. Ze waren er behoor-lijk doorheen. Een aantal is om die reden niet naar het afscheid gekomen.Mijn relatie met hen blijft ongemakkelijk: ik vraag me af of ze me zien alsprofiteur van hun lot? Een bewoner die desondanks toch naar het afscheidkwam zei dat hij het gevoel had naar zijn eigen begrafenis te kijken. Hijvoelde zich er op dat moment niet beter door. Later besefte hij dat het een climax was, waardoor hij uiteindelijk makkelijker afstand kon nemen. Deoud-bewoners hebben het uiteenlopend beleefd. Voor ieder verhaal begrip,wat mij betreft.

Wat de overige ‘betrokkenen’ — een ritueel kent immers geen‘publiek’ — ervaren hebben is onderzocht middels een enquête. Hierbijkwam vooral het verhaal van omwonenden naar voren. Het was ook húnbuurt. Zij ervoeren de bewuste zondag in november als een afscheidsritueelmet een sterke associatie van een begrafenis. Iemand zei het als een familie-gebeurtenis te ervaren en vond het een nieuw ritueel van deze tijd. Op devraag welk gevoel na afloop overheerste was ‘medeleven met de ex-bewo-ners’ het antwoord met de hoogste score. Men gaf een rapportcijfer voor dediverse onderdelen van het ritueel. Hoewel de waarderingen niet ver uitelkaar lagen werd de vaartocht over het Gein het beste gewaardeerd en hetontwortelen als minste. Dit onderdeel was overigens niet voor iedereen goed

te zien. Het overgrote deel vond dat de afbraak van de spoorbuurt staat vooralle ingrijpende veranderingen in onze leefomgeving. Men was het eens metde stelling: ‘veranderingen in de leefomgeving worden bewuster beleefd alser op dergelijke wijze aandacht voor is. Het voorkomt onverschilligheid enhet bevordert betrokkenheid.’ Een teken aan de wand waardoor ik mijgesterkt voel in mijn werkwijze.

Verhalen Om een plek te doorgronden moet je er vaak bezig zijn. Stukje bij beetjedringt de geest van de plek door, waardoor er automatisch ideeën engedachtes op gang komen. Zo leerde ik uit verhalen dat tot 1973 een sein-huisje op het spoor stond. Op oude foto’s oogde dit seinhuisje als hetschuurtje op een sokkel. Het idee ontstond om het bewuste schuurtje telaten terugkeren in de gedaante van het seinhuisje. Op dezelfde plek en netzo verheven boven de grond. Het onderstel kan gemaakt worden van eenschacht van damwanden waarmee bouwputten worden gestut. Op dezemanier worden drie geschiedenissen samengevat: de geschiedenis van hetspoor, die van de bewoners en die van de verandering. Zo’n ‘vreemd’ gedenk-teken roept reacties op. Het zorgt ervoor dat mensen blíjven praten en nieu-we verhalen gaan vertellen. Verhalen zijn afhankelijk van doorvertellers en‘drogen op’ als sporen en aanleidingen zijn uitgewist. Als het schuurtjeterugkeert op de plek in een nieuwe gedaante is het mogelijk om de verha-len van de plek te bewaren.

Een ander gegeven waar bewoners over verhaalden waren de leilin-den die oorspronkelijk bij de ingestorte boerderij Groot Rome hoorden. Zijzijn ouder dan het spoor zelf. Tachtig jaar lang waren het spoor, de boerde-rij en de leilinden beeldbepalend voor de buurt. De andere huizen stonden ernog niet. Omdat deze leilinden ook moesten verdwijnen heb ik het planopgevat om deze karakteristieke bomen te bewaren. Later kunnen afdruk-ken gemaakt worden in het beton van de nieuwbouw, zodat er fossielen vanleilinden ontstaan. De gekapte bomen liggen inmiddels bij Fort Abcoude tewachten om vereeuwigd te worden.

ModelEen brede groep draagt inmiddels het project. Rail Infrabeheer kwamsamen met de gemeente Abcoude als eerste over de brug; andere fondsen en

bedrijven volgden. De samenwerking is stimulerend. Dankzij Rail Infra-beheer heeft Ontroerend Goed een tijdelijke werkplek in bruikleen gekre-gen. Het betreft de hooiberg bij de boerderij aan Gein Noord 9. Deze hooi-berg is het laatste sloopobject van de buurt, het wordt eind dit jaar afgebro-ken. De sloopdreiging geeft een toepasselijke spanning aan de ruimte. Dehooiberg is dichtgetimmerd en omgedoopt tot ‘Sporenpaviljoen’. OntroerendGoed doet hier de komende maanden de vele facetten van het project uit dedoeken. Restmateriaal uit de huizen dient als basis voor een beeldverslagvan het project en geeft inzicht in de toekomstplannen met de leilinden enhet schuurtje, dat hier geparkeerd staat.

Het project kan zo een voorbeeld zijn voor een strategie op andere plaatsenin Nederland, omdat herbestemmen en veranderen een permanent karakterhebben gekregen. Ontroerend Goed toont dat een veranderingsproces nietslechts gezien hoeft te worden als een overgangsfase van een oude naar eennieuwe situatie. Het is een volwaardige fase in de ontwikkeling van de loca-tie. Een vaste vorm valt letterlijk en figuurlijk uiteen in losse chaotischebrokken die zich laten omschrijven als sloopmateriaal, herinneringen, con-flicten, emoties en hoop op verbetering. Ontroerend Goed reist mee met dezetijdelijke dynamiek. Het wijst op de bijzonderheden en nieuwe mogelijk-heden. De spoorbuurt van Abcoude heeft van zichzelf een enorm spannings-veld en staat daarmee model voor vele ontwikkelingen in de ruimtelijkeordening. Het is een oud romantisch landschap met aan de horizon hetoprukkende stadsbeeld van Amsterdam. Vooruitgang tegenover behoud,cultuur tegenover natuur. Een plek die je onder de loep neemt om een ‘zachte’ kant tegenover alle (nood)zakelijke beslissingen te plaatsen.

StimuleringDe overheid heeft ook aandacht voor de neveneffecten van herbestemmen enverstedelijking. Deze aandacht komt tot uiting in de stimuleringsregelingBelvedere, wat ‘mooi uitzicht’ betekent. Een prikkelende en inspirerendedenk- en werkwijze in de ontdekkingsfase. De Nota Belvedere is in 1999 uit-geschreven door OC&W, V&W, LNV en VROM. De formuleringen zijn onder-zoekend, zorgvuldig en vooruitstrevend. “Belvedere staat voor een nieuwebenaderingswijze van het cultureel erfgoed bij de inrichting van Nederland.De consequenties van de ruimtelijke vraagstukken zijn van dien aard datonze leefomgeving de komende jaren op grote schaal en ingrijpend veran-dert. Vergaande uniformering van de leefomgeving ligt als ongewenste uit-komst op de loer. Vanuit Belvedere wordt bepleit om ruimtelijke veranderin-gen vorm te geven door gebruikmaking van aanwezige cultuurhistorischewaarden. De inrichting van onze leefomgeving wint zo aan kwaliteit, door-dat herkenning en identificatie wordt bevorderd” (uit Nieuwe tradities, Belvedere projecten 2001).

Belvedere ondersteunt niet alleen financieel maar ook op beleidsmatig vlak.Zij beseft dat een inhoudelijk goed project kan stranden op beleidsmatige ofbureaucratische zaken. Daarom heeft Belvedere een mentor aan OntroerendGoed gekoppeld, iemand van de Rijksdienst Oudheidkundig Bodemonder-zoek met ervaring bij de Betuwelijn. Ontroerend Goed is uit eigen initiatiefgestart, heeft een procesaanpak en activeert meerdere marktpartijen. Geenmakkelijk traject. Plannen zijn niet altijd in een vroeg stadium bekend; hetgevaar dat je achter de feiten aanloopt is groot. Ondersteuning en advies isgeen overbodige luxe.

Verder stimuleert Belvedere het aspect van voorbeeldwerking en com-municatie. De projectpresentatie in het Sporenpaviljoen en deze nieuwsbriefzijn hieruit voortgekomen. Het maakt Ontroerend Goed tot een intensief eninteractief proces. Doordat velen zich betrokken zijn gaan voelen, rakenproces en doel steeds meer aan elkaar gelijk.

De boomhut Kettingen worden met de hand om hetschuurtje gelegd. De strik om een kadootje. Zodra het schuurtje van degrond wordt gelicht, begint een ketting te verschuiven. Ik schrik, stootper ongeluk de man naast me aan. “Het gaat goed”, zegt hij, “er kanecht niets meer mis gaan”. Het schuurtje zweeft nu tussen hemel en aarde, hoe vreemd moet hetzijn, om na zoveel jaren in de achtertuin het huis van de voorkant tezien? “Dat schuurtje weet niet wat hem overkomt”, zegt de man, het is alsofhij mijn gedachten kan lezen. We praten over het schuurtje alsof heteen diertje is of een mens. Of hij misschien één van oude bewoners is,vraag ik. “Nee”, zegt de man, “ik woon aan de overkant van het spoor”.Een andere man vergelijkt het schuurtje met een boomhut. Hij heefteen stem die geen mikrofoon nodig heeft. “Een boomhut voorvolwassenen”. Mensen knikken, kijken blij. Ik ook, het is eenvertederend beeld. “Het schuurtje op de boot”, zegt de man van deoverkant van het spoor ineens. “Is nu een woonboot”. We glimlachen samen. EK

Op verkenningN O T I T I E S V A N 3 0 N O V E M B E R 1 9 9 9

DE LEILINDEN… OUDER DAN HET SPOOR… GEKAPT EN

OPGESLAGEN IN FORT ABCOUDE. GAAN WE ZE IN DE

TOEKOMST WEER ONTMOETEN ALS FOSSIELEN IN HET BETON?

10.50 de trein vanaf Amstel genomen naar Abcoude ◆ de zonschijnt op de knalgele herfstblade-ren ◆ ik hoop op een ontmoetingmet de bewoners ◆ de trein gaatdoor de Bijlmer: kantoren, moder-ne infrastructuur, hier en daarbraakliggend land dat weldra ookzal worden bebouwd. ◆ stadsmen-sen met een vlakke uitdrukking ophun gezicht om me heen ◆ zesbouwkranen bij de Arena ◆ deArena: futuristische architectuurmet een naam die naar de oudheidverwijst ◆ de wereld ziet er uit alseen ontwerptekening ◆ einde vande Bijlmer: het AMC als laatstegebouw. daarna de volkstuinen,het recreatiegebied (riet, bosscha-ges en grasvelden), de sportveldenen de eerste echte groenstrook, deweilanden tussen Amsterdam enAbcoude ◆ de twee kerktorens.

11.00 station Abcoude ◆ anderetreinen razen voorbij ◆ ik maakfoto’s op het station.

11.04 het fluitje van de conduc-teur: de trein gaat verder ◆ eenfrisse bries steekt op ◆ in de vertehoor ik vogelgeluiden: zwaan, reiger, meerkoet ◆ plassen metherfstbladeren ◆ ik kijk naar hetoude witte staton, de overkaptefietsenrekken, een telefooncel.

11.13 spoorbellen rinkelen weer,treinen razen voorbij ◆ ik foto-grafeer de westkant van het station, zes ramen en twee deurenin verval.

11.17 een sneltrein ◆ koud, hoelang houd ik het uit?

11.20 weer een trein ◆ ik slarechtsaf, ga het spoor over enbetreed het spoorbuurtje aan dezuidkant ◆ rechts de zes huizen,links het water van het Gein ◆ eenpostbode rijdt weg in z’n auto ◆

een wandelaar gaat met twee hon-den de spoorburg over naar GeinNoord ◆ passerende auto ◆ ik wilmeer détails en neem de zoom-lens ◆ hoor voetstappen op hetgrintpad bij één van de huizen ◆

hier is meer luwte.

11.26 een wandelaar met mutsen wanten, een fietser die gedagzegt ◆ een kleine vrachtwagen, debestuurder draagt een witte jas ◆

eenden klapperen in het water.

11.30 de kerkklok slaat ◆ ik hebde eerste zes huizen gefotogra-feerd; de architectuur heeft eenlink met de Amsterdamse school ◆ naar de achterkant aan GeinNoord, twee katten op het achter-straatje ◆ een bewoner gesignal-eerd ◆ één achtertuin heeft grijzetegels, één heeft gras en één grint.

11.35 ik zie iemand op nummerzes en ik zwaai, hij zwaait terug, ikwenk, hij komt naar de deur ◆ ikleg uit dat ik foto’s maak omdatdeze plek gaat veranderen; of ikhem ook mag fotograferen voorhet raam, hij vraagt of ik binnenwil komen ◆ Leo, Gein Zuid 6,loopt op krukken, aan zijn heupgeopereerd, is aan het revalideren,de praat zit er snel en prettig in ◆

hij vertelt het een en ander over deplannen van de NS ◆ najaar 2000moet iedereen vertrokken zijn ◆

deze huizen zijn in de jaren dertiggebouwd voor gepensioneerdeboeren uit de buurt ◆ Leo is gebo-ren in Abcoude, woont al twintigjaar in dit huis ◆ hij heeft interessein mijn plannen en vertelt me meerover de buurt.

13.45 ik loop naar het dorp ◆ ditwas te gek ◆ ik heb het gevoel datde kop eraf is.

IvdL

“Krankzinnige confrontatie.”

Cultureel erfgoedProjectleider Frank Strolenberg van Belvedere leert van het project dat cultureel erfgoed meer is dan de typeringvan kunsthistorici en archeologen. Cultureel erfgoed heeftook te maken met de rechtstreekse beleving van mensenvan hun omgeving.

“Het is dus niet alleen zaak van deskundigen, maar ookvan bewoners. En soms hebben die bewoners kunstenaarsnodig om hun ervaringen en beleving onder woorden tekunnen brengen. Verder laat dit project zien dat ook klein-schalig erfgoed z’n afdruk kan achterlaten op mega-projecten.“

”Zo’n spoorverdubbeling krijgt bij Abcoude plotselingeen menselijk en specifiek gezicht. Dat doet recht aan deomgeving en haar bewoners en voegt kwaliteit toe aan hetspoor. Dit project kan dan ook een voorbeeld zijn voorandere locaties waar onvermijdelijke sloop plaatsvindt vanbouwkundige elementen die emotioneel beladen zijn.”

18 NOVEMBER 2001. AFSCHEIDSRITUEEL DAAGS VOOR DE SLOOP VAN DE HUIZEN IN DE SPOORBUURT ABCOUDE

Het schuurtje is de ultieme vrijplaats om die din-gen te doen waar je de anderen binnenin huis liever niet mee lastigvalt. Het is een minibolwerkvan uit de hand gelopen en — later — uit de gratiegeraakte hobby’s. Een buitenhuis van een paarvierkante meter waar niemand iets te schaftenheeft behalve jij. Dierbare jeugdherinnering: heteerste sigaretje. Inhaleren en uitademen, voor-zichtig wasemend tegen wandjes die zo dun zijndat de rook er vrijwel meteen doorheen trekt. Eenveilig gevoel van dicht bij huis uit huis zijn.

De schuur, vergaarbak van oude kranten, bezemsen roestige barbecues, een plek waar de tuinstoe-len en grasmaaiers mogen overwinteren. Waar jespullen dumpt die je na de zomer niet meer ver-dragen kunt, alles wat na gedane diensten zijnnut verloren heeft. Dingen die volgens menselijkemaatstaf dof en zielloos zijn en niet in een echt huisthuishoren. En daarmee is de schuur, blootgesteldaan de nukken van de natuur, een schatkamer vande kleine dingen, verstopt in de achtertuin.

Het is niet voor niets dat juist dit bescheidenschuurtje door Van der Lee verkozen werd totsymbool van het pijnlijke ontwortelingsproceswaar de bewoners van de spoorbuurt in Abcoudeslachtoffer van werden. Bewoners die de trotseeigenaren waren van schuurtjes met een heeleigen gezicht, die weinig overeenkomst vertoon-den met de prefab-bouwsels die je in de bouw-supermarkt aantreft.

Keihard is de boodschap in simpele Jip-en-Janneketaal: het spoor breidt uit omdat de forensnaar zijn werk moet en dan staan plotsklaps eenpaar huizen in de weg. Er is nu eenmaal geen ont-komen aan de vooruitgang.

Over de schuurtjes geen woord. Niet alleen voorde bewoners een onverteerbare ‘waarheid’, ook

voor de sloopgeharde stadsmens, die van Abcoudeeen romantisch buitenbeeld heeft en dit niet graagverstoord ziet, is het een storend besluit. Wie ooitnaar Utrecht ging, per ongeluk in de stoptreinstapte en een aantal minuten op een verlaten ‘Station Abcoude’ heeft stilgestaan kan dit be-amen. Het afgebladderde witte stationsgebouw, de wandelaarsbrug en het fort stemmen tot lichtschurende gevoelens van nostalgie. Waar de lan-delijke schuurtjes aan het spoor je monter toe-knipoogden is nu enkel nog droog zand te zien.Het is verworden tot bar, in de steek gelaten land.

VulkaanHet leven aan een oude spoorweg blijkt achterafnet zo riskant te zijn geweest als een griezeligavontuurlijk bestaan aan de voet van een vulkaan.Het voorbijrazen van de treinen, de vrolijk tinge-ling-tinkelende bel van de spoorwegovergang hadde bewoner-aan-het-spoor nog meer uit zijn slaapmoeten houden dan het gerommel van de inge-wanden van de Etna.

Een natuurramp is onafwendbaar, een sloop is ditin principe niet en zou dus door protesten of plot-selinge inzichten van ‘bovenaf’ kunnen wordentegengehouden. Helaas pakt dit zelden zo uit. Metwachtwoord ‘vernieuwing’ komt snel een procesvan besluitvormingen op gang waar je als gewoneburger moeilijk tussen kunt komen, laat staan datje een stokje kunt steken voor ambtelijke plannenvan dit formaat.

Geheel ten onrechte spreekt men van de sloom-heid van het bureaucratische apparaat. Was hetmaar waar, dan kon je nog zand tussen de raderenstrooien en de trein tot stilstand brengen. In hetgeval van Abcoude kun je zeggen dat in iedergeval geprobeerd is om niet over de hoofden vande mensen heen te beslissen, al is dat makkelijk

praten als je het niet zelf van dichtbij hebt mee-gemaakt.

Vernieuwing (er)kent zijn eigen vernietigendewerking liever niet en dan heb ik het over de let-terlijke betekenis van het woord. Tot ‘niet’ maken,en met de grond gelijk. Als het nieuwe uit degrond gestampt is weet over het algemeen nie-mand meer wat er vroeger was. Getuigen van hetoude halen vermoeid hun schouders op, een pas-sieve repercussie van de houding van machteloos-heid, waar ze zich toen — lang geleden — toegedwongen voelden.

Rituele weerhakenIs het afscheid van mensen omkleed met zorgvul-dig vormgegeven mogelijkheden tot het uiten ofveruiterlijken van verdriet; de dood van een dingkent over het algemeen weinig poeha. Wie staatnu stil bij de slachtoffers van de vooruitgang alser niet eens doden of zelfs gewonden zijn gevallen?

De zogenaamde performance vulde op eenvoudi-ge en doeltreffende wijze een hiaat die nog doorweinig mensen als een heuse leegte ervaren was. Ondanks de voorbereiding wist Van der Lee ons teverrassen: ineens was er een schuurtje dat meteen unieke combinatie van humor en gratie doorde lucht ging.

De rituelen rond het afscheid van de spoorbuurtzullen straks als bakens fungeren, zachte dochweerbarstige weerhaken in het collectieve geheu-gen van iedereen die getuige was van de eerste enlaatste vaart van het schuurtje op het Gein. Eenbeeld dat op ieders netvlies gebrand staat. Hetonvoorstelbare bleek te kunnen, begeleid doortromgeroffel, huilende saxen, rook en vuurvluchtte het schuurtje voor de zich te voltrekkenramp. Traag, zoals het een onuitroeibare herinne-ring betaamt.

Emily Kocken

ONTROEREND GOED ’02 6 ONTROEREND GOED ’02 7

Leven aan de voet van een vulkaanEen ontworteld schuurtje dobbert monter op het Gein

Boerderij Groot Rome (1744-1994) was mij in de jaren tachtigal opgevallen toen ik daar gere-geld fietste. Als je voor de treinmoest wachten stond je oog inoog met deze indrukwekkendeboerderij in ruïnegedaante. Laterreed ik er dagelijks langs met detrein. Ik keek altijd even of hijnog overeind stond. De bomengroeiden door het dak. Op eendag, was hij niet meer.

Ruïnes zijn in Nederlandschaars. Voor mij staan ze vooreen natuurlijke dood voor eengebouw, een langzaam terug-geven aan de natuur. De over-gangsfase van iets naar nietsneemt lange periode in beslag,waardoor de kwaliteiten ervaneen kans krijgen. Ruïnes nodigenuit tot fantaseren en avonturen.Kinderen en kunstenaars wetener wel raad mee.

Door Ontroerend Goedkwam Groot Rome opnieuw opmijn pad, nu als verhaal. Omdathet ruïnegegeven kwaliteitenheeft die ik in mijn werk zicht-baar wil maken besloot ik dit ver-haal onder de loep te nemen.

Het onderzoek naar GrootRome leverde een aantal verras-singen op. Fotograaf PaulGofferjé maakte in de jarenzeventig al foto’s van de boerde-rij en had plannen om het te kra-ken. Lies van Rossum-Peppingstuurde een brief uit Canada. Zijwerkte in de jaren veertig opGroot Rome bij haar broer. Zijschreef hierover “de voordeurwerd nooit gebruikt, het was eraltijd koud en het rook er muffig,

er was een ongelukkige trapnaar de bijkeuken en de vloerenwaren ongelijk”. Kommer enkwel dus. Marijke van Beek(architectuur historicus) benader-de het historisch, zij had in dejaren tachtig onderzoek gedaanen wilde deze zeldzaam en oor-spronkelijk boerderij documente-ren. “Het was een tussenvormvan een boerderij en een buiten-plaats” zo schreef zij. De video-opnames gemaakt binnen in deruïne, bleken nog te bestaan. Debeelden lieten een heus avontuurin een ruïne zien. In de keldertussen al het vocht en plantenkwam ze bijvoorbeeld het lijk vaneen kat tegen.

De Van DiestenBij verder onderzoek stuit jeonvermijdelijk op de naam VanDiest. Deze familie heeft vanaf1815 op Groot Rome gewoonden zijn de verhalenvertellers bijuitstek als het om deze boerderijen de spoorbuurt gaat. In 1815komt Arie van Diest naar Abcou-de en pacht de boerderij met 32hectare land. Als hij sterft in1826 blijft zijn vrouw met achtkinderen achter. Zij blijft de boer-derij doorhuren tot 1838. Driejaar later krijgen haar zoons Arieen Willem een huurcontract voorvier jaar. De boerderij is danruim 28 hectare groot, 4 hectareging toen al naar de spoorlijn.Arie vertrekt. De rest van debroers en zussen gaan door. Jankoopt ‘Groot Rome’. Na de doodvan Jan in 1869 boert zijn vrouwnog enkele jaren door, voordat

zij het overdoet aan zoon Gerar-dus. Deze trouwt in 1877, krijgtnegen kinderen en splitst in 1924de boerderij voor twee van zijnzoons. De boerderij op GeinNoord 9 wordt gebouwd voorWilhelmus, die uiteindelijk in1961 naar de overkant (GeinNoord 2) verhuist om zijn oudedag te slijten. Hij sterft in 1969.Bram van Diest beheert daarnade boerderij tot 2001.

Groot Rome met nog wat landgaat naar Antonius, die in 1954overlijdt. Zijn zoon Paul bewoonthet zomerhuis dat in 1938 naastde oude boerderij is gebouwd.Het eeuwenoude Groot Romestaat dan op instorten. Het valtonder monumentenzorg en magniet worden gesloopt, maar derestauratie kost meer dan eenmiljoen. Paul, vrijgezel, ziet ditniet zitten. Uiteindelijk krijgt hijwel een sloopvergunning voorhet zomerhuis. Hij verkoopt allesaan een neef. Op de plaats vanhet zomerhuis komt in 1993 eenriante woning. Groot Rome staater dan nog naast. In 1992 breekter brand uit, waarschijnlijk aan-gestoken door kinderen. Eenpaar jaar later stort een deel vande stal in terwijl er kinderen aanhet spelen zijn.

Een jaar geleden is Bram alslaatste van de Van Diesten ver-trokken uit de spoorbuurt. Nuzegt hij: “er komt steeds meernaar boven van wat we achterhebben gelaten aan familie-tradities en geschiedenis”.

IvdL

1999 WASGOED, IS GOED VROLIKSTRAAT AMSTERDAM

Een straat volhangen met wasgoed. De kunstenaar verzorgtde waslijnen, de bewoners het wasgoed. Een project metgrote impact vanwege het sociale karakter en de roerigegeschiedenis van de straat.

“De schone was buiten hangen in een straat waar het altijd mis is.”

”Hilariteit maar ook trots omdat de straat dit keer positief inde publiciteit kwam.”

”De Vrolikstraat staat weer op de kaart, maar nu als een vrolijk kunstwerk.”

2000 STOFOVERSCHOT, DE AFBRAAK VAN CAFÉ MULLER ENSCHEDE

Samen met de dorpsbewoners hun honderdjarig cafékaalstrippen om een archeologische terugreis te maken. De muren van de feestzaal werden door de buurt omgetrok-ken. Een mix tussen een sloopactie en een boerenbruiloft.

“Herinneringen ophalen, oude banden aanhalen, de materieeen laatste keer naar haar verhaal vragen.”

“De ziel van de plek blootleggen.”

“Een réquiem voor een dorpscafé.”

2003-2004 VISSERS-HOP ZAANDAM

De gemeente Zaandam is genoodzaakt om het Vissers-hop, het eerste tuindorp van Nederland, te slopen vanwege deslechte funderingen. Deze hechte buurtgemeenschap en de gemeente strevenernaar om het in dezelfde sfeer te laten herrijzen. Van der Lee is gevraagd een voorstel te doen om dit doel tebereiken.

Groot Rome

Projecten op een rij

Het meisje “Zo sterk zien ze er niet uit”, zegt een klein

meisje. Ze klinkt bezorgd. De 24 mannen die het schuurtje gaan dragen

staan in een grote kring in het gras. Ze zijn niet bepaald van het type

body-builder. Het maakt het er allemaal nog kwetsbaarder door, een

gevecht van gewone mensen. Het schuurtje lijkt zich zwaarder te

hebben gemaakt, nu het moment van de grote verplaatsing is aan

gebroken. Het oogt breder, hoger, langer. De ijzeren buizen die in de

flanken zijn gestoken glimmen vochtig. Ik verwacht ieder ogenblik dat

het schuurtje zelf in beweging zal komen, zonder hulp van de steeds

zwakker lijkende dragers. Het schuurtje wint aan kracht door de

intensiteit waarmee het door ons bekeken wordt. EK

2002-2006 ONTROEREND GOED ABCOUDE

Eerste fase: afscheid spoorbuurt, november 2001.Tweede fase: projectpresentatie, najaar 2002.Derde fase: realisatie ontwerpen, 2003-2006.

2003 DUIZEND DEUREN GRONINGEN

In februari 2003 wordt in het kader van grootschalige wijkvernieuwing in Vinkhuizen de laatste van een serie flatblokken gehalveerd. In het casco van één van de flatsgaat Van der Lee met licht, geluid en beeld de sloopwerk-zaamheden verbijzonderen en uitvergroten. Herinneringenaan de laatste bewoners vormen het uitgangspunt.

1996-1997 DE OVERLEVERING VAN EEN HUIS BREUKELEN

Dit eerste project gaf vorm aan de afbraak van een daglonershuisje. Het had een zoekend karakter en heeft debasis gelegd voor de projecten die zouden volgen.

“Zelf afbreken om het onvermijdelijke vorm te geven en teonderzoeken.”

“Stervensbegeleiding voor ‘de plaggenhut’ van de 20e eeuw.”

“Een huis opgelost in het landschap.”