Persoonlijk

‘Als ik aan mijn angsten had toegegeven, was ik voorgoed achter de geraniums beland’Jarenlang werkte Sija Tuk (57) als teamleider in de financiële wereld. In 2010 kwam daar abrupt een einde aan toen ze in een psychose belandde. “Mensen zagen me als psychiatrische patiënt, niet meer als Sija. Zo’n stigma raak je niet zomaar kwijt.”

“In 1997 kreeg ik te horen dat ik reuma had. Een nare diagnose, en mijn klachten werden nog eens verergerd door mijn veeleisende baan en een moeizame relatie. Ik ben nooit goed geweest in het bewaken van mijn grenzen, maar niet eerder was ik zo hard tegen mezelf aangelopen als toen. Ik had last van pijn en verkrampte soms helemaal. Omdat pijnstillers als paraceta-mol niet meer voldoende werkten, vroeg ik mijn huisarts om advies. Hij was het met me eens dat ik zwaardere medicatie nodig had om mijn klachten de baas te kunnen. Daarom schreef hij me Seroxat, een antidepressivum, voor. Volgens hem zou dat de spanning uit mijn lijf halen en me helpen ontspannen. Dit middel werd destijds vaker ingezet bij klachten als de mijne.”

Uiteenlopende medicijnen“Vanaf dag één voelde ik me niet prettig bij dit medicijn. Toegegeven; het nam de spanning weg, maar ook alle andere emoties. Ik was ondanks de reuma altijd een vrolijk mens geweest. Nu was mijn gevoelsleven vervlakt, ik voelde me nooit

meer echt blij. Ook op seksueel gebied kreeg ik problemen; mijn libido was zo goed als verdwenen. Mijn ex-man, met wie ik destijds nog getrouwd was, rea-geerde begripvol, maar ik vond het zelf erg vervelend. In overleg met de huisarts keerde ik terug naar de paracetamol, maar dat werkte weer niet goed genoeg om de pijn te onderdrukken. Ik kreeg een ander medicijn: Tramadol. Maar daar werd ik vreselijk suf van. Ik kon alleen nog maar in bed liggen. Toen de moed mij in de schoenen begon te zinken, opperde mijn huisarts: ‘Misschien kun je eens een jointje proberen?’ Nu ben ik niet helemaal wereldvreemd, ik wist dat medicinale cannabis regelmatig wordt voorgeschre-ven. Waarom zou ik het niet proberen, dacht ik. Ik had nooit eerder verdovende middelen gebruikt, maar ik stond er best voor open.Medicinale cannabis kun je op recept krijgen via de apotheek, maar ik wilde niet dat iedereen zag dat ik wiet haalde. Ik besloot naar een coffeeshop te gaan. Niet zo’n gezellig tentje waar ze lattes en muffins verkopen, maar eentje met water-

pijpen in de etalage. Dat vond ik een uitdaging, en eigenlijk best leuk. Ik kocht een joint die ik diezelfde avond in mijn eentje oprookte. Ik had gehoord dat in voorgerolde joints een minimum aan wiet zat, omdat de koffieshophouder er zo veel mogelijk op wilde verdienen, dus ik was niet bang voor het effect. Eigenlijk wist ik helemaal niet wat ik ervan moest verwachten, maar ik vond het grappig: ik moest overal om lachen en ervaarde alleen maar positieve effecten.”

Ander gedrag“Mijn nieuwe ‘medicijn’ hielp goed tegen de pijn en ik voelde me heel ontspannen, dus ik bleef regelmatig een jointje roken. Zo’n drie of vier keer per week, afhanke-lijk van mijn klachten. Als de zon schijnt, heb ik minder pijn, zit er veel vocht in de lucht, dan heb ik vaak meer last. Inmiddels was ik gescheiden. Mijn man en ik hadden geen ruzie, maar we waren simpelweg uit elkaar gegroeid. In 2007 kreeg ik een nieuwe vriend. Die relatie

was vanaf het begin problematisch. Niet door mijn reuma of iets wat daar mee samenhing, maar omdat hij verschrikke-lijk bezitterig en controlerend bleek te zijn. Van nature ben ik heel ondernemend, maar ik bleef steeds liever thuis. Ik begon me af te zonderen, voelde me gevangen. Van een extraverte vrouw veranderde ik in een huismus. In 2010 - toen ik eindelijk de stap had gezet om definitief een streep onder mijn relatie te zetten - ging het echt mis. De situatie met mijn ex had me veel stress bezorgd. Ik begon me anders te gedragen, ging in een razend tempo poetsen en dingen weggooien. En ik zei steeds vaker nare dingen, vooral tegen de mensen die me na stonden. Ik dacht dat ik de wijsheid in pacht had en zou iedereen wel even vertellen wat ze allemaal fout deden. Mijn omgeving was verbaasd: zo kenden de mensen mij helemaal niet. Ik ben altijd juist heel ruimdenkend, laat iedereen in zijn waarde. Maar iedereen dacht dat ik zo uit mijn doen was doordat de nasleep van mijn verbroken relatie me zwaar viel. Mijn tirades bedekte men met de mantel der liefde.”

Lange nachtwandelingen“Zelf merkte ik nog steeds niet dat mijn gedrag uit de hand begon te lopen. Wel voelde ik me rusteloos. Ik dacht dat het door de wiet kwam en besloot ermee te stoppen en het weer met paracetamol te proberen. Maar wat ik toen nog niet wist: als iets eenmaal is getriggerd in de herse-nen, verdwijnt dat niet zomaar door de trigger uit te schakelen. Achteraf gezien waren er signalen die erop wezen wat er echt gaande was, maar omdat niemand in mijn omgeving bekend was met psychi-sche aandoeningen, kon niemand mijn gedrag duiden. Dat mijn psychose tamelijk mild verliep, was ook een reden dat er niet direct alarmbellen gingen rinkelen. Zo had ik wel last van wanen, maar ik zag geen dingen die er niet waren. Ik dacht alleen dat ik dingen veel helderder zag dan ande-ren. En ik stopte met slapen. Omdat ik

SIJA PAKTE HAAR LEVEN WEER OP NA EEN PSYCHOSE

36 3711 | 1511 | 15

inte

rvie

w: v

ivie

nne

groe

new

oud.

foto

graf

ie: b

art h

onin

gh. s

tylin

g &

visa

gie:

lind

a hu

iber

ts.

alleen met mijn dochter woonde, merkte niemand dat. Zij was destijds pas zestien en ging eerder naar bed dan ik. Als zij sliep, luisterde ik naar muziek terwijl ik mijn huis van boven tot onder uitmestte en ik ging uren wandelen met mijn hond. Als zij om half zeven ’s ochtends uit bed kwam, zat ik alweer gedoucht en wel aan de koffie. Ze dacht dan dat ik ook net wakker was, maar dan was ik pas een half uur thuis. Ik leefde in mijn eigen wereldje. Nu begrijp ik dat ik door een manische episode ging, maar in die periode had ik dat absoluut niet door. Zelfs toen ik helemaal stopte met slapen, deed dat geen belletjes rinkelen. Omdat ik me zo lekker voelde, was ik alleen maar blij. Ik voelde geen noodzaak er iets aan te doen.”

Naar het feest“Op een avond waren we allemaal bij elkaar, mijn kinderen, schoondochter en kleinkinderen, en plotseling voelde ik me verschrikkelijk moe. Vanuit het niets ben ik op de grond gaan liggen en begon ik te praten - over dat ik naar een betere wereld ging en mijn sieraden wilde verdelen. Mijn kinderen schrokken vreselijk en belden de huisarts. Die schakelde de crisisdienst in, maar ik wilde natuurlijk niet mee. Ik wilde

gaan feesten! Mijn dochter probeerde me over te halen. Op een lieve manier, zodat ik niet in paniek zou raken, zei ze dat er een auto voor stond. Die zou me naar een feestje brengen, ik hoefde alleen maar in te stappen. Op die manier heeft ze me zover gekregen. Natuurlijk, ze heeft gelogen, maar ik neem haar dat absoluut niet kwa-lijk. Het was de enige manier om mij de zorg te geven die ik nodig had. Het duurde niet lang voor ik erachter kwam dat ik helemaal niet naar een feestje ging, maar naar de crisisafdeling in Heiloo. Mijn dochter moest afscheid nemen bij de deur. In mijn verwarring liet ik alles maar een beetje over me heen komen. Mijn dochter zei nog dat ze heel veel van me hield. Toen was ze weg en werd ik mee naar de afde-ling genomen. Ik voelde me verlaten door alles en iedereen en werd ontzettend boos. Ik snapte niet wat ik er deed. Inmiddels was het al diep in de nacht, maar ik wilde niet naar bed, dus liep ik maar wat heen en weer op de afdeling. Mijn telefoon had ik bij me mogen houden, wat achteraf bezien niet zo’n goed idee was. Ik probeerde voortdurend mijn kinderen te bellen. Omdat ze niet opnamen, heb ik boze berichten op hun voicemail ingesproken. Een lieve verpleegkundige haalde me

uiteindelijk over om wat slaapmedicatie te slikken. Toen ik de volgende ochtend wakker werd, voelde ik me gelukkig weer een stuk helderder - het voortdurende slaapgebrek had niet bijgedragen aan mijn mentale toestand. Na een goede nachtrust was ik in staat rationeler te denken.”

Wiet als trigger“Ik was heel bang dat mijn kinderen boos zouden zijn en dat was andersom net zo. Ook zij waren bang dat ik boos was, vooral na mijn berichten. Ze kwamen me diezelfde dag bezoeken, heel emotioneel was het. We hebben veel geknuffeld en gehuild. Gelukkig hebben mijn kinderen me nooit laten vallen. Zij en mijn kleinkinderen zijn mijn alles. Mijn kleinkinderen zijn pas 4 maanden en 2,5 jaar, dus ze hebben er niets bewust meegekregen. Acht dagen moest ik op de gesloten afdeling blijven, waar ik deelnam aan intensieve gesprekstherapie. Door die gesprekken begon ik me te realiseren dat het al heel lang niet goed met me ging. Mijn psychiater legde uit dat de wiet waarschijnlijk een trigger is geweest voor mijn psychose. Achteraf heb ik er veel over gelezen en bleek dat inderdaad vaker voor te komen. Ik kan niet zeggen of ik wel of geen

psychose had gekregen als ik geen wiet had gebruikt. Een psychose kan heel veel oorzaken hebben, het is nooit precies te herleiden wat zoiets nu echt triggert. Wel weet ik dat ik mezelf altijd veel druk heb opgelegd. De een krijgt daar uiteindelijk een hartstilstand door, de ander een psychose. Het verschil is alleen dat de buitenwereld er anders tegenaan kijkt; na een hartaanval krijg je geen stempel. Ik dacht dat ik beter was na mijn opname, vooral omdat ik nu ook wist wat mijn vreemde gedrag had veroorzaakt. Ik moest nog wel een antipsychoticum slikken, maar ik had het idee dat ik gewoon de draad van mijn leven weer kon oppakken. Die gedachte bleek iets te simpel. Wat ik heb doorgemaakt, is echt een ziekte. Dat besef ik nu.”

Toenemende angsten“Mijn psychiater gaf me een boekje mee over hoe je je leven weer oppakt na een psychose. Mijn jongste dochter merkte dat ik bij het lezen steeds stiller werd en vaak moest huilen. In het boekje was heel veel aandacht voor problemen waar ik tegen-aan zou kunnen lopen, zoals concentratie-stoornissen en angsten. Dat maakte me bang en verdrietig. Mijn lichaam had me al in de steek gelaten, nu liet mijn geest me ook nog eens in de steek. Ik had het gevoel dat ik mezelf kwijt was. Inmiddels heb ik geleerd dat angst en onzekerheid veel- voorkomende reacties zijn op een psychose. ‘Mam, dat gaat niet allemaal op voor jou,’ zei mijn dochter. Ze zag hoezeer het me raakte wat ik las en wilde me opbeuren. Maar toch begon ik me steeds meer te realiseren dat ik nooit meer het leven kon leiden dat ik hiervoor had gehad. Ik was onzeker geworden en alles wat ik las ver-ergerde dat. Ook werd ik steeds angstiger, ik durfde zelfs bijna geen auto meer te rij-den, terwijl ik dat altijd graag had gedaan. Op een dag reed ik naar de oprit van de snelweg en ineens durfde ik niet verder. Ik stond op het punt van terugkeren, maar realiseerde me op dat moment: als ik nu die snelweg niet op ga, durf ik nooit meer. Met een slakkengangetje van tachtig kilo-meter ben ik gegaan. Ik heb de hele weg aan de rechterkant gereden, maar ik deed het! Omdat ik wist dat mijn wereldje

ontzettend klein zou worden en ik mezelf niet zo wilde beperken. Vanaf dat moment ging het langzaamaan steeds een stukje beter.Ik ben bijvoorbeeld ook heel bang geweest niet meer mee te kunnen draaien in de maatschappij. Ik had mijn hele leven hard gewerkt en ineens voelde ik me nutteloos. Alsof ik op een eilandje zat. Daarom besloot ik me op te geven als vrijwilliger bij de crisisdienst. Ik ben heel blij dat ik altijd de kracht heb gehad om mijn angsten onder ogen te blijven zien. Ik wist dat ik voorgoed achter de geraniums was beland als ik eraan toe had gegeven. Mijn grootste mijlpaal kwam vorig jaar: toen ben ik helemaal naar Italië gereden.”

Terugkerende emoties“Bang voor een terugval ben ik niet meer, maar de wetenschap dat die mogelijkheid er is, blijft aanwezig. Als ik merk dat ik me gespannen voel, weet ik dat ik op moet letten. Ik gebruik al ruim twee jaar geen antipsychoticum meer. Het stoppen vond ik eng, het gaf toch houvast. Gelukkig mocht ik zelf het moment bepalen waarop ik er helemaal mee stopte. Al tijdens het afbouwen merkte ik dat mijn emoties terugkwamen. Ik begon me weer blij te voelen, dat vond ik zo fijn!Mijn wereld is blijvend veranderd. Vóór mijn psychose leefde ik in een wereldje waarin presteren heel belangrijk was. Door, of misschien moet ik wel zeggen, dankzij mijn psychose heb ik een veel

breder blikveld gekregen. Ik kan nu intens genieten van een zingende vogel voor mijn raam, of de natuur die tot bloei komt in de lente. En ik help als ervarings-deskundige inmiddels andere mensen met een psychose. Dat doe ik vanuit ‘de herstelvisie’. Daarmee help ik mensen de regie over hun leven terug te krijgen. Ook ben ik ambassadeur geworden van de stichting Samen sterk zonder stigma, en ga ik in die hoedanigheid op de koffie bij prominente Nederlanders, zoals wethou-ders en BN’ers om te spreken over stig-matisering. Ik kan nu in alle eerlijkheid zeggen dat mijn psychose mijn leven heeft verrijkt. Ik heb een warm gezin met kinderen die er altijd voor elkaar zijn, twee geweldige kleinkinderen en lieve vrienden die er ook waren toen het niet goed met me ging. De wetenschap dat ik zo’n geweldig vangnet heb, is me veel waard. Natuurlijk waren ze er altijd al, maar nu weet ik dat niets vanzelfsprekend is in het leven.Onlangs ben ik door een verhuizing naar een andere huisartsenpraktijk overge-stapt. De secretaresse belde me niet lang daarna, ze had gezien dat ik al heel lang dezelfde medicatie gebruikte voor mijn reuma. Ze opperde dat ik misschien eens iets anders moest proberen, en of ik ‘er weleens aan had gedacht een joint te roken?’ Ik kon erom lachen, maar gaf wel aan dat het wellicht handig was als ze mijn medisch dossier zou lezen voordat ze dit soort tips gaf …”

‘Mijn dochter kreeg me mee met de crisisdienst door te zeggen dat we naar een feestje gingen’

Een psychose is geen afzonderlijke ziekte, maar een combinatie van een aan-tal psychiatrische symptomen. De belangrijkste zijn verwardheid, problemen met logisch denken, dingen zien die er in werkelijkheid niet zijn en vreemde ervaringen hebben. Een ander veelvoorkomend verschijnsel is een verstoord dag- en nachtritme. De oorzaak van een psychose is vaak lastig te bepalen, maar kan voortkomen uit een ziekte met koorts, vergiftiging, drugsgebruik of een schildklierafwijking. Psychotische symptomen kunnen zich ook voordoen als bijverschijnsel bij een depressie of manie (bipolaire stoornis). Uit weten-schappelijk onderzoek blijkt dat ook erfelijke aanleg een rol kan spelen. Dit geldt onder meer bij psychosen door schizofrenie en bij stemmingsstoor-nissen (depressie en manie). Bij mensen met een aanleg voor psychosen kan stress of drugsgebruik de symptomen uitlokken of versterken.

Psychose, symptomen en oorzaken

38 3911 | 15 11 | 15