0841 BRO JV2018 LUCAS - KU Leuven€¦ · LUCAS onderzoekt. LUCAS vormt. LUCAS verbindt. Op het...

LUCAS2019

LUCAS

InhoudstafelLUCAS KU Leuven 5

Samenwerkingen 6

Onderzoek 9

INTEGRALE ZORG EN ONDERSTEUNING 10BelRAI-instrumenten voor zorgcontinuïteit 11Samenwerking en participatie 16

KWALITEIT VAN ZORG EN ONDERSTEUNING 20Kwaliteitsindicatoren 21Voorbereiding en evaluatie van zorginnovaties 22

GEESTELIJKE GEZONDHEID 26Nieuwe kaders, richtlijnen en protocollen 27Naar een betere GGZ 28

ZORG EN WELZIJN VOOR SPECIFIEKE DOELGROEPEN 30Ouderen 30Jongeren 30Dak- en thuislozen 32Personen met dementie 32Mensen met (chronische) ziekte 35

PROFESSIONALS IN ZORG EN WELZIJN 36

Het Steunpunt Welzijn, Volksgezondheid en Gezin 2016-2021 39

Doctoraatsonderzoek 41

Kennisverspreiding en valorisatie 43Publicaties 43Netwerken en wetenschappelijke dienstverlening 45Pers en Sociale media 47Vorming en consultancy 48

Organisatie 50Het bestuur 51Het team 52Financiering 54

2

InhoudstafelLUCAS KU Leuven 7

Samenwerkingen 8

Onderzoek 11

INTEGRALE ZORG EN ONDERSTEUNING 12BelRAI-instrumenten voor zorgcontinuïteit 13Samenwerking en participatie 19

KWALITEIT VAN ZORG EN ONDERSTEUNING 20Kwaliteitsindicatoren 21

EVALUATIE VAN ZORGINNOVATIES 22Vlaamse sociale bescherming 23Innovaties in de zorg 24Nieuwe beleidskaders 25

GEESTELIJKE GEZONDHEIDSZORG 26

ZORG EN WELZIJN VOOR SPECIFIEKE DOELGROEPEN 30Ouderen 31Mantelzorgers 31Vrijwilligers 31Jongeren 32Dak- en thuislozen 32Personen met kanker 33Arbeid en gezondheid 33


Het Steunpunt Welzijn, Volksgezondheid en Gezin 2016-2021 37

Doctoraatsonderzoek 40

Kennisverspreiding en valorisatie 41Van kennis naar praktijk 41Publicaties 43Netwerken en wetenschappelijke dienstverlening 45Vorming en consultancy 48Pers en Sociale media 49

Organisatie 50Bestuur 51Team 51Financiering 54

VoorwoordLUCAS - 30 JAAR

2019 was een feestjaar. Een jaar waarin LUCAS dertig jaar werd.Dat is een leeftijd die wijst op maturiteit, maar ook op dynamiek.Want zonder voortdurend in te spelen op de informatienodenvan de samenleving en het beleid, zou LUCAS als onderzoeks -organsatie niet overleefd hebben. Toch is het de moeite omtijdens zo’n feestjaar nog eens even achterom te kijken. Na tegaan wat ons gebracht heeft tot waar we vandaag staan.Wie ons heeft vormgegeven en waarom. Bij deze …

LUCAS onderzoekt. LUCAS vormt. LUCAS verbindt.

Op het eerste gezicht lijken de werkwoorden onderzoeken,vormen en verbinden los van elkaar te staan. Alsof hetonafhankelijke variabelen zouden zijn. Niets is minder waar …toch niet vanuit een LUCAS-perspectief. Samen vormen zeimmers de krachtige motor die LUCAS al 30 jaar voortstuwt.

Van bij de oprichting in 1988 kreeg LUCAS de opdracht om deontbrekende schakel te zijn tussen het omvangrijke zorgnetwerkvan Caritas Catholica Vlaanderen en de KU Leuven. Als groteacademische instelling ontplooide de alma mater immersonderzoeks-, vormings- en maatschappelijke dienstverlenings -initiatieven op vlak van gezondheid en welzijn.

Kortom, onderzoeken, vormen en verbinden maken al vanaf hetbegin de ziel uit van LUCAS – zo zouden we het 30 jaar geledenuitdrukken. Vandaag zeggen we misschien dat onderzoeken,vormen en verbinden behoren tot het DNA van LUCAS.

Onder het voorzitterschap van prof. en minister van staatEdward Leemans en het ondervoorzitterschap van prof. RaphaëlMasschelein nam LUCAS een vliegende start vanaf het eerstewerkjaar. Een dynamisch duo had de dagelijkse leiding op zichgenomen: socioloog prof. Frans Lammertyn werd directeur enpedagoog prof. Herman Baert coördinator.

Een aantal van de onderzoeksthema’s die toen werdenopgestart, zijn ook vandaag nog bijzonder actueel. Een greepuit de speerpunten van destijds: ontwikkelingsprojecten integralekwaliteitszorg, welzijnswerk en basiseducatie, financiële enmateriële hulpverlening, geïntegreerde armoedebestrijding, … .Ook op vlak van vorming, dienstverlening en informatie overdrachtwerden de eerste stappen gezet.

Vanaf die beginfase profileerde LUCAS zich als een dynamischexpertisecentrum – een nog onbekend woord in 1989 – en eensociale netwerkbouwer tussen universiteit en het werkveld inzorg en welzijn. Maar ook buiten de werelden van Caritas enKU Leuven kwam er snel erkenning. Een erkenning diefundamenteel, diepgaand en blijvend zou zijn. Zo vertrouwdetoenmalig gemeenschapsminister van Welzijn en Gezin, JanLenssens, de organisatie en leiding van het Vlaams Welzijns -congres 1990 volledig toe aan Herman Baert. Daarnaast wasLUCAS-directeur Frans Lammertyn de hoofdinleider op hetCongres. Enkele jaren later, in 1996, werd Herman Baert ookvoorzitter van de Vlaamse Welzijnsraad op vraag van ministerLuc Martens.

Ook de Koning Boudewijnstichting legde begin jaren 1990 deeerste contacten met LUCAS. De Stichting ging van start meteen derde sociaal programma dat de volle aandacht richtte opde armoedeproblematiek in België. Herman Baert werd meteenlid van de ‘Begeleidingscommissie Lokaal Armoedebeleid’ diede uitwerking van dit uitgebreide programma begeleidde.

In de jaren die volgden werden de activiteiten van LUCASuitgebreider en meer divers. De output, in de vorm vanafgeleverde onderzoeksrapporten, wetenschappelijke artikels,brochures of andere publicaties, steeg pijlsnel: van één rapportin 1989, naar vier in 1990, zeven in 1991, twaalf in 1994, omeen top van 28 te bereiken in 1996. Heel die tijd bleef het aantalwetenschappelijke medewerkers – de directieleden nietmeegeteld - stabiel tussen zeven en tien.

3

Ook traden thema’s als kansarmoede, leerwerkplaatsen,dagcentra, zorgcontinuïteit, jeugdzorg, gebruikersparticipatie,palliatieve zorg, dementie, burn-out bij zorgverleners, ambulantewelzijnszorg, de rechtspositie van de patiënt en de cliënt,arbeidskwaliteit in de welzijnssector, determinanten vanhulpvraag en hulpaanbod, drugpreventie enzovoort steeds meerop de voorgrond.

Om die toevloed aan projecten beter te kanaliseren en dereikwijdte van de contacten en samenwerkingsvormen uit tebreiden, werd in de loop van het vierde werkjaar psycholoog dr.Chantal Van Audenhove aangeworven als halftijds projectleider.Zij zou vanaf september 1996 Herman Baert opvolgen alscoördinator van LUCAS.

In 1998 zou prof. Willy Geysen het LUCAS-voorzitterschapovernemen. De periode 1994 tot 2004 staat in het teken van deverdere maturatie of professionalisering van LUCAS. Hoewel hetcentrum een grote diversiteit aan thema’s behandelt, het inspeeltop de actuele zorgen welzijnspraktijken, en het de vinger aande pols houdt van het beleid op diverse niveaus, tekent zichgaandeweg een grotere specialisatie af. Dat vertaalt zich in eenaantal prioritaire onderzoekslijnen: zorg voor ouderen (met enzonder dementie), zorg en arbeidsrehabilitatie voor mensen meteen psychische kwetsbaarheid, kwaliteit van zorg, mantelzorgen jeugdzorg. Vorming en wetenschappelijke dienstverleningblijven echter eveneens prioritair. Denken we maar aan hetuitgebreide en vernieuwende vormingsprogramma over VTO-beleid dat vandaag nog steeds inspirerend is voor velen.

In 1996 kwam er een visitatie van de Onderzoeksraad van deKU Leuven onder leiding van prof. Paul De Boeck. LUCAS kreegals opdracht om ook doctoraatsprojecten uit te voeren die totinternationale peer reviewed publicaties konden leiden. We lietener geen gras over groeien en in 1997 kwamen de eerste doctorandiin dienst dankzij een onderzoekstoelage van de KU Leuven.

Naast toegepast onderzoek worden vanaf nu ook steeds meerfundamentele onderzoeksvragen meegenomen. Bovendien trektLUCAS volop de internationale kaart. Een groeiend aantalpublicaties in internationale, ‘peer reviewed’ tijdschriften zijnhiervan het bewijs, alsook de deelname en participatie aaninternationale onderzoeksprojecten en netwerken, en het gevenvan presentaties op internationale congressen.

Ook op vlak van financiering groeit de diversiteit. In deze periodebedraagt de permanente basisfinanciering van de oorspronkelijkepartners nog 25% van het totale LUCAS-budget. Deze procentueledaling is het gevolg van de sterke toename van externefinanciering, die in de jaren nadien nog veel sterker zal groeien.

De jaren 2005 tot 2007 kenmerken zich door een reeks grotevernieuwingen voor LUCAS. Er breekt een fase aan met meerlanglopende onderzoeksprojecten en er komt een groterediversiteit op vlak van dienstverleningsprojecten.

Met het innovatieproject over kleinschalig genormaliseerd wonenen het RAI-project – RAI staat voor Resident AssessmentInstrument – opent prof. Anja Declercq nieuwe perspectieven inde onderzoekslijn ouderenzorg. In de geestelijke gezondheids -zorg wordt de thematiek van preventie van depressie en suïcideeen continue rode draad. Ook een sectoroverschrijdend themaals innovatie in de gezondheids- en welzijnszorg doet zijn intrede.En in de gezondheidszorg worden de eerste beslissingshulpenof ‘decision aids’ ontwikkeld, toegepast en geëvalueerd – voordie tijd een complete nieuwigheid en een eerste aanzet tot‘shared decision making’ of ‘kiezen in overleg’.

LUCAS speelt ook in op de toenemende rol van de hogescholenin het onderzoekslandschap. Het staat mee aan de wieg vaneen kennis- en onderzoeksplatform voor welzijn en zorg.Aan het platform nemen meer dan een dozijn partners deel.Een groot aantal onder hen zijn lid van de Associatie KU Leuven.Via dit platform kan LUCAS voluit de brug slaan tussen het eigenacademisch onderzoek en praktijkonderzoek. Niet alleen via dehogescholen maar ook via partnerorganisaties uit het werkveldzoals het Wit-Gele Kruis, het Verbond van Verzorgings -instellingen (nu Zorgnet-Icuro) en het Vlaams Welzijnsverbond.Het wetenschappelijk onderbouwen van de praktijk, krijgt via ditsamenwerkingsplatform een concrete invulling.

Ook krijgt LUCAS vanaf januari 2007 de coördinatie en leidingvan het Steunpunt Welzijn, Volksgezondheid en Gezin (SWVG)toegewezen. Het Steunpunt brengt nieuwe opportuniteiten vooronderzoek en dienstverlening met zich mee, maar ook belangrijkebijkomende financiële middelen. In deze periode verdrievoudigthet personeelsbestand van LUCAS: 18 wetenschappelijk mede -werkers worden aangestuurd door drie projectleiders en eencoördinator, en ondersteund door drie administratieve krachten.Het aantal medewerkers zal in de daaropvolgende tien jaarverder blijven toenemen.

Met de komst van het Steunpunt ontstaat een krachtigesamenwerking met collega’s van de Universiteit Gent, de VUBen de KHKempen, nu Thomas More. Onderzoeksvragen die onsgezamenlijk boeien, hebben geleid tot een krachtige synergie entot gefundeerde wetenschappelijke antwoorden aan de praktijken aan het beleid. Het Steunpunt werkte in zijn eerste vijfjarigecyclus een uitgebreid onderzoeksprogramma af over dezorgbehoefte en het zorggebruik van verschillende doelgroependie een beroep doen op de eerstelijnsvoorzieningen in dewelzijns- en gezondheidszorg. Tevens werden een rist aaninterventies geëvalueerd en werd juridisch onderzoek uitgevoerd.

4

Het feestjaar 2009 – LUCAS werd 20 jaar oud – was een jaarwaarin werd teruggekeken naar het verleden, maar misschienmeer nog naar de toekomst. Belangrijke transformaties werdeningezet. Op verschillende vlakken. Prof. Koen Hermans zette eennieuwe onderzoekslijn uit rond Welzijn, armoede en socialeuitsluiting. Dit leidde onder meer tot nieuwe inzichten in de aarden omvang van dak- en thuisloosheid en tot internationalesamenwerkingen. En het raakvlak met zijn opdracht in defaculteit sociale wetenschappen is een sterke verrijking voorLUCAS en wellicht ook voor de faculteit.

Ook op bestuurlijk vlak kende LUCAS verandering: prof. WillyGeysen en prof. Raphaël Masschelein namen in 2009 afscheidals voorzitter en ondervoorzitter van LUCAS. Prof. Herman Nystrad aan als nieuwe voorzitter. Tevens beëindigde CaritasCatholica Vlaanderen het 20 jaar oude samenwerkingsverbandmet de KU Leuven.

Transformeren door af te ronden en opnieuw te beginnen, hoortook bij LUCAS. Elk jaar verlaten personeelsleden de organisatieomdat ze hun project hebben afgerond of omdat ze eendoctoraat hebben behaald. We kunnen niet iedereen aan boordhouden. Financiële beperkingen zijn daarin een belangrijkereden, maar misschien meer nog onze educatieve opdracht omjonge mensen op te leiden en als volwaardige onderzoeks -professionals af te leveren aan de samenleving.

Voor wie ons verlaat, biedt een traject binnen LUCAS een stevigegarantie op nieuw werk. Hun opgedane knowhow en competentiesmaken hen gegeerd op de arbeidsmarkt.

Tegelijk werft LUCAS voortdurend aan: nieuwe projecten vragennieuwe medewerkers … en nieuw bloed brengt zuurstof enfrisheid binnen de organisatie.

Na de viering van het 20-jarige bestaan, was het ook tijd om devisie en missie van LUCAS te actualiseren en te expliciteren.Die luiden nu als volgt: LUCAS streeft ernaar de levenskwaliteitvan kwetsbare personen te verbeteren door wezenlijkevernieuwingen in de zorgpraktijk en het zorgbeleid te initiëren ente ondersteunen door (1) een voortdurende verbinding te leggentussen inzichten vanuit onderzoek, beleid en praktijk; door (2) indialoog te treden met alle belanghebbenden en samenwerkingop te starten en te stimuleren; en door (3) gedegen onderzoekte voeren dat zowel in eigen land impact heeft als ininternationale contexten en in de wetenschappelijke literatuur.

LUCAS profileert zich dan ook als een interdisciplinair centrumdat krachtig met andere partners samenwerkt. En dat zijn langniet altijd de klassieke of de meest voor de hand liggendepartners. Enkele voorbeelden. LUCAS heeft in belangrijke matebijgedragen tot het succes van het FLIECE-netwerk.

FLIECE staat voor de ‘Flanders Study to Improve End of life careand Evaluation Tools’. Een SBO-ondersteund project in samen -werking met onderzoekers van de VUB, de Universiteit Gent ende Universiteit van Amsterdam. FLIECE kreeg een vervolg ineen nieuw SBO-project, INTEGRATE, en later in CAPACITYmet dezelfde partners aan Vlaamse kant. Een bewijs datinteruniversitaire samenwerking in Vlaanderen mogelijk énsuccesvol kan zijn, ook op heikele thema’s als levenseindezorg.

Een ander misschien onverwacht voorbeeld is het partnerschapmet collega’s van Architectuur, Stedenbouw en RuimtelijkeOrdening om de impact van de ruimtelijke omgeving op hetwelbevinden van personen met ernstige ziekten en dementie tebestuderen. Onder meer het INTERREG-project is een resultaatvan deze samenwerking.

We brachten ook de succesfactoren achter een project als‘Habbekrats’ in kaart. Habbekrats is een bijzondere, innovatievejeugdwelzijnswerking met vestigingen in zeven Vlaamse steden.Habbekrats richt zich op maatschappelijk kwetsbare jongerentussen 10 en 21. Door deze jongeren participatiekansen aan tereiken, hun weerbaarheid te verhogen en hun maatschappelijkeachterstelling tegen te gaan, heeft de werking preventieveeffecten op probleemgedrag en depressie.

Een laatste voorbeeld is de medewerking van LUCAS aan deonline zelfhulpmodule PREDI-NU voor jongeren met mildedepressie. Aan de zelfhulpmodule was ook een training voorhuisartsen gekoppeld. Dit project werd in zes Europese landenuitgerold. In een notendop enkele van de vele samenwerkingen,en soms onverwachte partnerschappen, die LUCAS aangaat.

Het Steunpunt Welzijn, Volksgezondheid en Gezin is inmiddelszijn tweede en zelfs een derde cyclus ingegaan. Ook tijdens dezecycli bleef LUCAS coördinator. Wel kwamen nieuwe partnersaan boord: Universiteit Hasselt, Universiteit Antwerpen,UC Leuven-Limburg, Artevelde Hogeschool en HogeschoolGent. Het Steunpunt kreeg als opdrachten het verzamelen,analyseren en ontsluiten van beleidsrelevante gegevens; hetuitvoeren van beleidsrelevant wetenschappelijk onderzoek;en het verlenen van wetenschappelijke dienstverlening.

Elk jaar worden tientallen onderzoeksprojecten opgezet,uitgevoerd en opgeleverd. De zwaartepunten tot midden 2021zijn de Vlaamse Sociale Bescherming met onder meer depersoonsvolgende financiering; een omvattend assessment vanzorgnoden en behoeften over de sectoren in de zorg heen(interRAI en BelRAI); de integratie van welzijns- en gezondheids -actoren in de eerstelijnsregio’s; onderzoek inzake wet- enregelgeving en onderzoek naar indicatoren en monitoring.

5

LUCAS bleef zich ondertussen focussen op integrale zorg,kwaliteit van zorg, geestelijke gezondheidszorg, welzijn, armoedeen sociale uitsluiting en de professionals in de zorg. Een nieuwe,krachtige rode draad, die er vanaf 2014 is bijgekomen, isongetwijfeld communicatie en participatie in de zorgrelatietussen zorgvrager en zorgprofessional.

LUCAS heeft een sterke focus gelegd op ‘Kiezen in overleg’.We wijdden er op 21 november 2014 een volledig symposiumaan in het Provinciehuis in Leuven in het kader van ons 25-jarigebestaan. Niemand minder dan prof. Glyn Elwyn was er keynotespreker. Hij bracht de gespierde boodschap: ‘Stop the silentmisdiagnosis – patients preferences matter’.

Een boodschap waar LUCAS tot op de dag van vandaag achterstaat. Immers, de patiënt, cliënt, zorggebruiker … – of betermisschien nog meer overkoepelend – iedere persoon met eenzorg- of ondersteuningsbehoefte heeft het recht om teparticiperen in het eigen, integrale zorgen ondersteunings -traject. Een belangrijk, maar vaak verwaarloosd aandachtspunt.Kiezen in overleg is daarin een fundamenteel hulpmiddel.

De onderzoekslijn ‘Kiezen in overleg’ heeft inmiddels heel diversewegen bewandeld. Het is onder meer uitgemond in een gidsom de dialoog en de besluitvorming tussen zorgverstrekkeren patiënt beter vorm te geven. Die gids, ‘Medische keuzes’,werd in 2015 uitgegeven door Lannoo.

Kiezen in overleg heeft ook geleid tot beslissingshulpen voormannen in het kader van de vroegtijdige opsporing vanprostaatkanker. En onderzoeks-implementatieprojecten alsWe DECide en We DECide Optimised werden uitgevoerd om dekwaliteit van de gesprekken over vroegtijdige zorgplanning inwoonzorgcentra voor mensen met dementie en hun familieledente verbeteren.

Tijdens de implementatie van deze projecten hebben we– samen met de trainers van de We DECide- en We DECideOptimised-leermodules – zoveel opgestoken, dat we hierovereen handboek hebben samengesteld voor zorgverleners inwoonzorgcentra. Dat boek ‘Vroegtijdige zorgplanning inwoonzorgcentra – Kiezen in overleg’ werd nog maar enkeleweken geleden uitgegeven door Politeia.

In het bovenstaande is ook een belangrijke nieuwe term gevallen:implementatie. Onderzoeksvragen zouden niet alleen betrekkingmogen hebben op de effectiviteit van interventies of programma'sin de zorg. Ze zouden ook moeten ingaan op de rand -voorwaarden voor succes in de dagelijkse praktijk.

Opnieuw een voorbeeld: wanneer we zien dat tools voore-mental health effectief kunnen zijn, maar ze in de praktijkzelden of nooit worden gebruikt, dan biedt onderzoek over dehinderende en bevorderende factoren in de praktijksetting eenbelangrijke meerwaarde. Daarom realiseert LUCAS vandaagonderzoek dat zich richt op wat de invoering van een effectieveinterventie vergemakkelijkt of belemmert in de dagelijkse praktijk.Een onderzoek dat bovendien een antwoord biedt op de vraaghoe we evidence-based innovaties kunnen ontwikkelen op eenmanier die haalbaar en aanvaardbaar is en die winst oplevertvoor alle betrokkenen in hun dagelijks leven.

De inzet van LUCAS op innovatieve praktijken ging ook in desamenleving niet ongemerkt voorbij. Zo werden we voor hettraject over Kiezen in Overleg in vroegtijdige zorgplanninggelauwerd met de MalouMalou-prijs van de Koning Boudewijn -stichting. Er kwamen leerstoelen van het Fonds Ga voor Geluken Patient Room of the Future. En een ereteken van de Vlaamseoverheid viel ons in 2018 te beurt voor het vele beleids -ondersteunende werk. Deze blijken van waardering zijn voor onsvoltallige team een sterke boost om de ingeslagen weg vanimplementatie-onderzoek verder te volgen.

Dit soort onderzoek is per definitie interdisciplinair van aard,aangezien er vele aspecten van psychologische, sociale,juridische, medische en economische aard in het spel zijn.Bovendien is participatie van alle stakeholders cruciaal om eenrealistisch beeld te krijgen van de realiteit.

Om een grondig antwoord te geven op complexe vragen inbeleid en praktijk, past LUCAS dan ook steeds vaker hybrideonderzoeksopzetten en een breed spectrum aan onderzoeks -methoden toe. Recente voorbeelden van dit type vanonderzoeksprojecten zijn onder meer CAPACITY en het gebruikvan PROM’s (Patient Recorded Outcome Measures) in palliatievekankerzorg. De lezer vindt ze terug in dit activiteitenrapport.

Tijdens deze dertigste verjaardag hebben we onze focus opimplementatieonderzoek sterk in de verf gezet met opeen -volgende seminaries rond dit thema. Immers, het ontwikkelenvan betere zorg voor iedereen is een onderzoeksveld dat zeergeschikt is om de complexiteit van implementatieonderzoek teillustreren. Zeker als implementatie staat voor het dichten van dekloof tussen wetenschappelijk bewijs, de praktijk en het beleid.

Terugkijkend op die dertig jaar kunnen we met een gerust hartstellen dat het dichten van die kloven altijd de essentie vanLUCAS is geweest … en ook in de toekomst onze bestaans -reden zal blijven.

6

LUCAS KU Leuven

LUCAS is het interdisciplinair kenniscentrum van de KU Leuven op het gebied van zorg en welzijn,

dat wetenschappelijke kennis met praktijk en beleid verbindt.

7

Samenwerkingen

LUCAS onderzoekt en verbindt. We werken samen met instellingen, onderzoekscentra,

organisaties en overheden in binnen- en buitenland.

Daarnaast is LUCAS het coördinatiecentrum van het Steunpunt Welzijn, Volksgezondheid en Gezin (SWVG).Dit Steunpunt verenigt deskundigen en realiseert onderzoek op dit beleidsgebied.

In 2019 werkte LUCAS samen met deze partners:

8

OnderzoekHet wetenschappelijk onderzoek van LUCAS is fundamenteel, toegepast en beleidsgericht.

In 2019 liepen er meer dan veertig onderzoeksprojecten, waarvan vijf doctoraatsonderzoeken.

Het interdisciplinaire onderzoeksprogramma kent zes inhoudelijke klemtonen:

INTEGRALE ZORG EN ONDERSTEUNING 12

KWALITEIT VAN ZORG EN ONDERSTEUNING 20

EVALUATIE VAN ZORGINNOVATIE 22

GEESTELIJKE GEZONDHEIDSZORG 26

ZORG EN WELZIJN VOOR SPECIFIEKE DOELGROEPEN 30


11

INTEGRALE ZORG ENONDERSTEUNING

Het zorglandschap in Vlaanderen is rijk en gediversifieerd. De vergrijzing en de toenemende vraag

naar zorg brengen nieuwe uitdagingen met zich mee. De samenwerking tussen sectoren en diensten

moet verbeteren. We moeten komen tot een meer geïntegreerd aanbod van zorgen ondersteunings -

diensten. Er zijn dringend nieuwe visies en methodes nodig om de zorg en ondersteuning optimaal

af te stemmen op de werkelijke noden, vragen en doelen van personen met een zorgnood.

Onder de vlag ‘integrale zorg en ondersteuning’ leidt LUCAS projecten over de interRAI- en

BelRAI-instrumenten. Die instrumenten helpen om een afgestemde, integrale, continue zorg

en ondersteuning waar te maken.

12

BELRAI-INSTRUMENTEN VOOR ZORGCONTINUÏTEIT

BelRAI is een set van instrumenten die complexe zorgnoden in kaart brengt en deze analyseert over verschillende sectorenheen. Het verbeteren van de kwaliteit van zorg staat voorop. BelRAI wordt in de volgende jaren verder geïmplementeerd inVlaanderen en in België.

In het kort

INTERRAI-INSTRUMENTEN

interRAI is een consortium van onderzoekersuit meer dan 30 landen. Zij ontwikkelenbeoordelingsinstrumenten waarmee zorg -noden en -behoeften van een persoon inbeeld worden gebracht. De zorgcontinuïteitverbeteren is een van de belangrijkste

doelstellingen van interRAI. Daarom kan informatie over iemandworden gedeeld tussen verschillende zorgverleners, bijvoorbeeldin de thuiszorg, het ziekenhuis en het woonzorgcentrum.Zorgverleners moeten niet telkens opnieuw informatie verzamelen.Of zorgvragers hoeven niet elke keer opnieuw hun verhaal doen.

Het interRAI-assessmentsysteem bestaat uit meer dan 20instrumenten, ontwikkeld voor de verschillende deelsectoren vangezondheidszorg en welzijn. Enerzijds bevatten alle instrumentendezelfde set van kernitems die een aantal levensdomeinen inbeeld brengen: dagelijks en fysiek functioneren, cognitie, gedrag,stemming, sociaal functioneren en de klinische status van dezorggebruiker. Anderzijds bevatten de instrumenten verschillendeitems die speciaal ontwikkeld werden voor de betreffendedeelsector.

Een interRAI-instrument is eenvoudig opgebouwd. Het bestaatuit antwoorden van een multidisciplinair team op vragen over dezorgnoden en de wensen van een persoon. Achter de vragenlijstzitten algoritmes en software die onder meer schalen en ClinicalAssessment Protocols (CAPs) genereren. Deze CAPs lichten opals er een probleem is dat je kan verbeteren of voorkomen,bijvoorbeeld, als er een risico is op vallen of op overbelasting vande mantelzorger. De CAPs geven input voor de zorgplanning,al genereert interRAI niet automatisch een gepersonaliseerdzorgplan.

Naast CAPs worden ook zorgzwaarte-indicatoren en kwaliteits -indicatoren berekend. De eerste kunnen worden gebruikt voorfinanciering, de tweede voor benchmarking en kwaliteits monitoring.

13

INTEGRALE ZORG EN ONDERSTEUNING

BelRAI in Vlaanderen en België

BELRAI-INSTRUMENTEN

BelRAI is de Belgische variant van de interRAI, aangepast aande Belgische context en zorgorganisatie. Wel blijven BelRAI-instrumenten internationaal gevalideerd en vergelijkbaar.Het BelRAI-team van LUCAS heeft, onder leiding van AnjaDeclercq, verschillende instrumenten ontwikkeld of uitgetest inVlaanderen en in België.

Door de zesde staatshervorming kwamen belangrijkebevoegdheden op vlak van welzijn en zorg naar Vlaanderen.Deze worden nu stap voor stap in de Vlaamse SocialeBescherming geïntegreerd. De ontwikkeling en implementatievan BelRAI-instrumenten zijn een belangrijk element in dezeintegratie.

EEN SOCIALE MODULE VOOR DE BELRAISCREENER EN ANDERE INSTRUMENTEN

Informatie over de sociale context, de informele zorg en deleefomstandigheden van een persoon met een zorg- enondersteuningsnood ontbreekt momenteel in het BelRAI-model.Deze informatie is nochtans belangrijk voor de zorgplanning.In deze studie ontwikkelen we een sociale module voor deBelRAI Screener en voor het BelRAI Home Care-instrument.We doen dit in samenspraak met de sectoren, onder meer metde diensten voor gezinszorg en aanvullende thuiszorg en dediensten voor maatschappelijk werk. De module moet bruikbaarzijn voor alle volwassenen.

INTERRAI-INSTRUMENTEN VOOR DEGEESTELIJKE GEZONDHEIDSZORG

LUCAS onderzoekt de vertaling en toepasbaarheid vanverschillende interRAI-instrumenten voor de geestelijke gezond -heidszorg naar een Vlaamse context. Daarnaast bestuderen wede voorwaarden voor een succesvolle implementatie. Samenmet stakeholders gaan we na welke instrumenten in aanmerkingkomen en testen een aantal instrumenten uit.

Verder bestuderen en evalueren we de output van deze BelRAI-GGZ-gegevens naar hun bruikbaarheid in de klinische context,in functie van de samenwerking tussen diverse zorgverstrekkers,sectoren en functies in de geestelijke gezondheidszorg.

INTERRAI-INSTRUMENTEN VOORDE REVALIDATIESECTOR

interRAI heeft nog geen instrument dat geschikt is voor delangetermijnrevalidatie zoals we die in Vlaanderen kennen.Samen met de UGent ontwikkelt LUCAS een BelRAI-instrumentdat een operationalisering kan zijn van de InternationalClassification of Functioning (ICF) voor volwassen revalidantenin Vlaamse revalidatieziekenhuizen en centra voor ambulanterevalidatie. We vertrekken daarbij vanuit bestaande engevalideerde interRAI-items.

14

Looptijd 2016 – 2020

Opdrachtgever Steunpunt Welzijn, Volksgezondheid en Gezin

Projectleiding Anja Declercq

Onderzoeker Shauni Van Doren



Projectleiding Anja Declercq en Dominique Van de Velde

Onderzoeker Jasmine Van Regenmortel



Partner Thomas More Hogeschool

Projectleiding Chantal Van Audenhove, Kathleen De Cuyper,Kirsten Hermans en Anja Declercq

Onderzoeker Hanne Van Horebeek


Prof. dr. Anja Declercq

AFKAPPUNTEN IN DE BELRAI SCREENERVOOR DE TEGEMOETKOMING VOOR HULPAAN BEJAARDEN (THAB)

De Tegemoetkoming voor Hulp aan Bejaarden (THAB) is eenVlaamse bevoegdheid geworden. Vandaag maakt ze deel uit vande Vlaamse Sociale Bescherming (VSB) en is omgedoopt tot het‘zorgbudget voor ouderen met een zorgnood’.

Opdat het zorgbudget voor ouderen met een zorgnood deelkan uitmaken van BelRAI en VSB, onderzoeken we waar dezogenaamde afkappunten kunnen liggen in de BelRAI Screener.Wanneer een bepaald afkappunt wordt bereikt, kunnen oudereneen zorgbudget krijgen. In ons onderzoek houden we rekening metde doelstellingen van het zorgbudget en de evoluties in de VlaamseSociale Bescherming.

BELRAI LTCF IN WOONZORGCENTRA:REPRESENTATIEVE STEEKPROEF

De Vlaamse overheid plant de integratie van woonzorgcentra inde Vlaamse Sociale Bescherming. Op termijn kan daar ook eenpersoonsvolgende financiering aan gekoppeld worden. Om tijdigde verdere lijnen van deze financiering te kunnen uitwerken, ishet van belang dat er simulaties worden opgezet met BelRAI-data. In het kader van de implementatie van BelRAI in dewoonzorgcentra en op basis van een representatieve steekproefworden gegevens verzameld met het interRAI Long-Term CareFacilities (LTCF)-instrument.

Om deze afnames uit te voeren stelde de Vlaamse overheid eenconsortium van woonzorgcentra samen. In dit project biedtLUCAS wetenschappelijke ondersteuning bij de voorbereidingvan de dataverzameling.

BELRAI EN DE ZORG VOOR GEÏNTERNEERDEN

Het Steunpunt Welzijn, Volksgezondheid en Gezin voert eenexploratieve studie uit naar de toepasbaarheid van interRAI-instrumenten voor de geestelijke gezondheidszorg bijgeïnterneerden. Voor de Vlaamse Overheid is het ook belangrijkdat de zorgbehoeften van geïnterneerden kunnen meegenomenworden in de Vlaamse Sociale Bescherming.

Met het oog op een goede inschatting van de zorgzwaarte vangeïnterneerden en het veiligheidsniveau waarbinnen zijbehandeld moeten worden, gaan we na of een vertaling van hetinterRAI-forensisch supplement en ook de DUNDRUM kunnentoegepast worden in Vlaanderen, als toevoegingen bij deinterRAI (Community) Mental Health-instrumenten.

15




Onderzoekers Evelien Moors en Anja Daems



Partner Kenniscentrum Forensisch PsychiatrischeZorg en Thomas More Hogeschool

Projectleiding Chantal Van Audenhove, Kathleen De Cuyper,Kirsten Hermans, Anja Declercq (KU Leuven)en Inge Jeandarme (KEFOR)

Onderzoekers Petra Habets en Hanne Van Horebeek Looptijd 2017 – 2019



Onderzoeker Elke Van Nooten


DE IMPLEMENTATIE VAN BELRAI

LUCAS ondersteunt de voorbereiding en de implementatie vanBelRAI in de Vlaamse Sociale Bescherming en analyseert derelatie tussen BelRAI en verwante projecten in de schoot van hetAgentschap Zorg en Gezondheid.

interRAI in specifieke domeinen

MONDHYGIËNE VAN KWETSBARE OUDEREN:SCREENING MET INTERRAI ORAL HEALTH

Internationale studies geven aan dat kwetsbare ouderen vaakproblemen hebben op vlak van mondgezondheid. Door hunafhankelijkheid van anderen voor hun dagelijkse lichaamszorgworden deze problemen gemakkelijk over het hoofd gezien.Nochtans heeft mondgezondheid een invloed op de algemenegezondheid en op de kwaliteit van leven. Dit interdisciplinaironderzoeksproject evalueert en optimaliseert de sectie overmondgezondheid in de interRAI-instrumenten. Met deze toolkunnen zorgverleners deficiënte mondhygiëne en problemen inde mond vroegtijdig detecteren. Ze kunnen ouderen informerenover gepaste preventieve maatregelen, vereiste behandelingenof verwijzen voor verdere evaluatie. Op metaniveau zijn de dataook nuttig voor onderzoeksdoeleinden. Ze kunnen bijvoorbeeldinzicht bieden in de complexe relaties tussen mondgezondheid,algemene gezondheid en levenskwaliteit.

ONTWIKKELEN EN TESTEN VAN KWALITEITS -INDICATOREN VOOR PALLIATIEVE ZORG

Het interRAI-consortium ontwikkelde indicatoren om de kwaliteitvan palliatieve zorg te evalueren. Naast de duur van de palliatievezorg is er ook aandacht voor pijnervaringen, ademhalings -moeilijkheden, depressie, valrisico en de belasting vanmantelzorgers. Met steun van de Canadian Institutes of HealthResearch worden de data van circa 2,8 miljoen Canadeseregistraties geanalyseerd. Palliatieve diensten kunnen zo huneigen werking evalueren en bijsturen waar nodig. Daarnaastdraagt dit onderzoek bij tot een verdere optimalisatie vankwaliteitsindicatoren voor palliatieve zorg.

16


Opdrachtgever Agentschap Vlaamse Sociale Bescherming


Onderzoeker Kirsten Hermans

Looptijd 2017 start grant –2018-2020 full project grant

Financiering Canadian Institutes of Health Research

Partners University of Waterloo en Wilfrid LaurierUniversity (beide in Canada)

Projectleiding Kirsten Hermans en Anja Declercq



Financiering Onderzoeksfonds KU Leuven

Partners Joke Duyck (coördinatie), Emmanuel Lesaffre,Dominique Declerck en Jan De Lepeleire,KU Leuven


Onderzoeker Johanna de Almeida Mello

17


18


19


SAMENWERKING EN PARTICIPATIE

Samenwerken is een belangrijke voorwaarde om de kwaliteit van zorg te verbeteren. In dit verband focust LUCAS oponderzoek en ontwikkeling van netwerken en integrale zorg. Naast de realisatie van BelRAI-instrumenten, die bruikbaar zijnover de sectoren heen, is LUCAS betrokken bij de interuniversitaire onderzoeksgroep INTEGRATE.

INTEGRATE: KWALITEIT VAN SAMEN WERKINGIN DE PALLIATIEVE NETWERKEN

INTEGRATE is een interuniversitair onderzoeksprogramma datzich richtte op de studie en ontwikkeling van integratiemodellenvoor palliatieve zorg. Het werkpakket van LUCAS focuste opde samenwerking tussen woonzorgcentra enerzijds en thuiszorgen ziekenhuizen anderzijds in de vijftien Vlaamse palliatievenetwerken. We brachten de bestaande samenwerking in kaartvia bevragingen van de netwerkcoördinatoren en sleutelfigurenin elk netwerk.

De uitdagingen in de interorganisationele samenwerking die indeze voorstudie werden vastgesteld, zijn een vertrekpunt voorinterventies die moeten leiden tot een sterkere integratie vanpalliatieve zorg in woonzorgcentra. De resultaten werden voor -gesteld op het INTEGRATE slotcongres op 12 en 13 september2019 (www.integrateproject.be/eindcongres-2019).

GEÏNTEGREERD BREED ONTHAAL:ONTHAALTRAJECTEN VOOR MENSEN METEEN ADVIES ‘NIET TOELEIDBAAR’

Sommige werkzoekenden krijgen van de VDAB het advies ‘niet-toeleidbaar’ wanneer men oordeelt dat deze mensen nietinzetbaar zijn op de arbeidsmarkt. Dat betekent dat ze noch inhet normale economische circuit, noch in de sociale economieterechtkunnen. Niet-toeleidbaarheid kan ontstaan omwille vanmedische, mentale, psychische, psychiatrische en/of socialeproblemen. De VDAB-bemiddeling voor mensen met dit advieswordt dan stopgezet. Men verwijst door naar hulpverlening inwelzijn en zorg.

Dit onderzoeksproject richtte zich op bestaande en nieuwesamenwerkingsverbanden ‘Geïntegreerd Breed Onthaal’ (GBO)om onthaaltrajecten uit te zetten voor deze groep.


Financiering IWT, Strategisch Basisonderzoek

Partners Luc Deliens (VUB), Joachim Cohen (VUB),Simon Van Belle (UZGent) en Robert VanderStichele (UGent)

Projectleiding Chantal Van Audenhove, Anja Declercqen Aline Sevenants

Onderzoeker Sofie Hermans



Partners Peter Raeymaeckers, OASeS UAntwerpen

Projectleiding Koen Hermans

Onderzoekers Evelien Demaerschalk en Ella Vermeir

KWALITEIT VAN ZORG ENONDERSTEUNING

Het opvolgen van de kwaliteit van zorg en ondersteuning geeft professionals de kans om hun werk

te evalueren en te verbeteren. Ook het overkoepelend beleid krijgt zo zicht op de geleverde kwaliteit.

Door indicatoren te ontwikkelen en op te volgen in het kader van het Vlaams Indicatorenproject,

draagt LUCAS bij tot een betere zorg en levenskwaliteit in woonzorgcentra.

Daarnaast ondersteunt LUCAS belangrijke innovaties in de zorg met wetenschappelijk onderzoek.

Voorbeelden zijn de Vlaamse Sociale Bescherming en de introductie van de persoonsvolgende

financiering.

20

KWALITEITSINDICATOREN

Met het Vlaams Indicatorenproject (VIP) wil de Vlaamse overheid de kwaliteit van de zorg in de woonzorgcentra in kaartbrengen en verbeteren. Woonzorgcentra kunnen via het VIP zichzelf evalueren of zich met elkaar vergelijken. De informatiehelpt eveneens bewoners en het brede publiek om een overwogen keuze te maken voor een bepaald woonzorgcentrum.LUCAS ontwikkelde deze indicatoren in 2014 en hield ze up-to-date in de daaropvolgende jaren. Voor de implementatie gevenwe aanbevelingen en volgen verder de evoluties op.

ONTWIKKELING KWALITEITSINDICATORENIN DE THUISZORG

De voorbije jaren is er in Vlaanderen een belangrijke beleids -dynamiek op gang gebracht op vlak van zorgkwaliteit. Deontwikkeling en opvolging van indicatoren heeft hier inbelangrijke mate toe bijgedragen.

In de ziekenhuizen loopt het Vlaams Indicatorenproject voorPatiënten en Professionals (VIP²). De Vlaamse woonzorgcentraregistreren binnen het project VIP WZC een 12-tal indicatoren(zie hieronder). Ook in de geestelijke gezondheidszorg werden deeerste voorzichtige stappen gezet. Het voeren van een kwaliteits -beleid vormt een onmisbaar element in een integrale zorg.

Ook in de eerstelijn zou kwaliteit meetbaarmoeten zijn. Het project rond kwaliteits -indicatoren in de thuiszorgsector voor deDiensten voor Gezinszorg (DGAT) en deDiensten Maatschappelijk Werk van deziekenfondsen (DMW) paste hier volledig in.In 2019 onderzocht LUCAS de validiteit enbetrouwbaarheid van de gekozen indicatoren.Verder gingen we in een pilootstudie na hoehaalbaar de implementatie van de metingen isvoor de kwaliteitsverantwoordelijken in beidesectoren.

VLAAMS INDICATORENPROJECTWOONZORG CENTRA: OPVOLGING VANDE KWALITEITSINDICATOREN

In 2019 focuste het Vlaams Indicatorenproject voorwoonzorgcentra (WZC) op twee sporen. Het eerste spoor‘personen met cognitieve problemen in WZC’ omvatte tweeonderzoeksdoelstellingen: het ontwikkelen en uittesten vanindicatoren rond aandacht voor dementie in WZC en hetuitwerken van een nieuwe aanpak om familieleden te rekruterenvoor een bevraging met het interRAI-Quality of life-instrument. Hettweede spoor omvatte de wetenschappelijke opvolging vanverschillende reeds bestaande indicatoren en ging dieper in op deherwerking van indicator G rond medicatiegebruik.

21



Projectleiding Chantal Van Audenhove, Inge Neyens enAline Sevenants

Onderzoekers Svenja Steegmans en Nadine Boesten



Projectleiding Chantal Van Audenhove, Aline Sevenants enInge Neyens

Onderzoeker Anja Daems

KWALITEIT VAN ZORG EN ONDERSTEUNING

22

EVALUATIE VANZORGINNOVATIES

Met het decreet Vlaamse Sociale Bescherming bouwt Vlaanderen een bijkomende laag bovenop

de federale sociale zekerheid. Door de zesde staatshervorming kwamen immers belangrijke

bevoegdheden op vlak van welzijn en zorg naar Vlaanderen. Deze worden nu stap voor stap in een

nieuw Vlaams model geïntegreerd. Niet enkel op beleidsvlak doen zich belangrijke verschuivingen

voor. Tendensen in de ruimere samenleving wijzen erop dat de zorg in de toekomst anders zal

georganiseerd zijn. Er zijn heel wat maatschappelijke veranderingen zoals de introductie van nieuwe

technologieën, de vermaatschappelijking van de zorg en de groeiende aandacht voor duurzaamheid,

zowel op het gebied van budgetten als milieu.

22

VLAAMSE SOCIALE BESCHERMING

Zowat 350.000 zorgbehoevenden in Vlaanderen krijgen elke maand een budget tot 560 euro via de Vlaamse SocialeBescherming. Met dit budget moeten ze de zorg die ze nodig hebben, rond zich organiseren. Dankzij solidaire zorgbijdragesvan iedereen in Vlaanderen kan de Vlaamse Sociale Bescherming mensen met veel zorgnoden financieel versterken en dekwaliteit van hun leven verbeteren. De Vlaamse Sociale Bescherming bestaat in een eerste fase uit het zorgbudget voorzwaar zorgbehoevende personen, het zorgbudget voor ouderen met een zorgnood en het budget voor basisondersteuning.

PROGNOSES VAN ZORGNOOD EN MODELVOOR BUDGETBEWAKING

Vlaanderen beschikt momenteel niet over een prognosemodelom in te schatten hoeveel mensen op korte en middellangetermijn behoefte zullen hebben aan verschillende vormen vanzorg. In dit project onderzocht LUCAS welke data beschikbaarzijn om te gebruiken voor een dergelijk model. We bekeken ookhoe we deze data met elkaar kunnen koppelen.

EEN MODEL VOOR PERSOONSVOLGENDEFINANCIERING BINNEN DE VLAAMSE SOCIALEBESCHERMING

De persoonsvolgende financiering in het kader van de VlaamseSociale Bescherming zal in de toekomst meerdere sectorenomvatten. Er zijn nog heel wat vragen over hoe deze financieringvorm moet krijgen. Het Steunpunt onderzoekt hoe men kanvaststellen wie recht heeft waarop, op basis waarvan en hoe eenduurzaam model van persoonsvolgende financiering er moetuitzien. Een eerste studiefase werd gefocust op chronische zorgen ondersteuning.

23



Projectleiding Erik Schokkaert, Economie en Overheid,KU Leuven

Copromotoren Anja Declercq en Carine Vande Voorde(Economie en Overheid, KU Leuven)

Onderzoeker Johanna de Almeida Mello

EVALUATIE VAN ZORGINNOVATIES




Copromotor Erik Schokkaert, Economie en Overheid,KU Leuven

Onderzoeker Evelien Moors

24


INNOVATIES IN DE ZORG

LITERATUURSTUDIE PERSONELEVOORWAARDEN RESIDENTIËLEOUDERENZORG

Wat zeggen de wetenschappelijke literatuur en internationaleexperts over personeelsnormen voor woonzorgcentra? Welkeinformatie is er over de relatie tussen deze normen en dekwaliteit van zorg en van leven in woonzorgcentra? Wat kunnenwe leren uit binnen- en buitenland? Deze vragen werdenbeantwoord door een zoektocht in de literatuur en het verzamelenvan informatie bij onderzoekers-experten in het buitenland.

ONDERZOEK NAAR DE PERSONELE INZET INWOONZORGCENTRA, AANGEPAST AAN DEVERANDERENDE ZORG- ENONDERSTEUNINGSNODEN VAN DE BEWONERS

Welke handvatten kunnen we inzetten om geactualiseerde engeïntegreerde personeelsnormen te bepalen voor de Vlaamsewoonzorgcentra, zowel voor zorgpersoneel als voor onder -steunend personeel. Het onderzoek dient met andere woordenhelder te bepalen hoeveel en welke personeelsleden er nodigzijn om kwaliteitsvolle zorg en ondersteuning te realiseren metinbegrip van haalbaar werken tijdens elke fase van de dag.

INNOVATIEVE SYSTEMEN VOOR FINANCIERINGVAN DE GEZONDHEIDSZORG

Het is geen geheim: de huidige Vlaamse en Belgischefinancierings systemen voor gezondheids- en welzijnszorg zijnnauwelijks gericht op preventie. Zijn er succesvolle financierings -modellen gekend die er wel in slagen om zorgorganisaties tebelonen die betere outcomes halen, onder meer op vlak vanpreventie of het voorkomen van een toename van gezondheids -problemen? Waar, op welke manier en met welk resultaatworden deze modellen toegepast? Via een literatuurstudie endoor internationale experten te bevragen, trachten we de meesteffectieve financieringsmodellen en -praktijken te identificeren.

Looptijd 2019



Onderzoeker Dirk Vanneste


Opdrachtgever Zorgnet Icuro

Projectleiding Chantal Van Audenhove en Anja Declercq

Onderzoekers Sofie Hermans en Inge Neyens




Copromotor Koen Decanq, Universiteit Antwerpen enJeroen Trybou, UGent

25


NIEUWE BELEIDSKADERS

Kwaliteit in de geestelijke gezondheidszorg kan op verschillende manieren verbeterd worden. Een gedragen en omvattenddecreet en duidelijke richtlijnen en ondersteunende protocollen kunnen daartoe bijdragen.

UITWERKING VAN EEN ONTWERP VANDECREET BETREFFENDE DE GEESTELIJKEGEZONDHEID

In Vlaanderen is de geestelijke gezondheidszorg een brede endiverse sector met vele actoren. Elk heeft een specifieke maartegelijkertijd ook een gedeelde rol.

Daarnaast deden ook vele vernieuwingen hun intrede. Zo ontstonder een sterker accent op de vermaatschappelijking van zorg enop netwerken. Bovendien zijn in het kader van de zesdestaatshervorming bijkomende bevoegdheden naar Vlaanderengekomen. Dit alles draagt ertoe bij dat een nieuw decreet zichopdringt.

Gelet op de complexiteit van het GGZ-landschap is naastjuridische ook inhoudelijke en wetenschappelijke expertise nodigbij de uitwerking van een beleidsvisie die de basis moet vormenvan een nieuw decreet. De uitwerking van deze beleidsvisie enhet schrijven van de memorie van toelichting voor dit ontwerpvan decreet was de doelstelling van deze studie. Dit gebeurdein nauwe samenwerking met de afdeling Gespecialiseerde Zorgvan het Agentschap Zorg en Gezondheid en met het VlaamsKabinet Welzijn, Volksgezondheid en Gezin.

EVALUATIE VAN HET DECREET VAN 12 JULI2013 BETREFFENDE DE INTEGRALEJEUGDHULP

Het Vlaamse decreet uit 2013 betreffende de integrale jeugdhulprichtte zich op de samenwerking en coördinatie van alle actorenin de jeugdhulp. Het uitgangspunt was een gezamenlijkengagement ten opzichte van minderjarigen, hun ouders enandere volwassenen uit de directe omgeving die betrokken zijnbij hun opvoeding.

Uiteraard heeft dit decreet belangrijke veranderingen met zichmeegebracht. Toch is het onduidelijk in hoeverre de doel -stellingen ook effectief werden behaald. Deze vraag vormde heteerste zwaartepunt van dit onderzoek. Daarnaast ging LUCASde impact na van het huidige beleid op de betrokkenen: deminderjarigen zelf, hun omgeving, en de jeugdzorgverleners uitdiverse sectoren. Het onderzoek trachtte eveneens een adequateonderbouw te geven van het vastgestelde realisatie niveau.



Projectleiding Stefaan Pleysier (KU Leuven)

Copromotoren Johan Put, Tine Van Regenmortel enKoen Hermans (KU Leuven) enJoris Voets (UGent)

Onderzoekers Elke Roevens en Liesbeth Op de Beeck



Projectleiding Chantal Van Audenhove

Onderzoekers Kathleen De Cuyper en Silke Van Ingelgom

GEESTELIJKE GEZONDHEID

De geestelijke gezondheidszorg (GGZ) innoveert en transformeert volop: de-institutionalisering,

werken in netwerken, visie op herstel, participatie van de gebruiker, maatschappelijke integratie,

inclusie … het zijn veranderingen en evoluties die steeds meer op de voorgrond komen. In diverse

projecten volgt het LUCAS-team deze veranderingen op of bieden we ondersteuning aan het beleid

met wetenschappelijke kennis. Zoals bijvoorbeeld bij de voorbereiding van het nieuwe decreet

geestelijke gezondheid (zie vorig hoofdstuk).

26

EEN MULTIDISCIPLINAIRE RICHTLIJN VOORVRIJHEIDSBEPERKENDE MAATREGELENIN DE GEESTELIJKE GEZONDHEIDSZORG

Vrijheidsbeperkende maatregelen in de geestelijke gezondheids -zorg hebben een grote impact op de kwaliteit van leven vandiegenen op wie ze worden toegepast. Bovendien houden dezemaatregelen bij de uitvoering ook risico’s in voor de betrokkenmedewerker.

VERVOLGSTUDIE MULTIDISCIPLINAIRERICHTLIJN AFZONDERING EN FIXATIE

In een eerste studie ontwikkelde LUCAS een multidisciplinairerichtlijn voor de preventie en toepassing van afzondering enfixatie in de residentiële geestelijke gezondheidszorg.

In deze vervolgstudie stelden we intersectorale aanbevelingenop voor de praktische toepassing van afzondering, fysiekeinterventie en mechanische fixatie bij agressie en/of escalatie inhet geval dat deze niet vermeden kunnen worden.

De aanbevelingen zijn zowel bedoeld voor de voorzieningen vande geestelijke gezondheidszorg, de bijzondere jeugdzorg alsvoor de voorzieningen voor kinderen en jongeren met een handicap(VAPH-voorzieningen). We vulden eveneens de bestaanderichtlijn voor de residentiële geestelijke gezondheids zorg aan metextra informatie bij de aanbevelingen. Zodoende willen we dezerichtlijn herwerken tot een meer gebruiks vriendelijke variant.

EEN INTERSECTORALE RICHTLIJN VOOR DEPREVENTIE EN TOEPASSING VAN AFZONDERINGEN FIXATIE IN DE BREDE JEUGDHULP

LUCAS ontwikkelt een richtlijn voor de preventie en toepassingvan afzondering en fixatie in de brede jeugdhulp. Dit betekentdat deze richtlijn van toepassing zal zijn voor de integrale jeugd -hulp, de forensische jeugdzorg en de geestelijke gezondheids zorgvoor kinderen en jongeren. Zowel de preventie als de toepassingvan alle vormen van afzondering en fixatie zullen hierin aan bodkomen, ongeacht de finaliteit ervan. Het gaat over de preventieen toepassing van afzondering en fixatie in de voorzieningen zelf,niet daarbuiten, en ook steeds in een zorg- welzijnscontext.

De doelstelling van deze richtlijn is dezelfde als van de richtlijndie ontwikkeld werd voor de geestelijke gezondheidszorg (ziefiguur hierboven).

27



Promotors Chantal Van Audenhove, Kathleen De Cuyperen Johan Put

Onderzoekers Tine Peeters, Inez Buyck en Tim Opgenhaffen



Projectleiding Chantal Van Audenhove, Kathleen De Cuyper,Johan Put en Bea Maes

Onderzoekers Tine Peeters, Sara Nijs, Tim Opgenhaffen




Projectleiding Chantal Van Audenhove, Kathleen De Cuyperen Theo van Achterberg

Onderzoekers Tine Peeters, Els Vanlinthout enJasper Vanhoof

EEN MULTIDISCIPLINAIRE RICHTLIJN VOORHET BETREKKEN VAN DE CONTEXT IN DEGEESTELIJKE GEZONDHEIDSZORG

Met de vermaatschappelijking van de geestelijke gezondheids -zorg wordt het actief betrekken van de omgeving of de contextvan cliënten steeds belangrijker. Naasten kennen de cliënt vaakal heel lang waardoor ze over waardevolle kennis beschikken.Bovendien vervullen ze een belangrijke rol in de herintegratie vande cliënt in de samenleving.

Het betrekken en ondersteunen van de context van cliëntengebeurt vandaag in veel GGZ-voorzieningen slechts in beperktemate. In opdracht van de Vlaamse overheid ontwikkelde LUCAShierover een multidisciplinaire richtlijn.

EVALUATIE VAN DE PROJECTEN ‘SPECIFIEKEWOONVORMEN VOOR JONGVOLWASSENENMET PSYCHISCHE PROBLEMEN’ EN DEPROJECTEN ‘AANKLAMPENDE ZORG NAARZORGMIJDENDE MENSEN MET PSYCHISCHEPROBLEMEN DIE SOCIAAL HUREN’

In 2017 lanceerde de Vlaamse overheid twee projectoproepengericht aan de netwerken geestelijke gezondheidszorg voorvolwassenen om twee innovatieve zorgpraktijken uit te testenbinnen de verdere realisatie van Functie 5: ‘specifiekewoonvormen en woonondersteuning’. Beide zorgpraktijkenhebben tot doel om mensen met een mentale kwetsbaarheid teintegreren in de reguliere huisvesting.

De eerste zorgpraktijk biedt specifieke woonvormen aan voorjongvolwassenen met psychische problemen. De tweede zorg -praktijk focust op een samenwerking met de sociale huisvestings-maatschappijen en de sociale verhuurkantoren om zorgmijdendepersonen met ernstige psychische problemen te identificeren.

Het is de bedoeling om hen via aanklampende en outreachendezorg naar gepaste zorg toe te leiden.

Elf pilootprojecten kregen financiering om deze zorgpraktijk uitte testen. In opdracht van de Vlaamse overheid evalueert LUCASin welke mate de pilootprojecten conform de projectoproepworden uitgevoerd, de projecten onderling van elkaar verschillenen het nodig is om het concept van beide types van zorg -praktijken bij te stellen.

ONTWIKKELING VAN EEN REFERENTIEKADEROVER CONTINUÏTEIT IN DE ZORG VOORPERSONEN MET GEESTELIJKE GEZONDHEIDS -PROBLEMEN EN VERDERE ONTWIKKELINGEN CONCRETE AANVULLING VAN EENREFERENTIEKADER OVER FORENSISCHEGEESTELIJKE GEZONDHEIDSZORG

Een referentiekader lijst de eisen en verwachtingen vanuit deoverheid op over de kwaliteit van zorg- of hulpverlening.Het referentiekader vormt de basis voor de aansturing enhandhaving van een specifieke sector door het Agentschap Zorgen Gezondheid en door de Zorginspectie. Het doel van eenreferentiekader is het verzekeren van een goede zorgkwaliteitvoor de patiënt en het streven naar kwaliteitsverbetering.

In 2018 werd beslist om het werken met referentiekaders nietlouter toe te spitsen op een voorziening of sector als geheel,maar om te focussen op specifieke topics die essentieel zijn voorhet bieden van kwaliteit van zorg. Hierbij werd het accent gelegdop zorgcontinuïteit en op forensische geestelijke gezondheidszorg.

Aan de hand van een (inter)nationale literatuurstudie leverde ditonderzoek voor beide thema’s input aan het Agentschap Zorg enGezondheid om referentiekaders te ontwikkelen. De literatuur -studie was enerzijds gebaseerd op de wetenschappelijkeliteratuur verzameld in elektronische databanken en anderzijdsop een bredere zoektocht in de ‘grijze literatuur’. Op deze manierwerd niet enkel de ‘peer reviewed’ wetenschappelijke literatuurgeïncludeerd maar ook good practices op vlak van referentie -kaders die in andere landen worden toegepast door overheden.

28



Projectleiding Chantal Van Audenhove, Evelien Coppens enJohan Put

Onderzoekers Sara Scheveneels, Els Van Linthout enTim Opgenhaffen



Promotor Chantal Van Audenhove

Onderzoekers Evelien Coppens en Kirsten Hermans

Looptijd 2019


Partner Kenniscentrum ForensischPsychiatrische Zorg

Projectleiding Chantal Van Audenhove, Inge Jeandarmeen Aline Sevenants

Onderzoekers Sofie Hermans en Claudia Pouls


VAN WARME STEDEN …NAAR WARME GEMEENTEN

Vijf pilootsteden (Brugge, Genk, Gent, Leuven en Turnhout)hadden zich geëngageerd om, samen met lokale partners, eenconcreet en geïntegreerd actieplan uit te werken rond hetmentaal welbevinden van kinderen en jongeren. LUCAS zorgdevoor de wetenschappelijke ondersteuning van dit WarmeSteden-consortium. Daarnaast evalueerde LUCAS hoe de vijfpilootsteden hun actieplannen in de praktijk brachten.

Vandaag engageren 42 nieuwesteden en gemeenten zich omeveneens een warme omgevingte creëren waar kinderen enjongeren zich goed in hun velvoelen. Zie ook:

www.gezondleven.be/settings/gezonde-gemeente/beleid-mentaal-welbevinden-en-veerkracht/warme-steden-en-gemeenten

DE KINDREFLEX: DE ONTWIKKELING VAN EENVLAAMSE KINDCHECK MET TOEPASSING IN DEGEESTELIJKE GEZONDHEIDSZORG

Het gebeurt wel vaker dat personenmet psychische problemen of ver -slavings problemen een gezin hebbenmet kinderen. Als ouder zijn ze (mee)verantwoordelijk voor de opvoedingvan die kinderen. Psychische enverslavingsproblemen kunnen echtereen invloed hebben op hun gedrag en

op de manier waarop ze met hun kinderen omgaan. Zorgen voorregelmaat, toezicht en voorspelbaarheid en een affectieve relatieaangaan met het kind, kunnen in het gedrang komen. Dit kanleiden tot onveiligheid voor de kinderen.

In opdracht van de Vlaamse overheid ontwikkelde LUCAS in2018 de Kindreflex – een stappenplan voor hulpverleners uitde geestelijke gezondheids- en verslaafdenzorg die werkenmet volwassen cliënten. De Kindreflex is een waakzaamheids -instrument dat hulpverleners ondersteunt bij de detectie enaanpak van mogelijke onveiligheid van kinderen en datouderschap bespreekbaar maakt bij hun cliënten metpsychische of verslavingsproblemen.

In 2019 ging het Vlaams Expertisecentrum Kindermishandeling(VECK) van start met de implementatie van de Kindreflex in degeestelijke gezondheidszorg.

29



Financiering Fonds GavoorGeluk (beheerd door de KoningBoudewijnstichting) in het kader vande Leerstoel Ga Voor Geluk, bekleed doorChantal Van Audenhove

Partners ViGeZ en Vlaamse Logo’s


Onderzoeker Evelien Coppens



Promotor Chantal Van Audenhove

Onderzoeker Evelien Coppens

ZORG EN WELZIJN VOORSPECIFIEKE DOELGROEPEN

De levenskwaliteit van kwetsbare mensen verbeteren, vormt de kern van de opdracht en het werk

van LUCAS. Belangrijke doelgroepen zijn ouderen, jongeren, mensen in armoede en mensen met

dementie. Daarbij gaan we niet enkel uit van zorgvragen en zorgnoden. LUCAS neemt in de eerste

plaats een participatieve houding aan die de inbreng van de mensen met een verhoogde

kwetsbaarheid waardeert en die hen versterkt. Daarnaast is een efficiënte en samenwerkende

hulpverlening essentieel om tot goede zorg te komen.

30

OUDEREN

ZILVER AAN ZET – OUDER WORDEN METPOSITIEVE GEZONDHEID, VEERKRACHTEN LEVENSKWALITEIT

De zorg voor kwetsbare ouderen wordt al te vaak gedefinieerdin termen van problemen en moeilijkheden. In plaats van hieropte focussen, kiezen CERA en LUCAS met ‘Zilver aan Zet’ vooreen positieve insteek. Het concept van Machteld Huber,positieve gezondheid, fungeert als leidraad: ‘Gezondheid is hetvermogen om je aan te passen en je eigen regie te voeren,in het licht van de sociale, mentale en fysieke uitdagingen vanhet leven’ (Huber, 2011). Via Zilver aan Zet steunt CERA achtprojecten gericht op kwetsbare ouderen uit Vlaanderen enBrussel. De verbetering van de positieve gezondheid van dezeouderen, hun veerkracht en hun levenskwaliteit staan centraal.Het project vertrekt vanuit de sterktes van ouderen, hoewel zeop lichamelijk, psychisch en/of sociaal vlak beperkingen ervaren. LUCAS stond in voor de wetenschappelijke onderbouw en voorde professionele begeleiding en coaching. Wie meer wil wetenover Zilver aan Zet en de acht projecten kan de Zilver aanZet-krant lezen (www.cera.coop/nl/Particulieren/Steun-aan-samenleving/projects/gr004056_zilver-aan-zet).

ABBEYFIELD - IDEEËN EN HULPMIDDELEN OMHET SAMENLEVEN TE ONDERSTEUNEN EN EENCONTEXT VAN COLLECTIEVE INTELLIGENTIETE CREËREN

Dit onderzoek bouwde voort op het Abbeyfield evaluatieprojectdat in 2017 door LUCAS werd uitgevoerd. Het nieuwe onderzoekhad tot doel een gezamenlijk cohousingproject te ontwikkelenmet de bewoners van drie huizen van Abbeyfield Brussel.

In dit project werden de diversiteit aan leef- en woonervaringenvan de bewoners verzameld. Begrippen als wederkerigheid,vertrouwen en communicatie vormden de rode draad doorheende analyse. Dit perspectief liet toe de verschillende standpuntenover ‘samenleven’ te evalueren, zowel van individuen als van degemeenschap. Hieruit zal een nieuw gemeenschappelijk projectontstaan vanuit een collectieve en gecocreëerde invulling.Een invulling die echter wel maximaal rekening houdt metindividuele ervaringen, visies en waarden.

MANTELZORGERS

SURVEY INFORMELE ZORG IN VLAANDEREN

De verschillende informele zorgvormen bij Vlamingen van 18 jaaren ouder cijfermatig in beeld brengen, is het centrale doel van ditonderzoek. Er wordt een survey uitgevoerd bij een representatiefstaal van Vlamingen van 18 jaar en ouder die verblijven in eenprivaat huishouden. De studie maakt expliciet de keuze om extraaandacht te besteden aan de leeftijdsgroep van 18 tot 25 enpersonen boven de 64 jaar omdat deze in voorgaand onderzoekminder belicht werden. We richten ons hierbij op informele zorgals proces, wat betekent dat we zowel de determinanten vanhet verlenen en ontvangen van (potentiële) informele hulp,de actuele praktijken en de gevolgen in kaart brengen.

VRIJWILLIGERS

VRAAGGESTUURDE ZORG OP MAAT VANDE GEBRUIKER: VERWACHTINGEN IN DETOEKOMST TEGENOVER VRIJWILLIGERSWERK

Vrijwilligers zijn belangrijk en soms zelfs onmisbaar in de zorg.

31


Opdrachtgever CERA


Onderzoeker Inez Buyck


Opdrachtgever Abbeyfield Belgium

Partner UC Louvain


Onderzoeker Hilde Lauwers

ZORG EN WELZIJN VOOR SPECIFIEKE DOELGROEPEN



Projectleiding Dimitri Mortelmans (UA), Anja Declercq,Leen Heylen (Thomas More) enBenedict De Koker (HOGENT)


Opdrachtgever Present Caritas Vrijwilligerswerk vzw

Projectleiding Chantal Van Audenhove en Inge Neyens

Onderzoeker Svenja Steegmans

Hun vrijwillige inzet en onbetaalde hulp heeft een grotetoegevoegde waarde voor zowel individuen als organisaties.Het werk van vrijwilligers is in de loop der jaren geëvolueerd,in navolging of zelf in parallel met veranderende maatschappelijketrends en ontwikkelingen.

Het blijft echter belangrijk om aan de steeds veranderendebehoeften en verwachtingen te voldoen. Men moet niet alleenhet huidige vrijwilligerswerk ondersteunen, maar ook anticiperenop toekomstige veranderingen. In samenwerking met Presentvzw onderzocht LUCAS de verwachtingen van de Vlaamsezorgsector ten opzichte van vrijwilligers, nu en in de toekomst.

JONGEREN

LONGITUDINAAL ONDERZOEK IN DEJEUGDHULP: CONCEPTONTWIKKELING

Jeugdzorgprogramma’s langdurig opvolgen via longitudinaalonderzoek, dat was in een notendop de eerste doelstelling vandit onderzoeksprogramma. Die opvolging vereiste wel eenaanpassing van de bestaande registratiesystemen zodat deindicatoren, die in een vooronderzoek werden gedefinieerd,konden ingepast worden. Ook werd een pilootstudie uitgevoerdom de koppelingen en samenhang met andere databanken teonderzoeken.

Daarnaast werden voorbereidingen getroffen om het evaluerendejaarrapport van de jeugdhulp grondig te herzien. Delen twee endrie werden geherdefinieerd en rapporteren vanaf nu overintersectorale indicatoren en intersectoraal afgetoetste definitiesmet betrekking tot kinderen en adolescenten.

PROCESEVALUATIE VAN DE KLEINSCHALIGEWOONEENHEDEN

De Vlaamse overheid heeft een projectoproep gelanceerd omkleinschalige woonvormen op te richten voor mensen diede jeugdzorg verlaten. LUCAS is verantwoordelijk voor deprocesevaluatie van deze woonvormen. Bijzondere aandachtgaat naar het perspectief van de jongere zelf. Daarnaast wordtonderzocht op welke manier de projecten invulling geven aande werkingsprincipes waaraan ze moeten voldoen.

PARTICIPATIE IN DEGEMEENSCHAPSINSTELLINGEN

Het Agentschap Jongerenwelzijn heeft een opdracht toegekendaan de Academische Werkplaats van Jeugdzorg Emmaüs enaan LUCAS om de participatie van jongeren in de gemeen -schapsinstellingen te onderzoeken. De studie zal leiden totvoorstellen om de participatiegraad te versterken.

DAK- EN THUISLOZEN

COST ACTION ‘MEASURING HOMELESSNESSIN EUROPE’

Deze COST Action is een samenwerkingsverband tussenonderzoekers uit 28 landen die zich buigen over de vraag hoedak- en thuisloosheid het best gemeten kan worden. Drie keerper jaar worden netwerkbijeenkomsten georganiseerd om degeïdentificeerde deelthema’s te bespreken, informatie en data uitte wisselen en samen te werken aan wetenschappelijke publicaties.

32


Opdrachtgever Jeugdzorg Emmaüs Antwerpen enAgentschap Jongerenwelzijn



Opdrachtgever COST – European Cooperation inScience and Technology




Promotor Koen Hermans, LUCAS KU Leuvenen Stefaan Pleysier, LINC KU Leuven

Onderzoeker Thomas De Wispelaere




Onderzoeker Evelien Demaerschalk


PERSONEN MET KANKER

PSYCHOSOCIALE NODEN VAN VROUWEN METBORSTKANKER NA HUN BEHANDELING

Veel vrouwen hebben na hun borstkankerbehandeling nood aanpsychosociale ondersteuning in het dagelijkse leven. Er is echterweinig bekend over deze ondersteuningsnoden. Om aan dezeleemte tegemoet te komen, heeft LUCAS een enquêteuitgestuurd in opdracht van de vzw Think Pink. De doelgroepvan de enquête zijn vrouwen die in de laatste drie jaar eenborstkankerbehandeling ondergingen.

De resultaten van het onderzoek zullen gedeeld worden metoverheden, borstklinieken, sociale diensten … met als doel dezorg en ondersteuning voor deze vrouwen op psychosociaal vlakte verbeteren.

HET GEBRUIK VAN PROMS OM DE KWALITEITVAN LEVEN EN GEÏNTEGREERDE ZORG TEVERBETEREN VOOR PALLIATIEVE KANKER -PATIËNTEN DIE BEHANDELD WORDEN METRADIOTHERAPIE

Metingen over patiëntenuitkomsten (PROM’s- Patient-reportedoutcome measures) brengen de gezondheid en het welzijn vanpatiënten in kaart door hen hierover zelf te ondervragen. Het zijnresultaten die direct gekoppeld zijn aan de ervaringen enevaluaties van patiënten over hun eigen levenskwaliteit, welzijn,gezondheid en behandeling. Concreet gaat het onderzoek overpalliatieve radiotherapie. Met dit project willen LUCAS enUZ Leuven de levenskwaliteit van patiënten met gevorderdekanker en de aanpak van hun palliatieve zorgnoden verbeteren.

Er wordt hiervoor een studie- en implementatietraject opgezetmet een quasi-experimentele benadering. Niet alleen deinzetbaarheid van patiënten uitkomsten wordt onderzocht maarook het effect ervan op vlak van toxiciteit van palliatieveradiotherapie, levenskwaliteit en geïntegreerde zorg.

Het volledige traject kent verschillende fasen: via focusgroepenworden uiteenlopende visies op de implementatie van PROM’sonderzocht; een ePROM-gebaseerd palliatief zorgprogrammawordt ontwikkeld waarbij PROM’s worden geïntegreerd inradiotherapeutische zorg gericht op symptoombestrijding;een pilootproject opgezet om de initiële implementatie van hetzorgprogramma uit te testen; na evaluatie en aanpassing volgtonderzoek op een bredere steekproef en worden de effectenvergeleken met een controlegroep.

ARBEID EN GEZONDHEID

Voor mensen met ernstige en langdurige gezondheids -problemen is ‘participatie aan werk’ een belangrijk aspectvan het streven naar volwaardig burgerschap. Hoe kunnenwe kwetsbare mensen daarin beter ondersteunen zodatarbeidsuitval wordt voorkomen?

EVALUATIE VAN DE IMPACT VAN DE NIEUWEREGLEMENTERING OP DE RE-INTEGRATIE OPHET WERK

Recente cijfers van het RIZIV, het beheersorgaan van deziekteverzekering, tonen aan dat het aantal invalide werknemers(meer dan één jaar arbeidsongeschikt omwille van ziekte) devoorbije vijf jaar met bijna 25% is gestegen. LUCAS ging deinvloed van de nieuwe wetgeving na op de re-integratie vanwerknemers. Hiervoor werden focusgroepen ingezet metwerknemers, werkgevers, huisartsen, bedrijfsartsen enadviserend artsen. Een analyse heeft geleid tot voorstellen omde wetgeving beter aan te passen aan de praktijk.

33


Opdrachtgever vzw Think Pink

Projectleiding Chantal Van Audenhove, Inge Neyens enAline Sevenants

Onderzoeker Nana Mertens


Opdrachtgever FWO Vlaanderen


Partner Karin Haustermans, UZ Leuven

Onderzoekers Eva Oldenburger, Aline Sevenants enInge Neyens


Looptijd 2019

Opdrachtgever FOD Werkgelegenheid, Arbeid enSociaal Overleg

Partners Lode Godderis (Onderzoeksgroep Omgevingen Gezondheid) KU Leuven, Jozef Pacolet(HIVA Onderzoeksinstituut voor Arbeid enSamenleving), Jeroen Luyten enVanessa De Greef (ULB)


Onderzoeker Inge Neyens

PROFESSIONALS IN ZORGEN WELZIJN

Professionals in de zorg en welzijn zijn uiteraard één van de belangrijkste partners en doelgroepen

in LUCAS-studies. Zij brengen kennis in de praktijk en maken ze levend. Een belangrijk deel van

het LUCAS-onderzoek is gericht op die professionals en verloopt met die professionals. Immers,

zonder goed opgeleide, gemotiveerde, begeesterde en voldoende zorgverleners zal de zorg en

ondersteuning niet kwaliteitsvol en mensgericht verlopen.

34

35

ZORGBEROEPEN: POORTEN EN DREMPELSVOOR DIVERSITEITSGROEPEN

Stellen dat we zorgpersoneel tekort komen, is een open deurintrappen. Ook dat diversiteitsgroepen het tekort kunnen helpenopvullen, is een boutade geworden. En toch weten we te weinigover de drempels – maar evenzeer over de mogelijke poorten –waarom mensen met een migratieachtergrond wel of niet vooreen zorgberoep als verpleeg-, zorg- of opvoedkundige kiezen.

In dit project heeft LUCAS onderzocht hoe leerlingen in hetsecundair onderwijs, hogeschoolstudenten, werkenden enzij-instromers met een migratieachtergrond tegenover zorg -beroepen staan. Er werd gefocust op drie steden met een grotebevolkingsdiversiteit (Antwerpen, Brussel en Genk). Op basis vande resultaten worden concrete actiepunten geformuleerd voorbeleidsmakers en zorgvoorzieningen zodat ze de toeleiding vannieuwe zorgprofessionals attractiever kunnen organiseren.

WE DECIDE OPTIMISED - VROEGTIJDIGE ZORG -PLANNING VOOR MENSEN MET DEMENTIE

In Vlaanderen leven de meeste personen met dementie in hunhuiselijke omgeving. Toch is een overgang naar het woonzorg -centrum vaak onvermijdelijk van zodra het dementieproces zovergevorderd is dat de draagkracht van de mantelzorgoverschreden wordt of het alleen wonen te onveilig wordt. Veelmensen met dementie brengen bijgevolg hun laatstelevensmaanden door in een woonzorgcentrum.

De overgang van thuis naar een tehuis gaat gepaard metafspraken over de zorgplanning en over levenseindeplanning inhet bijzonder. De door LUCAS ontwikkelde trainingen enonderzoeksprogramma’s ‘We DECide’ (We Discuss End-of-LifeChoices’) en ‘We DECide Optimised’ hebben geleid tot een visie-en inspiratiegids voor de aanpak van deze gesprekken. Dezegids, met inzichten en praktische casussen, is gericht op detoepassing van ‘Shared Decision Making’ of ‘Kiezen in overleg’in de praktijk van woonzorgcentra. Met deze publicatie hooptLUCAS velen te inspireren en aan te zetten tot een optimalekwaliteit van zorg en ondersteuning met het oog op een ‘goededood’ voor mensen met dementie in het woonzorgcentrum.

CAPACITY: ONTWIKKELING EN EVALUATIEVAN EEN PROGRAMMA OM DE PALLIATIEVEZORGCAPACITEIT VAN DE PROFESSIONELESOCIALE ZORG TE VERGROTEN

Het doel van palliatieve zorg is het verlichten van fysiek,spiritueel, psychologisch en sociaal lijden van patiënten en hunfamilies. Ondanks de grote relevantie van haar sociale dimensieheeft palliatieve zorg de voorbije decennia weinig aandachtgekregen. Daardoor is deze zorgcomponent onderontwikkeldgebleven, zowel in België als in andere landen.

Alleen door patiënten en hun families doorheen het complexepalliatieve zorgtraject te begeleiden, kunnen sociale zorg -professionals helpen bij het identificeren van socialezorgbehoeften. Zonder meer kunnen ze een positieve impacthebben op het functioneren en het welzijn van patiënten en hunfamilies. Uit onderzoek blijkt echter dat sociale zorgverlenersvaak te weinig kennis en persoonlijke vaardigheden hebbenom hoogwaardige palliatieve zorg te leveren. Bovendien blijfthun rol onduidelijk en worden ze veel te weinig betrokken bijpalliatieve zorg.



Projectleiding Chantal Van Audenhove, Inge Neyens enKoen Hermans

Onderzoeker Arne Saeys


Opdrachtgever IWT-strategisch basisonderzoek

Projectleiding Chantal Van Audenhove, Anja Declercq enAline Sevenants

Onderzoeker Bart Goossens

PROFESSIONALS IN ZORG EN WELZIJN


Opdrachtgever FWO-SBO Project (S002219N)

Projectleiding Kirsten Hermans, Anja Declercq

Onderzoeker Brent Taels

36

In dit onderzoek evalueert LUCAS de kennis, competenties enpotentiële rollen van sociale zorgprofessionals in palliatievezorgtrajecten in Vlaanderen (deelstudie 5). Daarnaast wordt eenpalliatief zorgprogramma voor sociale zorg ontwikkeld dat denaam PICASO kreeg (Palliative Care Program for Social Care).Dit programma speelt in op die noodzakelijk kennis encompetenties. PICASO wordt na een pilootfase geëvalueerd opvlak van bruikbaar-, haalbaar- en aanvaardbaarheid. Ook wordenmogelijke effecten op een verbetering van de ‘levens einde -geletterdheid’ getoetst. Nadien wordt de effectiviteit van hetprogramma getest in een breder studieopzet.

Dit onderzoek volgt de gekende fasen 0, I en II voor het ontwerpen de evaluatie van complexe zorginterventies zoals voorgesteldin het Framework van de Medical Research Council.

PROFESSIONALS IN ZORG EN WELZIJN

37

Het Steunpunt Welzijn,Volksgezondheid en Gezin2016 - 2021

Sinds 2007 coördineert LUCAS het Steunpunt Welzijn, Volksgezondheid en Gezin (SWVG).

Het is een samenwerkingsverband van verschillende universiteiten, in partnerschap met hogescholen.

In 2016 besliste de Vlaamse overheid dit Steunpunt verder te zetten.

Voor de periode 2016-2021 ligt de focus vooral op het thema ‘Vlaamse Sociale Bescherming’ (VSB).

Daarnaast beantwoordt het expertisenetwerk nieuwe actuele beleidsvragen, waaronder de inzet van

BelRAI-instrumenten. LUCAS staat opnieuw in voor de centrale steunpuntwerking.

CONSORTIUMLEDEN

PARTNERS

Het consortium

KU Leuven • LUCAS, Centrum voor zorgonderzoek en consultancy • Instituut voor Sociaal Recht • HIVA Onderzoeksinstituut voor Arbeid en Samenleving • Leuvens Instituut voor Gezondheidsbeleid • Faculteit Economie en Bedrijfswetenschappen

Universiteit Gent • Vakgroep Marketing, Innovatie en Organisatie • Vakgroep Publieke Governance, Management en Financiën • Vakgroep Huisartsgeneeskunde en Eerstelijnsgezondheidszorg

Vrije Universiteit Brussel • Departement Educatiewetenschappen

Universiteit Antwerpen • Centrum voor Sociaal Beleid

Het Steunpunt heeft als partners:

• Universiteit Hasselt, Centrum voor Statistiek • Thomas More hogeschool, Opleiding toegepaste psychologie • Arteveldehogeschool, Dienst onderzoek en dienstverlening • Hogeschool Gent, Faculteit Mens en Welzijn • UC Leuven-Limburg, Groep Gezondheid en Welzijn

In 2019 werkte LUCAS als promotor of copromotor aanverschillende onderzoeksprojecten in de context van het SWVG.Op de website van het Steunpunt kan de brochureteruggevonden worden die een overzicht geeft van deverwezenlijkingen van het onderzoeksconsortium sinds de startvan het 3de Steunpunt tot en met de zomer van 2019(www.steunpuntwvg.be).

1. Ontwikkeling van een model voorpersoonsvolgende financiering en budgetteringvoor de Vlaamse sociale bescherming

• Het ontwikkelen van een model Persoonsvolgende Financieringbinnen de Vlaamse Sociale Bescherming (MP01)

• Prognoses van zorgnood en model van budgetbewaking(MP02)

• Studie over de uitwerking van indicatoren voor responsa bi li -sering met betrekking tot de werkingskosten zorgkassen (MP03)

• Een vergelijkende studie van het persoonsvolgendfinancieringssysteem in de gehandicaptensector (EF11)

• Evaluatieonderzoek naar de implementatie van hetbasisondersteuningsbudget (EF12)

• Onderzoek naar de inzet van het vrij besteedbaar gedeeltevan het persoonsvolgend budget (EF25)

• Evaluatieonderzoek inzake de procedure maatschappelijkenoodzaak voor de terbeschikkingstelling van een persoons -volgend budget (EF28)

• Proefkader voor de inzet van het persoonsvolgende budgetvoor PmH binnen de erkende capaciteit van een ouderen -voorziening (EF32)

2. Ontwikkeling en implementatie van BelRAIinstrumenten in zorg en welzijn

• Ontwikkelen van een sociale module voor de BelRAI Screeneren het BelRAI Home Care Instrument (EF06.01)

• De ontwikkeling van afkappunten in de BelRAI Screener voorhet zorgbudget voor ouderen met een zorgnood (voorheenTHAB) (EF06.02)

• Ontwikkeling van een BelRAI Screener instrument voorkinderen (EF06.03)

• BelRAI Geestelijke Gezondheidszorg: evaluatie en uittestenvan interRAI-instrumenten GGZ voor toepassing in Vlaanderen(EF06.04)

• BelRAI Revalidatie: evaluatie van interRAI-instrumenten revalidatievoor toepassing in de revalidatie in Vlaanderen (EF06.05)

• Voorbereiding representatieve steekproef BelRAI LTCF inwoonzorgcentra (EF06.06)

• De beoordeling van zorgbehoeften van justitiabelen in deGGZ: De bruikbaarheid van het interRAI forensic supplementen vergelijking met andere forensische beoordelings -instrumenten (EF06.07)

3. De werking van zorg en welzijn in de praktijk

• Beroepsgeheim, samenwerking en maatschappelijke verant -woordelijkheid (EF01)

• Een beschrijvend en evaluerend onderzoek naar hetGeïntegreerd Breed Onthaal (EF02)

• Een solide toekomst voor het Sociaal Werk in Vlaanderen.Het traject naar een sociaalwerk-conferentie in 2018 (EF03)

• Actieonderzoek ter verbetering van de samenwerking tussenprofessionele zorg en mantelzorg (EF07)

• Disengagement geradicaliseerde gedetineerden: beschrijvingen evaluatie praktijk (EF15)

• De ontwikkeling van een multidisciplinaire richtlijn voorvrijheids beperkende maatregelen in de GeestelijkeGezondheidszorg (EF21)

• Een verkennend onderzoek naar de behoefte en gebruik vanhet aanbod in Vlaamse revalidatieconventies (EF23)

• Onderzoek naar het gebruik van en de behoefte aankinderopvang bij ouders met jonge kinderen (0-3 jaar) in hetVlaamse Gewest (EF24)

• Advies betreffende transitie voor de vorming van een steun -puntfunctie, coördinatiefunctie, netwerking en samenwerkingen ombudsfunctie geestelijke gezondheid (EF26)

38

HET STEUNPUNT WELZIJN, VOLKSGEZONDHEID EN GEZIN

39

• De ontwikkeling van regionale netwerken autisme inVlaanderen (EF27)

• Een historisch perspectief op het hedendaags debat over devermaatschappelijking van de zorg in Vlaanderen. Op zoeknaar continuïteit en discontinuïteit (EF29)

• Wetenschappelijke opvolging en evaluatie: Geïntegreerdbreed onthaal - onthaaltrajecten voor mensen met een adviesniet toeleidbaar (EF31)

• Academische werkplaats Autisme (EF33)• Onderzoek over de analyse van de ondersteuningsbehoefte

van de formele kinderopvang m.b.t. inclusieve kinderopvangen een analyse van de ervaringen van de Centra voorInclusieve Kinderopvang (EF35)

• De ontwikkeling van een multidisciplinaire richtlijn voor hetbetrekken van de context in de geestelijke gezondheidszorg(EF37)

• Vervolgstudie multidisciplinaire richtlijn afzondering en fixatiein de residentiële GGZ: Herwerking tot een gebruiks -vriendelijke richtlijn en uitbreiding met technieken, ook voortoepassing in de residentiële jeugdzorg (EF38)

• Evaluatie van de werking m.b.t. seksuele gezondheid bij sub-saharaanse Afrikaanse migranten (EF39)

• Veerkracht tijdens en tot 2 jaar na de zwangerschap. Nieuweuitdagingen voor de geestelijke gezondheidszorg in de eerste1000 dagen van het leven (EF41)

• Onderzoek naar de wachtlijsten voor multidisciplinairediagnostiek van ontwikkelingsstoornissen in Vlaanderen, metspecifieke aandacht voor autisme (EF42)

• Wetenschappelijke evaluatie van de projecten ‘specifiekewoonvormen voor jongvolwassenen met psychischeproblemen’ en de projecten ‘aanklampende zorg naarzorgmijdende mensen met psychische problemen die sociaalhuren’ (EF43)

• Zorgberoepen: poorten en drempels voor diversiteitsgroepen(EF45)

• Onderzoek naar de plaats en de werking van RTH-dienstenbinnen de eerste lijn (EF46)

• Wetenschappelijk onderzoek ter ontwikkeling van een samen -werkingsmodel tussen CGG en CAR dat resulteert in directezorg voor kinderen en jongeren met complexe, meervoudigeproblematieken en (vermoeden van) comorbiditeit (EF48)

• Literatuurstudie personele voorwaarden residentiëleouderenzorg (EF51)

• Wetenschappelijke procesevaluatie van de kleinschaligewooneenheden (in het kader van het uitbreidingsbeleidwerf 3) (EF54)

• Onderzoek naar het effect van veerkracht in de perinataleperiode (EF56)

4. Onderzoek inzake weten regelgeving enbeleidsevaluatie

• Juridisch onderzoek Vlaamse Sociale Bescherming (EF04 (1)en (2))

• Wetenschappelijke begeleiding m.b.t. de afstemming van hetbeleid inzake Vlaamse Sociale Bescherming op het sociaalbeleid van de Gemeenschappelijke Gemeenschaps commissievan Brussel-Hoofdstad (GGC) (EF05)

• Onderzoek over de operationalisering en harmonisering vaninkomensselectiviteit in het Vlaams gezinsbeleid (EF14)

• Uitwerking decreet en uitvoeringsbesluiten GeestelijkeGezondheid (EF16)

• Juridisch onderzoek - naar de actualisering van hetbestaande woonzorgdecreet (EF18)

• Exploratief onderzoek naar het voorkomen van minderjarigendie overnachten in een politiecel of via gedwongen opnameworden opgenomen in de volwassenenpsychiatrie en demogelijke aanpak ervan in Vlaanderen (EF20)

• Juridisch onderzoek naar uitwerking van de besluiten VlaamseRegering die moeten worden opgemaakt in het kader van hetaangepaste decreet Vlaamse sociale bescherming en deactualisering van het woonzorgdecreet (EF22)

• Onderzoek naar de opportuniteit en de waarde van deparameters in het financieringssysteem voor de infrastructuurvan de Vlaamse ziekenhuizen (EF34)

• Onderzoek ‘Evaluatie van het decreet van 12 juli 2013betreffende de integrale jeugdhulp’ (EF36)

• De trajecten van kwetsbare gezinnen met jonge kinderen opzes levensdomeinen (EF40)

• Ethische screening van technologische innovaties in degezondheidszorg: overzicht van methoden, strategieën enaanbevelingen (EF47)

• Vooronderzoek ‘Monitoring en evaluatie van het decreetjeugddelinquentierecht’ (EF49)

• Staatssteun in het beleidsdomein Welzijn, Volksgezondheiden Gezin (EF53)

5. Indicatoren en monitoring

• Kwaliteitsindicatoren kwaliteit van leven en zorg voorpersonen met cognitieve problemen, waaronder voornamelijkdementie, die verblijven in een woonzorgcentrum (EF08)

• Vlaams indicatorenproject woonzorgcentra: opvolging van dekwaliteitsindicatoren (EF09 (1) en (2))

• Het ontwikkelen van een concept voor de realisatie van eenlongitudinaal onderzoek in de jeugdhulp (EF10)

• De ontwikkeling van een Vlaamse Kind-check voor deGeestelijke Gezondheidszorg (EF13)

• Kwetsbare gezinnen in Vlaanderen: evidentie enaanbevelingen op basis van de gezinsenquête 2016 (EF17)

HET STEUNPUNT WELZIJN, VOLKSGEZONDHEID EN GEZIN

40

• Ontwikkeling kwaliteitsindicatoren in de thuiszorg – trajectmet de diensten voor gezinszorg en aanvullende thuiszorg endiensten maatschappelijk werk van de ziekenfondsen (EF19)

• Normerings- en valideringsonderzoek van de ABAS-3, eenschaal voor adaptief gedrag (EF30)

• Longitudinaal onderzoek in de jeugdhulp en intersectoraaljaarverslag jeugdhulp (EF44)

• Longitudinaal onderzoek in de jeugdhulp (EF52)• Wetenschappelijk onderzoek 1) ter ontwikkeling van een

referentiekader over continuïteit in de zorg voor personen metgeestelijke gezondheidsproblemen en 2) ter verdereontwikkeling en concrete aanvulling van een referentiekaderover forensische geestelijke gezondheidszorg (EF57)

Doctoraatsonderzoek

In 2019 werkten er bij LUCAS vijf bursalen aan hun doctoraats -onderzoek. Ze worden daarbij ondersteund door stafleden en(co)promotors.

• we DECide Optimised: naar een betere communicatie overvroegtijdige zorgplanning bij personen met dementie inwoonzorgcentraBart Goossens o.l.v. prof. dr. Chantal Van Audenhove(promotor), en prof. dr. Anja Declercq en dr. Aline Sevenants(copromotors)

• Identifying best practices for care-dependent elderly bybenchmarking costs and outcomes of community careLiza Van Eenoo o.l.v. prof. dr. Anja Declercq (promotor)

• De sociale context van zorgvragers in de thuiszorg: deontwikkeling van een sociaal supplement bij de BelRAIScreener en het interRAI thuiszorginstrumentShauni Van Doren o.l.v. prof. dr. Anja Declercq (promotor)

• The development and evaluation of a program to increaseprofessional social care capacity in palliative careBrent Taels o.l.v. prof. dr. Anja Declercq (promotor)

• eaRly dEmentiA Caregiving supporT (REACT) program: studyprotocol for experiment and evaluation with interRAIinstrument through the Medical Research Council frameworkShanshan Wang o.l.v. prof. dr. Anja Declercq en dr. Johannade Almeida Mello, met de China Scholarship Council (CSC)

Stafleden van LUCAS zijn (co)promotor in onderzoeken vandoctorandi buiten LUCAS:

• Integration of palliative care into home, nursing home andhospital care and into the community: role and experiencesof family carers Maarten Vermorgen o.l.v. prof. dr. Joachim Cohen en prof.dr. Chantal Van Audenhove (promotors), dr. Aline De Vleminck(copromotor)

• Verantwoording afleggen in het sociaal werk. Eeninternationaal-vergelijkende casestudie naar accountability-strategieën Michelle van der Tier (Hogeschool Zuyd) o.l.v. prof. dr. KoenHermans

• Validation and optimization of the oral health-related sectionof the interRAI suite of assessment instrumentsStefanie Krausch – Hofmann o.l.v. prof. dr. Joke Duyck(promotor), prof. dr. Dominique Declerck, prof. dr. AnjaDeclercq en prof. dr. Jan De Lepeleire (copromotors)

• Exploring the use of electronic Patient Reported OutcomeMeasures (ePROMs) to improve quality of life (QoL) andintegrated care for cancer patients treated with palliativeradiotherapyEva Oldenburger o.l.v. prof. dr. Karin Haustermans(promotor), Annemarie Coolbrandt en prof. dr. Chantal VanAudenhvoe (copromotors)

41

Kennisverspreidingen valorisatie

LUCAS brengt regelmatig een nieuwsbrief uit met actuele informatie. Daarnaast wordt er sterk ingezet

op internationale wetenschappelijke publicaties, vorming, dienstverlening en netwerking.

VAN KENNIS NAAR PRAKTIJK

WEBINARS

LUCAS vierde in 2019 zijn 30-jarig be

0841 BRO JV2018 LUCAS - KU Leuven€¦ · LUCAS onderzoekt. LUCAS vormt. LUCAS verbindt. Op het...

Documents

Transcript of 0841 BRO JV2018 LUCAS - KU Leuven€¦ · LUCAS onderzoekt. LUCAS vormt. LUCAS verbindt. Op het...