PPP-NIEUWSBRIEF

November 2007 /9

Inleiding

Cochrane Review Tijdens de kick-off middagen op 27 september en 4 oktober jl., die velen van u hebben bijgewoond, was het prettig dat er ook ruimte was voor discussie. Die werd ten volle gebruikt en na afloop voelden wij ons ook gevoed door uw commentaar en ideeën. In de nieuwsbrief van oktober 2007 hebben we dan ook prompt stilgestaan bij de Cochrane review over creatieve therapie Integrale Psychiatrie

Een andere vraag uit de zaal betrof het ontbreken in het zorgprogramma van modules uit de integrale psychiatrie. Daar zal in de nieuwsbrief van deze maand aandacht aan worden gegeven Tot slot

Als u iets mist, als u iets vindt, als u iets weet, als u iets gevonden heeft in relatie tot het zorgprogramma of de doelgroep, laat het ons (redactie) weten. Wij beschouwen ieder contact als betrokken en gaan er met plezier op in.

Integrale Psychiatrie Tijdens de bijeenkomsten die de Provinciale Programmagroep Psychotische stoornissen heeft georganiseerd eind september en begin oktober 2007 kwam de vraag naar voren waarom in het zorgprogramma de integrale psychiatrie niet is opgenomen. Wij zullen hierop proberen een antwoord te geven, wetende dat “nee verkopen” niet leidt tot populariteit. Toch zal dit, de wellicht voorlopige, conclusie zijn. Wat is integrale psychiatrie?

Integrale psychiatrie doet een poging om alternatieve vormen van therapie, maar ook religieuze en zingevende activiteiten integraal aan te bieden samen met de gangbare psychia-trische interventies. Zij noemen dit “Complementaire en

Alternatieve Geneeswijzen”. Lentis loopt landelijk voorop met de initiatieven om in de integrale psychiatrie de kloof die is ontstaan tussen (om met Paul van Dijk te spreken) universitaire en niet-universitaire interventies. Alternatieve interventies zijn bijzonder populair en zijn dat ook al heel lang geweest. Boeken met in de titel de woorden “Geneeswijzen” staan in vele boekenkasten in Nederland.

U leest de maandelijkse nieuwsbrief van de Provinciale Programmagroep Psychotische stoornissen (kortweg: PPP). De programmagroep is een samenwerkingsverband tussen Lentis/Linis en het UCP. Deze

samenwerking heeft als doel een gezamenlijk zorgprogramma te

implementeren en te komen tot een cliëntvolgsysteem voor mensen met

een psychotische stoornis.

Programma Psychotische

Stoornissen

Programmaleider:

Rob Versteden

Voorzitter Provinciale

Programmagroep:

Rikus Knegtering

Secretariaat:

Marja Hillenga

Leden van de Provinciale

Programmagroep

Psychotische stoornissen:

Jelly Bruining

Marian Dethmers

Carla Dijkslag

Agnes Glastra

Mense Anne Hartsema

Sarwar Joanroy

Anita Jonkers

Anneke van der Krieke

Astrid Kuster

Pieter Jan Mulder

Harald Schneider

Gosse Venema

E-mail:

Programma Psychose/GGZGRN

ppp@lentis.nl

Redactie:

Van Oldenbarneveltlaan 15

9716 EA Groningen

050-5751369

“Geneeswijzen” staan in vele boekenkasten in Nederland. Wanneer je het intypt bij een bekende internetboekhandel krijg je maar liefst 433 hits. Integrale therapie is niet ontwikkeld voor mensen met langdurige problematiek en zeker niet specifiek voor mensen met psychotische stoornissen. Herstelondersteunende zorg In de zorg voor mensen met langdurige problematiek bestaat al langer behoefte aan alternatieve benaderingen die tot ondersteuning van herstelprocessen kunnen dienen. Aan de universiteit van Boston is al geruime tijd een Herstelcentrum verbonden. Naast de toepassing van rehabilitatiemethodieken worden daar ook “alternatieve interventies” aangeboden. De “empowerment beweging” ligt hieraan ten grondslag, die tot doel heeft mensen met chronische problematiek als gevolg van een ernstige, psychiatrische ziekte te ondersteunen door hen sterker te maken. Sterker in hun zelfvertrouwen, in hun perspectieven, in het hernemen van de regie over hun eigen leven, maar vooral ook door hen met een open geest tegemoet te treden. Aan de Boston University (het Centrum voor Psychiatrische Rehabilitatie) wordt ook veel onderzoek gedaan naar welke activiteiten het herstel van mensen met ernstige, psychiatrische ziekte (severe mental illness) daadwerkelijk ondersteunen. Dichter bij huis vinden we een mooi voorbeeld van zo’n herstelondersteunende voorziening in Sint-Nicolaasga, te weten Wilhelminaoord van de GGz-Friesland. Het lectoraat Rehabilitatie van de Hanzehogeschool heeft recent een RAAK project verworven, waarbij RAAK staat voor Regionale Aandacht en Actie voor Kenniscirculatie. Naast “ervaringsdeskundigheid” staat in dit tweejarige project “herstelondersteunende zorg” centraal. Een werkgroep gaat onderzoeken wat hierover bekend is en wat mogelijke zorgvormen zijn om herstel bij mensen met langdurige problematiek te bevorderen. Herstel, herstelondersteunende zorg en empowerment zijn door en voor mensen met ernstige, psychiatrische ziekten en zeker ook mensen die lijden aan een psychotische stoornis ontwikkeld. Het ontbreekt echter nog aan kwalitatief voldoende onderzoek. Het zorgprogramma psychotische stoornissen

Primair is het zorgprogramma opgebouwd uit interventies die evidence-based zijn en toegespitst op de doelgroep of waarover deskundigen consensus hebben over hun zinvolheid. Dat betekent tevens dat onze aandacht nu uitgaat om allereerst de evidence-based-practices over de volle breedte van de doelgroep in te voeren en de kwaliteit er van te borgen.

VERWIJZERTJES

SAMENWERKING

Lentis Linis UMCG

Universitair Centrum Psychiatrie

KENNISCENTRA

Kenniscentrum Schizofrenie Kenniscentrum Rehabilitatie

CLIËNTEN, PATIËNTEN EN NAASTBETROKKENEN

Psychoseplein

Ypsilon Anoiksis

labyrint/in perspectief Tien sleutelfactoren voor herstel Stichting Recovery Nederland

ALGEMENE INFO

Netwerk Vroege Psychose Pandora

ONDERZOEK EN WETENSCHAP

medscape Richtlijn schizofrenie

ZORGPROGRAMMA PSYCHOTISCHE STOORNISSEN

Klik hier voor het rapport

De invoering van het Registratie- en Volgsysteem Psychotische Stoornissen zal in 2008 een hoge prioriteit krijgen, alsmede het “uitzetten” van de interventies in stad en regio. Met het uitgebreide rehabilitatieaanbod dat in het programma is vervat, wordt naast de medische zorg ook aan de kwaliteit van leven veel aandacht besteed. Uiteraard volgen wij de ontwikkelingen van de integrale psychiatrie met belangstelling, maar er liggen nog veel vragen die beantwoord moeten worden, zeker als het gaat om de doelgroep waarvoor het zorgprogramma is bedoeld. Zo is er nog onduidelijkheid over de plaats van waar vragen op het gebied van alternatieve benaderingen moeten worden beantwoord. Moet de geestelijke gezondheidszorg dit wel doen of zou juist een koppeling aan een opleiding niet beter zijn? Op dit moment, als het gaat om uitbreiding van het zorgprogramma, heeft het onze voorkeur om gezamenlijk met patiëntenorganisaties, organisaties van naastbetrokkenen en professionals tot initiatieven te komen. Het eerdergenoemde RAAK project is daarvan een goed voorbeeld, maar ook de deelname van alledrie de genoemde groepen aan de Provinciale Programmagroep Psychotische stoornissen.

Anoiksis nieuws Interview met Mette Lansen, voorzitter van de

vereniging Anoiksis

Hoe lang ben je nu al voorzitter en bevalt het? Ik ben nu ruim twee jaar voorzitter en hoewel ik het niet ambieerde begin ik het wel steeds leuker te vinden. Er moeten natuurlijk ook minder leuke klussen worden gedaan zoals begrotingen, jaarverslagen en gesteggel met het landelijk GGz-platform (LPGGz), maar dat neem ik voor lief. Wat is het belangrijkste dat de vereniging Anoiksis in de komende jaren moet realiseren? Er staat veel op stapel vanuit de politiek, zowel aangaande financiering van patiëntenorganisaties als van het zorgstelsel. Wij moeten dus enerzijds een vorm vinden om zelf als lotgenotenvereniging te overleven en er anderzijds voor knokken dat de kwaliteit van de zorg ook voor minder mondige burgers gewaarborgd en liefst ook verbeterd wordt. Er is vrij veel verloop onder actieve leden, waaronder

regiocoördinatoren. Zie je dit als probleem en wat is er aan te doen? Actief zijn in een patiëntenvereniging is vaak een fase in een herstelproces. Mensen krijgen een diagnose en willen daar meer over weten. Ze willen informatie en praten met anderen, die soortgelijke dingen meemaken.

Vaak, en zeker als het beter met mensen gaat, gaat deze fase voorbij. Willen ze iets anders, iets nieuws, verder met hun leven. Als Anoiksis daarin een opstapje is geweest, dan is dit mooi meegenomen. Voor de organisatie is het wel eens lastig en als morgen alle actieve leden met wie het wat beter gaat zouden opstappen, hebben we beslist een probleem, maar op individueel niveau is het meestal niet verkeerd. De oplossing is het werven van voldoende nieuwe leden. Er is altijd wel geld om activiteiten te realiseren. Hoe komt Anoiksis aan geld? Een deel van het geld komt van de leden zelf, het lidmaat-schapsgeld. Voor elk betalend lid krijgen we daar bovenop subsidie waar we een begroting voor moeten indienen en die we moeten verantwoorden. Soms verdienen actieve leden iets voor de vereniging door deel te nemen aan bepaalde projecten en regelmatig krijgen we donaties en legaten. Het kantoor wordt grotendeels betaald door farmaceuten. Incidenteel hebben we ook wel eens aparte financiering voor een bepaald project, zoals bijvoorbeeld de training voor ervaringsdeskundigen. Wat is het belangrijkste dat Anoiksis als patiënten-vereniging de laatste 14 jaar heeft gerealiseerd? Veel van wat is gerealiseerd, is gedaan in samenwerking met anderen zoals wetenschappers en zorgverleners. Het belang-rijkste dat Anoiksis op eigen kracht heeft gerealiseerd, is dat er in vele regio’s lotgenotengroepen draaien. Verder zijn er vijftig Open Geesten uitgekomen, is er een informatieve website, brengen we eigen publicaties uit en hebben we een groeiend aandeel in (het promoten van) ervaringsdeskundigheid. Dank je wel Mette voor het interview.

Mense Anne, regiosecretaris

Ypsilon

Visiesheets In een reeks visiesheets legt Ypsilon vast wat haar officiële standpunten zijn rond actuele onderwerpen. De documenten geven extern in krachtige bewoordingen weer waar Ypsilon voor staat en wat men van de vereniging kan verwachten. Intern geven ze richting aan het werk van belangen-behartigers, die zich gesteund weten door een breed-gedragen visie. Voor de meest recente versie van een visiesheet kunt u altijd

terecht op de website van Ypsilon: www.ypsilon.org/visie

Cochrane Cochrane Cochrane Cochrane Onderwerp

Assertive Community Treatment (ACT) Achtergrond

In het begin van de jaren zeventig van de vorige eeuw is ACT ontwikkeld als een reactie op de grootschalige sluiting van psychiatrische ziekenhuizen in de Verenigde Staten. Een proces dat in Nederland langs een meer geleidelijke weg heeft plaatsgevonden. Doelen De doelen van ACT teams zijn om psychiatrische patiënten in contact te houden met de hulpverlening, het aantal (her)opnames te beperken en de kwaliteit van leven bij patiënten te verhogen. Selectiewijze

In het metaonderzoek zijn randomised controlled trials opgenomen, waarin vergelijkingen werden getrokken met gewone maatschappelijke zorg, klinische rehabilitatie en casemanagement. De doelgroep betrof telkens mensen met een ernstige psychiatrische ziekte in de volwassen leeftijd. Resultaten ACT in vergelijking met standaard zorg leverde op dat cliënten zich meer tevreden voelden, betere huisvestingsituatie genoten, vaker werk hadden en minder vaak en minder lang werden opgenomen. Hoewel de kosten van de ziekenhuisopname werden gereduceerd verdween dat voordeel wanneer alle kosten van de ACT werden meegerekend. Dit laatste geldt ook voor de vergelijking met casemanagement. Er is ook hier weer een reductie in ziekenhuiskosten, maar wanneer alle kosten worden meegerekend dan valt dit voordeel weg. Uiteraard is er wel sprake van minder en in der lange opnames. Ook in vergelijking met rehabilitatie vanuit het ziekenhuis zien we dezelfde verschillen optreden in opnamebeloop. Daarnaast woonden cliënten die ACT ontvingen vaker zelfstandig. Conclusie

Door de onderzoekers wordt een aanbeveling gedaan aan beleidsmakers, medici en cliënten om de oprichting van ACT-teams te stimuleren. Zij constateren dat ACT een effectieve benadering is voor mensen met ernstige psychiatrische ziektebeelden (severe mentally ill people). Het is niet zo, dat door de invoering van ACT kan worden bezuinigd. Het is eerder zo dat ACT een verschuiving betekent van klinische naar ambulante kosten. Cochrane-auteurs:Marshall M, Lockwood A.

Impressies van het congres ACT en het

verlangen in Leiden op 27 september jl. Deel 1

1.Uit de lezing Implementatie van ACT in GGZ Leiden en

omstreken, Oestgeest door Menno Moraal

Hoe verliep voorbereiding in Leiden? � Draagvlak creëren � Verandertraject op gang brengen � Continuïteit waarborgen � Voornemen: starten met 50 cliënten (is gelukt) � Starten met 2e team van 140 cliënten (is niet gelukt in

netwerkvorming, overname van andere cliënten, teamrollenmodel gebruiken)

De ontwikkeling willen

Terugkijkend vindt hij de intenties op het gebied van methodiek bij start te ambitieus: èn recovery èn IPS èn IDDT èn Tijdslijnmethodiek (biografie). Daarnaast wilde men:

� Contact houden met betrokkenen (ook door brieven schrijven etc)

� Blijven netwerken N.B.: Ambulante woonbegeleiding was niet in het ACT team opgenomen.

“Het moeten”, oftewel de implementatie-eisen vanuit

de Raad van Bestuur: � HKZ procedures opstellen en volgen � EPD voor 95% in dossiergegevens � Werkbezoeken afleggen � Productie halen en registratie zorgvuldig bijhouden � Samenwerking met dagkliniek, BW’s , ziekenhuizen.,

politie, buren, familie, rechters etc Het moeten dealen met de overmaat aan bureaucratie heeft veel zand in de raderen opgeleverd. Wat ging goed in Leiden?

� Cliënten wonen beter � Minder crisis, minder opnames � Minder druggebruik door cliënten � Niet iedereen willen huisvesten!! � Teambuilding � Keuze voor modelgetrouwheid � Rol teamleider

Wat had gemoeten in de voorbereiding?

� Langere voorbereidingstijd � Eerst meer werkbezoeken afleggen over

herstelwerkzaamheden, netwerkvorming en samenwerkingsverbanden

� Kennisnemen van modelgetrouwe teams: hoe integreer je Rehabilitatie en Recovery?

� Tijdens voorbereidingsfase meer keuzes maken zodat

ACT betekent

Assertive

Community

Treatment

de rode lijn voor intern en extern duidelijk is � Eerst team trainen (rollen analyseren etc), dan samen

gaan werken, ook intensiever trainen dan was gebeurd.

� Eerst meer financiële armslag bij directie bereiken � Eerst meer gegevens verzamelen: wat heeft bij ons

zin, wat niet etc.; positieve feedback gegevens van act cultuur

Wat had gemoeten in de ontwikkeling?

� Keuzes maken in ontwikkeling � Meer sturing op resultaat � Meer borgen; hoe blijft het werk stabiel, hoe verder

gaan bij… � Stimuleren van feedbackcultuur (aan- en afspreken) � Meer verandervaardigheden bij de manager � Coaching van de teamleider

Wat zijn de verlangens van ACT team in Leiden ? � Goede zorg bieden voor de moeilijkste cliënten � Minder bureaucratie � Prettig effectief en zinvol werken � In jezelf blijven geloven � Samenwerken met partners � (Niet te beroerd zijn om) *aanvulling Maria nieuwe

wegen te gaan bewandelen

2. Uit de lezing van Lex de Boer van woningcoörporatie

Portaal Missie van Portaal:

• Iedereen onder dak • Je gedraagt je en je betaalt je huur • Als je dat niet kunt dan helpen we je op weg

t.a.v. ‘je gedraagt je’: • We (huurders) kennen de buren • Respecteren elkaars ruimte • Zijn wederzijds aanspreekbaar op gedrag • Vegen onze stoep • En leveren een bijdrage aan de buurt

Portaal neemt ketenregie voor huurders met een gebruiks-aanwijzing. Er wordt gebruik gemaakt van een zgn. driehoekscontract tussen huurder, zorginstelling en verhuurder. Zonder begeleidingsovereenkomst krijgen huurders met een gebruiksaanwijzing geen huurover-eenkomst. Er wordt dus een gecombineerde huur- en begeleidingsovereenkomst opgesteld met de huurder. Hierin staat dat de huurder begeleiders van de zorginstelling moet toelaten en diens aanwijzingen op moet volgen.

3. Uit de lezing van Annemarie Kroet, werkzaam als

ervaringsdeskundige in ACT Team bij Parnassia / Den Haag

Uit haar biografie: een PMT-er vroeg haar wat haar individuele

verlangens waren en daarmee begon uiteindelijk haar herstelproces. Dit was de eerste persoon die niet bezig was met symptoombestrijding etc. Haar positie binnen ACT team: ervaringswerker met SPW/SPH diploma

� Bruggenbouwer en bondgenoot zoals beschreven door Anette Plooy in laatste nr. van Rehabilitatie

Tip: sluit aan bij de persoonlijke verlangens van de cliënt in het hier en nu Maria Ufkes en Marrie Venderink

Stichting Recovery Nederland 6 WOONGROEPEN IS EERSTE START

De Stichting Recovery Nederland (SRN) gaat werken aan het

opzetten van zes woongroepen voor mensen met schizofrenie. De zes, alle gepland in de Noordelijke provincies, is als het

aan SRN ligt de start van een landelijke aanpak. Dat bleek op

een conferentie die de stichting gaf in Oranjewoud op 25 oktober jl.

Begin 2008 begint woningstichting Accolade Groep daar met de bouw, maar het zal nog wel anderhalf jaar duren voordat de groepen zijn gerealiseerd, aldus voorzitter Auke van Dijk. Mensen kunnen zich daarom niet nu al inschrijven om voor een plek in aanmerking te komen. De woongroepen waar de SRN mee wil starten worden opgezet in Franeker, Hinde-loopen, Joure, Leeuwarden, Oosterwolde en een dorp in Dongeradeel. Eigenlijk gaat het om meer dan wonen: de SRN werkt vanuit een concept waarbij patiënten worden begeleid bij wonen, werken, leren en herstel. Nu valt zo'n 30 procent van de mensen met schizofrenie na ontslag uit een inrichting in een gat. Het ontbreekt aan goede begeleiding, waardoor het hen vaak niet lukt de draad weer op te pakken. De Recovery-methode leert mensen met schizofrenie met hun handicap te leven door hen zelf 'eigenaar' te maken van hun herstel-proces. De patiënt beslist dus zelf mee over wat daarvoor nodig is. Zorg wil de SRN inkopen bij verschillende organisaties als GGz Friesland, SMO Fryslan of de thuiszorg. In Franeker, Hindeloopen en Dongeradeel zijn al locaties gevonden, in de andere plaatsen is de stichting nog op zoek, meldt de Leeuwarder Courant die verslag deed van de conferentie. In de gemeente Dongeradeel gaat het om een boerderij aan het Wad, in Hindeloopen om een plek aan de rand van de stad. Het is de bedoeling dat de patiënten steeds in de buurt terecht kunnen voor werk of dagbesteding. De kleinschalige 'woonclusters' zullen bestaan uit zeven tot twaalf appartementen met een gemeenschappelijke ruimte. De patiënten wonen zelfstandig, maar er zijn altijd anderen in de buurt.

Vrijdag 26 oktober 2007 (20071026)

bron: Leeuwarder Courant copyright: Redactie Schizofrenie Bulletin / Ypsilon

locatie: schizofrenieplein.nl

TMS onderzoek BCN Neuro Imaging Center

TMS staat voor Transcraniele Magnetische Stimulatie. Dit is

een ongevaarlijke en pijnloze techniek, waarbij de hersencellen tijdelijk kunnen worden beïnvloed door het

geven van magnetische pulsen op het hoofd. Deze methode

wordt reeds succesvol toegepast in de behandeling van depressie. Sinds enkele jaren doet men ook onderzoek naar

het gebruik van TMS bij de behandeling van mensen die

“stemmen horen”. Het BCN Neuro Imaging Center en het Universitair Centrum Psychiatrie zijn samen een dergelijk onderzoek gestart, met als doel meer te weten te komen over hoe TMS werkt en hoe we het effect ervan kunnen vergroten. Dit onderzoek is gericht op mensen die stemmen horen, ondanks behandeling met medicijnen. Deelnemers worden op basis van toeval ingedeeld in de “echte” TMS groep of de “placebo” groep. Op deze wijze kan men nagaan of de gevonden effecten werkelijk het gevolg zijn van de TMS behandeling. De behandeling met TMS vindt plaats gedurende zes opeenvolgende werkdagen. Daarnaast worden ook een aantal vragenlijsten en interviews afgenomen en wordt er een MRI scan gemaakt van de hersenen vóór en ná de behandeling. Het maken van de hersenscans heeft tot doel meer inzicht te krijgen in het functionele effect van TMS op de hersenen.

Nieuw model voor verliesverwerking bij

schizofrenie Verlies en verlangen : over verliesverwerking bij schizofrenie : een kader, een training voor hulpverleners en de rol van de geestelijk verzorger nader belicht

Muthert, Hanneke

Hanneke Muthert is recent gepromoveerd aan de Rijks-universiteit Groningen op een onderzoek naar de effectiviteit van een training die zij heeft ontwikkeld voor hulpverleners.

Voor meer informatie

kan contact worden opgenomen met:

Drs. A. Vercammen

(onderzoeker),

BCN Neuro Imaging Center

A. Deusinglaan 2

9713 AW Groningen Telefoon: 050-3638999

In deze training worden behandelaars opgeleid in het omgaan met mensen met schizofrenie op het gebied van verlies-verwerking. Zij constateert dat deze verwerking en de existentiële vragen die dit oproept aan de tafel bij de behandelaar te weinig aan bod komen. Onder het gevleugelde ”wat kun je nog wel?” verstopt zich op die manier een onvermogen om stil te staan bij wat er gebeurd is, bij wat verloren is gegaan. Muthert gaat met haar benadering uit van een actieve houding in de verwerking van het verlies, waarbij die acties op maat worden ontwikkeld in de dialoog tussen hulpverlener en patiënt. Zij verzet zich daarbij duidelijk tegen de passieve verwerkingsmodellen, waarbij mensen als vanzelf door verschillende fasen gaan. Het proefschrift is in boekvorm verschenen bij Van Gorcum

Belastingtoko De Belastingtoko houdt een dag per week kantoor op een locatie in Groningen. Momenteel heeft de Belastingtoko een aantal medewerkers, cliënten van Lentis, die onder leiding van een van de bestuursleden van de Stichting Nieuw Nabuurschap werken aan teruggaaf voor mensen met een langdurige psychische beperking. In de regel kunnen mensen met een uitkering belastinggeld terug ontvangen. Heeft u een uitkering en wilt u belastinggeld terugvragen? De Belastingtoko doet dit gratis voor cliënten van Lentis. De Belastingtoko is open op: Woensdag 13.00 – 17.00 uur en vrijdag 10.00 – 15.00 uur. Maak snel een afspraak! Hoendiep 95, 9718 TE GRONINGEN. Telefoon: 050-5713999.

Congressen Op 15 december 2007 wordt er een onderzoekspresentatie over psychotische stoornissen voor familie en patiënten gegeven in de blauwe zaal van het UMCG van 13.00 – 17.30 uur. U dient zich van tevoren op te geven bij het secretariaat van het UCP, afd. Psychosen: telefoon 050-3612132 of via een mailtje psychosen@psy.umcg.nl Geef daarin duidelijk aan: naam, adres, postcode en woonplaats en aantal personen.

Groepen Hierbij willen wij u op de hoogte brengen van de start van de cursus oriënteren op leren voor cliënten. Mogelijk kunt u (indien van toepassing) uw cliënten hiervan op de hoogte brengen.

Verlies en verlangen Hanneke Muthert

Doelstelling:

De cursus “ oriënteren op leren oriënteren op leren oriënteren op leren oriënteren op leren ” heeft als doel cliënten met een heden en/of verleden in de psychiatrie de mogelijkheid te bieden om zich te oriënteren op eigen scholingswensen en daarmee samenhangende onderwerpen. Werkwijze

De cursus wordt gegeven in een groep van 6 tot 12 personen en bestaat uit 8 bijeenkomsten van 2 1/2 uur per dagdeel. Onderwerpen die o.a. aan bod zullen komen zijn:

• Ben ik al zover dat ik weer een cursus, opleiding kan doen of zijn er (nog) veel twijfels en belemmeringen. en dan ….?

• Is voor mij al duidelijk wat ik wil studeren of op dit moment (nog) niet?

• Wat is het goede moment om te starten? • Hoe zit het financieel? • Welke mogelijkheden zijn er om me voor te bereiden op

een nieuwe, onbekende onderwijsomgeving • Wat zijn eventuele mogelijkheden voor ondersteuning

binnen school. • Wat vertel ik wel, wat niet over mezelf. • Zijn er specifieke studievaardigheden waar ik moeite mee

heb, of in hoeverre beïnvloeden psychische klachten mijn functioneren op school en wat daarmee

Punten die wij belangrijk vinden voor deelname

Van de cursisten verwachten wij:

• Gemotiveerd zijn voor deelname. • Bereid zijn alle dagen mee te doen. • Tot de doelgroep behoren. Kosten

Er zijn aan het volgen van deze cursus geen kosten verbonden

Algemeen

De cursus “ oriënteren op leren ” wordt aangeboden door medewerkers van C.I.R.E. (Centrum voor Individuele Rehabilitatie en Educatie) onderdeel van de GGz. Bij een aantal onderdelen van de cursus kunnen mede-

werkers uit onderwijs, UWV en SOZAWE informatie en voorlichting geven

Procedure

De cursist kan zich telefonisch, schriftelijk of on-line aanmelden. Plaatsing gebeurt op volgorde van binnen-komst. Centrum Zorgontwikkeling,

Bureau Ondersteuning

J. van Oldenbarne-veltlaan 15a,

9716 EA Groningen

telefoon 050-5751369 of via www.cenzor.nl

Start:

dinsdagmiddag 4 december 2007 Locatie:

De Wissel, J.v.Oldenbarneveltlaan 15a, Groningen Tijdstip:

13.30 – 16.00 uur Trainers: Maria Ufkes en Conny Kochx