Dyslexiebeleid CBS Het Spectrumnovember 2018 – september 2021

Vastgesteld door MT: 17-10-2018Vastgesteld door MR:Vastgesteld door team:

Inhoud

1. Inleiding Blz. 32. Dyslexie en Het Spectrum Blz. 33. Wat is dyslexie? Blz. 34. Oorzaken van dyslexie Blz. 35. Gevolgen van dyslexie Blz. 46. Zorg Blz. 57. Signaleren van dyslexie Blz. 68. Begeleiding leerling dyslexie Blz. 99. Vergoedingen dyslexiezorg Blz. 1010. Samenwerking met ouders Blz. 1011. Overdracht aan het voortgezet onderwijs Blz. 1012. Informatiebronnen Blz. 1113. Bronvermelding Blz. 11

Bijlage

2

1. InleidingHet Spectrum is van mening dat goed kunnen lezen een van de belangrijkste pijlers is voor schoolsucces. Daarom vinden wij het belangrijk om voor leerlingen met hardnekkige lees- en spellingproblemen een duidelijk beleid te hebben. Dit beleid is een levend document en zal aangepast worden op het moment dat er nieuwe ontwikkelingen zijn op het gebied van lees- en spellingproblemen.

2. Dyslexie en Het SpectrumHet Spectrum biedt programmagericht onderwijs. Wij werken aan opbrengsten met als doel het maximale uit elke leerling te halen.Het team van Het Spectrum begeleidt leerlingen in hun ontwikkeling op sociaal-emotioneel en cognitief gebied. Hierbij staan een goed pedagogisch klimaat en een veilige leeromgeving centraal. Het Spectrum is een school die georganiseerd is rond het leerstofjaarklassensysteem. Binnen deze opzet speelt adaptief onderwijs een grote rol, omdat wij zoveel mogelijk rekening houden met verschillen in ontwikkeling tussen de leerlingen.

3. Wat is dyslexie?De definitie van dyslexie is: 'een stoornis die gekenmerkt wordt door een hardnekkig probleem met het aanleren van het accuraat en/of vlot toepassen van het lezen en/of spellen op woordniveau' (Steunpunt Dyslexie, 2014).

De hardnekkigheid van de leesproblemen is een belangrijke aanwijzing voor dyslexie. Dit is pas aan te tonen als de leesproblemen zijn gesignaleerd en aangepakt met behulp van het onderwijsprotocol leesproblemen en dyslexie. Wordt hiermee geen vooruitgang geboekt, dan noemt men dit didactische resistentie.

Van didactische resistentie is sprake als er systematisch een half jaar lang, tenminste driemaal per week twintig minuten, extra instructie is gegeven voor het technisch leren lezen door een leerkracht of remedial teacher. Dit komt voor bij 4% van de leerlingen (Steunpunt Dyslexie, 2014).

4. Oorzaken van dyslexieDe precieze oorzaak van dyslexie is niet bekend, maar wel is duidelijk dat het zich afspeelt in de hersenen. Het lijkt erop dat het hersengebied waar klanken aan schrifttekens worden gekoppeld, te zwak is aangelegd of moeilijk bereikbaar is.

De klankcodes worden daardoor onvolledig of incorrect in de hersenen verwerkt en minder goed in het geheugen opgeslagen. Het gevolg is dat deze ook minder goed uit het geheugen zijn op te halen om gekoppeld te worden met het woordbeeld.

Duidelijk is dat mensen met dyslexie problemen hebben met de fonologische verwerking van taal en/of het snel benoemen van woorden.

ErfelijkheidHet staat vast dat bij dyslexie sprake is van een erfelijke factor. Een leerling die één ouder heeft met dyslexie, heeft 40 tot 50% kans er ook aanleg voor te hebben. Bij twee dyslectische ouders ligt dit percentage rond de 80% (Steunpunt Dyslexie, 2014).

3

Gevolgen van dyslexieDe gevolgen van dyslexie spelen niet alleen op school, maar ook tijdens een studie of beroepsopleiding en later op de werkvloer. In de huidige maatschappij kan dyslexie een belemmering vormen.  

Belemmeringen in het onderwijsIn het onderwijs moet veel gelezen en geschreven worden. Dit kan ernstige gevolgen voor het volgen van onderwijs hebben en kan leerlingen belemmeren om hun capaciteiten te ontwikkelen.

Sociaal-emotionele problemenDyslexie kan het gevoel van eigenwaarde bij een leerling zwaar ondermijnen. Het kan tot frustraties leiden als de leerling voldoende intelligent is maar het technisch lezen niet onder de knie krijgt, terwijl het bij klasgenoten probleemloos lijkt te verlopen. Ook kunnen motivatieproblemen ontstaan waardoor leerlingen geen zin meer hebben om het lezen te blijven oefenen, terwijl zij juist extra oefening nodig hebben om een minimaal leesniveau te halen.

Onzichtbare handicapDyslexie heeft niet alleen gevolgen voor het leren van de talen, maar ook voor vakken waar veel lezen bij te pas komt. Leerlingen met dyslexie moeten daar, in vergelijking met hun klasgenoten met eenzelfde intelligentie, onevenredig veel energie in steken. Het is daarom van belang bij alle vakken rekening te houden met de lees- en spellingsproblemen en niet alleen bij de taalvakken en zoveel mogelijk compenserende maatregelen te treffen (Steunpunt Dyslexie, 2014).

Dyslexie en andere stoornissenOp grond van de jeugdwet moet de gemeente kinderen ondersteunen met ernstige, enkelvoudige dyslexie. (EED) Enkelvoudig betekent dat het kind naast de dyslexie geen ggz-stoornis, beperking of andere taal- en of leerstoornissen heeft die belemmerend is voor dyslexie-onderzoek en of behandeling (comorbiditeit). Voor kinderen bij wie sprake is van problemen naast de dyslexieklachten (bijv. dyslexie in combinatie met ADHD of een spraak/taalstoornis) is een intensiever behandeltraject nodig. In deze gevallen wordt de eerst bijkomende stoornis of beperking behandeld, voordat een kind in aanmerking komt voor een behandeling ernstige enkelvoudige dyslexie. (handreiking dyslexiezorg)

- Spraak-taalproblemenBij kinderen met een primaire taalstoornis is er sprake van een taalachterstand, zonder dat er sprake is van een gehoorstoornis, een (lage) non-verbale intelligentie of een neurologische beschadiging. Zowel dyslexie als primaire taalstoornissen komen bij 3 tot 10% van de bevolking voor. Uit onderzoek blijkt dat beide stoornissen vaak ook samen voorkomen. De helft van de dyslectische kinderen heeft meer of minder ernstige mondelinge taalproblemen en de helft van de kinderen met ernstige taalproblemen heeft dyslexie. (kinderen met dyslexie, 2011)

4

5. ZorgOp Het Spectrum staan de onderwijsbehoeften van de kinderen centraal: Wat hebben zij nodig om de onderwijsdoelen te behalen? Het gaat om afstemming en wisselwerking tussen de leerling, de groep, de leerkracht en de ouders. Samenwerking tussen leerkrachten, leerlingen, ouders, interne en externe begeleiders is noodzakelijk om goed onderwijs te kunnen realiseren.

De intern begeleider houdt zich bezig met de coördinatie, advisering en uitvoering van zorg op het gebied van leren (als het leren bijzonder voorspoedig gaat of juist veel extra aandacht verdient), sociaal-emotionele zaken (het welbevinden van het kind) en maatschappelijke zaken (opvoeding, hulpverlening in de breedste zin). Hierbij wordt gebruik gemaakt van individuele plannen en of groepsoverzichten vanuit OPO.

Bijscholing en informatieDe leesspecialisten zorgen er samen met de intern begeleiders voor dat het team op de hoogte blijft van ontwikkelingen op het gebied van dyslexie. Daarnaast is er informatie over dyslexie beschikbaar in de orthotheek voor leerkrachten, ouders en leerlingen.

Zorgniveaus Door op verschillende niveaus in het continuüm van zorg effectief onderwijs te verzorgen, zorgt Het Spectrum ervoor dat leerlingen verzekerd zijn van ondersteuning tijdens de hele schoolloopbaan, al dan niet met tijdelijke ondersteuning van een dyslexiebehandelaar wanneer er sprake is van dyslexie.

Het Spectrum werkt vanuit FOCUS PO: OPO 1. Verdiept arrangement - uitdaging2. Basis arrangement - basis3. Intensief arrangement - ondersteuning4. Zeer intensief arrangement

Verdiept arrangement - uitdagingDe groepsleerkracht verdiept het lees en/of spellingonderwijs, door te compacten en te verrijken. Dit geldt met name voor de leerlingen die een I of hoge II score behalen op de citotoets. Hierbij worden de compacte of verdiepende leerlijnen van de reguliere methodes ingezet die het Spectrum hanteert (zie tabel 1).

Basis arrangement - basisDe groepsleerkracht zorgt voor goed lees- en spellingonderwijs in klassenverband met aandacht voor verschillen in onderwijsbehoeften. Hierbij worden de reguliere methodes ingezet die Het Spectrum hanteert (zie tabel 1).

Intensief arrangement - ondersteuningDe groepsleerkracht intensiveert het lees en/of spellingonderwijs door uitbreiding van instructie- en oefentijd. Dit geldt met name voor de leerlingen die scoren op een IV of V niveau Hierbij worden de reguliere methodes ingezet die het Spectrum hanteert (zie tabel 1).

Groep Spelling Technisch lezen1-2 Fonemisch bewustzijn (CPS),

KleuteruniversiteitFonemisch bewustzijn (CPS), Kleuteruniversiteit

3 Veilig leren lezen Veilig leren lezen4-5-6 Taal actief Estafette7-8 Taal actief Estafette (zorgleerlingen)

5

Tabel 1: Reguliere methodes CBS het SpectrumZeer intensief arrangementDe groepsleerkracht gaat een stap verder met de intensivering van het lees- en/of spellingonderwijs door inzet van specifieke interventies. (zie handelingsgerichte adviezen van PPO) Dit geldt met name voor de leerlingen die scoren op V niveau. Bij deze interventies kan een leesspecialist ingezet worden. Deze specialist kan van binnen de school komen of van buitenaf. Dit hangt af van de hulpvraag van de leerling. Deze hulpvraag wordt opgenomen in het individuele handelingsplan dat geschreven wordt door de leerkracht en besproken wordt met de intern begeleider.

Zorgmaterialen

Het Spectrum maakt onder andere gebruik van de volgende materialen bij het spellingsonderwijs en technisch lezen onderwijs (Zie tabel 2).

Spelling Technisch lezen Spiekkaarten ‘Mijn Spelling’ Taal Actief: speciale spelling

begeleiding Wishperphone Snappet luisterfunctie Dedicon

Estafette: vloeiend en vlot Woordtrainer Veilig Leren Lezen materialen ‘Eerst goed, dan vlot’ Whisperphone

Tabel 2: Zorgmaterialen CBS het Spectrum

6. Signaleren van dyslexieIn het proces van signalering van dyslexie wordt de eerste stap genomen door de groepsleerkracht. Deze signalering kan plaatsvinden op basis van het Leerlingvolgsysteem van Cito en BOSOS. Alle leerlingen van Het Spectrum maken meerdere toetsen per jaar, waarin de ontwikkeling of stagnatie van de vaardigheden zichtbaar wordt. Een overzicht van al deze toetsen en de toetsmomenten zijn te vinden in de bijlage: Toetskalender. (MasterplanDyslexie en Expertisecentrum Nederlands, 2012)

Op het moment dat de groepsleerkracht (hardnekkige) spelling- en leesproblemen heeft gesignaleerd zal dit gemeld worden (tijdens een leerlingbespreking) aan de intern begeleider en wordt de signaleringslijst ingevuld. (zie de checklist, bijlage 5)

De groepsleerkracht en intern begeleider zullen de zorg voor de leerling verplaatsen naar het intensieve arrangement. Mocht deze aanpak geen resultaat hebben dan zal de leerling in het zeer intensieve arrangement geplaatst worden. Hierbij wordt plan voor de leerling opgesteld. Ouders zullen hiervan op de hoogte worden gehouden d.m.v. gesprekken

In het zeer intensieve arrangement wordt er een half jaar lang, één uur per week, extra instructie gegeven voor het technisch leren lezen. Als deze periode ten einde loopt zal worden geëvalueerd wat de opbrengsten waren van deze aanpak. Mocht nu blijken dat er geen sprake is geweest van vooruitgang dan is er sprake van didactische resistentie. In dit geval zullen de ouders weer uitgenodigd worden voor een gesprek. Voor handelingsgerichte adviezen zie: handelingsgerichte adviezen bij leesproblemen van PPO.

continuüm van zorg

6

Hieronder kort en beknopt het stappenplan vanuit PPO gebaseerd op het continuum van zorg ontwikkeld en beschreven door dr. Chris Struiksma. Het richt zich op het geven van goed en effectief leesonderwijs en het tijdig inzetten van interventies. Het protocol leesproblemen/dyslexie voor de groepen 1 en 2 van het masterplan dyslexie biedt handreikingen en interventiemogelijkheden voor de dagelijkse praktijk. Voor de risicoleerlingen zijn er extra interventiemogelijkheden zoals het programma BOUW, wat wij op het Spectrum gebruiken.

Niveau -1: Naast verrijkt taalaanbod specifieke aandacht voor begrijpend luisteren, fonemisch bewustzijn en ontluikende geletterdheid.

Niveau 1 basisarrangement Goed lees- en spellingonderwijs in klassenverband, met aandacht voor verschillen in leerbehoeften. voldoende voor 75% van de leerlingen

kwaliteit instructiegedrag en klassenmanagement zijn belangrijke aandachtspunten. juist gebruik van effectieve methodes voor lezen en spellen. gebruik leerlingvolgsysteem.

Niveau 2 intensieve arrangementIntensiveren van lees – en of spellingsonderwijs, meer instructie meer leertijd. Extra zorg in de groepssituatie door de groepsleerkracht; komt bovenop het basisarrangement (ong. zwakste 25%)

Vaststellen van potentiële uitvallers aanpak binnen de klas intensiveren.

Niveau 3 zeer intensieve arrangementSpecifieke interventies versterken het intensieve arrangement. Eventueel ondersteund en-of uitgevoerd door de leerlingbegeleider in de school. (ongeveer zwakste 10%)

vaststellen leerlingen met ernstige lees en of spellingproblemen en instructie individueel of in kleine groepjes.

vaststellen van achterstand en hardnekkigheid + vermoeden dyslexie. verdere intensivering van het lees- en/of spellingonderwijs door inzet van specifieke

interventies.

Niveau 4 zeer intensieve arrangement zorg Achterstand en hardnekkigheid van lees-en/of spellingproblemen zijn aangetoond. Verwijzing naar de zorg voor diagnostiek en behandeling in zorginstituut (ongeveer zwakste 4%) De leerling krijgt externe behandeling.

Vaststellen van dyslexie (psychodiagnostisch onderzoek) gespecialiseerde dyslexiebehandeling

Niveau 4+ nazorgLeerlingen die uitbehandeld zijn bij de vergoede dyslexiezorg

Vertalen van adviezen vanuit de vergoede dyslexiezorg naar de praktijk.

7

Naast remediëring denken aan compenserende en dispenserende maatregelen, bijv. dyslexiekaart

(Informatiemap technisch lezen, PPO 10-2017)

Signalen in groep 1 en 2Natuurlijk is het zo dat pas in groep 3, wanneer er wordt begonnen met het formele lees- en schrijfonderwijs, kan worden bepaald in hoeverre er daadwerkelijk sprake is van problemen op het gebied van lezen en spellen. In de kleuterperiode kan wel al worden vastgesteld bij welke kinderen de ontwikkeling in geletterdheid dreigt te stagneren. (zie bijlage Signalenlijst dyslexie groep ½ en BOSOS). Er zijn bij kleuters kenmerken die al kunnen wijzen op dyslexie, alleen is het niet zeker dat wanneer de leerling deze kenmerken vertoont, hij ook lees en spellingsproblemen krijgt. Kleuters kunnen in een korte tijd een grote ontwikkelingssprong doormaken. De hieronder genoemde kernmerken hoeven dus geen voorteken te zijn van dyslexie, maar zijn wel een mogelijke voorspeller voor eventuele lees- en spellingproblemen:

- Moeite met het onthouden van liedjes - Moeite met rijmen- Moeite met het onthouden of ophalen van namen uit het geheugen- Problemen met het ordenen van objecten- Moeite met het ophalen van de dagen van de week- Niet begrijpen van complexe vragen, terwijl ze het antwoord wel weten- De ‘naam’ van moeilijke woorden wel weten, maar niet op kunnen komen

Signalen in groep 3Leerlingen met leesproblemen in groep 3 kenmerken zich door problemen met het omzetten van een geschreven letterreeks in de corresponderende klankcode. Woorden worden vaak traag en/of fout gelezen.

De oorzaak hiervan ligt meestal in een zwak fonemisch bewustzijn of geringe letterkennis. Leerlingen die moeite hebben met lezen proberen hun problemen te ondervangen door vast te houden aan een spellende leesstrategie, een radende leesstrategie of een combinatie van beide strategieën.

8

Signalen in groep 4-8

Veel van de kenmerken en strategieën die genoemd zijn in groep 3 zie je ook terug bij leerlingen die zich in het proces van het voortgezet technisch lezen en spellen bevinden (groep 4-8) en moeite hebben met lezen en/of spellen. De problemen kunnen echter ernstiger worden. Er worden steeds hogere eisen gesteld aan de lees- en schrijfvaardigheid van leerlingen. (Masterplan Dyslexie en Expertisecentrum Nederlands, 2012)

Leesproblemen kunnen zorgen voor een laag leestempo bij andere vakken, zoals de wereld oriëntatie vakken waarbij veel gelezen moet worden. Bovendien heeft een traag leestempo gevolgen voor het leesbegrip. Spellingproblemen van leerlingen komen het best tot uiting in spontane schrijfproducten.

7. Begeleiding leerling dyslexieOp het moment dat er sprake is van dyslexie kunnen ouders, leerlingen en leerkrachten informatie over dyslexie inzien in de orthotheek. Deze informatie bestaat uit folders, boeken, en speciale leesboeken.

Dyslexie in de klasLeerlingen die dyslexie hebben kunnen op verschillende manieren ondersteund worden. In de dyslexieverklaring van de leerling staat te lezen wat hij nodig heeft, dit zijn de zogenaamde onderwijsbehoeftes.

AfsprakenbladNiet iedere leerling met dyslexie heeft behoefte aan de dezelfde aanpassingen. Per leerling zal er dan ook een ‘afsprakenblad dyslexie’ worden aangemaakt. Deze lijst zal ieder leerjaar worden doorgeven, waardoor er sprake is van een doorgaande lijn (Zie bijlage 2: Afsprakenblad dyslexie)

Ondersteunende leermaterialenNaast afspraken als extra leestijd of een groter lettertype (Arial 12), zijn er onder andere de volgende ondersteunende leermaterialen beschikbaar:

- Spellingspiekboek (hierin staan belangrijke spellingregels)- Zoeklichtboeken met cd.- Voorgelezen schoolboeken (Dedicon, 2014)- Boeken met grotere letters- Wispherphone - Snappet luisterfunctie

9

8. Vergoedingen dyslexiezorgVanaf 2013 wordt dyslexiezorg voor alle kinderen, waar bij dyslexie is vastgesteld in het basisonderwijs in de leeftijd van 7 tot en met 12 jaar vergoed. Het is van belang dat de vergoeding vóór de 13e verjaardag wordt aangevraagd.

Besluit Zorgverzekering (2014)1. Dyslexiezorg omvat zorg in verband met ernstige dyslexie aan kinderen van 7 jaar of

ouder die basisonderwijs volgen bij de start van het traject onderzoek en behandeling.

2. In afwijking van 1. behoort dyslexiezorg niet tot de te verzekeren prestaties indien de zorg aanvangt op of na het bereiken van de dertienjarige leeftijd. (Steunpunt Dyslexie, 2014)

9. Samenwerking met oudersWij vinden de samenwerking tussen school en ouders erg belangrijk. Om dyslexie tijdig te kunnen signaleren wordt er tijdens de inschrijving gevraagd of er dyslexie in de familie voorkomt. (Masterplan Dyslexie en Expertisecentrum Nederlands, 2012)

Op het moment dat er sprake is van een vermoeden van dyslexie worden de ouders ingelicht en uitgenodigd voor een gesprek met de leerkracht en de intern begeleider, hierbij volgen wij het stappenplan zorgcontinuüm van PPO.

GesprekMocht er na het aanbieden van de hulp binnen de verschillende zorgniveaus een vermoeden zijn ontstaan van dyslexie, dan worden de ouders uitgenodigd voor een gesprek. In dit gesprek komen de volgende punten aan bod:

1. Achtergrondinformatie (dyslexie in familie, achtergrond leerling enz.). Verder informeren over achterstand na het doorlopen van het zeer intensieve arrangement.

2. Meer informatie geven over dyslexie (zie paragraaf 12: Informatiebronnen).3. Handreikingen voor begeleiding thuis om de tijd tussen signalering en diagnostisering

te overbruggen. (zie bijlage: Extra oefenen & tips voor thuis). Zodra er dyslexie is gediagnostiseerd zullen de handreikingen plaats maken voor het ‘huiswerk’ van de externe leesbegeleiding.

4. Adviseren met betrekking tot een externe leesbegeleiding (zie paragraaf 8: begeleiding leerling dyslexie: informatie orthotheek).

10. Overdracht aan het voorgezet onderwijsOp het moment dat een dyslectische leerling doorstroomt naar het voortgezet onderwijs draagt het Spectrum de zorg voor overdracht van benodigde informatie over in het OverstapServiceOnderwijs-dossier (OSO). Daarin wordt aangegeven welke specifieke onderwijsbehoeften de leerling heeft en welke hulp tot dan toe is geboden. Ouders zijn verantwoordelijk voor het overdragen van de dyslexieverklaring aan het Voortgezet Onderwijs.

10

11. InformatiebronnenOuders en leerkrachten kunnen hun kennis over dyslexie vergroten door gebruik te maken van de volgende informatiebronnen.

Websites- www.masterplandyslexie.nl- www.leesletters.nl- www.steunpuntdyslexie.nl- www.taalonderwijs.nl/dyslexie- www.onderwijszorgnederland.nl- www.onderwijsadvies.nl - www.kwaliteitsinstituutdyslexie.nl - www.nrd.nu - www.dedicon.nl

Literatuur- Paternotte, A. (2009). Houvast bij leesproblemen en dyslexie op de basisschool (Een

leidraad voor ouders). Bilthoven: Balans/Steunpunt Dyslexie.- Tom Braams (2011). Kinderen met dyslexie; een gids voor ouders. Amsterdam: Boom

Uitgeverij.

Kinderboeken- Schakel-reeks, uitgeverij Inktvis- Kokkel-reeks, uitgeverij Inktvis- www.yoleo.nl (Digitale boeken waarbij het lettertype en grootte aangepast kunnen

worden.)- www.superboek.nl (Digitale boeken die voorgelezen worden.)

12. Bronvermelding- Dedicon. (2014). Dedicon Educatief. Opgeroepen op januari 2014, van

http://educatief.dedicon.nl/- examens, C. v. (2014). Kandidaten met beperkingen. Opgeroepen op januari 2014, van

Examenblad: www.examenblad.nl - Masterplan Dyslexie en Expertisecentrum Nederlands. (2012). Leesproblemen en

dyslexie in het basisonderwijs. Nijmegen: Masterplan Dyslexie en Expertisecentrum Nederlands.

- Steunpunt Dyslexie. (2014). Informatie over dyslexie. Opgeroepen op januari 2014, van Steunpunt Dyslexie: www.steunpuntdyslexie.nl

11

Bijlage1. Signaleringslijst dyslexie2. Afsprakenblad dyslexie3. Extra oefenen & tips voor thuis4. Toetsoverzicht5. Checklist

12

Bijlage 1

Groep 1/2

Erfelijkheid ja nee ?Ouders hebben zelf dyslexie of hardnekkige lees-spelling problemenDyslexie of hardnekkige lees-spelling problemen bij broertjes/zusjes

Spraak- en taalontwikkeling ja nee ?Moeite met zinsbouwMoeite met verbuigen van werkwoordenMoeite met het onthouden en correct nazeggen van zinnenMoeite met het begrijpen van ingewikkelde zinnen en samengestelde opdrachtenMoeite met het onder woorden brengen van gedachtenLast van woordvindingsproblemen (het niet op woorden kunnen komen)Moeite met de uitspraak van bepaalde klankenMoeite met het nazeggen van onzinwoordenMoeite met het begrijpen van complexe vragen (waarop ze het antwoord wel weten)

Fonologisch en fonemisch bewustzijn ja

nee ?

Weinig gevoeligheid voor rijmMoeite om kleine verschillen tussen klanken snel te signalerenAuditieve discriminatie komt niet op gang (ui-eu)Moeite met auditieve analyse: het ‘hakken’ van gesproken woorden in losse klanken Auditieve synthese van samenstellingen komt niet op gang (bos-bes)Moeite met foneemmanipulatie: het verklanken van een woord als bepaalde klanken worden weggelaten of toegevoegd. Bijvoorbeeld: als we van het woord ‘been’ de /b/ weghalen, welk woord houden dan over?Moeite met auditieve synthese: het ‘plakken’ van losse klanken tot een gesproken woord.Foneemidentificatie: het herkennen van een bepaalde klank in een woord.Bijvoorbeeld: op welk plaatje zie je een woord dat begint met de ‘b’ van ‘boek’?

Letterkennis ja nee ?moeite met het onthouden van letter-klankkoppelingen.

Benoemsnelheid ja nee ?moeite met het zo goed en snel mogelijk benoemen van een reeks letters, kleuren of afgebeelde objecten.

Automatisering en geheugen ja nee ?Moeite met het onthouden of ophalen van namen uit het geheugenMoeite met het ophalen van de dagen van de week.Problemen met het ordenen van objecten.Moeite om aanwezige kennis snel op te roepenSchijnbaar beheerste vaardigheden/kennis zijn na verloop van tijd weer onvoldoende (kennis beklijft slecht)Automatiseringsproblemen bij het rekenen

13

14

Groep 3

Erfelijkheid ja nee ?Ouders hebben zelf dyslexie of hardnekkige lees-spelling problemenDyslexie of hardnekkige lees-spelling problemen bij broertjes/zusjes

Spraak- en taalontwikkeling ja nee ?Moeite met zinsbouwMoeite met verbuigen van werkwoordenMoeite met het onthouden en correct nazeggen van zinnenMoeite met het begrijpen van ingewikkelde zinnen en samengestelde opdrachtenMoeite met het onder woorden brengen van gedachtenLast van woordvindingsproblemen (het niet op woorden kunnen komen)Moeite met de uitspraak van bepaalde klankenMoeite met het nazeggen van onzinwoordenMoeite met het begrijpen van complexe vragen (waarop ze het antwoord wel weten)

Fonemisch bewustzijn ja nee ?Moeite met auditieve analyse: het ‘hakken’ van gesproken woorden in losse klanken Moeite met auditieve synthese: het ‘plakken’ van losse klanken tot een woord.Moeite met het aangeven van de positie van een klank in een woord Hersynthetiseren van een woord als bepaalde klanken worden weggelaten of toegevoegd lukt niet of verloopt moeizaam.Moeite met foneemmanipulatie: het verklanken van een woord als bepaalde klanken worden weggelaten of toegevoegd. Bijvoorbeeld: als we van het woord ‘been’ de /b/ weghalen, welk woord houden dan over?Foneemidentificatie: het herkennen van een bepaalde klank in een woord.Bijvoorbeeld: op welk plaatje zie je een woord dat begint met de ‘b’ van ‘boek’?

Letterkennis ja nee ?Letters worden traag en/of foutief benoemdVerwarring bij letters en klanken die veel op elkaar lijkenTijdens het lezen moeite met letters die apart wel herkend worden

lezen ja nee ?Woorden worden traag en spellend gelezenWoorden worden radend (fout) gelezen (bijv. delen van woorden weglaten of woorden die hetzelfde klinken door elkaar halen)Woorden die vaker voorkomen worden steeds weer fout gelezen

spellenVerwarring bij letters en klanken die veel op elkaar lijkenWoorden worden traag gespeldWoorden worden fout gespeld: verkeerde klank-letterkoppelingen, weglaten, verwisselen of toevoegen van letters, medeklinkerreductie (‘schr’ wordt ‘sch’).Spelfouten in makkelijke woordenSchrijfactiviteiten worden moeizaam/traag uitgevoerdFouten worden niet gecorrigeerd door de leerling zelf

Automatisering en geheugen ja nee ?Moeite met het onthouden of ophalen van namen uit het geheugen

15

Moeite met het ophalen van de dagen van de week.Problemen met het ordenen van objecten.Moeite om aanwezige kennis snel op te roepenSchijnbaar beheerste vaardigheden/kennis zijn na verloop van tijd weer onvoldoende (kennis beklijft slecht)Automatiseringsproblemen bij het rekenen

16

Groep 4 - 8

Erfelijkheid ja nee ?Ouders hebben zelf dyslexie of hardnekkige lees-spelling problemenDyslexie of hardnekkige lees-spelling problemen bij broertjes/zusjes

Spraak- en taalontwikkeling ja nee ?Moeite met zinsbouwMoeite met verbuigen van werkwoordenMoeite met het onthouden en correct nazeggen van zinnenMoeite met het begrijpen van ingewikkelde zinnen en samengestelde opdrachtenMoeite met het onder woorden brengen van gedachtenLast van woordvindingsproblemen (het niet op woorden kunnen komen)Moeite met de uitspraak van bepaalde klankenMoeite met het nazeggen van onzinwoordenMoeite met het begrijpen van complexe vragen (waarop ze het antwoord wel weten)

lezen ja nee ?Woorden worden traag en spellend gelezen.Woorden worden radend (fout) gelezen (bijv. delen van woorden weglaten of woorden die hetzelfde klinken door elkaar halen)Woorden die vaker voorkomen worden steeds weer fout gelezenLezen van teksten verloopt niet vloeiend (Stil)lezen van teksten bij andere vakken verloopt traag.Vermijdingsgedrag bij en/of een hekel aan hardop lezen.

spellen ja

nee ?

Verwarring bij letters en klanken die veel op elkaar lijkenWoorden worden traag gespeldWoorden worden fout gespeld: verkeerde klank-letterkoppelingen, weglaten, verwisselen of toevoegen van letters, medeklinkerreductie (‘schr’ wordt ‘sch’).Spelfouten in makkelijke woordenKennis van spellingregels en -patronen wordt niet goed toegepast.Schrijfactiviteiten worden moeizaam/traag uitgevoerd.weglaten van lettergrepen, omdraaien van lettergrepen of -groepen et cetera.Spellingregels worden niet/moeizaam geautomatiseerd (steeds opnieuw de aanpak van een spellingprobleem vergeten)Fouten worden niet gecorrigeerd door de leerling zelf

Automatisering en geheugen ja nee ?Moeite met het onthouden van namen, plaatsen, jaartallenMoeite om aanwezige kennis snel op te roepenMoeite met het geautomatiseerd toepassen van kennisSchijnbaar beheerste vaardigheden/kennis zijn na verloop van tijd weer onvoldoende (kennis beklijft slecht)Automatiseringsproblemen bij het rekenenMoeite met topografie

17

Bijlage 2

Formulier afspraken dyslexie (versie september 2018)

…………………………………………..heeft een dyslexieverklaring. Daarvoor kunnen onderstaande aanpassingen gelden op basisschool het Spectrum. Niet alle kinderen met dyslexie hebben dezelfde aanpassingen nodig. Kies alleen aanpassingen welke ervoor zorgen dat het kind minder last heeft van zijn belemmeringen die veroorzaakt worden door dyslexie.

(kruis de gewenste aanpassingen aan)

Aanpassingen algemeen – met uitzondering van de toetsen op het gebied van technisch lezen

Extra afname tijd Toets in meerdere delen afnemen (bijvoorbeeld in 3 of 4 keer, in plaats van 2 keer) Vergroten van de teksten van A4 naar A3

Toetsen LVS cito

DMT/ AVIBij deze toetsen worden geen aanpassingen gedaan, zij worden volgens de reguliere toetsprocedure afgenomen. De toetsen zijn bedoeld om de technische leesvaardigheid van leerlingen in kaart te brengen: hoe vlot en nauwkeurig kan de leerling een geschreven woord of tekst ontsleutelen?

*Kinderen die in aanmerking komen voor de externe leesbehandeling, vanuit de vergoede zorg, worden extern getoetst. Wij nemen deze toetsgegevens over in ons leerlingvolgsysteem en toetsen niet dubbel!

Rekenen Toetsen op maat. Bijv. een toets van een lager niveau aanbieden. Digitale versie, waarbij de tekst wordt voorgelezen. (3.0 3 t/m 7)

Spelling Toetsen op maat. Bijv. een toets van een lager niveau aanbieden. Digitale versie, waarbij de tekst wordt voorgelezen. (3.0 = 3,4, 5 en 6)

Begrijpend lezen Toetsen op maat. Bijv. een toets van een lager niveau aanbieden. Een leerling met een ernstig leesprobleem mag voorafgaand de toets afname de

tekst alvast zelf lezen. Bij voorkeur op dezelfde dag als waarop de toets wordt afgenomen.

Begrijpend luisteren afnemen. Door deze toets krijgen we informatie over de begripsvaardigheid van de leerling.

18

Studievaardigheden Digitale versie, waarbij de tekst wordt voorgelezen (6 t/m 8)

19

Methodegebonden toetsenRekenen, taal, spelling, begrijpend lezen, wereldoriëntatie Als leerlingen moeite hebben om iets te lezen mogen ze hulp vragen aan de leerkracht.

De hulp beperkt zich tot het voorlezen van de opdracht. Indien wenselijk en mogelijk wordt een toets mondeling afgenomen, hiervan komt een

aantekening op het rapport te staan. Spellingsdictees mogen op de computer worden getypt, hierbij staat de spellingcontrole

uit. Van deze werkwijze komt een aantekening op het rapport te staan. Spellingfouten tellen bij toetsen niet als fout (m.u.v. dicteetoetsen waarbij het gaat om

spellingvaardigheden) Zinnendictees: de leerling schrijft alleen de categoriewoorden op. Hiervan komt een

aantekening in het rapport te staan. Eventueel gebruik maken van dedicon of de snappet- luisterfunctie. Topografie: alleen de 1e twee letters van de naam worden opgeschreven, hiermee kan de

leerkracht zien of de leerling de stof voldoende kent. Hiervan komt een aantekening op het rapport te staan.

Overige afspraken (tijdens de lessen) Lees/spellingtijd wordt uitgebreid (eventueel eigen luisterboeken of spelling op de

computer/ snappet en preteaching in de klas). Maakt bij de vakken van taal, spelling, rekenen en wereldoriëntatie gebruik van Dedicon

of de snappet- luisterfunctie. Het schrijven van verhalen, spreekbeurten e.d. mag op de computer gebeuren (gebruik

hierbij de spellingcontrole of stippencorrectie). Om spelling en lezen extra te oefenen wordt gebruik gemaakt van de methodesoftware. De leerling krijgt extra leestijd voor bijvoorbeeld zaakvakteksten. De schrijftaak wordt verlicht (minder pagina’s in meer tijd). Het aantal oefeningen wordt, indien wenselijk, beperkt (ook minder oefeningen als

huiswerk). De leerling mag alle beschikbare hulpmiddelen gebruiken die leiden tot minder

spellingfouten: woordenboek, regelkaart, tekstverwerker met spellingcontrole, etc. Andere afspraken, te weten:

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Datum: Handtekening voor gezien afsprakenblad:

Ouder(s): Leerkracht::

……………………………………. …………………………………….

*Dedicon produceert aangepaste schoolboeken voor leerlingen met een leesbeperking. De boeken staan op cd. De kinderen kunnen luisteren naar de teksten en gelijktijdig meelezen in hun boek.

* snappet heeft voor de methodegebonden vakken een luisterfunctie.

Bijlage 3

20

Extra oefenen & tips voor thuis

Kinderen met dyslexie hebben veel extra oefening nodig om een minimaal technisch leesniveau te bereiken waar ze verder mee kunnen komen in het onderwijs. Dat betekent dus veel en vaak oefenen met lezen. U kunt uw kind daarbij helpen door veel voor te lezen en samen te lezen.

Effectieve hulp (groep 3)Volgens het protocol is de hulp van ouders het meest effectief als: U regelmatig extra oefent met uw kind. Liever vier keer in de week 10 à 15 minuten met

volle aandacht lezen, dan één keer per week een uur om snel het boek uit te lezen. U probeert zoveel mogelijk aan te sluiten bij wat er op school gebeurt. Bijvoorbeeld door

boekjes op hetzelfde AVI-niveau te lezen. Leerkrachten kunnen ook boekjes meegeven die u thuis samen kunt lezen.

De extra hulp altijd op een leuke en ontspannen manier gebeurt, zodat het kind gemotiveerd blijft.

Het kind zelf meedenkt over de extra oefeningen. Bijvoorbeeld door samen naar de bibliotheek te gaan om nieuwe boeken uit te kiezen.

Er voldoende afwisseling is in de oefeningen, bijvoorbeeld door af en toe stripboeken, dichtbundels, korte verhalen en informatieve boeken te kiezen.

Omgaan met leesfouten (groep 3)Geadviseerd wordt om leesfouten niet voortdurend te corrigeren, omdat een kind daardoor ontmoedigd kan raken. In het protocol staat voor leerkrachten een schema voor het omgaan met leesfouten. Dit komt neer op eerst even wachten (ongeveer 5 seconden), als een kind bij een woord aarzelt. Komt het kind er niet uit, dan zegt u het woord voor en herhaalt u samen het woord of de zin nog een keer hardop.Als een kind een woord of zin fout leest, wacht u tot het einde van de zin en geeft dan een aanwijzing door te zeggen: "Kijk nog eens naar dit woord". Vervolgens wacht u weer even. Komt het kind er niet uit, dan leest u het woord of de zin weer voor en herhaalt u dit samen nog een keer hardop. Complimenten mogen niet uitblijven!Het komt er op neer dat u probeert bij het samen lezen leesfouten te corrigeren.Verder kunt u in overleg met de leerkracht, remedial teacher of leesspecialist, thuis ook andere oefeningen doen.

Lezen en spellen www.beetjespellen.nl : voor kinderen die net beginnen met spellen en kinderen die

dyslexie hebben. Op de website Ezelsbruggetjes veel voorbeelden van ezelsbruggetjes. Wist u dat een kind met 15 minuten per dag voorlezen 1000 nieuwe woorden per jaar

leert? Pelle puzzelt , gratis game-app voor kinderen van 8-11 jaar waarmee ze kunnen oefenen

met lezen en spelen met taal. Leuke spelletjes voor oefenen van alle vakken: Spelletjesplein. Tijdens de vakantie, maar ook gedurende het schooljaar, kunt u uw kind helpen door de

klas steeds één les voor te blijven. Dit wordt preteaching genoemd. Door deze

21

voorsprong zal uw kind met meer vertrouwen naar school gaan, omdat het weet wat er gaat gebeuren. Daarnaast blijft het voordeel van het herhalen gehandhaafd.

Voor leerlingen met dyslexie is het leren van rijtjes en woordjes erg moeilijk. Het leren kan makkelijker gaan door bijvoorbeeld ergens een liedje van te maken of oefenstof in beelden of schema's vast te leggen.

Ik woon in een koek is een boekje met korte fantasierijke en grappige verhalen, aangevuld met kleurrijke tekeningen. Het is speciaal geschreven voor kinderen met een leesprobleem, en maakt gebruik van slimme trucjes en handige leermethoden om kinderen meer zelfvertrouwen te geven en makkelijker te leren lezen. Het is geschreven door Annemarie Jongbloed.

Om woorden op te zoeken: www.vandale.nl HuiswerkWeb : een website met veel materiaal voor kinderen van de basisschool. Met

werkbladen en spelletjes voor rekenen, taal, leren lezen, schrijven en wereldoriëntatie om uit te printen.

Onlineklas : Oefenen met taal, rekenen en topografie. Woordkasteel : educatieve software voor het basisonderwijs. Braams&partners heeft opzoekboekjes voor rekenen, wiskunde en spelling. Leesfeest.nl : Lezen is niet altijd een feest voor kinderen met dyslexie. Op de website

Leesfeest worden kinderen enthousiast gemaakt om te gaan lezen. Er staan recensies op, columns van schrijvers, biografieën, achtergrondverhalen, interviews, nieuwsberichten, voorpublicaties en wedstrijden.

Lees me voor : Op deze website kun je samen met de kinderen voorleesverhalen lezen. Schrijvers en tekenaars uit het hele land hebben hun talenten gebundeld om voorleesverhaaltjes te maken.

Vanaf de zomer van 2011 zijn bij Dedicon Avi-boekjes op daisy-cd te bestellen. Alleen Avi-boekjes die bij een leesmethode in het basisonderwijs horen worden geproduceerd. Kinderboeken die niet bij een leesmethode horen komen niet in de collectie. Ook Avi-boekjes waarvan de uitgevers zelf audio-cd's leveren worden niet gemaakt.

Om kinderen tot lezen te stimuleren is voor kinderen in de basisschoolleeftijd de site www.gratiskinderboek.nl ontwikkeld. De verhalen zijn in een prettig leesbaar lettertype te downloaden en geordend naar leeftijd en Avi-niveau (oud).

ICT workshops is een website met verschillende taaloefeningen, gericht op kinderen met dyslexie.

Abc van de Nederlandse taal  is een website met de regels over spelling en grammatica van de Nederlands taal.

Leesmonitor : over de invloed van voorlezen. Met Robotekst is het mogelijk om een pdf-bestand in vier stappen om te zetten in een

leesbaar document. U ontvangt via e-mail het keurig opgemaakte bestand. Robotekst is gratis te gebruiken en ontwikkeld door Bartiméus en Dedicon Educatief.

Spelling in beeld is een app, gebaseerd op de gelijknamige schoolmethode. Met de app kun je werken aan het verbeteren van je spelling. De app is voor iOS en Android-toestellen en is geschikt voor zowel kinderen als volwassenen. Er is een beperkte gratis versie en een betaalde versie.

Een iPad kan zo ingesteld worden dat het mogelijk is om teksten te laten uitspreken. Het kinderboek 'De koning van Katoren' van Jan Terlouw is opnieuw uitgebracht in het

lettertype 'dyslexie', wat voor sommige kinderen met dyslexie makkelijker leest. In sommige versies van Word kan geschreven tekst omgezet worden in gesproken tekst.

Lees meer op de website van Dedicon.

22

Het Makkelijk Lezen Plein helpt om weer leesplezier te krijgen. Vind een leuk kinderboek op Kinderboekentips. Op gratis kinderboek is speciaal voor kinderen met dyslexie gratis een boek te

downloaden in het lettertype dyslexie. Het boek heet 'Kleine Joe' en is geschreven voor de leeftijd 10 t/m 12 jaar.

Mevrouw Kinderboek Website die inspireert tot het lezen en voorlezen van kinderboeken. Superboek Website van de Stichting Aangepast Lezen met voorleesboeken in

verschillende niveaus. 

Organisatie/planning Fences is een gratis programma dat het bureaublad op de computer in vakjes indeelt,

waarbinnen uw kind de iconen kan ordenen. De vakjes kunnen een naam krijgen. Hierdoor kan de leerling snel documenten of programma's vinden. Op de website van Let op staat een korte werkwijzer.

Op de website Leren is een makkie staan talrijke praktische tips om op de beste manier te leren. Bijvoorbeeld Goed gedoseerd en Hoe bedwing ik paniek.

Kinderen zelfstandig leren werken kan met de kleurenklok. Dagritmekaarten kunnen gebruikt worden om structuur in de dag aan te brengen.

Motivatie en concentratie Heeft uw kind een doel: wat wil het later gaan doen? Praat daar eens over. Een goede verstandhouding is belangrijk. Zorg voor een goede sfeer en voorkom te veel

druk. Studeer niet met een lege maag, maar ook niet vlak na het eten. Neem geen snacks en drinken met veel suiker. Ze geven een korte oppepper maar

daarna slaat de vermoeidheid nog harder toe. Zorg voor voldoende frisse lucht. Laat uw kind veel water drinken. Regelmatig bewegen is ook goed voor hersenen. De bibliotheek kan de perfecte plek zijn om huiswerk te maken.

Bijlage 4

Toetsoverzichten (naast de reguliere toetsen DMT en CITO voor alle leerlingen)

23

Welke toetsen kunnen er nog meer afgenomen worden bij kinderen met zwakke lees/en of spellingvaardigheden?

Groep 3Vaardigheid Toets Bron Streefdoel Wanneer?Letters herkennen

ScreeningsinstrumentBeginnende geletterdheidProductieve letterkennis

Cito min. niveau 3 Begin groep 3

Fonologisch bewustzijn

Beginnende geletterdheid toets-pakket voor groep 3Synthesetoets 3

CPS min. niveau 3 Begin groep 3

Letters benoemen

ScreeningsinstrumentBeginnende geletterdheidProductieve letterkennis

Grafementoets

Letters benoemen

Cito

Cito

DTLAS

min. niveau 3

100% goed

100% goed

Begin/ midden groep 3

Letters schrijven Fonemendictee

letterdictee

Cito

DTLAS

min. 80% goed

min. 80% goed

Midden groep 3

Spelling PI- Dictee Pearson min. niveau 3 Midden groep 3

Fonologische bewustzijn

ScreeningsinstrumentBeginnende geletterdheidProductieve letterkennis

Toets voor auditieve AnalyseToets voor auditieve Synthese

Audant: toets voor auditieve analyseAudisynt: toets voor auditieve synthese

Cito

Cito

DTLAS

min. niveau 3

min. 70% goed

min. 80%goed

min. 80% goed

100% goed

Middengroep 3

Groep 4Vaardigheid Toets Bron Streefdoel Wanneer?Letters benoemen

Grafementoets Cito 100% goed en vlot

Begin groep 4

24

Letters benoemen DTLAS 100% goed en vlot

Letters schrijven Fonemendictee

Letterdictee

Cito

DTLAS

100% goed en vlot

100% goed en vlot

Begin/midden groep 4

Woorden lezen Screeningsinstrument Dyslexie woordtoets

EMT (Klepel)

Cito

Pearson

Min. niveau 3

Min. standaardscore 7

Begin/ midden groep 4

Tekst lezen AVI Cito Avi M4

Avi E4

Midden groep 4

Eind groep 4

Spelling PI- Dictee

Screeningsinstrument Dyslexie spellingtoets

Pearson

Cito

min. niveau 3

min. niveau 3

Begin/ midden groep 4

25

Groep 5-6-7-8Vaardigheid Toets Bron Streefdoel Wanneer?Woorden lezen Screeningsinstrument

Dyslexie woordtoets

EMT (Klepel)

Cito

Pearson

Min. niveau 3

Min. standaardscore 7

Begin/ midden groep 5-8

Tekst lezen AVI Cito Avi M5-8

Avi E5-8

Midden groep 5-8

Eind groep 5-8

Spelling PI- Dictee

Screeningsinstrument Dyslexie spellingtoets

Pearson

Cito

min. niveau 3

min. niveau 3

Begin/ midden groep 5-8

Bijlage 5

checklist dyslexie groep 2

Laten er leerlingen uitval zien op BOSOS? Ja/nee

26

Laten er leerlingen uitval zien op CITO taal voor kleuters? Ja/nee Zijn er risicoleerlingen i.v.m erfelijkheid? Ja/nee Is de signaleringslijst voor dyslexie m.b.t. groep 1/2 ingevuld?

Ja/nee

checklist dyslexie begin groep 3

Is er aandacht voor verschillende leerbehoeften? Ja/nee

Is er voldoende tijd voor lees- en/of spellingsonderwijs op het rooster? Ja/nee

Hebben er leerlingen onvoldoende score op de herfstsignalerling? Ja/nee

Is er een analyse gemaakt van de herfstsignalering? Ja/nee

Heeft de intern begeleider de analyse besproken met de schoolcontactpersoon van PPO? Ja/nee

Heeft de schoolcontactpersoon van PPO aanbevelingen gedaan n.a.v. van analyse? Ja/nee

Is de signaleringslijst voor dyslexie groep 3 ingevuld na de herfstsignalering? Ja/nee

checklist dyslexie midden groep 3

Wordt er voldoende differentiatie gegeven? Ja/nee

Is de instructietijd en oefentijd van het lees- en/of spellingsonderwijs uitgebreid?ja/nee

Zijn de potentiele uitvallers vastgesteld? Ja/nee

Is de signaleringslijst voor dyslexie m.b.t. groep 3 ingevuld? Ja/nee

Heeft intern begeleider, schoolcontactpersoon van PPO en eventueel leesbehandelaar van PPO meegedacht m.b.t differentiatie in de klas? Ja/nee

Is er een groepsarrangement lezen ter ondersteuning van de basisondersteuning door ambulant begeleider of leesbehandelaar van PPO nodig? Ja/nee

checklist dyslexie vanaf eind groep 3

Is er vastgesteld welke leerlingen ernstige- en/of spellingproblemen hebben? Ja/nee

Is de signaleringslijst voor dyslexie m.b.t groep 4 t/m 8 ingevuld?Ja/nee

Is de achterstand vastgelegd in Esis? Ja/nee

Zijn er specifieke interventies omschreven in een IHP iedere 6 tot 8 weken m.b.t het lees-en/of spellingsonderwijs? Ja/nee

Is er individueel instructie of in kleine groepjes geboden? Ja/nee

Wordt er leesbegeleiding geboden naast het reguliere lees- en/of spellingsonderwijs? Ja/nee

Is er aan de mogelijkheid gedacht om een kort AB traject vanuit PPO in te zetten op het gebied van lezen- en/of spellingsonderwijs? Ja/nee

Is er aan de mogelijkheid gedacht door intern begeleider en schoolcontactpersoon van PPO i.v.m. brede uitval cognitie-onderzoek te laten doen door PPO? Ja/nee

Is het vermoeden van dyslexie uitgesproken naar ouders? Ja/nee

Is het leerlingdossier samengesteld voor PPO- leesbehandeling of voor de vergoede zorg dyslexiezorg samen met ouders? Ja/nee

27

28