( https://t.me/tarihogretmeni )

Telegram kanalımızın linkidir

DAVETLİSİNİZ

Hazırlayan

ASİYE YILMAZ

Tarih Öğretmeni

( https://t.me/tarihogretmeni )

Telegram Kanalımızın Linkidir

- BEKLERİZ -

-

1

1. ÜNİTE: DEĞİŞEN DÜNYA DENGELERİ

KARŞISINDA OSMANLI SİYASETİ

(1595-1774)

HATIRLAYALIM

OSMANLI DEVLETİ;

1.1. 1595-1700 YILLARI ARASINDAKİ SİYASİ

GELİŞMELER

1596 Haçova Muharebesi

1601 Zitvatorok Antlaşması

1612 Nasuh Paşa

1618 Serav Antlaşması

1621 Hotin Antlaşması

1639 Kasr-ı Şirin Antlaşması

1664 Vasvar Antlaşması

1669 Girit’in Fethi

1676 Bucaş Antlaşması

1681 Bahçesaray Antlaşması

1683 II. Viyana Kuşatması

1699 Karlofça Antlaşması

1700 İstanbul Antlaşması

1595-1700 Yılları Arasında Tahta Çıkan Osmanlı Padişahları

III. Mehmed (1595 – 1603)

I. Ahmed (1603 – 1617)

I. Mustafa (1617 – 1618 )

Genç Osman (1618 – 1622)

I.Mustafa (İkinci kez) (1622 – 1623)

IV. Murad (1623 – 1640)

İbrahim (1640 – 1648)

IV. Mehmed (1648 – 1687)

II. Süleyman (1687 – 1691)

II. Ahmed (1691 – 1695

II. Mustafa (1695 – 1703)

1.2. UZUN SAVAŞLARDAN DİPLOMASİYE

962 yılında kurulan Kutsal Roma Germen

İmparatorluğu tahtına 1516’da Şarlken geçmiş ve Avrupa’da

Habsburg Hanedanı hüküm sürmeye başlamıştır.

Avusturya, 1804-1867 arasında Avusturya

İmparatorluğu, 1867-1918 arasında da Avusturya Macaristan

İmparatorluğu olarak adlandırılmıştır.

Mohaç Zaferi’yle Kanuni Sultan Süleyman zamanında

Macar Krallığı’na son verilmesiyle de Habsburg İmparatorluğu ile

Osmanlı Devleti karşı karşıya gelmiştir.

Orta Avrupa’da Habsburglar ve doğuda Safeviler,

Osmanlıların doğu-batı yönündeki genişlemesine büyük ölçüde set

çekmiş ve kuzeyde de yeni bir güç olarak Rusya ortaya çıkmıştır.

1578’de başlayıp 1590’a kadar sürecek olan yıpratıcı

Safevi savaşları, Osmanlıların Batı’daki sorunlarla ilgilenmesini

engellemiştir.

NOT: Osmanlı padişahları, II. Selim’e kadar sefere çıkmayı ve

gazayı başlıca vazifeleri olarak kabul etmişlerdir. Ordunun başında

sefere çıkmayan ilk padişah II. Selim’dir.

Avusturya ile Uzun Savaşlar Dönemi

1593-1606 Osmanlı Avusturya Savaşları ve Zitvatoruk

Antlaşması

1591’den beri Osmanlı Devleti’ne ödemesi gereken vergiyi

ödememesi ve sınır boylarında yaşanan saldırılar nedeniyle

Avusturya’ya karşı sefere karar verilmiştir.

Bölgede görevli olan Bosna beylerbeyinin, Hırvatistan

topraklarına akınlar yaparken ölmesi, savaşı başlatan gelişme

olmuştur.

Osmanlı Devleti’nin Avusturya’ya savaş ilan etmesi üzerine

papanın faaliyetleri sonucunda Avusturya, Erdel Prensliği, Eflâk ve

Boğdan voyvodalıkları ile Lehistan gibi devletlerarasında

Osmanlı’ya karşı bir Haçlı İttifakı oluşturulmuştur.

Yeniçeriler, tahta yeni çıkmış olan III. Mehmed’i bizzat sefere

gitmeye zorlamıştır.

Kanuni Dönemi’nde kuşatılan ancak alınamayan Eğri

Kalesi’nin fethinden sonra 1596’da, Haçova’da yapılan meydan

savaşında Osmanlılar, Avusturya ve Erdel’in oluşturduğu müttefik

orduya karşı büyük bir zafer kazanmıştır.

Osmanlı Devleti

• Osman Gazi ile bağımsız bir beylik hâline geldi

Osmanlı Devleti

• Orhan Gazi ile devletleşti

Osmanlı

Devleti

• I. Murat ile kurumsallaştı

Osmanlı Devleti

• II. Murat ile Balkanlar’da hâkimiyet kurdu

Osmanlı Devleti

• II. Mehmet’in İstanbul’ufethetmesiyle cihanşümul bir devlet hâline geldi.

Osmanlı Devleti

• Yavuz Sultan Selim Dönemi’ndeOrta Doğu’ya yerleşti.

Osmanlı Devleti

• Kanuni Sultan Süleyman Dönemi’nde Avrupa’ya hâkim oldu.

Osmanlı Devleti

• III. Murat Dönemi’nde ise doğuda en geniş sınırlarına ulaşmıştır.

Osmanlı Devleti

• 16. yy da Osmanlı devleti bir Dünya gücü haline gelmiştir.

16. yy sonlarından

itibaren Osmanlının Güç

ve Merkezi Otoritesini Kaybetme nedenleri

Devletin doğuda safevilerle yaptığı

savaşlar

Batıda avusturya ile yapılan savaşlar

İç İsyanlar ve orduda düzenin bozulması

Değişen ticaret

yollarının Osmanlı

ekonomisini olumsuz etkilemesi

2

NOT: Bu zaferin kazanılmasında Osmanlı ordusunun gücünden

ziyade Avusturya ordusunun disiplinsizliği etkili olmuştur.

Haçova’da, kesin bir sonuç alınamadığı için taraflar

arasındaki savaşlar on yıl daha devam etmiştir.

Bu on yıl içinde Osmanlılar Kanije Kales’ni fethetmiş,

Avusturya kaleyi geri almak istemişse de,Tiryaki Hasan Paşa,

Kanije önlerinde Avusturya ordusunu bozguna uğratmıştır. (1601).

Osmanlı kuvvetleri 1605'te de Estergon'u fethetmiştir.

Ancak, Anadolu’da yaşanan Celali isyanları ve Safevilerin

1603’te doğudan saldırıya geçmesi, Avusturya karşısında

Osmanlıları zor durumda bırakmı, Macar isyanı ile uğraşan

Avusturya'nın da barış isteği üzerine iki devlet arasında Zitvatorok

Antlaşması (1606)imzalanmıştır.

Zitvatorok Antlaşması’nın önemli maddeleri şöyledir:

Osmanlılar, Avusturya arşidükü için Caesar (Sezar) unvanını

kullanacaktır.

Savaş sırasında taraflarca kazanılan topraklar kendilerinde

kalacaktır.

Avusturya yıllık vergi ödemeyecek, imparator bir defaya

mahsus olmak üzere 200.000 kuruş gönderecektir.

Taraflarca esir almak ve kale işgal etmek yasaklanacak, eldeki

esirler geri verilecektir.

Eğri, Kanije ve Estergon kaleleri Osmanlı Devleti’nde

kalacaktır.

Zitvatorok’un Düşündürdükleri

Osmanlı padişahının, rakibini “Caesar” unvanıyla

kendisiyle eşit bir hükümdar olarak tanıması ve antlaşmayı yirmi

yıl için imzalaması, Osmanlı Devleti’nin artık Kanuni Sultan

Süleyman Dönemi’ndeki büyük iddialarından vazgeçtiğini

göstermiştir.

Zitvatorok Antlaşması, Osmanlı Devleti’ne dış politikada

prestij kaybettirmişti.

Bu antlaşma, Osmanlı Devleti’nin sadece Macaristan’da

toprak kazanma amaçlarından vazgeçmesi anlamına gelmiyordu.

Aynı zamanda Zitvatorok Antlaşması, Avusturya’nın ödemek

zorunda olduğu vergilerin kaldırılmasını, Avusturya’nın büyük

devlet seviyesine çıkmasını ve Osmanlı Devleti ile diplomatik

protokolde eşit olmasını sağlıyordu.

Uzun savaşlar sonucunda imzalanan Zitvatorok Antlaşması

ile birlikte Osmanlı Devleti artık Avrupa diplomasisinde

mütekabiliyet esasını kabul etti.

Yeni harp teknolojisini kullanan Avusturya askeri karşısında

eski usul ile savaşan Tımarlı Sipahilerin yetersizliği ortaya

çıkmıştır.

Askerî seferler ve kuşatmalar, Batı’da Osmanlı Devleti’nin

askerî gücünün eski seviyesinde olmadığı hakkında yeni

kanaatlerin oluşmasına yol açtı.

Aynı şekilde Osmanlılar da Batı’daki askerî yapıda meydana

gelen teknik değişimleri fark etti.

DİKKAT! İstanbul ve Zitvatoruk Antlaşmalarını diplomatik mütekabiliyet

açısından karşılaştırdığımızda; 1533 İstanbul Antlaşmasında

denklik olmadığını, Osmanlının yaptırım gücü olduğunu

görüyoruz.

1593-1606 Osmanlı Avusturya Savaşlarının Osmanlı

Devleti’nin dış siyasetine etkileri 1. Uzun savaş yılları her iki tarafa da bir kazanç sağlamadı

ve yıpratıcı oldu.

2. Bu süreçte dışarda Safeviler ve Avusturya,içerde de

Celâli İsyanları ile uğraşan Osmanlılar, üç cephede birden

mücadele etmek zorunda kaldı.

3. Bu durum Osmanlı’nın uzun vadeli planlar yerine günü

kurtarmaya yönelik pratik ve kısa vadeli siyaset üretmesine neden

oldu.

1662 – 1664 Osmanlı – Avusturya Savaşları

Osmanlı Devleti’nin egemenliğindeki Erdel Beyinin Osmanlı

Devleti’ne karşı isyan etmesi, Avusturya’nın ise bu isyana destek

verip Erdel’in iç işlerine karışması bu dönem savaşlarının genel

nedenidir.

IV. Mehmet bu gelişme üzerine Sadrazam Köprülü Fazıl Ahmet

Paşa’yı Avusturya üzerine göndermiş, Uyvar ve Neograd

Kalelerinin alınması üzerine Avusturya barış istemiştir. İmzalanan

1664 Vasvar Antlaşması ile Avusturya’dan son kez toprak

kazanılmış ve savaş tazminatı alınmıştır.

BİLİYOR MUYDUNUZ

Osmanlıların bu parlak zaferin Avrupa’da “Uyvar önünde bir

Türk gibi kuvvetli” deyimini tarihe mal etmiştir

Osmanlı İran (Safevi) Savaşları (1578-1630)

Yavuz Sultan Selim’in 1514 Çaldıran Zaferi ile başlayan Osmanlı-

Safevi mücadelesi, Kanuni Dönemi’nde Osmanlı Devleti’nin

üstünlüğü ile devam etmiş ve 1555 Amasya Antlaşması ile iki

devlet arasında barış süreci başlamıştır.

Osmanlı-İran ilişkilerindeki temel sorunlar;

1. İran’ın (Safevi Devleti)Anadolu’da Şiiliği yaymak

istemesi ve Osmanlıların bu durumu engellemek istemesi.

2. Safevilerin Doğu Anadolu’yu topraklarına katmak

İstemesi.

3. Osmanlı-İran savaşları sırasında İran’ın doğudan

saldırıya geçmesi.

4. İran’n (Safevi Devleti), XVI. yüzyıl sonlarından itibaren

Karadeniz kıyılarına çıkmak için tüm Kafkasya'yı ve Batı

Türkistan’ı ele geçirmek isteyen bir politika izlemesi.

5. Osmanlı Devleti’nin ise Kafkasya'yı ele geçirerek Hazar

Denizi’ne ulaşmayı ve böylece hem Rusya'nın güneye inmesini

hem de Safevilerin Kafkasya’ya ve Batı Türkistan'a doğru

yayılmasını engellemek istemesi.

6. İran’ın XVII. Yüzyılda Anadolu’da görülen “Celali

isyanlarına” destek vermesi.

1577-1590 Osmanlı-İran Savaşları:

Osmanlıların İran Şahı Tahmasb’ın ölümünden sonra İran’da

başlayan kargaşadan yararlanmak istemesi

Anadolu’da Şii propagandasının artması

iki devletin ticaret yollarının kontrolünü ellerine geçirmek

istemesi, bu savaşların sebepleri arasındadır.

Devrin padişahı III. Murat, Sokullu Mehmet Paşa’nın karşı

çıkmasına rağmen Lala Mustafa Paşa’yı İran üzerine gönderdi.

BİLİYOR MUYDUNUZ? 1583’te Beştepe mevkisinde yapılan

savaşta, taraflar meşaleler yakarak savaşa gece de devam etmiştir. Bu nedenle bu savaşa Meşaleler Savaşı denilmiştir.

Osmanlı ordularının, Tebriz, Gürcistan, Azerbeycan’ı

almasıyla zor durumda kalan İran barış isteyince İstanbul (Ferhat

Paşa) Antlaşması imzalandı (1590).

İstanbul Antlaşması’nın Önemi : ● Osmanlı sınırı doğuda Hazar Denizi’ne kadar genişledi ve

böylece devlet doğuda en geniş sınırlara ulaşmış oldu.

NOT: Ferhat Paşa Antlaşması’ndan sonra Safeviler, ipek ihracatını

yasaklayarak Osmanlı ekonomisine büyük zarar vermiştir.

Osmanlı Devleti karşı önlem olarak İran’ın çok ihtiyacı olan

kıymetli madenlerin ve bakırın İran’a ihracını yasaklamıştır.

1603-1611 İran Savaşları

Safeviler, Osmanlıların dışta Habsburglarla mücadelesini ve

içte Celâli İsyanları’yla uğraşmasını fırsat bilerek Şirvan,

Azerbaycan ve Gürcistan’ı geri almıştır.

Sadrazam Kuyucu Murad Paşa’nın, Safeviler üzerine

yürümesiyle Şah Abbas, Osmanlılardan barış istemiş ve sonuçta iki

devlet arasında 1612 Nasuh Paşa Antlaşması imzalanmıştır.

Bu antlaşmayla 1555 Amasya Antlaşması’ndaki sınırlara geri

dönülmüştür.

NOT:

Mütekabiliyet, karşılıklı denk olma durumu anlamına gelen

bir kelime olup diplomatik bir terimdir

3

Ayrıca Safeviler, Osmanlılara yıllık iki yüz deve yükü ipek

ödemeyi kabul etmiştir.

Ancak Nasuh Paşa Antlaşması her iki devleti de tatmin

etmemiştir

1617-1618 İran Savaşları

1615’ten itibaren İran’ın antlaşma şartlarına uymaması

nedeniyle iki devlet arasında savaş yeniden başlamış ve Şah

Abbas’ın barış istemesi üzerine 1618’de Serav Antlaşması

imzalanmıştır.

Bu antlaşmaya göre Nasuh Paşa Antlaşması’nda kabul edilen

iki yüz deve yükü ipek, yüz deve yüküne indirilmiştir.

Bu antlaşma iki taraf için kısa süreli bir mütareke olmaktan

öteye gidememiştir.

(1622-1639) İran Savaşları ve

Sınırları Belirleyen Antlaşma: Kasr-ı Şirin (1639)

Şah Abbas, Osmanlı Devleti’nde yaşanan isyanlardan

faydalanarak 1623’te Bağdat’ı ve bütün Irak’ı Osmanlılardan geri

almıştır.

Safeviler’e karşı Osmanlılar, Portekizlilerle ittifak yaparak

saldırıyı püskürtmüştür.

IV. Murad , ordunun başına geçerek Safeviler üzerine

yürümüş ve 1635’te Revan’ı, 1638’de de Bağdat'ı geri almıştır.

İki devlet arasında 1639 Kasr-ı Şirin Antlaşması

imzalanmıştır.

Kasr-ı Şirin Antlaşması’nın Önemi:

1.Bu antlaşma ile bugünkü Türkiye İran sınırı büyük ölçüde

çizilmiştir.

2. Bu antlaşma ile ticari yasakları kalkmış, eski tarihî yollar

yeniden canlanmıştır.

XVII. Yüzyılda Osmanlı Devleti’nin Dış Politikası

XVII. yy Osmanlı-Avusturya İlişkileri DİKKAT! Osmanlı Devleti XVI. yüzyılın sonlarından itibaren

ülkede ekonomik ve sosyal sıkıntılar yaşamasına ve devlet

idaresinde zafiyetler ortaya çıkmasına rağmen Avusturya

Osmanlının bu zafiyetinden faydalanamamıştır.

Bu durumun sebebi:

Avrupa’da 1618-1648 yılları arasında devam eden Otuz Yıl

Savaşlarıdır. Avrupa’da yaşanan bu karışıklıklar, Osmanlı

Devleti’nin Batı’da gücünü korumasını sağlamıştır.

XVII.YY Osmanlı-Lehistan İlişkileri

1575 senesinde Sokollu Mehmet Paşa’nın sadrazamlığı çağında ,

Osmanlı himayesine giren Lehistan 1587’de III. Murat Dönemi’nde Osmanlı egemenliğinden çıkmıştır.

Osmanlı-Lehistan İlişkilerinin bozulma sebepleri

1. Kırım hanının, Lehistan topraklarına seferler yapması,

2. Lehistan denetimindeki Kazakların Osmanlı sahillerini

vurması,

3. Lehistan’ın, Osmanlı egemenliğine Eflâk ve Boğdan iç

işlerine müdahale etmesidir.

Genç Osman’ın (II. Osman) Hotin Seferi ve Hotin Antlaşması

İki devlet arasındaki bu sorunlar yüzünden Sultan II. Osman

(Genç Osman) Lehistan üzerine sefere çıkmıştır. Hotin Seferi

olarak bilinen bu sefer, Lehistan’ın barış isteğiyle sonuçlanmış ve

Kanuni Dönemi’ndeki sınırlar esas alınmıştır.

1668-1672 Osmanlı Lehistan Savaşları ve Bucaş Antlaşması

Lehlilerin Osmanlı himayesindeki Ukrayna Kazaklarına

saldırmaları sonucunda IV. Mehmet döneminde sadrazam Köprülü

Fazıl Ahmet Paşa Lehistan seferine çıkarak Kamaniçe’yi fethetti ve

Podolya’ya hâkim oldu. Savaşmayı göze alamayan Lehistan’ın

isteği üzerine 1672 yılında barış yapılmıştır.

1672 yılında Bucaş ve 1676’daki Zoravna Antlaşmalarıyla

Podolya ile Kamaniçe Osmanlı Devleti’ne,Ukrayna da

Osmanlı himayesindeki Kazaklara bırakıldı.

XVII. yy Osmanlı- Rusya İlişkileri

Osmanlı himayesinde Ukrayna’yı yöneten Kazak beyinin

Rusya’ya yanaşması

Sınırlarını genişletmek isteyen Rusya’nın Ukrayna’ya girerek

Çehrin Kalesi’ni işgal etmesi üzerine 1681 yılında, Osmanlı

padişahı IV. Mehmet ve sadrazam Merzifonlu Kara Mustafa

Paşa komutasındaki Osmanlı ordusu Rusya üzerine Çehrin

Seferi’ne çıktı. Çehrin kalesi alındı.

Bu seferden sonra Rusya ile Osmanlı Devleti arasında ilk

antlaşma olan Bahçesaray Antlaşması diğer adıyla Çehrin

Antlaşması imzalanmış, Çehrin Kalesi Osmanlı Devleti’nde

kalmıştır.

XVII. yy Osmanlı-Venedik İlişkileri

Osmanlı Devleti’nin XVII. yüzyılda karşı karşıya kaldığı

Bir diğer stratejik tehdit de Venedik’ti

Korsan faaliyetlerin artması sonucu Osmanlı donanması,

1645’te Girit’i kuşatmış ve 1669’da Girit Adası tamamen Osmanlı

yönetimine geçmişti.

Osmanlı Devleti, 24 senelik bir kuşatma sonucunda Girit’e

Hâkim olmuştur.

BİLİYOR MUYDUNUZ ?

Girit’in fethinin bu kadar uzaması Osmanlı Devleti’nin

denizcilik alanında Avrupa’nın gerisinde kaldığının göstergesidir.

Girit’in fethiyle Ege ve Akdeniz hakimiyetimiz güçlenmiştir

(Girit Osmanlı’nın aldığı son adadır).

Bu uzun kuşatma sırasında Venedik, karşı

hamle yaparak Boğazlar ve çevresini abluka altına almış ve bunun

sonunda İstanbul’da büyük bir kıtlık yaşanmıştır.

Kutsal İttifak Osmanlılara Karşı

II. Viyana Kuşatması (1683)

Avusturya seferinin nedenleri

Avusturya imparatorunun Macar halkının mezhep

özgürlüğünü kısıtlaması

Macar beylerinden İmre Tökeli’nin Avusturya’nın

mezhep baskılarına karşı ayaklanarak Osmanlı’dan yardım istemesi

Merzifonlu Kara Mustafa Paşa’nın Avusturya meselesini

kökünden halletmek istemesi

Osmanlı ordusu şehri 60 gün boyunca kuşatma altında tuttu, 18 kez

taarruz etti, fakat şehir bir türlü alınmadı.

Alınamamasının Nedenleri

Bazı komutanların Sadrazam Merzifonlu Kara Mustafa

Paşa’ya tam destek vermemesi

Viyana’nın dört taraftan kuşatılmayacak kadar büyük olması

Osmanlı ordusunda lojistik ve disiplinle ilgili sorunların

Olması. (Sefer yolunun uzaklığı nedeniyle kuşatmaya hafif

toplarını götüren Osmanlının, ateş gücü bakımından düşmanının

DİKKAT!

Osmanlı Devleti’nin, Otuz Yıl Savaşları ile uğraşan

Avrupa’nın güçsüz ve zayıf durumundan istifade

edemeyişinin sebebi; XVII. yüzyılın ilk yarısında Safevilerle

giriştikleri yoğun mücadele sebebiyle askerî güçlerinin büyük

kısmını İran üzerine seferber etmesidir..

BİLİYOR MUYDUNUZ?

Hotin Seferi sırasında yeniçerilerin disiplinsiz tutumları

nedeniyle Genç Osman bu ocağı kaldırmayı düşünmüştür.

Ancak padişahın niyetini anlayan yeniçeriler isyan ederek

padişahı tahttan indirerek “Yedikule Zindanlarında”

öldürmüşlerdir.

BİLİYOR MUYDUNUZ

Bucaş Antlaşması Osmanlıların topraklarına toprak kattığı ve

batıda en geniş sınırlarına ulaşmıştığı antlaşmadır.

Uyarı: 1681 Bahçesaray Antlaşması Osmanlı Devleti’nin

Rusya ile imzaladığı ilk resmi antlaşmadır

4

gerisinde kalması ve orduda başlayan zahire kıtlığı nedeniyle,

süvarilerin atlarına ve topları çekecek öküzlere bile yem verilemez

hale gelmesi bu duruma örnektir).

Osmanlı Devleti’ndeki adli, idari ve mali alanlardaki

bozulmanın orduya yansıması.

Merzifonlunun şehrin yağmalanmaması için büyük saldırıyı

sürekli geciktirmesi.

Lehistan kralının beklenenden önce Viyana önlerine gelmesi

ve Osmanlı ordusunu iki ateş arasında bırakması

Bütün bu olumsuz şartlar bir araya gelince Osmanlı ordusu

çok büyük bir yenilgiye uğrayarak geri çekildi. Merzifonlu Kara

Mustafa Paşa idam edildi.

1683 – 1699 Kutsal İttifak – Osmanlı Savaşları

Osmanlı’nın Viyana’daki bozgunu Avrupa’da büyük bir sevinç ile

karşılandı. Papanın kışkırtması ile Osmanlı üzerine büyük bir Haçlı

seferi düzenlendi. Avusturya, Venedik, Lehistan, Rusya ve

Malta’dan oluşan Haçlılar Osmanlı’ya saldırdılar. 1691’de

Salankamen’de ve 1697’de Zenta’da yenilgiye uğrayan Osmanlı

Devleti, 1699 yılında Karlofça Antlaşması’nı imzalamak zorunda

kaldı ve böylece 16 yıl süren savaşlar sona erdi.

Avusturya, Venedik ve Lehistan delegeleri ile

Belgrat’ta imzalanan Karlofça Antlaşması’na göre (1669)

Temaşver ve Banat hariç tüm Macaristan ve Erdel

Avusturya’ya,

Podolya ve Ukrayna Lehistan’a,

Mora ve Dalmaçya kıyıları Venedik’e bırakıldı.

Antlaşma Avusturya’nın garantörlüğünde 25 yıl

sürecekti.

1700 İstanbul Antlaşması

Müzakerelere katılan Rus temsilci, tam yetkili olmadığı

gerekçesiyle Karlofça Antlaşması’nı imzalamamıştır.

Daha sonra Rusya ile 1700 tarihinde İstanbul Antlaşması

yapılmıştır. Bu antlaşmaya göre;

Karadeniz kıyısındaki Azak Kalesi Rusya’ya bırakılmış

ayrıca Ruslar İstanbul’da daimî elçi bulundurma hakkı kazanmıştır.

NOT: Bu antlaşma ile Ruslar, Azak KaIesi’ni alarak Karadeniz’e

inme politikasında ilk adımı atmışlardı.

Osmanlı Devleti’nde Karlofça Antlaşması ile Değişen Siyaset;

İlk defa yabancı devletlerin (İngiltere ve Hollanda) ara

buluculuğunu kabul etti (Bu durum bir zamanlar hiçbir devleti

kendisi ile eşit görmeyen Osmanlı için önemli bir itibar kaybıdır)

İlk büyük toprak kaybının yaşadı ve bir daha

toparlanamayacağı uzun bir savunma dönemine girdi.

Masa başı diplomasisi ile tanıştı.

Diplomatik açıdan da güç ve itibar kaybeden Osmanlı

Devleti, Karlofça’da ilk kez müzakere yoluyla bir antlaşma

imzalamak zorunda kalmıştır. Oysa daha önceki dönemlerde

diplomaside üstün olan Osmanlı, sürekli olarak kendi şartlarını

kabul ettirip antlaşmalarda belirleyici taraf olmuştur.

Aynı zamanda ilk büyük toprak kaybının da yaşandığı

Karlofça Antlaşması ile Osmanlı Devleti, bir daha

toparlanamayacağı uzun bir savunma dönemine girmiştir.

Karlofça Antlaşması, Osmanlı Devleti’nin Avrupa’dan

çekilmesinin başlangıcıdır.

Karlofça’dan sonra devlet idaresinde bürokratik unsurlar,

askerî unsurlara göre daha fazla ön plana çıkmaya başlamıştır.

Karlofça Antlaşması Sonrası Dış Siyaset

Karlofça’dan sonra Osmanlı devleti Avrupa için tehlike

olmaktan çıktı

Osmanlı devleti, Daha önce önem vermediği İngiltere,

Fransa, Hollanda gibi devletlerin siyasetlerinin etkisinde kalmış ve

“denge siyaseti “ izlemek zorunda kalmıştır.

Protestanlar arasında Haçlı zihniyeti zayıflamış ve

İngiltere, İsveç ve Hollanda gibi devletler Osmanlı devleti ile iyi

ilişki kurma siyaseti izlemişlerdir.

Osmanlı Devleti de Almanya, Lehistan, Rusya ve

Venedik ile olan mücadelesinde Fransa dışında devletlerle de iş

birliği yapmanın gerekliliğini görmüş, menfaatleri doğrultusunda

konjonktürel ittifaklar kurmuştur.

1718 Pasarofça Antlaşması’na kadar Karlofça ile kaybettiği

yerleri geri alma siyaseti izleyen Osmanlı, bu tarihten sonra

barış siyasetine yönelmiştir.

Fransa, Osmanlı Devleti nezdinde giderek itibarını

kaybetmeye başlamış ve Osmanlı bu boşluğu İngiliz ve

Hollandalılar ile doldurmuştur.

Bir devletin içinde bulunduğu dönemin durum ve şartlarını

menfaatleri doğrultusunda gözeterek kurduğu dostluk

ilişkilerine “konjonktürel ittifak” denir.

5

KONU DEĞERLENDİRME

A.Aşağıdaki açık uçlu soruları cevaplandırınız.

1. Osmanlı Devleti’nin Rusya ile imzaladığı ilk resmi antlaşm

hangisidir?.

2. 17. yüzyılda Anadolu’da çıkan isyanların genel adınedir?

3. Ticaret yollarının yön değiştirmesi ile gümrük gelirlerinin

azalması Osmanlı Devleti’nin hangi alandaki duraklamasının

nedenidir?

4. Genç Osman, hangi sefer sırasında kapıkulu ordusundaki

bozulmaya bizzat tanıklık etmiştir.

5. Yeniçerilerin isyanı sonucunda öldürülen ilk Osmanlı

padişahı kimdir?

6. Sınırlarını dağlara, çöllere, okyanuslara ve güçlü devletlere

dayandıran Osmanlı Devleti duraklama sürecine girmiştir. Bu

bilgiler Osmanlı Devleti’nin hangi sınırlara ulaştığını gösterir?

7. Osmanlı Devleti’nin ilk kez batıda büyük ölçüde toprak

kaybettiği ve gerileme döneminin başladığı antlaşma?

8. Osmanlı Devleti’nin doğuda en geniş sınırlarına ulaştığı

antlaşma?

9. 1645’te kuşatılıp 24 yıl sonra Köprülü Fazıl Ahmet Paşa’nın

sadrazamlığı döneminde tamamen fethedilen ada hangisidir?

10. Osmanlı Devleti, Zitvatorok Antlaşması ile hangi devlet

üzerindeki yaptırım gücünü kaybetmiştir?

11. Osmanlı Devleti’nde “devlet, ocak içindir.” anlayışının

egemen olması hangi alandaki bozulmaya kanıt olarak

gösterilebilir?

12. Avusturya kralının Osmanlı padişahına denk hale geldiği

antlaşma hangisidir?

13. Bugünkü Türkiye - İran sınırının temelini hangi antlaşma

oluşturmuştur?

14. Kanije ve Estergon kaleleri hangi savaştan sonra ele

geçirilmiştir?

15. Rusya tarihte ilk kez hangi olayla Karadeniz’e inme fırsatı

yakalamıştır?

16. Devletler neden ittifak kurma gereksinimi duyarlar? 17.

yüzyılda dünya üzerinde kurulmuş bir ittifaka örnek

veriniz.

17. Mütekabiliyet nedir? Karlofça Antlaşması’nda

Mütekabiliyet nasıl uygulanmıştır?

18. Akkoyunlu Devletinin yıkılmasından sonra İran topraklarında

kurulan Safeviler bir Türk Devleti olmasına rağmen Osmanlı

Devleti ile sürekli mücadele halinde olmuşlardır. Bu

mücadelenin temel nedenleri neler olmuştur?

19. Bilgi: Ruslar XVI. yüzyılın ikinci yarısında Hazar Denizi

civarındaki Türkistan hanlıklarını kontrol altına almıştı.

Ruslar varlıklarını devam ettirebilmek için sıcak denizlere

inmeyi hedeflemişlerdir. Ancak bu tarihlerde henüz

……………….. Devleti ile baş edebilecek güçte değillerdi.

Bu yüzden ………………… Devletinin zayıflamasını ve

kendisine fırsat doğurabilecek bir ortamın oluşmasını

beklemeye başlamıştır.

Soru: Rusların Türkistan Hanlıklarını ele geçirmesi hangi

devletin tepkisini çekmiştir?

Soru: Rusların sıcak denizlere inme politikası hangi devletin

toprak bütünlüğüne karşı bir tehdittir?

Soru: Rusların beklediği fırsat ilk olarak ne zaman

gerçekleşmiştir?

20. XVI. Yüzyılın ikinci yarısından itibaren Osmanlı Devleti’nin

fetih ve genişleme politikasında önemli ölçüde yavaşlama

başlamıştır. Bu durumun sebepleri neler olabilir? Yazınız.

Aşağıdaki verilen cümleleri doğru yanlış şeklinde

değerlendiriniz. 1-)Bağdat Fatihi olarak bilinen padişah IV. Murat’tır. ( )

2-)Hotin Seferi sonucu Genç Osman yeniçeri ocağını kaldırmayı

düşünmüştür. ( )

3-)Kasr-i Şirin Antlaşmasıyla Osmanlı Devleti doğudaki en geniş

sınırlara ulaşmıştır. ( )

4-)Bucaş Antlaşması Rusya ile yapılmış ve Osmanlı Devleti

batıdaki en geniş sınırlarına ulaşmıştır. ( )

5-)Girit adası 25 yıllık kuşatma sonucu sadrazam Fazıl Ahmet Paşa

komutasındaki Osmanlı ordusu tarafından fethedilmiştir. ( )

6

KONU KAVRAMA TESTİ -1

1. Fazıl Ahmet Paşa döneminde aşağıdaki kalelerden hangisinin

alınmasıyla Girit Adası’nın fethi tamamlanmıştır?

A) Uyvar B) Azak C) Estergon D) Kandiye E) Eğri

2. Lehistan’ın Osmanlı himayesindeki Kazaklara saldırması

üzerine IV. Mehmet Lehistan üzerine sefere çıktı. Yenilgiye

uğrayan Lehistan kralı barış istedi. Bunun üzerine 1672’de Buçaş

Antlaşması imzalandı. Antlaşmaya göre;

• Podolya Osmanlıya bırakılacak,

• Lehistan her yıl Osmanlı Devleti’ne vergi verecek,

• Ukrayna, Osmanlı egemenliğindeki Kazaklara bırakılacaktı.

Bu bilgilere dayanılarak,

I. Osmanlı Devleti’nin sınırlarının genişlediği,

II. devletin gelirlerinin arttığı,

III. Türklerin toprakların korunması konusunda kararlı olduğu

durumlarından hangilerine ulaşılabilir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III

3. XVII. Yüzyılda Osmanlıların Savaştığı Devletler

Batıda Denizlerde Doğuda

Lehistan Venedik Safeviler

Hotin Antlaşması Ferhat Paşa Ant

……………I……………. Serav Ant.

…………II……………

Yukarıda verilen kavram haritasında boş bırakılan yerlere

sırasıyla aşağıdakilerden hangisi yazılmalıdır?

I II

A) Vasvar Antlaşması İstanbul Antlaşması

B) Zitvatorok Antlaşması Karlofça Antlaşması

C) Bucaş Antlaşması Kasrışirin Antlaşması

D) Vasvar Antlaşması Kasrışirin Antlaşması

E) İstanbul Antlaşması Bucaş Antlaşması

4. Antlaşma Devlet

I. Bahçesaray Rusya

II. Zitvatorok Avusturya

III. Vasvar Fransa

IV. Bucaş Lehistan

V. Nasuh Paşa İran

Yukarıda verilen eşleştirmelerden hangisi yanlıştır?

A) I B) II C) III D) IV E) V

5. Rusya ile Osmanlı Devleti arasında 1700’de imzalanan

İstanbul Antlaşması’na göre;

• Azak Kalesi Rusya’ya bırakılacak,

• Rusya, İstanbul’da sürekli elçi bulundurabilecek,

• Ruslar Kudüs’ü serbestçe ziyaret edebilecek

maddeleri kabul edildi. Buna göre; I. Rusya Karadeniz’e inme fırsat yakalamıştır.

II. Rusya, Osmanlı Devleti’nin iç işlerine karışma imkânı

bulmuştur.

III. Ortodoksların koruyuculuğu Ruslara verilmiştir.

yargılarından hangilerine ulaşılabilir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III

6. Karlofça Antlaşması’na göre;

• Podolya ve Ukrayna Lehistan’a verildi.

• Mora Yarımadası ve Dalmaçya kıyıları Venedik’e verildi.

• Banat Yaylası ve Temeşvar ili dışındaki tüm Macaristan ve Erdel

Avusturya’ya bırakıldı.

Buna göre;

I. Osmanlı Devleti’nin Orta Avrupa’daki hâkimiyeti büyük ölçüde

sona ermiştir.

II. Osmanlı Devleti’nin sınırları daralmıştır.

III. Rusya Karadeniz’e ulaşmıştır.

yargılarından hangilerine ulaşılabilir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) II ve III

7. I. Bucaş Ant. ➜ Osmanlı Devleti'nin topraklarına

toprak kattığı son antlaşma

II. Hotin Seferi ➜ Genç Osman'ın Yeniçeri Ocağını

kaldırmaya karar vermesi

III. Zitvatorok Ant. ➜ Osmanlı Devleti'nin Avrupa

üzerindeki üstünlüğünün sona

ermesi

V. Vasvar Ant. ➜ Osmanlı Devleti'nin

Avusturya'dan toprak ve

tazminat kazandığı son antlaşma

V. Karlofça Antlaşması ➜ Rusya'nın ilk kez Karadeniz'e

ulaştığı antlaşma

Yukarıda verilen eşleştirmelerden hangisi yanlıştır?

A) I B) II C) III D) IV E) V

8. 1683 yılındaki Viyana yenilgisiyle Osmanlı Devleti;

• Tarihindeki en büyük bozgunu yaşadı.

• Avrupa karşısında sürekli toprak kaybetmeye başladı.

Buna göre Osmanlı Devleti ile ilgili olarak aşağıdakilerden

hangisine ulaşılabilir?

A) Veraset sisteminde değişiklik yapmak zorunda kalmıştır.

B) Azınlık isyanları başlamıştır.

C) Avrupa devletleri üzerindeki yaptırım gücü sona ermiştir.

D) Denge politikası uygulamaya başlamıştır.

E) Avrupa devletlerine karşı İran ile iş birliğine gidilmiştir

9. Osmanlı Devleti’nin II. Viyana Kuşatması’nı gerçekleştirme

nedenleri arasında;

I. Avusturya’nın Protestan Macarlara saldırması,

II. Macarların Osmanlı Devleti’nden yardım istemesi,

III. Osmanlı’nın Avrupa Hıristiyan birliğini parçalama isteği

durumlarından hangilerinin yer aldığı söylenebilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III

10. II. Viyana Kuşatması’nın başarılı olamama sebepleri

arasında;

I. Yönetimde yaşanan bozulmaların ordu teşkilatını da etkilemesi,

II. Kırım kuvvetlerinin yardıma gelmemesi,

III. Merzifonlu Kara Mustafa Paşa’nın şehrin yağmalanmasını

önlemek amacıyla kuşatmayı uzatması,

IV. İstanbul’da sık sık taht kavgalarının yaşanması

durumlarından hangileri yer almaktadır?

A) I ve II B) II ve III C) III ve IV D) I, II ve III E) II, III ve IV

11. Karlofça Antlaşması ile ilgili olarak;

I. Osmanlı Devleti ilk kez batıda büyük ölçüde toprak kaybetmiştir.

II. Avrupa, Osmanlıya karşı savunma durumuna geçmiştir.

III. Avrupa’daki Türk ilerleyişi durdurulmuştur.

IV. Türklerin Balkanlara kesin olarak yerleştiğini Avrupalılar da

kabul etmiştir.Yargılarından hangilerine ulaşılabilir?

A) I ve II B) I ve III C) II ve III D) III ve IV E) I, III ve IV

12. 1683 yılında II. Viyana Kuşatması’nın başarısızlıkla

sonuçlanması üzerine Avrupalıların Osmanlıları Avrupa’dan atma

umutları artmıştır. Bu umutlarını gerçekleştirmek üzere Avusturya,

Venedik, Lehistan ve Malta Osmanlı Devleti’ne karşı Kutsal

İttifakı oluşturmuş ve yapılan savaşı Osmanlı Devleti kaybetmiştir.

Buna göre aşağıdakilerden hangisine ulaşılamaz? A) Osmanlı Devleti’nin Avrupa’daki otoritesi sarsılmıştır.

B) Osmanlı Devleti aynı anda farklı devletlerle savaşmak zorunda

kalmıştır.

C) II. Viyana Kuşatması’ndan istenilen sonuç alınamamıştır.

D) Avrupalı devletler Osmanlıya karşı Haçlı ittifakı kurmuşlardır.

E) İç isyanlar, dış politikada olumsuzluklara neden olmuştur

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

A E C C C E E D E D B E

7

KONU KAVRAMA TESTİ -2

1. Duraklama Dönemi'nde Osmanlı-Avusturya ilişkilerinin yeniden

bozulduğu, iki devlet arasındaki savaşların arttığı görülmüştür.

Bu durumun, en önemli nedeni aşağıdakilerden hangisidir? A) İki ülke arasında sınır anlaşmazlıklarının başlaması

B) Osmanlı Devleti'nin askerî üstünlüğünü yitirmesi

C) Osmanlı-İran savaşlarının devam etmesi

D) Osmanlı Devleti'nde iç isyanların yoğunlaşması

E) Osmanlı Devleti'nin Avusturya'nın içişlerine karışması

2. II. Kosova Savaşı'ndan sonra Avrupalılar savunmaya çekilmiş,

Osmanlılar saldırı hakkını elde etmişti. Bu durum 1683 II. Viyana

Bozgunu'na kadar devam etmiştir.

II. Viyana Kuşatması'ndan sonra bir çok Avrupa devletinin

oluşturduğu "Kutsal ittifakın" asıl amacı aşağıdakilerden

hangisidir? A) Katolik ve Ortodoks kiliselerinin birleşmesini sağlamak

B) Osmanlının Avrupa'daki ilerleyişini durdurmak

C) Osmanlıyı bütünüyle Avrupa'dan atmak

D) Haçlı Seferleri'nin yeniden başlamasını sağlamak

E) Bizans'ı yeniden canlandırmak

3. I. Ülke hanedan üyelerinin ortak malıdır.

II. Devlet yönetimi hükümdar ile oğullarına verilmiştir.

III. Yönetim hanedanın en yaşlı üyesinin hakkıdır.

Osmanlı Devleti yönetiminde, belli dönemlerde geçerli olmuş

olan bu ilkelerin aşağıdaki hangi konudaki belirsizliğe bir

çözüm bulma amacıyla ilişkili olduğu savunulabilir? A) İslâmî kuralların uygulanmasında

B) Devletin bağımsızlığının sağlanmasında

C) Adaletin yaygınlaştırılmasında

D) Devlet halk ilişkisinin kurulmasında

E) Veraset sistemindeki aksaklıkların giderilmesinde

4. Osmanlı Ordusu; - Kıbrıs'ı bir yılda (1570 - 1571)

- Girit'i ise yirmidört yılda (1645-1669) alabilmiştir. Girit'in

uzun bir kuşatmadan sonra alınabilmesi; I. Osmanlı'nın donanma gücünden yararlanmamasıyla,

II. Osmanlı yönetiminin Girit seferine önem vermemesiyle,

III. Geçen sürede Osmanlı Devleti'nin zayıflamasıyla,

hangileriyle açıklanabilir? A) Yalnız I B)Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III

5. I. Rönesans ve Reform hareketleri sonucu Avrupa'da

gelişmelerin önündeki engeller ortadan kaldırılmış, bunun

sonucunda bilim ve teknik alanlarındaki gelişmeler hızlanmıştır.

II. Coğrafi Keşifleri gerçekleştiren Avrupa, ekonomik yönden

güçlenmiştir.

III. Avrupa devletleri sınırlarını genişletmek için başka

devletlerle savaşlar yapmışlardır.

Osmanlı Devleti'nin yukarıda verilenlerden hangilerini

izleyemediği için Duraklama Dönemi'ne girmeye başladığı

söylenebilir? A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II D) I ve III E) II ve III

6. Osmanlı padişahı I. Ahmet, taht değişikliğinde çıkabilecek

kardeş kavgalarını önlemek için; şehzadelerin sancak beyi olarak

Anadolu'ya gönderilmeleri geleneğine son vermiştir.

Bu durumun yol açtığı sonuçlar arasında aşağıdakilerden

hangisi ver almaz? A) Şehzadelerin İstanbul'da gözaltında tutulması

B) Yeteneksiz padişahların görülmesi

C) Merkezî otoritenin sarsılması

D) Enderun Mektebi'nin kurulması

E) Yönetimde saray kadınlarının daha etkin olması

7. Osmanlı Devleti'nin başlattığı II. Viyana Kuşatması ordu

içindeki karışıklıklar ve Kırım kuvvetlerinin yardım göndermeyişi

yüzünden başarısızlıkla sonuçlandı. Papa'nın çağrısı üzerine Rusya,

Avusturya, Venedik, Lehistan ve Malta Hükümeti Osmanlı Devle-

ti'ne karşı Kutsal ittifak oluşturmuşlardır.

Bu durum aşağıdakilerden hangisinin kanıtı olabilir? A) Avrupa'da Türklerin yenilebileceği düşüncesinin doğduğunun

B) Osmanlı Devleti'nin çöküş sürecine girdiğinin

C) Önemli toprak kaybının yaşandığının

D) Avrupa'da Osmanlı egemenliğinin sona erdiğinin

E) Avrupa'da siyasal bütünlüğün sağlandığının

8. I. 1533'te Kanuni Dönemi'nde Avusturya ile yapılan istanbul

Antlaşması'nda "Avusturya kralı protokolde Osmanlı sadrazamına

denk sayılacak" maddesine yer verilmiştir,

II. 1606'da I. Ahmet Döneminde Avusturya ile yapılan Zitvatoruk

Antlaşması'nda "Avusturya kralı Osmanlı padişahına denk

sayılacak" maddesi yer almıştır,

Bu duruma bakarak Osmanlı Devleti için aşağıdaki hangi

yargıya ulaşılabilir? A) Avusturya'ya karşı üstünlük her dönemde devam etmiştir.

B) Osmanlı Devleti 17. yüzyılda prestij kaybetmeye başlamıştır.

C) Osmanlı Devleti ilk kez Zitvatoruk Antlaşması ile toprak

kaybetmeye başlamıştır.

D) Avusturya her zaman Osmanlı Devleti'ne karşı üstünlük

sağlamıştır.

E) Anadolu'da merkezi otorite zayıflamaya başlamıştır.

9. Osmanlı Devleti'nin XVII. yüzyılında; I. Lehistan'dan Podolya alındı,

II. Anadolu'da ekonomik nitelikli isyanlar çıktı,

III. Düzeni koruma çalışmaları yapıldı,

Bu gelişmelerden hangileri Osmanlının XVII. yüzyılda da

komşularından güçlü olduğuna kanıt olarak alınabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III

10. Osmanlı Devleti'nin doğal sınırlarına ulaşması; içte merkezî

kontrolün zorlaşmasına, dışta güçlü devletlerle sınır komşusu

olunmasına yol açmıştır. Bu durumun;

I. Eyaletlerde devlet otoritesinin azalması,

II. Savaşların uzun sürmesi ve sonuçsuz kalması,

III. Savaş ganimetlerinin artması,

gibi sonuçlardan hangilerine neden olduğu savunulabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III

11. XVII. yüzyılda Osmanlı Devleti'nde görülen; I. Yönetimi üstlenen kişilerin yeterli bilgi birikimi ve donanıma

sahip olmaması,

II. Yönetimde valide sultanların ve saray ağalarının etkili olması,

III. Hem doğuda, hem batıda en geniş siyasal sınırlara ulaşılması,

durumlarından hangileri, merkezi yönetimin bozulmasında

etkili olan unsurlar arasında gösterilebilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III

12. Osmanlı Devleti'ndeki uygulamalardan bazıları şunlardır: I. Ülkenin, devleti yöneten aile bireylerinin malı sayılması

II. XVI. yüzyılın sonuna kadar, şehzadelerin devlet yönetiminde

deneyim kazanmaları için sancaklara vali olarak gönderilmesi

III. Ölen hükümdarın yerine tahta geçme hakkının, hükümdarın

erkek çocuklarına ait olması

IV. XVII. yüzyıldan itibaren, tahta geçme hakkının devleti yöneten

ailenin en yaşlı erkeğine verilmesi Bu uygulamaların

hangilerinde, taht kavgalarını önleme amacı vardır? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız IV D) I ve III E) II ve IV

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

A C E E C A D B A D C C

8

1.3. AVRUPA’DA DİN SAVAŞLARINDAN MODERN

DEVLETE

XII. yüzyıldan itibaren İngiltere ve Fransa, Roma

Hukuku’na dayanan bir yönetim mekanizması geliştirmiş ve

Papalık’tan bağımsız hareket etmek istemiştir.

Bu da Avrupa’da kilise ile krallık mücadelesini

doğurmuştur.

Bu mücadelelerde kilise, güç kaybetmeye devam etmiş

ve inandırıcılığını yitirmiştir.

XV. yüzyıldan itibaren ise halk arasında kiliseye karşı

eleştiriler artmaya başlamış ve din temelli siyasi mücadeleler

başlamıştır.

Otuz Yıl Savaşları Öncesinde Avrupa

Avrupa’da din alanında başlayan fakat arkasında bir takım

siyasi, sosyal ve ekonomik gelişmelerin bulunduğu mücadelelerin

sebebi iki temele dayanır:

1. Habsburg Hanedanı’nın Avrupa’da tek hâkim güç olma isteği.

2. Martin Luther’in (Martin Lutır) başlattığı Protestanlık

hareketi.

Luther, başta endüljans satışı olmak üzere kilisenin maddi

uygulamalarına 95 maddelik bildiri ile karşı çıkmış ve Avrupa’da

dinî ayrışmalar başlamıştır.

Almanya’nın büyük prenslikleri Luther’i desteklemiştir.

Alman imparatoru, mevcut Lutherciler dışında kalan

insanların Luther’i desteklemesini yasaklamıştır.

Bunun üzerine beş Alman prensi ve on dört şehir, imparatoru

protesto etmiş ve bu nedenle Martin Luther’e taraftar olan

Hıristiyanlara “Protestan” denilmiştir.

Protestanlarla Alman imparatoru arasında yirmi beş yıl süren

bir savaş sonrasında 1555’te Augsburg (Ogsburg) Antlaşması

imzalanmıştır.

Bu antlaşma ile;

⮚ Protestan mezhebi ve kilisesi Almanya’da resmen tanınmıştır.

⮚ Almanya’daki prenslere istediği mezhebi seçme özgürlüğü

verilmiş ve Lutherci prenslerle Katolik prensler arasında barış

sağlanmaya çalışılmıştır.

⮚ Halk ise ya bağlı bulunduğu prensin mezhebine girmiş ya da

zorunlu olarak göç etmiştir.

⮚ Protestanlar bu antlaşma ile önemli haklar elde etmiş ve

Katoliklerle eşit konuma gelmiştir.

⮚ Her ne kadar bu antlaşma Almanya’daki ayrılıkları sona

erdirmeyi amaçlasa da biri Protestan diğeri Katolik olmak üzere iki

Almanya’yı ortaya çıkarmıştır.

BİLİYOR MUSUNUZ? Martin Luther’in öncülüğünde başlayan

Almanya’daki hareketler sonrasında, Fransa’da Calvin’in (Kalven)

önderliğinde Kalvenizm Hareketi gelişmiştir. İngiltere’de de

Anglikanizm denilen hareketle artık yetki sahibinin kilise değil kral

olduğu kabul edilmiştir. Avrupa geneline yayılmaya başlayan

Lutherci hareketlere karşı Papalık, Katolik reformunu

gerçekleştirmek zorunda kalmıştır.

Otuz Yıl Savaşları (1618-1648)

Bu savaşlar yaklaşık olarak 30 yıl sürdüğünden bu ad

verilmiştir.

Savaşı Kutsal Roma Germen (Alman) İmparatoru Ferdinand

başlatmıştır.

Amacı Protestan mezhebini ortadan kaldırmaktır.

Almanya bu savaşta İspanya ile beraberdi.

Bu savaşa; Almanya ve İspanya’ya karşı İsveç, Danimarka,

Hollanda, Fransa ve Alman Prensleri katıldı.

Savaşı Kutsal Roma Germen İmparatorluğu kaybetti.

Savaşın sonunda imzalanan ve Çok taraflı diplomasinin ilk

örneği olan Westfelya Antlaşması ile Avrupa halkına mezhep

seçme özgürlüğü verildi..

Fransa bu savaştan güçlenerek çıkmış ve Kutsal Roma

Germen İmparatorluğu’ndan toprak almıştır.

Fransa’da krallar çok güçlenmiş ve hatta XIV. Lui’nin

“Devlet demek ben demektir.” sözü tarihe mal olmuştur.

Otuz Yıl Savaşlarının Sonuçları

Kutsal Roma Germen İmparatorluğu dağılmıştır.

Hollanda ve İsviçre bağımsızlıklarını ilan etmiştir.

İsveç savaştan güçlenerek çıkmıştır.

İspanya birçok sömürgesini kaybetmiştir. Portekiz İspanya

egemenliğinden kurtularak bağımsız olmuştur.

Fransa gücünü artırarak mutlakiyet rejimini güçlendirmiştir.

Otuz Yıl Savaşları Osmanlı Devleti’ni doğuda rahatlatmıştır.

Westfalya Barışı (1648)

Avrupa’da Otuz yıl süren kaos ortamına 1648’de Westphalia

Antlaşması ile son verilmiştir.

Westphalia Antlaşması, birçok devlet temsilcisinin bir araya

gelip imzaladıkları tek bir antlaşma değildir.

Habsburg elçilerinin Fransa ve İsveç’le ayrı ayrı imzaladıkları

ikili antlaşmalara verilen genel bir isimdir.

1815’teki Viyana Kongresi’nde uygulanacak olan “Konferans

Diplomasisi” için Westphalia Antlaşması bir esin kaynağı

olmuştur.

Westphalia Antlaşması’nın Sonuçları

1. Otuz Yıl Savaşları sonrası düzeni sağlamak için toplanan

konferans, Avrupa'nın ilk büyük konferansı sayılır.

2. Daha önceki uluslararası konferanslar dinî nitelikteyken

Westphalia Barışı’na katılan devletler, savaş ve iktidar sorunlarını

dinin etkisinde kalmadan tartışmıştır.

3. Papalık temsilcisi, konferansta dinlenmediği gibi antlaşma

metinleri de papaya imzalattırılmamış ve böylece kilisenin gücü

sınırlandırılmıştır.

4. Westphalia’da, 1555 Augsburg Barışı’nın hükümleri

yenilenmiş ve Almanya’da Katolik, Protestan ve Kalvinizm geçerli

mezhepler hâline getirilmiştir.

5. Kutsal Roma İmparatorluğu’nun parçalanmış olduğu da

uluslararası hukuk bakımından doğrulanmıştır.

6. Otuz Yıl Savaşları sonunda Fransa artık Avrupa siyasetine

yön veren devlet konumuna yükselirken, İngiltere de güçlü bir

devlet olarak Avrupa’da etkili olmaya başlamıştır.

7. Bazı Avrupa ülkeleri topraklarını genişletirken özellikle

Almanya’da gerileme ve iç karışıklıklar başlamıştır.

8. Hollanda, Portekiz ve İsviçre bağımsızlıklarına kavuşmuştur.

9. Kutsal Roma İmparatorluğu’nun Avrupa’yı tek bir

imparatorluk çatısı altında birleştirme politikası gerçekleşmemiş ve

bu politikanın yerini denge politikası almıştır.

10. Avrupa’da dinî etkenlerin yerini modern diplomasi almış ve

uluslararası alanda modern devletler hukukunun temelleri

atılmıştır.

11. Evrensel imparatorluklar yerini ulusal krallıklara ve ulus

devletlerine bırakmıştır.

Modern Devlet

Modern devlet anlayışı Avrupa’da Westphalia

Antlaşması’ndan itibaren ortaya çıkmıştır.

Modern devlet anlayışında kilisenin, devlet ve toplum

üzerindeki etkisinin azaltılması esastır.

Modern devletlerde merkezî bir ordu bulunur ve merkezî

otoritenin koyduğu hukuk kuralları her zaman geçerlidir.

9

1.4. XVII VE XVIII. YÜZYILLARDA OSMANLI

DEVLETİ’NDE VE AVRUPA’DA DENİZCİLİK

FAALİYETLERİ

“Sömürgecilik, bir devletin kendi sınırları dışında kalan genelde

deniz aşırı toprakları askeri müdahale başta olmak üzere çeşitli

yollarla ele geçirmesi ve orada hakimiyet kurup yerli toplumlar

üzerinde siyasi, iktisadi ve kültürel alanlarda üstünlük sağlayarak

bunların her türlü imkanlarını kendi menfaati için

yağmalamasıdır.”

Sömürgecilik Hızlanıyor

Coğrafi Keşifler sonucunda Portekizliler ve İspanyollar yeni

yerler ve deniz yolları keşfederek sömürgeler oluşturdu.

İspanya, Amerika kıtasındaki sömürgecilik faaliyetleriyle

XVI. yüzyılın sonunda dünyanın en zengin ülkelerinden biri oldu.

XVII. yüzyıl başlarından itibaren yeni sömürge devletleri

olarak yükselen İngiltere ve Hollanda, İspanya ve Portekiz’in

sömürgelerine el koymaya başladı.

Portekiz ve İspanya ile başlayan daha sonra İngiltere,

Hollanda ve Fransa ile devam eden sömürgecilik faaliyetleri; Uzak

Doğu’da Hindistan, Endonezya, Çin ve bu bölgede yer alan

yüzlerce adayı sömürge hâline getirdi.

XVII. yüzyıl ortalarına doğru dünyanın en büyük deniz

ticaret filosuna sahip olan Hollanda, dünyanın her yerinde ticaret

yapmaya başladı.

XVIII. yüzyılda okyanuslardaki mücadeleler haricinde

Akdeniz’de de üstünlük mücadelesi başladı.

İspanya’yı XVI. yüzyıl sonunda ağır bir mağlubiyete uğratan

İngiltere, İspanya’nın deniz hâkimiyetine son verdi. Bir ada devleti

olmasının sağladığı avantajla hızlı bir şekilde dünya ticaretine

açıldı.

İngiliz ve Hollanda doğu Hindistan şirketlerikurularak

okyanuslarda faaliyet gösterdi.Bu şirketlere askeri yetkiler de

verildi.

Sömürge rekabeti nedeniyle XVII. Yüzyıl sonlarına kadar

İngiltere-Hollanda Savaşları yaşandı

XVIII. yüzyılın ikinci yarısında Kuzey Amerika’daki

Fransız sömürgelerini de ele geçiren İngiltere, denizlerdeki

üstünlüğünü ve sömürgeciliğini pekiştirmiş oldu.

XVIII. yüzyılda Akdeniz’de de doğu ticaretine ulaşmak

isteyen İngiltere, Fransa ve Rusya arasında üstünlük mücadelesi

başladı. Osmanlı Devleti ise bu devletler karşısında elindeki önemli

yerleri korumak için mücadele başlattı.

Ticaret Gemilerinden Savaş Gemilerine Hollandalılar ve İngilizler başlangıçta iyi silahlanmış yelkenli

ticaret gemilerini savaşlarda kullanarak donanmalarındaki gemi

sayılarını artırmışlardı. XVII. yüzyıl sonlarına kadar devam eden

savaşlarda tüccar kaptanlara güvenilmeyeceğini anlayan bu iki

devlet, askerî disiplini sağlamaya yönelik tedbirler aldı. Bunun için

tüccar kaptanların yerine deniz subayları tercih edildi ve savaşta

tüccar gemilerine duyulan bağımlılık azaltıldı. Böylece savaş

gemisi yapımı başlatılarak savaşta kullanılan ticaret gemileri

tasfiye edildi. Artık okyanuslarda yelkenli savaş gemileri,

donanmanın esasını oluşturdu.

Osmanlı Denizciliğinde Kadırgadan Kalyona Geçiş

Osmanlı gemiciliğinin gelişimindeki;

⮚ Birinci dönem, devletin kuruluşundan XVII. yüzyılın sonlarına

kadar devam eden kürekli gemilerdir.

⮚ İkinci dönem ise XIX. yüzyılın ortalarına kadar süren yelkenli

gemiler dönemidir.

NOT: Birinci dönemde kullanılan başlıca gemiler kadırgalar iken

ikinci dönemde kalyonlar kullanılmıştır.

Avrupalı devletler, Atlas Okyanusu’ndaki güçlü gelgit

akıntıları ve rüzgârlar nedeniyle kadırgalarla ne ticaret ne de savaş

yapabiliyordu.

XV. yüzyıl sonlarından itibaren okyanus gemiciliği gelişti ve

XVI. yüzyıl sonundan itibaren Avrupalı devletler yelkenli gemilere

geçerek kalyonları birer top bataryasına dönüştürdü.

Venedik kalyonları karşısında Osmanlı kadırgalarının âciz

kalması sonucunda Osmanlı devlet adamları kalyon inşasına karar

verdi ve böylece kadırgadan kalyona geçiş süreci Osmanlı

donanması için de başladı.

Dolayısıyla Girit Seferi, Osmanlı gemi teknolojisindeki

değişimde ve donanma stratejisinde önemli bir dönüm noktası oldu

Osmanlı Devleti’nin Denizlerdeki Egemenliği Zayıflıyor

XVI. yüzyılda Akdeniz’e hâkim olan Osmanlı deniz gücü,

Fas'a kadar nüfuz sahasını genişletmiştir.

1645 Girit Seferi’ne kadar büyük çapta bir sefer için

Akdeniz’e çıkmayan Osmanlılar, sadece sahilleri korumak

amacıyla denizlere açılmıştır.

Osmanlı Devleti’nin denizlerdeki hâkimiyetini kadırga

güçleriyle sürdüremeyeceği XVI. yüzyıl sonlarından itibaren

ortaya çıkmıştır.

XVII. yüzyılda siyasi ve ekonomik sorunlarla uğraşan

Osmanlılar, Batı gemiciliğindeki teknolojik gelişmeleri takip

edememiştir.

Ayrıca siyasi hedeflerine sadece kara kuvvetiyle

ulaşabileceğini düşünen Osmanlılar, donanmayı kullanma ve

geliştirmede geç kalmıştır.

Bu nedenle gemi teknolojisinde de bütün gemiler ancak

XVIII. yüzyılda kalyona dönüştürülmüştür.

Osmanlı’da, kalyonculuğun geliştirilmesinin etkisiyle 1685-

1699 yılları arasındaki deniz savaşlarında başarılar elde edilse

de karada Karlofça Antlaşması’yla sonuçlanan mağlubiyetler

yaşanmıştı.

Osmanlı donanması, Karlofça Antlaşması’yla Venedik’e

verilen Mora’nın, 1718 Pasarofça Antlaşması’yla geri

alınmasında önemli rol oynamıştı.

1717’de Venediklilerle yapılan üç deniz savaşını da

Osmanlılar kazanmıştı.

Kalyonculuğun gelişmesiyle Osmanlı donanması, 1770

Çeşme yenilgisine kadar Akdeniz hâkimiyetini elinde

tutmuştu.

Osmanlı donanması, Çeşme’de tarihinin ikinci büyük

yenilgisini aldı.(Ruslar yaktı).

Çeşme Baskını’ndan sonra 1774-1789 arasında özellikle gemi

inşasında önemli gelişmeler yaşandı.

Sultan III. Mustafa, çağdaş bilgilerle donatılmış deniz subayı

yetiştirilmesi konusunda harekete geçti.

Bu nedenle Baron de Tott (Baron dö Tot) isimli Fransız

mühendis, donanmayı iyileştirme çalışmalarında

görevlendirildi.

BİLİYOR MUSUNUZ?

XVIII. yüzyılın son çeyreğine kadar yabancı devlet

gemilerine kapalı bir Türk gölü olarak kalan ve özel

istisnalar dışında yabancı gemilerin çıkmasına izin

verilmeyen Karadeniz, 1774 Küçük Kaynarca

Antlaşması ile ilk defa Rus gemilerinin kullanımına

açılmıştır.

10

KONU KAVRAMA TESTİ -1

1. Otuz Yıl Savaşlarında dinsel amaçlar doğrultusunda

savaşmadığı en bariz şekilde anlaşılan devlet aşağıdakilerden

hangisidir? A) Fransa B) İspanya C) Hollanda

D) İsveç E) Danimarka

2. Otuz Yıl Savaşları, temelinde, bir Protestan-Katolik mücadelesi

olsa da, savaşan devletlerin çoğu dinsel değil siyasi amaçlar için

savaşmıştır. Bu savaş Alman İmparatoru II. Ferdinand’ın ülkesinde

mezhep birliğini sağlamak amacıyla Protestanlığı ortadan

kaldırmak istemesi üzerine çıktı. Ausburg Barış antlaşması ile

yasaklanan kilise mallarının kamulaştırılmasına Protestan prensler

tarafından devam edildi. Bazı Alman prenslerin bu antlaşmada

tanınmayan Protestanlığı benimsemesi de savaşın başlamasında

etkili oldu.

Yukarıdaki bilgilerden aşağıdakilerden hangisi çıkarılamaz?

A) Otuz Yıl Savaşlarının temelinde dinsel etkenler etkilidir

B) Savaşların çıkmasında siyasi çıkarlar da etkili olmuştur

C) Alman imparatoru ülkesinde Protestanlığı ortadan kaldırmak

istemiştir

D) Protestan prensler kilise mallarına göz dikmişlerdir

E) Almanya’da ağırlıklı olan mezhep Protestanlıktır

3. Almanya’nın tek yönetim altında birleşerek güçlenmesinden

çekinen hangi devlet, Katolik olmasına rağmen İsveç ve

Hollanda ile ittifak kurarak Protestanların yanında savaşa

girmiştir? A) Fransa B) Rusya C) İspanya

D) Avusturya E) İsveç

4. Başlangıçta Katolikler lehine giden savaş, 1631’den itibaren

Protestanların lehine gelişmiş ve savaş Almanya’nın yenilgisiyle

sonuçlanmıştır.Aşağıdakilerden hangisi Otuz Yıl Savaşı’nı

bitiren antlaşmadır? A) Brest-Litowsk

B) Westpfalia

C) Londra

D) Brüksel

E) Versay

5. Aşağıdakilerden hangisi Otuz Yıl Savaşları’nın gelişimi

içerisinde yer alan bir gelişme değildir? A) Katolik İspanya, Hollanda’yı işgal edip Batı Avrupa’da

yayılmacı bir politika izledi.

B) Habsburg Kralı Ferdinand Almanya genelinde Protestanlara

karşı büyük bir savaş başlattı.

C) Rusya’nın savaşa girmesiyle savaş doğu Avrupa’ya sıçramıştır

D) Protestanlar Hollanda, İngiltere, Danimarka, İsveç ve küçük

Alman prenslikleriyle Katolik ittifakına karşı savaşa girdiler

E) 1630’da İsveç’in de savaşa dâhil olması ve Ferdinand’ın İsveç

kralına yenilmesiyle Protestanlar savaşı lehlerine çevirmeye

başladı

6. Avrupa'da; I. Ogsburg Antlaşması'yla Almanya'da Protestanlık resmen,

II. Nant Fermanı ile Fransa'da Kalvenizm resmen,

III. Vestfalya Antlaşması ile Almanya'da Protestanlık tanındı.

Bu durum aşağıdakilerden hangisinin bir göstergesi olamaz? A) Avrupa'da yaşanmakta olan mezhep ayrılıklarının sona

erdiğinin *

B) Hıristiyanlık dininde yeni mezheplerin ortaya çıktığının

C) Hıristiyanlar arasında dinsel çekişmenin yaşandığının

D) Almanya ve Fransa'da Katolik Kilisesi'nin güç yitirdiğinin

E) Protestanlık mezhebinin tanınmasında önemli güçlüklerin

yaşandığını

7. Aşağıdakilerden hangisi Westphalia Antlaşması’nın Avrupa

açısından sonuçlarından biri değildir? A) Modern Avrupa’nın ve millî devletlerin doğuşunda da önemli

bir yere sahiptir

B) Güçlenen egemenlik anlayışı önce Avrupa devletlerinin yapısını

değiştirdi, sonrasında ise devletler sistemini farklı bir dengeye

oturttu

C) Modern egemenlik anlayışı merkezî yönetimlerin zayıflamasına

yolaçtı

D) Avrupa’daki din savaşları, Rönesans ve Reform hareketleriyle

sarsılan ilahi egemenlik anlayışının sekülerleşmesine de katkı

sağladı

E) Modern diplomasi ve uluslararası ilişkiler esaslarının temelleri

atıldı

8. Coğrafi Keşiflerin yaşandığı ve Avrupa’nın ticari olarak

güçlendiği dönemde Osmanlı Devleti’nde ise bazı bunalımlar

yaşanmıştır.Aşağıdakilerden hangisi yaşanan bu bunalımlar

arasında yer almaz? A) Dış ticaret dengelerinin bozulması

B) Ticaret ahlâkını düzeltmek için lonca teşkilatının kurulması

C) Ayrıcalıklı konumunu korumak isteyen ayan ve esnafın

kaygıları

D) Batı’da kullanılan yeni tekniklere uyum sağlayamamaları

E) Uluslararası bir ticaret filosunun bulunmayışı

9.Aşağıdakilerden hangisi Coğrafi Keşiflerin sebepleri

arasında yer almaz? A) Türklerin İpek Yoluna hakim olmaları sebebiyle Avrupalıların

yeni yollar aramaya itmesi

B) Hıristiyanlığı yayma düşüncesi

C) Ümit Burnu yolunun bulunması

D) Doğu ülkelerinin zenginliği ve Avrupalıların buralara ulaşmak

istemeleri

E) Doğudan Avrupa’ya gelen malların pahalıya mal olması

10. Aşağıdakilerden hangisi Coğrafi Keşiflerin Osmanlı

Devleti’ne etkileri arasında yer almaz? A) Akdeniz limanları önemini kaybetmiştir

B) Osmanlı ticareti zayıflatmıştır

C) Osmanlının ekonomik kayba uğramasına yol açmıştır

D) Doğu Karadeniz ticaret yolu Osmanlı Devleti’nin eline

geçmiştir

E) Osmanlı Devleti’nde ilk defa enflasyon ortaya çıkmıştır

11. Dünya ve Avrupa ekonomisi için büyük öneme sahip olan

ticaret yollarının, Batı Avrupa devletleri tarafından denetim

altına alınmasının Osmanlı Devleti’ne etkileri arasında

aşağıdakilerden hangisi yoktur? A) Osmanlı Devleti’nin ticari alanda zayıflamasına yol açtı

B) Osmanlı, siyasi olarak da Avrupa karşısında güç kaybetti.

C) Avrupa XVI. Yüzyıldan itibaren Osmanlı Devleti karşısında

yükselişe geçti

D) Osmanlı Devleti’nin ticari gelirleri azaldı

E) Ülke içinde hammadde fiyatları düştü.

12.Aşağıdakilerden hangisi Otuz Yıl Savaşlarının sonuçlarını

arasında yer almaz? A) Kutsal Roma Germen İmparatorluğu dağılmıştır

B) Portekiz, Hollanda ve İsviçre gibi devletler bağımsız olmuştur

C) Protestanlık mezhebi rahatlamış ve güç kazanmıştır.

D) Devletlerarası ilişkilerde diplomasi önem kazanmıştır

E) Alman birliğinin kurulmuştur.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

A E A B C A C B C D E E

11

KONU KAVRAMA TESTİ -2

1. Yeniçağ başlarında Avrupa'da görülen; I. Mezhep savaşlarının başlaması,

II. Katolik Kilisesi'nin kendisini yenilemek zorunda kalması,

III. Kültürel ve bilimsel gelişmenin serbestçe yayılması,

gelişmelerinin aşağıdakilerden hangisinin sonucu olduğu

söylenebilir? A) Coğrafi Keşiflerin

B) Kavimler Göçü'nün

C) Rönesans hareketlerinin

D) Derebeyliklerin kurulmasının

E) Reform hareketlerinin

2. Aşağıdakilerden hangisi Coğrafi keşiflerle ortaya çıkan

gelişmelerden biri değildir? A) Amerika Kıtası’ndaki altın ve gümüş gibi birçok değerli

madenin Avrupa’ya taşınması

B) Madenlerin mal ve hizmetlere olan talebi artırması

C) Avrupa’da ticaret hacminin büyümesi

D) Merkantilist ekonomi modelinin oluşması

E) Merkantilizmin Osmanlı ekonomisini olumlu etkilemesi

3. Aşağıdakilerden hangisi Westphalia Antlaşması’nın

sonuçlarından biri değildir?

A) Papanın etkinliği azalmıştır.

B) Augsburg Antlaşması hükümleri yenilenmiştir.

C) Kutsal Roma İmparatorluğu hukuken parçalanmıştır.

D) Avrupa’daki kaos ortamı sona ermiştir.

E) Fransa güç kaybetti

4. Avrupa’da din alanında başlayan fakat arkasında bir takım

siyasi, sosyal ve ekonomik gelişmelerin bulunduğu mücadelelerin

(1618-1648 savaşları) sebepleri arasında

I. Habsburg Hanedanı’nın Avrupa’da tek hâkim güç olma isteği.

II. Martin Luther’in başlattığı Protestanlık hareketi

III. Kendi birliklerini oluşturan Katolik ve Protestanlar

arasındaki dinî ve siyasi ayrışmanın bütün Avrupa’da sertleşmesi.

İfadelerinden hangileri yer alır?

A) Yalnız I B) Yalnız II C)Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III

5. XVII. yüzyıl Avrupası’nda dinî sebepler ile başlayan Otuz Yıl

savaşlarında din faktörü zamanla önem kaybetmiş ve siyasi

sebepler ön plana çıkmıştır.

Bu bilgiyi

I. Katolik olan Fransa’nın bir süre sonra Protestan ittifakına dâhil

olması

II. Protestan Alman prensliklerinin Kutsal Roma

İmparatorluğu’ndan desteğini çekmesi

III. Mücadelenin uzun yıllar sürmesi

İfadelerinden hangileri doğrulamaktadır?

A) Yalnız I B) Yalnız II C)Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III

6. Osmanlı Devleti para politikasına yeniden çekidüzen verdi. Bu

doğrultuda darphanede çeşitli miktarda ve oranlarda sikkeler (para)

bastırıldı. Saraya ait altın ve gümüş içeren değerli eşyalar da

darphanede eritilerek paraya çevrildi, ayrıca maden ocakları

yeniden faaliyete geçirilip işletmeye açıldı. Tüm bu tedbirlere

rağmen ordunun askerî harcamaları karşılanamadı.

Yukarıdaki tedbirler aşağıdaki hangi olayın Osmanlı Devleti

üzerindeki etkilerini azaltmaya dönük çalışmalardır? A) Rönesans

B) Reform

C) Coğrafi Keşifler

D) Sanayi İnkılabı

E) Fransız İhtilali

7. Aşağıdakilerden hangisi Reformun özellikleri arasında yer

almaz? A) Reformu başlatan kişi Alman din adamı Martin Luther’dir

B) İlk olarak Almanya’da başlamıştır

C) Katolik kilisesi gücünü artırmıştır

D) İncil’in farklı dillere çevrilip basılmasıyla din adamlarınca ifade

edilen konuların çoğunun İncil’de olmadığı anlaşıldı.

E) Reform İngiltere, Fransa ve Kuzey Avrupa ülkelerine de

yayılmıştır.

8. I. Çok taraflı diplomasinin ilk örneğidir

II. Konferans diplomasisi” için bir esin kaynağı olmuştur.

III. Westphalia’da, 1555 Augsburg Barışı’nın hükümleri

yenilenmiş ve Almanya’da Katolik, Protestan ve Kalvinizm geçerli

mezhepler hâline getirilmiştir.

IV. Kutsal Roma İmparatorluğu’nun parçalanmış olduğu

uluslararası hukuk bakımından doğrulanmıştır

V. Avrupa’nın tek bir imparatorluk çatısı altında birleştirilme

politikası başarılı olmuştur.

Westphalia Antlaşması ile ilgili verilen bu bilgilerden hangisi

yanlıştır?

A) I B) II C) III D) IV E)V

9. Avrupa’da dinî etkenlerin yerini modern diplomasinin almasına

ve uluslar arası alanda modern devletler hukukunun temellerinin

atılmasına aşağıdaki hangi gelişme sebep olmuştur?

A) Reform olayları

B) Coğrafi keşifler

C) Westphalia Antlaşması

D) Viyana Kongresi

E) Sömürgecilik faaliyetleri

10. Avrupa’da Westphalia Antlaşması’ndan itibaren ortaya

çıkan modern devlet anlayışının özellikleri arasında

I. Merkezî otoritenin, ülkede tek hâkim güç olduğu

II. Kilisenin, devlet ve toplum üzerindeki etkisinin azaldığı

III. Merkezî otoritenin koyduğu hukuk kurallarının

her zaman geçerli olduğu

ifadelerinden hangileri yer alır?

A) Yalnız I B) Yalnız II C)Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III

11. I. Luther’le başlayan süreçte İngiltere ve İsveç gibi

ülkelerin, Roma’dan ayrılarak kendi ulusal kiliselerini kurmaya

başlamaları

II. Yaşanan kanlı din savaşlarının merkezî devletlerin

gücünü artırması

III. Kilisenin dünyevi gücünün gittikçe azalması

Gelişmelerinden hangileri Avrupa’da Modern devletlerin

ortaya çıkmasında etkili olmuştur?

A) Yalnız I B) Yalnız II C)Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III

12. Osmanlı gemi teknolojisindeki değişimde ve donanma

stratejisinde hangisinin fethi önemli bir dönüm noktası

olmuştur?

A) Girit B) Kıbrıs C) Rodos D) Kırım E) Trablusgarp

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

E E E E D C C E C E E A

12

1.5. FETİHLERDEN SAVUNMAYA

OSMANLI DEVLETİ’NİN XVIII.YÜZYILI

1711 Prut Antlaşması

1718 Pasarofça Antlaşması

1730 Patrona Halil İsyanı (Görsel 1.30)

1732 Ahmet Paşa Antlaşması

1739 Belgrad Antlaşması

1746 Kerden Antlaşması

1740 Kapitülasyonların sürekli hâle gelmesi

1770 Çeşme Baskını

1774 Küçük Kaynarca Antlaşması

XVIII. YÜZYIL PADİŞAHLARI

III.AHMET (1703-1730) Lale devri padişahı

I.MAHMUT ( 1730-1754)

III.OSMAN (1754-1757)

III.MUSTAFA (1757-1774)

I.ABDULHAMİT (1774-1789)

III.SELİM (1789-1807) Nizam-ı Cedit ordusu ve Nizam-ı

cedit devri

XVIII. Yüzyılda Osmanlı devletinin dış politikası

XVIII. yüzyılın başlarından itibaren Osmanlı Devleti,

Karlofça ve İstanbul Antlaşması’yla kaybedilen toprakları geri

almaya çalıştı.

Ancak kaybedilen topraklar geri alınamadığı gibi ,yeni

topraklar kaybedildi.

İç siyasette ise: Osmanlı devleti, devlet kurumlarındaki

bozulmaları ıslahatlar yaparak yeniden düzenlemek ve devleti eski

gücüne kavuşturmak istemiştir.

Edirne Olayı ve III. Ahmet’in Padişah Olması (1703):

II. Mustafa Karlofça Antlaşmasından sonra Edirne’ye çekilmişti.

Devlet işleri Şeyhülislam Feyzullah Efendinin eline

kalmıştı. Şeyhülislam bu durumdan yararlanarak yakınlarını

önemli devlet memurluklarına getirmişti. Bu sırada padişahın

Edirne’de oturması, orada saraylar yaptırması birçok kişiyi telaşa

düşürmüştü. Bunun üzerine Şeyhülislamın düşmanları ve çıkarları

elden gidenler harekete geçerek padişahın İstanbul’a gelmesini

istediler. II. Mustafa İstanbul’a gelmemiş, bunun üzerine

İstanbul’da cebecilerin etkin olduğu askeri bir isyan çıkmıştır.

Şeyhülislamın düşmanları bundan yararlanarak halkı ayaklandırdı.

Edirne üzerine yüründü, şeyhülislam önce hapsedildi, sonrada idam

edildi.Asiler II. Mustafa’yı tahtan indirerek yerine III. Ahmet’i

padişah yaptılar.(Bu olay Cebeciler Olayı olarak ta adlandırılır.)

VII.yüzyılın sonlarına doğru tahta çıkan Çar I. Petro, Rusya’yı

büyük bir devlet yapmak için şu hedefleri (Panislavizm)

belirlemiştir: 1) Rusya’yı bir Avrupa devleti yapmak

2) Azak denizine ve Kırım’a yerleşmek ve Karadeniz’e çıkarak

etkili hale gelmek

3) Boğazları ele geçirmek.

4) Açık ve sıcak denizlere inmek.

5) Osmanlı hakimiyetindeki Ortodoksların liderliğini ele geçirmek

6) Kapitülasyonlardan yararlanmak

7) Lehistan’ı hakimiyet altına almak.

8) Orta Asya ve Kafkaslarda hakimiyet alanın genişletmek .

Böylece bütün Slavları birleştirerek (Panislavizm) büyük bir Rus

İmparatorluğu oluşturmak

Prut Savaşı ve Prut Antlaşması 1711

Savaşın sebepleri:

İsveç Kralı XII. Şarl’ın, 1709 yılında Poltova’da Rus Çarı I.

Petro’ya yenilerek Osmanlı Devleti’ne sığınması.

Rusya, Osmanlılardan XII. Şarl’ın teslim edilmesini istedi

fakat bu istek III. Ahmed tarafından reddedildi.

Rusya’nın bir taraftan İstanbul Antlaşması’na aykırı olarak

Azak ve Dinyeper’de yeni kaleler ve donanma inşa ettirirken diğer

taraftan Balkanlardaki Ortodoksları, Osmanlı yönetimine karşı

kışkırtması.

Rus ordusunun Osmanlı topraklarına özellikle Kırım’a sınır

ihlalleri yapması üzerine Osmanlı Devleti, 1710 yılında savaş

kararı aldı.

Böylece Rusya ile uzun yıllar devam edecek olan Boğazlar

Meselesi’nin temelini teşkil eden ilk savaş başladı.

Çar I. Petro da XII. Şarl’ın kendisine teslim edilmemesini

gerekçe göstererek Osmanlı Devleti’ne savaş açtı.

1711’de Osmanlı ordusu ile Rus ordusu Yaş yakınlarındaki Prut

Nehri kenarında karşılaştı. Erzak ve malzeme sıkıntısı da çekmeye

başlayan Rus kuvvetleri, Osmanlı ordusu tarafından Prut’ta imha

edilmek üzereyken Rusya barış istedi.

Osmanlı neden barış istedi?

Osmanlı ordusunda malzemenin yetersiz olması

Rus ordusuna yardım gelebileceği endişesi

Baltacı Mehmet Paşa, yeniçerilere güvenmemesi

Kırımlıların sadakatinden şüphe etmesi gibi sebeplerle

Rusların barış teklifini kabul etti.

1711 yılında imzalanan Prut Antlaşması’na göre;

⮚ Ruslar işgal ettikleri topraklardan geri çekilecek,

⮚ İstanbul Antlaşması sonrası yaptığı kale ve istihkâmları yıkacak,

⮚ Rusya, Osmanlı Devleti’nin iç işlerine karışmayacak ve Rus

tüccarlar Osmanlı ülkesinde serbestçe ticaret yapabilecek,

⮚ İsveç Kralı XII. Şarl ise ülkesine dönecek,

1711 yılında imzalanan Prut Antlaşmasının önemi:

Bu antlaşmayla Osmanlılar, İstanbul Antlaşması’yla

kaybettiği yerleri geri aldı.

Rusya’ya karşı Prut Antlaşması ile elde edilen üstünlük,

Osmanlılarda Karlofça Antlaşması ile kaybedilen yerlerin geri

alınabileceği inancını güçlendirdi.

Prut Sonrası Gelişmeler

1715-1718 Osamnlı+Avusturya Savaşaları

Sebepleri:

Karlofça Antlaşması ile Venedik’e bırakılan Mora

Yarımadası ve bazı Ege adalarının geri alınmak istemesi.

Mora halkının, Venedik’in uyguladığı Katolik baskısı

nedeniyle Osmanlı Devleti’nden yardım istemesi.

Venedikli korsanların, doğu Akdeniz’de ticaret ve hac

gemilerine baskınlar yapması.

Karlofça Antlaşması’nın ihlali olduğu gerekçesiyle Osmanlı

Devleti, 1714 yılında Venedik’e savaş ilan etti.

Savaşın gelişimi

Osmanlı ordusunun başarıları sonucu 1715 yılında Mora ve

çevresindeki adalar Venedik’ten geri alındı.

Osmanlı Devleti’nin Karlofça sonrası elde ettiği başarılar

Avusturya’yı korkuttu.

Avusturya, Venedik ile 1716 yılında ittifak antlaşması

imzaladı. Böylece Venedik’le devam eden savaşa Avusturya da

katıldı.

Osmanlı ordusu Tuna Nehri kıyısında Petervaradin’de

Avusturya ordusu ile karşılaştı.

Taktik hatalar sonucu Osmanlı ordusu bozguna uğradı.

Avusturya ordusu ilerleyişini sürdürerek 1717 yılında

Belgrad’ı işgal etti.

Osmanlı Sadrazamı Damat İbrahim Paşa’nın barış isteği üzerine

İngiliz ve Hollanda elçilerinin girişimiyle 1718’de Pasarofça

Antlaşması imzalandı.

Pasarofça Antlaşması’yla;

⮚ Belgrad, Semendire dâhil kuzey Sırbistan ve Temeşvar gibi

yerler Avusturya’ya bırakıldı.

⮚ Avusturya, Osmanlı topraklarında konsolosluk açma hakkı ve

ticari imtiyazlar elde etti.

Pasarofça Antlaşmasının önemi:

Avrupa devletlerinin yenilemeyeceği anlaşıldı. Osmanlı

aydınının batıya bakışı değişti.Batının askeri ve teknik üstünlüğü

kabul edilerek ilk batılılaşma hareketi (Lale Devri) başladı

NOT: Pasarofça Antlaşması sonrası Osmanlı Devleti,

Karlofça ile kaybettiği yerleri geri alma umutlarını

kaybetti ve Avrupa’da mevcut topraklarını korumaya

yönelik savunma esaslı bir siyaset izlemeye başladı.

13

BİLİYORMUYDUNUZ?

İlk kez Çelebi Mehmet zamanında başlayan Osmanlı-Venedik

savaşları sona ermiştir. 1715 Osmanlı-Venedik Savaşı iki devlet

arasındaki son savaş ve Pasarofça Antlaşması da son antlaşmadır.

(Vene-dik bundan sonra çöküş sürecine girmiş 1797 Comp Formio

antlaşmasıyla toprakları Avusturya ve Fransa arasında

paylaşılmıştır).

1736- Osmanlı-Avusturya+Rusya Savaşları

Sebepleri

1733’te Avusturya ve Rusya, Osmanlı Devleti’ne karşı gizli

bir ittifak antlaşması ile Osmanlı topraklarını kendi aralarında

paylaşması. ( Bu antlaşmaya göre Azak ve Kırım Rusya’ya; Bosna-

Hersek ise Avusturya’ya bırakılmıştı.)

Rusya’nın, Kırım Tatarlarının kendi topraklarına akınlarını

önlemediği gerekçesiyle I. Mahmud’a Prut Antlaşması’nı

tanımadığını bildirmesi.

Osmanlı Devleti, batıda savaşmak istememesine rağmen

Rusya’nın Azak ve Kırım’a saldırması sonucu 1736’da Rusya’ya

savaş ilan etmişti.

Savaşın gelişimi;

Eflâk, Sırbistan ve Bosna’ya saldıran Avusturya, Osmanlı

karşısında ardı ardına yenilgiler aldı.

Rus ordusu da bunun üzerine geri çekilmeye başlamış ve

Osmanlılar, Özi’yi geri almıştı.

Önce Avusturya barış istedi ve 1739’da Belgrad Antlaşması

imzalandı.

Belgrat Antlaşmayla;

⮚ Avusturya, Pasarofça Antlaşması’yla aldığı yerleri Osmanlı

Devleti’ne geri vermek zorunda kalmıştı.

⮚ İki ülke arasında Tuna Nehri, yeniden sınır kabul edilmişti.

Bütün isteklerinden vazgeçen Rusya ile de 1739 yılında yine

Belgrat Antlaşması imzalanmış, ve Rusya, Azak dâhil bütün işgal

ettiği yerleri Osmanlı Devleti’ne bırakmıştı.

Bu antlaşma ile;

⮚ Rusya’nın Azak Denizi ve Karadeniz’de askerî ve ticari gemi

bulundurması yasaklanmıştı.

⮚ Buna karşın Ruslar, Osmanlı topraklarında ticaret yapabilecek

ve Hristiyanlarca kutsal sayılan yerleri de serbestçe ziyaret

edebilecekti.

Belgrat Antlaşmasının önemi:

Belgrad Antlaşmalarından üstün çıkan Osmanlı Devleti,

Avrupa’da yeniden itibar kazanmıştı.

Karadeniz’in Türk gölü olduğu son kez onaylandı

D’argenson Markisi’nin Projesi (1738):

Fransız siyaset adamı Markisi’nin, Türk İmparatorluğunun

Paylaşılması Hakkındaki Projesi.

“Avrupa’nın karşılaşacağı ilk büyük devrim muhtemelen Türk

Devleti’nin ele geçirilmesi olacaktır. Türk yenilince herkesin

kendi payına düşeni alması lazımdır veya daha iyisi, çok sayıda

Hristiyan devlet kurdurmak, kadim Yunanistan’a ve Nil

Nehri’ne, Ege adalarına yeniden hayat vermek gerekir.

Doğu’da Mücadele ve Safevilerin Sonu

(1722-1746) Osmanlı-İran Savaşları

1639 yılında Osmanlılarla Safeviler arasında imzalanan Kasr-ı

Şirin Antlaşması iki devlet arasında uzun bir barış dönemi

başlatmış ve ticaret yollarının yeniden canlanmasını sağlamıştır.

İran çıkan Afgan Ayaklanmaları nedeniyle Safevilerin zor

durumundan istifade etmek isteyen Çar I. Petro, 1723’te Kafkasya

üzerine harekete geçerek Derbent ve Bakü’yü işgal etmiştir.

Bu arada Kafkasya’daki Müslümanların Osmanlı Devleti’nin

himayesine girmek istemesi üzerine Sadrazam Damat İbrahim

Paşa’nın girişimiyle İran üzerine sefere çıkılmıştır.

Fransa’nın arabuluculuk yapmasıyla Osmanlı Devleti ile

Rusya arasında 1724’te İstanbul’da İran Mukasemenâmesi

(İstanbul Antlaşması) adıyla bir antlaşma imzalanmıştır.

Bu anlaşma ile İran toprakları, Osmanlı Devleti ile Rusya

arasında paylaşılmıştır.

Ancak ülkesinin topraklarının paylaşılmasına razı olmayan

Şah Tahmasb, 1731 yılında Osmanlı ordusu karşısında yenilmiştir.

Barış istemek zorunda kalan Şah Tahmasb ile 1732 yılında

Ahmed Paşa Antlaşması imzalanmıştır.

Ahmet Paşa Antlaşması ile;

⮚ Tebriz başta olmak üzere Batı İran ve Azerbaycan, İran’a

bırakılırken Kafkasya Osmanlı Devleti’nde kalmıştır.

Nadir Han, Ahmed Paşa Antlaşması’nı tanımamış ve Şah

Tahmasb’ı tahtan indirmiştir.

Osmanlıya karşı kaybedilen toprakları geri almak isteyen

Nadir Han, halkın ileri gelenlerini toplayarak 1736 yılında

kendisini Şah ilan ettirmiştir.

Böylece İran’da iki yüz otuz altı yıl hüküm süren Safevi

hanedanı sona ermiş ve Avşar hanedanı yönetimi ele almıştır.

Nadir Şah’ın 1743’te Kerkük, Musul ve Bağdat’a

aldırmasıyla Osmanlı-İran arasında savaş yeniden başlamıştır.

Osmanlı Padişahı I.Mahmud’un Kırım ve Mısır’dan yardımcı

kuvvetler çağırması üzerine Nadir Şah, Osmanlı Devleti’nden barış

istemiştir.

İki devlet arasında Tahran yakınlarındaki Kerden’de 1746

yılında Kasr-ı Şirin Antlaşması’nın maddeleri esas alınarak yeni

bir antlaşma imzalanmıştır.

1768-1774 Osmanlı-Rus Savaşı

Savaşın sebepleri

XVIII. yüzyılda Osmanlı Devleti ile Rusya arasındaki

mücadelelerde genelde Osmanlı Devleti barışın devamından

yanayken Rusya’nın, saldırgan bir politika izlemesi.

Rusya’nın Lehistan içişlerine karışması.( Lehistan kralının

ölümünden sonra kendisine bağlı Stanislav’ı Leh Krallığı’na

seçtirmiştir.) Buna karşı Leh milliyetçileri, Osmanlı Devleti'nden

yardım ve himaye istemiştir.

Rusların yayılmacı politikalarından rahatsız olan Kırım

hanının, Osmanlı Devleti’nin Rusya'ya karşı harekete geçmesini

istemesi.

Rusların, Osmanlı Devleti'ne ait Balta kasabasına saldırması

sonrası Kırım Hanı, Kırım Giray’ın 1769’daki seferi ile savaş

başlamıştır.

Ancak Kırım Giray’ın ölümü üzerine yerine geçen Devlet Giray,

Osmanlı Devleti’ne destek olmak bir yana Kırım’da bile düzeni

sağlayamamıştır.

Ayrıca Sadrazam Mehmed Emin Paşa’nın ordunun sevk ve

idaresindeki yetersizliği, gerekli erzak hazırlığının yapılmaması,

askerlerin maaşlarının zamanında ödenmemesi gibi sebepler de

Osmanlı kuvvetlerini zor duruma sokmuştur.

Çeşme Faciası:

Rus donanması ile Osmanlı donanması 5 Temmuz 1770 tarihinde

Çeşme Limanı’nda karşılaşmıştır.

Ruslar, 6 Temmuz günü Çeşme Limanı’na baskın düzenlemiş ve

liman içine ateş kayıkları salarak birbirine çok yakın demirlemiş

bulunan Osmanlı donanmasına ait otuz kadar gemiyi ateşe

vermiştir.

BİLİYOR MUSUNUZ?

Şah Tahmasb’ın isteği ile 1732’de yapılan Ahmed

Paşa Antlaşması, Osmanlı Devleti’nde diplomasi

anlayışının hâlâ zayıf olduğunu göstermiştir. Bu

antlaşma savaşta kazanan Osmanlı Devleti’nin, masa

başında kaybetmesine neden olmuştur.

BİLİYOR MUSUNUZ?

Rus Kraliçesi II. Katerina Çeşme Baskını’nda başarı

gösteren generallerinden Alexis Orlof’a (Aleksis

Orlof) Çeşmeski (Çeşmeli) unvanını vermiş ve bu

savaşın hatırasına Rusya’da bir de zafer abidesi

diktirmiştir.

14

Küçük Kaynarca Antlaşması (1774)

1774’te imzalanan Küçük Kaynarca Antlaşması, Osmanlı

Devleti’nin imzaladığı en ağır antlaşmalardan biri olmuştur.

28 maddeden oluşan antlaşma;

⮚ Kırım’ın Osmanlı Devleti’yle olan bağlılığına son vermiş,

⮚ Kırım’ı müstakil bir hanlık hâline getirmiş ve böylece Kırım,

Osmanlı Devleti’nin himayesinden çıkmıştır.

⮚ Dinî bakımdan Kırım’ın halifeye bağlılığı devam etmiş ve her

iki devlet de Kırım’ın iç işlerine karışmamıştır.

⮚ Rus ticaret gemileri boğazları kullanacak, Karadeniz ve

Akdeniz'de serbestçe dolaşabilecekti.

⮚ Ruslar, diğer devletlere verilen imtiyazlardan istifade edecek,

gerekli yerlerde konsolosluklar açabilecekti.

⮚ Rusya, Kili ve Akkirman gibi kaleler ile Akdeniz’de ele

geçirdiği yerleri de Osmanlı’ya iade etmeyi kabul etmiştir.

⮚ Rusların İstanbul’da daimî bir orta elçi bulundurmasına ve bir

Ortodoks Kilisesi inşasına izin verilmiş ayrıca Rusya bu kilisenin

himayesini üstlenmiştir.

⮚ Ruslar, kutsal yerleri serbestçe ziyaret edebilmiştir.

⮚ Osmanlı Devleti 4,5 milyon ruble tazminat ödemiştir.

⮚ Ayrıca antlaşma maddelerinin kasıtlı olarak yanlış

yorumlanması Ruslara, Osmanlı Devleti’ne müdahale imkânı

tanımıştır.

KONU DEĞERLENDİRME

Aşağıdaki açık uçlu soruları cevaplandırınız.

1. 1699 Karlofça Antlaşması ve 1718 Pasarofça Antlaşması

sonralarında Osmanlı Devleti topraklarının mevcudiyeti hakkında

nasıl bir siyaset izlemiştir?

2. Coğrafi keşifler sonucu Akdeniz ticaretinin sekteye uğraması

Osmanlı Devletini nasıl bir siyaset izlemeye sevk etmiştir? Bu

durum karşısında nasıl tedbirler alınmış ve bu tedbirlerin ilerleyen

zamanlarda devlete ne gibi bir etkisi olmuştur?

3. 1699 Karlofça Antlaşması ve 1718 Pasarofça Antlaşması

sonralarında Osmanlı Devleti topraklarının mevcudiyeti hakkında

nasıl bir siyaset izlemiştir?

4. Rusların sıcak denizlere inme politikası hangi devletin toprak

bütünlüğüne karşı bir tehdittir?

5. Akkoyunlu Devletinin yıkılmasından sonra İran topraklarında

kurulan Safeviler bir Türk Devleti olmasına rağmen Osmanlı

Devleti ile sürekli mücadele halinde olmuşlardır. Bu mücadelenin

temel nedenleri neler olmuştur?

6. Buna göre Osmanlı Devleti ve Avusturya-Macaristan

İmparatorluğu arasında imzalanan 1533 İstanbul ve 1606

Zitvatoruk Antlaşmalarını mütekabiliyet ilkesi çerçevesinde

değerlendiriniz.

7. Ruslar XVI. yüzyılın ikinci yarısında Hazar Denizi civarındaki

Türkistan hanlıklarını kontrol altına almıştı. Ruslar varlıklarını

devam ettirebilmek için sıcak denizlere inmeyi hedeflemişlerdir.

Ancak bu tarihlerde henüz ……………….. Devleti ile baş

edebilecek güçte değillerdi. Bu yüzden …………………

Devletinin zayıflamasını ve kendisine fırsat doğurabilecek bir

ortamın oluşmasını beklemeye başlamıştır

Rusların Türkistan Hanlıklarını ele geçirmesi hangi devletin

tepkisini çekmiştir?

8. Rusların dış politikada sıcak denizlere inme konusunda beklediği

fırsat ilk olarak ne zaman gerçekleşmiştir?

9.Rusya’nın bütün Slavları tek bir bayrak altında toplama idealine

ne denir?

BİLİYOR MUSUNUZ? Osmanlı Devleti’nin Dinyeper ile Bug ırmakları

arasındaki geniş topraklardan çekilmesiyle

Karadeniz, Türk Gölü olmaktan çıkmıştır.

Karadeniz’deki hâkimiyet sona ermiştir.

BİLİYOR MUSUNUZ? Rusya, Küçük Kaynarca Antlaşması ile İstanbul’da

bir Ortodoks Kilisesi inşa ederek burada ibadet

edenleri himayesi altına alma hakkını elde etmiştir.

Küçük görünen bu taviz, Rusya’nın daha sonraları

Osmanlı Devleti’ne müdahale etme hakkına sahip

olduğu iddia sının gerekçesini oluşturmuştur.

15

KONU KAVRAMA TESTİ -1

1. Coğrafi Keşiflerden sonra ihracatı artırıp, ithalatı kısıtlayıp

devleti ekonomik bakımdan güçlü hale getirmeyi amaçlayan

ekonomik modele ne ad verilmiştir?

A)Merkantalizm B)Reform C)Liberalizm

D)Kapitalizm E)Rönesans

2. Westphalia (Vestfalya) Barışından olumsuz etkilenen ülke

hangisidir? A)İngiltere B)Hollanda C)Portekiz

D)İsviçre E)Almanya

3. I. Amerika kıtasına kendi halkını yerleştirdi.

II. 1580 yılında Levant Company Şirketini kurdu.

Yukarıda bahsedilen devlet hangisidir?

A)Almanya B)Hollanda C)İngiltere

D)Fransa E)İtalya

4. Aşağıdakilerden hangisi 1774 Küçük Kaynarca

Antlaşmasının özelliklerinden birisi değildir?

A)Osmanlı ve Rusya arasında olmuştur.

B)Osmanlı Devleti ilk kez savaş tazminatı ödemeye mahkum

olmuştur.

C)Kırım, bağımsız olmuştur.

D)Osmanlı Devletinin 18. Yüzyılda imzaladığı en karlı

antlaşmadır.

E)Rusya, İstanbul’da elçi bulundurabilecektir.

5. I. Donanmada manevra kabiliyeti yüksek gemiler ağırlıktadır.

II. Genellikle kadırgalar tercih edilmiştir.

III. Çok sayıda buharlı gemiler mevcuttur.

Yukarıdakilerden hangisi 1534 yılından 17. Yüzyılın ortalarına

kadar Osmanlı donanmasının özelliklerindendir?

A)YalnızI B)Yalnız II C)YalnızIII D)I ve II E) II ve III

6. Katolik mezhebinden Avusturya’nın Protestan Macarlara

saldırması üzerine, Macar kontu Tökeli İmre, Osmanlı devletinden

yardım istemiştir. Osmanlı devleti bunun üzerine II. Viyana

kuşatmasını gerçekleştirmiştir.

Bu duruma bağlı olarak aşağıdaki durumlardan hangisine

ulaşmak mümkün değildir?

A) Avrupa’da mezhep çatışmalarının bulunduğu

B)Osmanlı devletinin, bölge siyasetinde etkili olmaya çalıştığı

C)Macarların yeterli gücünün olmadığı

D)Osmanlı devletinin, Avusturya’nın iç işlerine karıştığı

E)Avusturya ile Osmanlı devleti arasında çıkar çatışmasının

bulunduğu

7. XVIII. Yüzyılın ilk yarısında Rusya'nın;

I. Baltık Denizi kıyılarını elinde tutan İsveç'e saldırması,

II. Osmanlı Devleti'nden Azak Kalesi'ni almaya çalışması,

III. Kafkasya üzerinden iran'a saldırması,

politikalarından hangilerinin sıcak denizlere inme ve yeni

sömürgeler elde etme amacına yönelik olduğu söylenebilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III

8. 1709 Paltova Savaşı'nda Rusya'ya yenilen İsveç Kralı Demirbaş

Şarl, Osmanlı Devleti'ne sığınmıştır..

Bu gelişme; I. Rusya savunmacı bir dış politika izlemektedir,

II. Osmanlılar ülkelerine mülteci kabul etmektedir,

III. İsveç ve Osmanlıların dış politika çıkarları birbirine karşıt

durumdadır,

yargılarından hangilerini doğrular? A) I ve III B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III

9. XVIII. yüzyılda Osmanlı Devleti, Karlofça ve İstanbul

antlaşmaları ile kaybettiği topraklarını geri almaya çalışmıştır.

Bu bilgiler Osmanlı Devleti'nin; I. XVIII. yüzyılda da genişleme politikasını sürdürmüştür,

II. XVIII. yüzyılda var olan topraklarını korumayı amaçlamıştır,

III. XVIII. yüzyılda, daha önce kaybedilen topraklarını

alabileceğini düşünmüştür,

olgularından hangilerinin göstergesi olarak alınabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I ve III

10. XVIII. yüzyıl başlarında ordu ve donanmasını ıslah eden Rus

Çarı I. Petro, Rusya'yı bir "kara devleti" olma özelliğinden

kurtarmak istemiştir. Bu politika nedeniyle Osmanlı Devleti ve

İsveç, Rusya'nın rakibi haline gelmiştir.

I. Petro'nun, bu iki devleti rakip olarak görmesinde; I. Baltık Denizi'ne ulaşma konusunda, İsveç'in Rusya'ya engel

oluşturması,

II. Akdeniz'e ulaşma konusunda, Kırım'ı ve Boğaz-lar'ı

hakimiyeti altında tutan Osmanlı Devleti'nin engel oluşturması,

III. Akdeniz ve Kızıldeniz yoluyla Hint Okyanusu'na ulaşma

konusunda, Osmanlı Devleti'nin engel oluşturması,

unsurlarından hangilerinin etkili olduğu söylenebilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III

11. 1774 yılında Rusya ile imzalanan Küçük Kaynarca

Antlaşması'nın bazı hükümleri, Rusya'nın ileride Osmanlı'nın

işlerine karışmasına fırsat tanımıştır.

Aşağıdaki hükümlerden hangisi yukarıda verilen yargıyı

destekler niteliktedir? A) Kırım'a bağımsızlık verilecektir.

B) Ruslar, Karadeniz'de donanma bulundurabilecektir.

C) Osmanlı Devleti Rusya'ya savaş tazminatı ödeyecektir.

D) Rusya İstanbul'da bir elçi bulunduracaktır.

E) Rusya, Osmanlı uyruğundaki Ortodoksları himaye edecektir.

12. 1779'da Ruslar Kırım'a girerek kendi yandaşları olan Şahin

Giray'ı han seçmişlerdir. Osmanlı Devleti'nin müdahalesi sonucu

Rusya, Kırım'dan çıkmayı kabul etmiş, ancak buna karşılık

Osmanlı Devleti de Şahin Giray'ın hanlığını onaylamıştır.

Bu duruma bakılarak aşağıdakilerden hangisi söylenebilir? A) Osmanlı Devleti Kırım'ın bağımsızlığını tanımak zorunda

kalmıştır.

B) Kırım halkı Rus yönetimini istemektedir.

C) Rusya'nın isteği Kırım'da Ortodoksluğu yaymaktır.

D) Kırım kesin olarak Rusya'ya bağlanmıştır.

E) Rusya, Kırım'ı kendisine bağlamanın koşullarını

oluşturmaktadır.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

A E C D D D E B C D E E

16

KONU KAVRAMA TESTİ -2 1. Rusya'nın İran'daki mezhep çatışmalarını fırsat bilerek

Kafkasya'ya girmesi üzerine Osmanlı Devleti, İran'a saldırarak

Kafkasya içlerine kadar ilerlemiştir. Savaş tehlikesi yaşayan iki

devlet, Fransa'nın arabuluculuğu sonucunda İstanbul Antlaşması'nı

imzalamışlardır.

Yalnız bu bilgiye dayanarak; I. Osmanlı Devleti ve Rusya işbirliği yaparak İran'ı işgal etmek

istemişlerdir,

II. Rusya'nın İran'a girme eylemini Osmanlı Devleti, çıkarlarına

uygun bulmamıştır,

III. Osmanlı Devleti ve Rusya, İran'daki mezhep çatışmalarını

önlemek istemişlerdir. yargılarından hangilerine ulaşılabilir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III

2. Lehistan'da yaşanan Veraset Savaşları sonucunda, Rusya yanlısı

kralın başa geçmesi üzerine, bu ülkeden Osmanlı ülkesine doğru

göçler yaşanmıştır. Osmanlı Devleti, 1768'de Lehistan'daki olaylar

nedeniyle Rusya'ya savaş ilan etmiştir.

Yalnız bu bilgiye dayanarak; I. Lehistan'da iç savaş yaşanmaktadır,

II. Rusya Lehistan'ı kendi etkisine almıştır,

III. Siyasal sorunlar göçlere yol açmıştır,

yargılarından hangilerine ulaşılabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve III E) I, II ve III

3. 1736 - 1739 Osmanlı - Rus ve Avusturya savaşları Osmanlının

başarısıyla sonuçlanmıştır. Bu başarıların en önemli nedeni I.

Mahmut döneminde gerçekleştirilen askeri alandaki ıslahatlardır.

Buna göre; I. Osmanlı Devleti'nde yenileşme hareketleri başlamıştır,

II. Ordunun yenilenmesi egemenliğin ve bağımsızlığın

korunması üzerinde etkili olmaktadır,

III. Nizam-ı Cedit denilen yenilik hareketleri başlamıştır,

yargılarından hangilerine ulaşılabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I ve III

4. Mahmut Dönemi'nde Fransız Kont Dö Bonneval, Humbaracı

Ahmet Paşa adını alarak Müslüman olmuş ve Osmanlı ordusunun

topçu ocaklarını yeniden düzenlemiştir. Buna göre;

I. Devşirme sistemi devam etmektedir,

II. Yabancı kökenli kişilerden yararlanılmıştır,

III. Savaş gücünü artırmak amaçlanmıştır,

yargılarından hangilerine ulaşılabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III

5. 1739 Belgrat antlaşmalarında Fransa, Osmanlı lehinde

arabuluculuk yapmıştır. Bunun üzerine I. Mahmut, Kanuni

Dönemi'nden beri yürürlükte olan "bu haklar imzalayan

hükümdarlar döneminde geçerlidir" hükmüne son vererek,

kapitülasyonları sürekli hale getirmiştir. Buna göre;

I. Kapitülasyonlar sona ermiştir, II Siyasal olaylar ekonomik

olayları etkilemiştir, III. Kapitülasyonlar süreklilik kazanmıştır,

yargılarından hangilerine ulaşılabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III

6. Osmanlı Devleti'nde, XVIII. yüzyıldan itibaren Avrupa'dan

askeri uzman, öğretmen ve teknik elemanlar getirilerek okullar

açılmış, yeniçerilerin yanında batı örnekli yeni ordular

oluşturulmuştur. Bu bilgiler;

I. Devletin eski gücünden birşey kaybetmediği,

II. Osmanlı devletinin batının askeri üstünlüğünü kabullendiği,

III. Eski kurumların ihtiyaçları karşılamadığı,

gibi durumlardan hangilerini kanıtlar? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III

7. Osmanlı Devleti'nin Avusturya ve Venedik'le imzaladığı

Pasarofça Antlaşmasında, - Dalmaçya, Bosna ve Arnavutluk kıyılanda bazı kaleler

Venediklilere verilecek,hükmü yer almıştır.

Antlaşmanın bu hükmü; I. Karadeniz'deki Osmanlı egemenliğinin sona erdiği,

II. Avusturya'nın desteklediği Venedik'in, Osmanlı Devleti'nden

yeni kapitülasyonlar elde ettiği,

III. Osmanlı Devleti'nin, Adriyatik Denizi'ndeki egemenliğinin

zayıfladığı,

durumlarından hangilerinin göstergesi olarak alınabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II B C) Yalnız III D) I ve II E) I ve III

8. 1774'te Osmanlı Devleti ile Çarlık Rusyası arasında yapılan

Küçük Kaynarca Antlaşması'nın aşağıdaki hükümlerinden

hangisi "Karadeniz egemenliğinin Ruslara geçtiğinin ve Rusya'ya

kapitülasyon haklarının tanındığının" göstergesidir?

A) Osmanlı uyruğundaki Ortodoksların haklarını Rusya

gözetecektir.

B) Osmanlı Devleti Rusya'ya savaş tazminatı ödeyecektir.

C) Ruslar, Karadeniz ve Akdeniz'de serbestçe ticaret

yapabileceklerdir.

D) Ruslar, İstanbul'da devamlı bir elçilik kuracaktır.

E) Kırım Hanlığı din bakımından Osmanlı halifeliğine bağlı

olacaktır.

9. Osmanlı Devleti'nin İran'la 1746'da imzaladığı II. Kasr-ı

Şirin Antlaşması'nın, günümüz Türkiye-İran sınırını çizen

antlaşma olarak değerlendirilmesi; I. Tarafların bu tarihten sonra bir daha savaş yapmadıkları,

II. Antlaşmanın belirlemiş olduğu sınırda herhangi bir

değişikliğin yaşanmadığı,

III. Osmanlı Devleti'nin İran karşısında kesin bir askeri üstünlük

sağlayamadığı,

durumlarından hangilerinin göstergesi olarak alınabilir? A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III

10. Osmanlı Devleti gelişen ve güçlenen Rusya ve Avusturya

gibi devletlere karşı; - Fransa'ya sürekli imtiyazlar tanımıştır.

- isveç ile askeri bir ittifak kurmuştur. Buna göre;

I. Yenilgilere karşı yeni politikalar üretilmiştir.

II. Tek başına hareket etme politikası sona ermiştir.

III. Ekonomik faktörler dış politikada araç olarak kullanılmıştır.

yargılarından hangilerine ulaşılabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) II ve III E) I, II ve III

11. Osmanlı Devleti'nin Avrupa devletleri ile imzaladığı

antlaşmaların bazı maddeleri şunlardır; I. Protokol bakımından Avusturya kralı Osmanlı padişahına

denk sayılacaktır,

II. Rusya Osmanlı ülkesinde sürekli elçi bulundurabilecektir,

III. Azak Kalesi ve çevresi Osmanlıda kalacaktır,

Bu maddelerden hangileri Osmanlının Avrupa'daki siyasal

üstünlüğünü yitirdiğine kanıt olarak gösterilebilir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) II ve III E) I, II ve III

12. XVIII. yüzyıldan itibaren Osmanlı Devleti'nin egemenlik

kurduğu topraklar sürekli küçülmüştür.

Buna göre Osmanlı Devleti'nde; I. Savaşlar yenilgiyle sonuçlanmıştır.

II. Hazinenin gelirleri azalmıştır.

III. Siyasal sınırlarda değişiklik yaşanmıştır.

hangilerinin yaşandığı ileri sürülebilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) II ve III E) I, II ve III

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

B E D E E E C C E E A E

17

I.ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTİ-I

1. Osmanlı Devleti XVIII. yüzyılda; 1700 İstanbul Antlaşması ile Rusya'ya bırakılan Azak Kalesi'ni,

1711 Prut Antlaşmasıyla geri almıştır.

1718 Pasarofça Antlaşmasıyla Avusturya'ya bırakılan yerler, 1739

Belgrad Antlaşmasıyla geri alınmıştır.

Bu gelişmelere dayanarak XVIII. yüzyıl Osmanlı Devleti ile

ilgili aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılamaz? A) Osmanlı'nın Rusya ve Avusturya ile savaşları devam

etmektedir.

B) Osmanlı Avrupa devletleri arasındaki rekabetten

yararlanmıştır.

C) Rusya'nın Karadeniz'e çıkışı engellenmiştir.

D) Osmanlı Devleti bu yüzyılda kaybedilen topraklarını geri

alma politikası izlemiştir.

E) Osmanlı Devleti gücünü büyük ölçüde korumaktadır.

2. Osmanlı Devleti’nde Çeşme Baskını’ndan sonra 1774-1789

arasında özellikle gemi inşasında önemli gelişmeler yaşandı. Sultan

III. Mustafa, çağdaş bilgilerle donatılmış deniz subayı yetiştirilmesi

konusunda harekete geçti. Bu nedenle Baron de Tott (Baron dö

Tot) isimli Fransız mühendis, donanmayı iyileştirme

çalışmalarında görevlendirildi. Ayrıca Cezayirli Gazi Hasan Paşa

tarafından, 1773 tarihinde, “Tersane Hendesehanesi” adıyla

bugünkü Deniz Harp Okulunun temeli atıldı.

Bu bilgilerden hareketle;

I. Osmanlı Devleti XVIII: yüzyıla Avrupa’daki teknolojik

gelişmeleri izleyerek donanmasında yenilikler yapmaktadır.

II. XVIII. Yüzyıl yenilikleri yerli ve yabancı uzmanlar

öncülüğünde gerçekleştirilmiştir.

III. XVIII. yüzyılda Osmanlı deniz savaşlarında başarısızlık

yaşamıştır.İfadelerinden hangilerine ulaşılabilir.

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) II ve III E) I, II ve III

3. XVIII. yüzyılın son çeyreğine kadar yabancı devlet gemilerine

kapalı bir Türk gölü olarak kalan ve özel istisnalar dışında

yabancı gemilerin çıkmasına izin verilmeyen Karadeniz,

ilk defa hangi olayla Rus gemilerinin kullanımına açılmıştır?

A) Küçük Kaynarca Antlaşması-1774

B) Belgrat Antlaşmaları-1739

C) Yaş Antlaşması -1792

D) Aynalıkavak Tenkihnamesi-1779

E) İstanbul Antlaşması-1700

4. Osmanlı Devleti’nde özellikle Cezayirli denizciler, XVII. yüzyıl

başlarında Cezayir Limanı’na gelen Hollandalı ve İngiliz

korsanların kalyonlarını örnek almaya başladı. Girit Seferi

nedeniyle 1654’te İstanbul’a gelen Trablusgarp kalyonlar

kaptanı, emrindeki on dört topçuyu Osmanlı donanmasına

vererek Osmanlı topçularının eğitilmesini sağladı.

Bu bilgiden yola çıkarak;

I. Osmanlı Devleti yetkilileri denizlerdeki hâkimiyetin kadırga

güçleriyle sürdürülemeyeceğini anlamıştır.

II. Venedik XVII. yüzyılda gemicilik teknolojisinde ilerlemiştir.

III.Osmanlı merkez teşkilatındaki devlet yetkilileri, XVII. yüzyılda

Avrupa’daki teknolojik gelişmeleri yakından takip etmektedir.

İfadelerinden hangilerine ulaşılabilir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III

5. Osmanlı Devleti'nin XVIII. yüzyıl genel politikası; Karlofça ve

İstanbul Antlaşmaları ile kaybettiği topraklarını geri almak

olmuştur. Buna göre XVIII yüzyılda gerçekleştirilen ıslahat

çalışmalarının öncelikle; I. Ordunun güçlendirilmesi,

II. İlköğretimin zorunlu hale getirilmesi,

III. Halkın yönetime katılımının sağlanması,

hedeflerinden hangilerine yönelik olduğu savunulabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III

6. XVI. yüzyılda Akdeniz’e hâkim olan Osmanlı deniz gücü, Fas'a

kadar nüfuz sahasını genişletmiştir. Osmanlı, sınırları Atlas

Okyanusu’na dayanmasına rağmen etkili bir okyanus siyaseti

izlememiştir. 1645 Girit Seferi’ne kadar büyük çapta bir sefer için

Akdeniz’e çıkmayan Osmanlılar, sadece sahilleri korumak

amacıyla denizlere açılmıştır.

Bu bilgiden yola çıkarak,

I. Osmanlı Devleti yetkilileri siyasi hedeflerine daha çok kara

kuvvetiyle ulaşabilecekleri düşüncesindedir

II. Osmanlı Devleti XVII. yüzyılda çağının deniz ticareti

politikalarını takip eden bir siyaset izlememiştir.

III. Osmanlı Devleti’nin Girit kuşatması başarısızlıkla

sonuçlanmıştır.

Sonuçlarından hangilerine ulaşılabilir?

A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III

7. XVIII. yüzyılda Osmanlı Devleti'nde asker kökenli devlet

adamlarının etkinliği azalmış, uluslararası ilişkileri iyi bilen sivil

yöneticilerin etkisi artmıştır.

XIII. yüzyılda sivil yöneticilerin etkisinin artmasında; I. Merkezde çıkan isyanların padişahın otoritesini sarsması,

II. Fetih politikasından vazgeçilerek, diplomatik ilişkilerin önem

kazanması,

III. Dirlik sisteminin bozulmasıyla, feodal yapının oluşması,

durumlarından hangilerinin belirleyici olduğu savunulabilir? A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II D) I ve III E) II ve III

8. Rusya XVIII. yüzyıl boyunca; I. Baltık Denizi'ne ulaşmak için isveç'le

II. Doğu Avrupa'ya egemen olmak için Lehistan'la

III. Karadeniz, Boğazlar ve Akdeniz'e ulaşmak için de

Osmanlılarla savaşmıştır.

Bu durumun; I. İsveç, Lehistan ve Osmanlılar arasında ittifaklar kurulması,

II. Rusya'da rejim değişikliği yaşanması,

III. Rusya'nın yayılma politikasından vazgeçmesi,

gibi sonuçlardan hangilerine yol açtığı söylenemez? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III

9. XVIII. yüzyılda Osmanlı Devleti, batıdan özellikle Fransa'dan

askeri uzmanlar getirtmiştir. Kimisi istihkam Okulu kurmak için

çaba sarfederken, kimisi de gemi tezgahlarında çalışmıştır. Bu

uzmanlar gelirken, kendi yardımcılarını beraberlerinde

getirmişlerdir.

Buna göre aşağıdakilerden hangisi doğru değildir? A) Osmanlı Devleti bir Avrupa devleti olmuştur.

B) XVIII. yüzyılda belirgin bir Fransız etkisi yaşanmaktadır.

C) Batı üstünlüğü kabul edilmiştir.

D) Islahatlar askeri alanda yoğunlaşmıştır.

E) Uzmanlar tek başlarına gelmemişlerdir.

18

10. I. XVII. yüzyıl ıslahatçılarından IV Murat var olan

kurumları düzeltmeye çalışmış, eskiye dönüşü amaçlamıştır.

I I. XVIII. yüzyıl ıslahatçılarından III. Selim ise var olan

kurumları düzeltmenin yanında Batı tarzında yeni kurumlar

açmaya başlamıştır.

Osmanlı Devleti'nde ıslahat anlayışında meydana gelen bu

değişiklik aşağıdakilerden hangisine dayandırılabilir? A) Islahatların uzun süreli olmamasına

B) Yenilik taraftarlarının güç kazanmasına

C) Batı üstünlüğünün kabul edilmesine

D) Osmanlı kurumlarındaki düzelmeye

E) Islahatların araştırılarak yapılmasına

11. Osmanlı Devleti XVIII. yüzyılın ilk yarısında uyguladığı

dış politika başarısızlığa uğrayınca, yüzyılın ikinci yarısında

aşağıdaki politikalardan hangisine yönelmiştir? A) Karlofça ve İstanbul Antlaşmalarıyla kaybettiği toprakları geri

almak

B) Var olan toprakları korumak

C) Fetih politikasını değiştirmek

D) Merkeze karşı olan ayaklanmaları bastırmak

E) Balkanlardaki halka bir takım haklar tanımak

12. Rusya, XVIII. yüzyılda Baltık ve İskandinavya'ya hakim olmak

için İsveç'le, Doğu Avrupa hâkimiyeti için Lehistan ile, Karadeniz

ve boğazlara hâkim olmak için de Osmanlı Devleti ile mücadele

etmiştir.

Bu duruma bakılarak Rusya'nın XVIII. yüzyılda genel siyaseti

hakkında; I. Avrupa'da siyasi güç olmayı istemektedir,

II. Sıcak denizlere inme çabası vardır,

III. Kıyı bölgelerini ele geçirmeye çalışmaktadır,

yargılarından hangilerine ulaşılabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve III E) I, II ve III

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

B E A D A B A E A C B E

19

I.ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTİ-II

1. XVII. yüzyılda Osmanlı Devleti'nde; rüşvet ve iltimasın

yaygınlaşması, dirliklerin hak eden kişilere verilmemesi, yeniçeri

ocağına asker alımında devşirme yasasına uyulmaması gibi

gelişmeler yaşanmıştır.

Bu durum, aşağıdakilerden hangisinin ortaya çıkmasında etkili

olmuştur? A) Eyalet ve merkez ordusunun bozulması

B) Yönetimin bozulması

C) Beşik ulemalığı sisteminin çıkması

D) Avrupa devletlerinin bilimsel alanda gelişmesi

E) Güçlü devletlerle karşı karşıya kalması

2. Aşağıdakilerden hangisi Osmanlı Devleti'nin Lehistan

üzerine yaptığı Hotin Seferi ile ilgili değildir?

A) Hotin Kalesi'nin alınamamasında yeniçerilerin disiplinsizliği de

etkili olmuştur.

B) Sefere çıkılma nedeni Lehistan'ın Boğdan'ın içişlerine

karışmasıdır.

C) II. Osman döneminde yapılmıştır. aygunhoca.com

D) Lehistan Osmanlı Devleti'nin himayesine girmeyi kabul

etmiştir.

E) Sefer dönüşünde II. Osman yeniçeriler tarafından tahttan

indirilerek öldürülmüştür.

3. Osmanlı Devleti'nin yapmış olduğu bazı antlaşmalar şunlardır:

- Ferhat Paşa Antlaşması

- Nasuh Paşa Antlaşması

- Serav Antlaşması

Bu antlaşmalar, aşağıdaki devletlerden hangisiyle

imzalanmıştır? A) Rusya B) Iran C) Avusturya D) Venedik E) Lehistan

4. Aşağıdakilerden hangisi, Osmanlı Devleti ile Venedik

arasında savaş nedeni olmamıştır?

A) Kıbrıs'ın fethi

B) Girit'in kuşatılması

C) Ipek Yolu ticareti

D) Akdeniz egemenliği

E) Rodos'un fethi

5. Aşağıdakilerden hangisinde, Osmanlı Devleti'nin imzaladığı

antlaşma ile özelliği yanlış eşleştirilmiştir?

Antlaşma Özellik

A) Ferhat Paşa -Doğuda en geniş sınırlara ulaşılmıştır.

B) Bucaş -Fetih yoluyla toprak kazanılmıştır.

C) Zitvatorok- Batı karşısındaki diplomatik üstünlük

kaybedilmiştir.

D) Vasvar- İran savaşları sona ermiştir.

E) Karlofça- Macaristan Avusturya'ya bırakılmıştır.

6. II. Osman döneminde ;

- Lehistan Seferi'nde yeniçerilerin disiplinsiz davranışları nedeniyle

istenilen sonuç alınamamıştır.

- Yeniçeri ocağını kaldırma düşüncesi öldürülmesine neden

olmuştur.

Bu gelişmeler dikkate alındığında aşağıdakilerden hangisi

söylenemez? A) Kapıkulu Ordusu'nda bozulmalar görülmüştür.

B) Yeniçeriler Osmanlı Devleti'nin yönetim biçimini değiştirmek

için ayaklanmışlardır.

C) Yeniçerilerin ayaklanması padişah değişikliğine neden

olmuştur.

D) Padişahların ordu üzerindeki otoritesi zayıflamıştır.

E) Ordunun bozulması savaşlarda başarısız sonuçlar alınmasında

etkili olmuştur.

7. XVIII. yüzyıl başlarında;

- Osmanlı Devleti'nin kaybettiği topraklan geri almak istemesi

- Isveç kralının Osmanlı Devleti'ne sığınması üzerine Rusların

Osmanlı sınırını geçmesi

gibi gelişmeler, hangi antlaşma ile sona eren Osmanlı • Rus

savaşının nedenleri olmuştur?

A) Istanbul B) Prut C) Belgrat D) Yaş E) Küçük Kaynarca

8. XVIII. yüzyıl başlarında;

- Istanbul Antlaşması'yla (1700) Azak kalesi Rusya'ya

bırakılmıştır.

- Prut Antlaşması'yla (1711) Azak kalesi Rusya'dan geri alınmıştır.

Bu bilgilere bakılarak Osmanlı Devleti ile ilgili;

I. Kaybedilen yerlerin geri alınması ümidi doğmuştur.

II. Rusya'nın Karadeniz'e çıkması engellenmiştir.

III. Rusya, Osmanlı Devleti'nin iç siyasetini yakından takip

edebilecektir.

IV. Rusya'ya Ortodoksları koruma hakkı verilmiştir. yargılardan

hangileri savunulabilir? A) I ve II B) II ve III C) Yalnız III D) III ve IV E) Yalnız IV

9. Osmanlı Devleti, Pasorafça Antlaşması'ndan sonra Avrupa'ya

karşı barışçı bir siyaset izledi. Savunmaya yönelik bir politika

uyguladı. Osmanlı Devleti'nin dış politikasındaki değişikliğin

nedeni olarak aşağıdakilerden hangisi gösterilebilir?

A) Yükselme dönemindeki durumunu devam ettirmek istemesi

B) Doğudaki topraklarını korumak istemesi

C) Büyük toprak kayıplarına uğraması

D) Veraset sisteminde yeni düzenlemeler yapılması

E) Demokratik gelişmeler yaşanması

10. - Zitvatorok Antlaşması'yla Avusturya Arşidükü Osmanlı

padişahına eşit hale getirilmiştir.

- Belgrad Antlaşması'nda Rus Çarı protokol bakımından Avusturya

Arşidükü'ne eşit sayılmıştır.

Bu bilgilere bakılarak aşağıdakilerden hangisi savunulabilir?

A) Osmanlı Devleti güçlenmektedir.

B) Osmanlı Devleti siyasi gücünü kaybetmektedir.

C) Osmanlı Devleti askeri üstünlüğünü korumaktadır.

D) Devletlerin büyüklüğü Osmanlı Devleti'nin tanınmasına

bağlıdır.

E) Avrupa'da yeni devletler kurulmaktadır.

11. XVIII. yüzyılda imzalanan antlaşmalarda yer alan

aşağıdaki maddelerden hangisi, Osmanlı Devleti'nin boğazların

güvenliğini sağlamayı amaçladığına kanıt olarak gösterilebilir?

A) Rusya Karadeniz'de savaş ve ticaret gemisi bulundurmayacak

B) Avusturya işgal ettiği toprakları boşaltacak

C) Rus Çarı protokol bakımından Fransa kralı ve Avusturya

imparatoruna eşit sayılacak

D) Rusya Lehistan'ın içişlerine karışmayacak

E) Kırım halkı din bakımından Osmanlı halifesine bağlı kalacak

12. 1768 - 1774 Osmanlı-Rus Savaşı sonucunda imzalanan

Küçük Kaynarca Antlaşması'nın sonuçları arasında

aşağıdakilerden hangisi yoktur?

A) Osmanlı Devleti'nin ilk kez bir devlete savaş tazminatı ödemesi

B) Rusya'nın Osmanlı Devleti'nin içişlerine karışma hakkı elde

etmesi

C) Kırım'a bağımsızlık verilmesi

D) Osmanlı Devleti'nin gerileme dönemine girmesi

E) Rusya'nın kapitülasyonlardan yararlanma hakkına sahip olması

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

A D B E D B A A C B A D

20

I.ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTİ-III

1. Osmanlı Devleti'nin XVIII. yüzyılda Rusya ile imzaladığı

antlaşmalarda yer alan kararlardan bazıları şunlardır;

I. Rusya, Lehistan'ın içişlerine karışmayacak

II. Rusya, Karadeniz ve Akdeniz'de serbestçe ticaret yapabilecek

III. Rusya, Karadeniz'de savaş ve ticaret gemisi bulundurmayacak

IV. Rusya, Eflak-Boğdan halkının haklarını koruyacak

V. Rus çarı, protokol bakımından Avusturya ve Fransa kralına eşit

sayılacak

Bunlardan hangileri, Osmanlı Devleti'nin Rusya karşısındaki

üstünlüğünün göstergeleri olarak kabul edilebilir? A) I ve II B) III ve V C) Yalnız III D) I ve III E) II ve IV

2. 1774'te Rusya ile imzalanan Küçük Kaynarca Antlaşmasının

aşağıdaki maddelerinden hangisi, Osmanlı Devleti'nin aleyhine

bir gelişme olarak değerlendirilemez?

A) Kırım'a bağımsızlık verilecek

B) Rusya, Karadeniz'de donanma bulundurabilecek

C) Rusya, Osmanlı denizlerinde ticaret yapabilecek

D) Rusya, Istanbul'da sürekli elçilik açabilecek

E) Kırım halkı dini bakımdan Osmanlı halifesine bağlı olacak

3. Osmanlı Devleti’nin XVIII. yüzyılda imzaladığı Küçük

Kaynarca Antlaşması'nda yer alan;

I. Rusya Karadeniz'de serbestçe ticaret yapabilecek

II. Kırım bağımsız olacak

III. Rusya Osmanlı ülkesindeki Ortodoksların haklarını koruyacak

IV. Rusya'ya savaş tazminatı verilecek

gibi maddelerden hangilerinin, Rusya'nın Osmanlı Devleti'nin

içişlerine karışmasına ortam hazırladığı söylenebilir?

A) I ve II B) Yalnız III C) Yalnız IV D) II ve III E) III ve IV

4. Osmanlı Devleti XVII.yüzyılda da fetih politikasını

sürdürmüştür.

Aşağıdakilerden hangisi, bu yargıya kanıt olarak gösterilemez? A) Girit'in alınması

B) Nasuh Paşa Antlaşması'nın imzalanmasıyla Amasya Antlaşması

sınırlarına dönülmesi

C) Ferhat Paşa Antlaşması'yla doğuda en geniş sınırlara ulaşılması

D) Kanije ve Estergon kalelerinin alınması

E) Viyana'nın ikinci kez kuşatılması

5. Osmanlı Devleti XVII. yüzyıl sonlarında imzaladığı Karlofça ve

Istanbul Antlaşmaları ile büyük ölçüde toprak kaybına uğradı.

Aşağıdakilerden hangisi, Osmanlı Devleti'nin XVIII. yüzyıl

başlarında Rusya, Avusturya ve Venedik ile yaptığı savaşların

amacıdır?

A) Kaybettiği toprakları geri almak

B) Gücünü Avrupa devletlerine kabul ettirmek

C) Osmanlı ülkesinde yaşayan Ortodoksları korumak

D) Doğu Akdeniz'de güvenliği sağlamak

E) Avrupa'da yeni topraklar ele geçirmek

6. 1731 yılında Şah Tahmasb komutasındaki İran ordusunun

Revan’a saldırısıyla başlayan Osmanlı-İran savaşlarında

Osmanlılar, İran ordusunu mağlup etmiştir. Barış istemek zorunda

kalan Şah Tahmasb ile 1732 yılında Ahmed Paşa Antlaşması

imzalanmıştır. Bu antlaşma ile Tebriz başta olmak üzere Batı İran

ve Azerbaycan, İran’a bırakılırken Kafkasya Osmanlı Devleti’nde

kalmıştır. Bu bilgiden yola çıkarak;

I. Osmanlı devleti bu savaşlarda başarılı olamamıştır.

II. Osmanlı devletinde diplomasi anlayışı gelişmemiştir.

III. Cephede kazanılan başarı, masa başında sürdürülememiştir.

Yargılarından hangilerine ulaşılabilir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) II ve III D) I ve II E) I ve III

7. 1768- 1774 Osmanlı- Rus savaşları sonucunda Rusya ile

imzalanan Küçük Kaynarca Antlaşması ile Rusya, İstanbul’da bir

Ortodoks Kilisesi inşa ederek burada ibadet edenleri himayesi

altına alma hakkını elde etmiştir. Bu bilgiden yola çıkarak;

I. Osmanlı Devleti 1768-1774 Rus savaşında başarılı olmuştur.

II. Rusya’nın Osmanlı Devleti üzerinde emelleri vardır

III. Rusya Osmanlı Devleti’nin içişlerine karışma fırsatı bulmuştur

Yargılarından hangilerine ulaşılamaz?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) II ve III D) I ve II E) I ve III

8. 1715- 1718 Osmanlı-Avusturya+Venedik savaşları sonucunda

imzalanan Pasarofça Antlaşması sonrası Osmanlı Devleti, Karlofça

ile kaybettiği yerleri geri alma umutlarını kaybetti ve Avrupa’da

mevcut topraklarını korumaya yönelik savunma esaslı bir siyaset

izlemeye başladı. Bu bilgiden hareketle; I. Osmanlı Devleti 1715- 1718 savaşlarında yeni topraklar

kaybetmiştir.

II. Osmanlı Devleti Pasarofça Antlaşması’ndan sonra Avrupa’da

barış siyasetine yönelmiştir.

III. Osmanlı sınırlarında daralma yaşanmıştır.

Yargılarından hangilerine ulaşılabilir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III

9. Osmanlı Devleti’nde Karlofça ve Pasarofça antlaşmaları

sonrası yaşadığı toprak kayıplarının

I. Sınırlar dışında kalan Osmanlı Müslümanlarını, Balkanlardan

başta İstanbul olmak üzere Anadolu’ya doğru göçe zorlaması

II. Güçlü devlet itibarının giderek kaybolması

III. Azınlık nüfusun Müslüman nüfus karşısında oranının artması

Sonuçlarından hangilerine yol açtığı savunulabilir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III

10. Küçük Kaynarca Antlaşması'nın,

- Kırım'a bağımsızlık verilmesi

- Rusya'nın kapitülasyonlardan yararlanması

- Eflak ve Boğdan halkından bir süre vergi alınmaması

maddelerine bakılarak, Osmanlı Devleti ile ilgili;

I. Sınırları daralmıştır.

II. Egemenlik hakları sınırlanmıştır.

III. Gelirleri artmıştır.

yargılarından hangilerine ulaşılabilir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III

11. Osmanlı Devleti’nin 1739 da Rusya ile imzaladığı Belgrat

Antlaşması’na göre; Rusya, Azak dâhil bütün işgal ettiği yerleri

Osmanlı Devleti’ne bırakmış, Rusya’nın Azak Denizi ve

Karadeniz’de askerî ve ticari gemi bulundurması yasaklanmıştı.

Buna karşın Ruslara Osmanlı topraklarında ticaret yapabilme ve

Hıristiyanlarca kutsal sayılan yerleri de serbestçe ziyaret edebilme

hakkı tanınmıştır. Antlaşma maddelerinden yola çıkarak;

I. Osmanlı Devleti Avrupa’da yeniden itibar kazanmıştır

II. Karadeniz’in Türk hakimiyetinde olduğu onaylanmıştır.

III. Rusya Belgrat Antlaşması öncesindeki savaşlarda başarısızdır.

sonuçlarından hangilerine ulaşılabilir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III

12. Osmanlı Devleti “Kutsal İttifak” savaşlarından sonra

I. Karlofça

II. Pasarofça

III. İstanbul

Antlaşmalarından hangilerini imzalamıştır?

A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve III D) I ve II E) II ve III

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

D E C B A C A E D D E C

21

Aşağıdaki açık uçlu soruları cevaplandırınız.

1. Fransa’nın Levant (Doğu Akdeniz) ticaretinde gücünü

yitirmesinin nedenleri nelerdir?

2. Westphalia Barışı’ndan sonra ortaya çıkan seküler (laik) sistem nasıl uygulanmıştır?

3. Otuz Yıl Savaşları’na Osmanlı Devleti neden ve nasıl katılmıştır?

4. Hollanda’nın çok kısa bir sürede sömürge imparatorluğuna dönüşümü nasıl olmuştur?

5. Osmanlı Devleti, Karadeniz’de ve Akdeniz’deki üstünlüğünü

nasıl kaybetmiştir?

6. XVIII. yüzyılın başında Osmanlı Devleti’ni hızlı bir biçimde kalyon üretimine sevk eden nedenler neler olabilir?

7. Osmanlı evletinde duraklamanın nedenleri nelerdir?

8. Osmanlı Devletinin denizcilik alanın da geri kalmasının

nedenlerini yazınız.

9. Westphalia Barış Antlaşmasının modern devletler hukukunun

oluşmasında yeri hakkında bilgi veriniz.

10. “Üzerinde güneş batmayan imparatorluk” unvanına sahip

İngilterenin denizaşırı güç haline gelmesi hakkında bilgi veriniz.

Aşağıda verilen açıklamaların önüne doğru ise “D”, yanlış ise

“Y” harfi koyunuz. (10 puan)

1) Osmanlı Devleti, Avusturya ile imzaladığı 1533 İstanbul

Antlaşması’nda mütekabiliyet esasını benimsemiştir. ( )

2) ) Mutlak monarşilerde hükümdarın tüm yetkileri parlamentoda

toplanmıştır. ( )

3) Tımar sisteminin çöküşü Osmanlı idari, sosyal ve iktisadi

sistemlerini derinden etkilemiştir. ( )

4) XVII. yüzyılda Osmanlı Devleti’nde şehzadelerin sancaklara

gönderilmesini yasaklayan “kafes usulü” getirilmiştir. ( )

5) 1623’te kurduğu “Batı Hindistan” şirketi aracılığıyla Brezilya’da

topraklar elde ederek ekonomik bakımdan güçlenen Hollanda’da

önemli bir nüfuza sahip olacak aristokratik bir cumhuriyetin temeli

de bu dönemde atılmıştır. ( )

6. Padişah IV. Mehmet’i ikna ederek 1683’te Viyana’yı kuşatan,

kuşatma başarısız olunca idam edilen Osmanlı sadrazamı

Merzifonlu Kara Mustafa Paşadır.( )

7. Otuz yıl savaşlarının en önemli siyasal sonucu antlaşma

hükümlerinde bölünen Kutsal Roma-Cermen İmparatorluğunun

gücünü yitirmesiyle, Fransa’nın Kıta Avrupasında ki gücünün ve

etkisinin artmasıdır. ( )

8. Kadırgaya göre daha uzun bir gövdeye sahip olan kalyonlar,

kadırgadan farklı olarak büyük yelkenlere ve toplara sahipti.( )

9. Venedik kadırgaları karşısında Osmanlı

kalyonlarının âciz kalması sonucunda Osmanlı devlet adamları

kadırga inşasına karar verdi ve böylece kalyondan kadırgaya geçiş

süreci Osmanlı donanması için de başladı.( )

10. Siyasi hedeflerine sadece kara kuvvetiyle ulaşabileceğini

düşünen Osmanlılar, donanmayı kullanma ve geliştirmede

geç kalmıştır. Bu nedenle gemi teknolojisinde de bütün

gemiler ancak XVIII. yüzyılda kalyona dönüştürülmüştür.( )

Aşağıdaki kavramları kısaca açıklayınız. MÜTEKABİLİYET:

KONJONKTÜREL İTTİFAK:

CİHANŞÜMUL DEVLET:

KALYON:

MERKANTİLİZM:

22

2. ÜNİTE : DEĞİŞİM ÇAĞINDA AVRUPA VE OSMANLI

2.1. AVRUPA’DA DEĞİŞİM ÇAĞI

Ortaçağ Avrupası;

XVI. yüzyılın başlarına kadar Avrupa’da siyasi, sosyal ve

ekonomik alanda en yetkili kurum Roma Katolik Kilisesi ve bu

kiliseyi temsil eden Papalık’tır.

Orta çağ Avrupası merkezi otoritenin güçlü olmadığı,

devletlerin birliğinin olmadığı bir süreci ifade eder.

Feodalizmin siyasal, sosyal, ekonomik düzen olduğu bir çağdır.

Kralların yetkilerinin Papalara oranla daha az ve sınırlı

olduğu bir dönemdir. (Papalar kralları görevden alabildiği gibi,

atayabilirdi)

En güçlü kurumun kilise (veya onun simgesel gücü Papalık) olduğu bir çağdır. (Kilise en büyük ekonomik, siyasi ve dinsel

güçtür.)

Bilimsel düşüncenin baskı altına alındığı ve bu yüzden bilim

hayatının sönük geçtiği bir dönemdir. Kilisenin öğretilerine karşı

çıkanlar (Aristo ve Batlamyus’un öğretileri) Engizisyon

mahkemelerinde yargılanmıştır.(Skolastik düşünce)

Bilimsel, teknik alandaki gelişmelerin yaygınlaşması ve

hızlanması ile bu dönem sona ermiş; Avrupa’da ortaya

çıkan Aydınlanma Çağı sayesinde; insana ve özgür düşünceye

önem verilmeye başlanmış ve modern bilimsel düşünce sistemi,

Avrupa’dan tüm dünyaya yayılmıştır Orta çağ Avrupası’nda saraylarda görkemli bir

yaşam sürmeye başlayan papalar, giderlerini karşılamak için

Hıristiyan halktan para toplamış ve kilise topraklarından belirli

oranlarda vergi almıştır

Merkezî otoritenin güçlü olduğu Fransa ve İngiltere gibi

Ülkelerde Papalığın etkisi alt düzeydedir.

Ekonomik faaliyetleri dinî hayata göre daha önemsiz gören Kilise;

ortak mülkiyeti esas almış, başkalarına ait olan malları hazinesine

katmış ve mülkiyet sisteminin tartışılmasını yasaklamıştır.

Avrupa’da Ortaçağ şartları nasıl değişti?

I. Coğrafi keşiflerin de etkisiyle burjuvazinin aristokrat

sınıfakarşı yükselişinin hızlanması

II. Avrupa’nın, İslam kültür ve medeniyeti ile sistemli bir

temasa geçmesi

III. Arapça ilim ve felsefe eserlerin Latinceye tercüme edilmesi

ile Avrupalıların skolastik düşünce yüzünden yitirdiği Eski

Yunan felsefesini yeniden keşfetmeleri

IV. Rönesans ve Reform hareketlerinin etkisi ile bilimin

önündeki engellerin kalkmasıyla aydınlanmanın başlaması.

Rönesans ve Reform

Rönesans

XV. yüzyıldan itibaren İtalya'da ve daha sonra diğer Avrupa

ülkelerinde hümanizmin etkisiyle ortaya çıkan, İlk Çağ'ın klasik

kültür ve sanatına dayanan bilim ve sanat akımıdır.

Rönesans, daha çok edebiyat ve güzel sanatlar alanında görülen

yenilik ve gelişme hareketidir. Rönesans, bir anlamda din temelli

baskıcı düşünceye bir başkaldırıdır.

Coğrafi Keşifler sayesinde gelişen ticaret, yeni bir sınıfın ortaya

çıkmasını sağladı. Mesen sınıfı adıyla anılan bu sınıf sanat ve

edebiyatla ilgilenen bir sınıftı. Zenginlerin desteklediği sanatçı ve

bilim adamlarının çabaları sonucunda sanata, ilme ve edebiyata

destek artmıştı.

Rönesans’ın Sonuçları

Özgür düşüncenin temeli atıldı.

Avrupa ülkelerinde bilim, sanat, edebiyat alanlarında yeni bir

dünya görüşü ortaya çıktı.

Skolastik düşünce terk edildi. Deney ve gözleme dayanan

pozitif düşünce bu sayede ortaya çıktı.

Reform hareketlerinin başlamasına zemin hazırladı.

NOT: Rönesans, daha çok Avrupa'da etkili oldu. Osmanlı Devleti

ise Rönesans'tan fazla etkilenmedi.

Hümanizm, insanı değer kabul eden, onu her şeyin ölçütü olarak

tanımlayan, insanın doğasını, yeteneklerini, sınırlarını veya

ilgilerini konu edinen bir felsefi akımdır. Hümanizm, edebiyat,

bilim, sanat alanlarında ortaya çıkmıştı. Hümanizmin önemli

temsilcileri: Dante, Petrarca (Petrark), Montaigne (Monteyn) ,

Erasmus ve Cervantes (Servantes) sayılır.

Reform

Yeniden düzenleme anlamına gelen reform, Yeni Çağ başlarında

Avrupa’da meydana gelen dinî düzenlemeleri ifade etmektedir. İlk

olarak Almanya’da başladı.

Reformu başlatan kişi Katolik Kilisesi'ni eleştiren fikirleriyle öne

çıkan Alman din adamı Martin Luther'dir. Katolik Kilisesi'nin

merkezî olan Roma'ya yaptığı bir ziyarette papanın tüm

Hristiyanları yanlış yönlendirdiğini fark etti. Luther kendisini ilk

Protestan isyanın başında buldu.

Reform hareketinin başlamasında;

Katolik Kilisesi’nde ortaya çıkan bozulmalar

Hümanizm sayesinde, Hristiyanlığın kaynaklarına inilmesi

ve serbest düşüncenin yayılması,

Matbaanın yeni fikirleri geniş halk kitlelerine yayması,

Papalık’ta çöküşün hızlanması ve ıslahat düşüncesinin

yayılması etkili oldu.

Matbaa sayesinde kitap basımı ve okuryazarlık oranı arttı. İncil’in

farklı dillere çevrilip basılmasıyla din adamlarınca ifade edilen

konuların çoğunun İncil’de olmadığı anlaşıldı. Katolik Kilisesi'nin,

din dışı işlerle özellikle siyasetle uğraşması, endüljans, aforoz,

enterdi, engizisyon, günah çıkarma gibi güç unsurlarıyla halkın

mallarına el koyması ve halkın giderek ekonomik gücünü

kaybetmesi gibi nedenlerle Katolik Kilisesi'ne olan güven

azalmıştır.

Reformun Sonuçları

Reform hareketlerinin sonucunda;

“Dinin esas kaynağı Tanrı’nın sözlerinden ibarettir,

buna havarilerin ve ilk Hristiyan azizlerin

yorumundan başka bir şey katılamaz.

Din ve ibadet herkesin vicdanına ait bir iştir.”

esasları benimsendi

Protestanlık mezhebinin ortaya çıktı.

Papalık, Hıristiyanların üzerindeki dinî, politik ve ekonomik

üstünlüğünü kaybetti.

Hıristiyanlığın devlet ve toplum hayatındaki etkisi

azaldı ve sekülerleşme(dünyevileşme) adı verilen kavram ortaya

çıktı.

Eğitim, kilisenin etkisinden çıkartılarak laikleştirildi.

Skolastik düşüncenİN etkisini yitirmesiyle bilimsel

çalışmalar hız kazandı.

Hıristiyanlıkta Protestanlığın yanı sıra; Kalvenizm,

Anglikanizm gibi yeni mezhepler doğdu ve Avrupa'daki mezhep

birliği bozuldu.

Reform hareketinin yaşandığı ülkelerde kilisenin mal

varlığına büyük ölçüde el konuldu.

Katolik Kilisesi'ne ve din adamlarına olan saygı azaldı.

Katolik Kilisesi kendini yeniden düzenledi.

Reform, reform taraftarlarıyla karşıtları arasında uzun yıllar

süren savaşlara neden oldu.

Bilim Devrimi

Rönesans hareketine öncülük eden diğer bir felsefe de akılcılık

yani rasyonalizmdir.

Rasyonalizm, (akılcılık) Rasyonalizm, insan aklının her türlü

rehberliği yapacak güçte olduğunu ve başka hiçbir kaynağa gerek

olmadığını

dile getirir. Sorunlara akla, mantığa ve gerçeğe uygun çözümler

aramak demektir.

23

Rasyonalistlere göre aklın doğruya ulaşmasını engelleyen en

önemli unsurlar şunlardır;

kilise,

hukuka dayanmayan devlet,

batıl inançlar,

bilgisizlik,

yöntemsizlik ve

ön yargılardır.

Yapılması gereken ise akla karşı olan unsurları gidermek, bilimsel

bir çevre hazırlamak ve aklın aydınlanmasını sağlamaktır.

Akıl Çağı:

Filozofların “İnsanlık, yaşamı bilimin kurallarıyla anlayabilir.”

düşüncesi, bilimde büyük değişimleri ortaya çıkarmıştır. Bilimin

yeni kanunlar ortaya koymak için kullanılması, bu dönemin Akıl

Çağı olarak adlandırılmasını sağlamıştır. Akıl Çağı’nda Galileo

(Galile), Kepler (Keplır), Copernicus (Kopernik) ve Newton

(Nivtın) gibi bilim insanları sayesinde Avrupa’da, Bilim Devrimi

gerçekleşmiştir.

Ulus Devletlerin Ortaya Çıkışı

Yeni Çağ Avrupası’ndaki fikrî-manevi dönüşüm siyasi, sosyal,

ekonomik ve askerî alanlarda da etkisini göstermiştir.

Krallar ve asiller, Rönesans’la siyasi güç kazanmış ve devletin

kiliseden ayrı olabileceği fikri gelişmiştir.

Orta Çağ’daki derebeylerin yerine krallar ortaya çıktı ve

merkezî yönetim güç kazanmıştır.

Kralların yönetimi altındaki halklar, ulus olarak tanımlanmaya

başlandı ve krallar, otoritelerini, ulusun varlığına dayandırdı.

Krallar güç ve yetkilerini artırarak bu ulus-devletlere

mutlakiyetçi bir karakter kazandırdılar.

Artık Hristiyan dünyasında Haçlı Seferleri gibi ittifaklar

görülmedi ve sekülerleşmenin etkisiyle her ulus-devletin

kendi çıkarları için yaptığı ulusal savaşlar gündeme gelmeye

başladı.

Bu süreçte devletin içeride ve dışarıda görevlerini yerine

getirebilmesi için güçlü olması gerektiği ortaya çıkmıştır.

Ulus-devletlerin kurulma sürecinde yaşanan mali sorunların

devletleri sömürgeciliğe yöneltmesi, daimî ve merkezî bir

ordu bulundurma zorunluluğunu ortaya çıkardı.

Bu durum kralların hazinede sürekli altın bulundurmasını

gerekli kılmış ve bu gereklilik merkantilizmin doğmasına

neden olmuştur.

Avrupa’da merkantilizm sonrası nüfus politikaları:

Avrupa’da nüfus, merkantilizmin amacı ile doğru orantılı

olarak artırılmaya çalışılmıştır.

Fazla nüfus; ucuz iş gücü, fazla üretim, çok kazanç ve asker

sayısının artması anlamına geliyordu.

Bu yüzden bu dönemde nüfus hareketliliği yasaklanmış,

ülkeye kaçak girenlerin bile çıkışları engellenmiştir.

Şehirlerde üretim ve ihracatın artırılması için kurulan

atölyeler, şehirleri büyük merkezler hâline getirmiştir.

Bu merkezlerin ihtiyacı olan iş gücü, Avrupa’da kırsaldan

kente göçlerin yaşanmasına sebep olmuştur.

Avrupa’da Feodalizmden Merkantilizme Uzanan Dönemde

Askeri ve Teknolojik gelişmeler:

XV. yüzyılın ikinci yarısından itibaren barutlu silahlar,

savaşın zorunlu araçları hâline gelmiştir.

Ateşli silahların etkin bir şekilde kullanılmaya başlanması,

Avrupa’da Askerî Devrim’in başlangıcı kabul edilmiştir.

Askerî ve teknolojik gelişmeler gemilerin geliştirilmesinde de

görülmüştür.

XVI. yüzyılda, uzun menzilli toplarla güçlendirilen üç

direklilerin ve kalyonların kullanılmaya başlaması,

denizlerdeki mücadeleyi Avrupalılar lehine çevirmiştir.

XVII-XVIII. Yüzyıllarda Avrupa Düşünürleri

Rönesans Dönemi’nde yaşanan bilimsel ve kültürel gelişmeler

sayesinde Batı dünyası, XVIII. yüzyılda Aydınlanma

Dönemi’ne girmiştir.

Bu dönemde ortaya çıkan Aydınlanma düşüncesi, bireyin

özgürlüğünü esas alan bir felsefe hareketidir.

Aydınlanma düşüncesinin ortaya çıkışında; Copernicus

(Kopernik), Machiavelli (Makyavel), Thomas Moore (Tamıs Mur),

Immanuel Kant (İmanuel Kant) ve Jean Jacques Rousseau (Jan Jak

Russo) gibi düşünür ve bilim insanlarının fikir ve eserleri önemli

rol oynamıştır.

Bu düşünürler, eserleriyle burjuvazinin siyasal iktidarını

meşrulaştırmıştır.

BİLİYOR MUYDUNUZ?

Merkantilizm, ülkelerin güç ve zenginliğinin

sahip olduğu değerli madenlerle

ölçülebileceği fikrine dayanan bir ekonomik

sistemdir. Avrupa’da XV ve XVIII. yüzyıllarda

hâkim olmuştur.

DİKKAT!

Aydınlanma; Avrupa’da ilk olarak İngiltere’de toplumsal

değişimle başlamış, Fransa’da özgürlük hareketine

dönüşmüş ve Almanya’da da felsefi temelleri atılmıştır.

Böylece Aydınlanma düşüncesi, tüm dünyayı etkileyecek

bir modernleşme hareketi hâline gelmiştir.

24

KONU KAVRAMA TESTİ-1

1. Rönesans hareketinden sonra Avrupa’da; • Dinde reform yapma gereği duyulmuş,

• Özgür düşünce ortamı oluşmuş,

• Teknik alanda ilerleme kaydedilmiştir.

Bu durum, Rönesans ile ilgili olarak aşağıdakilerden

hangisinin bir göstergesi değildir? A) Sonraki gelişmelere temel oluşturduğu

B) Sanayileşme sürecini hızlandırdığı

C) Yeni mezheplerin oluşmasını engellediği

D) Eski düşünme kalıplarını yıktığı

E) Sosyal ve kültürel yapıyı değiştirdiği

2. Aşağıdakilerden hangisi, Rönesans hareketinin ortaya

çıkmasına etki eden faktörlerden biri değildir? A) Eski Yunan ve Roma eserlerinin incelenmesi

B) Endülüs Emevilerinin İslam medeniyetini Avrupa’ya tanıtması

C) Ortaçağ inanç ve düşünce kalıplarının şüphe uyandırması

D) Katolik Kilisesi’nin kendini koruyacak tedbirler alması

E) Matbaanın kullanılmasıyla fikirlerin daha çabuk yayılması

3. Coğrafi Keşiflerle bazı Avrupa uluslarının zenginleşmesi, bu

ülkelerde güzel sanatlara ilgi duyan bir sınıfın oluşmasına yol açtı.

Bu durum, öncelikle aşağıdakilerden hangisinin meydana

gelmesinde etkili olmuştur? A) Protestanların güç kazanmasında

B) Hristiyanlıkta reform yapılmasında

C) Hümanizma hareketinin gelişmesinde

D) Büyük fabrikaların kurulmasında

E) İmparatorlukların dağılmasında

4. Rönesans’ın nedenlerinden bazıları şunlardır: • Avrupa’nın, Endülüs Emevi Devleti aracılığıyla İslam

medeniyetini tanıması.

• Matbaanın yaygın olarak kullanılması sonucu buluş ve

düşüncelerin yayılması.

• Kültür ve sanat faaliyetlerini destekleyen zengin kimselerin

ortaya çıkması.

• Eski Roma ve Yunan eserlerinin çevrilmesiyle görüş ve

düşüncelerin değişmesi.

Bu bilgilere dayanarak, aşağıdaki yargılardan hangisine

ulaşılamaz? A) Avrupa insanının dünya görüşü değişmiştir

B) Refah düzeyinin yükselmesi ile skolastik düşüncenin yayılması

arasında paralellik vardır

C) Yeni düşünceler içeren kitaplar ilgi görmüştür

D) İslam medeniyeti Avrupalıların aydınlanma süreci üzerinde

etkili olmuştur

E) Eski Yunan ve Roma düşüncesi Ortaçağ Avrupa düşüncesinden

daha ileridir

5. Rönesansla birlikte Avrupa’da: • Hristiyanlığa ait metinler ve Ortaçağ düşünce kalıpları

eleştirilmiş.

• Hristiyanlıkta yeni mezhepler ortaya çıkmış.

• Katolik Kilisesi kendini yenileme gereği duymuş.

• Bilim ve teknolojideki ilerleme üretim şeklini değiştirmiş.

Bu bilgilere dayanarak, aşağıdaki yargılardan hangisine

ulaşılamaz? A) Skolastik düşünce kalıpları yerini eleştirel düşünceye

bırakmıştır

B) Küçük atölye üretiminden büyük fabrika üre-timine geçilmiştir

C) Halkın düşüncelerini yönlendirecek gelişmeler meydana

gelmiştir

D) Hristiyanlıkta reform yapma gereği duyul-muştur

E) Krallarla Papalık arasındaki nüfuz mücadelesini Papalık

kazanmıştır

6. Aşağıdakilerden hangisi, Avrupa’da meydana gelen

Rönesans ve aydınlanma hareketlerinin bir sonucu değildir? A) Skolastik düşüncenin terk edilmesi

B) Özgür düşünce ortamının oluşması

C) Sömürgeciliğin başlatılması

D) Rasyonel bilginin önem kazanması

E) Kiliseye olan güvenin sarsılması

7. Aşağıdakilerden hangisi, Yeniçağ Avrupa’sının temel

özelliklerinden biri değildir? A) Derebeylik rejiminin yıkılması

B) Merkezi krallıkların güçlenmesi

C) Sosyal sınıfların ortadan kalkması

D) Hıristiyanlıkta reform yapılması

E) Sömürgeciliğin yaygınlaşması

8. Reform’un aşağıdaki sonuçlarından hangisi, Avrupa’da dini

nitelikli çatışmaların çıkmasında en çok etkili olmuştur? A) Yeni mezheplerin kurulması

B) Kiliseye yönelik şüphelerin artması

C) Laik eğitim uygulamasının başlaması

D) Papa ve kilisenin itibar kaybetmesi

E) Skolastik inançların zayıflaması

9. Aşağıdakilerden hangisi, Katolik Kilisesi’nin halk üzerindeki

nüfuzunun azalmasına etki eden faktörlerden biri değildir? A) Hümanizma hareketi

B) Aydınlanma düşüncesi

C) Endüljans uygulaması

D) Rönesans hareketi

E) Reform hareketi

10. Aşağıdakilerden hangisi, Haçlı Seferleri, Rönesans ve

Reform’un ortak sonuçlarından biridir? A) Burjuva sınıfının güçlenmesi

B) İslam dünyasının yağmalanması

C) Akdeniz ticaretinin önem kazanması

D) Katolik Kilisesi’nin itibar kaybetmesi

E) Yeni mezheplerin ortaya çıkması

11. Yeniçağ’da, İngiltere’de Anglikanizm, Almanya’da

Protestanlık, Fransa’da Kalvenizm mezheplerinin kurulması

aşağıdakilerden hangi-sinin bir sonucudur? A) Skolastik düşüncenin

B) Coğrafi Keşifler’in

C) Sanayi Devrimi’nin

D) Fransız İhtilali’nin

E) Reform hareketinin

12. Reformun bazı sonuçları şunlardır: I. Katolik ve Ortodoks mezhepleri yanında Protestanlık, Kalvenizm

ve Anglikanizm mezhepleri ortaya çıktı.

II. Papalık, eski itibarını kazanmak üzere, Katolik Kilisesi’ne

çekidüzen verdi.

III. Eğitim ve öğretim faaliyetleri kilisenin tekelinden çıktı.

IV. Avrupa’da Hıristiyan birliği iyice bozuldu, mezhep savaşları

çıktı.

V. Katolik Kilisesi’nin topraklarına ve mallarına el kondu.

Bu gelişmelerden hangileri, Osmanlı’nın Balkanlardaki

hakimiyetinin sürmesine olumlu yönde etki etmiştir? A) I. ve III. B) II. ve III. C) III. ve IV. D) I. ve lV. E) lV ve V.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

C D C B E C C A C D E D

25

KONU KAVRAMA TESTİ-1I

1.Rönesans Avrupa’da bilim, güzel sanatlar ve edebiyat alanlarında

yaşanan gelişmelerle ortayan çıkan “Yeniden

doğuş” hareketidir.

Aşağıdakilerden hangisi Rönesans hareketinin

sebeplerinden biri değildir? A) Matbaanın geliştirilmesi

B) Sanat faaliyetlerini destekleyen “Mesen” sınıfının varlığı

C) Skolastik düşüncenin önemini kaybetmesi

D) Avrupa’da mezhep savaşlarının başlaması

E) Antik dönem Yunan ve Roma eserlerinin incelenmesi

2. Orta Çağ Avrupa’sında kilise tarafından her şeyin din

kuralları ile açıklandığı skolastik düşünce hâkimdir. Kiliseye

aykırı bir görüş öne sürmek suçtur. Bu sebepten ötürü bir çok bilim

adamı Engizisyon Mahkemelerinde yargılanarak

cezalandırılmıştır. Skolastik düşünce Rönesans hareketi ile birlikte

yıkılmıştır.

Bu bilgilere göre Rönesans hareketinden sonra

Avrupa’da aşağıdakilerden hangisinin gerçekleşmesi

beklenemez? A) Akıl ve bilimin önem kazanması

B) Deney ve gözlem yönteminin kullanılması

C) Dogmatik düşüncenin kabul görmesi

D) Özgür düşünce ortamının oluşması

E) Bilimsel çalışmaların hızlanması

3. XV. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Avrupa’da ateşli

silahlar etkin bir şekilde kullanılmaya başlanmıştır.

Bu durumun; I. Orta Çağ kale surlarının aşılabilir hâle gelmesine,

II. Feodalitenin zayıflamasına,

III. Sömürgecilik çağının yaşanmasına

gelişmelerinden hangilerine zemin hazırladığı söylenebilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III

4. I. Coğrafi Keşifler

II. Kavimler Göçü

III. Reform

Avrupa’da yaşanan yukarıdaki gelişmelerden

hangileri skolastik düşüncenin yıkılmasında etkili olmuştur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve III. E) I, II ve III.

5. Avrupa’da zenginlik ölçüsü olan toprak, coğrafi keşifler

ile birlikte yerini altın ve gümüşe bırakmıştır.

Buna göre; I. Tarım,

II. Ticaret,

III. Turizm

coğrafi keşiflerin ardından zenginliği artırmak için

yukarıdakilerden hangilerinin Avrupa’da ön plana

çıktığı söylenebilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III.

6. ● İncil’in, Latince’den Avrupa dillerine çevrilmesiyle kiliseye ve

din adamlarına olan güvenin sarsılması

● Deney ve gözleme dayalı pozitif bilimlerin ilerlemesi

Verilen durumlar aşağıdaki gelişmelerden

hangisinin neticesinde yaşanmıştır? A) Haçlı Seferleri

B) Coğrafi Keşifler

C) Rönesans Hareketi

D) Reform Hareketi

E) Aydınlanma Çağı

7. Otuz Yıl Savaşlarını (1618-1648) Protestan Alman

Prenslikleri kazanırken Kutsal Roma-Germen İmparatorluğu

savaşı kaybederek dağılmış, “din özgürlüğü mefhumu” Avrupa’da

kesinlik kazanmıştır.

Bahsedilen gelişmeler aşağıdaki antlaşmalardan hangisi ile

gerçekleşmiştir? A) Westphalia Antlaşması

B) Prut Antlaşması

C) Augsburg Antlaşması

D) Bucaş Antlaşması

E) Margos Antlaşması

8. Reform hareketleri ile ilgili aşağıda verilen

bilgilerden hangisi doğru değildir? A) Yeni Çağ başlarında Avrupa’da meydana gelen

dinî düzenlemeleri ifade eder.

B) İlk olarak Almanya’da başlayıp İngiltere, Fransa ve Kuzey

Avrupa ülkelerine de yayılmıştır.

C) Çeviri faaliyetleri ve matbaanın geliştirilmesi

başlamasında etkili olmuştur.

D) Mezhep birliği sağlanmıştır.

E) Katolik Kilisesinin otoritesi sarsılmıştır.

9. Avrupa’da “Rönesans” ile bilim, kültür ve sanat

alanlarında gelişmeler sağlanırken, “Reform” ile din alanında

yeniden yapılanma gerçekleşmiştir.

Rönesans ve Reform hareketlerinin; I. Kilisenin itibarının azalması,

II. Özgür düşüncenin gelişmesi,

III. Avrupa’da “Üniversite” eğitiminin başlaması verilen

gelişmelerden hangileri üzerinde etkili olduğu

söylenemez? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III.

10. Avrupa'da skolâstik düşüncenin yıkılmasıyla gelişen düşünce

özgürlüğü insanı merkez alan dünya görüşünü egemen kılmıştır.

Bu durum Avrupa'nın sosyal yapısında önemli değişiklikler

meydana getirmiştir.

Bu gelişmelerin aşağıdakilerden hangisinin otoritesini sarstığı

ileri sürülebilir? A) Kralların

B) Loncaların

C) Derebeylerin

D) Burjuvaların

E) Papalığın

11. Avrupa’da merkantilizm siyaseti madene ve paraya

dayalı zenginliği öne çıkartmış bu gerekçeyle iç ve dış ticarete

önem verilmiştir.

Avrupa’da merkantilizm anlayışının benimsenmesi; I. yeni yolların aranması,

II. hammadde ve pazar arayışının çoğalması,

III. Avrupa’da güçlü ekonomiye sahip devletlerin

ortaya çıkması gelişmelerinden hangilerine sebep olmuştur?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III.

12. Kavimler Göçü ile ortaya çıkan feodalitenin; I. Haçlı Seferleri,

II. coğrafi Keşifler,

III. ateşli silahların gelişmesi

verilen gelişmelerden hangileri ile zayıfladığı söylenebilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

D C C D B C A D C E E E

26

2.2. OSMANLI DEVLETİ’NDE DEĞİŞİM

Avrupa’ya Akan Servet

Amerika’nın keşfinin Avrupa’ya etkileri:

Amerika’nın keşfi, çıkmazda olan Avrupa ekonomisi için yeni

bir umut kapısı olmuştur.

İspanya, Fransa, İngiltere, Hollanda ve Portekiz gibi Avrupalı

devletler, Yeni Dünya’yı hedef almış ve bölgede koloniler

kurmaya başlamıştır.

Avrupa’dan Amerika’ya göç başlamıştır.

Başta İspanya ve Portekiz olmak üzere Hollanda, İngiltere

gibi devletler ulaştıkları bölgelerin değerli madenlerine ve

varlıklarına el koymaya başlamıştır.

Amerika’nın keşfinden itibaren deniz ticareti önem kazanmış

deniz aşırı ticaret, Avrupa’nın kalkınmasında en önemli girdi

olmuştur.

Yeni Dünya’nın servetlerinden en çok yararlanan ülke olan

İspanya, dünyanın en zengin ve en güçlü ülkelerinden biri hâline

gelmiştir.

Ancak XVI. yüzyılın ikinci yarısından itibaren İspanya,

çökmeye başlamış, İngiltere ile denizlerde girişilen mücadele de bu

çöküşü hızlandırmıştır.

Amerika kıtasında kurulan koloniler ve bölgenin

zenginliklerinin sömürülmeye başlanması Avrupalı devletler

arasında büyük bir rekabete yol açmıştır.

Amerika’nın keşfi ve sonrasında yaşanan gelişmelerin Osmanlı

Devleti’ne ve para politikalarına etkileri:

Keşiflerle başlayan sömürgecilik faaliyetleri neticesinde

Osmanlılar, Batı karşısında ekonomik üstünlüğü kaybetmeye

başlamıştır.

Avrupa’nın ticaret hacminin katlanarak artması, Osmanlı

Devleti’ni olumsuz etkilemiştir. Çünkü piyasada çokça dolaşan

Amerika’nın altın ve gümüşü, Osmanlı Devleti’nde büyük fiyat

artışlarına sebep olmuştur.

Keşifler sonrası Amerika’dan gelen gümüşün, giderek artan

miktarda Osmanlı ülkesine girmesi, akçenin değerinin düşmesine

ve fiyatlarda geniş çaplı dalgalanmalara yol açmıştır.

Bununla birlikte Osmanlı Devleti’ne giren paranın burada

kalmayarak İpek Yolu’nu takiben İran’a, oradan da Hindistan'a

geçmesi, Osmanlı’nın ticaret dengesini büyük ölçüde etkilemiştir

.

Osmanlı Devleti yetkilileri ülkeye kontrolsüz giren Amerikan

gümüşü nedeniyle zaman zaman para ayarlamaları yapmak

zorunda kalmışlardır.

Tedavüldeki parayı çekerek yerine değeri ayarlanmış akçe

çıkartmak suretiyle yapılan bu para ayarlamalarına “sikke tashihi”

denmiştir

Bazen de altın ve gümüş sikkelerin bakır oranı artırılmış veya

sikkelerin hacmi küçültülerek “sikke tağşişi” politikası

uygulanmıştır.

Osmanlıda Nüfus Artışı ve Enflasyon Osmanlı ülkesinde akçenin değer kaybı; ulufeli askerlerin,

özellikle kapıkullarının, memnuniyetsizliğine ve sık sık

ayaklanmalarına neden olmuştur.

Akçenin sürekli değer kaybetmesiyle enflasyon girdabına

giren Osmanlı Devleti, akçenin ayarları üzerinde oynayarak bu

girdaptan kurtulmaya çalışmıştır.

Yaşanan ekonomik kriz ve akçenin alım gücünün düşmesi,

şehir ve köylerdeki halkın da sıkıntılar yaşamasına neden olmuştur.

Osmanlı ülkesinde, nüfus artışına bağlı olarak mevcut mal ve

kaynaklara olan talep de artmıştır.

Avrupa’da artan nüfus, Amerika’ya ve onun kullanılmamış

kaynaklarına gönderilebilirken Osmanlıların fazla nüfus için yeni

toprak kazanımları büyük ölçüde durmuştur

Osmanlıda XVI. Yüzyıldan itibaren ortaya çıkan nakit para

ihtiyacını gidermek için alınan önlemler:

Tımar toprakları mukataa hâline getirilerek hazineye yeni

gelir kaynakları oluşturma yoluna gidildi.

Bu toprakların vergi gelirleri, iltizam usulüyle doğrudan

hazineye aktarılmıştır.

Böylece XVI. yüzyılın sonlarından itibaren tımar ve zeamet

topraklarının iltizama verilmeye başlanmasıyla bazı kişiler nüfuz

sahibi olmuş ve zenginleşmiştir.

Osmanlı’da Askerî ve Ekonomik Dönüşüm

Avrupa ordularının dönüşümü ve Osmanlıya etkileri

Avrupa’da feodal sistemin çökmesiyle birlikte orduların

yapısı da değişmiştir. Monarşik devletler, feodal lordların

kullandığı şövalyeler yerine çok sayıda ücretli, mızraklı piyade

kullanmaya başlamıştır.

Zamanla ateşli silahlara geçilmiş ordular, ateş güçlerini

artırmak için dönüşümlü ateş etmeye dayalı “kontra-marş” adı

verilen bir teknik uygulamıştır.

Merkantilist ekonomi sistemi sayesinde zenginleşen

Avrupalılar askerî devrim yapmış ve Osmanlı ordusuna eşit ordular

kurmuştur.

Osmanlılar, 1593-1606 yılları arasında Habsburglarla yapılan

savaş sırasında ilk defa Avrupa savaş teknolojisini ve taktiklerini

görmüştür.

Osmanlı Devleti, Avrupa’nın ateş gücü ve askerî etkinliğini iki

yolla dengelemeye çalışmıştır. 1. Silahlı yeniçerilerin sayısını artırarak.

2. Ateşli silahlar kullanabilen sarıca, sekban ve levent denilen

yeni atlı birlikler oluşturarak

Yeniçerilerin Sayısındaki Artış

Artışın Nedenleri:

1593-1606 Avusturya savaşlarında yeniçerilerin, düşmanın

tüfekli piyade askeri karşısında başarısız olmaları. (Bunun üzerine

Osmanlı Devleti, yeniçerilerin sayısını önce 30.000’e daha sonrada

50.000’e çıkarmıştır)

Yeniçeri sayısının ani artışının yol açtığı sonuçlar:

1. Yeniçeri sayısının artması üzerine devşirme sisteminin,

Yeniçeri Ocağı’nın asker ihtiyacını karşılamada yetersiz

kalması.

2. Bu sebeple ocağa rastgele asker alımı yapılarak asker açığının

kapatılmaya çalışılması ve bu durumun ocağın yapısını

bozması.

3. Artan yeniçeri sayısı ile birlikte dağıtılan ulufelerin devlet

hazinesine yük olması.

4. Yeniçeri ocağına kanunlara aykırı asker alımı yapılması ve

ocağın disiplininin bozulması. (Koçi Bey’in de naklettiği III:

Murat zamanı ve 1621 deki kanunlara aykırı alımlar buna

örnektir.)

NOT: Osmanlı ekonomisinin temel birimini akçe

oluşturmuştur. Padişahın izniyle darphanede

kestirilen bu paraların dışında, ülkede yabancı

altın ve gümüş paralar da serbestçe kullanılmıştır

BİLİYOR MUYDUNUZ? Akçe, tedavülde olan

bir para olmakla birlikte piyasada geçerli

olan diğer sikkelerin de değerlerini tespit eden bir

ölçüt durumundadır.

BİLİYOR MUYDUNUZ?

İltizam, bir şahsın devlete ait herhangi bir vergi

gelirini belirli bir yıllık bedel karşılığında toplama

görevini üstlenmesi demektir.

27

NOT: Osmanlı Devleti’nin kurumlarında ortaya çıkan

bozulmaların birçok sebebi varken bunlardan en önemlisi

kurumlara içerden yapılan müdahaledir. Tımar sistemi de içeriden

yapılan yanlış müdahalelerin etkisiyle bozulmuştur

Tımar sisteminin bozulmasının nedenleri şunlardır:

Tımarların, sipahiler dışında kimselere verilmesi,

Tımarların saray görevlilerinin eline geçerek özel mülk veya

vakfa dönüştürülmesi ve rüşvet karşılığı verilmesi,

Dirliklerin parayla alınıp satılır hâle gelmesi,

Sipahilerin gösterişli yaşama arzusu ve çok para kazanma

hırsı,

Nüfusun hızlı artması,

Enflasyon artışı ve paranın değer kaybetmesi,

Geleneksel silahlarla savaşan sipahilerin, ateşli silah eğitimine

ayak uyduramaması,

Uzun süren savaşların yaşanmasıdır.

Tımar sisteminin bozulmasıyla Osmanlı Devleti hem asker ihtiyacını karşılamak hem de

ordunun lojistiğini sağlamak için yeni arayışlar içine girmiştir.

Devlet, ordunun lojistiğini sağlamakve ulufeli askerin

maaşlarını ödemek için gerekli olan nakit para ihtiyacını, tımar

topraklarını mukataa hâline getirerek karşılamaya çalışmıştır.

Zamanla farklı uygulamalarla mirî topraklar,

devlet denetiminden çıkmış, mülk ve vakıf statüsüne geçirilerek bir

anlamda özelleştirilmeler yapılmıştır.

Kapitülasyonların Sürekli Hâle Getirilmesi

Sözlük anlamına göre kapitülasyon; bir devletin bir

antlaşmaya bağlı olarak başka devletlere tanıdığı ticari ve

sosyal ayrıcalıklardır.

Osmanlı Devleti ilk olarak, 1365 yılında Sultan

I. Murad zamanında, Ragusa Cumhuriyeti’ne ticari ayrıcalık verdi.

Fatih Sultan Mehmed, Venedik ve Ceneviz’e kapitülasyon

verdi.

Fatih Sultan Mehmed tarafından Venedik’e verilen

Ayrıcalıkları,Yavuz Sultan Selim ve Kanuni Sultan Süleyman

genişleterek kabul ettiler.

Mısır’ın fethinden sonra Fransız, Venedik ve Katalanlar’a

Memluklular tarafından verilen kapitülasyonlar, Yavuz Sultan

Selim tarafından da tanındı.

Fransızlara ilk gerçek kapitülasyon 1569 yılında verilmiş

III. Murad, III. Mehmed, I. Ahmed ve IV. Mehmed dönemlerinde

de yenilenmiştir.

İngiliz, İspanyol, Portekizli, Katalan ve Sicilyalı tüccarlar da

Osmanlı topraklarında Fransız bayrağı altında ticaret yapmıştır.

Osmanlı sultanları, verdikleri bu ayrıcalıklarla, fethettikleri

ülkelerde ticari faaliyetlerin canlı kalmasını ve ellerine geçirdikleri

önemli transit yolların işler olmasını sağlıyorlardı.

1569’da Fransa’ya verilen ticari imtiyazlardan sonra 1580’de

İngiltere ve 1612’de de Hollanda, Osmanlılar tarafından verilen

kapitülasyonlarla desteklenmiştir

Kapitülasyonlarda Yeni Siyaset ve 1740 Kapitülasyonları

Osmanlı Devleti, 28 Mayıs 1740’ta imzalanan bir antlaşmayla

Fransızlara daha önceki yıllardaverilen kapitülasyonları

genişletmiştir.

Bu antlaşmayla kapitülasyonlar sürekli hâle getirilmiş ve

dahaönce olduğu gibi hükümdarların saltanat süresiyle sınırlı

olmaktan çıkarılmıştır. Yani I. Mahmud halefleri adına da

kapitülasyonları onaylamıştır.

Kapitülasyonların sürekli hâle gelmesiyle Fransızlar, Akdeniz

ticaretinde ve Osmanlı limanları arasındaki taşımacılıkta üstünlük

elde etmiştir.

Bundan sonra, Avrupa’da ekonomisi iyi olan her devlet,

Akdeniz limanlarında şirket kurarak Osmanlı’dan ayrıcalık

İstemiştir.

İngiltere’ye verilen ayrıcalıklar ise 1838 Balta Limanı

Antlaşması ile en geniş hâlini almıştır

NOT: Kapitülasyonlar, XVIII. yüzyıla kadar Osmanlı

padişahının yabancılara bir inayetiydi. Padişah istediğinde

imtiyazı geri alabilir, sultan öldüğünde imtiyazın hükümleri

ortadan kalkardı.

Kapitülasyonların Osmanlı Devleti’ne Etkileri

Kapitülasyonların XVIII. yüzyıla kadar Osmanlı ekonomisine

olumsuz etkisi olmamıştır.

Ancak XVIII. yüzyıldan itibaren Avrupa devletleri daha fazla

hak ve imtiyaz almak için Osmanlı Devleti’nin üzerinde baskı

kurmaya başlamıştır.

Osmanlı Devleti’nin zayıflamasıyla birlikte, kapitülasyonların

karakterini değiştiren Avrupalılar için Osmanlı toprakları

hammadde kaynağı ve pazar hâline gelmiştir.

Bu durum yerli sanayiyi baltalamış, gayrimüslim Osmanlı

tebaası yabancı devletlerin himayesine girerek Müslüman

tüccarlara karşı tekelci özellikler kazanmıştır.

Osmanlı Devleti’nin iyice zayıfladığı ve Avrupalı devletlerin

müdahalesine açık hâle geldiği XIX. yüzyılda, Batılı devletler

kapitülasyonları kullanarak Osmanlı’ya her konuda müdahâle

etmiştir.

Bu yüzyılda, kapitülasyonlar sayesinde yabancı sermayenin

Osmanlı ülkesine girişi kolaylaşmış, yabancılara verilen

demiryolları imtiyazları da Osmanlı ekonomisinin çökmesinde

önemli bir rol oynamıştır.

Kapitülasyonlar nedeniyle eşit olmayan gümrük ve

vergilendirme koşulları, yerli girişimcilerin büyük zarar görmesine

yol açtı. Osmanlı kıyılarında yürütülen balıkçılık ve süngercilik

bile yabancıların tekeline girdi.

Kapitülasyonlara bağlı olarak Osmanlı topraklarındaki

yabancı uyruklar insan hakları, bireysel özgürlükler ve mülk

edinme bakımından üstün ve ayrıcalıklı bir konum kazandılar.

Kapitülasyonlar ayrıca hukuki yönden de devleti zor

durumda bırakmış, Osmanlı topraklarında suç işleyen

Avrupalıların, Osmanlı mahkemelerinde yargılanmalarını

engellemiştir.

Osmanlı Devleti’nde Ekonomik Tedbirler

XVII. yüzyıldan İtibaren Osmanlı Ekonomisinin Bozulma

Nedenleri

Büyük ordular kurmak ve bu orduyu sürekli olarak eğitme

zorunluluğu

Uzun ve yıpratıcı savaşlar.( Girit Kuşatması’nın yirmi dört yıl

sürmesi ve II. Viyana Kuşatması ile başlayıp Karlofça

Antlaşması'na kadar süren on altı yıllık uzun savaş dönemi gibi.)

XVII. Yüzyıldan İtibaren Osmanlı Maliyesinin Açık Vermesi

ve Nakit İhtiyacının Artması Üzerine Alınan Tedbirler:.

Olumsuz ekonomik koşullar Osmanlı maliyesine önemli bir

yük getirmiş, devlet gelirlerinin büyük bir kısmının nakit üzerinden

hazinede toplanması gerekliliğini doğurmuştur. Bu nedenlerden

ötürü tımar sisteminin çözülmesi de kaçınılmaz olmuştur

Mal ve ürün vergilerinin nakit alınması veya nakde çevirerek

merkezî hazineye yollanması ve oradan da orduya maaş şeklinde

ödenmesi mecburiyeti iltizam sistemini ön plana çıkarmıştır.

İltizam sisteminde devlet, açık arttırma usulüyle fiyatını

belirlediği iltizam bedelinin bir kısmını peşin olarak talep ederdi.

Peşin para yatırarak iltizamı alan mültezimlerin, önemli bir kısmı

askerî sınıftan gelenlerden oluşurken bu şahısların yerini zamanla

zengin tüccarlar ve tefeciler almaya başladı.

İltizamı alan şahıslara mültezim denilirdi.

İltizam sisteminin hızla yaygınlaşmasının ana nedeni,

devletin artan

masraflarını karşılamak üzere mevcut vergi ve gelirlerin (para

olmayan) hızla nakit paraya dönüştürme zorunluluğuydu.

İltizam sistemi ile bütçe açıkları kapatılmış, masraflar da

azaltılmıştı.

Müsadere (el koyma), yeni vergilerin alınması ve mevcut

vergi oranlarının

artırılması, para tağşişi (paranın içerisine başka ucuz madenler

katma) gibi uygulamalara gidildi.

28

Tımar sisteminin uygulandığı yerlerde, merkez

hazinesinin nakit ihtiyacını karşılamak için memleketin zengin

vergi kaynakları, mukataa olarak ayrılmıştır.

Merkezî hazinenin nakit ihtiyacının giderek artmasıyla devlet,

mukataaları mültezimlere ömür boyu tahsis etmeye

başlamıştır. Mukataaların ömür boyu kiralanma uygulamasına

malikâne sistemi adı verilmiştir.

Sistemin amacı sürekli değişen mültezimlerin fazla kâr

sağlama amacıyla tahrip ettikleri vergi kaynaklarını yeniden

canlandırarak sürekli hâle getirmek ve değişmez bir mültezime

bırakmaktır

Mukataa toprakları hızla malikâne mukataasına çevrildi.

Malikâne sahiplerinin önemli bir kısmı İstanbul’da kalmaya

ve mukataaları yasa dışı yollarla iltizama vermeye başlayınca

sistem bozuldu

XVIII. yüzyılda birçok âyan, büyük mukataa gelirleri olan bu

mültezimlerin içinden çıkmıştır.

Bütçe açıkları nedeniyle hem Müslüman hem de

Gayrimüslimlerden olağanüstü durumlarda alınan avarız vergisi,

başlangıçta olağanüstü hâllerde alınsa da zamanla devamlı hâle

getirilmiştir

Âyanların Yönetime Karşı Yükselişi

Tımar ve zeamet topraklarını mukataa hâline getiren devletin,

bu mukataaları iltizama vermeye başlamasıyla âyanlar, toprak satın

almış ve zenginleşmiştir.

Merkezden gönderilen ve merkezî otoriteyi temsil eden

beylerbeyleri, sancakbeyleri, Tımarlı Sipahilerin de yavaş yavaş

ortadan kalkması ile âyanların nüfuzu daha da artmıştır.

Ayanlar, kazanmış oldukları servet ve nüfuzlarının da

etkisiyle devletin zayıfladığı dönemlerde bölgelerinde söz sahibi

olmuş, devletin ve halkın gözünde önemli bir konuma yükselmiştir.

Toprakların tasarrufunda devletin yerini alan âyanlar,

İstanbul’da oturmuş, taşraya mütesellim adı verilen güvendikleri

kişileri göndererek sahip oldukları bölgelerin vergilerini tahsil

ettirmişlerdir.

Âyan ve eşraf sınıfı; himayelerine aldıkları levent, sekban,

Sarıca gibi paralı askerler sayesinde askerî nüfuz da kazanmıştır.

XVIII. yüzyıl; merkezî otoriteye karşı askerî, idari, ekonomik

olarak nüfuzunu giderek artıran âyan ve eşrafın hâkim olduğu bir

dönem olmuştur.

29

KONU KAVRAMA TESTİ-I

1. Keşiflerden sonra Avrupa’dan Amerika’ya özellikle 1600’lerin

ilk yıllarında büyük bir göç dalgası başlamıştır. Amerika’ya göç

edenler, genellikle ekonomik sıkıntılar nedeniyle bu yola

başvurmuştur. Bu insanların birçoğunun yol parasını, ileride işçi

olarak çalışıp ödemek kaydıyla Virginia Company (Virjinya

Kampani) ve Massachusetts Bay Company (Mesaçusit Bey

Kampani) gibi şirketler üstlenmiştir. Başta İspanya ve Portekiz

olmak üzere Hollanda, İngiltere gibi devletler ulaştıkları bölgelerin

değerli madenlerine ve varlıklarına el koymaya başlamıştır

Bu bilgiden yola çıkarak;

I. Avrupa ekonomik açıdan çaresizlik içindedir

II. Avrupa ülkeleri arasında Amerika kıtasının zenginliklerini

sömürme yarışı başlamıştır.

III. Amerika’nın keşfiile Avrupa’ya bir servet akışı başlamıştır

Yargılarından hangilerine ulaşılabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III.

2. Amerika’da kurulan koloniler vasıtasıyla bölgenin

zenginliklerinin sömürülmeye başlanması;

I. Avrupalı devletler arasında büyük bir rekabetin doğması

II. Akdeniz’de ticaret hacminin artması

III. Avrupa’da değerli maden birikiminin olması

Sonuçlarından hangilerine yol açmıştır?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve III E) II ve III.

3. Amerika’nın keşfi sonrası Amerika’dan gelen gümüşün,

giderek artan miktarda Osmanlı ülkesine girmesi;

I. Osmanlı akçesinin değer kaybetmesi,

II. Fiyatlarda geniş çaplı dalgalanmaların yaşanması

III. Osmanlı para biriminin değiştirilmesi

Sonuçlarından hangilerine yol açmıştır?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III.

4. Sömürgecilik faaliyetleri neticesinde ülkeye giren Amerika’nın

altın ve gümüşü, Osmanlı Devleti’nde büyük fiyat artışlarına sebep

olmuştur. Osmanlılar, Avrupa’nın ticaret hacminin katlanarak

artması karşısında ekonomik üstünlüğü kaybetmeye başlamış ve

1574’te Osmanlı bütçesi ilk defa 6.5 milyon akçe açık vermiş,

Osmanlı Devleti’nin para birimi olan akçe, değer kaybetmeye

başlamıştır.

Bu bilgiden yola çıkarak;

I. Osmanlı Devleti’nde gümüş miktarının artması, enflasyona yol

açmıştır.

II. Avrupa’daki sömürgecilik politikaları dünya ekonomisinin

seyrini değiştirmiştir

III. XVI. Yüzyıl sonlarından itibaren Osmanlı devletinin dış ticaret

hacminde daralma olmuştur.

Yargılarından hangilerine ulaşılabilir?

Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III.

5. Akçenin sürekli değer kaybetmesiyle enflasyon girdabına

giren Osmanlı Devleti

I. Tedavüldeki parayı çekerek yerine değeri ayarlanmış akçe

çıkartılması

II. Altın ve gümüş sikkelerin bakır oranının artırılması

III. Sikkelerin hacimlerinin küçültülmesi

Önlemlerinden hangilerini almak suretiyle bu girdaptan

kurtulmaya çalışmıştır?

Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III.

6. XVI. yüzyıldan itibaren içine düştüğü ekonomik buhran

sebebiyle nakit para ihtiyacını gidermek için çareler aramaya

başlayan Osmanlı Devleti hazineye yeni gelir kaynakları

oluşturmak için;

I. Tımar topraklarını mukataa hâline getirmek

II. Sanayileşme hamlesi başlatmak

III. Ticaret için okyanuslara yönelmek

Önlemlerinden hangilerini almıştır?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III

7. Avrupa’da 1598-1648 yılları arasında, savaşlarda etkin ateşli

silahların kullanılması ile başlanması ile mızrak terk edilmeye

başlanmıştır. Ordular, ateş güçlerini artırmak için dönüşümlü

ateş etmeye dayalı “kontra-marş” adı verilen bir teknik

uygulamıştır. Bu teknik, ateş eden birliklerin en arkaya geçerek

yeni ateş için hazırlandıkları ve sürekli bir devridaim içerisinde

oldukları bir sistemdir. Böylece eşzamanlı ateş gücü oluşturulmuş,

savaşlarda saf düzenine geçilmiş ve askerler bu yönde eğitilmiştir.

Bu bilgiden hareketle;

I. XVII. Yüzyıl Avrupası’nda feodal yapının çökmesiyle

orduların yapısı dadeğişmiştir,

II. Avrupa’da askeri alanda yaşanan bu gelişmelerin ilham

kaynağı Osmanlı ordularıdır.

III. Bu gelişmeler, Askeri alanda bir devrimin başladığının

işaretleridir.

Yargılarından hangilerine varabiliriz?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III D) II ve III E) I ve II

8. Osmanlı Devleti, Avrupa’nın XVII. Yüzyılda ulaştığı ateş

gücü ve askerî etkinliğini dengelemek için; I. Silahlı yeniçerilerin sayısını artırmak;

II. Ateşli silahlar kullanabilen sarıca, sekban ve levent denilen yeni

atlı birlikler oluşturmak

III. Avrupa’dan askeri uzmanlar getirtmek

Önlemlerinden hangilerini almıştır?

A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III

9. I. devşirme sisteminin, Yeniçeri Ocağı’nın asker ihtiyacını

karşılamada yetersiz kalması üzerine İstanbul’a iş bulmak için

gelen fakir delikanlıların ocağa alınması

II. XVI. yüzyılın ikinci yarısından itibaren yeniçeri sayısında

ani artışa gidilmesi

III. Tımarların dağıtılmasında usulsüzlük yapılması

Durumlarından hangileri yeniçeri ocağının bozulmasında etkili

olmuştur?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I,II ve III

10. Koçi Bey’in;“Eski zamanda İslam askeri az, öz, temiz ve

disiplinli iken şimdi başka asker kalmayıp kulluk ulufeli kula kalıp

âleme fesat tohumu ekildi. İstedikleri zaman sefere giderler, itaat

yok padişahtan korku yok.” İfadelerinden yola çıkarak;

I. Osmanlı tımar sistemi bozulmuştur.

II. Usulsüz atamalar artmış, askerin disiplini bozulmuştur

III. Ulufelerin ödemesinde aksaklıklar yaşanmaktadır.

Yargılarından hanilerine varılabilir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I,II ve III

11. Osmanlı tımar sisteminin bozulmasının,

I. Osmanlı ordusunun lojistik sisteminin sekteye uğraması

II. Tımarlı asker sayısının artması

III. Bütçenin gelirlerinde artış görülmesi

Sonuçlarından hanglerine yol açması beklenir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I,II ve III

12. Osmanlı Devleti’nde tımar sisteminin bozulmasının

nedenleri arasında;

I. Tımarların, sipahiler dışında kimselere verilmesi,

II. Gümrük gelirlerinin azalması

III. Tımarların saray görevlilerinin eline geçerek özel mülk veya

vakfa dönüştürülmesi ve rüşvet karşılığı verilmesi,

IV. Sipahilerin gösterişli yaşama arzusu ve çok para kazanma

hırsı,

V. Uzun süren savaşların yaşanması.

Durumlarından hangisi gösterilemez?

A) I B) II C) III D) IV E) V

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

E D D E E A C C D B A B

30

KONU KAVRAMA TESTİ-II

1. Osmanlı Devleti XVII. Yüzyıldan itibaren hem asker ihtiyacını

karşılamak hem de ordunun lojistiğini sağlamak için yeni arayışlar

içine girmiştir. Devlet, ordunun lojistiğini sağlamak ve ulufeli

askerin maaşlarını ödemek için gerekli olan nakit para ihtiyacını,

tımar topraklarını mukataa hâline getirerek karşılamaya çalışmıştır.

Bu bilgiden hareketle;

I. Merkez hazinesinde para sıkıntısı yaşanmaktadır.

II. Osmanlıda nakit para ihtiyacı toprak ve vergi sisteminde

değişikliğe gidilmesine yol açmıştır.

III. Mukataa sistemine geçilmesi devletin ekonomik ve askeri

sorunlarına çözüm olmuştur.

Yargılarından hangilerine varılabilir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I,II ve III 2. 1. Avrupalı devletler; Coğrafi Keşifler, Sanayi Devrimi

gibi gelişmelerle uluslararası alanda rekabet ederek dünya

güç dengesine yön vermeye çalışmışlardır.

Aşağıdakilerden hangisi Avrupalı devletler arasında yaşanan

rekabetin Osmanlı Devleti’ne olan etkilerinden değildir? A) Şark Meselesi’nin ortaya çıkışı

B) Osmanlı Devleti’nin müttefik arayışı içine girmesi

C) Osmanlı topraklarının sömürge amaçlı işgale uğraması

D) Osmanlı Devleti’nin yalnızlık politikasını benimsemesi

E) Osmanlı topraklarının Avrupa devletlerinin pazarı

haline gelmesi

3. I. Dünya ticaret yollarının değişmesi

II. Avusturya ile uzun süren savaşların yapılması

III. Tımar sisteminin bozulması

Yukarıda verilen gelişmelerden hangilerinin XVII.

yüzyıl Osmanlı ekonomisine zarar verdiği söylenebilir? A) Yalnız I. B) Yalnız II. C) I ve II. D) II ve III. E) I, II ve III.

4. Aşağıdakilerden hangisi XVII. yüzyılda denizaşırı

sömürge elde edemeyen Avrupa devletlerinden biridir?

A) İngiltere B) Avusturya C) Fransa D) Portekiz E) İspanya

5. XVII. yüzyıldan itibaren Avrupa’ya kapitülasyonlarla

verilen haklar genişletildi. Gümrük vergilerini yerli tüccarlardan az

ödeyen Avrupalı tüccarlar, kendi ticaret mahkemelerini kurma

hakkını da elde ettiler.

Buna göre; I. Osmanlı’nın siyasi gücünün azaldığı,

II. Avrupalı tüccarların daha avantajlı hale geldiği,

III. Osmanlı’nın Avrupa’dan ekonomik destek aldığı bilgilerinden

hangilerine ulaşılabilir? A) Yalnız I. B) Yalnız II. C) I ve II. D) II ve III. E) I, II ve III.

6. XVII. yüzyılda Avrupa’nın ekonomik hedefi

uluslararası piyasada daha etkin olmaya yönelikken, aynı dönemde

Osmanlı Devleti, iç piyasada halkın ihtiyaçlarını

karşılamaya odaklanmıştır.

Bu durumun aşağıdakilerden hangisine neden

olması beklenmez? A) Osmanlı Devleti’nin ihracata ağırlık vermesine

B) Avrupa’da üretimin artmasına

C) Güçsüz devletlerin Avrupa ile rekabet edememesine

D) Uluslararası dengelerin Avrupa lehine değişmesine

E) Osmanlı’nın Avrupa’dan mal almasına

7. Osmanlı Devleti'nde XVII. yüzyılda başlayan ve XIX. yüzyılda

artan ekonomik bunalım; vergilerin doğrudan hazineye aktarılması

uygulamasına yani iltizam sisteminin yaygınlaştırılmasına neden

olmuştur. İltizam sisteminin yaygınlaştırılmasının;

I. Dirlik sisteminin bozulması,

II. Dirlik arazi miktarının azalması,

III. Eyalet askerlerinin sayısının azalması,

durumlarından hangilerine neden olduğu ileri sürülebilir? A)Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) II ve III E) I, II ve III

8. Osmanlı Devleti'nde yönetici sınıfın güçlü üyeleri tımar ile

imtiyazları alıp, yasadışı yollarla dini vakıflar haline getirerek

büyük çiftliklere sahip olabiliyorlardı. Ya da tımar ve imtiyazları

malikane adı verilen yaşam boyu mukataalar haline

getirebiliyorlardı.

Bu gelişmeler aşağıdakilerden hangisinin göstergesidir? A) Vakıfların yasa dışı kuruluşlar olduğunun

B) Özel mülk edinmenin koşullarının yaratıldığının

C) Tımar sisteminin çöktüğünün

D) Devletin kişilerin mallarını müsadere ettiğinin

E) Rüşvet ve iltimasın yaygınlaştığının

9. Osmanlı Devleti'nin, Yükselme Dönemi'nden itibaren başta

Venedik ve Fransa olmak üzere Avrupalı devletlere siyasi,

hukuki ve ticari alanlarda kapitülasyonlar tanınmasının daha

sonraki dönemlerde; I. Sanayi ürünlerinin üretiminde gerileme,

II. Gümrük gelirlerindeki artış,

III. Avrupa devletler hukukundan yararlanma hakkının elde

edilmesi,

olgularından hangilerinin ortaya çıkmasına neden olduğu

savunulabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve III E) I, II ve III

10. Kapitülasyonların XVIII. yüzyıla kadar Osmanlı ekonomisine

olumsuz etkisi olmamıştır. Ancak bu yüzyıldan itibaren Avrupa

devletleri daha fazla hak ve imtiyaz almak için Osmanlı

Devleti’nin üzerinde baskı kurmaya başlamıştır. Osmanlı

Devleti’nin zayıflamasıyla birlikte, kapitülasyonların karakterini

değiştiren Avrupalılar için Osmanlı toprakları hammadde kaynağı

ve pazar hâline gelmiştir. Bu durum yerli sanayiyi baltalamış,

gayrimüslim Osmanlı tebaası yabancı devletlerin himayesine

girerek Müslüman tüccarlara karşı tekelci özellikler kazanmıştır.

Bu bilgiden yola çıkarak kapitülasyonların Osmanlı ülkesinde

yol açtığı sonuçlarla ilgili;

I. Osmanlı Devleti’ni siyasi ve iktisadi bakımdan Avrupa’ya

bağımlı hâle geldiği

II. Batılı devletlerin bu ayrıcalıkları kullanarak Osmanlı’ya her

konuda müdahâle ettiği.

III. Yabancı sermayenin Osmanlı ülkesine girişinin kolaylaştığı

Yargılarından hangilerine ulaşılabilir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve III E) I, II ve III

11. Osmanlı Devleti’nde merkezî hazinenin nakit ihtiyacının

giderek artmasıyla devlet, mukataaları mültezimlere ömür boyu

tahsis etmeye başlamıştır. Mukataaların ömür boyu kiralanma

uygulamasına malikâne sistemi adı verilmiştir. Malikâne sistemi

ile toprağın vergi gelirlerinin miras bırakılması hakkı getirilmiştir.

Bu da malikâne sahiplerine büyük güç kazandırmıştır. Büyük

zenginliğe kavuşan bu gruplar, taşra yönetiminde daha çok

sorumluluk almıştır. Bu bilgiden yola çıkarak malikane

sisteminin Osmanlı ülkesinde yol açtığı sonuçlarla ilgili; I. Osmanlı merkez yönetimini zayıflattığı

II. Ayan ve eşrafların taşrada güçlenmesine yol açtığı

III. Osmanlı ekonomisinin güçlenmesini sağladığı

Yargılarından hangilerine ulaşılabilir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III

12. Osmanlı Devleti’nde XVI. yüzyılın sonlarında ihtiyaç

hâlinde toplanan bir vergi olarak ortaya çıkan; savaşların

uzaması ve gelir kaynaklarının azalmasıyla hem Müslüman

hem de gayrimüslimlerden düzenli olarak toplanmaya

başlanan vergi çeşidi aşağıdakilerden hangisidir?

A) Aşar B) Cizye C) Avarız D) İmdadiye E) Haraç

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

D D E B B A E C A E D C

31

2.3. OSMANLI DEVLETİ’NDE İSYANLAR VE DÜZENİ

KORUMA ÇABALARI

Celali ve Suhte İsyanları

Celali İsyanları

Celali İsyanları, 16. ve 17. yüzyıllarda, Osmanlı yönetimindeki

Anadolu'da toplumsal ve ekonomik yapının bozulmasından

kaynaklanan ayaklanmaların tümüne verilen addır.

Sebepleri:

XVI. yüzyılda Anadolu’da hızlı bir nüfus artışı yaşanması

fetihlerin de azalmasıyla mevcut toprak ve kaynakların artan

nüfusa yetersiz gelmeye başlaması.

Topraksız kalan köylülerin ya orduya yazılarak sekban, sarıca,

levent adlarıyla ücretli asker olması ya da devletin dinî zümrelere

verdiği ayrıcalıklardan yararlanmak için Anadolu kentlerindeki

medreselere kaydolmasının devletin tüm dengesini alt üst

etmesi.

Uzun süren Osmanlı-Avusturya ve Osmanlı İran savaşları ve

sonuçsuz kalan bu savaşların hem hazinenin para kaynaklarını hem

de ülkenin insan ve ürün kaynaklarını kurutması.

Ekonomik sıkıntılar sebebiyle köylülerin torağını terk etmes

Bazı köylülerin tımarlarının haksız yere ellerinden alınması

Vergilerin yükseltilmesi

Bazı isyancıların devletten menfaat kopartmak istemesi

Sonuçları:

İsyanların bastırılmasında şiddet ve baskı uygulandığı için

sağlanan huzur uzun ömürlü olmamıştır.

Sosyal açıdan bakıldığında Anadolu’da birçok insan hayatını

kaybetmiş, köyler boşalmıştır.(Büyük kaçgun)

Bu göçler sonucunda başta İstanbul olmak üzere büyük

şehirler güvenli yerler olmaktan çıkmış, bu şehirlerde asayiş ciddi

bir sorun hâline gelmiştir

Halkın can ve mal güvenliği isyanlar boyunca tehlike altına

girmiştir.

İsyanlardan dolayı tarımsal ve hayvansal üretim düşmüş,

işsizlik artmıştır.

Köylerden şehirlere yapılan göçler sebebiyle özellikle vergi

mükellefi olan kırsal nüfus azalmıştır.

Göç, şehir hayatında yeni sorunları doğurmuştur.

Ekonomik açıdan ise vergilerin düzenli toplanamayışı

Osmanlı ekonomisini zayıflatmıştır.

Celâli Isyanları içinde devleti en çok uğraştıran isyanlar;

Karayazıcı, Deli Hasan, Tavil Ahmet, Canbolatoğlu, Kalenderoğlu,

Kör Mahmut, Katırcıoğlu ve Gürcü Nebi isyanlarıdır.

Suhte İsyanları

Medreseli İsyanları olarak da anılan Suhte İsyanları, XVI.

yüzyılda Anadolu ve Rumeli’de halk arasında sosyal gerginliğin

bulunduğu bir dönemde cereyan etmiştir.

Bu isyanların genel sebebi, klasik medrese eğitiminin

Bozulmasıdır

Klasik medrese geleneğinin bozulmasında;

Ulema çocuklarının hak etmeden ayrıcalık kazanması,

ilmiyede yükselmenin rüşvet ve iltimasla olması,

medreselere kapasitesinin üzerinde talebe alınması

gibi uygulamalar etkili olmuştur.

Medreseli suhteler, iş bulamamaktan ve geçim sıkıntısından

birçok olaya karışmış ve isyan etmiştir.

1550’li yıllarda başlayan Suhte İsyanları 1559’da daha da

artmıştır.

Osmanlı Devleti bu isyanları bastırmak için halk arasından

muhafaza birlikleri oluşturmuştur

XVI. yüzyılda Sadrazam Kuyucu Murat Paşa’nın müdahalesi

sayesinde Suhte İsyanları etkisini yitirmiştir

Sonuçları

Medrese eğitimini ve öğretimini aksatmış ve geriletmiştir.

Hem iyi hoca yetişmemiş hem de iyi âlim olmanın arzusunu

taşıyan talebe sayısı azalmıştır.

Talebeler çalışmadan, bilmeden, kolayından icazet almış; hak

etmeden mevki ve vazife alma peşinde koşmuşlardır.

Yeniçeri İsyanları(İstanbul İsyanları)

XVII. yüzyılda İstanbul’da çıkan isyanlar genel olarak

yeniçeriler tarafından çıkarılan isyanlardı.

Yeniçeri Ocağının bozulmaya başlaması, III. Murat

Dönemi’nde başladı

Yeniçeri Ocağının bozulma Nedenleri

Yeniçeriler arasında evli olanların sayısının artması

Askerlik dışında ticaret ve esnaflık gibi işlere yönelmeleri

Vezir-i âzama hatta padişahlara baskı kurarak istediklerini

yerine getirmeye başlayıp saraydaki çeşitli gruplar arasındaki

iktidar mücadelesine alet olmaları

Yeniçeri Ocağı kanunnamelerinin yerini yeni geleneklerin

alması

“Ocak devlet içindir.” Anlayışının yerini “Devlet ocak

içindir.” Anlayışının alması

XVII. yüzyıldan itibaren devşirme sistemin terk edilmesi

Yeniçeri Ocağının saraya karşı ulemanın yanında yer alması

Yenilikleri reddeden bir yapı hâline dönüşmesi

Sebepleri:

1-Maaşların zamanında verilmemesi

2-Askere ayarı düşük para verilmesi

3-Devlet adamları ve ulemanın çıkarları doğrultusunda kapıkulu

ordusunu kışkırtması

4-Devşirme usulünün bozulması

5-Devlet yönetimine saray kadınları ve saray ağalarının karışması.

6-Cülus bahşişi almaya alışmış olan kapıkulu ordusuna, bazı

dönemlerde cülus bahşişi verilmek istenmemesi

İstanbul İsyanlarının Özellikleri:

1-Askeri ağırlıklı isyanlardır.

2-Kapıkulu askeri, isyanlar sonucunda verilen tavizlerle daha da

şımarmıştır.

3-III.Murat, II.Osman, IV.Murat ve IV.Mehmet döneminde önemli

İstanbul isyanları olmuştur.

4-Bu isyanların genellikle çıkış nedeni ekonomiktir.

5-Bu isyanlar düzene değil; kişilere yönelik olarak çıkmış ve bazı

yöneticilerin değişmesini istemiştir.

6-Bu isyanlar halk tarafından pek destek görmemiştir.

7-İsyanlar baskı, taviz ve şiddetle ortadan kaldırılmaya

çalışılmıştır.

8-Devlet merkezinde güven ve huzur bozulmuştur.

9-Bu isyanlara bazen ulema ve medrese talebeleri de katılmıştır.

BİLİYOR MUYDUNUZ?

1-II.Osman İstanbul isyanları sonucu öldürülen ilk

padişahtır.(Hotin Seferi sonrası) Bu olaydan dolayı

kapıkulu ordusuna hesap sorulamaması, kapıkulu

ordusunun gücünü anlayarak, daha da şımarmasına sebep

olmuştur.

2-1656 yılında yeniçeriler 30 kadar devlet adamını

öldürerek cesetlerini çınar ağacına astı. Bu olay Vak’a-yı

Vakvakiye olarak bilinmektedir.

3-IV.Mehmet’in de tahttan indirilmesinde yeniçeriler

etkili oldu.

Ekber ve Erşed Sistemi

Osmanlı Devleti kuruluşundan itibaren padişahlık ile yönetiliyordu.

Padişahlık babadan oğula geçmekteydi. Şehzadeler, yönetimde

tecrübe kazanması amacıyla yetiştirilmek için sancaklara

gönderilirdi. Şehzadelerin sancaklarda siyasi güç kazanmalarını

engellemek ve merkezî otoriteyi güçlendirmek için I. Ahmet

Dönemi'nde (1603-1617) bu sisteme son verilerek Ekber ve Erşed

Sistemi'ne geçildi.

Veraset sisteminde yapılan bu değişiklikle hanedanın en büyük

(ekber) ve en olgun (erşed) üyesi padişah olacaktı. Bu uygulamayla

32

şehzadeler arasında taht kavgaları önlenmişti ancakşehzadeler ülke

yönetiminde bilgi ve tecrübe kazanmamışlardı.

Ekber ve Erşed Sistemiyle şehzadelerin sancağa çıkma usulü sona

ermiştir. Böylece şehzadelerin tamamen saray içinde yetiştiği kafes

usulüne geçilmiştir. Bu usulün olumlu ve olumsuz bazı yanları

ortaya çıkmıştır

Olumlu yanı şehzadeler arasındaki taht kavgalarını önlemesidir.

Olumsuz yanı ise şehzadelerin devlet yönetimi tecrübesinden uzak

kalmasıdır.

Çözüm Arayışları ve Layihalarda Osmanlı

Layiha, Osmanlı Devleti bürokrasisinde taslak veya rapor

türü belgelere verilen addır.

Devlet düzeninde açığa çıkan olumsuzlukların giderilmesi için

tavsiye niteliğindeki görüş metinleridir.

Koçi Bey , Kâtip Çelebi, Ayni Ali Efendi ve diğer devlet

adamlarına raporlar (risale-layiha) hazırlatıldı.

Raporların içerikleri dikkate alınarak bu gidişata son vermek

ve Osmanlı Devleti’ni tekrar eski gücüne ulaştırmak amacıyla II.

Osman ve IV. Murat gibi hükümdarlar ile Tarhuncu Ahmet ve

Köprülüler gibi sadrazamlar döneminde ıslahat yapıldı

Layihalar, Osmanlı yönetimindeki aksaklıkların nedenini

askerî, sosyal ve ekonomik alanlarda sarsılmalara bağlanmaktaydı.

Toplumsal sorunlar, gelişmelerin dinamik bir parçası olarak

görülemediğinden statik kalıplar içerisinde değerlendirildi

Yapılan ıslahatlarda toplumsal düzen geri planda kalmıştır

Layihalarda Osmanlı kadim düzenine dönme düşüncesi ön

plandadır.

Osmanlı düzeninin mükemmelliğine olan inançtan dolayı

değişiklikler sapma olarak yorumlanmıştır

Lâle Devri Yenilikleri

Lale Devri, 1718’de imzalanan Pasarofça Antlaşması ile

başlayan ve 1730’da Patrona Halil İsyanı ile sona eren

dönemdir

Osmanlı padişahı III. Ahmet ve Sadrazam Nevşehirli Damat

İbrahim Paşa’nın sadrazamlık dönemini kapsayan zevk,

eğlence, barış, yenileşme ve sivil reformların görüldüğü

dönemdir

İlk defa Yahya Kemal Beyatlı bu devir için “Lale Devri”

tabirini kullanmıştır

Osmanlı askerlik tarihinde ilk defa savaştan çok barışı

korumak amacıyla Avrupa siyasetiyle yakından ilgilendi.

Damat İbrahim Paşa, Avrupa’yı tanımanın Osmanlı dış

politikası ve ticareti için önemli olduğuna inanan ve fiilen

adımları atan ilk sadrazamdır

Avrupaya ilk defa geçici elçiler gönderildi (Paris, Viyana,

Varşova, Lehistan ve Rusya’ya)

Avrupa ilk defa örnek alınmaya başladı

Yirmisekiz Çelebi Mehmet Efendi’nin Paris elçiliğinin

ardından saraya sunduğu raporla Osmanlı Devleti’nde

Batılılaşma hareketleri fiilen başladı (Sefaretname)

Birçok güzide mimari eserler inşa edildi.

Bu devir Osmanlı düşünce uyanışının başlangıcıydı.

Çelebi Mehmet Efendi’nin oğlu Mehmet Said Efendi ve

İbrahim Müteferrika’nın gayretleriyle 1727’de İstanbul’da ilk

devlet matbaası kuruldu.

Nevşehirli Damat İbrahim Paşa, yangınlara karşı 1720’de

Tulumbacı Ocağı’nı kurdurdu

Yalovada kağıt fabrikası kuruldu

İstanbul’da Çini ve kumaş fabrikaları kuruldu

Mimari süsleme sanatında Barok ve Rokoko tarzı kullanıldı

Tercüme heyeti kuruldu ve öncelikle Fransızca eserler

Türkçeye çevrildi

İlk Karantina uygulaması yapıldı

İlk çiçek aşısı uygulandı

Divan yerine Koltuk ve iskemle kullanılmaya başlandı

Zengin kesim ressamlara portrelerini çizdirdi

Matbaa ve Bilginin Üretilmesi İlk Kağıt ve Matbaayı Çin uygarlığı yaptı

Almanya’nın Mainz (Meynz) kentinde Johann Gutenberg

(Yohen Gutınberg) hareketli harflerle baskı tekniğini 1440’lı

yılların sonuna doğru buldu

1452- 1455 yılları arasında hareketli harflerle iki ciltlik İncil

basıldı

İstanbul’da ilk Rum matbaası Hristiyan kiliseleri arasındaki

mücadelenin bir aracı olarak kurulmuş ve matbaacılık faaliyetine

Londra’da başlayan Rum rahibi Nicodemus Metaxas (Nikodmus

Metakıs) tarafından 1627’de açılmıştı.

Beyoğlu’nda faaliyete geçen bu matbaanın bastığı ilk eser

“Museviler Aleyhine Bir Risale” adlı eserdi.

İbrahim Müteferrika matbaanın önemini anlatmak için kitap

basımının faydalarını içeren “Vesîletü’t Tıbâa’yı” hazırlayarak

sadrazama sunmuştur.

İbrahim Müteferrika ile Mehmet Said Efendi’ye, III. Ahmet’in

fermanı ve şeyhülislamın fetvası ile ilk Türk matbaasını kurma izni

verildi

İlk Türk matbaasını İbrahim Müteferrika kurdu ayrıca bu

matbaada bastığı birçok kitabın yazarlığını ve düzenlemesini de

yaptı.

Matbaada, ilk kitap 1729 yılının başlarında basıldı. Basılan

eser, kaynaklarda “Vankulu Lugatı” adıyla geçen “Sıhahul

Cevheri” tercümesiydi

Matbaanın Osmanlı Devleti’nde Müslümanlar tarafından geç

kullanılmaya başlamasının temel sebepleri:

Hattatlığın yaygın bir meslek oluşu,

dinî tutuculuk ve yasaklamalar,

okuryazar oranının düşüklüğü

okuma alışkanlığının yaygınlaşmaması gibi sebepler,

kâğıt ihtiyacı ve yetişmiş eleman sorunu da matbaanın geç

kullanılmasının teknik sebepleri olarak gösterilebilir.

İlim ve İrfan Erleri

Katip Çelebi

Avrupa ile Osmanlı ilim dünyası arasındaki açığı fark eden ilk

Osmanlı âlimidir

Kâtip Çelebi 1609- 1657 yılları arası yaşamış, XVIII. yüzyıl

Türk

bilim dünyasının pozitif ve hür düşünceyi savunan ismidir.

Bilimsel çalışmalarıyla Türk tarihinde ve Batıda ilgi

uyandırmıştır.

Asıl ismi Mustafa olan Kâtip Çelebi hacca gittiği için “Hacı

Halife Kalfa” olarak tanınmıştır

“Düstûrü’lAmel” adlı risalesinde devlet düzenine ilişkin

değerlendirmelerde bulunmuştur.

Özellikle Yunanlıların coğrafya konusundaki bilgileriyle

İslam

yazarlarının bilgilerin kıyaslayıp “Cihannüma’’ adlı eserini

hazırlamıştır.

İlimde taassubun (bağnazlık) sakıncalarından bahsederek ilim

hayatında ret ve inkâr yoluna gitmeden ve taassuba düşmeden her

kaynaktan tahliller yaparak yararlı olanın kabul edilmesi

gerektiğini vurgulamıştır.

BİLİYOR MUYDUNUZ?

1730 yılında Lâle Devri’nde çıkan Patrona Halil

Ayaklanması sonrasında, yenilikçi sadrazam Nevşehirli

Damat İbrahim Paşa katledilmiş ve padişah tahttan

indirilmiş fakat basımevine dokunulmamıştır.

33

Evliya Çelebi Evliya Çelebi 1611- 1685 yılları arasında yaşamış Türk

tarihinin en önemli seyyahlarındandır

Hayatı hakkında bilinenler seyahat hatıralarını topladığı on

ciltlik muazzam eserine dayanır

Eserinin adı Seyahatnamedir

Seyahatname isimli eserinde “Rum, Arap, Acem, İsveç, Leh

ve Çek’te 7 iklim, 18 padişahlık yerini 51 yıl boyunca gezip

dolaştığını” anlatmıştır

Evliya Çelebi, Seyahatname’yi 1630-1681 tarihleri arasında

yazdı

Naima Efendi Naima Osmanlı Devleti’nin ilk resmî tarihçisi, vakanüvisidir.

1655-1716 yılları arasında yaşadı Asıl ismi Mustafa’dır

Naima mahlasıdır.

Naima Tarihi isimli eseri, içerik itibariyle olayları kronolojik

bir sıra içerisinde nakleder

Eserde bin dört yüz başlık yer almaktadır.

Eserde gelecekte olabilecek olayların kurgusu vardır.

Olayların perde arkasını sağlıklı bir şekilde neden sonuç

ilişkisi içinde vermiştir

Ona göre devlet için en zararlı şey, uzun savaşlar ve devlet

adamlarının aralarındaki görüş ayrılığıdır.

Naima’ya göre her türlü sosyal değişmeye ön ayak olan;

iradeli, zeki, akıllı ve parlak bir dehaya sahip olan büyük adamların

yetiştirilmesi için gerekli özen gösterilmelidir

Yanyalı Esad Efendi

Devrin bilginleri tarafından Esad Hoca, Esad Efendi olarak

anılmıştır.

Yunanistan’ın Yanya şehrinde doğduğu için eserlerinde

“Yanyavi’’ mahlasını kullanan

Esad Efendi 1731’de vefat etmiştir

Mantık, felsefe, kelam, matematik, astronomi ve Öklid

geometrisi alanlarında dersler aldı.

Müderrislik ve kadılık görevlerinde bulundu

III. Ahmet’in Topkapı Sarayı’nda kurduğu kütüphanede

vazifelendirildi.

Lale Devri’nin en önemli ilim ve fikir adamlarından biridir.

Devrinin âlimleri kendisine “Muallim-i Salis (Üçüncü

Öğretmen)” unvanını verdi

Aristo’nun “Fizika’’ eserini İoannis Kottinius’un (Ayenis

Kottinus) yorumunu esas alarak Arapçaya çevirmiştir

Esad Efendi’ye göre insanın sahip olduğu yetenekler eğitim

ve öğretimle geliştirilip disipline edilince o insan günlük hayatta,

bilim ve sanatta daha başarılı olur

34

KONU KAVRAMA TESTİ-I

1. Osmanlı Devleti’nin, “Arayış Yılları”nda merkezî

otoritesinin zayıflaması iç isyanlara sebep olmuştur.

Aşağıdakilerden hangisi Osmanlı Devleti’nde iç

isyanların çıkmasında etkili değildir? A) Tımar sisteminin bozulması

B) İltimasın yaygınlaşması

C) Yönetimde valide sultanların etkili olması

D) Veraset sisteminde değişiklik yapılması

E) Hükümdarın, Divanıhümayun başkanlığını sadrazama bırakması

2. I. Ülke hanedan üyelerinin ortak malıdır.

II. Devlet yönetimi hükümdar ile oğullarına verilmiştir.

III. Yönetim hanedanın en yaşlı üyesinin hakkıdır.

Osmanlı Devleti yönetiminde, belli dönemlerde geçerli olmuş

olan bu ilkelerin aşağıdaki hangi konudaki belirsizliğe bir

çözüm bulma amacıyla ilişkili olduğu savunulabilir? A) İslâmî kuralların uygulanmasında

B) Devletin bağımsızlığının sağlanmasında

C) Adaletin yaygınlaştırılmasında

D) Devlet halk ilişkisinin kurulmasında

E) Veraset sistemindeki aksaklıkların giderilmesinde

3. I. Ahmet Dönemi'nde "Osmanlı ailesinin en büyük ve en akıllı

olanı tahta çıkar." kuralı getirilerek, veraset sistemine açıklık

kazandırılmıştır.

I. Ahmet Dönemi'ndeki bu gelişmenin; I. Kardeşler arasında yaşanan taht kavgalarını önlemek,

II. Fransız İhtilali ile yayılan milliyetçilik düşüncesinin olumsuz

etkilerinden kurtulmak,

III. Devletin kuruluşundan itibaren sürdürülen fetih politikalarını

devam ettirmek,

amaçlarından hangilerini gerçekleştirmeye yönelik olduğu

savunulabilir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve III E) I, II ve III

4. 1519 yılında Şeyh Celal'in Yozgat bölgesinde başlatmış olduğu

isyan, XVII. yüzyılın ikinci yarısının başlarına kadar devam edecek

Celali isyanlarının çıkış noktası olmuştur. Bu isyanların

önlenmesine yönelik, Celalilere karşı silahlandırılan ve İlerleri

denilen köylü daha sonra ayanın paralı askeri olmuştur. Devlet,

köylünün mülkünü gasp eden kişiler hakkında adalet-nameler

yayınlayarak köylüyü koruma altına almak istese de bunda tam

olarak başarıya ulaşamamıştır.

Buna göre aşağıdakilerden hangisi Celali isyanları ile ilgili

doğru bir yargı değildir? A) Temeli yükselme dönemine dayanmaktadır.

B) Devlet yasalarla düzeni sağlamak istemiştir.

C) Yeniçeri ve ulema isyanların baş destekçisidir.

D) il erlerinin paralı askere dönüşmesi, ayanların ileride

merkezden kopmalarına etki edecektir,

E) Devletin çabaları yeterli olmamıştır.

5. XVII. yüzyıldan itibaren bazı kadı ve sancak beyleri, halktan,

kanuna aykırı bir biçimde vergi toplamışlardır.

Bu durumun, öncelikle aşağıdakilerden hangisi üzerinde etkili

olduğu savunulabilir? A) Toplumda ıslahat yapma düşüncesinin oluşması

B) Saray ağalarının yönetime hakim olması

C) Halkın devlete olan güven ve bağlılığının sarsılması

D) İsyanların şiddet kullanılarak dağıtılması

E) Dirlik vergilerinin iltizam yoluyla toplanması

6. XVI. yüzyılda Sivas’ın batısında kalan Anadolu topraklarında

Suhte Ayaklanmaları görülmüştür. Bu isyanların genel sebebi,

klasik medrese eğitiminin bozulmasıdır.

Osmanlıda klasik medrese eğitiminin bozulmasının sebepleri

arasında;

I. Ulema çocuklarının hak etmeden ayrıcalık kazanması

II. İlmiyede yükselmenin rüşvet ve iltimasla olması,

III. Medreselere kapasitesinin üzerinde talebe alınması

Durumlarından hangileri yer alır?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve III E) I, II ve III

7. Haçova Savaşı’nda, Sivas sancakbeyine vekâlet etmiş paralı bir

asker olan Karayazıcı’nın devlete karşı isyanı, ilk büyük Celâli

İsyanı’dır. Sivas sancakbeyi görevinden alınınca işsiz kalan

Karayazıcı; tımarları elinden alınan sipahileri, başıboş sekban ve

leventleri etrafına toplayarak yağma hareketine başlamıştır.

Karayazıcı, isyanı bastırmak için gönderilen kuvvetler tarafından

öldürülmüş olsa da bu isyan hareketleri uzun süre devam etmiştir.

Bu bilgiden yola çıkarak Osmanlı Devleti’nde Celali

İsyanlarının çıkış sebepleri hakkında;

I. Uzun süren İran ve Avusturya savaşları isyanlarda etkilidir

II. isyancıların devletten menfaat koparabilmek için isyan

etmektedir.

III. Karayazıcı Halim İsyanı Celali isyanlarının son halkasıdır.

Yargılarından hangisi söylenemez?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III

8. XVII. yüzyılda ekonomik sıkıntılar sebebiyle toprağını terk eden

köylüler, tımarı elinden alınan sipahiler, suhteler, ücretli askerler

devletin imtiyazlı yapısına girmek için isyan etmiştir. Bu isyanlar,

devletin varlığına ya da Osmanlı Hanedanı’na karşı olmamıştır.

Celâli İsyanları diye adlandırılan bu olaylar, devleti hedef almadığı

için isyan değil daha çok eşkıyalık hareketi şeklinde olmuştur.

Bu bilgiden yola çıkarak;

I. Celâli İsyanları, devleti çok uğraştırmışsa da devlet için ciddi

bir tehlike olmamıştır

II. Suhte ayaklanmalarında amaç hanedanını değiştirmektir.

III. İsyanların önemli bir sebebi de halkın geçim sıkıntısı

çekmesidir.

Yargılarından hangilerine ulaşılabilir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve III E) I, II ve III

9. XVII. Yüzyılda nüfus artışı ve enflasyon sebebiyle gençlerin

yatılı ve burslu olan medreselere sığınması, medreselerin işsiz

güçsüzlerin geçim yeri hâline gelmesine sebep olmuştur.

Enflasyon nedeniyle medreselerin geliri de azalınca maddi koşullar

yoksul öğrenciler için çok sıkıntılı bir hâle gelmiştir. Bu nedenle

devlet, medrese öğrencilerine cer, nezir ve kurban adıyla para

toplamaları için izin vermiştir. Bu izni kötüye kullanan çok sayıda

medrese öğrencisi çeteler kurarak köyleri ve kasabaları

yağmalamış, eşkıyalık faaliyetlerinde bulunmaya başlamıştır.

Taşradaki yöneticilerin isyancı medrese öğrencilerini dağıtmak için

güç kullanmasıyla çok fazla can kaybı yaşanmıştır.

Bu bilgiden hareketle;

I. Klasik Osmanlı medrese eğitim sistemi bozulmuştur

II. Medreselerin kapatılmasıyla Suhte Ayaklanmaları sona ermiştir

III. Nüfus artışı ve enflasyon XVII. Yüzyıl isyanlarının önemli bir

sebebidir.

Yargılarından hangilerine ulaşılamaz?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve III E) I, II ve III

35

10. Celâli İsyanlarının yarattığı en büyük sonuçlardan biri, “Büyük

kaçgun” adıyla anılan Anadolu köylüsünün geniş çaplı bir göçe

başlamasıdır. Büyük kaçgun sırasında köylüler merkeze ilettiği

şikâyetlerde, zulümlerden kurtulamazlarsa “terk-i diyar”

eyleyeceklerini bildirmiştir. Bu şikâyetlerin hakikat olduğu

1603’teki olaylarda görülmüş ve bu tarihte, Anadolu köylüsünün

büyük bir kısmı mallarını ve hayvanlarını bile yanlarına almadan

köylerini terk etmiştir. Büyük kaçgun esnasında köylerini terk

edenlerin, toprağa bağlı olan ve vergi ödeyen köylüler olması

önemlidir. Bu bilgiden hareketle;

I. Osmanlı taşra yönetimi bozulmuştur

II. Yerel yöneticilerden zulüm gören halkın şikayetleri merkezde

karşılık bulmuştur.

III. Osmanlı Devleti’nin vergi gelirleri azalmıştır

Yargılarından hangilerine ulaşılabilir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve III E) I, II ve III

11. 16. ve 17. yüzyıllarda Anadolu halkının tepkisinin genel adı

olarak kabul edilen “Celali Ayaklanmaları, Osmanlı Mali

Sisteminin temelini oluşturan Tımar sisteminde çözülmelere neden

olmuştur. Özellikle sipahilerin de ordu içerisinde öneminin

azalması, vergi toplamada iltizam ve malikane sistemlerini

yaygınlaşmıştır. Bu durum ise, 150-200 yıl boyunca iltizamları

satın alarak servet sahibi olan ve bir rantiyer grubu olarak

nitelendirebileceğimiz ayanların ortaya çıkmasına neden olmuştur.

İltizamları ve malikane gelirlerini toplama görevini üstlenen

mültezimler ve ayanlar halkı sömürmeyi sürdürmüşlerdir.

Yukarıda verilen bilgiden yola çıkarak Celali isyanlarının

sonuçları ile ilgili;

I. Osmanlı miri topraklarının mültezimlerin eline geçmesine yol

açtığı

II. Devletin merkezi otoritesinin güçlendiği

III. Merkez ordularının öneminin ve sayısının artmasına sebep

olduğu

Yargılarından hangilerine ulaşılabilir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I ve III

12. XVII. Yüzyılda küçük yaşta tahta çıkan IV. Mehmet’in

yönetimi tam olarak sağlayamaması ve iktidarın uzun süre saray

ağaları ve hanım sultanların elinde kalmasını fırsat bilen yeniçeriler

isyan etmiştir. IV. Mehmed’den saray ağalarını idam etmesini

isteyen asilerin, bu istekleri kabul edilmiştir. İdam edilenlerin

cesetleri Sultan Ahmed Meydanı’ndaki çınar ağacına asıldığı

için bu olaya Vaka-i Vakvakiye (Çınar Vakası) denilmiştir.

Yukarıda verilen bilgiden hareketle XVII. Yüzyıl Osmanlı

yönetimi hakkında;

I. Başkentte devlet otoritesi sarsılmıştır.

II. Yeniçerilerin yönetimdeki etkinliği artmıştır.

III. Kapıkulu ocaklarında askeri disiplin bozulmuştur.

Yargılarından hangilerine ulaşılabilir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve III E) I, II ve III

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

E E A C C E C D B D E E

36

KONU KAVRAMA TESTİ-II

1. Osmanlı Devleti'nin Duraklama Dönemi'nde görülen; I. Yeniçeri ulufelerinin değeri düşük akçelerle ödenmesi,

II. Saray masraflarının artması,

III. Köylünün, vergi adaletsizliği nedeniyle toprağı terk ederek

çift bozan durumuna düşmesi,

gibi gelişmelerden hangilerinin, ekonominin bozulmasına bağlı

olarak ortaya çıktığı savunulabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve III E) I, II ve III

2. - Vergilerin arttırılması

- Toprak yönetiminin bozulması

- Savaşların uzun sürmesi

- Rüşvet ve iltimasın artması

Osmanlı Devleti'nin Duraklama Dönemi'nde meydana gelen bu

durumlar aşağıdakilerden hangisinin nedenleri arasında

yer alır? A) Yeni ticaret yollarının bulunması

B) Avrupa'nın bilim ve teknolojide ilerlemesi

C) Celali İsyanları'nın çıkması

D) Veraset sisteminin değişmesi

E) Askeri ıslahatların yapılması

3. II. Osman 1623'te Yeniçeriler tarafından öldürülmüş, bir çok

padişahın tahta çıkış ve indirilmesinde etkileri olmasına rağmen bu

ordu, ancak 1826'da II. Mahmut tarafından ortadan

kaldırılabilmiştir.

Sadece bu bilgilere dayanarak yeniçeriler ile ilgili olarak, I. Devlet yönetiminde etkili oldukları

II. Padişah otoritesini sınırlayıp korku saldıkları

III. Anayasal düzene geçiş için padişaha baskı yaptıkları

gibi yargılardan hangilerine ulaşılabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III

4. XVII. yüzyılda Yeniçeriler diledikleri

şehzadeyi padişah yapmış, kendilerine yakın kişileri göreve getir-

mişlerdir.

Bu durumun aşağıdakilerden hangisi üzerinde etkili olduğu

savunulabilir? A) Devlet yönetiminin bozulmasında

B) Tımar sisteminin bozulmasında

C) Hazine gelirlerinin azalmasında

D) Devşirme sisteminin bozulmasında

E) Ulema sınıfının bozulmasında

5. Osmanlı Devleti'nin en temel ordusu olan Kapıkulu

Ocaklarına mesleği askerlik olmayanların alınmış olmasının; I. Dirlik sisteminin bozulması,

II. Egemenlik anlayışının değişmesi,

III. Yeniçeri Ocağı'nın bozulması,

sonuçlarından hangilerine neden olduğu ileri sürülebilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III

6. Osmanlı Devleti'nde XVII. Yüzyılda görülen

gelişmelerden bazıları şunlardır: I. Valide sultanlar ve yeniçeri ağalarının ülke yönetiminde etkili

olmaları

II. Şehzadelerin, sancağa çıkma geleneğine son verilerek sarayda

tutulmaları

III. Bazı devlet adamlarının hazinenin açıklarını kapatmak

amacıyla vergileri artırmaları

Bu gelişmelerin, Osmanlı Devleti'ne getirdiği olumsuzluklar

arasında aşağıdakilerden hangisi yer almaz? A) Ekonomik nitelikli isyanların çıkması

B) Merkezi yönetimin bozulması

C) Sadrazamların yönetimde daha etkili olması

D) Tecrübesiz şehzadelerin padişah olması

E) Yeniçeri Ocağı'nın eski gücünü yitirmesi

7. Genç Osman yönetimde olduğu dönemde; - İçki içenleri cezalandırmak,

- Gereksiz harcamaları kısıtlamak,

- Yeniçeri Ocağı'nı kaldırmak istemiştir.

Buna göre Genç Osman, Osmanlı Devleti'nde meydana gelen

aksaklıkları gidermek için öncelikle aşağıdakilerden hangisini

gerçekleştirmek istemiştir? A) Halkın yönetime katılımını sağlamayı

B) Avrupa'daki uygulamalardan yararlanmayı

C) Bozulan düzeni yeniden kurmayı

D) Devletin yönetim yapısını değiştirmeyi

E) Veraset sisteminde değişiklik yapmayı

8. XVII. yüyıldan itibaren Osmanlı Devleti'nde zengin

tımarların Mirî Mukataaya dönüştürülmesi aşağıdakilerden

hangisine doğrudan etkili olmuştur? A) Hazine gelirlerinin azalmasına

B) Kapıkulu isyanlarının artmasına

C) Devlet hizmetlerinin daha düzenli işlemesine

D) Tımarlı Sipahi sayısının azalmasına

E) Toprakların daha iyi işlenmesine

9. I. Ahmet (1603-1617) Dönemi'nde Fatih'in kardeş katli yasası

yerine, Osmanlı hanedanının erkek üyelerinden "en büyük ve en

akıllı" olanın padişah olması kuralı benimsenmiştir.

Buna göre; I. Yönetim anlayışında değişiklik yapılmamıştır,

II. I. Ahmet padişahların kardeşlerini öldürmeden başa

geçmelerini amaçlamıştır,

III. Padişahların seçim yoluyla başa geçme esası benimsenmiştir,

yargılarından hangilerine ulaşılabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve III E) II ve III

10. Osman ve Orhan Bey dönemlerinde eski Türk hukuku

geçerliydi. Bu hukuka göre; ülke hükümdar ailesinin ortak malıdır.

Bu hukuka rağmen I. Murat zamanında bir değişiklik yapılmış

"mülk hanedanındır" ilkesi yerini "mülk padişahındır." ilkesine

bırakmıştır. Bu değişiklik en çok aşağıdaki hangi ihtiyaçtan

kaynaklanmıştır? A) Sarayın yönetimindeki etkinliğini azaltma

B) Devlet yönetimindeki sorunları tartışma

C) Devletin bağımsızlığını sürekli güçlü kılma

D) Taht kavgalarının genişlemesini önleme

E) Şehzadeler arasında yönetimde rekabeti arttırma

11. I. I. Murat II. Fatih Sultan Mehmet III. I. Ahmet Verilen Osmanlı padişahlarının ortak özelliği aşağıdakilerden

hangisidir? A) Kapıkulu ocaklarını kurmaları

B) İmparatorluk dönemini başlatmaları

C) Egemenlik anlayışı ile ilgili düzenleme yapmaları

D) Kafes usulünü getirmeleri

E) İran'la savaşmaları

12. Kafes uygulamasıyla birlikte tahta geçen hükümdarın erkek

kardeşlerini ve sonraki süreçte hanedana mensup diğer erkek

üyeleri katlettirmesi bir kural olmaktan çıkmıştır. Osman Bey’den

I. Ahmet’e kadar babadan oğula geçen taht, bundan sonra

hanedanın en büyük üyesine geçmeye başlamıştır. Böylece XVII.

yüzyıl, Osmanlı Devleti’nde taht mücadelelerinin yaşanmadığı bir

dönem olmuştur Verilen bilgiden yola çıkarak;

I. Osmanlıda XVII. Yüzyıla kesin bir veraset sisteminin olmayışı

taht kavgalarına yol açmıştır.

II. Kafes uygulaması şehzade katliamlarını önleyememiştir.

III. I. Ahmet tanımlı bir veraset sistemi getirmiştir.

Yargılarından hangilerine ulaşılabilir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

A C D A C E C D B D C E

37

2. ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTİ-I

1. Yeniçağda Avrupa’da Ulus-devletlerin kurulma sürecinde

yaşanan mali sorunları çözmek için devletlerin sömürgeciliğe

yönelmesi, daimî ve merkezî bir ordu bulundurma zorunluluğunu

ortaya çıkarmıştır. Bu durum kralların hazinede sürekli altın

bulundurmasını gerekli kılmıştır.

Bu gereklilik;

I. Merkantilizm

II. Hümanizm

III. Sekülerizm

Anlayışlarından hangisinin doğmasına neden olmuştur?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III.

2. I Merkantilizm

Avrupa’da XV ve XVIII. yüzyıllarda

ülkelerin güç ve zenginliğinin, sahip

olduğu değerli madenlerle

ölçülebileceği fikrine dayanan

ekonomik sistem.

II Sekülerizm Avrupa’da XVII. Yüzyıldan itibaren

yayılan dinî, ruhanî meselelerden

ziyade dünya hayatına odaklanılması

yönündeki hareketi.

III Rasyonalizm İnsan aklının her türlü rehberliği

yapacak güçte olduğunu ve başka hiçbir

kaynağa gerek olmadığını savunan

düşünce

Yukarıdaki kavram açıklama eşleştirmelerinden hangileri

doğrudur?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III.

3. Avrupa’da XVII ve XVIII. yüzyıllardaki

gelişmelere öncülük eden düşünürler ile ilgili verilen

bilgilerden hangisi doğru değildir? A) Copernicus – Güneş Sistemi’nin varlığını savunmuştur.

B) Thomas More – Özel mülkiyetin olmadığı toplumsal bir düzen

tasarlamıştır.

C) Machiavelli – “Devletler arası ilişkilerde devlet, amaca ulaşmak

için hukuk dışı kurallara da başvurmalıdır.”

anlayışını benimsemiştir.

D) Jean Jacques Rousseau – Devlet otoritesine karşı çıkan bütün

hareketleri ve destekçilerini halk düşmanı

olarak görmüştür.

E) Immanuel Kant – Feodalizmi ve aristokrasiyi desteklemiştir.

4. Avrupa’da Protestanlığın ortaya çıkması ile Papalık,

Hristiyanların üzerindeki dinî, politik ve ekonomik üstünlüğünü

kaybetmiştir.

Bu gelişmeye bağlı olarak:

I. Hristiyanlığın devlet ve toplum hayatındaki etkisi azalmıştır.

II. Sekülerleşme ortaya çıkmıştır

III. Sınıf farklılıkları ortadan kalkmıştır

Sonuçlarından hangilerinin ortaya çıktığı söylenebilir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III.

5. Yeni Çağ Avrupası’nda Rönesans hareketine öncülük eden

diğer bir felsefe de akılcılık yani rasyonalizmdir. Rasyonalizm,

insan aklının her türlü rehberliği yapacak güçte olduğunu ve başka

hiçbir kaynağa gerek olmadığını dile getirir. Rasyonalistlere göre

akıl, işleyişini engelleyen dış faktörler olmadığı takdirde doğru

düşünmeyi sağlayacak tek kaynaktır. Bu bilgiden yola çıkarak

I. Orta Çağ Avrupası’nda kilise aklın doğruya ulaşmasını engel

olmuştur

II. Avrupa’da bilime giden yolun açılması için akla karşı olan

unsurların ortadan kaldırılması gerekmiştir.

III. Rasyonalist düşünce Avrupa’da bilim devriminin önemli bir

sebebi olmuştur.

Yargılarından hangilerine ulaşılabilir?

A) I ve II B) I ve III C) I, II ve III D) Yalnız III E) II ve III.

6. Avrupa’da Rönesans ve Reform’un ortaya çıkardığı fikir

hareketleriyle birlikte filozoflar, kurallar ve kanunlar geliştirmiş ve

doğal dünyayı nasıl anlayabileceklerini araştırmıştır. Bu

filozofların “İnsanlık, yaşamı bilimin kurallarıyla anlayabilir.”

düşüncesi, bilimde büyük değişimleri ortaya çıkarmıştır. Bilimin

yeni kanunlar ortaya koymak için kullanılması, bu dönemin Akıl

Çağı olarak adlandırılmasını sağlamıştır.

Bu bilgiden yola çıkarak; I. Rönesans ve Reform Avrupa’da bilimin önündeki engelleri

ortadan kaldırmıştır.

II. Avrupa insanının dünya görüşü değişmiştir,

III. Akıl Çağı’nın bilim insanları deney ve gözlem metodunu çok

fazla öncelemeden çalışmalarına yön vermiştir.

Yargılarından hangilerine ulaşılabilir?

A) I ve III B) I ve II C) I, II ve III D) Yalnız III E) II ve III.

7. Yeni Çağ Avrupası’ndaki fikrî-manevi dönüşümün siyasi,

sosyal, ekonomik ve askerî alanlarda gösterdiği etkinin

sonuçları arasında; I. Devletin kiliseden ayrı olabileceği fikrinin gelişmesi

II. Merkezî yönetimlerin güç kazanması

III. kralların otoritelerini ulusun varlığına dayandırması

Durumlarından hangileri yer alır?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III.

8. XVII. Yüzyıldan itibaren Avrupa’da Krallar güç ve yetkilerini

artırarak ulus-devletlere mutlakiyetçi bir karakter kazandırmıştır.

Bu bilgiden yola çıkarak Avrupa’da;

I. Hıristiyan dünyasında Haçlı Seferleri gibi ittifakların

kurulmasının beklenemeyeceği

II. Ulus-devletlerin artık kendi çıkarları için yaptığı ulusal

savaşlarla gündeme geleceği

III. Ulus devletler arasındaki çıkar ilişkilerinin denge siyasetine yol

açacağı

Gelişmelerinin hangilerinin görülmesi beklenir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III.

9. Rönesans Dönemi’nde yaşanan bilimsel ve kültürel gelişmeler

sayesinde Batı dünyası, XVIII. yüzyılda Aydınlanma

Dönemi’ne girmiştir. Bu dönemde ortaya çıkan Aydınlanma

düşüncesi, bireyin özgürlüğünü esas alan bir felsefe hareketidir.

Avrupa’da aydınlanma ilk olarak hangi ülkede başlamıştır?

A) Fransa B) İngiltere C) İtalya D) Almanya E) Hollanda

10. “devlet, halkın egemenliği ile yükseldiğinde meşru olacaktır”

görüşü kime aittir?

A) Jan Jak Russo B)Kopernik C) Makyavel

D) Tamıs Mur E) İmanuel Kant

11. Hükümdarın önünde onu sınırlayacak hiçbir engel

olmamalıdır.” diyerek; din ve ahlak kurallarının bile hükümdarı

durdurmaması gerektiğini ileri süren, bir yandan siyaseti din

kurallarından ayırarak laikleştiren bir yandan da dini, devletin

denetimine alarak iktidarın bir aracı hâline getirmeye çalışan bilim

adamı kimdir?

A) Jan Jak Russo B)Kopernik C) Makyavel

D) Tamıs Mur E) İmanuel Kant

12. …….. , İngiltere’de sanayileşmenin getirdiği sorunlardan

etkilenerek “Ütopya” adlı eserini kaleme almıştır. Eserinde

özel mülkiyetin bulunmadığı bir devleti hayal eden ve anlatan

……. İngiltere’deki toplum düzenini ve adalet sistemini

eleştirmiştir. Ütopya’da herkes devlet için üretir ve para geçerli

değildir. Üretilenlerden herkes ihtiyacı kadar alır ……. insanların

bu şekilde mutlu olabileceklerini düşünerek ütopik bir düzen hayal

etmiştir. Yukarıda tanıtılan bilim insanı kimdir?

A) Jan Jak Russo B)Kopernik C) Makyavel

D) Tamıs Mur E) İmanuel Kant

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

A E E D C B E E B A C D

38

2. ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTİ-II

1. Osmanlı Devleti'nde XVI. yüzyılda yeniçeri sayısı 12000 kişi

iken bu sayı XVII. ve XVIII. yüzyılda daha da artmış, ancak bu

durum savaşlarda başarıyı artırmamıştır.

Yeniçeri sayısının artmasına rağmen savaşlardaki başarının

artmaması; I. Avrupa ülkelerinden alınan askeri yöntemlerin yeniçerilere

uygun olmaması,

II. Yeniçeri Ocağı'na devşirme sistemine aykırı olarak asker

olmayan kişilerin kaydedilmesi,

III. Merkezi otoritenin zayıflamasıyla birlikte Yeniçeri Ocağı'nın

kuruluş amacından uzaklaşmış olması,

gibi durumlardan hangileriyle açıklanabilir? A)Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) II ve III E) I, II ve III

2. Osmanlıda XVII. Yüzyılda fetihlerin durması, savaşların

uzaması ve bağlı beyliklerin verdiği vergilerin azalması hazinenin

boşalmasına yol açmış, paranın değerinin düşürülmesi bir çok

toplumsal olayın ana nedeni olmuştur.

Yukarıda verilen bilgilere göre, aşağıdaki yargılardan

hangisine ulaşılamaz? A) Siyasî gelişme durmuştur.

B) Merkezden uzak eyaletlerde kontrol kaybedilmiştir.

C) Toplumsal sorunlar başlamıştır.

D) Osmanlı akçesi değer kaybetmiştir.

E) Eğitimde köklü değişikliklere gidilmiştir.

3. Fatih’in, “kardeş katli” olarak bilinen uygulama ile “tahta geçen

hükümdara, ülkenin bütünlüğü ve geleceği için diğer kardeşlerini

ve tahtta hak iddia edebilecek hanedan üyelerini öldürme

izni”verilmiştir. Fatih’in kardeş katli yasasını çıkartmasının

amaçları arasında; I. Taht mücadelelerinden kaynaklı siyasi karışıklıkları önlemek

II. Merkezi otoriteyi kuvvetlendirmek

III. Anayasal yönetime geçmek

Durumlarından hangileri yer alır?

A)Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III

4. XVI. yüzyılın son çeyreğinden itibaren Klasik Dönem Osmanlı

düzeni çözülme ve değişim sürecine girmiştir. Bu süreç, Osmanlı

devlet ve toplum yapısını derinden etkilemiş, devletin büyük bir

buhran içine girmesine sebep olmuştur.

Bu buhrandan kurtulmak için yeni ve kalıcı tedbirlerin

alınması gerektiğini düşünen devlet XVII. Yüzyılda tedbir

olarak;

I. layiha ve risale olarak adlandırılan nasihatname tarzında raporlar

hazırlatma

II. Avrupa’ya görevliler göndererek oradaki gelişmeleri takip etme

III. Bozulan devlet düzenini ıslah etmek için iç dinamiklerine

yönelme yolunu seçme

Önlemlerinden hangilerini almıştır?

A)Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III

5. - Âsafnâme” adlı risalesinde devlet yönetimine ilişkin tespit

ettiği sorunları ve çözüm önerilerini anlatan XVI. Yüzyıl Osmanlı

sadrazamlarından Lütfi Paşa; devlet hazinesi çok önemli olduğunu

vurgulamış ve tıpkı, Sultan Süleyman Han zamanında olduğu gibi

devletin gelir ve gider dengesinin sağlanması gerektiğinin altını

çizmiştir.

- XVI. yüzyıl aydınlarından Gelibolulu Mustafa Ali ise

“Layihası’nda”olumsuzlukların en önemli nedenini liyakat sahibi

olmayan kişilerin yönetici olarak atanmasına bağlamıştır.

- XVII. yüzyılın önemli devlet adamlarından biri olan Koçi Bey ise

“Risalesi’nde” sıkıntıların önüne geçilebilmesi için yöneticilerin,

olayların iç yüzünü öğrenmesi gerektiğini ifade etmiştir.

Bu bilgilerden yola çıkarak Osmanlı Devleti’ndeki

bozulmaların sebepleri ile ilgili;

I. Geleneksel devlet ve toplum düzeninin terk edildiği

II. Devlet görevlerinin ehliyetsiz kişilere verildiği

III. Ekonomide dengelerin bozulduğu

Durumlarından hangilerine vurgu yapılmaktadır?

A)Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III

6. Avrupa’da merkantilizm siyaseti madene ve paraya dayalı

zenginliği öne çıkartmış bu gerekçeyle iç ve dış ticarete önem

verilmiştir. Avrupa’da merkantilizm anlayışının benimsenmesi,

I. yeni yolların aranması,

II. hammadde ve pazar arayışının çoğalması,

III. Avrupa’da güçlü ekonomiye sahip devletlerin ortaya çıkması

gelişmelerinden hangilerine sebep olmuştur?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III

7. XVII.Yüzyıl bilim adamlarından Katip Çelebi “Düsturü’l Amel

fi Islahil Halel” adlı eserinde, insan yaşamı ile devlet yapısını

birbirine benzetmiştir. Tabiplerin her yaşa uygun ilaç vermesi gibi

yöneticilerin de her yaşa uygun reçete yazması gerektiğini ifade

etmiştir. Bu tanıma bağlı olarak Katip Çelebi, yöneticilerden

devlet düzenindeki ıslahatlar için öncelikli olarak

aşağıdakilerden hangisini beklemektedir?

A) Sorunların sebeplerini tespit ederek hareket etme

B) Radikal değişiklikler yapma

C) Süratli kararlar alarak uygulama

D) Batılılaşma hareketlerinde bulunma

E) Hükümdar yetkilerini sınırlandırma

8. Islahat, kötü durumu daha iyi duruma getirebilmek için yapılan

iyileştirme hareketleridir. Osmanlı Devleti’nin ıslahat

arayışlarına girmesinde aşağıdakilerden hangisi etkili değildir?

A) Ülkede isyanların yaşanması

B) Savaşlarda eski başarıların kazanılamaması

C) Devlet kurumlarında bozulmaların olması

D) Halkın, ıslahat yapılması için talepte bulunması

E) Devlete eski gücünün kazandırılmak istenmesi

9. IV. Murat, devletin kötüye gidişinin sebepleri ve bu gidişin

durdurulması hakkında raporlar hazırlatarak aşağıdakilerden

hangisini gerçekleştirmeyi amaçlamıştır?

A) Halk iradesine dayalı bir yönetim oluşturmak

B) Farklı dini inançların yönetime yansımasını sağlamak

C) Sorunlara kalıcı çözümler getirmek

D) Yabancı devletlerin, ülkenin iç işlerine karışmasını engellemek

E) Ülke yönetimini sağlayacak bir danışma meclisi oluşturmak

10. XVII. Yüzyıl Layiha yazarları, Kanuni’nin saltanat yıllarını

Osmanlı toplumunun her bakımdan mükemmel biçimde işlediği,

kanun ve adaletin geçerli olduğu bir dönem olarak tasvir etmiştir.

Kanuni sonrası dönem ise rüşvet, adaletsizlik ve düzensizliğin

yaygın olduğu bir dönem olarak anlatılmaktadır

Bu bilgiden hareketle;

I. Kanuni Dönemi’ni ideal bir dönem olarak kabul edilmektedir.

II. XVII. Yüzyılda Avrupa’daki gelişmeler izlenmemiştir

III. Layiha yazarlarının tümü XVII. yüzyılda yaşamıştır.

Yargılarından hangilerine ulaşılamaz?

A)Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III

11. IV. Murat zamanında sokağa çıkma, tütün kullanma yasağı

getirilerek kahvehanelerin kapatılması aşağıdakilerden

hangisini sağlamaya yönelik değildir?

A) Hükümdar otoritesini kuvvetlendirmek

B) Kötü alışkanlıkların yayılmasını engellemek

C) Salgın hastalıklara mani olmak

D) Kamu düzenini sağlamak

E) Asayiş ve güven ortamı oluşturmak

12. XVII. Yüzyılın ıslahatçı padişahları arasında I. II. Osman II. IV. Mehmet III. IV. Murat

Hangileri yer alamaz?

A)Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

E E D D E E A D C C A B

39

2.ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTİ-III

1. XVI. Asrın son çeyreğinden itibaren devleti buhrandan

kurtarmak amaçlı devlet erkanı ve bilim adamlarınca düzenlenen

nasihatname tarzındaki raporlar, layiha ve risale olarak

adlandırılmıştır.

Aşağıdakilerden hangisi Osmanlı Devleti’nde layiha ve risale

hazırlayan aydın ve devlet adamları arasında yer almaz?

A) Koçi Bey

B) Sadrazam Lütfi Paşa

C) Sadrazam Merzifonlu Kara Mustafa Paşa

D) Gelibolulu Mustafa Ali

E) Defterdar Sarı Mehmet Paşa

2. Osmanlı Devleti’nin 18. yüzyılda Avrupa’yı örnek almaya

başlaması aşağıdakilerden hangisinin göstergesidir? A) Avrupa’ya karşı olan tulumun değiştiğinin

B) Halifelik kurumunun eski etkinliğini yitirdiğinin

C) Dinin devlet üzerindeki etkinliğinin azaldığının

D) Anayasal yönetime geçildiğinin

E) Hristiyan birliğinin önlenmeye çalışıldığının

3. Osmanlı Devleti’nde “Kafes usulü”ne geçilmesi ile tahta çıkan

padişahlar yönetim tecrübesinden yoksun kalmışlar, sarayda

bulunan valide sultan ve saray adamları ise yönetimde etkili

olmaya başlamışlardır.

Osmanlı Devleti’ndeki bu durum aşağıdaki gelişmelerden

hangisi üzerinde etkili değildir?

A) İç isyanların yaşanmasında

B) Merkezî otoritenin zayıflamasında

C) Devlet idaresinde istikrarın bozulmasında

D) Halkın, yönetime olan güveninin sarsılmasında

E) Hükümdar yetkilerini sınırlandıran yasal düzenlemelerin

yapılmasında

4. Aşağıdakilerden hangisi III. Ahmet Dönemi'nde yapılan

yeniliklerden biri değildir?

A) İlk Türk matbaasının kurulması

B) Çiçek aşısının yapılması

C) İtfaiye ocağının kurulması

D) Tercüme Encümenliğinin kurulması

E) Nizamıcedit ordusunun kurulması

5. XVIII. yüzyılda İstanbul’da Avrupa tarzı giyim, eğlence ve

yaşam tarzı moda olurken; Paris’te Osmanlı elçiliğinin

etkisiyle Osmanlı modasının başlaması aşağıdakilerden

hangisinin göstergesidir?

A) Batı uygarlığının, Osmanlı’dan üstün olduğu

B) Osmanlı ve Batı uygarlıklarının karşılıklı etkileşim içinde

bulunduğu

C) Batı kültürünün Anadolu’da reddedildiği

D) Doğu ve Batı kültürleri arasında benzerliklerin bulunduğu

E) Osmanlı Devleti’nin toprak bütünlüğünü sağlayacak güce sahip

olmadığı

6. Osmanlı Devleti’nde ilk Türk matbaasının kullanılmaya

başlanmasına bağlı olarak ortaya çıkan gelişmeler arasında

aşağıdakilerden hangisi bulunmaz?

A) Hattatlar loncasının öneminin azalması

B) Kültür hayatının gelişmesi

C) Kütüphaneciliğin gelişmesi

D) Osmanlı Devleti’nin siyasi gücünün artması

E) Basın-yayın faaliyetlerinin hız kazanması

7. Paris’e elçi olarak atanan Yirmi Sekiz Mehmet Çelebi

tarafından yazılan ve Osmanlı’nın “Batı’ya açılan ilk

pencere”si olarak kabul edilen eser aşağıdakilerden

hangisidir?

A) Sefaretname B) Layiha C) Risale D) Mektubat E) Salname

8. Osmanlı Devleti’nde tarih yazımı ile görevli memura

“vakanüvis” denilir. Aşağıdakilerden hangisi Osmanlı

Devleti’nin ilk vakanüvisidir?

A) Mustafa Naima

B) İbrahim Peçevi

C) Süleyman İzzi

D) Ahmet Vasıf

E) Raşit Mehmet

9. XVIII. yüzyılda Osmanlı Devleti'nde asker kökenli devlet

adamlarının etkinliği azalmış, uluslararası ilişkileri iyi bilen sivil

yöneticilerin etkisi artmıştır.

XIII. yüzyılda sivil yöneticilerin etkisinin artmasında; I. Merkezde çıkan isyanların padişahın otoritesini sarsması,

II. Fetih politikasından vazgeçilerek, diplomatik ilişkilerin önem

kazanması,

III. Dirlik sisteminin bozulmasıyla, feodal yapının oluşması,

durumlarından hangilerinin belirleyici olduğu savunulabilir?

A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II D) I ve III E) II ve III

10. Osmanlı Devleti, Pasarofça Antlaşması'ndan itibaren barış

siyaseti izlemeye başladı. Bu dönemde Avrupa yönünde fetihler

yapılmasından ziyade, yeniliklere ağırlık verilerek savunma

önlemleri alındı ve Avrupa ile iyi ilişkiler kurulmuştur.

Aşağıdakilerden hangisi bu durumun nedenlerinden biridir? A) Avrupa devletlerinin Osmanlı Devleti'nin içişlerine

karışmaları

B) Avrupa'da sürekli elçiliklerin açılması

C) Batı'nın üstünlüğünün kabul edilmesi

D) Osmanlı Devleti'nin denge siyasetine yönelmesi

E) Lale Devri'nin başlaması

11. Osmanlılarda ilk devlet matbaası, 1727 yılında İbrahim

Müteferrika tarafından kurulmuştur. Ancak yeni açılan matbaa dinî

eserler dışındaki yapıtları basabilecektir.

Dini eserlerin matbaada basılmasının yasaklanmasında; I. Yeterli kağıt üretiminin olmaması,

II. Hattatların işsiz kalmasından korkulması,

III. Dini yapıtların oldukça fazla olması

durumlarından hangilerinin etkisinin olduğu savunulabilir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III

12. Osmanlı tarihinde 1718 Pasarofça Antlaşması’yla başlayan

1730 Patrona Halil İsyanı’yla biten dönem Lâle Devri olarak

adlandırılmıştır. Bu dönem, Osmanlı Devleti’nde her ne kadar

barış, eğlence, sefa dönemi olarak bilinse de sosyal ve kültürel

hayatta bir reform döneminin de başlangıcı olmuştur.

Lale Devri’nde;

I. Avrupa başkentlerinde ilk elçiliklerin açılması

II. Osmanlının ilk kütüphanelerinin kurulması

III. Matbaanın Müslümanlarca da kullanılmaya başlanması

Gelişmelerinden hangileri görülmemiştir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

C A E E B D A A B C B B

40

2.ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTİ-IV

1. Lâle Devri’nde kültür, mimari, sağlık ve sosyal alanlarda

gerçekleştirilen olumlu gelişmelere rağmen lüks merakı ve

israflarından dolayı sadrazam ve devlet adamlarına karşı tepkiler

artmıştır. Bu dönem 1730’daki Patrona Halil İsyanı ile kanlı bir

şekilde sona ermiştir. Devrin sembolü hâline gelen Sadâbad Sarayı

yerle bir edilmiş ancak matbaaya dokunulmamıştır..

Bu bilgiden hareketle;

I. XVIII. Yüzyıl yeniliklerine devlet adamları öncülük etmiştir

II. Bu dönem yöneticileri halktan kopuk yaşamaktadır

III. Halk yapılan yeniliklere tepkilidir.

Yargılarından hangilerine ulaşılabilir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III

2. Lale Devri yıllarında Yirmisekiz Çelebi Mehmed Efendi’nin

ülkeye dönmesinden sonra İstanbul’da başta mimari olmak üzere

hemen her alanda Fransız tesiri, süsleme sanatında ise barok ve

rokoko tarzları kendini göstermiştir. 1748-1755 yılları arasında

inşa edilen Nur-u Osmaniye Camisi ilk Barok tarzı camidir.

Lâle Devri’nde çiniciliğin yeniden canlandırılması amacıyla 1725

yılında İstanbul’da bir çini atölyesi, bunun yanında bir de kumaş ve

çuha atölyesi kurulmuştur. Bu bilgiden hareketle;

I. Osmanlı batı medeniyetinin çekim alanına girmiştir.

II. Klasik Osmanlı sanatları canlandırılmak istenmiştir.

III. Dini mimaride Avrupa tarzı süsleme sanatlarının

kullanılmasına izin verilmemiştir.

Yargılarından hangilerine ulaşılabilir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III

3. Yeni Çağ’dan itibaren Avrupa’da görülen değişim ve gelişim

süreci ile ilgili verilen aşağıdaki bilgilerden

I. Rönesans ile başlayan Akıl Çağı; edebiyatta, sanatta, bilimde ve

kültürel sahada köklü değişimleri beraberinde getirmiştir.

II. Avrupa, Coğrafi Keşifler ile zengin ve önemli

coğrafyalarla tanışmıştır.

III. Aydınlanma Çağı Avrupa’yı skolastik öğretiden ve kilise

dogmalarından uzaklaştırmıştır.

Hangileri doğrudur?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E)I, II ve III

4. Lale Devri Padişahı III. Ahmed, 1727 yılında din kitapları

basılmaması şartıyla matbaa açılmasına izin veren fermanını

yayımlamıştır. İbrahim Müteferrika’nın evinin alt katında 1727

yılında yani Avrupa’da geliştirilmesinden yaklaşık üç asır sonra

Müslümanların kullanımı için ilk matbaa kurulabilmiştir.

Osmanlı Devleti’nde matbaanın Müslümanlar tarafından geç

kullanılmaya başlamasının sebepleri arasında;

I. Osmanlı Devleti’nde okuyucu kitlesinin sınırlılığı

II. Hattatlığın yaygın bir meslek oluşu,

III. Dinî tutuculuk ve yasaklamalar,

Durumlarından hangileri gösterilebilir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E)I, II ve III

5. Osmanlı Devleti’nde XVII. yüzyıldan itibaren ilim ve fikir

hayatı gerilemeye ve akli ilimler ikinci plana atılmaya başlanmıştır.

Bu durumun sebepleri arasında;

I. Merkezî otoritenin zayıflamasıyla ortaya çıkan sosyal

ve ekonomik sorunlar,

II. fetihlerin ve devlet gelirlerinin azalması ile yaşanan toprak

kayıpları,

III. ilmî faaliyetleri teşvik edici unsurların kaybolması

Durularından hangileri gösterilebilir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E)I, II ve III

6. Avrupa ile Osmanlı ilim dünyası arasındaki açığı fark eden

ilk Osmanlı âlimi aşağıdakilerden hangisidir?

A) Katip Çelebi

B) Koçi Bey

C) Hezârfen Hüseyin

D) Müneccimbaşı Ahmed B. Lütfullah

E) Halepli Mustafa Naima Efendi

7. IV. Murat Dönemi'nde Anadolu ve eyaletlerdeki isyanlar

bastırılmış, hazırlanan risaleler rehberliğinde ıslahatlar yapılmıştır.

Buna göre; I. sorunlara çözüm bulunmaya çalışıldığı,

II. merkezî otoritenin güçlendirilmeye çalışıldığı,

III. devletin eski gücüne kavuşturulduğu

çıkarımlarından hangilerine ulaşılabilir?

A) Yalnız I. B) Yalnız II. C) I ve II. D) I ve III. E) I, II ve III.

8. ‘‘Korkunç bir yeniçeri isyanıydı. Bir Osmanlı padişahı ilk kez

yeniçeriler tarafından katledilmekteydi. Hem de devleti

güçlendirmek istediği için, yapmayı düşündüğü ıslahatlar

yeniçerilerin çıkarlarını zedelediği için…’’

Yazarın yukarıdaki anlatımı Osmanlı Devleti’nin hangi

dönemini betimlemektedir?

A) II. Mahmut B) Yavuz Sultan Selim C) I. Ahmet

D) II. Osman E) IV. Mehmet

9. Orta Çağ Avrupa’sında kilise tarafından her şeyin din kuralları

ile açıklandığı skolastik düşünce hâkimdir. Kiliseye aykırı bir

görüş öne sürmek suçtur. Bu sebepten ötürü bir çok bilim adamı

Engizisyon Mahkemelerinde yargılanarak cezalandırılmıştır.

Skolastik düşünce Rönesans hareketi ile birlikte yıkılmıştır.

Bu bilgilere göre Rönesans hareketinden sonra Avrupa’da

aşağıdakilerden hangisinin gerçekleşmesi beklenemez?

A) Akıl ve bilimin önem kazanması

B) Deney ve gözlem yönteminin kullanılması

C) Dogmatik düşüncenin kabul görmesi

D) Özgür düşünce ortamının oluşması

E) Bilimsel çalışmaların hızlanması

10. Otuz Yıl Savaşlarını (1618-1648) Protestan Alman Prenslikleri

kazanırken Kutsal Roma-Germen İmparatorluğu savaşı kaybederek

dağılmış, "din özgürlüğü mefhumu" Avrupa'da kesinlik

kazanmıştır. Bahsedilen gelişmeler aşağıdaki antlaşmalardan

hangisi ile gerçekleşmiştir? A) Westphalia Antlaşması

B) Prut Antlaşması

C) Augsburg Antlaşması

D) Bucaş Antlaşması

E) Margos Antlaşması

11. Avrupa’da XVII ve XVIII. yüzyıllardaki gelişmelere

öncülük eden düşünürler ile ilgili verilen bilgilerden hangisi

doğru değildir? A) Copernicus - Güneş Sistemi’nin varlığını savunmuştur.

B) Thomas More - Özel mülkiyetin olmadığı toplumsal bir düzen

tasarlamıştır.

C) Machiavelli - "Devletler arası ilişkilerde devlet, amaca ulaşmak

için hukuk dışı kurallara da başvurmalıdır." anlayışını

benimsemiştir.

D) Jean Jacques Rousseau - Devlet otoritesine karşı çıkan bütün

hareketleri ve destekçilerini halk düşmanı olarak görmüştür.

E) Immanuel Kant - Feodalizmi ve aristokrasiyi desteklemiştir.

12. Osmanlı Devleti’nde toprak vergi gelirlerini toplama işinin

ihale ile satışa çıkartılarak hazineye aktarılmasına “iltizam” sistemi

denilmiştir. İhaleyi alan “Mültezimler” devlete peşin para ödeyerek

bölgedeki vergileri toplama hakkını elde etmiştir. Mültezimlerin

önemli bir kısmını askerî sınıftan gelenler oluştururken bu

şahısların yerini zamanla zengin tüccarlar ve tefeciler almaya

başlamıştır. İltizam sisteminin doğurduğu sonuçlar arasında

aşağıdakilerden hangisi bulunmaz? A) Hazineye para girişinin sağlanması

B) Halkın üzerindeki baskının artması

C) Devletin, topraklardaki gücünün azalması

D) Tarımsal üretimin çoğalması

E) Köylerden şehirlere göç yaşanması

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

D D E E E A C D C A E D

41

Aşağıdaki açık uçlu soruları cevaplandırınız

1) Kanuni Sultan Süleyman ve I. Mahmut dönemlerinde verilen

kapitülasyonlar arasında ne tür farklar vardır.

2) Tımar sisteminin bozulmasının Osmanlı ekonomisi üzerinde ne

gibi etkileri olmuştur?

3-Ekber ve Erşed Sistemi’nin olumlu ve olumsuz yönleri nelerdir,

yazın.

4-Osmanlı Devleti’nin, XIX.yüzyılda izlediği Denge politikası’nın

amacı nedir, açıklayın.

5-Rusya’nın, 1774 Küçük Kaynarca Antlaşması ile elde ettiği

haklar nelerdir, yazın.

Aşağıda verilen açıklamaların önüne doğru ise “D”, yanlış ise

“Y” harfi koyunuz. (10 puan)

1. Avrupa’da aklın ve bilimin önem kazandığı döneme Akıl Çağı

denir (…..)

2. Tımar sisteminin bozulması ile taşrada güvenlik sorunlarını

artırmıştır. (…..)

3. Avrupa’da mezhep birliği Reform olayları sonucunda

bozulmuştur. (…..)

4. Tomas Mur, Ütopya adlı eserinde sınıf eşitsizliğini eleştirmiştir.

(…..)

5. Rönesans, Avrupa’da kültürel değişimi hızlandırmıştır. (…..)

6. Coğrafi Keşiflerden sonra ticaret yolları değişmiş, Akdeniz

limanları önemini kaybederken Atlas Okyanusu kıyısındaki

limanlar önem kazanmıştır. (…..)

7.Sıcak denizlere çıkma (Akdeniz ve Okyanuslara açılma) ve

dünya ticaretinde söz sahibi olma politikasını prensip edinen

Rusya, kendisine yayılma alanı olarak İsveç coğrafyasını seçti.(…)

8. Küçük Kaynarca Antlaşması İlk defa bir Müslüman belde elden

çıkmıştır (…..)

9. Kopernik’in, Kepler’in ve Galileo’nun buluşlarını doğrulayan,

Evrensel çekim yasasını bulmanın ötesinde bilim ve felsefe

arasındaki ilişkiyi de bugünün bakış açısıyla belirleyen bilim

adamı Erasmus’tur. (…..)

10. Osmanlı Devleti’nin ilk resmî tarihçisi, vakanüvisi Naima’dır.

(…..)

Aşağıdaki kavramları kısaca açıklayınız.

SKOLASTİK DÜŞÜNCE:

HÜMANİZM:

SUHTE:

DOGMATİZM:

RÖNESANS:

CELALİ:

RASYONALİZM:

SEKÜLERLEŞME:

TAĞŞİŞ:

ZÜYUF AKÇE:

MÜLTEZİM:

LAYİHA:

AVARIZ:

PROTESTANLIK:

42

YAZILI ÖRNEĞİ

Aşağıdaki Cümleleri Uygun Şekilde Doldurun

1-XVII.yüzyılın ilk yarısında Celali İsyanları nedeniyle ortaya

çıkan güvenlik sorunlarının aşılması ve isyanların bastırılması için,

………………….. ve ………………………….adıyla anılan

ücretli askeri birlikler kurulmuştur.

2-1695 yılında defterdarlık tarafından ilan edilip yürürlüğe giren

……..Sistemi, 1840 tarihinde, resmen kaldırılmıştır.

3-Celali İsyanları, padişah

…………………..………………………………….döneminde

başlamıştır.

4-XVII.yüzyılda, uzun süren Osmanlı-………… ve Osmanlı- …

savaşları gelirleri azalttığı için, Osmanlı ekonomisi zayıflamıştır.

5-XVII.yüzyılda İstanbul’da çıkan isyanlar, genel olarak,

……………………………………tarafından çıkarılan isyanlardır.

Bu ocağın bozulmaya başlaması, padişah

…………………………..döneminde başlamıştır.

6-Medreseli İsyanları olarak da anılan

……………………………………….. , XVII.yüzyılda Anadolu ve

Rumeli’de iş bulamamaktan ve geçim sıkıntısından dolayı çıkan

isyanlardır.

7-Şehzadelerin, sancaklarda görevlendirilmesi uygulamasına,

merkezi otoriteyi güçlendirmek maksadıyla son veren padişah,

………………………………….döneminde,

…………………………………….Sistemi’ ne geçilmiştir.

8-Osmanlı devlet bürokrasisinde, taslak veya rapor türü belgelere

……… … ya da ………… denilmekteydi.

9-Bu uygulamayla, şehzadeler arasında taht kavgaları önlenmiş,

fakat şehzadeler, ülke yönetiminde bilgi ve tecrübe

kazanamamışlardır. Bu uygulamanın adı,

………………………………..……………Sistemi’dir.

10-Lale Devri, 1718………………….ile başlayan ve

1730…………… ………ile sona eren döneme verilen isimdir.

11-Osmanlı padişahı …………………………………ve sadrazam

………………………………………… …………………………

………………..’nın görev dönemini kapsayan zevk, eğlence, barış,

yenilenme ve reformların yapıldığı döneme, Lale Devri denilmiştir.

12-………………………………………Antlaşması’nın

imzalanmasından sonra, Avrupa’ya karşı …………. yerine,

savunma ilkesi uygulanmaya başlanmıştır.

13-Yirmisekiz Çelebi Mehmed Efendi’nin,

……….…………………..elçiliğinin ardından saraya sunduğu

raporla, Osmanlı Devleti’ndeki

……………………………………….hareketleri fiilen başlamıştır.

14-Lale Devri’ndeki yenileşme politikasının en önemli göstergesi,

………… …..Efendi ve …….’nın, 1727’de, İstanbul’da

kurdukları …………………dır

15-XVII.yüzyıl Türk bilim dünyasının pozitif ve hür düşünceyi

savunan ismidir. Hacca gittiği için Hacı Halife Kalfa olarak

tanınmıştır. Bu bilim adamı,

……………………………………………..’dir.

16-Bir bilim adamı olan Katip Çelebi, … ………….adlı

risalesinde, devlet düzeni ne ilişkin görüşlerine yer vermiştir.

17-51 yılda, at sırtında 47 ülke, 257 şehir gezen …………,

………… …. adlı 10 ciltlik eserinde, gezdiği yerleri hem yazmış

ve hem de çizmiştir.

18-Osmanlı Devleti’nin ilk resmi tarihçisi (vakanüvisi), ilk adı

Mustafa olan ……………………………’dir. 6 ciltlik eserinin adı

da, ………………………………………’dir.

19-XVIII.yüzyılın en önemli düşünürlerinden biri olan

…………………..………………………….Efendi Aristo’nun

Fizika adlı eserini Arapça’ya çevirmiş ve

…………….……………………………………adını vermiştir.

20-……………….yüzyılın başında, Osmanlı Devleti,

…………………………bakımından, hala dünyanın en büyük

devletleri arasındadır.

21-XVIII.yüzyılın sonlarına gelindiğinde, Osmanlı Devleti,

topraklarını tek başına koruyamayacak hale gelmiş,

………………………………………………..denilen bir diplomasi

ile, güçlü bir Avrupalı devleti yanına çekme siyaseti izlemiş ve

Avrupa’da daimi ……………………………………açılmıştır.

22-Avrupalı devletlerin Osmanlı Devleti’ni parçalama

girişimlerinin altında yatan asıl neden, devletin

……………………sahip olma isteğidir

23-15 yıl süren ve

…………………………………………….olarak adlandırılan

savaşlar, Avrupa’da ………… …….’nin milliyetçilik ve ulus

devlet düşüncesinin yayılmasını engellemek için çıkmıştır.

24-1815…………………………………….’nde, mutlak

krallıklarla yönetilen devletler…………..………. akımına karşı,

birlikte hareket etme kararı almışlardır.

25-Napolyon Savaşları sonunda Fransa yenilmiş, bozulan

dengelerin yeniden kurulmasını amaçlayan …………………… ,

………………………………. , …………………………ve

…………………………. Viyana’da bir kongre toplamaya karar

vermişlerdir.

26-Avrupalı devletlerin, Osmanlı Devleti ile ilgili bütün

düşüncelerini kapsayan ……………………………. terimi, ilk kez,

……………..tarihinde toplanan

……………………………………………’nde alınmıştır.

27-Avrupa’da siyasi gelişimini tamamlayan ilk ülke

………………………………….(1850), en geç tamam-layan iki

ülke ise, ………………………………… ve

……………………………..’dır. (1870)

28-XIX.yüzyılda, Osmanlı Devleti’nin güç kaybını fırsat bilen

Avrupalı

devletler ………………………. , ………………………………

…. ve ……………………………….kıtalarında, milyonlarca

kilometrekare toprağa sahip Osmanlı Devleti’ni parçalama

planlarını devreye koymuşlardır.

29-Yeniçeri Ocağı’nın bozulmaya başlaması, padişah

…………….…………..döneminde başlamıştır.

30- XVII.yüzyılda, Yeniçeri Ocağı ile ilgili …………… .anlayı

şının yerini, ……………….anlayışı almıştır.

43

YAZILI ÖRNEĞİ CEVAP ANAHTARI

A)-AŞAĞIDAKİ CÜMLELERİ UYGUN ŞEKİLDE

DOLDURUN

1-XVII.yüzyılın ilk yarısında Celali İsyanları nedeniyle ortaya

çıkan güvenlik sorunlarının aşılması ve isyanların bastırılması için,

…SEKBAN.. ve ……SARICA….adıyla anılan ücretli askeri

birlikler kurulmuştur.

2-1695 yılında defterdarlık tarafından ilan edilip yürürlüğe giren

…MALİKANE..Sistemi, 1840 tarihinde, resmen kaldırılmıştır.

3-Celali İsyanları, padişah …YAVUZ SULTAN

SELİM…………………….döneminde başlamıştır.

4-XVII.yüzyılda, uzun süren Osmanlı-AVUSTURYA…. ve

Osmanlı-…İRAN savaşları gelirleri azalttığı için, Osmanlı

ekonomisi zayıflamıştır.

5-XVII.yüzyılda İstanbul’da çıkan isyanlar, genel olarak,

…YENİÇERİLER………tarafından çıkarılan isyanlardır. Bu

ocağın bozulmaya başlaması, padişah

…III.MURAT………..döneminde başlamıştır.

6-Medreseli İsyanları olarak da anılan …SUHTE İSYANLARI…..

, XVII.yüzyılda Anadolu ve Rumeli’de iş bulamamaktan ve geçim

sıkıntısından dolayı çıkan isyanlardır.

7-Şehzadelerin, sancaklarda görevlendirilmesi uygulamasına,

merkezi otoriteyi güçlendirmek maksadıyla son veren padişah,

……I.AHMET.döneminde, …EKBER VE ERŞED….Sistemi’ ne

geçilmiştir.

8-Osmanlı devlet bürokrasisinde, taslak veya rapor türü belgelere

……LAYİHA.……………… ya da ……RİSALE……………….

denilmekteydi.

9-Bu uygulamayla, şehzadeler arasında taht kavgaları önlenmiş,

fakat şehzadeler, ülke yönetiminde bilgi ve tecrübe

kazanamamışlardır. Bu uygulamanın adı, …EKBER VE

ERŞED………Sistemi’dir.

10-Lale Devri, 1718…PASAROFÇA ANTLAŞMASI….ile

başlayan ve 1730…PATRONA HALİLİSYANI……………ile

sona eren döneme verilen isimdir.

11-Osmanlı padişahı ……III.AHMET…ve sadrazam

…NEVŞEHİRLİ DAMAT İBRAHİM PAŞA..’nın görev dönemini

kapsayan zevk, eğlence, barış, yenilenme ve reformların yapıldığı

döneme, Lale Devri denilmiştir.

12-…PASAROFÇA…Antlaşması’nın imzalanmasından sonra,

Avrupa’ya karşı …GAZA. yerine, savunma ilkesi uygulanmaya

başlanmıştır.

13-Yirmisekiz Çelebi Mehmed Efendi’nin,

…PARİS…………..elçiliğinin ardından saraya sunduğu raporla,

Osmanlı Devleti’ndeki …BATILILAŞMA………….hareketleri

fiilen başlamıştır.

14-Lale Devri’ndeki yenileşme politikasının en önemli göstergesi,

…MEHMED SAİT……..Efendi ve …İBRAHİM

MÜTEFERRİKA….’nın, 1727’de, İstanbul’da kurdukları

…MATBAA...…dır

15-XVII.yüzyıl Türk bilim dünyasının pozitif ve hür düşünceyi

savunan ismidir. Hacca gittiği için Hacı Halife Kalfa olarak

tanınmıştır. Bu bilim adamı, ……KATİP

ÇELEBİ…………………..’dir.

16-Bir bilim adamı olan Katip Çelebi, …DÜSTURU’L

AMEL…….adlı risalesinde, devlet düzenine ilişkin görüşlerine yer

vermiştir.

17-51 yılda, at sırtında 47 ülke, 257 şehir gezen …EVLİYA

ÇELEBİ…. , SEYAHATNAME.adlı 10 ciltlik eserinde, gezdiği

yerleri hem yazmış ve hem de çizmiştir.

18-Osmanlı Devleti’nin ilk resmi tarihçisi (vakanüvisi), ilk adı

Mustafa olan …NAİMA EFENDİ…’dir. 6 ciltlik eserinin adı da,

…NAİMA TARİHİ……………………’dir.

19-XVIII.yüzyılın en önemli düşünürlerinden biri olan

…YANYALI ESAT………………….Efendi Aristo’nun Fizika adlı

eserini Arapça’ya çevirmiş ve …TALİM-ÜS SALİS………adını

vermiştir.

20-…XIX…….yüzyılın başında, Osmanlı Devleti,

……TOPRAK…bakımından, hala dünyanın en büyük devletleri

arasındadır.

21-XVIII.yüzyılın sonlarına gelindiğinde, Osmanlı Devleti,

topraklarını tek başına koruyamayacak hale gelmiş, ……DENGE

POLİTİKASI………..denilen bir diplomasi ile, güçlü bir Avrupalı

devleti yanına çekme siyaseti izlemiş ve Avrupa’da daimi

……ELÇİLİKLER……………………açılmıştır.

22-Avrupalı devletlerin Osmanlı Devleti’ni parçalama

girişimlerinin altında yatan asıl neden, devletin …ZENGİN

DOĞAL KAYNAKLARINA……..…………………………sahip

olma isteğidir.

23-15 yıl süren ve …NAPOLYON

SAVAŞLARI………………….olarak adlandırılan savaşlar,

Avrupa’da ……FRANSIZ İHTİLALİ….’nin milliyetçilik ve ulus

devlet düşüncesinin yayılmasını engellemek için çıkmıştır.

24-1815…VİYANA KONGRESİ….’nde, mutlak krallıklarla

yönetilen devletler…MİLLİYETÇİLİK……. akımına karşı,

birlikte hareket etme kararı almışlardır.

25-Napolyon Savaşları sonunda Fransa yenilmiş, bozulan

dengelerin yeniden kurulmasını amaçlayan …RUSYA… ,

…AVUSTURYA…. , …PRUSYA…ve …İNGİLTERE….

Viyana’da bir kongre toplamaya karar vermişlerdir.

26-Avrupalı devletlerin, Osmanlı Devleti ile ilgili bütün

düşüncelerini kapsayan …ŞARK MESELESİ…. terimi, ilk kez,

…1815…..tarihinde toplanan …VİYANA

KONGRESİ…………’nde alınmıştır.

27-Avrupa’da siyasi gelişimini tamamlayan ilk ülke

…İNGİLTERE……….(1850), en geç tamamlayan iki ülke ise,

…ALMANYA… ve …İTALYA…………..’dır. (1870)

28-XIX.yüzyılda, Osmanlı Devleti’nin güç kaybını fırsat bilen

Avrupalı devletler …ASYA…………. , …AVRUPA……. ve

……AFRİKA .kıtalarında, milyonlarca kilometrekare toprağa

sahip Osmanlı Devleti’ni parçalama planlarını devreye

koymuşlardır.

29-Yeniçeri Ocağı’nın bozulmaya başlaması, padişah

……III.MURAT…..döneminde başlamıştır.

30-XVII.yüzyılda, Yeniçeri Ocağı ile ilgili …OCAK DEVLET

İÇİNDİR…………….anlayışının yerini, …DEVLET OCAK

İÇİNDİR……………………….anlayışı almıştır.

44

3. ÜNİTE: ULUSLARARASI İLİŞKİLERDE DENGE

STRATEJİSİ (1774-1914)

3.1. XVIII-XX. YÜZYIL SİYASİ GELİŞMELERİ (1774-1914)

1779 Aynalıkavak Tenkihnamesi

1783 Kırım’ın Rusya tarafından ilhakı

1789 Fransız İhtilali

1791 Ziştovi Antlaşması

1792 Yaş Antlaşması

1798 Fransa tarafından Mısır’ın işgali

1801 El-Ariş Antlaşması

1804 Sırp İsyanı

1808 Senedi İttifak

1812 Bükreş Antlaşması

1815 Viyana Kongresi

1821 Rum İsyanı

1821-1881 Sudan’da, Mısır-Osmanlı hâkimiyetinin

kurulması

1827 Navarin Olayı

1829 Edirne Antlaşması

1830 Fransızların Cezayir’i alması

1833 Kütahya Antlaşması

1833 Hünkâr İskelesi Antlaşması

1838 Balta Limanı Antlaşması

1839 Nizip Muharebesi

1839 Tanzimat Fermanı

1840 Londra Antlaşması

1841 Londra Boğazlar Sözleşmesi

1853-1856 Kırım Savaşı

1856 Islahat Fermanı

1856 Paris Antlaşması

1869 Süveyş Kanalı’nın açılması

1876 Kanun-i Esasi’nin ilanı

1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı (93 Harbi)

1878 Ayastefanos Antlaşması

1878 İngilizler’in Kıbrıs’ı işgali

1878 Berlin Antlaşması

1881 Fransızlar’ın Tunus’u işgali

1881 Düyûn-ı Umûmiye idaresinin kurulması

1882 Üçlü İttifak’ın kurulması

1882 İngilizler’in Mısır’ı işgali

1907 Üçlü İtilaf’ın kurulması

1908 II. Meşrutiyet’in ilanı

1908 Bulgaristan’ın bağımsız olması

1908 Girit’in, Yunanistan tarafından işgali

1908 Avusturya Macaristan’ın, Bosna-Hersek’i ilhakı

1909 31 Mart Olayı

1911 Trablusgarp Savaşı

1912 Uşi Antlaşması

1912 I. Balkan Savaşı

1913 Londra Antlaşması

1774-1914 Tarihleri Arasında Görev Yapan Padişahlar:

I. Abdülhamid (1774 – 1789)

III. Selim (1789 – 1807)

IV. Mustafa (1807 – 1808)

II. Mahmud (1808 – 1839)

Abdülmecid (1839 – 1861)

Abdülaziz (1861 – 1876)

V. Murad (30 Mayıs 1876 – 31 Ağustos 1876)

II. Abdülhamid (1876 – 1909)

Mehmed Reşad (1909 – 1918)

Mehmed Vahdeddin (1918 – 1922)

3.2. OSMANLI TOPRAKLARINI PAYLAŞMA

MÜCADELESİ

Avrupalı güçlerin, 1699 Karlofça Antlaşması’ndan sonra

Osmanlı Devleti’ne söz geçirmesi ancak 1774 Küçük Kaynarca

Antlaşması’yla olmuştur.

Küçük Kaynarca Antlaşması ile eski gücünü kaybeden

Osmanlı Devleti’nin yerini Avrupa’da Rusya ve Avusturya

almıştır. Fransız İhtilali ve Napoleon Savaşları’ndan sonra İngiltere

Fransa,1870’te siyasi birliğini sağlayan Almanya da Osmanlıların

siyasetine karışmaya başlamıştır.

Osmanlı Devleti’ni Paylaşma Projesi

“Yunan (Grek) Projesi”

Şark Meselesi (Doğu Sorunu)

“Yunan (Grek) Projesi”

Rus çariçesi II. Catherine’nin (Katerina), Osmanlı

topraklarının paylaşılmasını ve eski Bizans’ın canlandırılmasını

amaçladığı emeli.

Osmanlı Devleti’nin paylaşılmasını sadece II. Katerina değil

Avusturya İmparatoru II. Joseph (Jozıf) de istemiştir.

İki lider 1780’de Avusturya’da bir araya gelerek bir ittifak

anlaşması imzalamışlardır.

Bu planın genel amacı;

Osmanlıların Avrupa’dan atılması,

Osmanlı topraklarının kendi aralarında paylaşılmasıdır.

NOT: II. Katerina bu planla Yunanistan’la birleşerek yeni bir

Bizans İmparatorluğu kurmayı istemiştir. Balkanlarda birçok

bölgenin ise Avusturya’ya verilmesi öngörülmüştür. Osmanlı

topraklarını paylaşmayı öngören bu proje, Avusturya İmparatoru

II. Joseph’in ölmesiyle uygulanamamıştır.

Şark Meselesi (Doğu Sorunu)

Türklerin Avrupa'dan atılması şeklinde tanımlanan Şark

Meselesi, Osmanlı Devleti'nin ortadan kaldırılması ve

topraklarının paylaşılması kavgasıdır.

Şark Meselesi tabiri ilk defa 1815’te Viyana Kongresi’nde Rus

Çarı Alexander (Aleksandır) tarafından kullanılmıştır.

Bu mesele I. Dünya Savaşı’na kadar Osmanlı Devleti’nin

topraklarına sahip olmak isteyen emperyalist güçlerin politikası

olmuş ve bu güçler Sevr Antlaşması ile amaçlarına ulaşmak

istemiştir.

Avrupalı devletler, Osmanlı Devleti'nin başta Avrupa’daki

yerleri olmak üzere bütün topraklarını paylaşmak istemiştir.

Şark Meselesi’nin ilk aşaması;

1071 Malazgirt Savaşı ile başlamıştır.

Bu aşamada Türkleri Anadolu’ya sokmamak için uğraş veren

Avrupalı devletler, başarısız olunca savunmaya geçmiştir.

Bu dönem içerisinde Türklerin Anadolu’da durdurulması için

Haçlı Seferleri düzenlenmiş ancak başarı sağlanamamıştır.

Bu aşama Batı’daki Türk ilerleyişinin durdurulduğu 1683 II.

Viyana Kuşatması ile sona ermiştir.

Şark Meselesi’nin ikinci aşamasında;

Saldırıya geçen Avrupa devletleri Balkanlardaki gayrimüslim

unsurların bağımsızlıklarınıkazanması için uğraşmış ve bunda da

başarılı olarak Osmanlı Devleti’nin parçalanmasını hızlandırmıştır.

Anadolu’daki Türk varlığına son vermeyi hedefleyen

Avrupalı devletler, bu amaçlarını Sevr Antlaşması ile

gerçekleştirmek istemişlerse de Türk milleti buna izin vermemiştir.

45

XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti ve Büyük Güçler

XIX. yüzyıla girerken Osmanlı Devleti, toprak bakımından

dünyanın en büyük devletlerinden biridir.

Devlet içinde Müslümanlık, Hıristiyanlık ve Musevilik gibi

çeşitli dinler bir arada bulunmuştur.

Osmanlıların ılımlı siyaseti sayesinde farklı ırk, dil, din ve

gelenekler bir arada yaşatılmıştır.

1798’de Fransızların Mısır’ı işgali karşısında diğer Avrupalı

devletler, kendi menfaatleri için Osmanlı Devleti’ni

savunmuştur.

Osmanlı Devleti’nin dış siyasetinde, Napoleon’un 1798 Mısır

Seferi’yle başlayan ve XIX. yüzyıl boyunca sürdürülen denge

politikası takip edilmiştir.

Bu politika ile Osmanlı Devleti, Avrupa’nın büyük devletleri

arasındaki çıkar çatışmalarından yararlanmıştır.

Rusya’ya karşı İngiltere, Fransa’ya karşı Rusya; İngiltere,

Fransa ve Rusya üçlüsüne karşı ise Almanya denge unsuru

olarak kullanılmıştır.

Genel olarak Osmanlı Devleti, 1878’e kadar İngiltere’ye bu

tarihten sonra ise Almanya’ya yakınlaşmıştır.

Viyana Kongresi ve Uluslararası Sorunlar

Fransız İhtilalinden sonra başlayan Napolyon savaşları ile

Avrupa’nın siyasi haritası alt üst olmuş ve güçler dengesi

değişmiştir.

Avrupa’nın yeni siyasi şeklini düzenlemek üzere Fransa’yla

savaşan Avrupalı devletler, Viyana’da bir kongre toplamıştır.

1814’te toplanan Viyana Kongresi, o zamana kadar

görülmemiş büyüklükte bir toplantı olmuştur.

Kongrede İngiltere, Rusya, Avusturya ve Prusya galip

devletler olarak etkili olmuş ve alınan kararlara yön vermiştir.

Kongrede alınan kararlar, 1815’te imzalanmış ve Avrupa’da

yeni bir statü meydana gelmiştir.

İngiltere, Avusturya, Rusya ve Prusya kendi çıkarları

doğrultusunda Avrupa’nın siyasi haritasını ve güçler

dengesini yeniden düzenlemiştir.

Bu güçler hukuk tanımadan ülke sınırlarının nasıl olacağını

kararlaştırmış ve aldıkları kararları baskıyla diğer devletlere

de kabul ettirmiştir.

Kongrede milliyetçilik ve özgürlük akımlarını önleyebilmek

için bütün kralların bu akımlar karşısında dayanışma ve fiilî

yardımlaşmalarını öngören Metternich (Meternik) sistemi

kurulmuştur.

Mora İsyanı ve Yunanistan’ın Kurulması

Yunan bağımsızlık hareketi, Fransız İhtilali ile yayılan

ulusçuluk akımı sonucunda ortaya çıkmıştır.

1821’de önce Eflâk ve Boğdan’da ardından ise Mora’da,

Yunan İsyanları çıkmıştır.

İsyanda özellikle Rusya etkin bir rol oynamış, Fener Rum

Patrikanesi ve diğer Avrupalı devletler de kendi çıkarları

doğrultusunda Rumlara her türlü maddi ve manevi yardımda

bulunmuştur.

Osmanlı Devleti, ayaklanmayı bastıramayacağını anlamış ve

1824'te Mısır Valisi Kavalalı Mehmet Ali Paşa’dan yardım

istenmiştir.

Mehmet Ali Paşa, Girit ve Mora valiliklerinin de kendisine

verilmesi koşuluyla isyanı bastırmayı kabul etmiştir.

Osmanlı-Mısır kuvvetlerinin isyanı bastırması üzerine

İngiltere, Rusya ve Fransa; Osmanlı Devletine karşı 1827 yılında

Londra Protokolü’nü imzalamıştır.

1827 Londra Protokolü ile;

İsyancılarla Osmanlı Devleti arasında bir ateşkes

antlaşmasının imzalanması istenmiştir.

Bağımsız bir Yunan devletinin kurulacağı bildirilmiştir.

Osmanlı Devleti bu kararları tanımayınca 20 Ekim 1827'de

Navarin’deki Osmanlı-Mısır donanması; İngiliz, Fransız ve Rus

donanması tarafından bir baskınla imha edilmiştir.

Bunun üzerine Kavalalı Mehmet Ali Paşa’nın oğlu olan

İbrahim Paşa 1828’de Mora’dan çekilmiş ve Rusya, Osmanlı

Devleti’ne karşı savaş açmıştır.

1827-1829 Osmanlı-Rus Savaşı’nda, Ruslar Osmanlı

ordusunu mağlup edince iki devlet arasında 1829'da Edirne Barış

Antlaşması imzalanmıştır.

1829'da İmzalanan Edirne Barış Antlaşması’na Göre; Yunanistan’ın bağımsız bir devlet olduğu kabul edilmiştir.

NOT: Mora İsyanı, Balkanlarda yaşayan diğer milletlerin

ayaklanmalarına örnek olmuştur.

Kırım Savaşı (1853-1856) ve Paris Konferansı (1856)

Rusya’nın güneye inme politikasının bir sonucu olarak

Osmanlı Devleti ile Rusya arasında Kırım Savaşı yaşanmıştır.

Avrupalı güçler, Osmanlı Devleti’nin yanında yer alarak

Rusya’ya karşı bir Avrupa bloğu oluşturmuştur.

Rusya’nın Kutsal Yerler Sorunu’nu bahane ederek başlattığı

savaşta, Rusya yenilmiş ve 1856 Paris Antlaşması imzalanmıştır.

Kutsal Yerler Sorunu

Hristiyanlar tarafından Kudüs ve çevresi buralarda bulunan kilise,

mezar gibi bazı yerler, kutsal sayılmaktaydı. Fransız İhtilali

sırasında meydana gelen gelişmeler, kutsal yerlerdeki Katolikleri

koruyucusuz bıraktı ve Ortodokslar, kutsal yerlerde daha üstün bir

duruma geçti. Ancak Katolikler, eski durumun kurulmasını

istemeye başladı ve bu durum Kutsal YerlerSorunu’nun

doğmasına neden oldu. Sorun, görünüşte 1847 yılında İsa’nın

doğduğu yer olan ve “Beytül-Lâhim”denilen yerdeki gümüş

yıldızın kaybolması ile başladı.Bunun suçunu, Ortodokslarla

Katolikler birbirlerinin üstlerine attılar. Osmanlı Devleti,

mezhepler arasındaki gerginliğe son verebilmek için kendisi yeni

bir yıldız yaptırıp yerine koymak istediyse de sorunun gelişmesini

önleyemedi.

Kırım Savaşı, Avrupalı devletlerin müdahalesi ile uluslar arası

bir boyut kazanmıştır.

30 Mart 1856’da imzalanan Paris Antlaşması’nın önemli

maddeleri şunlardır:

Avrupa devletleri Osmanlı Devleti’nin Avrupa devletler

hukukundan yararlanmasını kabul edecekti. Ayrıca her biri

ayrı ayrı Osmanlı Devleti’nin toprak bütünlüğüne ve

bağımsızlığına saygı göstermeyi garanti edecekti.

Osmanlı padişahının ilan etmiş olduğu Islahat Fermanı diğer

devletler tarafından memnuniyetle karşılandı. Ancak bu

ferman; antlaşmayı imzalayan hiçbir devlete, Osmanlı

Devleti’nin iç işlerine karışma hak ve yetkisi vermeyecekti.

Osmanlı Devleti ve Rusya, savaş sırasında birbirlerinden

aldıkları yerleri ve esirleri geri verecekti.

Boğazların kapalılığına dair 1841 Londra Boğazlar

Sözleşmesi aynen yürütülecekti.

Karadeniz; tarafsız duruma getirilecek, bütün devletlerin

ticaret gemilerine açık fakat savaş gemilerine sürekli olarak

kapalı olacak, kıyılarında hiçbir tersane bulunmayacaktı.

Sırbistan, Eflâk ve Boğdan; Osmanlı Devleti’ne bağlı kalacak,

ancak bunların sahip bulundukları ayrıcalıklar genişletilecek

ve bunlar antlaşmayı imzalayan devletlerin garantisi altında

olacaktı.

Düvel-i Muazzama:

Osmanlı Devleti, XVIII. yüzyıldan I. Dünya

Savaşı’na kadarki dönemde Avrupa’nın büyük

devletlerini “Düvel-i Muazzama” şeklinde

isimlendirmiştir. Bu devletler; İngiltere, Rusya,

Prusya, Avusturya ve Fransa’dır.

46

Paris Antlaşması’nın Önemi:

Paris Antlaşması’yla Osmanlı Devleti ilk kez Avrupa

devletler hukukuna dâhil edilmiş ve topraklarının bütünlüğü büyük

devletlerin garantisi altına alınmıştır.

Böylece Osmanlı Devleti’nin bir Avrupa devleti olduğu

belirtilmiştir.

Paris Antlaşması’yla Balkanlardaki Rus nüfuzunu kırmak için

Karadeniz’in tarafsızlığı ve Boğazların yabancı savaş gemilerine

kapatılması sağlanmıştır.

Osmanlı Devleti, Paris Antlaşması ile savaştan önceki

sınırlarına dönmüş ve Rus tehlikesinden bir müddet kurtulmuştur.

Osmanlılar; Paris Barış Konferansı’na savaşı kazanmış

olarak katılmasına rağmen antlaşmanın Karadeniz ile ilgili

maddesi, yenilmiş olan Rusya ile birlikte kendisine de

uygulanmıştır.

Islahat Fermanı'nın antlaşmada yer alması da Osmanlı

Devleti’nin aleyhine olmuştur.

Büyük Avrupa devletleri, bu fermanla Osmanlı Devleti'nin iç

işlerine müdahâle etme fırsatı elde etmiştir.

NOT: Kırım Savaşı’nın, Osmanlı Devleti açısından bir diğer

önemli sonucu da ilk defa yabancı devletlerden(İngiltere) borç

para alınması olmuştur.

1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı (93 Harbi)

Sebepleri:

Rusya’nın;

Sıcak denizlere inmek istemesi,

Osmanlı’nın Avrupa’daki topraklarını ve İstanbul’u ele

geçirmek istemesi,

1853 Kırım Savaşı’nın intikamını da almak istemesi,

Panslavizm siyasetiyle Balkanlardaki Slavları Osmanlı’ya

karşı kışkırtması,

Osmanlı Devleti’nin iç işlerine karışması,

Balkanlarda, Bosna-Hersek ve Bulgarı isyana; Sırbistan ile

Karadağ’ı Osmanlı Devleti’ne karşı savaşa kışkırtması

Balkanlardaki bu sorunların Osmanlı ordularının galibiyetiyle

sonuçlanması üzerine olaylara diplomatik yollardan bir çözüm

bulmak isteyen İngiltere, Fransa, Rusya, Almanya,

Avusturya ve İtalya’nın; Haliç’te bulunan Bahriye

Nezaretinde 23 Aralık 1876’da İstanbul (Tersane)

Konferansı’nı düzenlemeleri.

İstanbul Konferansı

İstanbul Konferansı’nda bildirilen tekliflere göre Osmanlı

Devleti Sırbistan ve Karadağ ile antlaşma yapacak ve onlara

toprak verecekti.

Bulgaristan, beşer yıllık sürelerle tayin edilecek birer

Hristiyan vali tarafından yönetilecek ve muhtariyet idaresine

sahip iki eyalet hâline getirilecekti.

Bulgaristan’da Bulgarca resmî dil olarak kabul edilecek,

mahallî milis askeri oluşturulacak, Türk askeri yalnız büyük

merkezlerde bulundurulacaktı.

Ayrıca Bulgarlar için genel af ilan edilecek, Müslüman

ahalinin elindeki silahlar toplatılacak ve bu hususların

uygulanması için milletlerarası bir komisyon

görevlendirilecekti.

İstanbul Konferansı’nda alınan kararların Osmanlı Devleti

tarafından reddedilmesi üzerine Rusya, 1877’de Osmanlı

Devleti'ne karşı savaş ilan etmiştir.

Rûmî takvime göre 1293 yılına rastladığı için bu savaşa 93

Harbi denmiştir.

93 Harbi’nde Osmanlılar, Kafkasya ve Tuna olmak üzere iki

cephede savaşmak zorunda kalmıştır.

Kafkasya Cephesi’nde;

Ahmed Muhtar Paşa, Ruslara karşı uzun süre direnmişse de

Doğubeyazıt, Ardahan, Kars ve Erzurum Ruslar tarafından işgal

edilmiştir.

Nene Hatun ve diğer Erzurumlu vatandaşlar, Aziziye

Tabyası’nı Ruslara karşı büyük bir cesaretle savunmuştur.

Tuna Cephesi’nde;

145 gün Plevne’yi savunan Gazi Osman Paşa komutasındaki

Osmanlı ordusu, 10 Aralık 1877’de başarısız olmuştur.

Bu gelişmeler üzerine Osmanlılar barış istemek zorund

kalmış, 3 Mart 1878’de İstanbul’da Ayastefanos Antlaşması

imzalanmıştır.

Panslavizm’in bir zaferi sayılan bu antlaşmayla Rusya

bölgede çok avantajlı bir duruma gelmişti.

Bu antlaşma ile Avrupa’daki dengenin Rusya lehine

bozulduğunu gören Avusturya, İngiltere,Fransa ve Almanya bu

antlaşmaya karşı çıkarak Berlin’de uluslararası bir konferans

toplanmasını sağlamıştır.

NOT: Bu bakımdan Ayastefanos Antlaşması, Sevr Antlaşması gibi

kâğıt üzerinde kalan bir antlaşma olmuştur.

Berlin Kongresi

Sebebi:

Ayastefanos Antlaşması’nın yeniden düzenlenmesi.

NOT: Bu kongre öncesinde geçici ve şartlı olarak Kıbrıs’ın

idaresini İngiltere’ye bırakan Osmanlı Devleti, Rusya’yı yola

getirmek için İngiltere’ye güvenmiştir.

Osmanlı Devleti, Rusya, İngiltere, Almanya, Fransa, Avusturya-Macaristan ve İtalya'nın katılımıyla toplanan

konferans sonunda Berlin Antlaşması imzalanmıştır.

13 Temmuz 1878 Berlin Antlaşması’nın önemli maddeleri

şunlardır:

Ayastefanos Antlaşması ile sınırları çizilen Bulgaristan, Berlin

Antlaşması ile üç bölgeye ayrılacaktır. Buna göre;

birinci bölge doğrudan Osmanlı Devleti’ne bağlı Bulgaristan

Prensliği hâline getirilecek,

ikinci bölge idari yönden bağımsız olmakla birlikte siyasi ve

askerî yönden Osmanlı Devleti’ne bağlı bir eyalet olacak,

üçüncü bölge olan Makedonya ise ıslahat yapılmak şartıyla

Osmanlı Devleti’ne bırakılacaktır.

Girit’te ıslahat yapılacak ve Avrupalı devletler destek

verecektir.

Bosna-Hersek, Osmanlı Devleti’ne bağlı kalacak ancak

Avusturya tarafından yönetilecektir.

Sırbistan, Karadağ ve Romanya bağımsız olacaktır.

Tuna Nehri; savaş gemilerine kapalı, ticaret gemilerine açık

olacaktır.

Kars, Ardahan ve Batum Rusya’ya bırakılacaktır.

Osmanlı Devleti, Ermenilerin bulunduğu yerlerde ıslahat

yapacaktır.

Boğazlar, 1841 Londra ve 1856 Paris Antlaşmalarında

belirtilen statüye sahip olacaktır.

Osmanlı Devleti, Rusya’ya savaş tazminatı ödeyecektir.

Berlin Antlaşması’nın Önemi:

Berlin Kongresi’nde sadece Ayastefanos Antlaşması’na yeni

bir şekil verilmekle kalınmamış, bozulan Avrupa güçler dengesinin

yerine yeni güçler dengesi kurulmuştur.

Ayastefanos Antlaşması ile karşısında sadece Rusya’yı bulan

DİKKAT! Rusların ve Bulgarların Balkanlardaki

katliamları nedeniyle Rumeli’deki Türk nüfusu azınlık

konumuna düşmüştür. Böylece son asır Türk tarihinin en

büyük göç dalgası yaşanmıştır. Balkanlardan Anadolu’ya

uzanan yollar, göçmen kafileleriyle dolmuştur.

47

Osmanlı Devleti, Berlin Kongresi’nde altı büyük devletin hedefi

hâline gelmiştir.

1856 Paris Antlaşması’nda kabul edilmiş olan “Osmanlı

topraklarının bütünlüğüne saygı ilkesi” Berlin Kongresi'nde yer

almamıştır.

Bu ilkenin başta gelen savunucularından olan İngiltere, Berlin

Antlaşması'nın imzalandığı günlerde Kıbrıs’a yerleşmiştir.

Berlin’de Ermeni Meselesi

İngiltere, XIX. yüzyılın sonlarına doğru Ermenilerle

ilgilenmeye başlamıştır.

93 Harbi’nden sonra Ermenileri kullanma girişiminde bulunan

Rusya, önce Ayastefanos ardından da Berlin Antlaşması’yla

Ermeniler lehinde kazanımlar elde etmiştir.

Böylece Ermeni Meselesi, uluslararası bir sorun olarak

ortaya çıkmıştır.

Rusya’nın bu tutumundan rahatsız olan İngiltere, Ermenileri

Rus nüfuzundan çıkartmak istemiş ve Berlin Antlaşması’yla Ermenilere bağımsızlık yolunu açmayı planlamıştır.

Bu durum, Doğu Anadolu’da bağımsız bir devlet oluşturmayı

amaçlayan Ermeni örgütlerinin ortaya çıkmasına ve bu örgütlerin

her türlü kanlı eylemlerde bulunmasına yol açmıştır.

Berlin’de Makedonya Sorunu

1878 Berlin Kongresi’nden sonra Bulgaristan, Makedonya

Sorunu’nu uluslararası bir sorun hâline getirmeye çalışmıştır.

Avrupalı devletler de bu sorunu, Şark Meselesi’nin bir parçası

olarak görmüştür.

Komite ve çetelerin bu bölgedeki eylemleri, Makedonya

Sorunu olarak adlandırılmıştır.

Siyasi Birliklerini Sağlayan Almanya ve İtalya

1853 ile 1871 yılları arasında Avrupa diplomasisi üç büyük

olay etrafında şekillenmiştir.

Bunlar;

Kırım Savaşı,

İtalya’nın siyasi birliğini kurması ve

Almanya’nın siyasi birliğini kurmasıdır.

İtalya:

İtalya, Avrupa’da siyasi birliğini geç tamamlayan

devletlerden biri olmuştur.

Bir kısmı Avusturya’nın işgali altında olan İtalya’da

Piyemonte, en kuvvetli devlet olarak dikkat çekmiştir.

Fransa’nın desteğini kazanmış olan Piyemonte, 1859 yılında

Avusturya’yı mağlup ederek 1870’te İtalyan birliğini sağlamıştır.

Siyasi birliğini kurduktan sonra İtalya, sömürgecilik

hareketlerine başlamış ve kısa zamanda Avrupa politikasında söz

sahibi devletlerden birisi olmuştur.

Almanya:

Otto von Bismarck (Otto fon Bismâk) Alman siyasi birliğini

sağlamayı başarmıştır.

Prusya’nın Fransa’yı Sedan’da yenmesi ve Alsace-Lorraine’i

(Alsas-Loreyn) ele geçirmesi sonrası kurulan Alman siyasi

birliğine diğer Alman devletleri de siyasi ve ekonomik sebeplerle

katılmıştır.

Almanya, Avrupa’nın kuvvetli devletlerinden biri olarak

sömürgecilik hareketlerine girişmiş ve Avrupa’da devletler

arasında bloklaşma başlamıştır.

Üçlü İttifak ve Üçlü İtilaf Oluşumları

Avrupa’daki devletler, I. Dünya Savaşı’ndan önce çıkarları

doğrultusunda birbirleri ile yakınlaşmaya ve bloklar oluşturmaya

başlamıştır.

Sömürgecilik faaliyetleriyle çok güçlenen İngiltere bir

grubun; siyasi birliğini geç tamamlayan ve sömürgecilik yarışına

katılan Almanya ise diğer grubun öncülüğünü yapmıştır.

Üçlü İttifak (Bağlaşma Devletleri)(1882): Almanya,

Avusturya-Macaristan ve İtalya

Üçlü İtilaf (Anlaşma Devletleri)(1907): İngiltere, Fransa ve

Rusya

Avrupa’da ortaya çıkan bu bloklara zamanla beklentileri ve

çıkarları doğrultusunda diğer ülkeler de katılmıştır.

I. Dünya Savaşı’nın başlaması ile İtalya, Üçlü İttifak

grubundan ayrılarak karşı tarafa geçmiştir.

İttifak grubu, önce Osmanlı Devleti ve daha sonra da

Bulgaristan’ın katılımıyla bu ayrılığı telafi etmeye

çalışmıştır.

İtilaf Devletleri’ne zamanla Sırbistan, Japonya, Romanya,

Belçika, ABD, Brezilya, Portekiz ve Yunanistan da

katılmıştır.

3.3. MEHMET ALİ PAŞA’NIN GÜÇ KAZANMASI

Fransa, İngiltere ile giriştiği rekabette 1798’de İngiliz

güçlerini Hindistan’da yok etmeyi amaçlamış ve bunun için önce

Mısır’ın işgal planını yürürlüğe koymuştur.

Mısır’ı alarak Süveyş Kanalı üzerinden Hindistan’a ticaret

yapmayı hedefleyen Fransa, Yedi Yıl Savaşlarıyla kaybettiği

sömürgeleri de Mısır’ı işgal ederek telafi etmek istemiştir.

Napoleon’un Mısır’ı işgal etmesi, Osmanlı Devleti ile

Avrupalı devletlerin büyük tepkisine neden olmuştur.

Bu sorunu tek başına çözemeyeceğini düşünen Osmanlı

Devleti, İngiltere ve Rusya’nın desteğini alarak Fransa’ya

1798’de savaş ilan etmiştir.

Böylece Osmanlı Devleti, ilk defa topraklarını işgal eden

bir ülkeye karşı Avrupalı devletlerle iş birliğine gitmiştir

Mısır üzerinden Filistin’e ilerleyen Fransız kara ordusu, Akka

önlerine gelmiştir .

Burada Cezzar Ahmet Paşa komutasındaki Osmanlı birlikleri

karşısında başarısız olan Napoleon, Mısır’a dönmek zorunda

kalmıştır.

Osmanlı ordusu, Mısır’a girdiyse de başarısız olmuş ve

Filistin’e geri çekilmiştir.

İngilizlerin Süveyş’e çıkması üzerine Fransızlar Mısır’ı

boşaltmak zorunda kalmıştır.

Mehmet Ali Paşa, Mısır’ı Fransız işgalinden kurtarmak için

1799 yılında Kavala’dan gönderilen seçme askerlerin başında

Kahire’ye gelmiştir.

Mehmet Ali Paşa, hızlı bir şekilde Mısır’da kendi otoritesini

kurmayı başarmış ve bu nedenle 1805’te buraya vali olarak

atanmıştır.

Mehmet Ali Paşa, Osmanlı Devleti’nin bir türlü

sonuçlandıramadığı Hicaz’daki Vehhabi İsyanı’nı 1818’de

bastırarak hac yolunu açmış ve İslam dünyasında saygınlık

kazanmıştır.

Sultan II. Mahmud, Mora İsyanı’nı bastıramayınca Girit ve

Mora valilikleri karşılığında Mehmet Ali Paşa’dan yardım istemek

durumunda kalmıştır.

Bu ise Mısır valisinin nüfuzunun daha da artmasına neden

olmuştur.

Vehhabilik Hareketi

Vehhabilik; XVIII. yüzyılın ortalarında, Suudi

Arabistan’ın Necd Bölgesi’nde yeni bir dinî akım olarak ortaya çıkmıştır.

Vehhabilik, Muhammed b.Abdülvehhâb tarafından

kurulmuş ve genel olarak tasavvufu, bidat olarak görmüştür.

Suud Şeyhi, Suudi hâkimiyetini desteklemesi

karşılığında

Vehhabi hareketini yayma hususunda her türlü yardımı yapmaya

söz vermiştir.

1932’de Suudi Arabistan Krallığı’nın ilan edilmesiyle

Vehhabilik bağımsız ve kalıcı devlet desteğine kavuşmuştur.

48

KONU KAVRAMA TESTİ-1

1. Ünlü Fransız düşünürü Montesquieu “Türklerin imparatorluğu,

şu sıralarda Bizanslıların eskiden düştüğü zayıflık derecesindedir.

Ancak daha uzun süre yaşamaya devam edecektir. Çünkü toprak

ele geçirme isteğiyle Osmanlı Devleti’ni tehlikeye atacak

imparatorlar bulunsa bile Avrupa’nın tacir ülkeleri çıkarlarına

öylesine bağlıdır ki hemen Osmanlıların yardımına koşar.” demiştir

Bu bilgiden yola çıkarak XIX. Yüzyıl Osmanlı Devleti için;

I. Askeri ve siyasi açıdan Avrupa’daki büyük güçlerin çok

gerisinde kaldığı,

II. denge siyaseti sayesinde varlığını sürdürebileceği III. Osmanlı topraklarının stratejik öneme sahip olduğu

Yargılarından hangilerine ulaşılabilir?

A) Yalnız I. B) Yalnız II. C) I ve II. D) II ve III. E) I, II ve III.

2. Avrupa tarihi içinde önemli bir yer tutan ve Türklerin

Avrupa'dan atılması şeklinde tanımlanan Şark Meselesi, Osmanlı

Devleti'nin ortadan kaldırılması ve topraklarının paylaşılması

kavgasıdır.

Bu tabiri 1815 Viyana Kongresi sırasında ilk defa hangi

ülkenin yetkilisi kullanmıştır?

A) İngiltere B) Rusya C) Fransa D) Avusturya E) Prusya

3. XIX. Yüzyılda Zayıflayan Osmanlı Devleti, üç kıtada sahip

olduğu geniş topraklarıyla Rusya ve Avusturya ile denizaşırı

sömürge imparatorlukları kuran İngiltere ve Fransa’nın ilgisini

çekmiştir. Avrupalı devletler, Osmanlı Devleti'nin başta

Avrupa’daki yerleri olmak üzere bütün topraklarını paylaşmak

istemiştir. Bunun için Osmanlı üzerinde siyasi ve ekonomik baskı

kurulmuş, gayrimüslim halkların durumları istismar edilmiş ve

bağımsızlık mücadeleleri desteklenmiştir.

Bu bilgiden yola çıkarak;

I. Osmanlıdaki milliyetçilik hareketleri “Şark meselesi”

bağlamında Avrupalılarca desteklenmiştir

II. Kapitülasyonlar kullanılarak ekonomik açıdan devlet kıskaç

altına alınmıştır,

III. Osmanlının içişlerine müdahalelerde bulunulmuştur.

Yargılarından hangilerine ulaşılabilir?

A) Yalnız I. B) Yalnız II. C) I ve II. D) II ve III. E) I, II ve III.

4. Osmanlı Devleti işk defa hangi olay sırasında denge

politikası izlemiştir?

A) II. Viyana kuşatması

B) 1768-1774 Osmanlı- Rus Savaşı

C) 1798 Fransa’nın Mısır’ı işgali

D) 1812-1829 Yunan isyanı

E) Mısır Valisi Kavalalı Mehmet Ali Paşa’nın isyanı

5. Fransız İhtilali sonucunda ortaya çıkan özgürlük ve milliyetçilik

akımları Napoleon tarafından Avrupa kıtasına yayılmaya

çalışılmıştır. Fransa’nın bu politikasına karşı Avrupalı diğer

güçler birleşerek Fransa’yla savaşmıştır. Bu savaşlardan sonra

Avrupa’nın siyasi haritası alt üst olmuş ve güçler dengesi

değişmiştir.

Bu savaşlardan sonra siyasi şekli bozulan Avrupa’nın yeni

düzeni nerede belirlenmiştir?

A) 1815 Viyana Kongresi

B) 1841 Londra Konferansı

C) 1856 Paris Konferansı

D) 1876 Berlin Kongresi

E) 1876 Tersane Konferansı

6. Osmanlı Devleti'ne karşı gelişen Yunan isyanında İngiltere,

Fransa ve Rusya, Yunanlıları desteklerken Avusturya, isyanın

bastırılması için Osmanlı Devleti'ne yardım edilmesini istemiştir.

Avusturya'nın bu tür bir politika izlemesinde; I. Uluslararası diplomaside gücünü yitireceği,

II. Balkanlardaki bağımsızlık eylemlerinin kendisini de

etkileyeceği,

III. İngiltere ve Fransa'nın egemenlik alanına girebileceği,

gibi kaygılardan hangilerinin etkili olduğu savunulabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III

7. I. Coğrafi Keşifler sonunda ticaret yollarının Atlas

Okyanusu'na kayması,

II. Fransız Devrimi'ne bağlı olarak ortaya çıkan ulusçuluk

eylemlerinin engellenememesi,

III. Avrupa'daki bilimsel ve sosyo-ekonomik değişikliklerin

izlenememesi,

gelişmelerine bağlı olarak ortaya çıkan aşağıdaki olaylardan

hangisi, Osmanlı Devleti için olumsuz değildir? A) Akdeniz ticaretinin önem yitirmesi

B) Batılılara ticarî ayrıcalıklar verilmesi

C) Azınlıkların bağımsızlık mücadelesi yapması

D) Küçük sanayi atölyelerinin kapatılması

E) Avrupa devletleriyle ittifakların yapılması

8. Milliyetçilik düşüncesi Avrupa'da ulusal nitelikteki devletlerin

kurulması yönünde olumlu etkiler sağlamışken, Osmanlı

Devleti'nin çöküşünü hızlandırmıştır. Bu durum daha çok

Osmanlının hangi özelliğinin bir sonucudur? A) Askeri yapıda oluşunun

B) Çok uluslu olmasının

C) Monarşik yapıda olmasının

D) Teokratik nitelik taşımasının

E) Geniş topraklara sahip olmasının

9. XIX. Yüzyılda; I. Rusya: Balkanlarda kendine bağlı yönetimler kurma, boğazlar

yoluyla sıcak denizlere inme

II. ingiltere: Sömürgelerine giden yollarda (Doğu Akdeniz)

denetimi kurma

III. Fransa: Avrupa'da ve dışında İngiltere’yi dize getirme

çabasında olmuşlardır.

Buna göre, aşağıdaki yargılardan hangisine varılamaz? A) Üç devlet arasında çıkar çatışması vardır.

B) Osmanlı Devleti'nin ömrü kısalmıştır.

C) Fransa'nın en büyük rakibi İngiltere'dir.

D) Rusya, Pan-Slavist politikasını Balkanlarda uygulamaktadır.

E) Boğazlar üzerinde İngiliz-Rus mücadelesi sürmektedir.

10. Osmanlı Devleti’nden ayrılarak ilk bağımsız olan azınlık

Yunanlılardır. Yunanistan hangi antlaşma ile bağımsız

olmuştur?

A) Bükreş B) El Ariş C) Edirne D) Berlin E) Kütahya

11. Avrupa devletleri, Rusya’nın Kutsal Yerler Sorunu’nu bahane

ederek başlattığıKırım Savaşı ve Paris Antlaşması’nda Osmanlı

Devleti’nin yanında yer alarak Rusya’nın daha önceki tarihlerde

kendi lehine bozmaya çalıştığı Avrupa güçler dengesini yeniden

kurmayı amaçlamıştır.

Bu bilgiden yola çıkarak

I. Kırım Savaşı, Avrupalı devletlerin müdahalesi ile uluslararası

bir boyut kazanmıştır

II. Rusya’nın güneye inme politikaları diğer Avrupa ülkelerini

rahatsız etmiştir

III. Devletler arasındaki ilişkileri çıkarlar belirlemektedir.

Yargılarından hangilerine ulaşılabilir?

A) Yalnız I. B) Yalnız II. C) I ve II. D) II ve III. E) I, II ve III.

12. Osmanlı Devleti, Kırım Savaşı sonrasında imzalanan Paris

Antlaşması'na, Avrupalı devletlerin azınlıklarla ilgili bir madde

koymalarını önlemek amacıyla Islahat Fermanı'nı ilan etmiştir.

Buna göre Osmanlı Devleti'nın Islahat Fermanı'nı ilan

etmesinde; I. Avrupalı devletlerin, azınlık sorunlarını bahane ederek iç

işlerine karışacakları endişesi,

II. Toplumdaki demokratikleşme sürecini hızlandırma düşüncesi,

III. Avrupa devletler hukukundan yararlanma isteği,

unsurlarından hangilerinin belirleyici olduğu söylenebilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve III E) I, II ve III

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

E B E C A B E B B C E A

49

KONU KAVRAMA TESTİ-1I 1. Kırım Savaşı sonrasında imzalanan Paris Antlaşması'nda;

- Osmanlı Devleti, bir Avrupa devleti sayılarak Avrupa

hukukundan faydalanacak,

- Topraklarının bütünlüğü, Avrupalı devletlerin garantisi altında

olacaktır, denilmiştir. Bu duruma bakılarak;

I. Avrupalı devletlerin Osmanlı Devleti'nin devamından yana

oldukları,

II. Dinsel farklılıklarının siyasal gelişmelerin gölgesinde kaldığı,

III. Osmanlı Devleti'nde anayasal sisteme geçildiği,

yargılarından hangilerinin doğru olduğu söylenebilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III

2. 1856 Paris Antlaşması’yla, “Karadeniz; tarafsız duruma

getirilecek, bütün devletlerin ticaret gemilerine açık fakat savaş

gemilerine sürekli olarak kapalı olacak, kıyılarında hiçbir tersane

Bulunmayacaktır” kararı alınmıştır. Bu bilgiden yola çıkarak;

I. Rusya’nın güneye inme politikası engellenmek istenmiştir.

II. Bu kararla Rusya ile birlikte Osmanlı Devleti’ne de yenik

devlet muamelesi yapılmıştır.

III. Osmanlının denizcilikte geri kalmasına yol açmıştır.

Yargılarından hangilerine varılabilir?

A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II D) I ve III E) II ve III

3. 1856 Paris Antlaşmasının

I. Osmanlı Devleti’nin toprak bütünlüğü Avrupalı devletlerin

garantörlüğü altında olacak ve bir Avrupa Devleti kabul

edilecektir.

II. Karadeniz, hem Ruslardan hem de Osmanlı’dan arındırılacak,

bölge tarafsız hale getirilecektir.

III. Osmanlı Devleti’nin konferans öncesinde ilan ettiği ve bir dizi

reform ve yenilikler öngören Islahat Fermanı, dikkate alınacak

fakat antlaşmayı imzalayan devletler fermanın uygulanmasına

müdahale etmeyecektir. Maddelerinden hangileri Avrupalı

devletlere Osmanlı Devleti'nin iç işlerine müdahâle

edebilecekleri ortamı hazırlamıştır? A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II D) I ve III E) II ve III

4. 1856 yılında imzalanan Paris Antlaşması' nda "Osmanlı

Devleti'nin toprak bütünlüğü Avrupa devletlerinin ortak garantisi

altında olacaktır" maddesi yer almıştır. Bu madde;

I. Osmanlı Devleti’nin Avrupalı devletlerle ittifak içinde

bulunduğu,

II. Osmanlı Devleti'nin uluslararası etkinliğe sahip bir devlet

olduğu,

III. Osmanlı Devleti'nin varlığını kendi gücüyle koruyamadığı,

yargılarından hangilerinin göstergesi olarak alınabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve III E) II ve III

5. İngiltere, Almanya ve Avusturya 1877-1878 Osman-lı-Rus

Savaşı devam ederken, Rusya'ya karşı Osmanlı Devleti'ne yardım

etmedikleri halde, savaşın sonunda imzalanmış olan Ayastefanos

Antlaşmasının değiştirilmesini istemişlerdir.

Sözü edilen devletlerin Ayastefanos Antlaşması'na karşı

çıkmalarının temel nedeni aşağıdakilerden hangisidir?

A) Balkanlardaki siyasal dengenin Rusya lehine bozulmuş olması

B) Rusya'nın Boğazlar üzerinde yeni haklar elde etmesi

C) Rusya'nın Akdeniz'e donanmasını indirmesi

D) Karadeniz'in tarafsızlığının ortadan kalkması

E) Rusya'nın Doğu Anadolu'da ıslahat yapılmasını istemesi

6. Rusya'nın Akdeniz'e inmesini çıkarlarına uygun bulmayan

İngiltere ve Avusturya Ayastefanos Antlaşması'nın; I. Osmanlının Girit ve Ermeni bölgelerinde ıslahatlar

yapılacaktır,

II. Osmanlı Devleti, Rusya'ya savaş tazminatı ödeyecektir,

III. Karadeniz'den Ege Denizi'ne kadar uzanan büyük bir

Bulgaristan kurulacaktır,

maddelerinden hangileri ile Rusya'nın Akdeniz'e ve

Balkanlara egemen olacağını düşünerek bu antlaşmayı kabul

etmemişlerdir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III

7. I. II. Mahmut'un Mora İsyanı'nı bastıramadığı ge-

rekçesiyle Tepedenli Ali Paşa'yı idam ettirmesi, Mora'da Osmanlı

otoritesini zaafa uğratmıştır.

II. II. Mahmut Dönemi'nde Fransız, İngiliz ve Rus donanması

Navarin'de Osmanlı ve Mısır donanmasını yakmıştır.

Her iki durum aşağıdakilerden hangisine yol açmıştır? A) Arnavutların bağımsız bir devlet kurmalarına

B) Rusların açık denizlere ulaşmasına

C) Yunanistan'ın bağımsızlığını kazanmasına

D) Ayanların varlığının devlet tarafından tanınmasına

E) Tanzimat ve Islahat Fermanları'nın ilân edilmesine

8. Ayastefanos Antlaşması ile kurulan Bulgar Prensliği'nin, Berlin

Konferansı'nda alınan bir kararla elinden alınması öngörülen

topraklarından Makedonya, Osmanlı Devleti'ne iade edilmiş, Doğu

Rumeli'nin yönetimi Hıristiyan bir valiye bırakılarak Osmanlı

Devleti'ne vergi ödemesi koşulu getirilmiştir.

Yukarıda verilen bilgilere göre aşağıdakilerden hangisine

ulaşılamaz? A) Bulgaristan toprak kaybetmiştir.

B) Ayastefanos Antlaşması yürürlüğe girmemiştir.

C) Osmanlı Devleti bazı topraklarını geri almıştır.

D) Ayastefanos Antlaşması'nın koşulları Berlin Konferansında

değişikliğe uğramıştır.

E) Osmanlı Devleti Balkanlardaki topraklarını tamamen

kaybetmiştir.

9. Osmanlı tarihinde ilk uygulanamayan antlaşma Ayastefanos

(Yeşilköy) olarak bilinir.

Ayestefanos Antlaşmasının uygulanmayışında; I. Osmanlı Devleti'nin diplomatik baskı kurması,

II. Bazı devletlerin Rusya'nın genişlemesinden kaygı duyması,

III. Antlaşmanın Osmanlı Mebusan Meclisi tarafından

onaylanması,

durumlarından hangilerinin belirleyici olduğu savunulabilir? A) Yalnız I B)Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III

10. Osmanlı Devleti'nin parçalanma sürecini hızlandıran; I. Rusya'nın Balkanlar'da izlediği Panislavist politikasını

yoğunlaştırması,

II. Ulus devlet anlayışının evrensel boyutta yaygınlaşması,

III. Sanayileşen ülkelerin hammadde ve pazar ihtiyaçlarının

artması,

gelişmelerden hangilerinin, yalnızca siyasal nitelik taşımadığı

söylenebilir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III

11. XIX. yüzyılın ikinci yarısında İstanbul’a gelen Florence

Nightingale aşağıdakilerin hangisinde yaralananlar için

Selimiye Kışlası’nda düzenli ve temiz bir hastane ortamı

meydana getirmiştir? A) 1877-78 Osmanlı Rus Savaşı

B) Trablusgarp Savaşı

C) Yunan İsyanı

D) Mehmet Ali Paşa İsyanı

E) Kırım Savaşı

12.1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşının yenilgiyle sonuçlanmasına

bağlı olarak imzalanan 1878 Berlin Antlaşmasıyla;

I. Sırbistan, Romanya, Karadağ'a bağımsızlık verilmesi

II. Kars, Ardahan, Batum'un Ruslara bırakılması

III. Girit'te ıslahatlar yapılması

kararlaştırıldı.

Bu hükümlerden hangilerinin Rusya'nın uzun

süredir izlemekte olduğu Panslavist politika

doğrultusunda düzenlendiği söylenebilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

D C C C A C C E B C E A

50

KONU KAVRAMA TESTİ-III

1. Tanım: Panislavizm, Rusların Balkanlarda yaşayan Slavları

milliyetçilik fikirleri doğrultusunda ayaklandırma politikasına

denir.

Durum: Osmanlı Devleti ve Avusturya-Macaristan topraklarında

Slavlar yaşamaktadır.

Tanım ile durum ilişkisi dikkate alındığında aşağıdaki

yargılardan hangisine ulaşılabilir?

A) Panislavizm politikası Osmanlı Devleti ile Avusturya -

Macaristan'ın bütünlüğünü tehdit etmektedir.

B) Balkan milletlerinin tamamı Slav ırkından olmadığından

Panislavizm'den etkilenmemişlerdir.

C) Rusya, Akdeniz'e inmek amacıyla Balkan milletlerini

kullanmıştır.

D) Avusturya-Macaristan İmparatorluğu, Avrupa'dan destek

aldığından Osmanlıdan daha güçlüdür.

E) Osmanlı Devleti'nin merkezi otoritesi güçlü bir devlet olduğu

için azınlık ayaklanmalarından etkilenmemiştir.

2. Rusya’nın, Kırım Savaşı’nı ilan etmesinde; I. Kudüs’te ayrıcalıklar elde etmek,

II. Londra Boğazlar Sözleşmesi’ni yürürlükten kaldırmak,

III. Osmanlı’daki ortodoksları himaye etmek

amaçlarından hangileri dinî nitelik taşır? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III

3. İngiltere, Rusya’ya karşı Osmanlı Devleti’nin

toprak bütünlüğünü koruma politikasını ilk kez aşağıdaki

savaşlardan hangisinde terk etmiştir? A) 1828-1829 Osmanlı-Rus Harbi

B) Nizip Savaşı

C) Kırım Harbi

D) 93 Harbi

E) Dömeke Savaşı

4. 93 Harbi’nden sonra ağır koşullar içeren

Ayastefanos Antlaşması’nın imzalanması Osmanlı Devleti’nin

dışında başta İngiltere olmak üzere Avrupalı devletleri de

rahatsız etmiştir.

İngiltere, aşağıdaki topraklardan hangisinin kendisine

bırakılması karşılığında Ayastefanos Antlaşması hükümlerinin

hafifletilmesi konusunda Osmanlı Devleti’ne güvence

vermiştir? A) Kıbrıs

B) Girit

C) Mısır

D) Rodos

E) Musul

5. 1856 yılında imzalanan Paris Antlaşması’nda yer alan; • Osmanlı Devleti’nin bir Avrupa devleti sayılacağı,

• Osmanlı toprak bütünlüğünün Avrupa devletlerinin garantisi

altında olacağı,

• Osmanlı ve Rusya’nın Karadeniz’de savaş ve ticaret gemisi

bulundurmayacağı maddeleri birlikte düşünüldüğünde;

I. Osmanlı Devleti, siyasi gücünü yitirmiştir.

II. Karadeniz Türk gölü olmaktan çıkmıştır.

III. Rusya’nın Osmanlı üzerindeki baskısı sona ermiştir.

yargılarından hangilerine ulaşılabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III

6. Ermeni Meselesi, aşağıdakilerden hangisinden sonra

uluslararası bir sorun olarak ortaya çıkmıştır.

A) Yunan İsyanı veEdirne Antlaşması

B) 93 Harbi ve Berlin Antlaşması

C) Mısır meselesi ve Kütahya Antlaşması

D) Boğazlar meselesi ve Londra Konferansı

E) Kırım Savaşı ve Paris Antlaşması

7. Fransız İhtilali’nin zararlarını en aza indirmek için bir araya gelen

İngiltere, Prusya, Rusya ve Avusturya “Metternich sistemi” diye anılan bir politika oluşturdular. Bu politika ile Avrupa’nın neresinde bir ayaklanma

çıkarsa çıksın hep birlikte hareket edilecek, ayaklanmalar bastırılacaktı.

Buna göre; I. Rusya’nın Balkan uluslarını Osmanlıya karşı kışkırtması,

II. Yunan İsyanına İngiltere ve Rusya’nın destek vermesi,

III. 1815’teAvrupa devletlerinin sınırlarının yeniden çizilmesi

gelişmelerinden hangilerinin, Avrupa Devletlerinin Metternich

sistemine uymadıklarının ve iki yüzlü bir siyaset izlediklerinin

kanıtıdır? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III

8. Berlin Kongresi’nde sadece Ayastefanos Antlaşması’na yeni bir

şekil verilmekle kalınmamış, bozulan Avrupa güçler dengesinin

yerine yeni güçler dengesi kurulmuştur. Bu yeni denge, Avrupalı

büyük devletlerin Osmanlı topraklarını paylaşmasıyla ortaya

çıkmıştır. Ayastefanos Antlaşması ile karşısında sadece Rusya’yı

bulan Osmanlı Devleti, Berlin Kongresi’nde altı büyük devletin

hedefi hâline gelmiştir.

Bu bilgiden yola çıkarak Berlin Kongresi ile ilgili;

I. Paris Abntlaşması ile koruma altına alına Osmanlı Devleti

Berlin Konferansı’ndan sonra dış politikada yalnız bırakılmıştır.

II. Osmanlı Devleti’nin dağılması hızlanmıştır

III. 1856 Paris Antlaşması’nda kabul edilmiş olan “Osmanlı

topraklarının bütünlüğüne saygı ilkesi” Berlin Kongresi'nde yer

almamıştır.

Yargılarından hangilerine varılabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III

9. 1815 Viyana Kongresi ile Avrupa’da oluşturulan

devletlerarası denge

I. Kırım Savaşı,

II. İtalya ve Almanya’nın siyasi birliklerini kurmaları

III. İngiltere’nin Kıbrıs’a yerleşmesi

Gelişmelerinden hangileri ile bozulmuştur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III

10. Avrupa’da siyasi birliğini geç tamamlayan devletlerden biri

olan İtalya’nın siyasi birliği

I. Piyemonte

II. Sardunya

III. Venedik

Devletlerinden hangisinin öncülüğünde sağlanmıştır? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III

11. Aşağıdakilerden hangisinin siyasi birliğini kurması ile

Avrupa’da devletlerarasında bloklaşma başlamıştır.

A) İspanya B) İtalya C) Almanya D) Fransa E) Rusya

12. Avrupa’daki devletler, I. Dünya Savaşı’ndan önce çıkarları

doğrultusunda birbirleri ile yakınlaşmaya ve bloklar oluşturmaya

başlamıştır. Sömürgecilik faaliyetleriyle çok güçlenen İngiltere bir

grubun; siyasi birliğini geç tamamlayan ve sömürgecilik yarışına

katılan Almanya ise diğer grubun öncülüğünü yapmıştır.

Avusturya-Macaristan ve İtalya, çıkarları doğrultusunda Almanya

ile 1882’de yakınlaşarak anlaşmış ve bu birlikteliğe Üçlü İttifak

(Bağlaşma Devletleri) adı verilmiştir. Bağlaşma Devletleri’ne karşı

İngiltere, 1904’te Fransa ile 1907’de de Rusya ile bir sözleşme

yapmıştır. Böylece İngiltere, Fransa ve Rusya arasında Üçlü İtilaf

(Anlaşma Devletleri) meydana gelmiştir

Avrupa’da ortaya çıkan bu bloklaşmanın;

I. Dünya savaşına giden sürecin başlaması

II. Avrupa’da siyasetin gerginleşmesi

III. Rusya’nın yalnızlaşması

Sonuçlarından hangilerine yol açması beklenir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

A D D A E B D E D A C D

51

3.4. OSMANLI-RUSYA REKABETİ (1768-1914)

Osmanlı Devleti’nin XVI. yüzyıldan itibaren çatıştığı

Habsburglar ve Safevilerin yerini, XVIII. yüzyılın başından

itibaren Rusya almıştır.

Osmanlı ve Rusya Arasında Yapılan Savaşlar ve Antlaşmalar

Savaş Antlaşma

1768-1774 Savaşı Küçük Kaynarca Antlaşması

1787-1792 Savaşı Yaş Antlaşması

1807-1812 Savaşı Bükreş Antlaşması

1828-1829 Savaşı Edirne Antlaşması

1853-1856 Savaşı Paris Antlaşması

1877-1878 Savaşı (93 Harbi) Ayastefanos Antlaşması

1877-1878 Savaşı (93 Harbi) Berlin Antlaşması

XVIII. yüzyıldan itibaren Rusya, sıcak denizlere inme

politikasını uygulamıştır.

Bu politika gereği Karadeniz’e inerek Boğazları ele geçirmek

isteyen Rusya böylece sıcak denizlere açılmayı amaçlamıştır.

Ayrıca Balkanlarda nüfuzunu genişletmek için de milliyetçilik

akımından faydalanarak Panslavizm politikasını uygulamıştır.

Rusya, hedeflediği politikalar doğrultusunda gerçekleştirdiği

mücadelelerle Osmanlı Devleti aleyhinde kazanımlar sağlamıştır.

Boğazlar Sorunu

Osmanlı Devleti, 1774 Küçük Kaynarca Antlaşması’yla

Rusya’ya ve diğer Avrupalı devletlere Boğazlardan ticari geçiş

hakkı vermek zorunda kalmıştır.

Böylece Rusya, ilk defa Karadeniz’e çıkma ve serbestçe

ticaret yapma hakkı elde etmişti.

Rusya’ya verilen bu haklar nedeniyle Karadeniz “Türk

Gölü” olma özelliğini kaybetmiş ve Boğazlar artık devletlerarası

hukukun konusu olmaya başlamıştır.

Napoleon’un 1798’de Mısır’ı işgal etmesi üzerine Rus savaş

gemileri ilk defa Boğazlardan serbestçe geçmiş ve Akdeniz’e

açılarak Osmanlı Devleti ve İngiltere’yle beraber Fransa'ya karşı

savaşmıştır.

Osmanlı Devleti, İngiltere ile 1809'da imzaladığı Kal’a-i

Sultaniyye (Çanakkale) Antlaşması’yla barış zamanında

Boğazların yabancı savaş gemilerine kapatılacağını İngiltere’ye

kabul ettirmiştir.

Mehmet Ali Paşa İsyanı’nda Rusya’nın İstanbul

Boğazı’ndan geçerek Osmanlı Devleti'ne yardım etmesi ve

Mehmet Ali Paşa’nın durdurulması nedeniyle İngiltere, Mısır

Sorunu’yla ilgilenmeye başlamıştır.

1833 Kütahya Antlaşması

II. Mahmud Dönemi’nde Mehmet Ali Paşa ile imzalanmış ve

devleti tehdit eden tehlike geçici olarak önlenmiştir.

1833 Hünkâr İskelesi Antlaşması

Osmanlı Devleti ile Rusya arasında imzalanmıştır.

Sekiz yıl geçerli olacak bu antlaşma ile taraflar tehlike anında

birbirlerine yardım etmeyi kabul etmiştir.

Böylece Rusya, Boğazlardan gelecek bir tehlikeye karşı

korunmuş ve Boğazların kontrolünde söz sahibi olmuştur.

Bu yüzden Avrupa devletleri, Hünkâr İskelesi Antlaşması’nı

büyük bir tepkiyle karşılamıştır.

1839’da Mısır Meselesi tekrar silahlı bir hesaplaşmaya

dönüşmüş ve Osmanlı ordusu Nizip Savaşı’nda Mısır kuvvetlerine

mağlup olmuştur.

Hünkâr İskelesi Antlaşması gereği Rusya’nın Boğazlara

inerek Osmanlı Devleti’ni koruma hakkını kalkışmasını

engellemek için İngiltere harekete geçerek Londra’da bir

konferans toplanmasını sağlamıştır.

1840 Londra Konferansı ve Londra Antlaşması

Sebebi:

Rusya’nın boğazlara inmesine engel olmak.

Bu konferansa;

İngiltere, Osmanlı, Avusturya, Fransa, Rusya ve Prusya

katılmıştır.

NOT: Konferans sonunda imzalanan 1840 Londra

Antlaşması’yla Mehmet Ali Paşa’ya Mısır valiliği verilmiş ve

Mısır Meselesi çözülmüştür.

1841 Londra’da Boğazlar Konferansı ve Londra Boğazlar

Antlaşması

Sebebi:

1833 Hünkâr İskelesi Antlaşması’nın süresinin de dolması.

Bu konferansa:

İngiltere, Fransa, Rusya, Avusturya ve Prusya temsilcileri

katılmıştır.

NOT: Konferans sonunda 1841 Londra Boğazlar Antlaşması

imzalanmıştır.

Bu antlaşmayla;

Osmanlı Devleti’nin barış zamanında Boğazları yabancı savaş

gemilerine kapalı tutması kabul edilmiştir.

Böylece Boğazlardan geçiş sadece Osmanlı hukuk kuralları

veya Osmanlı Devleti ile diğer devletlerarasında yapılan ikili

antlaşmalarla düzenlenmesi aşamasından çıkmıştır.

Artık Boğazlardan geçiş uygulaması, uluslararası bir statü

kazanmıştır.

Reval Görüşmeleri ve Balkanlar

Reval Görüşmeleri:

İngiltere Kralı VII. Edward (Edvırd) ile Rus Çarı II.

Nikola’nın (Nikola) 1908’de Reval Limanı’nda bir araya gelerek

Osmanlı’yı paylaştığı görüşmelere verilen isim.

Osmanlı Devleti’nin meşrutiyeti ikinci defa ilan etmesindeki

en büyük dış etken Reval Görüşmeleri olmuştur.

II. Meşrutiyet’in ilanından sonra Bulgaristan, Osmanlı

Devleti’nin hâkimiyetinden çıkmıştır.

Böylece Balkanlarda Osmanlı Devleti egemenliğinde sadece

Arnavutluk ve Makedonya kalmıştır.

I.Balkan Savaşı(1912)

I. Balkan Savaşı’nın çıkmasında Rusya’nın takip ettiği

Panslavizm politikası ve Balkanları paylaşma konusunda Rusya ile

Avusturya arasında yaşanan rekabet de etkili olmuştur.

Osmanlı Devleti’nin Trablusgarp’ta İtalya ile savaştığı sırada

Bulgaristan, Yunanistan, Sırbistan ve Karadağ birleşerek 1912

yılında Osmanlı Devleti’ne savaş ilan etmiştir.

I. Balkan Savaşı öncesinde Rumeli’deki kuvvetlerinin bir

kısmını terhis eden Osmanlı Devleti, zayıf duruma düşmüştür.

I. Balkan Savaşı’na hazırlıksız bir şekilde giren Osmanlı

ordusu, Balkan devletleri karşısında bütün cephelerde yenilgiye

uğramıştır.

Arnavutluk da bağımsızlığını ilan etmiştir.

Avrupalı devletlerin araya girmesiyle Londra Barış

Konferansı toplanmıştır.

Konferans sürecinde Osmanlı Devleti Edirne, Yanya ve

İşkodra’yı kaybetmiştir.

I. Balkan Savaşı, 30 Mayıs 1913’te imzalanan Londra

Antlaşması’yla sona ermiştir.

Londra Antlaşması’na göre;

Midye-Enez hattı Osmanlı-Bulgar sınırı olmuştur.

Trakya ve Edirne Bulgaristan’a bırakılmıştır.

Güney Makedonya, Selanik ve Girit Yunanistan’a verilmiştir.

Sırbistan, Kuzey ve Orta Makedonya’yı almıştır.

Silistre ise Romanya’ya bırakılmıştır.

Arnavutluk’un bağımsızlığı kabul edilmiştir.

52

II. Balkan Savaşı (1913)

Sebepleri:

Londra Antlaşması’nın, Balkan devletlerini tatmin etmemesi,

Özellikle Bulgaristan’ın savaştan büyüyerek çıkması,

Yunanistan ve Sırbistan’ın ittifak yapması üzerine

Bulgaristan, 29 Haziran 1913’te Yunanistan ve Sırbistan’a savaş

açmıştır.

Bulgaristan’dan Dobruca’yı isteyen Romanya da savaşa

girmiştir.

Bu durumdan istifade eden Osmanlı Devleti de Edirne’yi

kurtarmak üzere harekete geçmiştir.

Tüm cephelerde mağlup olan Bulgaristan barış istemiş ve

1913’te Osmanlı Devleti ile Bulgaristan arasında İstanbul

Antlaşması imzalanmıştır.

1)İstanbul Antlaşması(1913)

II.Balkan Savaşı sonunda Osmanlı Devleti ile Bulgaristan

arasında imzalanmıştır.

Bu antlaşmayla; Edirne, Osmanlı Devleti’ne geri verilmiş,

Türk-Bulgar sınırı olarak Meriç Nehri kabul edilmiştir.

2)Atina Antlaşması (1913)

II.Balkan Savaşı sonunda Osmanlı Devleti ile Yunanistan

arasında imzalanmıştır.

Bu antlaşmayla; Osmanlı Devleti Girit’in Yunanistan’a ait olduğunu resmen

kabul etmiştir.

I.Dünya Savaşı Öncesi Osmanlı Devleti’nin İttifak Arayışları

Osmanlı Devleti, I. Dünya Savaşı öncesinde ilk olarak

İngiltere’ye ittifak teklifinde bulunmuştur.

Ancak İngiltere, Yakın Doğu’daki çıkarları için Rusya ile

ortak hareket etmeye başlamıştır.

Gerek Reval Görüşmeleri’nde alınan kararlar gerekse

Rusya’nın uygulamak istediği politikaların Osmanlı topraklarından

geçmesi, İngiltere’nin Osmanlı Devleti ile ittifakını zora

sokmuştur.

İngilizler, Osmanlı Devleti’nin tarafsız bir tutum izlemesi

gerektiğini ifade etmiştir.

Osmanlı Devleti, I. Dünya Savaşı öncesinde Rusya’ya da

ittifak teklifinde bulunmuş fakat olumsuz yanıt almıştır.

Osmanlı Devleti; Rusya ve İngiltere’ye karşı Fransa’nın

desteğini almaya çalışmıştır.

Fransa, ittifak konusunda tek başına bir şey yapamayacağını

ve bu konuyu müttefikleriyle de müzakere etmeleri gerektiğini

belirterek olumsuz yanıt vermiştir.

Almanya ile Osmanlı Devleti arasında II. Abdülhamid

Dönemi’nden itibaren iyi ilişkiler kurulmuştur.

Sadrazam Said Halim Paşa, 28 Temmuz 1914’te

Almanya’nın İstanbul Büyükelçisi Wangenheim’ı

(Vangenhaym)çağırarak Rusya’ya karşı Almanya’yla gizli bir

ittifak yapmak istediklerini ve bununla Üçlü İttifak’a dâhil

edilmeyi beklediklerini bildirmiştir.

Almanya ile Osmanlı Devleti arasında 2 Ağustos 1914’te

ittifak antlaşması imzalanmış ve aynı gün Osmanlı Devleti genel

seferberlik ilan etmiştir.

53

KONU KAVRAMA TESTİ-I

1. Osmanlı Devleti’nin XVI. yüzyıldan itibaren çatıştığı Habsburglar ve Safevilerin yerini, XVIII. yüzyılın başından itibaren hangi devlet almıştır?

A) İngiltere B) Fransa C) Rusya D) İtalya E) İsveç

2. XVIII. yüzyıldan itibaren sıcak denizlere inmek isteyen

Rusya Osmanlı Devleti’ne karşı

I. Pan Ortodoksluk

II. Panslavizm

III. Kutsal yerler sorunu

Durumlarından hangilerini hedefleri doğrultusunda

kullanmıştır? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III

3. Mısır ve boğazlar sorunlarını çözemeyen Osmanlı Devleti, başta

İngiltere olmak üzere Batılı büyük devletlerin sempatisini

kazanmak istemiştir. Bu amaçla İngiltere ile 1838 tarihli bir ticaret

antlaşması imzalanmış ve 1839'da Tanzimat Fermanı ilan

edilmiştir.

Yalnız bu bilgiye dayanarak; I. Osmanlı Devleti diplomatik ilişkilerde tek başına hareket

etmektedir,

II. Ekonomik ayrıcalıklar dış politikada koz olarak

kullanılmıştır,

III. Yeni düzenlemelerde yabancı devletlerin etkisi yoktur,

yargılarından hangilerine ulaşılabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I ve III

4. Osmanlı Devleti; I. 1798'de Fransa'ya karşı İngiltere ve Rusya ile,

II. 1804'de Rusya'ya karşı Fransa ile,

III. 1833'de Mehmet Ali Paşa'ya karşı Rusya ve İngiltere ile iş

birliği içine girmiştir,

Bu durum aşağıdakilerden hangisinin bir göstergesidir? A) İhtilâlci fikirlerin yayılmasının önlendiğinin

B) Kendi gücü ile koruyamadığı çıkarlarını başkalarının desteği

ile korumaya çalıştığının

C) Uluslararası barış ve güvenliğe katkıda bulunmanın

önemsendiğinin

D) Fransa'nın Akdeniz'de üstünlük kurma çalışmalarının

engellendiğinin

E) Alman yayılmacılığının etkisinin giderek arttığının

5. Osmanlı Devleti'ne ait olan; I. Boğazlar üzerinde, İngiltere ile Rusya arasında,

II. Balkan toprakları üzerinde, Rusya ile Avusturya arasında,

III. Mısır üzerinde, İngiltere ile Fransa arasında,

IV. Irak üzerinde, İngiltere ile Almanya arasında mücadeleler

yaşanmıştır,

Bu durum aşağıdakilerden hangisine kanıt olarak

gösterilebilir? A) Osmanlı topraklarının stratejik öneminin devletlerarası çıkar

çatışmalarına yol açtığına

B) Osmanlı Devleti'nde hukuk birliğinin olmamasının Avrupalı

devletlerin Osmanlı içişlerine karışmasına yol açtığına

C) Sanayileşen devletlerin Osmanlı Devleti'nden hammadde

ihtiyaçlarını karşıladığına

D) Avrupalı devletlerin Osmanlı Devleti'ndeki azınlık

ayaklanmalarını kışkırttığına

E) Osmanlı aydınlarının demokratikleşmeyi sağlamak için

yönetime baskı yaptığına

6. Osmanlı Devleti'nin; Askeri ve ekonomik açıdan zayıflaması Büyük devletlerin

yayılmacı siyasetleri İmparatorluğun çok uluslu bir nitelik taşıması

özelliklerinin XIX. yüzyılda hangi gelişmeye neden olduğu ileri

sürülebilir? A) Islahatların başarı ile sürdürülmesine

B) Devletin teknik açıdan güçlendirilmesine

C) Yabancıların devletin iç işlerine karışmasına

D) Sömürgecilik hareketinin doğmasına

E) Avrupa ile ilişkilerin kesilmesine

7. 1841 tarihinde Londra'da toplanan konferansta, Osmanlı

Devleti'nin egemenliği altında bulunan boğazlarla ilgili kararlar

alınmıştır.

Boğazlar konusunun Londra Konferansı'nda görüşülmesi; I. Osmanlı Devleti, Avrupa devletler hukukundan

yararlanmaktadır,

II. Osmanlı Devleti'nin boğazlar üzerindeki kesin egemenliği

sona ermiştir,

III. Osmanlı Devleti'nin egemenlik haklarına müdahale

edilmektedir,

yargılarından hangilerinin göstergesi olarak alınabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III

8. Rusya'nın Osmanlı Devleti ile imzaladığı Hünkar İskelesi

Antlaşması'nı çıkarlarına uygun bulmayan ingiltere ve Fransa,

Osmanlının bir iç sorunu olan Mısır Sorunu'nun çözümü için

Londra'da bir konferans toplanmasını sağlamışlardır.

Bu durum Osmanlı Devleti'nin; I. Kendi kendine yeterli olduğu,

II. Diplomatik etkinliğinin bulunduğu,

III. İç sorunlarını çözmede yetersiz kaldığı,

gibi durumlardan hangilerini yaşamakta olduğunun kanıtı

olarak alınabilir? A) Yalnız I ) Yalnız II C) Yalnız III D) II ve III E) I, II ve III

9. 1841 yılında Osmanlı egemenliği altındaki boğazlar konusunun

görüşüldüğü Londra Konferansı'nda kurduğu sömürge

imparatorluğunu korumak isteyen ingiltere ile Doğu Akdeniz'de

yeni çıkarlar elde etmeye çalışan Rusya karşı karşıya gelmiştir.

Bu durum Osmanlı Devleti ile ilgili; I. Uluslararası politikada etkin bir devlet konumundadır,

II. Toprakları üzerinde devletlerin çıkar çatışmaları

yaşanmaktadır,

III. Varlığını sürdürmede Almanya'nın desteğine ihtiyaç

duymuştur,

yargılarından hangilerinin göstergesi olarak alınabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III

10. İngiltere'nin Mısır Valisi Mehmet Ali Paşa isyanı'nda

Osmanlı Devleti'nin yanında yer almasının; I. Akdeniz'deki çıkarlarını korumak,

II. Mısır'ın güçlenerek Akdeniz'e egemen olmasını engellemek

III. Osmanlı - Mısır savaşını önleyerek dünya barışına katkı

sağlamak

gibi nedenlerden hangilerini gerçekleştirmeye yönelik olduğu

savunulabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III

11. Osmanlı Devleti'nin bir iç sorunu sayılan Mısır isyanının,

bir Avrupa sorunu haline gelmesinin nedeni nedir? A) ) Osmanlı padişahı II. Mahmut'un isyanı bastıramayınca

B) Rusya'dan yardım istemesi

ingiltere, Fransa ve Rusya'nın Navarin'de Osmanlı donanmasını

yakması

C) Mısır valisi Mehmet Ali Paşa'nın Osmanlı Devleti'ne ödemesi

gereken vergiyi ödememesi

D) Mısır ordularının, Osmanlı ordusunu Konya'da yenilgiye

uğratması

E) Sırpların, Rusya'nın kışkırtması sonucu ayaklanması

12. Osmanlı Devleti'nde yaşayan gayrimüslim azınlıklar bütün

haklarını Osmanlı ile Rusya arasında imzalanmış olan

antlaşmalarla elde etmişlerdir. Yalnız bu bilgiye dayanarak;

I. Osmanlı Devleti uluslararası ilişkilerde güçlü bir devlet

konumundadır,

II. Osmanlı ülkesinde yaşayan azınlıklar Rusya tarafından

desteklenmektedir,

III. Osmanlı Devleti'nin Balkan egemenliği sona ermiştir,

yargılarından hangilerine ulaşılabilir? A) Yalnız l B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

C E B B B C E C B D A B

54

KONU KAVRAMA TESTİ-II

1. Bilgi : Rusya Balkanlarda Slav birliğini sağlamaya

çalışmaktadır.

Durum : İngiltere, Reval görüşmeleri sonucunda Rusya'yı

Balkanlarda serbest bırakmıştır.

Balkanların XIX. yüzyıldaki genel durumu düşünüldüğünde,

yukarıdaki durumun aşağıdaki devletlerden

hangisini olumsuz etkilediği söylenebilir? A) Avusturya-Macaristan B) Romanya C) Bulgaristan

D) Arnavutluk E) Yunanistan

2. - İttihat ve Terakki Cemiyeti ile bu cemiyete bağlı subayların

çalışmaları sonucunda II. Abdülhamit 1908'de ikinci kez

meşrutiyet ilan etmek zorunda kalmıştır.

- II. Meşrutiyet'in ilanını izleyen günlerde Avusturya Bosna-

Hersek'i topraklarına katarken, Bulgaristan da bağımsızlığını ilan

etmiştir.

Yukarıdaki bilgiler değerlendirildiğinde aşağıdaki

genellemelerden hangisine ulaşılamaz? A) II. Abdülhamit halkın yönetime katılmasından yana değildir.

B) Meşrutiyet birtakım iç karışıklıklar sonucu ilan edilmiştir.

C) Bazı devletler Osmanlı Devleti'nin iç sorunlarından

yararlanmışlardır.

D) İttihat Terakki Cemiyeti Meşrutiyetin ilanında etkili bir rol

üstlenmiştir.

E) Meşrutiyet rejimine karşı yoğun bir siyasi muhalefet

oluşmuştur.

3. Osmanlı Devleti'nde, 13 Nisan 1909'da İstanbul'da meşrutiyet

yönetimine karşı bir ayaklanma çıkmıştır. Halkın bir bölümünün

de katıldığı bu ayaklanma Hareket Ordusu tarafından

bastırılmıştır. Bu bilgiler dikkate alındığında, aşağıdakilerden

hangisi söylenemez? A) Halkın bir bölümü meşruti yönetime karşıdır.

B) Azınlıklar yönetimde etkili olmak istemiştir.

C) Yönetimle ilgili sorunlar yaşanmıştır.

D) Halk arasında görüş ayrılıkları vardır.

E) Ordu yenilik taraftarıdır.

4. 1909’da Kanun-i Esasi'de yapılan bir değişiklikle; "Meclis-i

Mebusan'ın güvenini alamayan bir başbakan, bakanlar kuruluyla

birlikte istifa eder." hükmü getirilmiştir.

Anayasadaki bu değişiklik aşağıdakilerden hangisini

gerçekleştirme amacına yöneliktir? A) Siyasi ayrılıklara son verilmesi

B) Sosyal adaletin sağlanması

C) Kanunların kısa sürede çıkarılması

D) Yürütmenin meclis denetimine alınması

E) Yargı organlarının bağımsız karar vermesi

5. İtalya, sömürge elde etmek ve hammadde ihtiyacını

karşılamak amacıyla kendisi için stratejik önem taşıyan

Trablusgarp'a saldırmadan önce Avrupa devletlerinin onayını

almıştır.

Bu durum aşağıdakilerden hangisinin kanıtıdır?

A) İtalya sanayileşme sürecini tamamlamamıştır.

B) İtalya Osmanlı Devleti'nin askeri gücünden çekinmektedir.

C) İtalya yayılmacı politikalarına Avrupa devletlerinin tepki

göstermesinden çekinmektedir.

D) İtalya'nın donanma gücü yetersizdir.

E) İtalya sınırlarını barışçı yollarla genişletmek istemektedir.

6. I- Osmanlı Devleti'nin Kuzey Afrika'daki son topraklarını

kaybetmesi

II. Osmanlı Devleti'nin Atina Antlaşması"nı imzalaması

III. Osmanlı Devleti'nin On İki Adayı geçici olarak İtalya'ya

bırakması

IV. On İki Ada'nın Yunanlılara geçmesi

V. Osmanlı Devleti'nin Akdeniz'deki egemenliğinin sona ermesi

gibi gelişmelerden hangileri, Trablusgarp Savaşı'nın

sonuçlarıyla ilgilidir? A) I ve V B) II ve III C) I ve IV D) III ve V E) I ve III

7. Osmanlı Devleti'ni Balkanlardan atmak amacıyla

Rusya'nın da kışkırtmaları sonucu, ittifak yapan devletler

aşağıdakilerden hangisinde birlikte verilmiştir? A) Sırbistan-Arnavutluk-Yunanistan-Karadağ

B) Arnavutluk-Yunanistan-Romanya-Bulgaristan

C) Yunanistan-Bulgaristan-Sırbistan-Romanya

D) Romanya-Arnavutluk-Karadağ-Yunanistan

E) Yunanistan-Bulgaristan-Karadağ-Sırbistan

8. XX. yüzyıl başlarında ortaya çıkan aşağıdaki

gelişmelerden hangisi "Osmanlı Devleti'nin sınırlarının

daraldığına" kanıt olarak gösterilemez?

A) Trablusgarp'ın İtalya tarafından işgal edilmesi

B) Bulgar Krallığı'nın bağımsızlık ilan etmesi

C) Avusturya'nın Bosna-Hersek'i topraklarına kattığını

açıklaması

D) İttihat ve Terakki Fırkası'nın Bab-ı Ali Baskını ile yönetime el

koyması

E) Balkan Savaşlarının kaybedilmesi

9. I. Balkan Savaşı sonunda Londra Antlaşması'yla Osmanlı

Devleti'nin batı sınırı Midye-Enez çizgisi olarak belirlenmiş, en

fazla toprağı Bulgaristan almıştır. Buna tepki gösteren Balkan

devletleri Bulgaristan'a savaş açmıştır. Bundan faydalanan

Osmanlı Devleti Doğu Trakya'yı geri almış ve İstanbul

Antlaşması'nda batı sınırı Meriç Irmağı olarak belirlenmiştir.

Bu durum Balkan Savaşlarıyla ilgili olarak aşağıdakilerden

hangisini kanıtlamaktadır? A) Balkan savaşlarında en karlı çıkan devlet Bulgaristan'dır.

B) I. ve II. Balkan savaşları aynı devletler arasında olmuştur.

C) I. Balkan Savaşı'nın sonuçları II. Balkan Savaşı'nın çıkmasına

ortam hazırlamıştır.

D) Osmanlı Devleti Balkanlardaki otoritesini yeniden kurmuştur.

E) Balkanlarda kalıcı barış sağlanmıştır.

10. Osmanlı Devleti'nin I. Balkan Savaşı sonunda imzaladığı

Londra Antlaşması'nın bazı kararları şunlardır:

- Osmanlı Devleti Midye-Enez çizgisinin doğusuna çekilecektir.

- Arnavutluk ve Ege Adaları'nın durumu Avrupalı devletlerin

kararına bırakılacaktır.

Bu bilgilere göre, aşağıdakilerden hangisi savunulamaz? A) Osmanlı Devleti Ege Denizi'ndeki üstünlüğünü korumaktadır.

B) Osmanlı Devleti büyük devletlerin baskısı altındadır.

C) Osmanlı Devleti topraklarını koruyamayacak kadar

güçsüzdür.

D) Büyük devletlerin Balkanlardaki siyasi etkileri artmıştır.

E) Osmanlı Devleti Doğu Trakya'yı kaybetmiştir.

11. Osmanlı Devleti'nin Balkan Savaşları sonunda imzaladığı

antlaşmalarda Balkan ülkelerinde yaşayan Türklere mülkiyet,

eğitim, kültür ve dil konularında bazı ayrıcalıklar sağlanmıştır.

Bu durum, aşağıdakilerden hangisinin bir göstergesidir? A) Savaşı Osmanlı Devleti'nin kazanamadığının

B) Azınlık haklarının korunduğunun

C) Balkan devletlerinin Osmanlılara karşı birlikte hareket

ettiğinin

D) İnsan hakları kavramının önemini kaybettiğinin

E) Osmanlı Devleti'nin yıkılma sürecine girdiğinin

12. Aşağıdakilerden hangisi Balkan Savaşları'nın

nedenlerinden biri değildir? A) Osmanlı Devleti'nin Balkanlardan atılmak istenmesi

B) Rusya'nın kışkırtmaları

C) Rusya'nın İngiltere tarafından Balkanlarda serbest bırakılması

D) Balkanlarda yaşayan halkın bağımsızlık kazanmak istemesi

E) Osmanlı ordusunun güçsüz olması

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

A E B D C E E D C A B D

55

KONU KAVRAMA TESTİ-III

1. XX. yüzyıl başlarında Almanya ve İtalya; siyasi, askeri ve

sanayi alanında gelişmelerini tamamlamış ve Avrupa kıtasında

etkili birer devlet konumuna gelmişlerdi.

Aşağıdakilerden hangisi, bu gelişmelerin sonuçlarından

biri değildir? A) Osmanlı Devleti'nin Kuzey Afrika'daki varlığı sona ermiştir.

B) İngiltere, Rusya ve Fransa'yla Almanya'ya karşı ittifak

kurmuştur.

C) Sömürgecilik; yarışı hızlanmıştır.

D) Silahlanma yarışı hız kazanmıştır.

E) Osmanlı Devleti kaybettiği toprakların önemli bölümünü geri

almıştır.

2. Osmanlı Devleti'nin XIX. yüzyıl sonlarından itibaren Almanya

ile yakınlaşma politikası izlemesinin temel nedenlerinden biri de

"İngiltere ve Fransa'nın Osmanlı Devleti'nin toprak bütünlüğünü

koruma politikalarını terk ederek bu toprakları işgal etmeye

başlamaları ve Osmanlı Devleti'nin toprak kaybetmesinde etkili

olmalarıdır."

Aşağıdakilerden hangisi bu durumun göstergelerinden

biri değildir? A) İngiltere'nin Kıbrıs'a yerleşmesi

B) Girit'e özerklik verilmesi

C) Avusturya'nın Bosna-Hersek'i topraklarına katması

D) Rusya'nın, Reval Görüşmeleri sonucunda Balkanlarda serbest

bırakılması

E) Balkan Savaşları sonunda Ege Adaları'nın Yunanistan'a

bırakılması

3. ittihat ve Terakki tarafından oluşturulan Hareket

Ordusu'nun amacı aşağıdakilerden hangisidir? A) Balkanlardaki ayaklanmaları bastırmak

B) 31 Mart Ayaklanması'nı bastırmak

C) Meşrutiyetin ilanını sağlamak

D) Sırp Ayaklanması'nı bastırmak

E) II. Abdülhamit'i tahttan indirmek

4. XX. yüzyılın başlarından itibaren Makedonya sorunu

Balkanlardaki bunalımı tırmandırdı. Avrupa devletleri bu bölge

ile yakından ilgilenmeye başladı. Rus çarı ile İngiltere kralı

Reval'de buluşarak Osmanlı Devleti'nin durumunu, Boğazlar

meselesini ve Balkanların geleceğini görüştü.

Osmanlı Devleti'nin yukarıdaki gelişmeler karşısında

içişlerine karışılmasını engellemek amacıyla aşağıdakilerden

hangisini gerçekleştirdiği söylenebilir? A) Meşrutiyet ilan edildi.

B) Avrupa devletleriyle savaşlara son verildi.

C) Siyasal partiler kuruldu.

D) Balkan devletlerinin bağımsızlığı tanındı.

E) Türkçülük politikası izlendi.

5. II. Meşrutiyetin ilanından memnun olmayan çevrelerin

kışkırtmasıyla İstanbul'da 13 Nisan 1909'da 31 Mart Olayı adı

verilen ayaklanma çıktı.

31 Mart ayaklanmasının bastırılmasının Osmanlı devlet

yönetimi açısından ortaya çıkardığı sonuç aşağıdakilerden

hangisi olmuştur? A) Hükümet ile Meclis-i Mebusan arasındaki anlaşmazlıklar

giderildi.

B) Halkın görüşlerini yansıtabilmesi için partilerin kurulması

kararlaştırıldı.

C) Padişahın bazı yetkileri kısıtlanarak Meclisin yetkileri

artırıldı.

D) Devletin teokratik yapısında düzenlemeler yapıldı.

E) Osmanlı ordusunun modernleştirilmesine karar verildi.

6. Osmanlı Devleti I. Balkan Savaşı sonunda, aşağıdakilerden

hangisini imzalamak zorunda kalmıştır? A) Atina Antlaşması B) Londra Antlaşması

C) Bükreş Antlaşması D) Uşi Antlaşması

E) İstanbul Antlaşması

7. İtalya, 1911'de Osmanlı Devleti'ne savaş ilan ederek

Trablusgarp'a asker çıkarmaya başladı. Osmanlı Devleti'nin

Trablusgarp'da az sayıda askeri vardı. Buraya İtalyan donanması

engel olduğu için denizden; İngiltere, Mısır'dan geçiş izni

vermediği için karadan yardım gönderilemiyordu.

Bu bilgilere göre, aşağıdaki yargılardan hangisine yarılamaz? A) Osmanlı Devleti'nin bölgedeki gücü zayıflamıştır.

B) İtalya Akdeniz'de güçlenmiştir.

C) Osmanlı Devleti'nin toprak bütünlüğü tehlikeye girmiştir.

D) İngiltere İtalya'ya siyasi destek sağlamıştır.

E) İtalya ile Osmanlı Devleti arasındaki savaşlar uzun süre

devam etmiştir.

8. I. Balkan Savaşı'nda dört devlete karşı mücadele eden

Osmanlı Devleti'nin bu savaştan yenilgiyle çıkmasında

aşağıdakilerden hangisinin etkisi yoktur? A) Almanya'nın Balkan devletlerine yardım etmesi

B) Savaş için yeterli hazırlıkların yapılmaması

C) Orduda particilik mücadelesinin yaşanması

D) Bazı komutanların etkisiz duruma getirilmesi

E) Bazı birliklerin terhis edilmesi

9. II. Balkan Savaşı'nın nedeni aşağıdakilerden hangisidir? A) Arnavutluk'un bağımsızlığını ilan etmesi

B) Bulgaristan'ın Ege kıyılarına kadar genişlemesi

C) Yunanistan'ın Girit'i alması

D) Bütün devletlerin Boğazlardan serbestçe yararlanmaya

başlaması

E) Karadağ ile Sırbistan arasında sınır anlaşmazlığının çıkması

10. Aşağıdakilerden hangisi Trablusgarp Savaşı ile ilgili

doğru bir bilgi değildir? A) İtalya, Trablusgarp'ı işgal etmeden önce İngiltere ve

Fransa'nın onayını almıştır.

B) Balkanlarda savaş belirtilerinin ortaya çıkması üzerine,

Osmanlı Devleti İtalya ile antlaşma imzalamak zorunda

kalmıştır.

C) Uşi Antlaşması ile Ege Adaları Yunanistan'a bırakılmıştır.

D) Osmanlı Devleti Kuzey Afrika'daki son topraklarını

kaybetmiştir.

E) Osmanlı Devleti Trablusgarp'a asker gönderememiştir.

11. I. Balkan Savaşı'na katılmayan Romanya II. Balkan Savaşı

başlayınca bu savaşa katıldı.

Romanya'nın II. Balkan Savaşı'na katılma amacı

aşağıdakilerden hangisidir? A) Makedonya'yı ele geçirmek

B) Osmanlı-Alman ittifakını engellemek

C) Avusturya ile birlikte hareket edebilmek

D) Osmanlı kuvvetlerinin ilerlemesini önlemek

E) Bulgaristan'ın büyümesini engellemek

12. Osmanlı İmparatorluğu özellikle 1878 Berlin Antlaşmasından

sonra hızlı bir dağılma dönemine girmiştir. 1914 yılına

gelindiğinde Doğu Trakya hariç, Balkanlarda ve Kuzey

Afrika'daki tüm topraklar kaybedilmiştir.

Osmanlı Devleti'nin hızla dağılmasının en önemli nedeni

aşağıdakilerden hangisidir? A) Rusya ve diğer Avrupa devletlerinin Osmanlı Devleti'ne karşı

ortak politika izlemeleri

B) Ülkede baskıcı bir yönetimin uygulanması

C) İttihat ve Terakki yönetiminin dış politikadaki yanlış

uygulamaları

D) Devlet adamları ve padişahların yetersizliği

E) Yönetim kadrolarında parti çekişmeleri yaşanması

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

E C B A C B E A B C E A

56

3.ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTİ-I 1. I. II. Mahmut'un Mora İsyanı'nı bastıramadığı gerekçesiyle

Tepedenli Ali Paşa'yı idam ettirmesi, Mora'da Osmanlı otoritesini

zaafa uğratmıştır.

II. II. Mahmut Dönemi'nde Fransız, İngiliz ve Rus donanması

Navarin'de Osmanlı ve Mısır donanmasını yakmıştır.

Her iki durum aşağıdakilerden hangisine yol açmıştır? A) Arnavutların bağımsız bir devlet kurmalarına

B) Rusların açık denizlere ulaşmasına

C) Yunanistan'ın bağımsızlığını kazanmasına

D) Ayanların varlığının devlet tarafından tanınmasına

E) Tanzimat ve Islahat Fermanları'nın ilân edilmesine

2. Osmanlı Devleti'ni yıkarak Akdeniz'e inmek isteyen Rusya,

XIX. yüzyılda meydana gelen; I. Mısır Valisi Kavalalı Mehmet Ali Paşa İsyanı

II. Fransa'nın Mısır'a saldırması

III. Reval Görüşmeleri'nin yapılması

IV Sened-i ittifâk'ın imzalanması

V 31 Mart Ayaklanması

olaylardan hangilerinde çıkarı gereği Osmanlı Devleti ile

birlikte davranmıştır? A) Yalnız I B) Yalnız III C) IV ve V D) I ve II E) II, III ve IV

3. XIX. yüzyılda Osmanlı Devleti'nde;

-Fransa'nın Tunus'u işgal etmesi, İngiltere'nin Mısır'ı ele geçirmesi,

-Doğu Rumeli halkının isyan ederek Bulgaristan'a katılması

gibi olaylar yaşanmıştır. Bu olaylar aşağıda verilen yargılardan

hangisinin kanıtı olarak alınabilir?

A) Osmanlıda yenilik çalışmalarının başlatıldığının

B) Osmanlının hızlı bir dağılma sürecine girdiğinin

C) Osmanlı Devleti'nin Batılı devletlerle işbirliği içinde

olduğunun

D) Osmanlı Devleti ile Almanya'nın birlikte hareket ettiklerinin

E) Osmanlı ülkesinde yaşayan azınlıkların devlete bağlılıklarının

arttığının

4. İngiltere ve Fransa kendi sömürgelerindeki halklara sınırlı

haklar tanırken, Osmanlı Devleti'ndeki azınlıklara sürekli yeni

haklar talep etmişlerdir.

Osmanlıdaki azınlıklara yeni haklar talep etmelerinde; I. Sömürgelerindeki insan hakları ihlallerini gizlemek,

II. Osmanlı Devleti üzerindeki etki ve denetimlerini sürdümek,

III. Osmanlı ülkesindeki azınlıkların ekonomik etkinliklerini

artırmak,

durumlarından hangilerinin belirleyici olduğu ileri sürülebilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I ve III

5. Rusya sıcak denizlere inebilmek için Osmanlı Devleti’nin

toprak bütünlüğünü tehdit etmiştir. Rusya bu politikasına

bağlı olarak;

I. Balkanlarda milliyetçilik akımlarını destekleme,

II. Fransız İhtilali’ne karşı oluşan koalisyona katılma,

III. azınlık ayaklanmalarını kışkırtma davranışlarından

hangilerinde bulunmuştur?

A) Yalnız I. B) Yalnız II. C) I ve II. D) I ve III. E) I, II ve III.

6. Osmanlı Devleti’nde ilk bağımsız olan azınlık

aşağıdakilerden hangisidir?

A) Sırplar B) Yunanlılar C) Ermeniler D) Karadağlar E) Bulgarlar

7. Osmanlı Devleti için ilk kez “Hasta Adam” ifadesini

kullanan devlet aşağıdakilerden hangisidir?

A) Rusya B) Prusya C) Almanya D) Avusturya E) Fransa

8. Rumlar ilk isyanı 1820’de Eflak’ta başlattılar. İngiltere, Fransa

ve Rusya; Rum azınlığına özerklik vermeyi kabul etmeyen

Osmanlı Devleti’ne savaş açmış, savaştan sonra yapılan Edirne

Antlaşması ile Yunanistan bağımsızlığını ilan etmiştir.

Yunanistan’ın bağımsızlık sürecinde yaşanan bu gelişmelere

bağlı olarak aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılamaz? A) Osmanlı Devleti’nin içişlerine karışılmıştır.

B) Rum isyanı uluslararası bir sorun niteliği kazanmıştır.

C) Osmanlıların Balkanlardaki hâkimiyeti sona ermiştir.

D) Rumlar, askerî ve diplomatik desteğe sahip olmuştur.

E) Osmanlı Devleti’nin toprak bütünlüğünü koruyacak askerî gücü

yetersizdir.

9. “Ben, Osmanlı Devleti’nin dağılmasını önlemek için her alanda

ıslahat yapan bir padişahım. Ülkem her alanda yabancıların ve

azınlıkların taarruzu altında kıvranmaktadır. “Hasta adam” diye

tabir edilen Osmanlı Devleti’ni güçlendirmek için Yeniçeri

Ocağı’nı kaldırdım. Denge siyaseti izledim. Ama ıslahatlarım

meyvesini vermeden devletimi bir davanın içinde buldum.

İngiltere, Fransa ve Rusya’nın iki yüzlü siyasetleriyle uğraşmak

zorunda kaldım.” Verilen konuşmada aşağıdaki padişahlardan

hangisinin çalışmaları hakkında bilgi verilmektedir?

A) II. Mahmut

B) III. Ahmet

C) Abdülmecit

D) IV. Mehmet

E) II. Abdülhamit

11. Rus Çarı I. Nikola’nın, İngiliz Elçisi Sir Hamilton Seymour’a

söylediği “Osmanlı Devleti kritik bir durumdadır. Memleket, kendi

kendine parçalanıyor. Düşüşü çok büyük ve felaketli olacaktır.

İngiltere ile Rusya’nın bu mesele üzerinde tam bir anlaşmaya

varmaları, birbirlerine haber vermeden tek bir adım atmamaları

gerekir.” sözlerine bağlı olarak uluslararası siyaset hakkında

aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) Rusya’nın İngiltere ile diplomaside ortak hareket etmeyi

istediği

B) Osmanlı Devleti’nin parçalanmasının dünya siyasetinde kriz

oluşturacağının düşünüldüğü

C) İngiltere’nin, Osmanlı Devleti’nin toprak bütünlüğünü koruma

siyasetini terkettiği

D) Osmanlı Devleti’nin siyasi birliğinin tehlikede olduğu

E) Osmanlıların parçalanmasından doğan boşluğun doldurulmak

istendiği

11. Aşağıdakilerden hangisi 1878 Berlin Antlaşması ile ilgili

değildir?

A) İlk defa Ermeni sorunundan bahsedilmiştir.

B) Karadağ, Sırbistan ve Romanya bağımsız olmuştur.

C) Kars, Ardahan ve Batum kaybedilmiştir.

D) Osmanlı ilk defa bu savaş sırasında dış borç almıştır.

E) Balkanlarda yeni yerler kaybedilmiştir.

12. Mısır Valisi - - - - Paşa, - - - - isyanını bastırmanın karşılığında

Osmanlı Devleti’nden Mora ve Girit Valiliklerini istemiştir.

Cümlede verilen boşluklara aşağıdaki seçeneklerdeki kelimelerden

hangileri yerleştirilmelidir?

A) Tepedelenli Ali - Sırp

B) Alemdar Mustafa - Sırp

C) Alemdar Mustafa - Yunan

D) Tepedelenli Ali - Mısır

E) Mehmet Ali - Yunan

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

C D B B D B A C A C A E

57

3.ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTİ-II

1 . Avrupa’da yayılan ‘‘Her ulusa bir devlet’’ düşüncesinin; I. Avusturya-Macaristan, II. Osmanlı, III. İngiltere devletlerinden hangileri üzerinde yıkıcı etkiye neden olduğu söylenebilir? A) Yalnız I. B) Yalnız II. C) I ve II. D) II ve III. E) I, II ve III.

2. Osmanlı Devleti’nde;

• İlk kez imtiyaz elde eden toplum Sırplardır.

• İlk bağımsız olan Yunanlılardır.

Buna göre;

I. Balkanlarda Osmanlı'nın merkezî otoritesi zayıflamıştır.

II. Milliyetçilik Osmanlı’nın toprak bütünlüğünü tehdit etmiştir.

III. Balkanlarda Osmanlı hâkimiyeti sona ermiştir.

yargılardan hangilerine ulaşılamaz?

A) Yalnız I. B) Yalnız III. C) I ve II. D) II ve III. E) I, II ve III.

3. XIX. yüzyılda Osmanlı Devleti’nde aşağıdaki gelişmelerden

hangisinin sonucunda Avrupalı Devletlerin Osmanlı’nın iç

işlerine müdahale ettiği söylenemez? A) Mısır sorunu

B) Boğazlar sorunu

C) Milliyetçi ayaklanmalar

D) Balkan bunalımı

E) Sened-i İttifak’ın imzalanması

4. 1856 yılında imzalanan Paris Antlaşması’nda yer alan; • Osmanlı Devleti'nin bir Avrupa devleti sayılacağı,

• Osmanlı toprak bütünlüğünün Avrupa devletlerinin garantisi

altında olacağı,

• Osmanlı ve Rusya’nın Karadeniz’de savaş ve ticaret gemisi

bulundurmayacağı

maddeleri birlikte düşünüldüğünde;

I. Osmanlı Devleti, siyasi gücünü yitirmiştir.

II. Karadeniz Türk gölü olmaktan çıkmıştır.

III. Rusya’nın Osmanlı üzerindeki baskısı sona ermiştir.

yargılarından hangilerine ulaşılabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III

5. Osmanlı Devleti ile Rusya XVIII. yüzyıldan I. Dünya Savaşı’na

kadar olan süreçte sık sık karşı karşıya gelmişler ve birbirleriyle

mücadele hâlinde olmuşlardır. Ancak bazı zamanlar ortak hareket

ettikleri de olmuştur.

Aşağıdaki antlaşmaların hangisinde Osmanlı Devleti ile Rusya

ortak hareket etmiştir?

A) Berlin B) Edirne C) Bükreş

D) Hünkar İskelesi E) Küçük Kaynarca

6. 93 Harbi sonrası imzalanan Ayestefanos Antlaşması’nın bazı

maddeleri Rusya’nın güçlenmesine ortam hazırlamış bu duruma

çıkarlarına ters düştüğü için tepki gösteren Avrupalı devletler

Ayestefanos Antlaşması’nın yerine Berlin Antlaşması’nın

imzalanmasını sağlamışlardır.

Buna göre, Ayastefanos Antlaşması’nın,

I. Sırbistan, Romanya ve Karadağ’a bağımsızlık verilecek,

II. Rusya’nın güdümünde Büyük Bulgaristan Krallığı kurulacak,

III. Osmanlı Devleti Rusya’ya savaş tazminatı ödeyecek

maddelerinden hangilerinin Rusya’nın güçleneceği endişesi ile

Berlin Antlaşması’nda değiştirildiği söylenebilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve III E) II ve III

7. Rusya ile Osmanlı Devleti arasında imzalanan Hünkar İskelesi

Antlaşması’nın süresi dolunca İngiltere, Fransa, Avusturya ve

Prusya’nın katılımıyla ‘‘Londra Boğazlar Sözleşmesi” imzalanmış,

Boğazlar ilk defa uluslararası statü kazanmıştır.

Aşağıdakilerden hangisi Avrupa devletlerinin Londra Boğazlar

Sözleşmesi’ni imzalamasının nedenlerinden biridir? A) Osmanlı’da yaşayan azınlıkların haklarını genişletmek

B) Kapitülasyonların etki alanını genişletmek

C) Devleti dağılmaktan kurtarmak

D) Rusya’yı Boğazlar bölgesinden uzaklaştırmak

E) Rusya’nın Balkan hâkimiyetini artırmak

8. I. Trablusgarp'ı almak için Avrupa devletlerinin onayını alan

İtalya, Osmanlı Devleti'nden Trablusgarp'ı istedi. Bu istek

reddedilince Trablusgarp'a asker çıkardı.

II. Trablusgarp'ın işgali üzerine Osmanlı Devleti Avrupa

devletlerinden yardım istedi ancak gerekli desteği bulamadı.

Bu bilgilerle ilgili olarak XX. yüzyıl başlarında Osmanlı

Devleti için aşağıdaki yargılardan hangisi söylenebilir? A) Siyasi yalnızlık içindedir.

B) İç srunlarla mücadele etmektedir.

C) Afrika'daki hakimiyeti sona ermiştir.

D) Almanya ile ittifak halindedir.

E) Ulusçuluk akımından olumsuz etkilenmiştir.

9. 1877-1878 Osmanlı Rus Savaşının (93 Harbi) başlamasında; I. İstanbul Konferansı kararlarını Osmanlı Devleti’nin kabul

etmemesi,

II. Rusya’nın azınlıkları kışkırtması ile Balkanlarda isyanların

çıkması,

III. Sırbistan, Karadağ ve Romanya’nın bağımsız olması

gelişmelerinden hangileri etkili olmuştur?

A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III

10. Aşağıdaki antlaşmaların hangisinin imzalanmasından

sonra, Rusya, Kafkaslarda yaşayan yüz binlerce Müslüman

Türk’ü Anadolu’ya göçe zorlamıştır? A) Berlin Antlaşması

B) Edirne Antlaşması

C) Bükreş Antlaşması

D) Küçük Kaynarca Antlaşması

E) Yaş Antlaşması

11. I. Osmanlı Devleti’nin ağır bir yenilgi alması,

II. Bulgar Ordusu’nun İstanbul’a yaklaşması,

III.Yunanistan’ın Ege Adalarını işgal etmesi

I. Balkan Savaşı sırasında yaşanan yukarıdaki gelişmelerden

hangisi Rusya’nın tepkisine neden olmuştur?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) II ve III E) I, II ve III

12. XVIII. yüzyıldan itibaren Rusya, Osmanlı Devleti için büyük

bir tehdit olmuştur.

Osmanlı Devleti’nin kendisini Rusya karşısında korumasında;

I. Boğazları Rusya’ya kaptırmamak için büyük devletlerin

gösterdikleri gayretler,

II. büyük devletlerin aralarındaki siyasi ve ekonomik rekabet,

III. Osmanlı Devleti’nin bulunduğu jeopolitik konum unsurlarından

hangilerinin önemli rol oynadığı savunulabilir?

A) Yalnız I. B) Yalnız II. C) Yalnız III. D) I ve II. E) I, II ve III.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

C C E E D B D A B A D E

58

YAZILI ÖRNEĞİ

A)Aşağıdaki soruları yanıtlayınız. 1-Fransız İhtilâlinin sonuçlarından 3 tanesini yazınız? ( 15 Puan)

2-Berlin Antlaşması’yla bağımsızlığını kazanan devletler

hangileridir? (15 Puan)

3-1830 ve 1848 İhtilallerinin nedenlerinden en az 2 tanesini

belirtiniz? (15 Puan)

4-Ermeniler tarafından çıkarılan isyanların 5 tanesinin ismini

yazınız? (15 Puan)

B-Aşağıdaki tabloda karışık verilen olaylar ile numarasını

yazarak eşleştiriniz. (10×2=20 puan

1-Osmanlı Devleti’nden ilk ayrılan ve

bağımsız bir devlet kuran tebaa

Metternich

2-Osmanlı Devleti’nde 1804 yılında ilk

olarak isyan eden millet Arnavutlar

3-Osmanlı’nın boğazlar üzerindeki

egemenliğini son kez kullandığı antlaşma

Sırplar

4-1815 Viyana Kongresi’nin

toplanmasına öncülük eden ve mutlak

monarşilerin kutsallığına inanarak yeni

fikirleri reddeden diplomat

Balta Limanı

5-İşçi sınıfının mücadelesini öngören,

kapitalist düzenden yeni düzene nasıl

geçileceğini ortaya koyan fikir akımı.

Sosyalizm

6-Üretim araçlarına sahip olan şirketlerin

ürettikleri malları arz-talebe göre

işleyerek bir pazarda sattıkları ekonomik

sistem.

Yunanlılar

7-Özgürlük ve serbestlik anlamında olup

insanların özgürlüğünü savunan düşünce

sistemidir.

Marksizm

8-Kapitalizme tepki olarak doğar. Özel

mülkiyet yerine kolektif mülkiyeti

savunarak insanlar arasındaki

farklılıkların karşısındadır.

- Kapitalizm

9-Osmanlı pazarlarına yabancı malların

egemen olduğu, Osmanlı’nın dışa

bağımlı hâle geldiği antlaşma

Liberalizm

10-Balkanlarda Osmanlı Devleti’nden

son ayrılan tebaa

Hünkâr İskelesi-

B)Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri uygun

kelimelerle tamamlayınız. ( 2*10=20 puan ) (MeriçNehri-Rusya-Romanya-Bulgaristan-Kırklareli-Karadağ-

LondraAntlaşması-İttihat ve Terakki-Edirne-Babıali-Kabakçı

Mustafa-Sened-i İttifak)

* I.Balkan Savaşı 8 Ekim 1912’de ………………..’ın saldırısıyla

başladı.

*Bulgarların İstanbul’a yakınlaşmasına en fazla

tepkiyi……………………… gösterdi.

*I. Balkan Savaşı sonucu ……………………….………….. partisi

…………..………. Baskını ile Osmanlı yönetimini ele geçirdi.

*1913 ………………………………… göre Midye-Enez Hattı’nın

batısındaki bütün topraklar Balkan Devletlerine bırakıldı.

* I.Balkan Savaşı sonunda …………………………….. en karlı

çıkan devlet oldu.

* ……………………………. I. Balkan Savaşında yer almayıp II.

Balkan savaşına katılmıştır.

* II. Balkan savaşlarında Osmanlı Devleti ……………..……. ve

……………………. geri almıştır.

* II. Balkan Savaşı sonucu Osmanlı Bulgaristan sınırı

…………………………….. olmuştur.

* II. Mahmud ile ayanlar arasında imzalanan, padişahın kendi

otoritesi dışında başka bir gücü tanıdığını gösteren resmi belgenin

adı ……………………………………………….’tır.

* III. Selim, ……………………………………………….

Ayaklanması sonucu tahttan indirilmiştir.