Dr. Adil ŞEN

Osmanlıda Dönüm Noktası

(in. Selim Hayatı ve Islahatlan)

FECQ

İÇİNDEKİLER

Sayfa ÖNSÖZ VII İÇİNDEKİLER XIII KISALTMALAR XVIII GİRİŞ: UMUMİ DURUM I

I. BÖLÜM SİYASİ DURUM

I. 1787 0SMANLI-RUS/AVUSTURYA SAVAŞI VE CEPHELERDE DURUM 15

a. Rus Cephesi 15 b. Avusturya Cephesi 21

II. PROJELER VE İTTİFAKLAR 23 a. Rus Projesi 23 b. İsveç İttifakı 26 c. Prusya İttifakı 28

III. SAVAŞIN DEVAMI 31 a. Avusturya Cephesi 31 b. Rusya Cephesi 39

IV. OSMANLI-FRANSIZ SAVAŞI 45 • V. 1806 OSMANLI-RUS SAVAŞI - 61

VI. İÇ DURUM •• 67 . a. Halkın Durumu ve İç Göçler 68

XIII

b. istanbul'un idari ve Sosyal Yapısı 70 c. Eyaletlerde Durum ve iç isyanlar 77

1. Mısır Eyaleti ve Garb Ocakları 80 2. Suriye ve Arabistan 82 3. Anadolu ve Ayanların Durumu 86 4. Rumeli ve Hadiseler 88

aa. Dağlı Eşkiyası 89 bb. Ayanlar ve isyanlar 91 cc. Sırp isyanı 97

5. II. Edime Vak'ası 99 II. BÖLÜM

ÜÇÜNCÜ SELİM I. HAYATI 103

a. Soyu 103 b. Doğumu 105 c. Çocukluğu ve Eğitimi 107 d. Gençliği 111 e. Tahta Çıkışı 122 f. Ailesi 131 g. Padişahlığı 137 h. Tahttan Indirilişi , 146 i. Şehit Edilişi 153

II. ŞAHSİYETİ 167

XIV

a. Mizaç ve Karakteri 167 b. Tavır ve Davranışları 172 c. Yaşayışı 181

III. ÇEVRESİ 185 a. Siyasi Çevresi 185 b. İlim Çevresi 189 c. Kültür ve San'at Çevresi 192

IV. SAN'AT VE USLUBÜ 197 a. Nesir Yönü 197 b. Şiir Yönü 199 c. Musiki Yönü 203

V. FİKİRLERİ 207 m . BÖLÜM

ISLAHAT HAREKETLERİ I. ISLAHAT GELENEĞİ VE NİZAM-I CEDİD KAVRAMI 211

a. Islahat İçin İlk Teşebbüsler 213 b. Islahat Lâyihaları ve Muhtevaları 219

a. Koca Yusuf Paşa 221 b. Tevkii El-Hac Mehmed Hakkı Bey 223 c. Tatarcık Molla Abdullah Efendi 224 d. Çavuşbaşı Mehmed Raşid Efendi 226 e. Defterdar Mehmed Şerif Efendi 227

XV

f. Reisü'l-Küttab Abdullah Reşid Efendi 228 g. Kethüda Mustafa Reşid Efendi 229 h. El-hac İbrahim Efendi 230 1. Rikab-ı Hümayun Kethüdası Rasih Efendi 232 i. Mevalî-i İzamdan Salihzade Ahmed Es'ad

Efendi 233 j . Mevalî-i İzamdan Veli Efendizade

Emin Efendi 234 k. Defter Emini Ali Raik Efendi 234 1. Mabeyinci Mustafa İffet Efendi 235 m. Sun'i Efendi 236 n. Enver Efendi 238 o. Fırdevsi Efendi 239 ö. Hayrullah Efendi 241 p. Morali Osman Efendi 241 r. Laleli Mustafa Efendi 242 s. Aşir Efendi 242 ş. Baron Brenteno 243 t. D'Ohsson (Muradcan Tosunyan) 245 u. Sefaretnameler 247

II. ASKERİ ISLAHAT 252 a. Eski Ocaklar 252 b. Eyalet Askerleri 259

[VI

c. Nizam-1 Cedid Ordusu 261 d. Bahriye Teşkilatı 268

III. İDARİ ISLAHAT 273 IV. iLMl ISLAHAT 283 V. iKTlSADÎ-MALI ISLAHAT 300 VI. SÎYASl-DİPLOMATİK ISLAHAT 310

SONUÇ ; 317 BİBLİYOGRAFYA 323 EKLER 343 ABSTRACT 397 KARMA İNDEKS 399

,^-.,\U'

xvn

BİBLİYOGRAFYA

1. Arşiv Malzemesi'

a. B0A.(A£.,CA..CB,.C.S.,Hİ1., Tasnifleri).

b. T.S.MA.

2. Kitap ve Makaleler

Abdurrahman Şeref. Tarih Musahabeleri (sad. Enver Koray),K.TB., Ankara 19«5.

ADASAL. Rasim.Mcdikal Psikoloji. 3. Bsk. Isı., 1977.

ADIVAR. A. Adnan, Osmanlı Türklerinde İlim, İstanbul 1970.

Ahmed Asım. Tarih-i Asım, C, MI. İst.. 1267. (1850).

Ahmed Cevad, Tarih-i Asker-i Osmanî, İstanbul 1298. (1880).

Ahmed Cevdet Paşa. Tarih-i Cevdet (Tertib-i Cedid), C. III-IV-V-VI-VII-VIII. İstanbul 1303. (Üçdal Neşriyat) C. IV, İstanbul 1993.

Ahmed Rasim. Osmanlı Tarihi, C. III, İstanbul 1327. (1909).

Arfiv evrak numaraUrı dipnotlarda gösienidilinden bibİiyognfyBdtt gOttenlınrrraflir

323

Ahmed Rasim. Osmanlıda Baüşm Üç Evresi (III. Selim 11. Mahmud. Abdulmecid) (Sad. H. Veldel Vclidedeoğlu) 3. Bsk., İstanbul 1989.

Ahmcd Vasıf. Mehasinü'l-Asâr ve Hakaiku'I-Ahbar, istanbul 1219(1804).

Ahmed Vasıf. Tarih-i Vasif. İ .ÜT.Y.. No: 5980,6013.

Ahmed Vasıf. Mehasinü'l-Asâr ve HakaikU'l-Ahbar (Har. MüctcbaIlgurel).T.T.K. Ankara 1994.

AKÇURA. Yusuf. Osmanlı Devletinin Dağılma Devri, 3. Bsk..T.TX., Ankara 1988.

AKDAĞ, Mustafa, Türk Halkının Dirlik Düzenlik Kavgası (Celali Isyanlan). Ankara, 1975.

AKŞİN.Sina.TürkiyeTarihi.C. 111.Ankara 1988.

AKŞİT. İlhan. İstanbul. İstanbul. 1981.

AKTEPE. M. Münir. D. ibrahim Paşa. mad. LA. C. IX. M.E.B.. istanbul. 1965.

AKTEPE, M. Münir. "Mahmud I mad" LA-. C. VII.

AKYÜZ. Yahya. "111 Selim Döneminde Bursa Medreselerinde Disiplin Islahatına İlişkin Bir Belge". Belletıcn, C.XUll.Sayı, 169-172, Ankara 1979.

ALTINAY. A.Refik.Tarih Simalar.İstanbul 1321 (1903)

ALTINAY, A. Refik, H. XIII Asırda İstanbul Hayatı. İstanbul 19^7

324

ALTINAY, A. Refik. Kabakçı Mustafa. 3. Baskı, İstanbul. 1931.

ALTINAY. A. Refik.Tarih Sahifelcri. istanbul 1325 (1907)

ALTINAY. A. Refik. Sultan Selim-i Saliste Halk ve Millet Muhabbeti. Yeni Mecmua, Sayı 25-24.C. I. İstanbul 1917.

ALTINDAĞ. Şinasi, "III. Osman mad."' lA.. C. IX.

ANDERSON. M.S..Thc Easicm Quesüon. London. 1966.

AREL, H. .Saadettin. Türk Musiki<;i rNazariyatı Dersleri) (Haz. Onur Akdoğan). Ankard 1993.

Arif Mchmed. Kasidc-i Beray-ı Suttan Selim, T.S.M.K.H. no.735.

ARMAOĞLU. Fahir. Siyasi Tarih (1789-1914). S.B.F.. Ankara 1%1.

AYVAZOÖLU. Beşir. "Bir Kültür Şehri Olarak İstanbul". Türk Hdebiyatı Dergisi. Sayı: 269, İstanbul 19%

ARNOLD, T. Wolkcr,lnti§ar-ı İslam Tarihi (Çev. Hasan Gündüzler). 2. Bsk. Ankara. 1982.

BAĞIŞ. A. İhsan, Osmanlı Ticaretinde Gayri Müslimlar, Ankara 1983.

BALTACI, Cahit. XV.. XVL Asırlarda Osmanlı Medreseleri, istanbul 1976.

BANARLI. N. Sami. Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, M P P ^ 1 1 İct r ınKnl 1071

325

BARDAKÇI, İlhan. İmparatorluğa Veda. İstanbul 1985.

SAYKAL. B. Sıtkı. "Ragıb Paşa Koca mad '* İ A - C. IX.

BAYKAL, B. Sıtkı. "Mustafa III. mad " . l A , C. VII.

BORTHOLD. W.. "Sırbistan mad.". LA. C. X.

BAYKAL, İsmail. Selim III Devrinde İmdad-ı Sefer It;in Para BasıİTpak Üzere Saraydan Verilen Altın ve Gümüş t^ya üakkmda,T.T.V..C.IU.Sa>ı: 13.Ankara 1944.

BAYSUN. M. Cavld. "Humbaracı Ahmet Paşa. mad." İA. . C.I.

BAYSUN,M. Cavid."Abdülhamid L mad",LA,. C. I.

BAYSUN. M. Cavid. "Ali Paşa Tepcdclenli mad ". LA., CJ.

BAYSUN. M. Cavid. "Mustafa IV' . mad. \AC. VIII.

BERBER. Ercümend. "Türk Musikisinde Dönemler". Erdem,C. I.Sayı: I.Ankara 1984.

BERKES. Niyazi. Türkiye'de Çağdaşlaşma, istanbul !978.

BİLİM. Cahil . F.buhekir Ratib Efendi. Nemye Sefaretnamesi.Bellenen.C LlV.Savı: 209. Ankara 1990,

BEY ATLI, Y. Kemal. Tarih Musahabeden. 2. Bsk. İstanbul 1991.

BEYDİLLİ. Kemal. 1790 Osmanlı-Prusya İttifakı. Isianbul I9»4.

326

BEYDtLLİ. Kemal. İlk Mühendislerimizden Seyyid Mustafa ve Nrzam-ı Cedid'e Dair Risalesi. l.Ü. T.E.D.. Sayı: 13, İstanbul 1987.

BEYDİLLİ. Kemal. İgnaius Mouradgea D'Ohsan (Muradcan Tosunyan> t.İJ. E.F.Tarih Dergisi.istanbul. 1984.

BEYDİLLİ. Kemal. "Alemdar Mustafa Paşa mad." TI) .VİA.,C.r i . . İstanbul 1989.

BEYHAN. M. Ali, Cabi Tarihi (Tarih-i Sultan Selim-i Salis ve Mahmud-ı Sani) Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul 1992, ist. Üniv.Ktb, No. 20322.

BİLMEN, S. Sıtkı, Şair Osmanı Padişahları. (Edebi Tedkik), İstanbul 1942.

BODRUMLU. A. Galanli. Türkler ve Yahudiler, İstanbul. 1928.

Cavİd Ahmet,Tarih-i Cavİd Ahmet.I.Ü.T.Y.. No: 93.CJI .

Cavid Ahmet, Hadika-ı Vekâyı.t.Ü.T.Y. No: 6037.

CEZAR. Yavuz, Osmanlı Maliyesinde Bunalım ve Değişim Dönemi (XVIII. y.y. dan Tanzimata Mâli Tarih). İstanbul 1986.

CEZAR, Yavuz. Zahire Hazinesi ve 1795 M2101 Tarihli Nizamnamesi. Toplum ve Bilim Dergisi. Sayı: 6-7. İstanbul 1978.

CİN. Halil, Osmanlı Toprak Düzeni ve Bu Düzenin Bozulması, İstanbul 1985.

327

COMMÜNS. David Dean. Osmanlı Surİycsinde Islahat HarckctIeri.(Çev.Selahatıin Ayaz). İstanbul 1993.

ÇADIRCI, Musa. Ankara Sancağında Nizam-ı Cedid Ortasının Teşkili ve Nizam-ı Cedid Askeri Kanunnamesi. Belleten.C. XXXVI.Sayı. 141. Ankara 1972.

ÇAĞATAY. Neşet. "Vehhabilik mad", LA.. C. XII.

DANIŞMEND.Neşcı,"Vehhabinkmad".LA..C. XII.

DERlN, Fahri. Sultan Selim-i Saİis'in Hal'ine Dair Risale. I.İJ. E.F..Tarih Dergisi.Sayı: 27, istanbul 1973.

DERVİŞ, Rıza. "Kaside-i Beray-ı Sultan Selimi Salis". T^.M.K.H.J*Jo.834.

Divanı Neyyir T.S.M.K.H., No: 97!.

DURSUN. Davut. Osmanlı Devletinde Siyaset ve Din. (Yönetim Din İlişkileri Açısından), İstanbul 1989.

DRIAULT. Eduard. Selim-i Salis ve Napolyon {Çev. Köpnılüzade M, Fuad) İstanbul 1329. (1911).

DRIAULT. Eduard, Şark Meselesi. (Çev. Mehmed Nafiz), İstanbul 1.329,(1911).

Ebubekir Efendi, (Merfîzoni). Vak'a-ı Cedid. İstanbul 1332. (1923).

Ebubekir Ratib Efendi, Buyıîk Layiha (Nemçe Scfaretnamesi. S.K. Es'ad Efendi Kiıablan. No. 2235. İ.Ü.T.Y, No. 6096.3255.

328

Ebu Zehra. Muhammed, İslam'da Siyasi ve hikadi Mezhepler Tarihi, (Çcv. E.R. Fıglalı. O Keskioğlu). İstanbul 1970.

ECER. A. Vehbi. Osmanlı Tarihinde Vehhabi Hareketi. Doklara Tezi. Basılmamış 1976, A.Ü. İJ^. Klb., No: 19311. A. mlf. Üç Tebliğ.

ECER, A. Vehbi. Oç Tebliğ. Kayseri 1985.

ELGİN. Nccaü. Selim ili. İlhamı.Konya 1959.

ENGİNÜN, İnci: Özi Kalesinin Düşünüyle İlgili Bir Şiir. İ.Ü.EJ^.,Tarih Dergisi. Sayı; .^1, istanbul 1978.

EKİNCİ, Yusuf. Ahilik.T.S.E., Ankara 1988.

ERGİN. O. Nuri, Türkiye Maarif Tarihi. C. MI. İstanbul 1970.

EREN.A.Cevat."Selim m mad".L^.C. X.

EREN, A. Ccvat, "Pazvandoglu mad". LA.. C. IX.

ERİM, Nihat Devletlerarası Hukuk ve Siyasi Tarih Metinleri, C. I, (Osmanlı İmparatoriugu Andlaşmaları). Ankara 1953.

EYlCE. Semavi. "Batılılaşma (Mimari Kısmı) mad". TX).VİA^C.V?.1992.

EYUB,Sabri,Tarih-i Vehhabiyan, İstanbul 1296,(1878).

329

FINDLEY, Carter V. Osmanlı Devletinde Bürokratik Reform-Babtali 1789-1922. (Çev. Utif Boyacı-lzzet Akyol). Utanbul 1994.

Gazaname-i Cezzar Gazi EI-Hac Ahmed Paşa. S.K. Hacı Mahmul Ef. Klb. (Seyyid Mehmed Şevki Hattıyla). No: 4910.

Georg Oglukyan Ruznamesi (1806-1810 İsyanları), (Çev. Hrand D. Andreasyon).İsumbul 1972.

GENCER, A. thsan. İstanbul Tersanesinde Açılan İlk Tıb MeÜetlLİtJ.E.F.Tarih Dergisi.Sayı: 31.İstanbul 1978.

GENCER. A. İhsan. Bahriyede Yapılan Islahat Hareketleri ve Bahriye Nezaretinin Kuruluşu (1789-1867). İstanbul 1985.

GERÇEK, S. Nüzhel.Türit Matbaacılığı, istanbul 1939.

GÖKBİLGİN, M. Tayyib, "Nizam-ı Cedid mad". IAM C . VI.

GÜNGÖR, Erol. Tarihte Türkler, istanbul 1990.

HAİRl. A. Hadi, Osmanlı'nın Batılılaşma Çabalan ve Baü'nınlki Yüzü (Çev. Hasan Gündüzler), istanbul 1993.

HALAÇOĞLU, Yusuf, XVIII. Yüzyılda Osmanlı Imparatortugu'nun İskan Siyaseti ve Aşiretlerin Yerieştirilmesi. T.TX.. 2. Baskı. Ankara 1991.

HALAÇOĞLU, Yusuf, XIV-XVII. Yüzyıllarda Osmanlılarda Devlet Teşkilatı ve Sosyal Yapı. T.T.K.. Ankara 1995.

330

Halil Nuri. Vekayi-i Selimiye (Kavanin-i Sultan Selim) Beyazıt Devlet Ktb. Veliyyuddin Efendi Klb., No: 3369-72.

Halil Nuri,Tarih-i Nuri.İ.Ü.T.Y.. No: 5996.

Hamdi Hasan, Saray-Bosna Kütüphanesideki Turkçe Yazmalardaki Türküler, K.T.B., Ankara 1987.

HAMMER,Von, Osmanlı Tarihi.C. VİN.

HATEMİ. Husrev. İstanbul'da Askerlik San'atı Yeteneklerin ve Bilimlerin Durumu llzerine Risale, İstanbul, 1986.

HATEMt. Husrev-TERZİOĞLU. Aslan, Osmanlı imparatorluğunda Yeni Nizamların Cedveli, istanbul 1988.

HATEMİ. Husrev. Şeyh Galib Devri Bilim ve Kültür Çevnesi. Türk Edebiyat» Dergisi. Sayı: 258, İstanbul. 1995.

Hayreddin. Nedim, Bir Elçinin Tarihçe-i Sefareti.T.O.E.M., Sayı; 3.İstanbul I333.,(I9!4).

Islahat Layihaları (Risale). Millet Ktb. Ali Emini Bblümü, Eski Kayıt No; 71, Yeni Kayıl No. 80.

ITKOWrrZ. Norman. Ottoman Empire and Islamic Tradition.ColombiaUniv., 1972.

ibrahim Müteferrika, Ilsuli'l-Hikem Fi Nizami'l Ümem, İstanbul, 1144.(1732).

İbrahim Naşid.Divan-ı Naşid.T.S.MX.Y.,No: 644.

331

İsmail Çmari. Veladet-i Humayunâme, (1175), T.S.M.K.. H..No: 515.

Kanunnâme. İ.Ü.T.Y.. No: 59%

KAR AH AN, Abdulkadir, "Enderun! u Vasıf mad." I i l^aA, .C.XI. .1995.

Kamil Paşa. Tarih-i Siyasi Devlel-i Aliyye-i Osmaniye. C. II.İstanbul 1325.(1907).

KARAL, E. Ziya, Osmanlı Tarihi. TTK., C. V.. 4. Bsk.. Ankara 1983

KARAL, E. Ziya. Fransa-Mısır ve Osmanlı İmparaloriuğu, İstanbul. 1940.

KARAL. E. Ziya. Selim IlI'ün Han-ı Hümayunları (Nizam-ı Cedid),T.TX. 2. Bsk. Ankara 1988.

KARAL. E. Ziya. "IIL Ahmed mad.'MA,. C. \.

KARAL, E. Ziya. "Osmanlı Tarihine Dair Vesikalar". Belletene IV. Sayı; I75-189.Ankara 1940.

KARAL, E. Ziya, Nİ7^m-ı Cedide Dair layihalar. TT.V. C. I.II.Sayı:6,8,ll,12.1942-1943.

KARAL. E. Ziya. Ebubekir Ralib Efendi'nin "Nizam-ı redid" Klahannda Rolü" V. Türk Tarih Kongresi. T.T.K. Ankara. 1960.

KARAMÜRSEL. Ziya Osmanlı Mali Tarihi Hakkında Tetkikler,TT.K..2. Bsk. Ankara 1989.

332

KARATAY. I. Ethem, Topkapı Sarayı Türkçe Yazmalar Katologu.C. I. İstanbul 1961.

KARATEPE. Şükrü, Osmanlı Siyasi Kurumlan. İstanbul 1989.

KAZICI. Ziya tslam Müesseseleri Tarihi. İstanbul 1991.

KınalızadeAli.Ahlâk-ı Alâi.MıSir-Bulak. 1250.

KOCABAŞ. Süleyman, Yabancı İhlilallerinde Yabancı Parmağı. İstanbul 1993.

Koca Sekbanba§t Risalesi (Haz. Abdullah Uçman) Tercüman 1001 Temel Eser. No: 72, İstanbul 1974.

KOÇER. H. Ali, Türkiye'de Modem Eğilimin Ekjğuşu ve Gelişimi, M.E.B., istanbul 1992.

Komisyon, Doğuştan Günümüze Büyük tslam Tarihi, C. XI, îslanbu! 1993.

KRESTSCHMER. Emst. Beden Yapısı ve Karakter, (Çcv. Mümtaz Turhan). Ankara 1943.

KKRAN, Ercüment. Avrupa'da İkamet Elçiliklerinin Kuruluşu ve İlk Elçilerin Siyasi Faaliyetleri, Ankara 1968.

KURAN. Ercüment. Türlrlyp'nin Baühlaşmasında Osmanlı Daimi Elçiliklerinin Rolü. VI. Türk Tarih Kongresi. Bildiriler, TT.K., Ankara 1%7.

333

KURAN. Krcument. Müsbet Bilimlerin Türkiye'ye Girişi. (1797-1839). vn . Türk Tarih Kongresi. BHdiriİex.T.T.K..C. II, Ankara. 1973.

KURAN. Ercüment. Osmanlı İmparatorluğunda Yenileşme Harekeden. CJI. Bl. 111. TD.E.K.. Ankara 1976.

KURAT, A. Nimet, Türkiye ve Rusya, (I798-İ9I9). Ankara. 1970.

Kuşmani Abdullah. Risâle-i Osmani Fi Tarif-i Ni^am-ı îlhami (Hcdiyye-i Kusmani).İ.Ü.T.Y. No: 1603.

KUT. Turgut. "Dâru"ı-übaa mad".T.D.VJA.. C. IX., 1994.

KÜÇÜK, Schabettin. "Endcrunlu Fazıl mad". TD.VJA.. C. IX. 1995.

LAMARTINE. Alphons De. Osmanlı Tarihi, (Çcv. Serhat Bayram) İstanbul 1991.

LEWtS, Bcmard. Modem Türkiye'nin Doğuşu, (Çcv. Metin Kıraüı). 3. Bsk.T.TK.. Ankara 1988.

Mehmed Arif, Humbaracıbaşı Ahmet Paşa (Bonnovcl), TOEM,C.m.CJV. istanbul

Mehmed Arif. Muhendishane-i Sultaninin Tc'sisi ve Küşadını Amir Sultan Selim Han-ı Sâlis Fermanı, istanbul 1328..(1910).

Mehmed Emin Bchiç. Sevânihu't Levâyıh. T.S.M.K.. H. No. 70.

334

Mehmed Esad. Teşrifat-ı Kadime, İstanbul Tsz (Matbaa-i Amire). Mehmed Esad. Mir'at-ı Mühendishanc-I Bcrri-i Hümayun. İstanbul 1312..(1894),

Mehmed Galib. Selim-İ Sâlis'in Bazı Evamir-i Mühimme ;̂!. T.O.EJ^., Sene 2. cüz 9. İstanbul 1327,(1909).

Mehmed Münih, Devhaıü'İ-Meşâyıh Zeyli. Millet Ktb. T.Y. No; 72.

Mehmed Süreyya. Sicill-i Osmâni (Tczkire-i Meşahir-i Osmaniye). C. I, İstanbul. 1308,(1890).

MERİÇ, Ümit, Cevdet Paşa'nın Cemiyet ve Devlet Görüşü. istanbul 1979,

MERT, Özcan. "Çapanogullan mad". TD.V.1.A.. C. VUI., 1993

Mesud Paşa, Mecmua-ı Muâhedâı, C. I, III. IV, İstanbul 1295-1298.

Mustafa Necib, Tarihçe-i Mustafa Necib, İ.Ü.T.Y.. No: 687, (Vekayi-i Selimiye, İstanbul 1280,(1863).

M. Nuri Paşa. Netayicu'l-Vukuat, (Sad. Neşet Çağatay) C. m, IV ,T.T.K., Ankara, 1980

Mutafçieva, V.P. Ayanlik Müessesi. (Çcv. Bayram Kodaman), 1.Ü.E.F,Tarih Dergisi.Sayı: 31.İstanbul 1978.

Mustafa Rasth Paşa. Rusya Sefaretnamesi. İ.Ü. T.Y. No: 5, 5084.

335

Necip Asım, 111. Selim Devrine Dair Vesikalar. T.T.E.M. Sene 15, C. XII. Sayı; 89. İstanbul 1341,(1922).

OKÇU,Naci,ŞeyhGalİb Divanı, C, I. Ankara 1993.

ÖZ. Tahsin. "Selim III. Mustafa IV ve Mahmut 11 Zamanlarına Ait Rirkac Vesika". Türk Tarih Vesikaları. C. I. 1942.

ÖZ, Tahsin. "Selim IlI'un Sir Katibi tarafınan tutulan Ruznamc.Türk Tarih Vesikaları ,cm.Sayı: 14. 1944.

OZKAYA. Yücel. XVni. Yüzyılda Osmanlı Kurumlan ve Osmanlı Toplum Hayatı. K.T.B. Ankara 1985.

ÖZKAYA. Yücel; Osmanlı İmparatorluğunda Dağlı tsyanlan.(1791.1808). Ankarîî 1983.

ÖZKAYA, Yücel Osmanlı imparatorluğunda Ayanlık. T.T.K.. Ankara 1994.

ÖZKAYA. Yücel. III. Selim Devrinde Nizamı Ccdid'in Anadolu'da Kaı^ılfl.sngı Ztuluklar. Tarih Araştırmaları Dergisi. C.l,Sayı: 1, Ankara i963.

ÖZKAYA. Yücel. "Canikli Ali Paşa" Belleten. CXXXVI, Sayı: 144, Ankara 1972.

ÖZKAYA. Yücel, "Osmanlı İmparatorluğunda XVIII Yüzyılda Goç Sorunu". Tarih Araştırmaları Dergisi. Sayı; 25, Ankara 1982.

336

ÖZTUNA. Yılmaz. Büyük Türkiye Tarihi, C. VT. XII. İstanbul 1978.

ÖZTIINA. Yılmaz. "Selim lİI mad." Türk Musikisi Ansiklopedisi.C II,M.E.B.. İstanbul 1976.

ÖZniNA. Yılmaz, Türk Musikisi. T.D.E.K., CJI. Ankara 1992.

ÖZTUNA, Yılmaz. 11. Mahmud. K.B.. Ankara 1989.

PAKALIN, O. Zeki. Osmanlı Tarihi Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. C.l. İstanbul 1971.

PALMER, Alan. Osmanlı İmparatoriugu -Son üçyUz yıl-Bir Çöküşün Yeni Tarihi, (Çcv. Bclkıs Çorakçı Dişbudak). 5. Bsk. İstanbul, 1995.

PARMAKSIZOĞLU, İsmet. "Mihrişah Valide Sultan Mad".IAC,XXIV.

PETROVICH. M. Boro, History of Modem Serbia, C. I, New York 1976.

Risale-i Sultan Selim, S.K. Zühdü Bey Klb.; No: 453.

SANDER.OraJ. Siyasi Tarih C I , Ankara 1989.

Selim III (İlhami). Divan,I.Ü.T.Y. No. 5507.

SHAW. Sianford. Betvvcen Old and New. The Ottoman Empire UnderSelim IlI.Cambridge 1971.

337

SHAW, Stanford. The Esiablished Ottoman Army Corps Under Sultan Selim III. (1789-18071. l>er islam Berlin. 1965 (Ayn Basım).

SHAW. Stanford. Selim III and The Ottoman Navy. TURCIA, Rcvue DEludcs Turques, Tome I. Paris 1969.

SHAW, Stanford, History of ıhe Ottoman Empire and ModcmTurkcy.C.I,Cambndge 1976.

Sırkatibi. Ahmet Efendi, Ruznâme (Haz. V. Sema Ankan). T.T .K.Ankara 1993.

SOYSAL. İsmail. Fransız İhtilali ve Türk-Fransız Diplomasi Münasebetleri.(1789-1802). Ankara 1964.

Sultan Selim-i Sâlis Devrinde Nizam-ı Hakkında Mutalaat. T.O.E.M... Sene 7. 9. cüz. 41 , 42. 43, Uıanbul 1333. 1334. (1914.19)5),

Sümbülzade Vehbi. Kaside-i Vassafıye. T.S.M.K. H. No: 1027.

SÜMER. Faruk; Türkiye Kültür Tarihine Umumi Bir Bakış. A.Ü. D.T.Cİ^. Dergisi.C. XX. Ankara 1962.

Şânizadc Alaullah,Tarih-i Şânizade, Ankara 1982.

Şemseddin.Takvim-i Maliye.İ.Ü.T.Y.,No.6128.

ŞENER.Sami, Osmanlıda Siyasi Çözülme, İstanbul 1986.

TANERİ. Aydın. Türk Devlet Geleneği (Dün-Bugün), M.EB.. İstanbul 1993.

338

TANPINAR. A Hamdi, Edebiyat Üzerine Makaleler, M.E.B.. 1969.

TANPINAR, A. Hamdi. Ondokuzuncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi,4. Baskı, İstanbul 1976.

TANYU, Hikmet, Tarih Boyunca Yahudiler ve Türkler, C. I, İstanbul 1976.

Tayyarzade Ahmed Ata,Tarİh-i Ata, C. III, İstanbul 1291, (1874).

THOMSON. David. Europe Since Nopeleon, Midlese-İng, 1972.

TEKELİ, İlhan-İLKİN. Sevim. Osmanlı İmparatorluğunda Egitjm ve Bilgi Üretim Sisteminin Oluşumu ve Dönüşümü, T.T.K., Ankara 1993.

TEKÎNDAĞ, Şehabeıtin; "Cezzar Ahmed Paşa mad", lA.. C.III.

TEKİNER. Efdaieddin. Alemdar Mustafa Paşa, T.O.E.M. Cüz. 17,lstanbul. 1330.(1911).

TIIKİN. Cemal, "Küçük Kaynarca mad"LA.. C. VL

TUNCER. Hüner. Osmanlı Elçisi Ebubckir Raıib Efendi'nin Viyana Mektublan (1792). Belleten. C. XUII, Sayı; 169-172, Ankara 1979.

Tüfenkçibaşı Arif Efendi Risalesi. Bayczid Devlet Klb. Vcliyüddin Efendi Ktb, Cevdet Paşa Kitapları. No; 77/3374.

339

Türkiye İktisat ve Hürriyet Mücadeleler Tarihi. C. IH, İstanbul 1958.

UĞUR, Ahmet. Osmanlı Siyaset Nameleri, Kayseri 1987.

UĞUR. Ahmet. Yavuz Sultan Selim, Kayseri 1889.

ULUÇAY. M. Cagatay-KARTEKİN, Enver. Yüksek Mühendis Okulu. i.T.Ü.. İstanbul 1958

ULUÇAY. Çağatay. Harem II. TTK., Ankara 1992.

UNAT. F. Reşit, Osmanlı Sefirleri ve Sefarelnameleri, T.T.K.. 2. Bsk. Ankara 1987.

UZUNÇARŞILI, t. Hakkı. Osmanlı Tarihi. 3. Bsk. C IV. BI.I.T.T.K.Ankara 1982.

UZUNÇARŞILI. I. Hakkı. Osmanlı Devlet Teşkilatına Med hal.TTX., Ankara 1970.

UZUNÇARŞILI. İ, Hakkı. Osmanlı Devletinin Merkez ve Bahriye Teşkilatı. T.T.K.. Ankara 1984.

UZUNÇARŞILI, İ Hakkı. Osmanlı Devletinin Saray Teşkilatı. T T K . Ankara 1988.

UZUNÇARŞILI.I. Hakkı."Ayan mad. 'İA.C. İL

UZUNÇARŞILI, İ. Hakkı, "Mustafa Paşa. "Bayraktar mad" İA..C.VIIL

UZUNÇARŞILI. î. Hakkı, Meşhur Rumeli Ayanlarından. Tirsinikli İsmail Yılıkoglu Süleyman Ağalar ve Alemdar Mustafa Paşa, istanbul 1942.

340

UZUNÇARŞILl. I. Hakkı. Osmanlı Devleli'nin İlmiye Tcşkilau.T.T.K.. Ankara 1988.

UZllNÇARŞILI. 1. Hakkı, ' Sadra7.am Halil Hamid Paşa". Türkiyat Mecmuası, No: V. 1936.

UZUNÇARŞIU, I. Hakkı, Sultan III. Selim ve Koca Yu-ıuf Eaja. Belleten,C.XXXIX,Sayı. 153-156,Ankara 1975.

UZURÇARŞiU. I. Hakkı. Selim ITl'ün Veliaht İken Fransa Kralı Lui XVI ile Muhabereleri.C. 11. Belleten. Ankara, 1938.

UZUNÇARŞIU. I. Hakkı, Amcdi Galip Efendinin Murahhaslığı ve Paristen üünderdigi Şifreli Mektubu. Belleten, C. l , Ankara 1937,

UZUNÇARŞIU. i. Hakkı. Ondokuzuncu Asrın Ba-̂ l̂anna Kadar Türk İngiliz Munasebaiına Dair Vesikalar. Belleten. C. XIII. Sayı: 51. Ankara 1949.

UZUNÇARŞIU. j . Hakkı. Mİ. Selim 7i^manında Yazılmış Dış Ruznâmesinden 1205-1791 ve 1207-1792 Senelerine Ait YcKaü. Belleten. Sayı: 148. Ankara 1973.

UZUNÇARŞIU. î. Hakkı. "Capanogullan". Belleten. C. XXVIH.Sayı: 150. Ankara 1974.

UZUNÇARŞIU, î. Hakkı, "Nİ7.am-ı Tedit Ricalinden Kadı Ahdurrahman. Ea5a._LJl. Belleten C. XXXV, Sayı: 138, 139, Ankara 1971.

UZUNÇARŞIU. i. Hakkı. "Vezir Hakkı Mehmet Pa^fa". Türkoloji Dergisi.C. VI. İstanbul 1939.

341

UZUNÇARŞILI. I. Hakkı. "Osmanlılar Zamanında Saraylartla Musiki Havatı". Belleten, C. XU. Sayı I6M64, Ankara 1977.

ÜLGENER, F. Sabrı. İktisadi tnhilaı Tarihimizin Ahlak ve Zihniyet Bunalımı. İstanbul 1951.

YAMAN, T. Mümtaz. Nizam-ı Cedidin lağvına Dair Bir Vesika.Türk Tarih Vesikalan. C. II. Savı: 13. 1942-43.

Yayla tmamı Risalesi, Beyazıt Devlet Ktb. Vctiyüddin Efendi Ktb. Cevdet Paşa Kitablan.No: 73/3370.

YEKTA. Rauf. "Selim-i Salis Musikişinas". Yeni Mecmua, Sayı: 17,1917.

YORGA, N., Büyük Osmanlı Tarihi, (Çev. B. Sıtkı Baykal), C.lXjstanbul 1992.

YÜCEL. Yaşar. Kitabı Müstctâb, A.Ü. D.T.CP,. Ankara 1974.

YÜCEL, Yaşar-SEVtM. Ali, Türiciyc Tarihi, C. V. T.TX.. Ankara 1992.

YÜCELT, Nazım. Vckflyi-i Baba Fi't-Tarih. Uludağ Mecmuası. Sayı: 61. Bursa 1943.

342

III. Selim 1789'da tahta çıktığı zaman 28 yaşında bulunuyordu. Çok iyi bir tahsil görmüştü. Devlet işlerini yakından takip edip öğrendiği gibi, iyi bir şair ve birinci smıf bir bestekardır. Babası gibi o da devlette f)ek çok yenilikler yapılması gerektiğine inanıyor, bunun için

etrafına hep ileri fikirli, Avrupa'daki gelişmeler hakkında bilgi sahibi bulanan kimseleri topluyordu. 179rde yapılan banş andlaşmasından sonra beş-altı yıl Türkiye savaştan uzak kalmış, III. Selim'in ıslahat çalışmaları için biraz fırsat doğmuştur.

Türkiye'de yeni bir devir açmak için bütün meziyetlere sahip bulunan fakat Osmanoglu'nun celadet ve azmi yerine, yumuşak huylulugunun kurbanı olan Padişah bizim tarihimizin en büyük şahsiyetlerinden biridir. Zamanında ilim ve sanat sahasında büyük adamlar yetiştiği gibi, kendisi de bunların başmda gelir. 18 yıllık Padişahlığı içinde öylesine kendini devlet işlerine vermiştir ki ne zaman istirahat ettiği ve şahsi işleriyle uğraştığı hep akla gelir. Bu inkılapçı bir ruh taşıyan fakat merhametli padişah 1807 Mayısında Kabakçı Mustafa adlı bir yeniçeri neferinin emri altında harekete geçen yeniçeri yamaklan, hükümet ve saraydaki bazı işbirlikçi devlet adamlarının tertibiyle tahttan indirildi. Yerine amcasmın oğlu İV. Mustafa getirildi. III. Selim'in halet-i ruhiyesi daha şehzadeliği zamanında söylediği şu mısrada özetlenmektedir:

"Layık olursa cihanda bana taht-ı şevket

Eylemek mahz-t safadır bana nâsa hizmet."

Hal' edildikten sonra IV. Mustafa zamanında kıymeti anlaşılmış; Rusçuk'a sığınan adamlarının Alemdar Mustafa Paşa'yı, III. Selim'in iade-i cülusu için bir tertible İstanbul'a getirmelerinden sonra bu iş için yapılan manevra sırasında, İV. Mustafa'nm adamları tarafmdan feci bir şekilde 28 Tenımu/ lH()8'He' ^chit ı-ılilnn'.tir

TBMM ' Kütüphanesi

FECQ "200400479'