1

de stad/kleine projecten

1111

met 35 inspirerende

voorbeelden van

community art uit de

praktijk!

Maarten Reith

verbindingdoor

verbeeldingHoe kunst en samenleving

elkaar versterken

in Gelderland

Community art resulteert in nieuwe maatschappelijke verbindingen

en een nieuwe kijk op de alledaagse werkelijkheid. Dat smaakt naar

meer, leert een rondgang langs 35 inspirerende projecten in de provincie

Gelderland.

Deze uitgave is opgebouwd rond de verschillende niveaus waarop

kunst en maatschappelijke ontwikkeling elkaar kunnen versterken: de

Locatie, de Straat, de Wijk, de Stad en de Streek. Elk hoofdstuk bevat

een inleidend verhaal over de specifi eke kansen en kenmerken van

dat niveau. Aansluitend worden aansprekende voorbeelden uit de

Gelderse praktijk beschreven. Deze hoofdstukken worden afgewisseld

door interviews met betrokkenen, die vanuit hun bevlogenheid over

community art vertellen. Kunstenaars, cultuur aanjagers, bewoners

en vertegenwoordigers vanuit gemeenten, onderwijs, welzijn en

volkshuisvesting schetsen in welke richting community art zich nog

verder kan ontwikkelen.

Laat je inspireren en ga er zelf ook mee aan de slag.

LABORATORIUM VOOR KUNST & SAMENLEVING

9 789081 849524 >

CAL XL • Boek community art in Gelderland Omslag MP DEF.indd 1 12-11-12 14:04

3 Voorwoord

4 Inleiding

5 Interview met Elsbeth Rozenboom, KCG

6 Interview met Sikko Cleveringa, CAL-XL

8 Interview met Bram Kluen en Olga Lozeman, cultuurscouts

10 de locatie12 Projecten

14 Buiten komt voorbij

16 Heerlijk buiten

18 Interview met Lieneke Postema, wooncorporatie De Goede Woning

20 de straat20 Projecten

22 Sprengendorp presenteert HUIS

24 Zon op Zuid

26 Interviews met bewoners

28 Interview met Henk van Haeften, Cultuurknooppunt Wijchen-Beuningen

30 de wijk32 Projecten

34 Waalsprongfilm

36 Kunst in Veldhuizen

38 Interview met Paula Walta, choreograaf

40 de stad40 Projecten

42 Nijmegen exposeert

44 Swing on 2

46 Interview met Marco te Nijenhuis, jongerenwerker en Johan Godschalk,

KCG-Cultuurpact

48 de streek48 Projecten

50 Spoelspektakel

52 Het landschap vertelt

54 I nterview met Michiel ten Dolle, wijkmanager Nijmegen en Karin Eetgerink,

cultuurambtenaar Tiel

56 Colofon

58 CAL-XL in Gelderland

inhoudsopgave

3Community art legt zich toe op het maken van kunst mét

mensen en niet vóór mensen. Zij zet de verbeeldingskracht

van de kunsten in om zichtbaar te maken wat mensen

beweegt. Daarin ligt, in mijn optiek, de essentie van deze

bijzondere kunstprojecten.

Community art is sterk in ontwikkeling en dat is niet

voor niets. Zij sluit naadloos aan bij de huidige tijdgeest

waarin nieuwe verbindingen worden gezocht tussen kunst

en samenleving.

In deze kunstprojecten werken kunstenaars samen

met een groep mensen. Deze samenwerking start al aan

het begin van het creatieve proces. Zo komt kunst tot

stand, waarin de betrokken mensen,

en hun omgeving, zich herkennen.

Kunst waarmee ze zich kunnen iden-

tificeren en die betekenis krijgt in

hun dagelijks leven.

Deze bijzondere vorm van kunst

maken zorgt voor nieuwe dy-

namiek in de cultuursector. Ze

voegt iets wezenlijks toe aan de

‘gevestigde’ kunsten, die meer

autonoom tot stand komen

en die meestal worden getoond

aan publiek in de gebruikelijke context van musea, the-

aterpodia en concertzalen. Niet iedereen voelt zich door

deze laatstgenoemde vorm van kunst en kunstbeleving

aangesproken.

Bij community art ligt dat anders. Die zorgt er juist

voor dat kunst direct ‘integreert’ in het dagelijks leven

van mensen, en wel op een haast vanzelfsprekende, in-

teractieve en respectvolle manier. Vooral dit vind ik van

grote waarde.

Community art gaat op zoek naar wat mensen beweegt

en wat mensen bindt. Deze vorm van kunst gaat uit van

de kracht van mensen. Het lijkt erop dat zij inzetbaar is

bij tal van maatschappelijke opgaven, zoals leefbaarheid,

krimp, maatschappelijk isolement, sociale samenhang en

gebiedsontwikkeling. Zaken die zeker ook in Gelderland

aan de orde zijn. Daarom toont deze publicatie veel

inspirerende voorbeelden van projecten uit onze provincie.

Deze kunstprojecten hebben niet alleen het vermogen

zichtbaar te maken wat er bij de mensen leeft, maar

kunnen ook de gezamenlijkheid van de groep versterken,

de communicatie verbeteren en mensen betrekken bij

ontwikkelingen die voor hen van belang zijn.

Hier lijken mooie kansen te liggen om community art

vaker in te zetten voor maatschappelijke veranderingen.

Deze publicatie, met de kernachtige titel Verbinding door

verbeelding, presenteert aansprekende voorbeelden uit de

Gelderse praktijk. De samenstel-

lers maken zo de kwaliteiten, de

inzetbaarheid en de diversiteit

van community art zichtbaar

voor geïnteresseerd publiek en

potentiële partners binnen en

buiten de cultuursector. Zij willen

vooral organisaties en professio-

nals aanspreken, die in hun eigen

werkpraktijk wellicht iets willen en

kunnen met community art, maar die

nog zoekende zijn naar het hoe en wat.

Ik zelf raak geïnspireerd als ik lees

hoeveel bijzondere projecten er al in Gelderland zijn.

Ik wens u ook veel inspiratie toe!

Annemieke Traag

Gedeputeerde Cultuur en Erfgoed

Provincie Gelderland

kunst mét mensenvoorw

oord

‘Community art gaat uit van de

kracht van mensen’

4

verbinding door verbeeldingWe leven in een tijd waarin in verschillende maatschap-

pelijke sectoren een gemis aan gezamenlijkheid wordt

ervaren. Het begrip ‘samen leven’ vraagt om een

nieuwe invulling.

Daarnaast is kunst op zoek naar nieuwe uitingsvor-

men, nu ze haar traditionele betekenisgevende rol in

de maatschappij aan het verliezen is.

In community art komen deze ontwikkelingen samen.

Daarmee ontstaat verbinding door verbeelding.

leeswijzer Deze publicatie is opgebouwd rond de verschillende

niveaus waarop gemeenschappen zich rond kunst kun-

nen vormen: de Locatie, de Straat, de Wijk, de Stad en

de Streek. Op al deze schaalgroottes ontstaan nieuwe

groepen dankzij de verbindingen en ontmoetingen

die kunstenaars met hun verbeeldingskracht creëren.

Elk hoofdstuk bevat een inleidend verhaal over de

specifieke kansen en kenmerken van dat niveau.

Aansluitend vindt u twee aansprekende voorbeelden

uit de Gelderse praktijk, evenals een aantal projecten

die we beknopt beschrijven. Samen bieden ze u een

inspirerende rondleiding.

interviewsDeze hoofdstukken worden afgewisseld door inter-

views met betrokkenen, die vanuit hun bevlogenheid

over community art vertellen. Kunstenaars, cultuur-

aanjagers, bewoners en vertegenwoordigers vanuit

gemeenten, onderwijs, welzijn en volkshuisvesting

schetsen in welke richting community art zich nog

verder kan ontwikkelen.

Uit hun verhalen komt naar voren dat de ingrediënten

voor succesvolle projecten bekend zijn, maar dat hét

beproefde recept niet bestaat. Elke gemeenschap heeft

immers zijn eigen dynamiek en identiteit, iets waar

community art keer op keer op wil inhaken.

projectscanCommunity art is volop in beweging en kent vele ge-

zichten. Elk project heeft te maken met een gezond

spanningsveld tussen sociale uitgangspunten en ar-

tistieke vrijheid, tussen proces en resultaat, tussen

participeren en creëren, tussen individuele ontwik-

keling en groepsbelang. Het is telkens opnieuw de

kunst daarin de balans te vinden. De Projectscan (zie

pagina 6) is hiervoor een zeer geschikt hulpmiddel.

De scan maakt de verschillende krachten binnen een

project inzichtelijk, met als doel deze te versterken.

Zo komt het potentieel van community art nog meer

tot zijn recht.

aan de slagDiverse organisaties in Gelderland zijn actief op het

gebied van community art. Op pagina 59 leest u waar

u hen kunt vinden. Ze helpen u graag op weg om zelf

aan de slag te gaan. Want dat is het doel van deze

publicatie.

een inspirerende rondleiding

Community art creëert de verbinding tussen kunst en

samenleving. Dit levert in de praktijk veel op, leert een

rondgang langs 35 projecten. Vanuit diverse achter-

gronden geven betrokkenen in deze publicatie hun visie.

inleidin

g

De eigenheid aanwakkeren binnen de amateurkunst,

dat is de passie van Elsbeth Rozenboom, senior adviseur

bij KCG. Binnen community art ziet ze dat heel sterk

terug. “Als ik zie hoe kunstenaars erin slagen groepen

mensen boven zichzelf te laten uitstijgen, dan krijg ik

een brok in mijn keel. Als mensen zich op hun allerbest

laten zien, zijn ze op hun mooist.”

Bevlogen somt ze op waar de kracht zit: “Com-

munity art laat groepen, zonder ervaring, iets doen

waarvan ze niet dachten dat ze dat konden. Het doet

een appèl op sociaal gedrag en de zorg voor elkaar.

Community art haalt het kunstzinnige en authentieke

in mensen naar boven. Zo laten zij iets zien wat door

geen ander zo gemaakt had kunnen worden.”

nieuw fenomeenCommunity art bestaat al sinds de jaren zestig. “Maar

de term kwam in 2003 bij de Raad van Cultuur pas voor

het eerst ter sprake”, vertelt Rozenboom. “Voor veel

raadsleden was het een nieuw fenomeen.”

Arnhem was er met community art relatief vroeg bij:

met wijktheater van Peter van der Hurk (vertrok naar

Rotterdam), Stichting Beleven met haar cultuurscouts

en Stichting InterArt die de rol van kunst in samenleving

stimuleerde. Later zijn ook in andere steden initiatieven

van de grond gekomen, zoals in Apeldoorn, Wageningen

en Nijmegen en in het landelijk gebied.

ontwikkelingDe provincie Gelderland heeft deze ontwikkelin gen

actief ondersteund door bij te dragen aan grote

‘parapluprojecten’ zoals Code groen, Nijmegen ex-

poseert en Zon op Zuid waarin kunstenaars ervaring

konden opdoen met deze manier van werken.

Ook droeg de provincie financieel bij aan scholing.

Rozenboom: “Samen met EDU-ART heeft KCG de voor-

loper van CAL-XL benaderd om een scholingstraject

op te zetten in Gelderland: Partners in community art

(PICA). Die is inmiddels drie keer gegeven aan zo’n

veertig personen: kunstenaars, professionals met

een CMV-achtergrond, docenten en projectleiders in

kunsteducatie, welzijnswerkers, beleidsmedewerkers,

cultuuraanjagers bij culturele en maatschappelijke

instellingen en zelfstandig adviseurs.”

volgende stapMet de komst van CAL-XL, de landelijke netwerkorga-

nisatie, is er in 2011 ook een provinciale regiegroep in

het leven geroepen met een regionaal actieplan. Samen

met CAL-XL wordt gewerkt aan netwerkvorming, scho-

ling, onderzoek en documentatie. Nu is het moment

aangebroken voor verdere verbreding en het actief

uitdragen van de rijke mogelijkheden van community

art binnen de provincie. De volgende stap heeft de

KCG-adviseur ook al in haar hoofd. “Mijn ambitie is

het oprichten van een provinciaal matchingsbureau

tussen opdrachtgevers en uitvoerders, om vraag en

aanbod te koppelen.”

Van de praktijk naar de theorie,

van theorie naar beleid, en dan

weer terug naar de praktijk.

In tien jaar tijd heeft Elsbeth

Rozenboom community art in

Gelderland sterk zien groeien.

authentiek gelders

interview

5

Gelderland timmert stevig aan de weg met community art

s

ocia

le in

fr

astructuur culturele infrastructuur

soci

ale

cohe

sie

publieke beeldvorming fysieke leefbaarheid

Cr

eatiereGi e

gem

eens

chap

publiek fysieke ruimteze

lfor

gani

sati

e

p

roductie programm

ering

sociale deelname culturele dee

lnam

e

persoonlijke ontwikkeling brongroep

erfgoed & educatie

de projectscan

interview

6

instrument helpt sociaal-artistiek project verder

Sikko Cleveringa is projectleider van CAL-XL, de landelijke

netwerkorganisatie van koplopers in community art en nieuwe

cultuurfuncties.Volgens hem is het inmiddels heel duidelijk

waar community art om draait. “De kinderziektes zijn er nu uit

en we weten wat de ingrediënten van de soep zijn. Nu kunnen

we de soep steeds lekkerder maken.”

Community art heeft de afgelopen tien jaar een gigantische

ontwikkeling doorgemaakt. Dat is vooral te danken aan het

rijksgeld dat vanaf 2000 via het Grote Stedenbeleid en het Actie-

plan Cultuurbereik beschikbaar kwam. “Vanuit de twee fondsen

zijn in veel gemeenten cultuuraanjagers, -makelaars en –scouts

aangesteld. Ook is een groot aantal nieuwe projecten mogelijk

gemaakt op de grens van kunst en maatschappelijke ontwikkeling”,

zegt Cleveringa. “Door die subsidies hebben kunstenaars en andere

professionals volop kunnen experimenteren binnen community art.”

Recentelijk heeft hij met collega-koplopers hun praktijkervaring

samengebracht in een ‘community of practice’. Dit heeft onder meer

geresulteerd in de publicaties ‘De Kracht van cultuur’ (NICIS 2011) over

kunst als waardenmaker en ‘Cultuur nieuwe stijl’ (CAL-XL 2012) met

een gedetailleerde uitwerking van de projectscan.

hulpmiddelDeze projectscan is bedoeld als hulpmiddel voor iedereen die met com-

munity art projecten aan de slag gaat en geeft antwoord op vragen als:

Wie met community art aan de slag

wil, hoeft niet opnieuw het wiel uit

te vinden. Tien jaar pionieren heeft

veel kennis en ervaring opgeleverd.

Via de Projectscan van CAL-XL

is die informatie voor iedereen

toegankelijk.

7

interview

hoe kun je een sociaal-artistiek project aanscherpen?

Hoe krijg je helder waar je mee bezig bent? Hoe haal

je het maximale eruit wat erin zit? “Met de projectscan

kun je een project uittekenen op een bierviltje, maar de

scan is ook online beschikbaar als digitaal instrument in

de landelijke databank. Een project kan zowel vooraf,

tijdens als na afloop van de uitvoering worden ingevuld.”

CAL-XL wil met de scan vooral bijdragen aan de verdere

professionalisering van community art (ontwerponder-

zoek) maar het instrument leent zich ook uitstekend voor

de legitimering van praktijken (evaluatieonderzoek). Je

kunt er zelf mee aan de slag maar

je kunt er ook externe onderzoe-

kers mee laten rapporteren. Met

een landelijke onderzoeksagenda

wordt er ook een link gelegd met

wetenschappelijk onderzoek.

vragen en antwoordenDe projectscan helpt je om re-

gie te voeren op vier krachten

die van belang zijn voor een

succesvol community art project.

Wat is de voedingskracht van het project? Waarom doen

mensen mee? Gaat het vooral om persoonlijke ontwik-

keling, om publieke beeldvorming, sociale cohesie of om

fysieke leefbaarheid? En wat is de creatieve kracht: wat is

het juiste artistieke antwoord op deze maatschappelijke

vraag? Wat betreft de samenwerkingskracht: wie heb je

allemaal nodig in een proces van co-creatie? Wie zijn de

deelnemers en welke professionele ondersteuning heb-

ben ze nodig? En tot slot de vormkracht: community art

gaat over empowerment, over het veranderen van een

bestaande situatie. Hoe geef je een nieuwe betekenis aan

de relatie tussen de brongroep (ik), het algemene publiek

(zij), de gemeenschap (wij) en de fysieke omgeving (het).

Hoe wordt de brongroep meer ‘meester’ over haar eigen

vermogens en hoe zorg je dat instituties vanuit hun eigen

beleid daar een rol in gaan spelen? De scan helpt je om

systematisch de antwoorden te zoeken op deze vragen.

Zo krijg je het project ‘in balans’.

nadenken en keuzes“Community art kun je op veel verschillende manieren

aanpakken. Met de scan doe je geen uitspraken over

wat wel en niet goed is, maar het invullen van de scan

dwingt wel tot nadenken over de keuzes die je maakt

of gemaakt hebt”, zegt Cleveringa. “Vaak zijn mensen

intuïtief met een project bezig. De scan maakt expliciet

wat er impliciet al in zit. Met de scan kun je een project

makkelijker doorgronden, er over communiceren en het

met andere projecten vergelijken.”

Het ene project heeft een zwaartepunt in de leefwereld

van de brongroep, het andere meer in de systeemwereld

van professionele instellingen.

Het ene project is wat meer artis-

tiek, het andere is meer sociaal.

“Met de scan kun je een eigen

project of dat van anderen in dat

krachtenveld positioneren. De pro-

jecten die in deze publicatie worden

omschreven, zijn ook geanalyseerd

met de scan. Je kunt dan bijvoorbeeld

zien dat projecten die in een gebouw

plaatsvinden vaak een ander accent

hebben dan projecten in een wijk.”

programmascanVoor organisaties die met community art echt meerjarig in

een gebied of gemeenschap aan de slag willen gaan, wordt

nu ook een programmascan ontwikkeld. “Met behulp van

een programmascan krijg je een indicatie wat de culturele,

sociale en economische vermogens zijn aan het begin en

het eind van je meerjarige programma. Vooraf geeft dat

een goede basis voor strategische beslissingen over het

hoe en waarom van bepaalde projecten. Achteraf kun je

aannemelijk maken in welke mate deze projecten ook

daadwerkelijk het verschil hebben gemaakt.”

Zie voor meer informatie over netwerkvorming, scholing,

onderzoek en documentatie www.cal-xl.nl. Je vindt hier

ook een actueel overzicht van Gelderse projecten in het

‘projectenweb’.

de projectscan

‘De projectscan is een hulpmiddel

voor iedereen die met community art

projecten aan de slag gaat’

instrument helpt sociaal-artistiek project verder

olga

loz

eman

(li

nks

) en

bra

m k

luen

8

interview

Ze zijn de spin in het web en spelen in wijken een voor-

trekkersrol op het gebied van community art en cultuur-

participatie. De cultuuraanjagers, -scouts en -makelaars

die in steeds meer gemeenten actief zijn, stimuleren en

initiëren projecten en ontwikkelen nieuwe samenwerkingen

tussen diverse instanties. Zo ook in de provinciehoofdstad,

waar Kunstbedrijf Arnhem zes cultuurscouts heeft verdeeld

over de belangrijkste wijken en stadsdelen.

Bram Kluen, cultuurscout in de wijk Geitenkamp, en zijn

collega Olga Lozeman, afgelopen jaren onder meer actief in

Klarendal, praten bevlogen en gepassioneerd over hun werk.

Kluen: “Met kunst kom je op een totaal andere manier met

elkaar in contact. Community art is niet bezig met het oplossen

van problemen, maar kijkt naar de mogelijkheden en de kansen

van een gemeenschap. ‘Hoe kun je samen iets moois creëren’

is een heel andere vraag dan ‘hoe lossen we de hondenpoep

op’. Als je met kunst de vitaliteit van wijkbewoners weet aan te

boren, levert dat een intense ervaring op.”

projectenDe zes cultuurscouts zijn betrokken geweest bij een groot aantal

sociaal-artistieke projecten. Zo ‘exploiteerde’ Lozeman twee seizoenen

achtereen het Ballroom Theater, een geïmproviseerd theater in een

leegstaand winkelpand in de wijk Klarendal. Buurtbewoners lieten

Samen een onbekend avontuur

aangaan, risico nemen, iets doen

wat je nog niet kent en jezelf laten

zien aan anderen. En dat met de

hoogst haalbare artistieke ambitie.

Groepen als wijkbewoners, leren

elkaar zo op een andere manier

kennen, waardoor nieuwe

gemeenschappen ontstaan. Dat

is de kracht van community art,

vinden de cultuurscouts.

spin in het web

Cultuuraanjagers geloven in kracht van community art

9

interview

op het podium hun talenten zien, vaak in onverwachte

combinaties. Zo klonken er opera-aria’s tijdens een de-

monstratie Turks olieworstelen. Het Ballroom Theater

was altijd uitverkocht.

Kluen stimuleerde bewoners van de wijk Geitenkamp

mee te doen aan de Geitenparade: een bonte optocht

van kunststof geiten die bewoners op hun eigen manier

hadden beschilderd en versierd. De parade vormde de

opening van een theaterfestival, als kleurrijke afspiege-

ling van de diversiteit in de wijk.

strategieënDe cultuurscouts opereren vooral op

wijkniveau, met een nadruk op de

krachtwijken. Dat wil niet zeggen dat

ze telkens de gehele wijk erbij betrek-

ken. “Klein beginnen kan al een brede

uitwerking hebben”, zegt Kluen. “Als

mensen hun straatgenoten leren ken-

nen, voelen ze zich vaak veiliger.

Stimuleren van de ontmoeting is

daarom een belangrijk doel van

onze projecten.”

De zes cultuurscouts volgen

daarin verschillende strategieën. De een legt vooral de na-

druk op het creatieproces, de ander stelt het eindresultaat

voorop. “Er zijn vele wegen die naar Rome leiden”, zegt

Lozeman. “Wat we gemeen hebben, is dat we sociaal-

artistieke projecten zo professioneel mogelijk aanpak-

ken, met een hoge artistieke ambitie. Dat zit in alles: in

de keuze van de kunstenaars, de locatie, de materialen,

de apparatuur, de promotie, enzovoorts. De deelnemers

voelen zich voor honderd procent serieus genomen en dan

kun je het onderste uit de kan halen. Ook de zogeheten

magneetwerking –kwaliteit trekt kwaliteit – is dan het

sterkst. Op andere deelnemers en op het publiek.”

Kluen vult aan: “Deelnemers zijn het vaak niet gewend

om zo benaderd te worden. Dat je hen van het hoogste

niveau acht, geeft energie. Als je de lat hoog legt, geeft

dat een extra dimensie. Daardoor stijgt de inzet en de

motivatie. Dan is het geen gezellig sociaal-cultureel

theekransje, maar streef je samen naar hetzelfde. Samen

iets moois neerzetten heeft echt impact. Hoe hoger de

artistieke kwaliteit daarvan is, hoe langer het nagalmt

op het sociale vlak.”

De cultuurscouts zien community art ook als tegen-

hanger voor de individualisering. “In buurten waar de

sociale samenhang wankelt, is het belangrijk nieuwe

vormen van gemeenschappelijkheid te creëren. Wie bin-

nen een kunstproject in staat is om zichzelf te laten zien,

wordt ook moediger om zich in de sociale omgang met

anderen te tonen”, stelt Kluen.

sleutelfigurenLang niet elke bewoner staat direct te trappelen om

mee te doen als een nieuw pro-

ject wordt gelanceerd. Lozeman:

“Je hebt vaak eerst sleutelfiguren

in de wijk nodig. Daarna kun je

de kring uitbreiden. Wat je hoopt,

is dat mensen erover gaan praten

bij de snackbar, de kapper of in de

rij bij de supermarkt.”

Community art komt vaak pas goed

van de grond als diverse partneror-

ganisaties zich achter een project

scharen en hun kennis en netwerk

inzetten, leert de ervaring van de cultuurscouts. Ge-

meenten, woningcorporaties, welzijns-, onderwijs- of

zorginstellingen, allemaal kunnen ze op hun manier aan

kunstprojecten bijdragen. “Ook binnen die organisaties

heb je sleutelfiguren nodig want het is niet altijd mak-

kelijk om de karakteristiek van dergelijke instituties mee

te laten bewegen met jouw artistieke drive”, zegt Kluen.

“Zeker als de uitkomst van het creatieproces aan het begin

nog open ligt en onbekend is. Dan moeten instanties hun

vaste manier van werken loslaten.”

Lozeman: “Het gevoel dat je samen sterk staat,

ontbreekt nog wel eens. Soms worden we gezien als

concurrent terwijl wij juist de samenwerking zoeken.

Wij hoeven niet zo nodig op de voorgrond te treden. We

willen anderen laten schitteren.”

www.kunstbedrijfarnhem.nl/kunst-in-de-wijk

‘Community art kijkt naar de

mogelijkheden en de kansen van een

gemeenschap’

spin in het web

Cultuuraanjagers geloven in kracht van community art

de locatie

de loc atie10

s

ocia

le in

fr

astructuur culturele infrastructuur

soci

ale

cohe

sie

publieke beeldvorming fysieke leefbaarheid gem

eens

chap

publiek fysieke ruim

tezelf

orga

nisa

tie

productie program

mering

sociale deelname culturele

deeln

ame

persoonlijke ontwikkeling brongroep

erfgoed & educatie

CreatiereGi e

11

de locatie

mijn eigen locatieHet zorgcentrum, de school, de zorgboerderij, het

woonwagenkamp, het bedrijf, de fabriek, het zijn al-

lemaal gebouwen en plekken waar je woont, werkt of

verblijft met min of meer hetzelfde soort mensen. Een

dergelijke locatie herbergt een relatief homogene groep,

zoals ouderen, kinderen, zigeuners, studenten, gezin-

nen (flat), mensen met een beperking, ambtenaren

of arbeiders. Ook al voelt het als je eigen domein, er

gelden over het algemeen sterke normen en waarden

waar je zelf niet zomaar invloed op hebt. Je kunt zo’n

plek als heel veilig en vertrouwd ervaren maar ook als

bedreigend en vervreemdend.

belevingswereld Binnen de muren van de eigen locatie kennen de

meeste mensen elkaar, al is dat soms oppervlakkig.

Met community art ontstaat die ándere activiteit:

als alternatief voor de bingo in de ouderencentra,

als nieuwe vorm van cultuureducatie op school, als

manier om je medebewoners op een andere manier

te ontmoeten, als frisse invalshoek voor het eventueel

doorbreken van vaste patronen en het aangaan van

nieuwe relaties. Thema’s hebben betrekking op zaken

die de deelnemers direct raken en sluiten aan op hun

belevingswereld.

intimiteitDe intimiteit en veiligheid van de locatie zorgt ervoor

dat mensen zich makkelijker van hun kwetsbare kant

durven laten zien dan bij projecten op grotere schaal.

De drempel om mee te doen, is relatief laag, ook door de

herkenbaarheid van de thema’s. Potentiële deelnemers

zijn direct aanspreekbaar, mond-tot-mondreclame

werkt goed. Bij projecten in flats hebben kunstenaars

wel eens voor de ingang postgevat om mensen te

werven. Daar komt iedereen voorbij.

De kleinschaligheid brengt tevens met zich mee dat

community art hier in eerste instantie intern gericht

is: op de (talent)ontwikkeling van het individu, op zijn

plek binnen de groep en op de identiteit van de groep

als geheel. Een presentatie aan het publiek heeft dan

als doel om buitenstaanders binnen te halen. Ook een

installatie als Buiten komt voorbij heeft dat effect.

Het gebeurt ook andersom: projecten als Heerlijk

buiten en Buurtklinkers zijn er juist op gericht de

muren van het gebouw te doorbreken. Aan de hand

van levensechte vragen trekken de scholieren erop

uit om buiten de school activiteiten en optredens te

organiseren. Zo vormt de school geen eilandje maar

krijgt die meer betekenis voor de wijk.

verantwoordelijkWie meedoet aan een project op een locatie, voelt zich

snel sterk betrokken en mede-eigenaar van het project.

Kunstenaars kunnen dit versterken door verantwoor-

delijkheden uit handen te geven en veel te delegeren.

Dat heeft ook op langere termijn een gunstig effect. Zo

beschouwen de bewoners van de flats in de Apeldoornse

wijk Zevenhuizen de kunst in de trappenhuizen als iets

van henzelf. De muurschilderingen en foto-installaties

zijn daardoor vrijwel nooit doelwit van vandalisme.

Vaak zijn projecten in locaties eenmalig en project-

matig. Ze geven een positieve impuls aan de mensen

die er wonen, leren of werken. De band die hierdoor

ontstaat is vaak duurzaam omdat mensen elkaar

blijven ontmoeten.

Je woning is je privédomein, de alledaagse plek waar je de dag

start en eindigt. Maar er zijn nog meer plekken die je tot je eigen

domein kunt rekenen. Op je werk, op school of in een woon-

zorgcentrum deel je een ruimte met mensen die daar net zoals jij

heel vanzelfsprekend aanwezig zijn. alle andere mensen komen

daar hoogstens binnen als bezoek.

12

de locatie

portret van oud en jongJe zet twee mensen tegenover elkaar

met een minimaal leeftijdsverschil

van twintig jaar, en geeft hen de op-

dracht elkaar te portretteren. Zo krijg

je ontmoeting tussen verschillende

generaties. Dat is de kern van Portret

van Oud en Jong, een project dat Die-

derik Grootjans op eigen initiatief is

gestart. In 2012 is het voor de vierde

keer in Nijmegen gehouden met 360

deelnemers van onder meer scholen

en ouderencentra.

http://portretvanoudenjong.blogspot.

nl/

metropolis: without the heartVoor de opening van het openlucht-

theater in Tuin de Lage Oorsprong in

Oosterbeek maakte Telder in 2011 de

dansvoorstelling Without the heart,

geïnspireerd op de beroemde film

Metropolis (1927). Het verhaal over

de onmogelijke liefde in een ongelijke

maatschappij is door twee professi-

onele dansers en twee musici samen

met amateurdansers vormgegeven,

waaronder een groep ouderen van

vegetarisch woon-zorgcomplex

Felixoord.

www.beeldenddanstheatertelder.nl

supportersOp de muur van de nieuwe gymzaal

van De Rozelaar in Barneveld prij-

ken vrolijke silhouetten. Cliënten van

deze instelling voor mensen met een

verstandelijke beperking én de bur-

gemeester van Barneveld zijn door

kunstenares Julia Borsboom afge-

beeld als juichende supporters. De

‘meepraatraad’ koos het ontwerp uit.

In het kader van NL Doet schilderden

burgemeester en wethouders in de

gymzaal zelf mee.

13

de locatie

buurtklinkersEen wijkfestival vol muziekoptredens

van scholieren, ouders, grootouders

en andere buurtbewoners. Dat is

de finale van Buurtklinkers (2012),

een project op twee basisscholen in

Wijchen. Externe muziekdocenten en

leden van amateurorkesten hebben de

scholieren aan het musiceren gezet.

Samen met de buurt is het festival

opgezet. Zo heeft de muziekeducatie

een impuls gekregen én is de betrok-

kenheid van de wijk versterkt.

www.cultuurknooppunt.nl

trappenhuis vol muurschilderingenFlatbewoners en hun herkomst, kle-

derdracht, muziek, dans en feesten

vormen de grote inspiratiebron voor

kunstenaar Stephan Peters. In de

Apeldoornse wijk Zevenhuizen heeft

hij in zes jaar tijd de trappenhuizen

van drie hoge flats voorzien van 150

muurschilderingen die de anonimi-

teit doorbreken. Opdrachtgever De

Goede Woning wilde met dit project

bewerkstelligen dat bewoners weer

trots zijn op de plek waar ze wonen en

dat ze zich meer met elkaar zouden

verbinden.

www.penpaints.nl

multi meUnieke en gedeelde identiteiten vor-

men de rode draad in Multi me, een

project van Françoise Braun in een

flat in de Apeldoornse wijk Zeven-

huizen. Op tien zaterdagen vroeg ze

bepaalde bewoners van de honderd

flatwoningen naar beneden te ko-

men. Zo fotografeerde ze iedereen

die voetbalt, een tatoeage heeft of

muziek maakt. Daarmee maakte ze

een foto-installatie in het trappenhuis

om de anonimiteit te doorbreken.

www.francoisebraun.nl

14

de locatie

Op een binnenpleintje van ver-

pleeghuis Eldenstaete staan twee

omafietsen. Beide stevig verankerd

voor een vier meter breed panora-

mascherm. Daarop is een landschap

geprojecteerd uit de omgeving van

Eldenstaete, gefilmd vanuit een

vast standpunt tijdens verschil-

lende seizoenen. Een rustgevend

beeld, met wuivend riet, grazende

paarden en overvliegende vogels.

Meer beweging ontstaat er als

iemand op de fiets plaatsneemt.

Zodra de trappers ronddraaien,

komen allerlei passanten voorbij.

Een vrouw met een kinderwagen,

spelende kinderen, een dweilorkest,

Sinterklaas, een man met een gras-

maaier, ze wandelen in rustig tempo

door het landschap. Als het fietsen

stopt, blijven de figuren stilstaan.

De personages roepen veel herin-

neringen op bij de bewoners van

het verpleeghuis, wat aanleiding

vormt voor korte gesprekjes.

Buiten komt voorbij luidt de

toepasselijke titel van deze in-

stallatie. Medewerkers, familie en

buurtbewoners zijn ingeschakeld als

Verpleeghuis Eldenstaete in Arnhem is de trotse

eigenaar van een interactief kunstwerk, speciaal

ontwikkeld om mensen met dementie zowel

fysiek als mentaal in beweging te brengen.

Het is innovatie ten voeten uit, bekroond met

de NUZO-Stimuleringsprijs voor vernieuwende

ouderenzorg.

fietsen voor de verbeelding

‘Zodra de trappers ronddraaien, komen

allerlei passanten voorbij’

15

de locatie

figuranten. Zo’n 250 verschillende

filmpjes hebben ontwerpers Ca-

rien Poissonnier en Job van Nuenen

met hen opgenomen. Die worden

in willekeurige volgorde over het

landschap geprojecteerd, de een

na de ander. Zo blijft het telkens

een verrassing wat er komen gaat.

‘Maak een kunstwerk waarin ont-

moeting centraal staat’, was de

algemeen geformuleerde opdracht

van zorgaanbieder Pleyade waar-

mee Poissonnier aan de slag ging.

Redenerend vanuit de mogelijke be-

hoeften van mensen met dementie

en Alzheimer, kwam ze zelf tot drie

aangescherpte doelen: het aanzet-

ten tot bewegen, het stimuleren van

sociale contacten en het oproepen

van verwondering.

Die ontmoeting is niet alleen

tussen bewoners teweeg gebracht.

Het filmen van de figuranten voor

een groot groen doek in het restau-

rant van Eldenstaete is door mede-

werkers ervaren als een vorm van

teambuilding en krijgt vermoedelijk

een vervolg. Ook buurtbewoners

werkten graag mee en voelen zich

nu meer betrokken bij het verpleeg-

huis.

Het project heeft een lange aanloop

gehad van bijna vier jaar. Er is veel

onderzoek aan vooraf gegaan voor-

dat het definitieve ontwerp gereed

was. Zo is bekeken welke prikkels

deze specifieke doelgroep nodig

heeft om de kwaliteit van leven te

verbeteren. Dat voorwerk, inclusief

prototypes, heeft duidelijk vruchten

afgeworpen. Zo ontdekten Poisson-

nier en Van Nuenen dat ouderen

met dementie minder snel op een

hometrainer stappen dan op een

vertrouwde omafiets.

De uiteindelijke installatie is

zo uitnodigend dat die geregeld

wordt gebruikt, zowel spontaan als

met een lichte stimulans. Andere

ouderen kijken toe als er iemand

fietst en komen met hun eigen

verhalen. Een bruidsjurk, een stuk

gereedschap, een sporter, elk nieuw

beeld dat voorbij komt, kan daartoe

aanleiding zijn.

Dankzij Buiten komt voorbij

komen woonbegeleiders meer te

weten over de bewoners en hebben

fysiotherapeuten een middel om

hen in beweging te krijgen. Psy-

chologen kunnen op een andere

manier met hun cliënten contact

maken, familieleden kunnen tijdens

bezoek iets actiefs ondernemen en

buurtbewoners hebben meer aan-

leiding om eens bij het verpleeghuis

binnen te stappen.

Andere zorginstellingen hebben

al belangstelling getoond voor

Buiten komt voorbij. Nu de eerste

installatie gereed is, zijn meerdere

exemplaren relatief makkelijk op

maat te maken.

/

titel Buiten komt voorbijLocatie Verpleeghuis Eldenstaete, ArnhemDoelgroep Bewoners van het verpleeghuisartistieke leiding Carien PoissonnierProjecteigenaar PleyadeDiscipline Beeldende kunstLooptijd Geopend op 1 februari 2012Website www.buitenkomtvoorbij.nl

fietsen voor de verbeelding

‘een kunstwerk waarin ontmoeting

centraal staat’

16

de locatie

“Wat doen jullie eigenlijk als jullie

niet werken”, vraagt een jongen uit

groep zeven van brede school Noor-

derlicht in Wijchen aan bewoners

van zorgboerderij De Hagert in Leur.

Een ontwapenende vraag, waar

de dementerenden, verstandelijk

gehandicapten en medewerkers

van de zorgboerderij niet zo snel

antwoord op hebben.

Maar het is wel het soort vraag

waarvan De Hagert hoopt dat die

vaker gesteld gaat worden. Meer

kinderen op bezoek op en rond het

erf is namelijk een grote wens van

de instelling voor ouderenzorg.

Scholieren van brede school Noor-

derlicht (basisschool Paulusschool

en BSO De Eerste Stap) is gevraagd

hiervoor plannetjes te maken.

In dat kader brengen de scho-

lieren in 2009 eerst een werkbezoek

aan de Hagert. Daarna gaan ze

brainstormen in de klas en werken

ze hun ideeën vervolgens in groep-

jes verder uit. Dan komen de bewo-

ners van de Hagert naar de klas om

te luisteren naar de presentaties,

waarna bewoners, medewerkers

en scholieren er gezamenlijk drie

uitkiezen. Die worden uitgevoerd.

Onder de titel Heerlijk buiten

bedenken de kinderen dat de Hagert

vooral aantrekkelijk zou kunnen

zijn voor het houden van verjaar-

dagsfeestjes. Samen met de ou-

deren kan dan appeltaart worden

gebakken. Daarvoor ontwerpen de

scholieren vrolijk servies dat van

keramiek wordt vervaardigd. Ook

maken ze een activiteitenkist om

de natuur rond de zorgboerderij

te ontdekken en om samen iets te

maken. Zo kunnen kinderen tijdens

een feestje ‘boerderijgezichten’

knutselen; bewoners en kinderen

maken dan portretten van elkaar

van ijzerdraad. Tenslotte ontwerpen

de scholieren een herkenbaar en

wervend bord dat bij de ingang van

de Hagert wordt geplaatst. Aan het

eind van het schooljaar 2009-2010 is

het complete Heerlijk buiten-pakket

feestelijk overgedragen.

Het hele proces is begeleid door

kunstenares Lotte van Campen en

William van den Akker van natuur-

educatiecentrum Het Dijkmagazijn

in Beuningen. Zij werden aangesteld

nadat het schoolbestuur de vraag

van de Hagert had neergelegd bij

EDU-ART. Authentiek leren, waarbij

tevens de verbinding werd gelegd

tussen de leergebieden cultuur-

educatie, natuur & milieu en waar

mogelijk techniek, vormde de rode

draad van het project.

Dat levensecht leren -niet uit

een boekje maar leren door te doen

- gaven Van Campen en Van den

Akker vorm door de kinderen op

excursie mee te nemen en door hen

het complete creatieve proces mee

scholieren gaan de boer opZorgboerderij De Hagert in Leur krijgt

tegenwoordig geregeld groepjes kinderen over de

vloer, die op en rond het erf verjaardagsfeestjes

vieren. Daarbij ontstaat ook contact met de

bewoners. Scholieren hebben dit Heerlijk Buiten-

project zelf bedacht en uitgevoerd.

‘Niet leren uit een boekje maar leren

door te doen’

‘De kunst is iets te kiezen wat praktisch uitvoerbaar is’

17

de locatie

te laten maken vanaf het eerste

idee tot en met de uitvoering.

Dat de scholieren iets hebben

gecreëerd dat daadwerkelijk wordt

gebruikt, is daarin zeer waardevol.

Ze ontdekten ook dat je tijdens

een brainstorm wilde creatieve

ideeën kunt bedenken, maar dat

het daarna de kunst is iets te kiezen

wat praktisch uitvoerbaar is.

Daarnaast is de ontmoeting tus-

sen jong en oud van grote waarde

geweest. Scholieren en dementeren-

den hebben elkaar en elkaars wereld

leren kennen. Dankzij Heerlijk buiten

zijn Noorderlicht en De Hagert stevig

met elkaar verbonden.

/

titel Heerlijk buitenLocatie WijchenDoelgroep Scholieren en bewoners van een zorgboerderijartistieke leiding Lotte van Campen en William van den AkkerOpdrachtgever Cultuur Netwerk Nederland en schooldirecteur Henk van HaeftenProjecteigenaar Brede school NoorderlichtBetrokken organisaties Brede school Noorderlicht, zorgboerderij de Hagert, CNME Het Dijkmagazijn, EDU-ARTDiscipline Beeldende kunst en natuur- en milieueducatieLooptijd 2009-2010 Website www.cultuurnetwerk.nl

scholieren gaan de boer op

De trappenhuizen van de tienverdiepingenflats in de Apeldoornse

wijk Zevenhuizen boden jarenlang een troosteloze aanblik. Een

deel van de bewoners leeft in problematische situaties: er zijn

huurachterstanden en overlast en vervuiling geven de flats een

slecht imago. De anonieme trappenhuizen raakten snel vervuild.

Dat was de situatie waarmee kunstenaar Stephan Peters aan de

slag ging. Hij besloot muurschilderingen te maken met bewoners in

de hoofdrol. Je ziet hen in hun hedendaagse outfit, in traditionele

kleding uit hun land van herkomst of in het uniform van de fanfare.

Sindsdien weten de bewoners iets beter wie hun buren zijn, hebben

ze gesprekjes in de gang en gaan ze iets zorgvuldiger om met de col-

lectieve ruimte. Zevenhuizen haalde bovendien positief het nieuws.

betrokkenheidKunst is zeker geen wondermiddel dat alle problemen oplost. Wel is

het een van de vele stapjes die je kunt zetten om het leefklimaat te

verbeteren, vindt Lieneke Postema, teamleider afdeling Mens en Buurt

van de Apeldoornse wooncorporatie De Goede Woning.

Het bevorderen van de leefbaarheid behoort sinds begin deze eeuw tot

het vaste takenpakket van woningcorporaties. Het bestrijden van overlast

en het tegengaan van verpaupering zijn daar belangrijke elementen van.

“Zoiets kunnen we nooit alleen organiseren. Daar hebben we betrokken-

heid van bewoners voor nodig. Die zijn de ogen en oren van de buurt. Maar

als ze iets te melden hebben, moeten ze ons wel weten te vinden. Daarom

kunst als middel

interview

18

Wooncorporatie wil meer participatie van huurders

lien

eke

post

ema

Kunst kan een bindmiddel zijn

voor bewoners van buurten,

straten en flats. “Net als sport

of een culinaire activiteit.

Het gaat om de ontmoeting,

elkaar leren kennen. Dat

mensen elkaar weer groeten

op straat, is in sommige

buurten al heel wat.”

19

interview

moeten we aanwezig zijn in de wijken. En bewoners

moeten het gevoel hebben dat het zin heeft zich te

melden, ze moeten zien dat wij problemen daadwer-

kelijk aanpakken”, legt Postema uit.

Daarnaast wil De Goede Woning bewoners aan-

sporen zelf met ideeën en initiatieven te komen. “Niet

alleen focussen op de problematische kanten, maar ook

kijken naar de mogelijkheden en kansen. Het liefste

zouden we zien dat bewoners zelf verantwoordelijkheid

nemen in plaats van te blijven klagen. Als bewoners een

ontmoetingsactiviteit of een schoonmaakactie willen

organiseren, dan staan we klaar om dat te faciliteren.”

bindmiddelDe realiteit is dat die betrokkenheid

in sommige buurten ver te zoeken is.

Sommige bewoners staan onderaan

de participatieladder, zoals dat heet.

Een wooncorporatie zal extra haar

best moeten doen deze bewoners

hoger op die participatieladder te

krijgen. Eerste vereiste daarbij is

dat de anonimiteit wordt door-

broken. Mensen die elkaar ken-

nen, spreken elkaar makkelijker

aan op hun gedrag en maken ook eerder plannen om

samen iets in de buurt te ondernemen.

Postema: “Een kunstproject zie ik als een middel

om dat te stimuleren. Net als een sportactiviteit of een

culinaire middag. Het dient als bindmiddel, het zorgt

voor ontmoeting en draagt ertoe bij dat mensen weten

wie er in buurt wonen.”

Kunst beantwoordt bovendien aan de wens om

bewoners niet vanuit problemen maar vanuit mogelijk-

heden te benaderen. “Een kunstenaar boort een andere

bron aan, heeft een frisse blik op de samenleving. Dat

zie ik als meerwaarde.”

Als voorbeeld noemt ze een project tijdens Triën-

nale Apeldoorn, toen in meerdere wijken kunstenaars

aan de slag gingen. In een van die wijken waren veel

problemen met voortuintjes vol troep en rotzooi. Dat

zorgde voor overlast. “Wij zijn geneigd om zoiets alleen

vanuit de beheerskant te benaderen. De kunstenaar

zag daarentegen iets anders. Hij zag het als uitdruk-

king van de identiteit van de bewoners en herkende

daarin zowel hun diversiteit als uniformiteit.”

Samen met de bewoners zocht de kunstenaar

honderden verschillende voorwerpen en schilderde die

allemaal blauw. Iedereen mocht er drie uitkiezen die

in hun voortuintje werden geplaatst. Een collectieve

expositie waarin individualiteit en eenvormigheid

samenkwamen. “Het gevolg was dat bewoners met

elkaar in gesprek gingen over hun voortuintjes. Over

welke betekenis en waarde ze eraan gaven. De kunst

was tijdelijk, dat gesprek is gebleven.”

Opnieuw benadrukt Postema dat hiermee slechts

een kleine stap is gezet. “Ik hoop dat ze hiermee

weer een treetje hoger op de

participatieladder staan. Dat

mensen elkaar weer gaan groe-

ten op straat, is in sommige

buurten al heel wat.”

lerenDe Goede Woning heeft veel

kunstprojecten opgezet, vaak in

samenwerking met Markant, instel-

ling voor cultuureducatie. “Wat we

hebben geleerd, is dat we alleen de

vraag bij een kunstenaar moeten neerleggen, geen

kant-en-klaar idee. Wel stellen we als randvoorwaarde

dat bewoners erbij betrokken moeten worden. De

ervaring leert dat er dan veel meer uitkomt.”

Uiteraard kijkt de wooncorporatie ook naar de

effecten en resultaten. De investering moet wel iets

opleveren. Postema: “Dat is niet altijd makkelijk. Het

management wil natuurlijk het liefst harde cijfers zien

dat de schoonmaakkosten in de flats in Zevenhuizen

zijn gedaald. Maar met één bewoner die in de lift

urineert, ben je zo terug bij af. Wel kan ik laten zien

dat we dankzij de kunstprojecten meer aanwezig zijn

in de wijk. Dat de afstand tussen ons en bewoners

kleiner is geworden. Samen bouwen aan een betere

leefomgeving, dat is wat we willen.”

www.degoedewoning.nl

kunst als middel

‘De kunst is tijdelijk, het gesprek is

gebleven’

20

de straat

de straat

gandhiphonieEen uniek muziekstuk op basis van

straat- en (t)huisgeluiden, dat is de

Gandhiphonie die Daphne Questro en

Koen van Baal componeerden voor en

met bewoners van de Mahatma Gan-

dhiweg in Arnhem. De Gandhiphonie

werd live in de openlucht uitgevoerd

tijdens de manifestatie Zon op Zuid.

Tuinhekken, bladblazers en tanden-

borstels vormden de instrumenten.

Bewoners die in verschillende talen

‘welkom’ zeiden, maakten de Gand-

hiphonie compleet.

www.zonopzuid.nl

code groenHet groen in en buiten de wijken be-

nadrukken, dat is het doel van Code

groen, een project tijdens Triënnale

Apeldoorn (2008) waarbij dertig kun-

stenaars op honderd locaties in de

stad samen met bewoners kunst laten

ontstaan. Zoals begroeide sculpturen,

schilderingen van mos, levende tapij-

ten en voortuinexposities. Groepen

bewoners wisselen artistieke stekjes

uit of maken een gezamenlijke soep

van zelfgekweekte groente.

www.francoisebraun.nl

kinderkunstmuseum ‘achter die zon’Pliep, pliep, poink, poink, ruimte-

ruissssss, zwarte gaten, onbekende

sterrenstelsels, raketten en een

oneindig universum: kinderkunst-

museum Achter DIE Zon is één grote

ontdekkingsreis. Leerlingen van basis-

school de Arabesk in Arnhem veran-

derden een ruimte in Kunstwerkplaats

Schuytgraaf samen met kunstenaar

Dennis Gunsing in een ruimtelijke

bestemming, met een explosie van

fluorescerende tekeningen die met

speciale zaklampen tot leven komen.

Bezoekers van Zon op Zuid roepen

‘oooh’ en ‘aaah’.

www.zonopzuid.nl

20

s

ocia

le in

fr

astructuur culturele infrastructuur

soci

ale

cohe

sie

publieke beeldvorming fysieke leefbaarheid gem

eens

chap

publiek fysieke ruim

tezelf

orga

nisa

tie

productie program

mering

sociale deelname culturele

deeln

ame

persoonlijke ontwikkeling brongroep

erfgoed & educatie

CreatiereGi e

21

samen hebben wij een straatDe straat is een ruim begrip en bestaat in vele soorten

en maten. Het is een bepaald gebied waar de mensen

die er wonen op het eerste gezicht weinig gemeen

hebben. Wel hebben ze met elkaar te maken. Of je wilt

of niet, de sfeer op straat klinkt direct door in je huis.

Om te zorgen dat de straat als thuis voelt, moeten

bewoners zich ermee verbonden voelen. Daarom is

het belangrijk dat ze elkaar kennen. Pas dan kunnen

ze samen zorgdragen voor veiligheid en het aanzicht

van de straat.

ontmoetingSamen met het gebouw vormt de straat het niveau

waar community art tot nu toe het sterkst tot zijn

recht komt. Kleine interventies hebben vaak veel effect.

Toch zijn er grote verschillen tussen deze niveaus. Dat

zit met name in de anonimiteit die binnen een straat

doorgaans groter is dan binnen een gebouw.

De behoefte om die anonimiteit te doorbreken

en elkaar te leren kennen is vaak wel aanwezig. Ont-

moeting is daarom een kernbegrip van community art

op straatniveau. In veel gevallen komt die tot stand

dankzij eenmalige projecten met een duidelijk begin

en einde.

De straat vormt meestal een intieme setting waarin

bewoners zich veilig genoeg voelen om zich op een

persoonlijke en kwetsbare manier te tonen. Spren-

gendorp is hiervan een mooi voorbeeld.

over de hegEen of twee trekkers in de straat, aangestuurd door

een kunstenaar, kunnen een project al van de grond

tillen. Zo is Zon op Zuid ook begonnen. Een kwestie

van aanbellen, elkaar over de heg aanspreken en het

balletje kan gaan rollen. Maar dan moeten bewoners

wel een goed verhaal te vertellen hebben. De keuze

van het thema is daarbij van groot belang. Als dat

aansluit bij iets wat in de straat speelt en als bewo-

ners zich erin herkennen, voelen ze zich makkelijker

aangesproken om mee te doen. Uiteraard werkt dat

beter in een straat waar al enige sprake is van sociale

verbondenheid. In andere straten zorgt het aanbellen

voor de allereerste ontmoeting.

avontuurEen straatproject zorgt enerzijds voor kennismaking,

anderzijds voor een ontmoeting op een ander niveau

dan tijdens de jaarlijkse straatbarbecue. Kunst kan

bewoners immers uitdagen iets te doen wat ze nog

nooit hebben gedaan of om zich op een andere manier

te laten zien. Samen dit avontuur aangaan schept een

blijvende band.

Daarnaast kunnen bewoners binnen een project hun

talenten delen met omwonenden. Buren weten soms

niet van elkaar wie er muziek maakt, schildert, danst of

toneelspeelt. Dat zorgt voor verrassende ontmoetingen

en een blijvende verbinding tussen mensen die dezelfde

hobby blijken te beoefenen. Soms ontstaan zo nieuwe

clubjes die samen fotograferen of muziek maken.

Een project kan extra meerwaarde krijgen als het

resulteert in een voorstelling of presentatie waarin de

straat als fysieke plek een rol speelt. Een voorbeeld

daarvan is Code groen. Zo kan een andere kijk op de

directe leefomgeving ontstaan.

de straat Je directe omgeving, daar waar je je thuis voelt zodra je de hoek

omgaat en de straat binnenrijdt. Waar de kinderen met elkaar

spelen, de bewoners elkaar gedag zeggen, waar de buren de

planten watergeven tijdens de vakantie. Zo zou de straat voor veel

mensen moeten zijn.

de straat

22

vertellingen in de voortuin

de straat

In hun voortuintjes vertellen bewo-

ners van Sprengendorp verhalen .

Over de blauwe engel, het snoep-

winkeltje van mevrouw Tullekens,

de rattenplaag, maandag wasdag,

de geur van brood in de schuilkel-

der, leren fietsen op straat en het

slachten van het varken.

Het zijn hun eigen verhalen die,

theatraal bewerkt, sterk tot de ver-

beelding spreken bij het publiek dat

van de ene naar de andere voortuin

in Sprengendorp wandelt. Tijdens

zes avonden komen driehonderd-

zestig wijkbewoners op een van de

twaalf voorstellingen af. De vertel-

lers, verbaasd over de vele positieve

reacties, raken vervuld van trots.

Sprengendorp presenteert HUIS,

zoals de vertelvoorstelling heet,

is een project dat Françoise Braun

in opdracht van wooncorporatie

De Goede Woning heeft opgezet.

Aanleiding was dat Sprengendorp

in korte tijd sterk was veranderd.

Een grootschalige renovatie van

het historische buurtje, dat op de

Monumentenlijst staat, had voor

veel onrust gezorgd onder de veelal

oudere bewoners. De gemiddelde

leeftijd van 71 jaar zal er de ko-

mende tien jaar drastisch dalen; de

plek van ouderen wordt ingenomen

door nieuwe bewoners. Dat proces is

al bezig en zorgt voor een tweede-

ling. Er is weinig contact tussen jong

en oud en de verhalen van vroeger

dreigen te verdwijnen.

Het project is begonnen met en-

kele bijeenkomsten waar bewoners

konden vertellen wat er leeft in

het ‘dorp’. Daar is het concept van

Sprengendorp presenteert HUIS uit

voortgekomen. Tijdens aparte bij-

eenkomsten per straat zijn de ver-

halen vervolgens geïnventariseerd.

Dat leverde enerzijds persoonlijke

verhalen op, over de oorlog of de

emigratie vanuit Italië. Daarnaast

kwamen mythische verhalen over

het dorp los, over de rattenplaag en

het geheim van de boom.

Elf schrijvers uit Apeldoorn en

omgeving zijn vervolgens, onder

begeleiding van een docent thea-

terschrijven, aan de slag gegaan.

Ze hebben de bewoners geïnter-

viewd, de verhalen geschreven en

aan hen voorgelezen. Dat was een

bijzondere bijeenkomst. Bewoners

luisterden muisstil hoe de schrijver

hun verhaal voorlas. Er werd gela-

Een levendige vertelvoorstelling in voortuintjes heeft

voor nieuwe binding gezorgd tussen bewoners van het

Apeldoornse Sprengendorp. Daardoor voelen de oudere

inwoners van het monumentale buurtje zich meer op hun

plek tussen de nieuwkomers.

‘De verhalen van vroeger dreigen te

verdwijnen’

23

vertellingen in de voortuinde stra

at

chen en soms, stiekem, kwam er

een traan. Daarna hebben de bewo-

ners het vertellen van de verhalen

gerepeteerd, zowel in groepen als

individueel.

Sprengendorp presenteert HUIS

leefde sterk in het dorp. Mensen

spraken er veel over. Vooral de ou-

dere generatie van rond de zeventig

jaar participeerde sterk, maar ook

een aantal nieuwkomers (dertigers,

veertigers en vijftigers) deed mee.

Bewoners vervulden niet alleen de

rol van verteller, maar werkten ook

mee aan het decor, in de horeca, als

figurant of als gids.

Zonen, dochters en enkele klein-

kinderen van de bewoners heb-

ben bovendien meegewerkt door

de verhalen in te spreken voor de

luister-cd. Die is aan het eind van

het project begraven bij een boom

in de wijk. Een van de mythische

verhalen gaat over het geheim van

deze boom, waar een koker met

onbekende inhoud onder zou liggen.

Daar is, als finale, een tweede koker

bij begraven. Die bevat, naast de cd,

ook een boekje met verhalen, een

dvd en foto’s van Sprengendorp

presenteert HUIS. Als blijvend mo-

numentje voor deze monumentale

buurt.

/

titel Sprengendorp presenteert HUISLocatie Sprengendorp, ApeldoornDoelgroep Bewoners van Sprengendorpartistieke leiding Françoise BraunOpdrachtgever/projecteigenaar: Wooncorporatie De Goede WoningBetrokken organisaties De Goede Woning, centrum voor kunsteducatie Markant Apeldoorn, welzijnsorganisatie WisselwerkDiscipline TheaterLooptijd September 2010 t/m september 2012Website www.francoisebraun.nl en www.markantapeldoorn.nl

‘Bewoners vervullen niet alleen de rol

van verteller, maar ook die van figurant

of gids’

de straat

Arnhem-Noord. Daar bruist het,

daar ligt het centrum, het culturele

hart van het Oosten van Nederland.

Arnhem-Zuid, dat is het toonbeeld

van karakterloosheid, in slaap ge-

sust in uniforme nieuwbouwwijken.

Je zult er maar wonen.

Het zuidelijke stadsdeel, waar

meer dan de helft van de Arnhemse

bevolking woont, kampt al jaren

met dit hardnekkige vooroordeel.

Bewoners weten wel beter. Hun

wijken zijn zeer divers, qua vorm-

geving, landschap, woonvormen

en culturele achtergronden. En de

bewoners zijn tot veel in staat, zeker

ook op het gebied van kunst en cul-

tuur. Dat is wat Zon op Zuid heeft

laten zien.

Dit grootschalige project in zeven

relatief jonge stadswijken heeft

bewoners van achttien straten

maandenlang met kunstenaars aan

het werk gezet. Culminerend in een

zuid bruist van de cultuurDe culturele kracht van Arnhem-Zuid op een positieve

manier in de schijnwerpers zetten, dat is het doel van

Zon op Zuid. Een jaar voorbereiding in achttien straten

resulteerde in een sprankelende manifestatie die nog

steeds nagalmt.

‘achttien straatambassadeurs

hebben een essentiële rol

gespeeld’

24

25

de straat

groot festival op 14 en 15 mei 2011.

In dat weekend breekt de zon door

boven Arnhem-Zuid. Bewoners be-

zingen hun buurt in een rap, tonen

hun kleurige glaskunstwerk, dansen

op hun Sinti-muziek, laten hun bloe-

metjesjurken in de wind wapperen,

bakken artistieke pannenkoeken,

vertellen hartverscheurende ver-

halen, schilderen hun dromen en

voeren een choreografie op van

het drinken van een kopje koffie.

Achttien straten waar indivi-

duen zijn samengesmeed tot tij-

delijke groepen die zich tijdens de

manifestatie collectief presenteren

aan de 2.500 bezoekers die te voet

of te fiets kunstzinnige activiteiten

op een of meerdere locaties bij-

wonen. Daar klinkt geregeld luid

applaus en laat het publiek veel

lovende reacties achter.

Zon op Zuid volgt de formule van het

sneeuwbaleffect. Het begint met

het werven van contactpersonen

in de zeven wijken. Deze achttien

straatambassadeurs hebben een

essentiële rol gespeeld in het geheel

en vormden de schakel tussen hun

medebewoners en de kunstenaar.

Ze hebben allereerst kunnen aan-

geven aan welke kunstdiscipline ze

de voorkeur gaven, mede bepalend

voor de keuze van de kunstenaars

die aan elke straat werden gekop-

peld. Tijdens een kennismakings-

feestje per straat is de kunstenaar

daarna bij de andere bewoners ge-

introduceerd.

Wie belangstelling had, kon

vervolgens deelnemen aan brain-

stormsessies waarbij het concept

werd ontwikkeld voor het artis-

tieke product. De kunstdiscipline

en de thema’s, interesses en mo-

gelijkheden die de straatbewoners

aandroegen, vormden daarbij het

uitgangspunt.

Tijdens een drukbezochte

kick-off-bijeenkomst in de lounge

van stadion GelreDome zijn alle

concepten door de kunstenaars

gepresenteerd. Op basis daarvan

zijn extra deelnemers geworven.

Daarna is het creatieve maakpro-

ces van start gegaan, een periode

waarin het op elke locatie gonsde

van de activiteiten en waarin de

spanning naar de slotmanifestatie

werd opgebouwd. Dat weekeinde

vol belevenissen in Arnhem-Zuid

is een groot succes geworden en

roept om herhaling.

Wel vonden veel deelnemers het

jammer dat ze zelf amper de kans

hadden in een van de andere stra-

ten te gaan kijken. Bij een vervolg-

project wordt daar rekening mee

gehouden. Zo bestaat het idee om

Zon op Zuid op iets kleinere schaal

voort te zetten. Daarvoor is al van-

uit diverse straten belangstelling

getoond.

/

titel Zon op ZuidLocatie Zeven wijken in Arnhem-ZuidDoelgroep Bewoners van achttien stratenartistieke leiding Françoise BraunProjectleiding Lies JoostenOpdrachtgever/projecteigenaar Kunstbedrijf ArnhemBetrokken organisaties Kunstbedrijf Arnhem, Volkshuisvesting Arnhem, Portaal, Vivare, stichting Rijnstad, gemeente Arnhem, wijkplatforms, SIZA en RIBWDiscipline Alle kunstdisciplinesLooptijd Juni 2010 t/m juni 2011Website www.zonopzuid.nl

zuid bruist van de cultuur

‘elke locatie gonsde van de activiteiten’

26

interview

Naam: Gert Boer (54)

Project: Swing on 2

Waarom heb je meegedaan?

“Vooral om andere mensen in de

wijk te ontmoeten. Ik woon alleen in

deze flat en zoek meer contact in de

buurt. Het leek me leuk om hen op

een andere manier te leren kennen.

Ook zoek ik altijd de uitdaging in

nieuwe dingen. Moderne dans had

ik nog nooit gedaan.”

Hoe kijk je er op terug? “Ik zou zo

weer willen meedoen. We hebben

veel lol gehad en het enthousiasme

was groot. Het was best ingewik-

keld om bepaalde choreografieën in

je hoofd te prenten. Ook thuis moest

ik oefenen. Dat we uiteindelijk zelfs

in de schouwburg stonden om op

te treden, was best spannend. Niet

alles ging helemaal goed, maar

onze blijdschap en spontaniteit

sloeg over op het publiek. Na afloop

waren we onderling heel blij.”

Wat heeft het je opgeleverd? “Ik

heb veel mensen ontmoet die ik nu

nog steeds tegenkom. Op straat

maken we dan een praatje. Het

maakt het wonen in deze wijk fijner,

er is meer vriendelijkheid. Daar-

naast heeft de kennismaking met

moderne dans losgemaakt dat ik

nu vaker voorstellingen wil zien.”

Naam: Jeffry van den Driesschen

(19), Hannie van den Driesschen

(51) en Jolanda Vos (48)

Project: Swing on South, Swing on 2

Waarom heb je meegedaan? Jef-

fry: “We hadden met een aantal

wijkbewoners al meegedaan aan de

Processie van beeldententoonstel-

ling Sonsbeek2008. Daarna werden

we door de cultuurscout benaderd

voor Swing on. Je doet iets amicaals

met buurtgenoten, wat je nog nooit

hebt gedaan. Dat geeft een andere

sfeer.”

Hoe kijk je er op terug? Hannie:

“De lessen van de Braziliaanse dan-

sers waren heel intensief. Het was

best afzien, maar het resultaat was

geweldig.”

Jeffry: “Dat we uiteindelijk in de

schouwburg hebben opgetreden,

vind ik een hele eer. Dat doet wel iets

met je.” Jolanda: “Dansen maakt

een prettig stofje in je vrij. En dat

er dierbaren in de zaal zaten die

speciaal voor jou zijn gekomen,

voelt heel bijzonder.”

Wat heeft het je opgeleverd? Jo-

landa: “Het vergroot de saamhorig-

heid in de buurt.” Jeffry: “Je leert

een aantal buurtbewoners op een

andere manier kennen. In plaats

van alleen ‘hallo’ zeggen, maak je

nu sneller een praatje met iemand

op straat.” Hannie: “Via Facebook

heb ik nog veel contact met de Bra-

ziliaanse dansdocenten.”

samen aan de slag

‘ik heb veel nieuwe mensen ontmoet

en die spreek ik nu regelmatig’

27

interview

Naam: Mieke van Rooijen (65)

Project: Zon op Zuid

Waarom heb je meegedaan? “Er is

weinig samenhang in deze nieuw-

bouwwijk. Iedereen is op zichzelf

gericht. Zo’n project draagt ertoe

bij dat je elkaar beter leert kennen.

Zo creëer je een basis waar je op

kunt terugvallen. Het is prettig als

er in deze nieuwbouwstraat een

soort dorpsgevoel ontstaat, zodat

je bij elkaar kunt aanbellen als je

iets nodig hebt.”

Hoe kijk je erop terug? “De voor-

bereiding met een klein kernteam

was hectisch en chaotisch; dat heeft

veel van ons gevergd. Maar uitein-

delijk heeft 65 procent van de 55

huishoudens meegedaan met de

Gandhiphonie, de straatcomposi-

tie die we samen met muzikanten

Daphne Questro en Koen van Baal

hebben gemaakt. Dat is geweldig. Ik

heb ontdekt hoeveel nationaliteiten

er in deze straat wonen. Dat hoor

je terug in de compositie. Iedereen

vond het burencontact heel leuk en

bij elk optreden was het supervol.”

Wat heeft het je opgeleverd? “Ik

kan nu vrijwel overal in de straat

aanbellen als er iets georganiseerd

moet worden. Er is duidelijk onder-

ling meer contact ontstaan, op al-

lerlei manieren. Samen hebben we

geschiedenis gemaakt.”

Naam: Zana Weis (48)

Project: Zon op Zuid

Waarom heb je meegedaan? “Ons

woonwagenkamp aan de Fries-

landsingel bestaat al sinds 1988,

maar het is bij veel mensen uit de

wijk onbekend. Ze durven hier niet

te komen, omdat ze niet weten

hoe het hier is. Door mee te doen

wilden we laten zien dat we geen

boemannen zijn. We zijn Sinti en

daar zijn we trots op.”

Hoe kijk je erop terug? “We hebben

een tent neergezet waar zigeuner-

muziek werd gespeeld. Ook is er

gedanst. Omdat zigeuners geen ei-

gen land hebben, hebben we samen

met kunstenaars bedacht dat we

onze eigen ‘Vrijstaat Frieslandsin-

gel’ zouden uitroepen. Compleet

met een nieuw ontworpen vlag,

een boekje en een visumaanvraag.

Het was echt leuk en gezellig. Wij

waren de drukste locatie van Zon

op Zuid, mensen bleven tot laat

hangen. Met de bar hebben we ook

wat geld verdiend voor onze eigen

muziekschool waar de vierde gene-

ratie Mirando’s wordt opgeleid.”

Wat heeft het je opgeleverd? “Bij

bepaalde mensen is de drempel wat

lager geworden om op het kamp

te komen om iets te vragen. Dat

is voldoende.We hoeven niet zo

nodig bij elkaar op de koffie. Zolang

wij en de burgers elkaar maar met

rust laten.”

Bewoners zoeken de ontmoetingsamen aan de slag

‘Het is prettig als er in deze

nieuwbouwstraat een soort

dorpsgevoel ontstaat’

een ruimere blik

interview

28

School moet creativiteit van kinderen stimuleren

Henk van Haeften is een groot liefhebber van het VPRO-televi-

sieprogramma Taarten van Abel. “Een kind vertelt zijn verhaal

of herinnering. Abel geeft daar een draai aan en voegt er zijn

verbeeldingskracht aan toe. Samen met het kind geeft hij dat

vorm in een bijzondere taart. Dat is precies wat er gebeurt als

er een kunstenaar in de klas komt. Die heeft een andere kijk, een

ruimere blik. Zo ervaren kinderen een andere werkelijkheid”, zegt hij.

Van Haeften is een bevlogen onderwijsman, met veertig jaar er-

varing in het basisonderwijs waarvan 25 jaar als schooldirecteur.

Sinds twee jaar leidt hij het Cultuurknooppunt Wijchen-Beuningen,

een organisatie voor cultuureducatie.

cultuurknooppuntCultuureducatie is vaak een ondergeschoven kindje binnen het ba-

sisonderwijs, zo weet hij maar al te goed. Aan rekenen en taal wordt

prioriteit gegeven, ook omdat scholen daarop worden afgerekend. Geld

dat eigenlijk bestemd is voor cultuureducatie verdwijnt nogal eens in

de grote pot. Ten onrechte, oordeelden de Raad voor Cultuur en de On-

derwijsraad. De staatssecretaris heeft daarom besloten dat de scholen

hun cultuurbudget vanaf 2013 moeten besteden aan het aanstellen van

een ‘cultuurexpert’. Die moet ervoor zorgen dat scholieren voldoende met

cultuur in aanraking komen.

Wijchen-Beuningen is de rest van Nederland wat dat betreft een paar

stappen voor. Daar is in 2010 al een bijzondere situatie gecreëerd: het

De samenleving heeft creatieve en

ondernemende mensen nodig. Daar

moeten basisscholen zich extra

voor inspannen, vindt Henk van

Haeften. “Het is heel inspirerend

voor kinderen als er een

kunstenaar in de klas komt.” h

enk

van

hae

ften

29

interview

Cultuurknooppunt is ontstaan vanuit het onderwijs en

is ingebed binnen de regionale onderwijskoepel. “We

zijn verankerd binnen het onderwijs en worden door de

scholen gefinancierd. Daar hebben we wel voor moeten

vechten”, zegt Van Haeften.

verbondenheidHet Cultuurknooppunt verzorgt het complete aanbod

cultuureducatie voor het basisonderwijs, vergelijkbaar

met het Kunstmenu-lespakket van EDU-ART. Maar het

liefst zetten Van Haeften en zijn team nog een stap ex-

tra: het ontwikkelen van projecten op maat, afgestemd

op een specifieke vraag van een school, aansluitend bij

bepaalde jaarthema’s en passend binnen

de leerdoelen. Projecten waarbij lokale

kunstenaars worden ingezet om samen

met een klas iets vorm te geven. “Dan

gaat het echt bruisen”, zegt hij.

Als voorbeeld noemt Van Haeften

het dorp Bergharen waar het zeven-

honderdjarig bestaan van een kapel

werd gevierd. Samen met filmma-

kers is daar het idee ontwikkeld om

met de zestig kinderen van groep

7 en 8 een film te maken rond de

legende die over de kapel bestaat. Ze hebben zelf het

scenario gemaakt, de scènes uitgeschreven en de kleding

gekozen.

“Zo hebben ze een eigen versie van de legende ge-

maakt en hun eigen beleving van iets uit hun omgeving

in beeld gebracht. Die film is in juni gepresenteerd in het

Kulturhus. Kijk, dan heb je nog eens een jaarafsluiter”, zegt

Van Haeften. “Een musical kun je zo inkopen, maar dit is

eigen werk van de kinderen. Bovendien geeft het extra

verbondenheid in de klas als scholieren heel gericht samen

met iets bezig zijn. Optimaler kun je het niet krijgen.”

kunstenaarsHet Cultuurknooppunt bedacht het filmproject in het kader

van Mijn omgeving, een meerjarig programma van KCG

Cultuurpact. Mijn omgeving resulteerde op een andere

school in een foto-expositie. Die school ligt midden in het

bos. Scholieren werden door een kunstenaar uitgedaagd

te verbeelden hoe ze in dat bos zouden kunnen spelen

(bijvoorbeeld als reuzen en dwergen) en hebben daar

foto’s van gemaakt.

“Kinderen krijgen zo een andere kijk op hun vertrouwde

omgeving. Dat is het inspirerende van dat project. Je

haalt iemand van buiten die je met kinderen aan de slag

zet en samen ontstaat er iets heel moois. Voor mij is dat

cultuuronderwijs pur sang”, zegt Van Haeften. “De meeste

leerkrachten zijn zelf onvoldoende toegerust om zoiets te

kunnen doen. Dan heb je de inspiratie van kunstenaars

nodig om een stapje verder te komen.”

Dat zag hij ook bij een Jenaplanschool die iets zocht in

aansluiting op het geschiedenisthema Gouden Eeuw. “We

hebben lokale kunstenaars benaderd die portret-

ten en stillevens schilderen en

die dat ook met schoolklassen

wilden doen. Je moet er dan wel

voor waken dat die kunstenaars

in staat zijn iets aan kinderen over

te brengen. Niet iedereen kan dat.”

talent aanborenVan Haeften is zijn hele onderwijs-

carrière een warm pleitbezorger van

cultuureducatie, maar ervaart ook

dat je daarvoor moet blijven knokken.

“Soms is het een kwestie van geld en tijd. Daarnaast staan

leerkrachten onder grote druk om te presteren op taal en

rekenen. Het ís ook belangrijk dat een school op dat vlak

de zaken goed op orde heeft. Wie minder presteert, heeft

daarmee een argument om aan andere dingen minder

aandacht te schenken. Maar dat kun je niet te vaak doen

want dan verschraalt het onderwijs”, betoogt hij. “Je moet

niet te smal focussen, dan mis je de boot. Als je het talent

van kinderen niet aanboort, kunnen ze niets ontwikkelen.

We hebben creatieve en ondernemende mensen nodig in

de samenleving en daarom is het belangrijk dat scholen

iets extra’s doen. Neem kinderen mee naar buiten, laat

ze dingen beleven en verruim hun blikveld.”

www.cultuurknooppunt.nl

een ruimere blik

‘als je het talent van kinderen niet

aanboort, kunnen ze niets ontwikkelen’

de wijk

de wijk30

s

ocia

le in

fr

astructuur culturele infrastructuur

soci

ale

cohe

sie

publieke beeldvorming fysieke leefbaarheid gem

eens

chap

publiek fysieke ruim

tezelf

orga

nisa

tie

productie program

mering

sociale deelname culturele

deeln

ame

persoonlijke ontwikkeling brongroep

erfgoed & educatie

CreatiereGi e

31

de wijk

reputatieBewoners voelen zich wel verbonden met hun wijk,

maar tegelijkertijd is het een te groot begrip om je

er echt verantwoordelijk voor te voelen. De straat is

nog te overzien, de wijk niet meer. De zorg voor de

veiligheid en voor de aanblik van de wijk leggen de

bewoners neer bij de professionals, zoals gemeente

en woningcorporaties.

In een wijk wonen veel soorten (groepen) mensen

die soms op een prettige manier samenleven, soms

finaal langs elkaar heen leven en soms met elkaar

botsen. Daarnaast kan de wijk een slechte reputatie

hebben, dit vaak tot ongenoegen van de bewoners.

Soms voelen ze zich eerder beledigd dan aangesproken

door de term ‘krachtwijk’.

lange ademCommunity art in de wijk is complexer dan in een ge-

bouw of in een straat. Het richt zich vaak op de grotere

thema’s die er spelen, zoals leefbaarheid, sociale cohesie

of imago. Voor velen zijn dat abstracte begrippen.

Bij projecten in een wijk is het vaak een kwestie van

lange adem; een eenmalige, korte interventie sorteert

weinig effect. Een meerjarige, programmatische aanpak,

zoals bij Kunst in Veldhuizen, werkt hier veel beter, met

olievlekwerking en sneeuwbaleffect als sleutelbegrip-

pen. Een kleine, betrokken groep die zich in het thema

herkent (vaak de koplopers in de wijk) kan als pionier

fungeren. Hun enthousiasme kan daarna overslaan

op andere wijkbewoners. Kleine projecten kunnen een

voedingsbodem zijn voor vervolgprojecten. Het is dan

wel van belang zichtbaar te zijn op openbare plekken

in de wijk. Bijvoorbeeld met exposities in het buurthuis

of verrassingsoptredens in het winkelcentrum.

Aangezien een wijk bestaat uit een verzameling

straten, kan het goed werken te starten met een

aantal straatprojecten dat onder dezelfde noemer

(gelijktijdig) wordt vormgegeven. Communicatie is

dan essentieel om de wijk op de hoogte te houden en

de samenhang te benadrukken. Wijkkrant, websites,

flyers en posters in de supermarkt dragen ertoe bij

dat het project gaat leven.

Ook eenmalige projecten met een zeer grote aan-

trekkingskrant, zoals de Waalsprongfilm en de film

Buitenspel, zijn gebaat bij een stevige PR. Daarnaast

is een vervolgactiviteit na afloop van belang om de

ontstane contacten te bestendigen.

partnersIn een wijk zijn meerdere organisaties actief op het

gebied van leefbaarheid, veiligheid en sociale cohe-

sie. Woningcorporaties, welzijn, gemeente, culturele

instellingen en bewoners(-verenigingen) spelen hierin

allemaal een rol. Een project wint aan kracht als al deze

partijen erbij worden betrokken. Ze brengen kennis in,

spreken hun netwerk aan, vergroten het draagvlak en

helpen bij de financiering. Op wijkniveau is het vaak

de cultuuraanjager die als spin in het web al deze

partijen met elkaar verbindt.

De wijk is een handig begrip als je anderen globaal wilt uitleggen waar

je woont. Je bent er iets anoniemer dan in de straat, al kom je ook in

de wijk veel mensen tegen die je ergens vaag van gezicht kent. als je

je wijk binnenkomt, krijg je meer het gevoel van ‘bijna thuis’ dan van

‘thuis’. toch is de wijk ook van jou. Het is de plek waar je de winkeliers

kent. Waar je naar school gaat. Waar je de hond uitlaat.

de wijk

32

de wijk

fietstunnel harderwijkLelijke graffiti in de fietstunnel in het

Oostzeepad in Harderwijk vervangen

door iets wat de buurt verbindt. Vanuit

die opdracht van de gemeente en

kunstencentrum ’t Klooster hebben

Tiemen Voorhorst, Claire Mumford

en Marja Meijering de tunnel verrijkt

met muurschilderingen. Leerlingen

van twee basisscholen aan weerszij-

den van de tunnel zijn van idee tot

uitvoering betrokken geweest. Een

droomlandschap vol silhouetten is

het resultaat.

www.mumfordvisuals.nl

oog voor klarendalTweehonderd bewoners uit de Arn-

hemse wijk Klarendal fotografeerden

in 2001 onder leiding van kunstenaar

Roel Simons hun leefomgeving. Deze

6500 foto’s werden als één grote

panoramafoto geprint op een zeil-

doek, dat als een rok om de molen

van Klarendal hing. Het project was

destijds de start van een grootscheeps

wijkaanpaktraject. In 2011 is het doek

opnieuw tijdelijk opgehangen om tien

jaar wijkaanpak te markeren. In 2012

hebben bewoners samen met kunste-

naars het doek verwerkt tot tassen.

www.oogvoorklarendal.nl

kiek’n & koek’nGeliefde, onbekende plekken in Zut-

phen door 24 bewoners beschreven

in persoonlijke verhalen en door Zut-

phense fotografen op bijzondere wijze

vastgelegd. Die vormen samen een

verzamelalbum, dat zo’n achthonderd

mensen in juni 2009 completeerden

tijdens het evenement Kiek’n & koek’n.

Inclusief mini-picknick en veerboot

bezochten ze de 24 locaties -vaak bij

schrijvers thuis - en kregen daar de

foto’s voor hun album. Vele ontmoe-

tingen kregen ze er gratis bij.

www.loestenascher.nl

de wijk danstEen kerk, plein of terras in de Arn-

hemse wijken Klarendal, Sint Marten

en Sonsbeekkwartier is het podium

van De wijk danst, onderdeel van de

jaarlijkse manifestatie Wijken voor

kunst. Professionele choreografen

maken deze voorstellingen met be-

woners. Na drie edities dans volgde

De wijk speelt, een theatervoorstelling

met het huis als podium waarbij het

publiek door de ramen gluurt.

www.wijkenvoorkunst.nl

33

de wijk

locatie spatieLeegstaande panden worden tijdelijk

ingericht als sociaal-artistieke broed-

plaats midden in de Arnhemse wijk

Presikhaaf. Locatie Spatie verbindt

hier kunstproductie met kunstparti-

cipatie. Kunstenaars huren er goed-

kope werkruimte en stellen zich in ruil

daarvoor beschikbaar voor betaalbare

kunsteducatie aan kinderen en vol-

wassenen uit de wijk. Een unieke plek,

tot 2016 gevestigd boven de HEMA in

winkelcentrum Presikhaaf.

www.locatiespatie.nl

spijkerkwartsSpijkerkwarts in het Arnhemse Spij-

kerkwartier is een bijzonder voorbeeld

van het werken op locatie. De pro-

ductie bestaat uit veel kleine voor-

stellingen op meerdere locaties in de

wijk: van huiskamer tot balkon, van

groenteboer tot kapsalon. Wijkbe-

woners vormen een bonte verschei-

denheid amateurs én professionele

uitvoerenden, artistiek begeleiders,

locatie-eigenaren, publieksbegeleiders

en productiemedewerkers. Muziek-

theater De Plaats tekent voor deze,

volledig uitverkochte, productie. Het

succes van editie 2011 is in 2012 ge-

evenaard.

www.spijkerkwarts.nl

buitenspelEen mix van tweehonderd bewoners

van de Edese wijk Veldhuizen vormt

de crew van Buitenspel, een film over

hun eigen wijk. De productie ging in

première in Cinemec in Ede en trok

belangstelling van de lokale, regionale

en zelfs landelijke media. Daardoor

voelden de bewoners zich gezien en

gehoord, en bereikten Woonstede

(volkshuisvesting), Welstede (welzijn)

en gemeente Ede wat ze voor ogen

hadden: een positief beeld neerzetten

van Veldhuizen.

www.veldhuizenthemovie.nl

bobbyBloemenhuis De Lindenhorst is een

ontmoetingsplaats voor verschillende

culturen in de Edese wijk Veldhuizen.

Bloemiste Frieda brengt klanten met

elkaar in gesprek en is een katalysator

voor verbinding in de wijk. Bobby, haar

vrolijk blaffende hondje, begroet ie-

dereen die de winkel betreedt. Daarom

is Bobby door kunstenares Barbara

Recourt vereeuwigd op een van de

transformatorhuisjes in de wijk. Als

symbool van verbondenheid.

www.kunstinveldhuizen.nl

34

Een mooie scène uit de Waalsprong-

film: tientallen kinderen die ge-

lijktijdig in een hele straat belletje

trekken waarna alle bewoners de

voordeur openen en naar buiten

stappen. Het is alsof sommigen

elkaar voor het eerst zien. Ontmoe-

ting tussen buren is het onbedoelde

resultaat van dit kattenkwaad.

De Waalsprongfilm, die in sep-

tember 2010 in première ging, is

een sterk voorbeeld van de aan-

trekkingskracht van een profes-

sioneel opgezet sociaal-artistiek

project. Opnames maken binnen de

setting van een echte filmset, dat

is iets waar velen aan mee willen

doen. Daarom kostte het niet al te

veel moeite om spelers, figuranten,

grimeurs, decorbouwers en andere

filmmedewerkers te werven onder

oude en nieuwe bewoners van Lent,

Ressen en Nijmegen-Oosterhout.

Sleutelposities als regie, camera en

montage waren wél in professionele

handen om de kwaliteit te waarbor-

gen. Vertoning van de film in het

Nijmeegse filmtheater Lux en op

TV Gelderland, mits van voldoende

niveau, hing als een motiverende

belofte over het project.

Die is volledig waargemaakt,

tot grote trots van alle betrokke-

nen. Het bereik is daardoor zeer

groot geweest. Duizenden heb-

ben de speelfilm gezien die zowel

universele thema’s als typische

Waalsprong-onderwerpen behan-

delt. Een Lentse kweker die zijn kas

moet verkopen vanwege de aanleg

van een weg, de komst van stadse

yuppen in een dorpse omgeving,

een vader die de toekomst van zijn

zoon wil bepalen, een dochter die

veel voor haar vader geheim houdt,

kinderen die hun hele buurt als één

grote speeltuin beschouwen. Het

zijn allemaal ingrediënten voor een

spannend verhaal.

De Waalsprongfilm is bedacht door

Doeko Pinxt (Peer Producties) in op-

dracht van de gemeente Nijmegen.

Aanleiding was het gegeven dat het

stadsdeel Nijmegen-Noord het decor

is van grootschalige ontwikkelingen

ware ontmoeting in speelfilmZo’n tweehonderd amateurs, waarvan vijftig zeer intensief, zijn

betrokken geweest bij de productie van de Waalsprongfilm, een

speelfilm over hun eigen wijken en dorpen.

Vele weekenden stonden ze op een professionele filmset.

de wijk

‘Ontmoeting en verbinding tussen

oude en nieuwe bewoners’

35

op het gebied van woningbouw en

infrastructuur. De gemeente daagde

zes culturele organisaties uit met

voorstellen te komen die moesten

leiden tot ontmoeting en verbinding

tussen oude en nieuwe bewoners.

Pinxt bouwde het project van klein

naar groot op. Via de Cultuurraad in

Waalsprong, bestaande uit bewo-

ners, formeerde hij een kernteam

van tien personen. Samen met een

professioneel scenarioschrijver be-

dachten ze het verhaal, gebaseerd

op thema’s die in het stadsdeel

spelen.

Werving voor spelers, grimeurs,

technici, kostuummakers en an-

deren gebeurde daarna via flyers,

posters, de Gelderlander en de wijk-

krant. Ook sloeg het enthousiasme

van het kernteam over op hun ei-

gen netwerken. Daarnaast werd de

samenwerking gezocht met lokale

organisaties, zoals de school, de

sportvereniging en de supermarkt,

vooral ook omdat dat gefilmd werd.

Zo ging het project als een lopend

vuurtje rond.

Het resultaat is ook op dvd versche-

nen. Een mooi aandenken aan een

prachtige periode van intensieve

samenwerking. Maar belangrijker

dan de herinnering, zijn de nieuwe

vriendschappen die zijn gesloten, de

kennismaking met medebewoners

die zich op een heel andere manier

aan elkaar hebben laten zien en het

formeren van nieuwe groepen. Zo is

uit de groep grimeurs een nieuwe

theatergroep ontstaan. Ook zijn er

buren die elkaar daadwerkelijk voor

het eerst hebben ontmoet tijdens

de belletje-trek-scène.

/

titel WaalsprongfilmLocatie Stadsdeel Nijmegen-NoordDoelgroep Bewoners van Lent, Ressen en Nijmegen-Oosterhout Projectleiding Michelle de Witidee en conceptontwikkeling Doeko Pinxtregie Ruut van der BeeleOpdrachtgever Gemeente NijmegenBetrokken organisaties Pink Sweater Produc-tions (sinds 2011 Peer Producties), gemeente Nijmegen, de wijkraden Nijmegen Noord, Tandem welzijn, brede school, tennis vereniging, voetbalclub, ondernemers, Omroep Gelderland, Nijmegen 1, LuxDiscipline Film Looptijd 1 april 2009 tot 10 september 2010 (première film)

Website www.peerproducties.nl

ware ontmoeting in speelfilm de w

ijk

‘Buren die elkaar voor het eerst

hebben ontmoet bij de belletje-trek-

scène’

36

de wijk

In 2001 was de Edese wijk Veld-

huizen even wereldnieuws, toen

Marokkaanse jongeren na de aan-

slagen van 9/11 juichend de straat

opgingen. Een gebeurtenis die sym-

bool werd voor het problematische

karakter van de wijk.

De culturele instelling Cultura

en welzijnsorganisatie Welstede

hebben daar de afgelopen jaren

een aantal nieuwe, positieve sym-

bolen tegenover gezet. Parallel

aan de omvangrijke fysieke her-

structurering van de wijk hebben

zij in opdracht van de gemeente

Ede kunst en cultuur ingezet om

het zelfrespect van de bewoners

te vergroten.

Dit wijkgericht cultuurbeleid,

een noviteit voor Ede, kent drie doe-

len: ontmoeting stimuleren tussen

buurtbewoners met verschillende

culturele achtergronden, bewoners

in aanraking brengen met kunst en

cultuur en het aanzien van de wijk

tijdelijk of permanent veranderen.

Dat is tot uiting gekomen in diverse

community art projecten onder de

gezamenlijke noemer Kunst in

Veldhuizen. Zo componeerde een

groep jongeren een eigen wijklied

en bracht dit ten gehore in een leeg-

staand winkelpand in het centrum

van Ede. Ook is er met kinderen een

wijkmusical gemaakt.

Kunstenaar Barbara Recourt en

componist Daphne Questro brach-

ten de verhalen van acht senioren

tot leven in poëtische portretten

en een compositie met fragmenten

uit hun bewogen levens. Onder de

noemer Ontmoeten in het groen

gebruikten ze een kamerplant als

kapstok om deze verhalen te ver-

zamelen.

Fotograaf Jorge Jordan ging

aan de slag in de nieuw gebouwde

woontorens van de Leeuwenhorst.

De kersverse bewoners (velen af-

komstig uit gesloopte woningen

in de wijk) moesten nog wennen

aan hun nieuwe woonomgeving.

Jordan vroeg hen foto’s te maken

van iets persoonlijks in hun woning.

Die voegde hij samen tot grote ta-

bleaus in de hal, als symbool van

verbinding tussen de bewoners.

Een actieve groep flatbewoners

heeft naar aanleiding hiervan zelf

een fotografieclubje opgezet en

deelt de resultaten onderling via

een eigen Facebook-pagina.

Een ander project, Veldhuizen ver-

telt verhalen, had tot doel meer

sociale samenhang te creëren in

de multiculturele wijk die 85 nati-

onaliteiten huisvest. Tussen al die

groepen van verschillende culturen

bestaat veel onbegrip. Meer kennis

over ieders eigen verhaal, zijn ge-

schiedenis in de wijk, verhalen over

positievere kijk op de wijkEen negatief imago kan ook inspirerend zijn. Voor bewoners

van de Edese wijk Veldhuizen vormde het slechte beeld van

hun woonomgeving een belangrijke drive om mee te doen

aan Kunst in Veldhuizen. Daarmee hebben ze laten zien dat

hun buurt ook een positief gezicht heeft.

‘Kunst inzetten om het zelfrespect van bewoners te

vergroten’

37

de wijk

positievere kijk op de wijk

‘Meer sociale samenhang creëren in de multiculturele

wijk’

het moederland of over de reis naar

Nederland, zouden meer begrip voor

elkaar kunnen kweken. Cultura en

Welstede begonnen daarom een

project rond het verzamelen en

verspreiden van verhalen van de

bewoners.

Zo hebben kinderen van drie

basisscholen een vertelworkshop

gevolgd. Daarna zijn ze, gewapend

met opname-apparatuur, bij buren

en ouderen langsgegaan om verha-

len los te weken bij de Veldhuizena-

ren van allerlei pluimage. Die wer-

den gebundeld in een boek waarvan

de oplage van 750 exemplaren snel

op was. Van een vervolgproject met

nieuwe verhalen zijn vervolgens

duizend stuks verspreid.

Belangrijk effect van al deze

projecten is dat er in Veldhuizen een

netwerk is ontstaan tussen de be-

trokken bewoners en organisaties.

Zoals bewonerscomités, leefbaar-

heidswerkgroepen, de Marokkaanse

vereniging, woningcorporaties,

welzijnswerk en ouderenzorg. Be-

woners nemen bovendien zelf het

initiatief tot nieuwe projecten om

het leefklimaat in hun buurt te ver-

beteren.

/

titel Kunst in VeldhuizenOndertitel Veldhuizen vertelt verhalenLocatie De wijk Veldhuizen, EdeDoelgroep Bewoners van VeldhuizenProjectleiding Pieternel van Langevelde en Hanneke WeijersOpdrachtgever Gemeente EdeProjecteigenaar Stichting CulturaBetrokken organisaties Cultura, gemeente Ede, Welstede, Woonstede, Vilente, Liander, SWOKunstdisciplines Verhalen vertellen, muziek, dans, beeldende kunst, fotografieLooptijd Januari 2009 t/m juni 2012Website www.kunstinveldhuizen.nl en www.facebook.nl/kunstinveldhuizen

interview

38

Paula Walta is dansdocent en choreograaf en maakt

professionele producties met haar eigen beeldend-

danstheatergroep Telder. Bij toeval kwam ze zo’n zes

jaar geleden met community art in aanraking. Sindsdien

komen er geregeld dergelijke projecten op haar pad.

Een gevluchte ballerina uit Sarajevo, die tien jaar niet

had gedanst, kreeg ze weer in beweging. Op indrukwek-

kende wijze verbeeldde de vrouw haar eigen verhaal

tijdens een bewonersmanifestatie in de Nijmeegse wijk

Dukenburg-Malvert.

Met een groep bejaarden uit een Arnhemse serviceflat

maakte Paula een choreografie rond het drinken van een

kopje koffie – een van de weinige bewegingen die de soms

stramme ouderen allemaal nog konden maken. Ook liet ze

enkele ouderen dansen op hun balkonnetjes. Filmopnames

daarvan werden vertoond tijdens Zon op Zuid – afgewisseld

met de koffiedans.

En wijkbewoners van Klarendal en Sint Marten in Arnhem

dansten tijdens de manifestatie Wijken voor kunst op diverse

spannende locaties in hun directe woonomgeving. Met ver-

halen die er zich zouden kunnen afspelen, over geborgenheid,

veiligheid en gevaar. Hierbij liet Paula hen dansen met enkele

professionele dansers.

paul

a w

alta

Verhalen en ideeën van bewoners

vormen altijd de bron voor de

dansproducties die choreograaf

Paula Walta met hen maakt.

Zij geven haar inspiratie. “Hun

inbreng is onontbeerlijk. Maar het

moet wel een artistiek product

opleveren. Ik laat hen hard

werken, zoek de grenzen op en

wil het maximale uit hen halen.

Volgens mij is dat de sleutel.”

Kunstenaar wil het maximale uit deelnemers halen

artistieke kracht

39

interview

veeleisend“Sommige opdrachtgevers zien een kunstproject als

een pleister op een moeilijke plek in de wijk. Dat mag,

maar voor mij persoonlijk is het belangrijk dat het

artistiek interessant is. Ik kom iets maken – dat is mijn

vak – en daarin ben ik best veeleisend. Deelnemers

merken direct dat het maken van een dansvoorstelling

iets anders is dan een wekelijks gezelligheidsclubje. Ik

neem hen serieus, zij nemen mij serieus. En dan kun

je er heel veel uithalen.”

Het vertrekpunt van Paula is nooit blanco, maar

ze stapt wel open het proces in. “Ik zoek groepen

en locaties op die mij inspireren en

kom binnen met een rugzak vol ruwe

ideeën. Maar wat het wordt, weet ik

dan nog niet. Mijn ervaring is dat je

geen al te vastomlijnd plan moet

hebben. Dan heb je wellicht minder

in de hand wat het eindresultaat

wordt, maar het stelt je wel in staat

om je mee te laten nemen in de

input van de bewoners. Hun ver-

halen vind ik onontbeerlijk. Als

je daarvoor openstaat, krijg je

vaak verrassingen. Dan blijkt een van de deelnemers

ineens iets te kunnen wat je niet had verwacht maar

wat heel mooi past. Dat zijn cadeautjes.”

Een voorstelling maken met bewoners is funda-

menteel anders dan werken met professionele dansers.

“Zij zijn de enigen die zo kunnen dansen als ze doen,

het is hun eigen verhaal. Professionele dansers kun-

nen zich verschuilen achter hun techniek. Ze kunnen

dansen zonder veel van hun persoonlijkheid te laten

zien. Bij amateurs is elke beweging direct, ze bewegen

allemaal net iets anders waardoor het meer zegt over

wie ze zijn.”

motievenVoordat Paula Walta zelf met community art begon,

dacht ze dat community art projecten waren van

sociaal werkers die iets met kunst deden. “Dat zag ik

mezelf niet doen, daar ben ik niet voor opgeleid. Ik ben

een maker. Maar in de praktijk werkt dat juist goed.

Opdrachtgevers hebben vaak geen speciaal artistiek

doel, wel andere motieven. Soms geven ze me vooraf

een schets van wat er speelt in de wijk – als aanleiding

voor een kunstproject. Maar ik wil daar nooit te veel van

weten. Dan ga je te veel in het negatieve zitten, werk

je vanuit problemen. Ik werk vanuit mogelijkheden.”

Opdrachtgevers zien het liefst dat de kunstenaar

álles uit de bewoners zelf haalt, van idee tot en met

het eindresultaat, is haar ervaring. “Elke kunstenaar

gaat daar binnen community art iets anders mee om.

De een hecht veel waarde aan zijn eigen artistieke vrij-

heid, de ander stelt zich helemaal ten dienste van

het proces. Ik zit daar ergens

tussenin. Mijn dansproducties

zijn een combinatie van mijn

eigen ideeën en hun input.”

gezamenlijkDat neemt niet weg dat Paula

zeker ook oog heeft voor de sociale

aspecten van haar projecten. “Een

mooi voorbeeld is de dans met ou-

deren in de serviceflat. Daar bleek

een ‘schoolpleinsfeer’ te bestaan: in

de flat wonen veel verschillende groepjes ouderen die

samenklitten en over elkaar roddelen. De deelnemers

aan mijn dansproject waren vooral individuen die hun

eigen gang gaan en er overal een beetje buitenval-

len. Nu hebben deze individuen iets gezamenlijks, ze

steunen elkaar in hoe ze zijn.”

Er was nog een ander winstpuntje. “De piano

in de gemeenschappelijke ruimte zat altijd op slot.

Omdat er toch niemand op speelt, zei de leiding. Sinds

het dansproject is het slot eraf en kruipt er af en toe

iemand spontaan achter om muziek te maken. Zulke

kleine dingen hebben grote invloed op de leefbaarheid

in die flat.”

www.beeldenddanstheatertelder.nl

‘De verhalen van bewoners vind ik

onontbeerlijk’

artistieke kracht

40

de stad40

de stad

doetinchem gaat soloOntroerend, grappig, hartstochtelijk

en soms schokkend: de theatersolo’s

van zeventig bekende en onbekende

Doetinchemmers raken stuk voor stuk

het publiek. Het Gruitpoort-jubileum-

project Doetinchem gaat solo, een

initiatief van Jos Spijkers en Wendelien

Wouters, ging in juni 2010 in premi-

ère. Onder leiding van professionele

theatermakers werkten ze aan hun

eigen solo van zang, dans, poëzie of

toneel en deelden die met een intiem

publiek. Voor 2013 staat de tweede

editie op de rol.

www.gruitpoort.nl

prateurNa de geslaagde eerste editie in 2011

heeft muziektheater De Plaats in 2012

wederom Prateur georganiseerd, een

locatievoorstelling in Arnhem met

ongewone samenwerkingen tussen

amateurgezelschappen en professio-

nals. Centraal dit keer stond Rijnboog,

een gebied in het centrum van de stad

dat het decor is voor grootschalige

ontwikkelingen. Publiek kon kiezen uit

twee routes van telkens zes locaties

met korte voorstellingen.

www.prateur.nl

opgejaagd wildDe Doetinchemse theatermaker Jos

Spijkers maakt graag voorstellingen

met, zoals hij het zelf omschrijft, ‘groe-

pen waarop de maatschappij niet zit

te wachten’. Zoals dementerenden,

gedetineerden, asielzoekers of gehan-

dicapten. Met daklozen in Doetinchem

maakte hij in 2008 Opgejaagd wild,

een voorstelling waarin ze hun eigen

rauwe leven naspelen. Geen makkelijk

project met een groep die nauwelijks

repetitiediscipline kent. Een zowel

tedere als confronterende voorstelling

is het resultaat.

zoet & zout in culemborgZoveel mensen, zoveel smaken. Dat

is het motto van de culinaire verha-

lenroute Zoet & zout in Culemborg.

Dit project uit 2011-2012 had tot doel

ontmoetingen te stimuleren tussen

autochtone en allochtone stadsbe-

woners. Kinderen en volwassenen

hebben meegedaan aan theater-,

dans- en muziekworkshops, met

eten en de daarbij horende verha-

len en tradities als thema. In een

wijkcentrum en in theater De Fran-

sche School gaven ze uitverkochte

eindpresentaties.

www.zoetenzoutinculemborg.nl

s

ocia

le in

fr

astructuur culturele infrastructuur

soci

ale

cohe

sie

publieke beeldvorming fysieke leefbaarheid gem

eens

chap

publiek fysieke ruim

tezelf

orga

nisa

tie

productie program

mering

sociale deelname culturele

deeln

ame

persoonlijke ontwikkeling brongroep

erfgoed & educatie

CreatiereGi e

41

mijn stadDe stad als geheel is meestal een te groot begrip

voor community art projecten. Daarom wordt er vaak

categoraal gewerkt (met bepaalde groepen, zoals de

dak- en thuislozen in Opgejaagd wild). Andere keren

wordt de stad opgeknipt in kleinere, beter behapbare

stukken die onder dezelfde paraplu vallen (Nijmegen

exposeert).

Projecten op stadsniveau kunnen ook connecties

leggen tussen de stadsbewoners en stadsgezelschap-

pen die, zoals Introdans, op landelijk niveau opereren.

Daarnaast gebeurt het dat bewoners uit allerlei stads-

delen worden samengebracht in één presentatie, zoals

bij Doetinchem gaat solo.

publieksbereikDe diversiteit aan soorten projecten op stadsniveau

zorgt ook voor een verscheidenheid aan thema’s. Die

lopen uiteen van zeer persoonlijk tot universeel.

De nadruk ligt wel vaak op beeldvorming: het imago

van de stad als geheel, van groepen bewoners of van

een culturele instelling. Vanwege die insteek resulteren

deze projecten doorgaans in grotere presentaties voor

het publiek. Het bereiken van zoveel mogelijk mensen

is soms een doel op zich.

kiemProjecten op stadsniveau ontstaan meestal vanuit

culturele instellingen die op zoek gaan naar nieuwe

wegen. Ze willen verkennen hoe kunst een andere

rol kan spelen in de stad en hoe ze met een nieuwe

manier van werken een verbinding met de stad kun-

nen maken. Zo onderzoekt Nijmegen exposeert hoe

met met negen kortlopende projecten zoveel mogelijk

mensen betrokken kunnen worden. Bij Prateur wordt

onderzocht hoe amateurgezelschappen in nieuwe

samenwerkingen en met input van professionals naar

een hoger niveau getild kunnen worden. Bij Swing on

wordt met een relatief kleine groep wijkbewoners een

goede dansproductie neergezet waarmee Introdans

een nieuwe publieksgroep aanboort.

Dergelijke projecten zijn een kiem voor nieuwe ont-

wikkelingen op het gebied van kunst en cultuur. Het

is een kwestie van zaaien en oogsten. Van oorsprong

eenmalige projecten krijgen vaak een vervolg omdat

iets in beweging is gezet dat niet te stoppen is.

parapluprojectenEen parapluproject bestaat uit een serie kunstprojec-

ten op straat- of wijkniveau, met een overkoepelende

naam en thematiek. Er is een centrale regie over de

programmering, de communicatie en de publiciteit. Zon

op Zuid, Code groen en Nijmegen visueel zijn hiervan

sterke voorbeelden.

Hun kracht ligt op drie niveaus: micro (de deelnemers-

groep en zijn directe omgeving), meso (de identiteit

van en sfeer in de straat en de wijk) en macro (de

beeldvorming van de stad of het stadsdeel). Binnen pa-

rapluprojecten werken veel partijen samen. Zo kunnen

nieuwe netwerken op het gebied van cultuurparticipatie

ontstaan, die samen zorgen voor een cultuurimpuls.

de stadde stad

in een stad woon je toevallig of bewust. Je bent er geboren en opge-

groeid of je bent erheen verhuisd vanwege liefde, studie of werk. Wie

zegt dat hij van zijn stad houdt, identificeert zich vooral met de posi-

tieve aspecten ervan. Dankzij de binnenstad, de winkels, de terrassen,

de voetbalclub, het theater, de festivals, de dynamiek en de eigen sfeer

spreekt een stad makkelijk tot de verbeelding. Het is een plek waar

je zowel anoniem kunt vertoeven als waar je bekenden tegen het lijf

loopt.

42

de stad

Een oude SRV-wagen houdt midden

in de straat halt. Kunstenaar Esther

van Winkel stapt uit en belt links en

rechts aan, met de vraag of bewo-

ners een eigengemaakt kunstwerk

hebben of iets anders waar ze trots

op zijn. Met dit object onder de arm

stappen de bewoners even later

de SRV-wagen binnen. Daar staat

kunstenaar Jeroen Bomers klaar

om deze schilderijen, tekeningen,

kantkloswerken of andere creaties

op te hangen.

Binnen een uur is de straatex-

positie een feit. In deze Kunstbus,

een mobiel cultureel platform in

Nijmegen-Zuid, ontmoeten straat-

bewoners elkaar op een bijzondere

manier. Levensverhalen komen naar

boven bij het bespreken van elkaars

kunstwerk, mensen komen achter

gedeelde interesses. Iemand die

al twintig jaar niet meer heeft ge-

schilderd, besluit om weer te gaan

schilderen nadat ze van haar buren

complimenten ontvangt voor haar

schilderkunst. Dit tafereel herhaalt

zich in elke straat waar de kunste-

naars hun bus parkeren.

De Kunstbus, inmiddels landelijk

opererend, is een van de geslaagde

voorbeelden van Nijmegen expo-

seert, een project uit 2011 waarbij

negen kunstenaars(-duo’s) in negen

stadsdelen van Nijmegen aan de

slag zijn gegaan om van ontmoeting

een kunst te maken. Per stadsdeel

werd met bewoners een kunstwerk

gemaakt dat paste bij die wijk. De

ontmoeting ontstond met name

tijdens dit maakproces.

Nijmegen exposeert is ontstaan

als een vervolg op Nijmegen visueel,

een project uit 2008/2009 waarbij

44 wijken in beeld werden gebracht

door kunstenaars en bewoners. Dat

leverde een uniek tijdsbeeld van de

stad op. Gevoed door het enthou-

siasme van dit project ontstond de

vraag vanuit bewoners en kunste-

naars om hieraan een vervolg te

geven. Aan ontmoeting door middel

van kunst bleek veel behoefte.

Die behoefte heeft vorm gekregen in

negen projecten, zoals een festival

rond sterke verhalen uit de wijk

Oud West, een foto-expositie van

een spontane straatexpoBewoners van Nijmeegse wijken waren zo enthousiast

over een kunstproject dat ze zelf vroegen om een

vervolg. Binnen Nijmegen exposeert hebben ze zaken

vormgegeven die hen na aan het hart liggen.

‘in de Kunstbus ontmoeten

straatbewoners elkaar op een

bijzondere manier’

43

de stad

portretten van wijkbewoners in

Nijmegen-Oost en allerlei creatieve

manieren waarop bewoners van

Lindenholt elkaar complimenten

hebben gegeven. Met de projecten

hebben bewoners vorm kunnen

geven aan iets dat hen na aan het

hart ligt. Ook hebben ze zichzelf op

een andere manier laten zien wat

bij anderen herkenning oproept.

Ontmoetingen en verbindingen die

door Nijmegen exposeert zijn ont-

staan, kunnen aanleiding zijn voor

een vervolg. Met name dankzij de

aanstelling van cultuuraanjagers

in een aantal wijken kan het vluch-

tige, eenmalige contact worden

omgezet in iets dat beklijfd. Met een

aanpak die bestaat uit meerdere

programma’s kunnen zij doorbor-

duren op het succes van Nijmegen

exposeert en zo nieuwe zaken in

beweging zetten.

Bijzonder aspect aan Nijmegen ex-

poseert is de extra aandacht die

is uitgegaan naar scholing van de

kunstenaars in het specialisme van

community art. Twee landelijke ex-

perts op dit gebied, Sikko Cleveringa

en Adriaan Nette, hebben hierover

aan zo’n dertig kunstenaars een

tweedaagse masterclass gegeven.

Doel was om hen scherp te laten

nadenken over de spanningsboog

tussen kunst en sociale participatie,

en om deze nieuwe kennis te ver-

werken in hun oorspronkelijke pro-

jectplannen. Dat heeft de kwaliteit

van de sociaal-artistieke projecten

verhoogd.

/

titel Nijmegen exposeertLocatie Negen wijken in NijmegenDoelgroep Bewoners van Nijmegenartistieke leiding Adriaan Nette en Sikko CleveringaProjectleiding Michelle de Witidee en conceptontwikkeling Doeko PinxtOpdrachtgever Pink Sweater Productions (sinds 2011 Peer Producties)Betrokken organisaties Pink Sweater Productions, gemeente Nijmegen, woningcorporaties, winkeliers, Tandem welzijnwerk, wijkcentraLooptijd September 2010 t/m juni 2011Website www.nijmegenexposeert.nl en www.kunstindewijk.nu

een spontane straatexpo

‘Met projecten hebben bewoners

vorm kunnen geven aan iets dat hen na

aan het hart ligt’

44

de stad

krachtwijk swingt met sambaEen dans van ongeschoolde amateurs als onderdeel van

een professionele dansproductie in een groot theater is

ongebruikelijk. Introdans durfde het aan en liet bewoners

van de Arnhemse ‘krachtwijk’ Malburgen schitteren

in Schouwburg Arnhem. Als kers op de taart van het

succesvolle Swing on-project.

45“In Brazilië zijn mensen veel opener.

Dat zouden Nederlanders ook eens

moeten proberen. Niet zo stijf en

bang maar wat losser.” De bewoner

van de Arnhemse wijk Malburgen

schudt nog eens met haar heupen.

Onder leiding van Braziliaanse dan-

sers oefent ze samen met wijkge-

noten de samba, een dans die staat

voor kracht, blijdschap, energie en

bevrijding. “Als je met deze houding

de wereld instapt, voel je je waardig

en blij”, zegt de docente. “Het is een

manier om je ellende te vergeten en

nieuwe energie op te doen. Samen

dansen, zingen, musiceren, dat is

samba.”

Bewoners uit Malburgen kennis la-

ten maken met moderne dans en,

dankzij uitwisseling met danspart-

ners uit andere werelddelen, kennis

uit het buitenland naar Nederland

halen. Dat is het doel van het Swing

on-project van Introdans Interactie

(de educatieve afdeling van Intro-

dans). Dat project begon in 2010

met Swing on South!, met mede-

werking van het Zuid-Afrikaanse

gezelschap Flatfoot Dance Company

– ervaren in het werken in arme

townships. In 2011 volgde Swing

on 2, met twee gezelschappen uit

Brazilië: Arquitetura do Movimento

uit Rio de Janeiro en Corpo Cidadao

uit Belo Horizonte.

Onder leiding van de Braziliaanse

dansdocenten repeteerden twee

groepen (een groep jongeren en

een gemengde groep) een week

lang elke avond in wijkcentrum De

Spil. Het resultaat presenteerden

ze eerst in het wijkcentrum, ver-

volgens twee keer in Schouwburg

Arnhem. Tijdens de pauzes van de

premièrevoorstellingen van GEK-

KEBEKKEN van Introdans Ensemble

voor de Jeugd dansten de Malbur-

gers in de foyer. Dat was een niet

eerder vertoond intermezzo van

de première. Schouwburgpubliek

kwam onverwachts in aanraking

met het talent, de energie en de

saamhorigheid van de enthousiaste

groep uit ‘krachtwijk’ Malburgen.

Een bijzondere ontmoeting tussen

twee verschillende werelden.

Een groep wijkbewoners (een multi-

culturele mix) bleek zo gemotiveerd

dat tot een vervolg werd besloten.

Dit keer lag de lat een stuk hoger:

onder leiding van Introdans werd

toegewerkt naar een uitvoering

tijdens het KERSTGALA enkele

maanden later. Niet als pauzenum-

mer in de foyer, maar als serieus

onderdeel,tussen de professionele

dansers op het hoofdpodium.

Vooraf hield Introdans een slag

om de arm; de dans moest wel

voldoende kwaliteit hebben. Dat

lukte, met glans. Twintig bewoners

repeteerden wekenlang in de dans-

studio van Introdans de nieuwe

choreografie 40 FEST. Hun uitvoe-

ring tijdens het KERSTGALA kreeg

een staande ovatie en haalde zelfs

het landelijke nieuws.

Resultaat van Swing on 2 is on-

der meer dat de deelnemers zich

in korte tijd behoorlijk hebben

ontwikkeld in moderne dans. De

Braziliaanse choreografen hebben

vanuit hun kennis bovendien veel

aandacht besteed aan het vormen

van een groep. Hierdoor hebben de

wijkbewoners, vanuit al hun multi-

culturele achtergronden, elkaar op

een intensieve manier leren kennen

Daarnaast hebben andere Arnhem-

mers op een onverwachte plek ken-

nis gemaakt met de vitaliteit van

een groep bewoners uit een wijk

die niet altijd even positief in het

nieuws komt.

/

titel Swing on 2Ondertitel Vervolg van Swing on South!Locatie Wijk Malburgen, ArnhemDoelgroep Bewoners Malburgenartistieke leiding Adriaan Luteijn (Introdans)Projectleiding Annemieke Vervoort (Introdans) en Marijn Swarte (Kunstbedrijf Arnhem)Opdrachtgever Introdans InteractieBetrokken organisaties Introdans, Kunstbedrijf Arnhem, Corpo Cidadao, Arquitetura do MovimentoDiscipline DansLooptijd Januari 2011 – februari 2012Website www.swingon2.nl

krachtwijk swingt met sambade stad

‘Samen dansen, zingen, musiceren,

dat is samba’

‘een bijzondere ontmoeting tussen twee verschillende

werelden’

interview

46

joh

an g

odsc

hal

k (r

ech

ts)

en m

arco

te

nij

enh

uis

Een spannend middel om jongeren te bereiken en ‘beter te

maken’. Zo omschrijft jongerenwerker Marco te Nijenhuis het

welzijnsbelang van de diverse kunstprojecten die onder de ge-

meenschappelijke noemer Keten met jongeren in de Achterhoek

zijn vormgegeven.

Te Nijenhuis, verbonden aan Jongerenopbouwwerk Oost Gelre,

is projectleider van Keten, een project dat hij samen met Johan

Godschalk van KCG-Cultuurpact Achterhoek heeft opgezet.

“Vanuit welzijn wil je jongeren leren kennen, je wilt weten wat

er leeft, zorgen dat ze jou vertrouwen en dat ze je weten te vinden.

Dan pas kun je hen ondersteunen in hun ontwikkeling”, zegt Te Nij-

enhuis. “In plaats van passief afwachten moet je als jongerenwerker

actief op de jongeren af. Met kunst, op de wijze waarop we dat binnen

Keten gebruiken, heeft welzijn een prachtig nieuw middel om hen te

bereiken.”

kunst makenKeten, dat sinds 2010 in tien Achterhoekse gemeenten wordt uitgevoerd,

is hiervan een pakkend voorbeeld. Vijf kunstenaars hebben met groepen

jongeren theater, musicals en beeldende kunst gemaakt. In de meeste

gevallen gebeurde dit in samenwerking met de lokale jongerenwerker.

Het project richt zich op ‘ongeorganiseerde’ jongeren, die niet via school,

vereniging of instelling actief met kunst en cultuur bezig zijn. Het vierjarige

project heeft inmiddels zo’n twintig producties opgeleverd, zoals exposities,

Ondersteuning bieden aan

mensen om hun eigen leven

vorm te geven. Dat is een

belangrijke doelstelling van het

welzijnswerk. Kunstprojecten

kunnen daarbij een prachtig

middel zijn, zo leert de

ervaring in de Achterhoek.

nieuwe ingang

Welzijnswerk kan jongeren bereiken dankzij kunst

47

interview

straatoptredens, musicaluitvoeringen en een theater

dinershow voor ouderen tijdens de kerstdagen.

De titel van het project is drieledig uit te leggen:

Keten heeft betrekking op het leggen van verbindin-

gen tussen kunst, welzijn, jongeren, gemeenten en

bedrijfsleven, het slaat op plezier maken en het verwijst

naar de jongerenketen, een populair verschijnsel in de

Achterhoek en dé plek waar veel ongeorganiseerde

jongeren zich ophouden. Een positief verschijnsel,

benadrukt Te Nijenhuis. De sociale controle is er groot

en jongeren leren er verantwoordelijkheid te dragen.

“Ze regelen alles zelf. De keetjongere van nu is het

dorpsraadlid van de toekomst”, stelt hij.

proces en resultaatHet samengaan van kunst en welzijn

kwam uit de koker van de tien ge-

meenten die bij Cultuurpact Achter-

hoek betrokken zijn. Een spannende,

niet alledaagse combinatie, omdat

kunst meestal niet voorkomt in

de gereedschapskist van de wel-

zijnswerker.

“Kunst als middel of kunst als

doel, dat vormt het spannings-

veld binnen het project”, zegt Te Nijenhuis. “De

kunstenaar wil een mooi eindresultaat, vanuit welzijn

ben je vooral bezig met het proces. Uiteindelijk zijn

we tot de ontdekking gekomen dat ze allebei even

belangrijk zijn. Hoe sterker het proces, des te beter het

eindresultaat en des te trotser de jongeren zijn over

hetgeen ze hebben neergezet. Het levert een intense

ervaring op die ze nooit meer vergeten.”

Die proceskant is essentieel, vindt ook Godschalk.

“Dat geeft dit project veel meer diepgang dan reguliere

kunst- en cultuuractiviteiten van een welzijnswerker.

Wat je vaak ziet, is dat ze een bandjeswedstrijd of een

talentenavond organiseren. Er is niets makkelijker dan

dat. Je belt een kroegeigenaar of je een podium mag

neerzetten, je regelt een stukje in de krant, er komt

publiek en je hebt een winnaar. Mooi, dat moet er

ook zijn. Maar het leidt bijna nooit tot enige verdie-

ping. Het kunstproject zoals Keten vereist veel meer.

Zowel van de jongeren als van de kunstenaars en de

jongerenwerkers. Er zitten zoveel kanten aan, je weet

niet precies waar je aan begint en wat de uitkomst is.

Je moet niet bang zijn om dat aan te gaan. Dat is de

charme van het hele verhaal. Kunst is bovendien zo

veelzijdig dat bij voorbaat iedereen kan meedoen.”

raamwerkHet tweetal noemt diverse welzijnsaspecten die tijdens

het creatieproces naar boven komen. Zoals ontdekken

wie je bent, leren samenwerken, nieuwe gemeenschap-

pen vormen, je ei kwijt kunnen en talenten ontwikkelen.

Stoere pubermeiden die aanvankelijk lacherig over

anderen deden en zich wat afzijdig hielden, ontpopten

zich als de meest enthousiaste deelneemsters van een

beeldend kunstproject en hebben

zich inmiddels aangemeld voor

de kunstacademie. Aan een

ander project deed een autis-

tische jongen mee die met zijn

gedrag botste met de rest van de

groep, wat bijna tot een splitsing

leidde. In individuele gesprekken

lukte het toch de groep bijeen te

houden en over en weer begrip

te kweken.

Te Nijenhuis: “Daarnaast ben je

als jongerenwerker altijd op zoek naar een ingang om

jongeren aan te spreken, om hen te leren kennen. De

ontmoeting lost de helft van de problemen op. Als je

samen met hen iets moois meemaakt, dan schept dat

een band waarop je verder kunt bouwen.”

Oog hebben voor het proces betekent ook dat

de kunstenaar geen vastomlijnd idee moet hebben,

vervolgt hij. “De kunstenaar zet een raamwerk neer

waarbinnen de jongeren vervolgens een zo groot

mogelijke inbreng hebben. Het vormgeven van hun

eigen leefomgeving, dat is wat je wilt vanuit welzijn.

Het moet van de jongeren zelf zijn, ze moeten het

zelf voelen en bedenken. Dan kom je tot het mooiste

resultaat. Maar in de kern is Keten geen welzijnsproject.

Het is een kunstproject met welzijnsaspecten.”

www.ketenachterhoek.nl

‘De keetjongere van nu is het

dorpsraadlid van de toekomst’

nieuwe ingang

48

de streek

de streek48

verdronken dorpenVerdronken dorpen, een project van

KCG-Cultuurpact Rond Arnhem, heeft

de geschiedenis zichtbaar gemaakt

van zes Gelderse dorpen die door

overstromingen uit het landschap

zijn verdwenen. Dat gebeurde met

een publicatie, een fietsroute en per-

manente dichtkunst op locatie. In de

zomer van 2011 werden de dorpen

bovendien tot leven gewekt met dans,

theater, muziek en beeldende kunst

op locatie, door kunstenaars en met

bewoners gemaakt.

www.verdronkendorpen.nl

d, out of the blueHelp, D. out of the blue. He’s from the

virtual world. Give him a real life. In

this world.

Met dit gedichtje heeft EDU-ART in

2008 de fantasie geprikkeld van 2700

scholieren in acht gemeenten. Als

fictief personage dook D. plotseling

op in hun stad, zonder lichaam, thuis

of identiteit. Aan de scholieren de

taak om D.’s bestaan vorm te geven.

Samen met kunstenaars ontwierpen

ze kamers, vervoersmiddelen, kleding,

dans en film.

ketenjongeren tussen de 13 en 24 jaar in

de Achterhoek actief en passief la-

ten kennismaken met kunst en cul-

tuur, dat is de opzet van Keten, een

driejarig project in tien Achterhoekse

gemeenten. Vijf professionele regis-

seurs en kunstenaars gaan, samen

met jongerenwerkers, op zoek naar

ongeorganiseerde jongeren om in uit-

eenlopende amateurkunstdisciplines

samen iets te maken, Welzijnswerk

speelt hierbij een belangrijke rol.

www.ketenachterhoek.nl

natlandOer-Rivierenlanders, strenggerefor-

meerden, boeren die uit nood geboren

een camping begonnen, de zoon van

de laatste riviervisser, Poolse pluksters

die ieder jaar een paar maanden in

het Rivierenland wonen, een scooter-

Marokkaan vol boosheid en frustratie

en een Molukse vol verterend heimwee

naar haar geboorteland. Al hun stem-

men kwamen in mei 2012 aan de oever

van de Waal samen in de voorstelling

Natland, muziektheater voor, door en

over Rivierenlanders.

www.natland.nu

s

ocia

le in

fr

astructuur culturele infrastructuur

soci

ale

cohe

sie

publieke beeldvorming fysieke leefbaarheid gem

eens

chap

publiek fysieke ruim

tezelf

orga

nisa

tie

productie program

mering

sociale deelname culturele

deeln

ame

persoonlijke ontwikkeling brongroep

erfgoed & educatie

CreatiereGi e

49

de streek

In de streek (het landelijk gebied) is de graad van zelfor-

ganisatie hoog. En al neemt het af, het verenigingsleven

is er nog relatief groot. Dat maakt in een landelijk gebied

de gemeenschapszin meer vanzelfsprekend dan in de

stad. Daar staat tegenover dat de denk- en leefpatronen

over het algemeen vaster zijn. Het is daardoor moeilijker

om met een community art project zaken in beweging te

zetten en nieuwe betekenis aan iets te geven.

schaalgrootteZoals een stad bestaat uit wijken, zo bestaat de streek

uit dorpen. Hoewel het onderscheid tussen een stad en

een dorp niet altijd even scherp te maken is, kom je in

dorpen nauwelijks op zichzelf staande community art

projecten tegen. Als er iets in een dorp gebeurt, dan is dat

meestal onderdeel van een grotere keten van activiteiten

die langs meerdere kernen in een bepaald gebied loopt.

Dat heeft alles te maken met de schaalgrootte in het

landelijk gebied. Hier bestaat vaak nog geen netwerk van

instellingen en professionele partijen op het gebied van

kunst en cultuur, omdat hun dichtheid laag is.

Voor kunstenaars die hier een community art project

vormgeven, betekent dit veel pionieren en vooral zelf

verbindingen zien, creëren en maken. Goed samenwerken

met welzijnswerk, dat goed vertegenwoordigd is in de

streek, werpt hierbij vruchten af, zoals in de Achterhoek

gebeurt bij Keten.

Rivierenland vormt een uitzondering en kent wél een groot

netwerk voor community art. Vanwege de nabijheid tot

de Randstad wonen hier juist veel professionals die graag

iets willen doen in hun eigen omgeving. Het aanwezige

potentieel is in het Spoelspektakel en in Natland op grootse

wijze gezamenlijk tot uitdrukking gebracht.

themaEen project in de streek wordt krachtiger en spreekt meer

tot de verbeelding als het thema een sterke bindende factor

heeft en geworteld is in het gebied. Historie, legendes of

streekverhalen vormen hiervoor prima ingangen. Ook kan

de keuze voor een bepaalde brongroep de verbindende

schakel vormen. Zo zoekt Keten de ongeorganiseerde

jongeren in de Achterhoek op en richt Het landschap

vertelt zich in diverse regio’s op zelfstandig wonende

ouderen en bewoners van zorgcentra.

meerjarigEen streek is, net als de wijk, over het algemeen gebaat

bij een programmatische aanpak, waarbij meerjarig

een stroom aan projecten onder dezelfde noemer wordt

uitgerold. Zo wordt langdurig het hele gebied gevoed,

uitgedaagd en zichtbaar gemaakt. Zeker omdat patronen

vaak vaster zijn, is er een langere adem nodig om iets in

beweging te zetten en nieuwe betekenissen te creëren.

Een goede samenwerking tussen diverse organisaties is

daarbij van groot belang.

de streek De streek is een groot territoriaal begrip. Zoals het rivierenlandschap

rond Culemborg en tiel, de bosrijke omgeving op de Veluwe, het

agrarisch gebied in de achterhoek. aan de ene kant is de streek zo

groot en abstract dat het weinig tot de verbeelding spreekt bij zowel

bewoners als buitenstaanders. aan de andere kant zijn het gebieden

waar mensen een deel van hun identiteit aan kunnen ontlenen,

soms ook met een zekere trots. De achterhoeker, de Betuwenaar, de

rivierenlander, bewoners van Het Gelders eiland, ze zullen die afkomst

niet snel verloochenen.

50

de streek

Het Werk aan het Spoel, gelegen

aan de Lek in Culemborg, geldt als

een van de markantste onderdelen

van de Nieuwe Hollandse Waterli-

nie. Afgelopen jaren heeft het een

nieuwe bestemming gekregen, met

respect voor de historie: een gast-

vrije ontmoetingsplaats met veel

culturele activiteiten. Zo is er een

amfitheater gebouwd en zijn er

ruimtes gekomen voor schilderen,

beeldhouwen, bijeenkomsten en

horeca.

Zoiets moet op grootse wijze

worden geopend, bedacht Stichting

Werk aan het Spoel. Zodat het pu-

bliek weet wat hier te beleven valt.

En zodat culturele instellingen uit

Culemborg en Rivierenland worden

uitgedaagd de mogelijkheden van

deze nieuwe ontmoetingsplaats te

benutten.

Het resultaat is het Spoelspek-

takel, een productie waarin acteurs,

dansers, muzikanten, vertellers en

beeldend kunstenaars uit Culem-

borg en omgeving de Canon van Ne-

derland tot leven hebben gebracht.

Elk gezelschap (24 amateurclubs

en twaalf professionele groepen)

nam een van deze vijftig historische

gebeurtenissen voor zijn rekening.

waterlinie als theaterdecorEen groot, gevarieerd theaterspektakel met

honderden amateurs en professionals die

gezamenlijk de geschiedenis van Nederland

uitbeelden, in de historische omgeving van een

verdedigingswerk van de Nieuwe Hollandse

Waterlinie. Dat is het Spoelspektakel waarmee

het Werk aan het Spoel in Culemborg in juni 2012

op prachtige wijze is geopend.

51

de streek

Daarnaast is er een 51ste venster

toegevoegd: Het geheim van de

Hollandse waterlinie, een muziek-

theaterstuk speciaal geschreven

door Kees van der Zwaard.

Zo zijn 2700 bezoekers tijdens twee

uitvoeringen overspoeld door the-

ater, muziek en beeldende kunst.

Wandelend over Werk aan het

Spoel maakten ze een reis langs

memorabele historische feiten en

ontmoetten ze Nederlandse be-

kendheden van toen. Zo wekte het

koor OtherWise Aletta Jacobs tot le-

ven en speelde de Vlinderfabriek een

ontroerend theaterstuk over Anne

Frank. Een groep van de Molukse

gemeenschap vertegenwoordigde

de V.O.C. met een tentoonstelling

over de Molukken. In een bunker

luisterden groepjes van acht perso-

nen naar verteller Fred Delfgaauw

die een kort verhaal van Godfried

Bomans voordroeg. Elders werd

het publiek verleid actief in enkele

thema’s te participeren. Vol verba-

zing en verwondering belandden

de bezoekers daarna in het amfi-

theater voor het slotspektakel: Het

geheim van de Hollandse waterlinie.

Het project is gestart met het aan-

stellen van een productieleider

en een artistiek leider. Naast het

organiseren van een inspirerend

publieksevenement kregen zij als

opdracht nieuwe verbindingen

te leggen tussen professionals

en amateurs. In Culemborg, in de

luwte van de Randstad, wonen

veel professionals die hun talen-

ten willen inzetten voor projecten

in hun omgeving. Hun expertise is

nadrukkelijk aangeboord binnen het

Spoelspektakel. Ook is veel gebruik

gemaakt van bestaande netwer-

ken van amateurgezelschappen,

Werk aan het Spoel, het NME, het

ArchiefCollectief, de omringende

forten en scholen voor voortgezet

onderwijs. Die lokale inbreng heeft

de betrokkenheid vergroot.

Volgens productieleider Mark

van Dooren is het amateurveld

dankzij de samenwerking met pro-

fessionele kunstenaars naar een

hoger niveau getild. Vooral door de

ontmoeting tussen groepen onder-

ling en het in aanraking komen met

andere kunstvormen. Deelnemers

hebben elkaar tijdens intensieve

repetities beter leren kennen en

hebben zich kunnen presenteren

aan een breed publiek.

Daarnaast is de hoofddoelstel-

ling bereikt: velen hebben Werk aan

het Spoel ontdekt als een levendige,

inspirerende plek met culturele ac-

tiviteiten. Een plek waar Culemborg

trots op kan zijn.

titel SpoelspektakelLocatie Werk aan het Spoel, CulemborgDoelgroep Makers uit Culemborg (professioneel en amateurs), scholieren, inwoners van Culemborgartistieke leiding Bea LeekProductieleiding Mark van DoorenOpdrachtgever Stichting Werk aan het SpoelBetrokken organisaties Stichting Werk aan het Spoel, De Veldkeuken, diverse amateur- en profes-sionele gezelschappen en meerdere scholenDiscipline Theater, beeldende kunst, dans, verhalenLooptijd September 2011 Website www.werkaanhetspoel.nl en http //spoelspektakel.wordpress.com

waterlinie als theaterdecor

‘een gastvrije ontmoetingsplaats met veel culturele

activiteiten’

‘Nieuwe verbindingen te leggen tussen

professionals en amateurs’

52 “Mijn vriendinnetje en ik waren zes-

tien jaar. We fietsen naar Bergharen.

Wat zou ons te wachten staan?” Zo

begint het verhaal van mevrouw De

Heus, bewoonster van zorgcentrum

De Kasteelhof in Druten. Haar herin-

nering over haar eerste kus op een

mooie zondagmiddag in 1941 zorgt

voor hilariteit onder de aanwezigen.

de streek

wie vertelt is niet alleenVerhalen vertellen is een kunst. Zelfstandig

wonende ouderen en hun leeftijdsgenoten in

woonzorgcentra volgen samen workshops.

Daarna laten ze het publiek met rode oortjes

luisteren.

53 In de kelder van het zorgcen-

trum luisteren 75 mensen geboeid

naar de verhalen die vijf bewoners

deze avond voordragen. Dat de

bijeenkomst, die tot acht uur zou

duren, een uurtje uitloopt, deert nie-

mand. Hier krijgt iedereen energie

van. De zaal zit vol medebewoners

en familieleden. Samen genieten ze

van de verhalen die de deelnemers

met rode wangen vertellen.

De vertelavond is de eerste in

een serie, die de komende tijd in

zorgcentra in Beuningen, Druten,

Groesbeek, Heumen, Millingen aan

de Rijn, Ubbergen en Wijchen wordt

gehouden. Onder de titel Het land-

schap vertelt wil KCG-Cultuurpact

Rond Nijmegen op deze manier

ouderen uit hun isolement halen

en in contact brengen met anderen.

Het landschap vertelt richt zich

in eerste instantie op zelfstandig

wonende ouderen omdat bij hen

het risico op vereenzaming het

grootst is. Het project speelt zich

telkens af in een woonzorgcentrum

of andere ouderenlocatie. Zo kan de

ontmoeting tussen ouderen binnen

en buiten het zorgcentrum worden

gestimuleerd en kan de zelfstandig

wonende oudere in aanraking ko-

men met de andere activiteiten die

er worden georganiseerd.

De idee achter het project is dat

de verhalen van vroeger van deze

ouderen de moeite waard zijn om

verteld te worden. Boeiend vertellen

is echter een hele kunst. Daarom

krijgen de ouderen begeleiding van

een ‘vertelbuddy’, een lid van de

plaatselijke toneelvereniging. Die

helpt om het verhaal goed op te

bouwen. Zo komt er spanning in

het verhaal en blijft de luisteraar

geboeid.

Per locatie duurt Het landschap

vertelt een hele week. Het project

begint met een presentatie door

een professionele verteller die een

streekverhaal voordraagt. Daarna

krijgen de deelnemers onder leiding

van theatermaker Boaz Boele twee

workshops in verteltechnieken. Ver-

volgens gaan ze samen met hun

buddy aan de slag.

Druten heeft het spits afgebeten

waarmee ervaring is opgedaan voor

de overige locaties. Het streven om

voor de helft zelfstandig wonende

ouderen te werven voor deelname,

is hier wegens tijdgebrek mislukt.

Het vergt een extra inspanning

om die doelgroep te bereiken, zo

is gebleken. Daarom deden dit keer

alleen bewoners van De Kasteelhof

mee.

De kracht van het project is dat

het woonzorgcentrum er na afloop

zelfstandig mee kan doorgaan. Zo

is er blijvend een nieuwe activiteit

toegevoegd als welkome afwis-

seling voor reguliere activiteiten

zoals de bingo. Het contact dat is

ontstaan met de plaatselijke to-

neelvereniging kan ook weer tot

nieuwe activiteiten leiden.

Tenslotte hebben de vijf deelne-

mers en het publiek een bijzondere

avond beleefd. Het vertellen van

verhalen vol persoonlijke herinne-

ringen heeft bij hen een emotionele

laag aangesproken die ze beiden

lang niet hebben gevoeld.

/

titel Het landschap verteltLocatie Ouderencentrain Beuningen, Druten, Groes-beek ,Heumen, Millingen aan de Rijn, Ubbergenen WijchenDoelgroep Zelfstandig wonende ouderen en bewoners woonzorgcentraProjectleiding Ans Jacobs (stichting Kalorama)Opdrachtgever KCG-Cultuurpact Rond NijmegenBetrokkenorganisaties Ouderencentra, Stichting Kalorama, Circustheater Stoffel, Katholieke Ouderen-bond, StichtingDelaFonds, plaatselijke organisaties voor ouderen en toneelverenigingenDiscipline Verhalen vertellenLooptijd Eind 2011 tot eind 2012Website www.cultuurpact.nl

de streek

wie vertelt is niet alleen

‘Genieten van de verhalen die met

rode wangen verteld worden’

‘Boeiend vertellen is een hele kunst’

interview

54

Vergaderen met bewoners, de knelpunten op een rij zetten

en daar acties bij verzinnen. Dat is de traditionele manier om

een wijkvisie te ontwikkelen, schetst Michiel ten Dolle. Hij is een

van de wijkmanagers van de gemeente Nijmegen.

Maar het kan ook anders. Zo is in een van de negen stadsde-

len het project Lindenholt Maakt Geschiedenis opgezet waarbij

bewoners de geschiedenis van hun wijk in verhalen, voorwerpen

en anekdotes verzamelen en interactief ontsluiten. Het project is

opgezet om belangstelling te kweken voor het cultuurhistorisch

erfgoed van Lindenholt.

Ten Dolle ziet hierin ook toepassingen voor de toekomst. “Nadenken

over wat waardevol is in de wijk is een heel ander startpunt dan

nadenken over de problemen. Als je die elementen vervat in een

geschiedenis- of kunstproject, begint het maken van een wijkvisie

niet zwaar beladen, maar leuk, uitdagend en creatief”, zegt hij. “Pro-

blemen in een wijk moet je aanpakken, dat staat buiten kijf. Maar

denken vanuit problemen in plaats van kansen, is vaak overheersend.

Als je wilt kijken naar de kansen die een wijk biedt, naar de positieve

kanten, dan werkt kunst heel goed.”

sociale cohesieHet zijn geen grote daden, eerder bescheiden stapjes waarmee kunst het

woonklimaat kan verbeteren, weet de wijkmanager. Ten Dolle en zijn vijf

collega’s, die samen de ogen en oren van het gemeentebestuur vormen in

Faciliteren, aanmoedigen of

actief een balletje opgooien.

Die rollen kunnen gemeenten

spelen bij community art.

De uitvoering laten ze aan

anderen over. Wel wordt de

waarde ervan onderkend.

“Met kunst stap je buiten de

probleemdynamiek.”

kijk op kansen

Kunstproject als alternatief voor nieuwe wijkvisie

kari

n e

etge

rin

k en

mic

hie

l te

n d

olle

55

interview

de Nijmeegse stadsdelen, ontdekten de waarde van

creatieve interventies tijdens de projecten Nijmegen

visueel en Nijmegen exposeert. Binnen deze paraplu-

projecten gingen kunstenaars met een groot aantal

groepen bewoners aan de slag. Het doel was de stad

op een andere manier te bekijken en te beleven met

meer sociale cohesie als gevolg. “Dat we toen hebben

gezien hoe kunst kan werken, maakt dat we er nu

scherper op zijn”, zegt hij.

potentieDe wijkmanagers kunnen putten uit een potje voor

bewonersinitiatieven om kunstprojecten te stimuleren.

“Mensen met ideeën voor laagdrem-

pelige kunst waarbij de focus ligt op

samen iets maken en doen, mogen

altijd langskomen”, klinkt het uitno-

digend. “Als ik met bewoners spreek

over de wijkaanpak, gooi ik ook

weleens een balletje op en wijs hen

op kunstprojecten in andere wijken.

Het schetsen van die mogelijk-

heid zet al aan tot nadenken.

Als mensen met plannen komen,

dan kijken we onder meer of het

idee mensen met elkaar in contact brengt en of het

potentie heeft voor een vervolg. Projecten waar je een

tijdje op kunt voortborduren hebben onze voorkeur.”

Als voorbeeld noemt hij de verzameling sterke

verhalen uit Oud-West die zijn ontstaan als onderdeel

van Nijmegen exposeert. “Het vervolg idee is om daar

een stripboek van te maken. De opbrengst van de

verkoop komt in een wijkfonds waaruit nieuwe activi-

teiten in de wijk worden gefinancierd. Daar kun je van

alles bij verzinnen”, legt Ten Dolle uit. “Ze vragen ons

om startkapitaal voor het boek, dat geeft de aanzet.

Daarna is het aan de wijk zelf.”

dynamiekDorpen en kleine steden hebben een heel andere

dynamiek dan een grote stad als Nijmegen. Zo kent

de gemeente Tiel vooral projecten op stadsniveau of

binnen het grotere geheel van het landelijk gebied.

Voorbeelden van wijkprojecten in Tiel zijn nog niet

voorhanden, zegt cultuurambtenaar Karin Eetgerink.

“We hebben geen Vogelaarwijken of verpauperde

plekken. Met de inzet van kunst als cement voor de

leefbaarheid zijn we daarom niet zo bezig.”

Dat wil niet zeggen dat Tiel stilzit, al is de rol van de

gemeente vooral faciliterend. Zo was Eetgerink namens

de gemeente betrokken bij het mogelijk maken van

de doorstart van een organisatie die tweejaarlijks een

grote musical maakt met alle getalenteerde scholieren.

Ook met volwassenen worden dergelijke producties,

gebaseerd op streekverhalen, gemaakt, Een belangrijke

activiteit voor heel Tiel. “Dan zit de schouwburg een

aantal zaterdagen achter elkaar vol. De gemeente

staat op afstand maar maakt

zoiets wel medemogelijk.”

Die bescheiden rol aan de

zijlijn speelde Tiel ook bij de

productie Natland, een initiatief

van KCG-Cultuurpact waarbinnen

diverse gemeenten hun regio-

nale cultuurbeleid vormgeven. In

Natland werden levensverhalen

van en door diverse groepen Rivie-

renlanders verbeeld, ondersteund

door amateurorkesten. “Heel in-

drukwekkend”, noemt Eetgerink deze wijze waarop

Rivierenlanders gezamenlijk toonden wie ze zijn, in al

hun kracht.

stadsvisieDat is ook een aspect dat Ten Dolle aanvoert. “De

meeste bewoners van Lindenholt zijn trots op hun

wijk en zijn er heel gelukkig. De politiek is juist ge-

neigd op de problemen te focussen, maar ik vind het

belangrijk om ook die andere kant te laten zien. Dat

kan dankzij community art. Er wordt nu een nieuwe

stadsvisie gemaakt voor Nijmegen in 2020. Wat mij

betreft worden daarin ook al die pareltjes in de wijken

opgenomen, al die mooie dingen die er de afgelopen

jaren zijn gemaakt. Ook binnen citymarketing kun je

dat gebruiken. Want dit is óók Nijmegen.”

‘Nadenken over wat waardevol is in de wijk in plaats van nadenken over de

problemen’

kijk op kansen

Kunstproject als alternatief voor nieuwe wijkvisie

56

colofon Concept Françoise Braun, Maarten Reith en Hanneke Weijers

auteur Maarten Reith

Projectanalyses Françoise Braun en Hanneke Weijers

advies Sikko Cleveringa (CAL-XL), Elsbeth Rozenboom (KCG), Yvonne Drissen (EDU-ART),

Corien van der Poll (Huis van Puck), Marijn Swarte (Kunstbedrijf Arnhem), Berenice van

Woerden (KCG) en Lies Joosten (Kunstbedrijf Arnhem).

Fotografie Maarten Reith (portretten), Janneke Aalbers, Helma van Ast Fotografie, Hans

van den Bos / bosbeeld, Julia Borsboom, Françoise Braun, Lotte van Campen, Irene Compan-

jen, Ben Deiman, Diederik Grootjans, Dennis Gunsing, Rolf Henzel, Merel Holleboom, Zefanja

Hoogers, Barbara Kerhof, Renée Krijgsman, Max Kuiper, Lex Kwee & Erik Vos & Koos Kostwinder,

Tom Meerman, Appie Meijer, Esther Meijer, Marja Meijering, Lieske Meima & Berenice van

Woerden, Job van Nuenen/Studiobeneden, Simon van den Oever, Stephan Peters, Roberto

Rizzo, Seppe Ruberti, Gerald Schaapman, Sanne Steenbreker, Casper Teijgeler, Bart Versteeg,

Ton van Vliet, Jen Warmels, Michelle de Wit.

Vormgeving De Ruimte Ontwerpers vof

eindredactie Sikko Cleveringa en Elsbeth Rozenboom

Uitgever CAL-XL, Utrecht 2012

Uitgeefmanagement Jacqueline Pijcke – PCK Publishing

tekstcorrectie Aukje de Boer

Opdrachtgever Platform Community Arts Gelderland

Drukwerk Roto Smeets GrafiServices

Met dank aan Britt Arp, Loes ten Ascher, Gert Boer, Julia Borsboom, Lotte van Campen,

Michiel ten Dolle, Mark van Dooren, Hannie van den Driesschen, Jeffry van den Driesschen,

Karin Eetgerink, Gerard Evers, Marieke van de Geyn, Johan Godschalk, Diederik Grootjans,

Jeanet Hacquebord, Henk van Haeften, Maria Harmse, Albert Hoex, Saskya Kamps, Bram

Kluen, Lex Kwee, Olga Lozeman, Mathilde Maas, Marja Meijering, Marco te Nijenhuis, Ruud

Paauw, Stephan Peters, Doeko Pinxt, Gerry Poelert, Carien Poissonnier, Lieneke Postema,

Barbara Recourt, Mieke van Rooijen, Claudia Schouten, Jos Spijkers, Jolanda Vos, Paula Walta,

Zana Weis, Michelle de Wit en Wendelien Wouters.

Met ondersteuning van Provincie Gelderland

iSBN/eaN 978-90-818495-2-4

© CAL-XL, Utrecht www.cal-xl.nl

community artis een artistiek antwoord op een

maatschappelijke vraag die,

vanuit een synergie tussen professionele

kunst en actief burgerschap,

resulteert in een nieuwe kijk op

de werkelijkheid en in nieuwe

maatschappelijke verbindingen.

maak gebruik van het aanbod van cal-xl

Of help het te organiseren in je eigen regio

Ontmoet ons op

www.cal-xl.nl/netwerk/gelderland

Community Arts Lab XL (CAL-XL) is de landelijke

netwerkorganisatie van koplopers in community art

en nieuwe cultuurfuncties. CAL-XL biedt producten

en diensten aan om de verdere ontwikkeling van

community art te versterken. In elke provincie is een

lokaal netwerk actief. CAL-XL betrekt daarbij graag

nieuwe partners en makers. In Gelderland is KCG het

centrale aanspreekpunt.

KCG is het Gelders kenniscentrum voor kunst

en cultuur. Vanuit de visie dat kunst en cultuur

onmisbaar zijn voor de leefbaarheid in Gelderland,

geeft zij invulling aan haar missie: het versterken van

Gelderland met kunst en cultuur.

KCG hanteert hiervoor vier strategieën: kennis

delen en adviseren; versterken van bovenlokale

samenwerking in de regio’s; ontwikkelen en scholen;

het bieden van een podium en ontwikkelen van talent.

Netwerkvorming ▶ netwerk- en intervisiebijeenkomsten voor zowel kop lopers als nieuw geïnteresseerden.

Cultuur nieuwe stijl / Cultuur op tafelNeem deel aan netwerk- en intervisiebijeen-komsten in de regio rond actuele thema’s voor beleidsmakers, opdrachtgevers en aanjagers uit verschillende sectoren.

Kunst in de wereldNeem deel aan netwerk- en intervisiebijeen-komsten in de regio rond actuele thema’s voor kunstenaars en andere artistieke professionals.

Scholing ▶ post hbo-opleidingen met ervaren trainers, inspirerende docenten en gemotiveerde medecursisten.

Partners in Community artsRealiseer je eigen project als aanjager of ontwikkelaar. Leer in zes dagdelen optimaal werken met een projectscan, creatieregie en andere inspirerende methodieken.

Community arts Learning LabWerk gedurende een jaar aan je competenties als maker. Scherp je eigen missie, visie en creatieve kracht in een ondernemingsplan, een leerpraktijk en vijftien studiedagen.

Onderzoek ▶ onderzoek en advies door ervaren onderzoekers die kennis delen binnen

het netwerk van Cal-xl

ProjectonderzoekProfiteer van gespecialiseerde onder-steuning bij het analyseren, optimaliseren en documenteren van je eigen projectaanpak en -resultaten

effectonderzoekMeet en weet de culturele en maatschappelijke effecten van je project of programma voor deelnemers, publiek en andere waardevangers.

Documentatie ▶ opbouw en verspreiding van kennis over community arts en nieuwe

cultuurfuncties

Website Vind alles over community arts en nieuwe cultuurfuncties op één website, inclusief nieuws, agenda items, sociale media en inter-nationale links: www.cal-xl.nl

Projectenweb Bekijk en vergelijk sociaalartistieke praktijken uit heel Nederland en documenteer ook je eigen projecten in de geavanceerde landelijke databank.

Kijk voor meer informatie over landelijke en regionale netwerken en activiteiten op onze web-sites. Veel projecten staan ook in het projectenweb op www.cal-xl.nl CAL-XL landelijk contact: Sikko Cleveringa - 06 81592248Ingrid Docter – 06 11352492KCG provinciaal contact:Elsbeth Rozenboom - 026 351 90 29 / 06 22 97 50 64 ElsbethRozenboom@kcg.nl www.kcg.nl

1

de stad/kleine projecten

1111

met 35 inspirerende

voorbeelden van

community art uit de

praktijk!

Maarten Reith

verbindingdoor

verbeeldingHoe kunst en samenleving

elkaar versterken

in Gelderland

Community art resulteert in nieuwe maatschappelijke verbindingen

en een nieuwe kijk op de alledaagse werkelijkheid. Dat smaakt naar

meer, leert een rondgang langs 35 inspirerende projecten in de provincie

Gelderland.

Deze uitgave is opgebouwd rond de verschillende niveaus waarop

kunst en maatschappelijke ontwikkeling elkaar kunnen versterken: de

Locatie, de Straat, de Wijk, de Stad en de Streek. Elk hoofdstuk bevat

een inleidend verhaal over de specifi eke kansen en kenmerken van

dat niveau. Aansluitend worden aansprekende voorbeelden uit de

Gelderse praktijk beschreven. Deze hoofdstukken worden afgewisseld

door interviews met betrokkenen, die vanuit hun bevlogenheid over

community art vertellen. Kunstenaars, cultuur aanjagers, bewoners

en vertegenwoordigers vanuit gemeenten, onderwijs, welzijn en

volkshuisvesting schetsen in welke richting community art zich nog

verder kan ontwikkelen.

Laat je inspireren en ga er zelf ook mee aan de slag.

LABORATORIUM VOOR KUNST & SAMENLEVING

9 789081 849524 >

CAL XL • Boek community art in Gelderland Omslag MP DEF.indd 1 12-11-12 14:04