SOCIALE - Demos vzw · Dit gemis maakt dat de werkelijkheid zich enigszins anders aandient ......

HET SOCIALE VAN CULTUURLokaal cultuurbele

EEN WERKBOEK

id en gemeenschapsvorming.

Eric Corijn, Stephanie Lemmens en vele anderen

�

COLOFON

‘HET SOCIALE VAN CULTUUR’ is een publicatie van Cultuur Lokaal (Steunpunt voor het Lokaal Cultuurbeleid vzw), VCOB (Vlaams Centrum voor Openbare Bibliotheken vzw) en Kunst en Democratie vzw.

Hoofdredactie:Eric CorijnStephanie Lemmens

Redactiegroep: Pedro OosterlynckMiek De KepperJoost De WegheCarla MartensIvo JanssensMarijke PruytPeter Wouters

Algemene coördinatie: Pedro Oosterlynck

Eindredactie:Isabelle RossaertLies Van den BergheKarin Laporte

Verantwoordelijke uitgever:Cultuur LokaalArenbergstraat 1d1000 Brussel Tel 02 551 18 50 – Fax 02 551 13 [email protected]

Vormgeving: www.undercast.com

Fotografie: Kaat Celiswww.kaatcelis.com

Druk:Poot Printers

Oplage:2000 ex.

Onze oprechte dank aan de praktijkwerkers, de hogeschoolbegeleiders en iedereen die een rol speelde in het reflectieproces: Veerle De Schrijver, Christine Dierckx, Eric Roelandt, Gunter Lots, Greet Roosbeek, Michiel Mestdagh, Roos Desmet, Roel Tulleneers, An Bellen, Els Verkuringen, François Mylle, Gert Philippeth, Robrecht Penders, Davy Van den Heede, Jan Dhooge, Marijke Leye, Anne-Mie Hautekeete, Anne Snick, Maarten Loopmans, Bea Elskens, Fred Dhont, Anne Adé, Jan Braeckman, Stef Bossuyt, Marc Jacobs, Arno Peters, Annemie Rossenbacker, Andy Vandervoort, Brien Coppens, Johan De Feyter, Sandra Denis, Sofie Vandaele, Ans Verlooy, Bea Nollet, Ellen De Bruyne, Ronny De Mulder, Nicolas Vanlerberghe, Sofie Giedts, Jan Colpaert, Katrien Lauwerysen, Koen Willaert, Guy Redig, Danny Wildemeersch, Katrien Aerts, Rika De Belder, Lieven Senepart, Ann Olaerts, Tine Buffel, Frank Cockx, Geert Six, Klaartje Mertens, Steven Slos, Pierre Muylle … en al wie op de een of andere manier betrokken was bij deze pu-blicatie.

De foto’s in deze uitgave mogen niet verveelvoudigd worden op welke wijze ook zonder voorafgaande toestemming van de fotograaf.De teksten in deze publicatie vallen onder de Creative Commons Naamsvermelding - Niet-Commercieel 2.0 Licentie: behalve voor commerci-eel gebruik mag je deze teksten kopiëren, verdelen, overdragen en aanpassen op voorwaarde dat je blijft verwijzen naar deze publicatie en, indien vermeld, naar de auteur. De volledige beschrijving van deze licentie vind je op http://creativecommons.org/licenses/by-nc/2.0/be/

ISBN 9789081109529Brussel, juni 2007

�

Colofon 2

Gemeenschap? 4

VoorwoorddoorCultuurLokaal,VCOBenKunstenDemocratie

Eennieuwaccent? 5

VoorwoorddoorBertAnciaux,Vlaamsminsitervancultuur,jeugd,sportenBrussel

Vlagzoektlading 6

VoorwoorddoorEricCorijnenStephanieLemmens

DEEL1ANALYSE

Intro:opzoeknaarbetekenis 10

Gemeenschapsvormingalsdecretaleopdracht 12

Hettrajectgemeenschapsvorming:methodiekvanhetreflectieproces 19

Hetmaatschappelijkdebat 25

Hetcultureleveld 34

Deruggengraatvanhetlokaalcultuurbeleid 44

Partnersingemeenschapsvorming 57

DEEL2PRAKTIJKVERHALEN

Intro 74

Grandola(Berchem) 75

Dynamiserenvandewijkmetcultureleinjecties(Dendermonde) 79

Op-Stap(Geel) 83

DieAndereThuismatch2(Geel) 87

Collectiefbetekenisfonds(Genk) 91

BuurtbibliotheekBrugsePoort(Gent) 95

GebiedsgerichteWerking(Kortrijk) 99

Eiland2(Leuven) 103

MarktTorhout,zuurstofvoordestad(Torhout) 107

DEEL3PRAKTIJKTHEORIE

Intro 114

Gemeenschapsvormingiseenbeleidsuitdaging 116

Hetuitgangspunt:eengoedeomgevingsanalyse 121

Medewerkergemeenschapsvorming 127

Eenchecklistvoorgemeenschapsvormendeinitiatieven 135

Kanjegemeenschapsvormingmeten? 144

Uitleiding 151

INHOUDSTAFEL

�

VOORWOORD

Gemeenschap?Hetwoordgemeenschaproepteengoedgevoelop,schrijftZygmuntBaumanin‘Community. Seeking

safety in an insecure world’.Gemeenschapsluitimmersin,heeftietsvaneenwarmeplek,biedttroost

endoeteenberoepopeenwelwillendesolidariteit.Vanuitditgevoelsmatigoogpuntverbeeldenwe

gemeenschapalseenideaal.Maarnagenoegalleswatwetoekennenaanditbegripstemtovereenmet

preciesdatgenewatwemissen.

Ditgemismaaktdatdewerkelijkheidzichenigszinsandersaandient,eerderantidanprogemeenschap.

Enbenaderenweeengemeenschapvanuiteenrationele invalshoekdanbotsenwemeteenopeen

dilemma.Betrokkenheidineengemeenschapheefteenprijs:tegenovereenwinstaanveiligheidstaat

eenverliesaanvrijheid.

Dezespanninggeeftaandat‘gemeenschapsvorming’geeneenduidigeoperatieis.Alvastééntroefis

datgemeenschapsvormingeenflexibelenkleinschaligantwoordformuleertopeentekortinhetsamen-

leven.Datgebeurtvaakineenlokalecontext.

Gedeeldecultuurlijkteenidealesteigervoordezebouwwerf.

Wantbijcultuurgaathetomnieuwebetekenissendieaangeleerdwordendooreenindividu,eengroep

ofeengemeenschap.Bijhetverwervenvandezeculturelevaardigheden lerenmensen indeeerste

plaatsomgaanmetprocessenennietmetproducten.

Gemeenschapsvormingsitueertzichvooralsnogineenexperimentelefase.Hetisoverigensnogmaar

devraagofgemeenschapsvormingalsactiefprocesdeze faseooitkanofmagontgroeien.Tegelijk

constaterenweeenmaatschappelijkenoodaaneneenruimeinteressevoordezeaanpak.Datgemeen-

schapsvorming intussenalseenuitdrukkelijkeopdrachtvoorhet lokaal(cultuur)beleidgeformuleerd

is,versterktalleenmaardezevaststellingen.Dezepublicatiereikteenpakinhoudaanophetjuiste

moment.

‘Hetsocialeincultuur’iseenwerkboek,bedoeldalswegwijzerennietalspasklaarrecept.Omdiereden

kantelthetboeklangsverschillenderaakvlakken:vanvisieenanalyseoverpraktijken,methodenen

profielennaarbeleideneffectmeting.Deel1behandeltdeanalyse,deel2bevatverschillendepraktijk-

verhalen,deel3bevindtzichophetpraktijktheoretischekruispuntvandevoorgaandedelenenfocust

bijgevolgopvaardighedenenmethodieken.

Samenvormenzeuitgelezen ingrediëntenomdeuitdagingdiegemeenschapsvormingheet,opeen

inspirerendemanieraantegaan.Endaarishetdeinitiatiefnemershelemaalomtedoen.

IvoJanssens MiekDeKepper JanBraeckman

KunstenDemocratie PedroOosterlynck CarlaMartens

CultuurLokaal VCOB

�

Een nieuw accent?Gemeenschapsvorming.Hetwoordduiktopnieuwsteedsmeeropinhetlokaalcultuurbeleid.Endat

ismaargoedook.Wemakenergraagmeeeensterkerspeerpuntvanvoordevolgendejaren.Ikben

danookzeerblijmetdezepublicatiealsgevolgvanhetboeiendetrajectdatverschillendepartners

gezamenlijkhebbenafgelegd.Hieruitblijktmaardateenalouderodedraaddoorheenhetcultuurbeleid

dringendaanactualiseringtoewas.Descherptevandeuitdagingenvanvandaagmoestopnieuwin

beeldkomen.

Ontmoeting,participatieendiversiteitzijnvoormijdrieessentiëlehefbomenomtekomentotmeer

gemeenschapsvorming.

Ontmoeting. EénvandebelangrijkstetroevenvanonzeVlaamseGemeenschapiszonderdeminste

twijfelhetwijdvertakteverenigingsleveninallevormenengedaanten.Enhetgaater–globaalgezien-

goedmee.Erisnognooitzoveelvrijwilligengagementgeweestalsvandaag,erisnognooitzo’ndiverse

verzamelingaan‘zelforganisaties’geweest:formeleenminderformeleplekkenwaarmensensamen,

vanuithuneigenwetenofzoeken,vormgevenaanhetstukjesamenlevingwaarvoorzijstaan.Hetsterk

ingebeddeverenigingslevendatactueleverhalenverteltopeengrondtoonvanjarenlangeervaringen

entraditiesverdientallesteunenruimte.Netzoalshet–dikwijlsminderformeelgeorganiseerde-col-

lectievebuurt-enstraatleven,wijkgerichteactiegroepenennoemmaarop.Ikbenervanovertuigddat

sterkeverenigingenengroepenhetbestekapitaalzijnvoormensendievolzelfvertrouwennaarelkaar

endesamenlevingkijken.Endusdesterkstetroefombruggenteslaanmetanderegroepenenmen-

sen.Ikpleitvooreenlokaalcultuurbeleiddathierveelsterkeropinzet.

OnsParticipatie-denkenstaatstevigopdetweebenen‘deelnemen’en‘deelhebben’.Allemensenmoe-

tenallekansenkrijgenomdeeltenemenaaneenzogrootmogelijkediversiteitvaninitiatievenen

activiteiten.Maarzemoetentegelijkdekanskrijgenomdeeltehebben,ommede-eigenaartezijnvan

dezeinitiatieven,vancultuur.Derecenteparticipatie-onderzoekeninditverbandtoneneenstemeer

aandatweonservoormoetenhoedennietsteedsindezelfdevijverstevissen,maarexpliciettekiezen

vooreenactievezoektochtnaarbetrokkenheidvan‘nieuwepublieken’.Cultureleinstellingenstaanvoor

deuitdagingomresoluuttebrekenmetdehegemonievanhetaanbod-denken.Projectwerking,samen-

werking,procesdenkenenuitdeeigenmurenbreken,zijnmaarenkelevoorbeeldeninditverband.

Ikgeloofinderijkdomvaneencultureel diverse,eeninter-culturele,samenleving.Dezekrijgtmaarécht

vormalseenverzamelingvanidentiteitenvandiverseculturelegemeenschappen.Viahetversterken

vanontmoetingenhetactiefinzettenopdeelnemenendeelhebben,wordenstevigebruggengelegd,

naarelkaarennaardetoekomst.Vangemeenschaps-naargemeenschappenvormingenterug.

En,jawel,ikgelooferin.Ikgeloofindiemaakbaarheidvandesamenlevingénindeessentiëleroldie

onzesectorensport,jeugdwerkencultuurhierinspelen.Ikkijkdanookuitnaarhetresultaatvande

veleoefeningendiehierovervandaagindegemeentenplaatsvinden.

BertAnciaux

Vlaamsministervancultuur,jeugd,sportenBrussel

VOORWOORD

�

Vlag zoekt ladingWeleveninwoeligetijden.Dewereldisinombouw.Sterftgijoudevormenengedachten.Nietsisnog

vanzelfsprekend.

Entoch.Entochzijnerbeleidsbeslissingentenemenenpolitiekekeuzestemaken.Entochzijner

instellingenenwerksoortendieverderaandeslagmoeten.Entochzijnermensenenmensengroepen

diemetelkaaroverwegmoeten.

Erwordtveelgedaan.Erwordtnietgenoegbijstilgestaanennagedacht.Datwasde inzetvanhet

projectwaaropditboekisgebouwd.

Hetbegonalin2004.Toenwerdeneenaantallokalecultureleprojectendieallenopéénofandere

maniermetgemeenschapsvormingbezigwarenuitgezocht.Zewerdenopgevolgd,begeleidenbeke-

ken.Aansluitendgingookeen“denkgroep”aanhetwerk.Mensenuitverschillendewerksoortenen

steunpuntenenexpertenuitverschillendeonderzoeksdomeinenconfronteerdeninzo’ntwintigzittin-

genhun inzichtenenzochtenovereenstemming.Daarnaastwerdenvormingssessiesenstudiedagen

opgezet.Tenslottewerdendenieuwe inzichten ingezet indebegeleiding van reorganisatiesof van

collega-groepen.

Wezijnnudriejaarverder.Hetisnutijdominzichtenendiscussiesopentegooien.Allesisnogniet

gezegd.Verrevan.Ditisdusgeenreceptenboek.Ookdedoenersmoetennogblijvendenken.Maar

veeliswelopeenrijtjegezet.Datdewereldendusookhetsamenlevencomplexerzijngeworden.Dat

diecomplexiteitvoortkomtuiteengrotereverscheidenheideneengroteremobiliteit.Datmensendaar

eigenwijsopreageren.Datsamenhanggeenspontaangegevenis.Datindividu,gemeenschapenmaat-

schappijnietnaadloosinelkaartepassenzijn.Datandereenmeervoudigeverbandenaanhetwerk

zijnendatdeinzetisdieopeengoedewijzeteverknopen.Datdaarveelinzichteneengoedontwerp

voornodigis.Datnietalleneuzenindezelfderichtingstaanendaterdusveeldebatencontroverses

zijn.Envooral,datkunstencultuurvanbelangzijn.Nietalleeninverkoopenvermaak.Maarvooralin

verbeeldingenmotivering.En...dateenanderewereldmogelijkis.

DatallesneemtinVlaanderenVlaamsevormenaan.Belgiëwerktsinds35jaaraannieuweinstellingen

endieinstellingenverbeeldenenvormendesamenleving.Volkenbevolkingvallennietsamen.Stede-

lijkheidisietsandersdannationalecultuur.Multicultuurisnoggeenintercultuur.Decretenenbeleids-

documentenverwekkencontroverse.Sectorenenwerksoortenleverennietaltijddegepastepraktijkop.

Eenduidigheidiseenillusie.Devlag“gemeenschapsvorming”dektveleladingen.

Inditwerkboekdoenweeenpogingdevelelagenensoortenteverbinden.Veletientallenmensen

hebbenhierhunbijdrageaangeleverd,teveelomtenoemenenindividueeltebedanken.Wehebben

tijdensditprojectzoveleprachtigeenenthousiastemensenontmoet,waarvandeinzetendekunde

teveelwordtonderschat.Wehopendatzezichkunnenterugvindenergensindevolgendebladzijden.

Eénmanwillenwewelverneldenomdatzonderhemhetveleverbindenenverknopennietzouzijn

↳

VOORWOORD

�

gelukt.PedroOosterlynck,opdrachthouderbijCultuurLokaal,heeftervoorgezorgddatuitdechaos

ordegroeide,datuitdediversiteitsamenhangontstondenvooraldatwemetz’nallenoptijdenop

schemableven.

Wijzelf hebben ons gedurende die jaren als mediatoren opgesteld. Een mediator is meer dan een

tussenpersoon.Diebrengtbetekenissenovervanéénpleknaareenandere,dieprobeertvooralde

inhoudongeschondentehouden.Mediatorenvertalen,bewerken,verbinden.Alsvroedvrouwenzorgen

zevooreenbevalling.Diteindproductisdusveelmeerdanwaterbijaanvangisingebrachtofvande

samenstellendedelen.Wedragendusooktenvolledeverantwoordelijkheidvandemanierwaarophet

issamengesteld.Wehopendatdevelendieaanhetprojecthebbenmeegewerktertochblijmeezijn.

Wehopenookdatditboeklijnenuitzetdiecultuurinderdaadexplicietmethetsamenlevenverbindten

datdoetzonderafbreuktedoenaandereëelbestaandeverscheidenheidenrijkdomvandezewereld.

Elkzijncultuurineensolidairesamenleving.Eigenheiduitbouwensamenmetdeander.Daarovergaat

ditwerkstuk.

EricCorijnenStephanieLemmens

Hoofdredactie

(COSMOPOLIS,City,Culture&Society)

VOORWOORD

�

DEEL 1ANALYSE - Intro: Op zoek naar betekenis- Gemeenschapsvorming als decretale opdracht- Het traject gemeenschapsvorming: methodiek van het reflectieproces- Het maatschappelijk debat- Het culturele veld- De ruggengraat van het lokaal cultuurbeleid- Partners in gemeenschapsvorming

10

DEEL 1

Op zoek naar betekenisHeteerstedeelvanditwerkboek isdeneerslagvan twee jaar reflectieover ‘gemeenschapsvorming inhet lokaal

cultuurveld’.

Hoofdstuk1geefteenoverzichtvandeverschillendedecreetteksteninzakehetlokaalcultuurbeleidendeverwijzingen

hierinnaargemeenschapsvorming.

Hoofdstuk2 licht toehoede reflectiegroep tewerk isgegaanomtoteenprobleemstelling tekomenenhoehet

reflectieprocesisuitgewerkt.

Hoofdstuk3,eeninterviewmetprofessorEricCorijn,kadertdemaatschappelijkecontextwaarinhetcultureleveldde

opdrachttotgemeenschapsvormingkrijgt.

Hoofdstuk4kanbeschouwdwordenalsdetegenhangerhiervan:hoekandegemeenschapsvormendeopdrachtvoor

hetcultureleveldbegrepenwordenenwatbrengtdatmetzichmee?

Inhoofdstuk5en6tenslottewordtdeculturelepraktijkvangemeenschapsvormingnaderonderzocht.Hoofdstuk5

focustopdehoofdactorenvanhetlokaalcultuurbeleid,metnamedecultuurbeleidscoördinator,cultuur-engemeen-

schapscentraenbibliotheken.Hoofdstuk6belichtdeanderecultureleactoren:erfgoed,sociaal-cultureelwerk,sociaal-

artistiekwerk,dekunsten…

Deel1vormtalshetwaredetheoretischebasisvanhetwerkboek.Watnietwilzeggendatjehierkantenklareant-

woordenvindtinverbandmetgemeenschapsvorming.Veeleerwordenhiereenaantalvragen,problemenenmogelijk-

hedenopeenrijtjegezetwaarmeeiederecultuurwerkerzelfaandeslagmoetgaan.

INTRO

HOOFDSTUK 1

1�

Gemeenschapsvorming als decretale opdrachtEric Corijn & Stephanie Lemmens

Terwijl de opdracht oorspronkelijk eerder vaag werd omschreven, wijst de op til zijnde herziening van het decreet

lokaal cultuurbeleid op een groeiende nadruk op de gemeenschapsvormende opdracht.

Hetdecretalekader

Bijdestartvanhettrajectgemeenschapsvormingwerdeeninventarisatiegemaaktvandeinvullingvangemeenschaps-

vorminginderegelgeving.

Verwijzingenwerdenalleengevondenindedecretenophetlokalecultuurbeleid,hetsociaal-culturelevolwassenen-

werk,hetarchiefdecreet(enindehandleidingophetarchiefdecreet)enindeBeleidsnotaCultuur2004-2009.

a)Cultuurbeleid:Inhetdecreet“houdendehetstimulerenvaneenkwalitatiefenintegraalcultuurbeleid”werdinde

versievan13juli2001heelwatminderteruggevondendanindedecreetsherzieningdiemomenteelterbespreking

voorligtinhetVlaamsParlement.Denieuwetekstversievindjebijb)oppagina13.Webekijkeneerstdeversievan

2001.DaarstondinhoofdstukIIafdelingIII(hetcultuurcentrum)volgendeverwijzing:

“§2. Deze subsidie zal worden berekend op basis van het geheel van negen parameters. Deze parameters hebben

op een evenwichtige wijze betrekking op de drie functies van het cultuurcentrum, dus op de cultuurspreidende, de

gemeenschapsvormende opdracht en op de bevordering van de cultuurparticipatie.”

En verder: “De gemeenschapsvorming: de manier waarop en de mate waarin lokale gemeenschappen versterkt, opge-

bouwd en gevormd worden, waarbij vooral aandacht wordt geschonken aan moeilijk te bereiken doelgroepen.”

Indebijhorendememorievantoelichtingvindtmenonder5.5.Cultureleinfrastructuur(pagina11e.v.):

“….Alleen gemeenten die beschikken over dergelijke infrastructuur, kunnen dus gesubsidieerd worden via dit decreet.

Deze infrastructuur kan een gesubsidieerd cultuurcentrum zijn of een gemeenschapscentrum. Een cultuurcentrum of

een gemeenschapscentrum kan één gebouw zijn, maar ook een over de gemeente verspreid geheel van lokalen.

Vanuit het belang dat wordt gehecht aan gemeenschapsvorming, -opbouw en -versterking moeten alle culturele ac-

toren binnen de gemeente gebruik kunnen maken van deze infrastructuur. Dit betekent niet alleen het passief ter be-

schikking stellen van de infrastructuur maar ook het zich actief richten naar de culturele actoren. …”. Of nog: “Onder

gemeenschapsvorming, -opbouw, -versterking worden alle activiteiten begrepen die de kwaliteit en de samenhang

van de lokale gemeenschap, waar het gemeenschapscentrum voor werkt, versterken.

Het gaat ondermeer om

Passieve receptiviteit:

- het ter beschikking stellen van infrastructuur voor het lokale culturele leven, bij voorkeur tegen lage

tarieven zodat het verenigingsleven en de amateur-kunsten maximaal gebruik kunnen maken van de

voorziening;

DEEL 1 - HOOFDSTUK 1

1�


Actieve receptiviteit:

- op een actieve wijze activiteiten opzetten met lokale actoren of er aan deelnemen (uit diverse terreinen,

onder meer het sociaal-cultureel werk) met als doelen de kwaliteit te verhogen en het publieksbereik te

vergroten;

- het begeleiden en ondersteunen van de organisatoren en het meewerken aan culturele en educatieve

samenwerkingsverbanden;

- initiatieven nemen om het lokale weefsel te versterken via geïntegreerde projecten die samen met derden

(buurten opbouwwerk, straathoekwerk, migrantencentra…) worden opgezet;

- het coördineren en aanvullen van het informele en het niet-formele educatieve aanbod in de gemeente;

In een grotere gemeente of stad kan het cultuurcentrum of de cultuurdienst voor deze functie afzonderlijke infra-

structuur (zoals wijk- of ontmoetingscentra) inzetten, en kan er worden samengewerkt met de cultuurdienst van de

gemeente ….

…Er is een grote interactie tussen de opdrachten inzake gemeenschapsvorming, participatiebevordering en presenta-

tie van cultuur. In de praktijk versterken ze elkaar zeer dikwijls.

Deze drie opdrachten moeten steeds aanwezig zijn in de werking. Het evenwicht varieert echter naargelang de schaal

van het centrum, de context, de grootte en de aard van de gemeente, de noden van doelgroepen, enz….”

Indeoorspronkelijkeversievanditdecreetgaathetdusom:

a) lokale gemeenschapsvorming (naast cultuurspreidingenbevorderingvande cultuurparticipatiedeopdrachtbij

uitstekvanhetcultuurcentrum);

b)bijzondereaandachtvoormoeilijk bereikbare doelgroepen;

c)hetgebruik van de infrastructuurdoorallecultureleactoren,

d)ensociale samenhang.Hetgaatdaarbijvooralomdesamenhangtussendewerkingvanhetcentrum,hetgebruik

vandeinfrastructuurendelokalenetwerkingmethetoogopondermeerdesamenwerkingmetderden,participatie-

bevordering,presentatievancultuur....

Hierwordtdusvooraldenadrukgelegdopdekwaliteitvandewerking.

b)Cultuurbeleid:Hetdecreet“houdendehetstimulerenvaneenkwalitatiefenintegraalcultuurbeleid”van13juli2001

wordtvandaag(mei2007)tendeleherzien.Voordezomervan2007zoudenieuwetekstdoorhetVlaamsParlement

goedgekeurdmoetenzijn.Indenieuwetekstdievandaagterbesprekingvoorligt,bemerkenwebelangrijkeaccentver-

schuivingen.Zekerennietinhetminstwatdegemeenschapsvormendeopdrachtbetreft.

Zolezenweonderartikel12datgemeenschapsvormingeennadrukkelijkeopdrachtwordtdiedeVlaamseOverheidin

belangrijkematefinancieelwilondersteunen:

“ …§2. Met uitzondering van de gemeenten in het tweetalige gebied Brussel – Hoofdstad wordt de enveloppensub-

sidie, vermeld in §1, aangevuld met een subsidie van 1 euro per inwoner, voor de ondersteuning van initiatieven ter

bevordering van gemeenschapsvorming …”.

Hetdecreetvan2001voorzagvoorelkestadofgemeente,mitsgoedkeuringvanhaarcultuurbeleidsplan,1europer

inwonerom‘bijzondereenvernieuwendeinitiatieven’terealiseren.OokindenieuwedecreettekstwenstdeVlaamse

Overheidbijkomendefinanciëleprikkelstevoorzienomhetlokaalcultuurbeleidgerichttedynamiseren.Daarbijtrekt

zenogexplicieterdekaartvandegemeenschapsvormendeopdrachtvanhetlokaalcultuurbeleid.Vanaf2008kanelke

1�

stadofgemeentejaarlijkseenfinanciëleondersteuningkrijgenterwaardevanhetaantalinwoners,vermenigvuldigd

met1euro.Tenminste,alszij inhaarcultuurbeleidsplanvoldoendeonderstreeptwaaromenhoezijhaargemeen-

schapsvormendeopdrachtzalrealiseren.

Indenieuwememorievantoelichtingwordtheelwatuitvoerigerdanindevorigeversiebeschrevenwatgemeen-

schapsvorminginhoudt.Zouhetkunnendathetreflectieprocesbinnenhettrajectgemeenschapsvorminghieralheeft

opingewerkt?Inartikel12vandememorielezenwe:

“Gemeenten die een cultuurbeleidsplan hebben ingediend, kunnen aanspraak maken op een subsidie ter uitvoering

van het plan.

Deze subsidie bestaat uit het forfaitair bedrag dat voorheen werd uitgekeerd als tegemoetkoming in de loon- en

werkingskosten van een cultuurbeleidscoördinator, aangevuld met de 1 euro subsidie per inwoner. …

De besteding van de 1 euro wordt geheroriënteerd naar gemeenschapsvorming. Gemeenschapsvorming is geen nieuw

begrip. Het decreet van 2001 vermeldt gemeenschapsvorming als één van de prioritaire doelstellingen van het cul-

tuurcentrum en het gemeenschapscentrum. In heel veel gemeenten bestaan er sinds jaar en dag heel wat initiatieven

die steunen op vrijwillig engagement. Er is het verenigingsleven, het buurten wijkwerk, schoolcomités, actiegroepen.

Cultuur kan echter een nog meer doorgedreven rol spelen bij “gemeenschapsvorming”, waarbij zowel het “deelne-

men” aan culturele activiteiten als het “deelhebben” aan het beleid onder de aandacht worden gebracht. Mensen

moeten immers niet enkel gestimuleerd worden om deel te nemen aan cultuur, cultuur moet mensen ook

activeren om de gemeenschap en het samen leven mee te vormen. Dit kan op verschillende manieren en is sterk

afhankelijk van de lokale realiteit. Grosso modo onderscheiden we een drietal mogelijke invalshoeken:

1. Het stimuleren van ontmoeting en betrokkenheid. Door mensen meer te betrekken bij een culturele organisatie,

leren mensen elkaar begrijpen en wordt gemeenschap gevormd.

2. Publieksverbreding en -vernieuwing zodat “meer gemeenschap” bij cultuur wordt betrokken.

3. De rol van het cultuurbeleid in het verbinden van gemeenschappen, aanwezig in de gemeente, en de relatie die de

gemeente en de culturele sector opbouwen met deze gemeenschappen. …”

Indemeestrecenteversievanditdecreetgaathetdusom:

a)de inzet van vrijwillig engagementalswaardevollepijlervaneenlokalegemeenschap

b)het activeren van mensen om niet alleen deel te nemen, maar ook deel te hebben.Vancultuurbeleidwordtverwacht

dathetmensenookkansengeeftomhetsamenlevendaadwerkelijkmeevormtegeven.

c)Ditvormgevenaanhetsamenlevenuitzichinhetrealiserenvanontmoeting en betrokkenheid,hetrealiserenvan

publieksverbreding en –vernieuwing,hetontwikkelenvanmeer banden met en tussen de aanwezige gemeenschap-

pen.

Nogmeerdanindevorigeversiewordtdenadrukgelegdopdekwaliteitvandewerking.Hetcultuurbeleidende

cultureleinstellingenwordendaarbijgevraagdzichopeenbrederpubliekterichtenendebandenmetvrijwilligersen

gemeenschappenstrakkeraantehalen.

c) Sociaal-cultureel werk:Inhetdecreetoverhetsociaal-cultureelvolwassenenwerkvan4april2003lezenweonder

artikel2:

“In dit decreet wordt verstaan onder:

3° gemeenschapsvormende functie: de functie die gericht is op het versterken en vernieuwen van het sociale weefsel


1�

en op groepsvorming met het oog op een democratische, solidaire, open en cultureel diverse samenleving”

enonderartikel3: De Vlaamse Gemeenschap wil in het domein van het sociaal-cultureel volwassenenwerk organi-

saties ondersteunen die een bijdrage leveren tot de vorming van competente en geëmancipeerde personen, en zo

de gemeenschapsvorming bevorderen. Die organisaties hebben de vorm van een vereniging, beweging of vormings-

instelling.�

Dememorievantoelichtingbijhetdecreetophetsociaal-cultureelvolwassenenwerkvermeldtonder“3.Situeringin

hetcultuurbeleid2000-2004”:

“Het verenigingsleven kan actief bijdragen tot de herwaardering van de steden, tot gemeenschapsvorming en –ver-

sterking, tot revitalisering van wijken en buurten.

Maar ook in de globaliseringtendens van onze steeds groter wordende wereld moet het sociaal-culturele volwas-

senenwerk zijn verantwoordelijkheid opnemen. De internationale contacten van en uitwisselingen tussen de burgers

zullen toenemen.”

Inditdecreetwordtdusvooraldenadrukgelegdop

a)competente en geëmancipeerde burgers en

b)hun maatschappelijke activiteit.

Binnenditdecreetligtmetanderewoordenhetaccentopdekwaliteitvanenheteffectopdeparticipant.

d) Archiefdecreet:Inditdecreethoudendedeprivaatrechtelijkeculturelearchiefwerkingvan19juli2002vindenwe

onderTITELII.–DoelstellingenArt.3:

“Dit decreet heeft tot doel de archiefwerking te stimuleren in al haar aspecten, het publieke draagvlak voor het cul-

turele erfgoed te verhogen om de bewaring en de ontsluiting van dit culturele erfgoed te realiseren, en de gemeen-

schapsvormende mogelijkheden ervan te benutten.

Hiertoe werkt het decreet een subsidiëring uit van de privaatrechtelijke archief- en documentatiecentra, van de pro-

jectmatige archiefwerking en van het steunpunt voor de archiefwerking.”

Dehandleidingbijditdecreetgaatverderopdezaakin.DeVlaamseGemeenschapvoerteenbeleidvoordeprivaat-

rechtelijkearchieveninVlaanderen.Zewilmetditdecreetdearchiefwerkinginalhaaraspectenstimulerenenhet

publiekedraagvlakvoorditcultureelerfgoeddoentoenemen.Eenbrederdraagvlakmaakthetgemakkelijkeromde

bewaringenontsluitingvanhetcultureelerfgoedterealiserenendegemeenschapsvormendemogelijkhedenervan

tebenutten.

(...) Ook projecten op het raakvlak tussen sociaal-cultureel werk, kunst, volkscultuur, gemeenschapsvorming en

opbouwwerk zijn mogelijk, als ze een voorbeeldwerking bezitten en bovenlokaal zijn. Kandidaten voor deze pro-

jectsubsidies zijn allerlei verenigingen, instellingen en organisaties: musea, verenigingen gericht op de volkscultuur,

archiefinstellingen, documentatiecentra, bewaarbibliotheken en gewone bibliotheken...

Hetgaatinditveldinzekerezinomdelogistiekeeninhoudelijkeonderbouwvaneenreferentiekadervoordege-

meenschapsvorming.


1�

e)BeleidsnotaCultuur2004–2009,BertAnciaux:Eenenanderkomtduidelijkernaarvorenindepolitiekedoelstel-

lingendiewehalenuitdebeleidsnotavandeminister.Metnameinhethoofdstukstrategie(IIStrategischedoelstel-

lingenvoordeperiode2004-2009)staatonderpunt3‘Naar een ontmoeting tussen culturen: interculturaliteit’:

“We willen binnen het Vlaamse cultuurbeleid de diversiteit die onze samenleving kenmerkt niet als een probleem

duiden, wel als een gewenste realiteit. Daarom schuiven wij het model van de interculturaliteit ook in het cultuurbe-

leid expliciet als doelstelling naar voren. Investeren in gemeenschapsvorming en (inter)culturele activering vormt een

belangrijke aanzet tot een reëel en positief interculturele samenleving, waarin elke mens centraal staat”.

Daartoemoeten(punt5)departicipatiedrempelswordenverlaagd:

“Het Vlaamse cultuurbeleid streeft naar het wegwerken van de drempels die de participatie aan cultuur tegengaan

en ondersteunt initiatieven in die zin. Het betreft met name initiatieven in verband met het sociaal-cultureel werk,

communicatie (waaronder de ‘traditionele’ kanalen, maar ook digitale communicatie), spreiding, financiële drempels,

fysische toegankelijkheid…. Ook longitudinaal wetenschappelijk onderzoek naar cultuurparticipatie is voor het beleid

belangrijk.

De Vlaamse overheid acht het ook van groot belang dat alle kunsten erfgoedinstellingen, bibliotheken en culturele

centra en cultuur- en jeugdwerkorganisaties nadenken over de relatie tussen hun aanbod en het publiek dat aan dat

aanbod deelneemt. Elk ‘instrument’ en elk initiatief dat zich als doel stelt de cultuurparticipatie te verbreden of te

verdiepen, moet omgaan met de drempels die cultuurparticipatie verhinderen en/of bemoeilijken.

We vinden het dan ook belangrijk op maat gesneden – vb. binnen een specifieke leefwereld – en diverse werkvormen

te ondersteunen die streven naar een grotere participatie en meer gemeenschapsvorming.

Hetisopvallenddatdeerfgoedsector,metnamehetcultureleerfgoed,eencentraleplaatskrijgindeimplementatie

vandezedoelstellingen.Deomvangrijkesectorvanhetcultureelerfgoed–‘hetcollectievegeheugenvanonzesamen-

leving’–draagtinsterkematebijtotgemeenschapsvorming.Volgensdebeleidsnotabepalendekennisenbeleving

vanhet cultureel erfgoedmeehet cultureel zelfbewustzijn.Hetbezorgt een samenleving eenbindenden creatief

vermogen.

Inverschillendedelenvandebeleidsnotawordenverderconcretewerkmiddelenaangeduidomdezedoelstellingte

bewerkstelligen.Zogaathetonderandereomhetstimulerenvansamenhang,samenwerkingenparticipatie.Feesten

zijndaartoeeenmiddel:“We willen met cultuur ook verbondenheid en plezier tussen mensen via buurten straatfees-

ten aanwakkeren. Ook dit zal gemeenschapsvorming bevorderen. We geloven in deze niet-formele dynamiek”.Ook

detransversalewerkingmetanderewerkveldenwordtaangeduid.Zowordtverwezennaarhetbegrip‘bredeschool’:

“Het veelbelovende concept van de ‘brede school’ werd tijdens de voorbije legislatuur onderzocht. Om tot een verdere

implementatie ervan te komen moet het verder worden uitgeklaard. (...) Vanuit vogelperspectief zien wij vooral de

totaliteit van de voordelen, eerder dan de vooropgestelde noden en verwachtingen van de verschillende initiatieven.

We zien in het brede-school-netwerk een kans tot persoonlijke ontplooiing en gemeenschapsvorming én we willen

niet blind zijn voor de mogelijkheden tot een efficiëntere inzet van het aanwezige potentieel”.

f) Geen opdracht tot “gemeenschapsvorming”: Enigszinsverwonderlijkisindevolgendedecretendeterm‘gemeen-

schapsvorming’(ofverwijzingennaardezeterm)nietterugtevinden:

-decreetamateurkunsten

-erfgoeddecreet


1�

-museumdecreet

-decreetopdevolkscultuur

-kunstendecreet

-decreetVlaamsFondsvoordeLetteren

-decreetJeugdbeleid

-muziekdecreet

Hetisduidelijkdatdeopdrachttotgemeenschapsvormingvoorhetcultuurwerknoginontwikkelingis.Ineeneerste

insteeklijktheteenevidentevraag,zekerwanneermendemaatschappelijkecontextinrekeningbrengt.Cultuurmoet

bijdragentoteenversterktesocialeband.Maarhoecultuurdiebandvormgeeft,blijftaangegevenmetenkelepennen-

streken,inslechtsenkeleregelgevingen.Deeersteindrukleverteennogalklassiekbeeldop:cultuurleverthetvertoog

vooridentiteitentraditieendesocialebandhangtvooralafvandeintegratieenerkenningvandie“gedeelde”cultuur.

Nochtanswordtookvoortdurendverwezennaardeproblemenmetdezeopvattingineencontextvanmondialisering,

pluralecultuurendiversifiëringvandelevenstijlen.Enigeverduidelijkinglijktnietoverbodig.


HOOFDSTUK �

1�

Het traject gemeenschapsvorming: methodiek van het reflectieprocesEric Corijn & Stephanie Lemmens

In dit hoofdstuk lees je hoe het traject gemeenschapsvorming tot stand is gekomen, met welke methodieken en wie

ertoe heeft bijgedragen.

“Lokaal cultuurbeleid dient bij te dragen tot gemeenschapsvorming.”Zoluidtdeopdrachtvanuitdeoverheid.Die

opdrachtkomtvoorinenkeledecretenenwordtinverschillendewerkveldenherhaald,maareenduidelijkeinstructie

ontbreektvooralsnogenverschillendeactorenhebbenvragenbijhunnieuwetakenpakket.Vanuitdievaststellingen

werd door het steunpunt Cultuur Lokaal, in samenwerking met het Vlaams Centrum voor Openbare Bibliotheken

(VCOB)enmetKunstenDemocratie,eenspecifiektrajectmetbegeleidenddenkprocesopgezet.Hetwasdebedoeling

omvanuitverschillendedisciplinesensamenmetverschillendewerkveldenmeerduidelijkheidteverkrijgen,meerin-

zichtteverwervenindetehanterenbegrippen,deopdrachtenendewerkmethodenenuiteindelijkooktotmeerprak-

tijksturingen–begeleidingtekomen.Westeldeneenreflectiegroepsamenmetexpertsuitverschillendewerkveldenen

steunpunten.Hetreflectieprocesverliepovereenperiodevantweejaarengebeurdeintweefasen.Indeeerstefase

werddevraagstellinggeëxploreerdendemethodiekoppuntgesteld.Vervolgensverkendenwedemaatschappelijk

contextendecultureleinsteekvangemeenschapsvorming.Ineentweedefasewerdendeeerstebevindingengetoetst

aanervaringenuitdediversepraktijkvelden.Ookhierbijdedenwetelkenseenberoepopexternedeskundigen.

Deelnemersaandereflectiegroep

AnneAdé(VlaamsSteunpuntVrijwilligerswerk), JanBraeckman(VCOB),StefBossuyt (DienstKunsten -StadGent),

EricCorijn(Cosmopolis/VUB),MiekDeKepper(CultuurLokaal),BeaElskens(SoCiuS),Anne-MieHautekeete(Dienst

Kunsten–StadGent),MarcJacobs(VlaamsCentrumvoorVolkscultuur),IvoJanssens(KunstenDemocratie),Marijke

Leye(KunstenDemocratie),MaartenLoopmans(SocialeGeografie-KUL),MichielMestdagh(cultuurbeleidscoördinator

Torhout),PedroOosterlynck(CultuurLokaal),MarijkePruyt(ArteveldehogeschoolGent),AnnemieRossenbacker(Cul-

tureleBiografieVlaanderen),AnneSnick(Floravzw),StephanieLemmens(Cosmopolis/VUB),GunterLots(CCBerchem

–GemeenschapsvormingCCAntwerpen),CarlaMartens(VlaamsCentrumvoorOpenbareBibliotheken),ArnoPeters

(Vlaams MinderhedenCentrum),Andy Vandervoort (Vlaamse Gemeenschap), Peter Wouters (Katholieke Hogeschool

Leuven),EricRoelandt(Ehsal).

Fase 1: Opstellen van een probleemboom en terreinverkenningBijdeaanvangvanhetdenkproceswerdgewerktaaneengemeenschappelijkevraagstelling.Doormiddelvaneen

‘post-itsessie’steldenweeengemeenschappelijkeprobleemboomsamen.Elklidvandereflectiegroepwerdgevraagd

omoppost-itsdeelemententenoemenwaarhij/zijgemeenschapsvormingmeeassocieerde.Intotaalwerden39post-

itsbeschreven.Vervolgenswerdendezeinconsensustotzesclustersgegroepeerd:

-Definitie/begripsomschrijving -Bereik/gebied/groep

-Maatschappelijkedoelstelling -Tijdsperspectief

-Agendavancultuur -Methodieken/processen/werkvormen

DEEL 1 - HOOFDSTUK �

�0

Elkedeelnemerwerdvervolgensgevraagdomdebelangrijkheidvandeclustersaantegevendooraandrieclusters

eenscore(1,2of3)toetekennen.Opbasisvaneenbesprekinghiervanwerddevraagstellingverfijndendeopdracht

vandereflectiegroepineenprobleemboomuiteengezet.

Dezeprobleemboomvertegenwoordigtdriebelangrijkeregistersindevraagstelling:

1.Demaatschappelijke vraagstelling wordtalszeerbelangrijkgeduid(maatschappelijkediagnoseenbegripsverdui-

delijking).

2.Deeigen agenda/opdrachtvanenvoordecultuursector,metdaarinaandachtvoorbereikentijdsperspectiefvan

deopdracht.

3.Hetvakmanschap,dekwestievanmethodieken,‘goodpractices’....

Probleemboom traject gemeenschapsvorming

1. Wat bedoelen we?

a. Watisdeplaatsvan“gemeenschap”en“gemeenschapsvorming”indemaatschappelijkeordening?

Watisderelatiemet(actief )burgerschap?Watisderelatiemetanderenotieszoals“samenlevingsopbouw”,

“solidariteit”,“socialeband”...?

b.Hoeverhoudtzichde“gemeenschap”metdediversiteitindesamenleving,methetvoorkomenvan

verschillendegroepen?Watis“heteigene”en“hetvreemde”?Hoegaatmenommethetvreemde,methet

andere?Hoegaatmenommetverandering?

c.Metwelkegevoelensenervaringenmoeteenprocesvangemeenschapsvormingwordengeassocieerd?

(Positiefgevoel,leerproces,ontdekking,vernieuwingenverandering.)

2. Wat zijn de maatschappelijke doelstellingen van dit “gemeenschapsvormingsproces”?

a. Maatschappelijk:Demaatschappelijkediagnose.Hetmaatschappelijkedeficitwegwerken,

gemeenschapswederopbouw,noodaaneennieuwsoortbemiddeling?

b.Politiek:Welkezijndebeleidsdoelen?Watzijnderandvoorwaarden?

Werkenweondanksofdankzijhetbeleid?

c. Sociaal:Uitsluitingtegengaan,kansarmenintegreren,vervreemdingtegengaan,vertrouwenherstellen,

intercultureledialoogbevorderen,respectverhogen.

d. Individueel:Delevenskwaliteitverhogen,hetsociaalkapitaalverhogen,vertrouwen–samenwerking?

3. Wat is de agenda/bijdrage van de culturele sector en cultuur in dit proces (niet alleen de culturele sector levert

cultuur)?

a.Cultuurmoetnietallemaatschappelijkeproblemenoplossen,moetweldeeigenagendabepalen.

Definitievancultuur,deculturelesectorencultureleopdracht.

b.Verhoudingcultuurengemeenschap.Vragennaareigenheidvanculturenenplaatsvaninterculturaliteit.

Hoeveeldiversiteitkaneengemeenschapsvormingaan?Hoestaanverschillendeculturentegenover

gemeenschapsvorming?

c.Watisderolvanlokaalcultuurbeleid?Hoeisderelatiemetdelokalepolitiekecultuur?


�1

d.Zichrichtenopkwaliteit,zichrichtenopcreativiteit(vanuitkrachtinplaatsvanuitklachtwerken),

viazingevingvragen/beeldvorming/emotie?

4. Wat is het bereik, wat is de tijdshorizon, wat zijn de grenzen?

a. Watishetterritorialeaspectvandegemeenschapsvorming:gemeenschapenplaats.Devragennaarnatie

staat;stedelijkheid,wijkwerking,enz...

b.Metwelkenotievanduurzaamheidwerkenwe?Tijdsperspectief,permanentie,duurzaamheidvanresultaten.

c. Draagvlak.Totwelkemensen,welkegroepen,welkesocialepraktijkenrichtmenzich?Participatie/

non-participatie.Aantallen.Kunstmatigeopdelinginwerkvelden.

5. Welke zijn de methodieken, werkvormen, processen?

a. Ethischeeigenheid.Samenhangdoelenmiddelen:participatief/bottom-up/bruggenslaan,netwerkenof

identiteit,productofproces,instrumentvanoverheiden/ofandereactoren.

b.Deconstructievan“gemeenschappen”en”gemeenschappelijkeculturen”.Derolvandemakers.

Despecifiekerolvanbemiddelaars.

c. Gemeenschapsvormingalsleerproces,participatievedemocratie,mobilisatie,leertrajecten.

d.Gemeenschapsvormingenartistiekecreatie,sociaalartistiek,creatievegemeenschappenvormen,cultuurals

middelofalsdoel.

e. Maatschappelijkepositievandeculturelegemeenschapsvormingensamenwerkingmetbelendendevelden.

Vanuitdezevraagstellingwerdenindeloopvanheteerstejaarvanhettrajecteenaantaldeskundigenuitgenodigd

omeenvertoogtehoudenalsaanzettoteenverderediscussie.Deneerslagvandezegesprekkenisterugtevinden

inDeelI,hoofdstuk3en4.

Inleiders discussiethema’s fase 1

1.EricCorijn(COSMOPOLIS,VUB): “Cultuur als stem”

2.AnneSnickenSofieGiedts(Floravzw): “Dimensies ruimte en tijd in het concept gemeenschapsvorming:

het voorbeeld van het Flora project Forum/Expo”

3.MaartenLoopmans(ISEG,KUL): “Gemeenschapsvorming op het kleinste schaalniveau. Gemeente, buurt, straat?”

4.JanColpaert,KatrienLauwerysen,KoenWillaert(Ehsal):

“Cultuurregio’s in Vlaanderen. Cultuur en gemeenschapsvorming”

5.GuyRedig((adjunct-)kabinetchefcultuur)over de visie van het kabinet cultuur, jeugd en sport op cultuur en

gemeenschapsvorming

6.DannyWildemeersch(KUL)enzijnvisie op gemeenschapsvorming vanuit de sociale (ped)agogische

wetenschappen


��

Fase 2: Toetsing aan de praktijkveldenInhettweededeelvanhettrajectvroegenweaanvertegenwoordigersvandeverschillendeculturelepraktijkenomte

reflecterenovergemeenschapsvorminginhunwerkveld.Hiervoorkregenzijeenaantalrichtvragen,opgesteldopbasis

vandeprobleemboom,diebetrekkinghaddenop‘gemeenschapsvorming’endevormgevingervaninhunwerkveld

(delokalecultuursector,deerfgoedsector,debibliotheek,dekunsten…).Deneerslagvandezegesprekkenisterugte

vindeninDeelI,hoofdstuk5en6.

Richtvragen in verband met de culturele praktijken

1.Watisdeplaatsvan‘gemeenschapsvorming’indedecretenenbeleidsplannenvantoepassingopuwwerkveld?

Welkeanderedoelstellingenwordengeformuleerd?

2.Hoeleest/begrijptudezeopdrachttotgemeenschapsvorming?Welkedoelstellingen‘gemeenschapsvorming’wor-

dennagestreefd?

3.Welkeeffectenwordenalsdoelgesteldenhoezijn(worden)dezete(ge)meten?

4.Zijnerindatverbandlokalepolitiekeopdrachten(vanuithetgemeentebestuur)?M.a.w.binnenwelkepolitieke

agendawordtergewerkt?

5.Opwelkeomgevingsanalysesteunendebeleidsplannen?Welkegemeenschappenherkentuindeeigenstadof

gemeente?Welkegemeenschappenkomenaanbodinuwwerk?Bestaanstedelijke/gemeentelijkeidentiteitenenhoe

verhoudendiezichtotdezegemeenschappen?

6.Welkeplaatsbekleedthetpubliekdomeininuwvisieopdegemeenschapsvormendefunctievancultuur,erfgoed,

kunsten…?

7.Welkewerkvormen/methodiekenbestaaner?Metwelkepartnerswordtsamengewerkt?Welkepersonelevaardighe-

denzijnessentieel?

8.Welkeconcreteprojectenwordenuitgewerkt?

9.Watzijndebelangrijksteknelpuntendieuervaartm.b.thetwerkenrondgemeenschapsvorming?

10.Welkeadviezeninfunctievandegemeenschapsvormingvoorhetlokaalcultuurbeleidheeftu?

Inleidingen uit de praktijk

1. Gemeenschapsvorming in de beleidsplannen

VertoogdoorMiekDeKepper(directeurCultuurLokaal),KatrienAerts(cultuurbeleidscoördinatorDendermonde)en

FrançoisMylle(cultuurbeleidscoördinatorGenk)

2. Gemeenschapsvorming in de cultuurcentra

VertoogdoorGunterLots(projectcoördinatorGemeenschapsvorming–CultuurcentraAntwerpen)enSofieVandaele

(cultuurfunctionarisgemeenschapsvorming–CCEvergem)

3. Gemeenschapsvorming in het cultureel erfgoedbeleid

VertoogdoorAnnemieRossenbacker(stafmedewerkerCultureleBiografieVlaanderen)enMarcJacobs(directeurVlaams

CentrumvoorVolkscultuur)


��

4. Over projecten managen, netwerken koppelen en als bemiddelaar optreden

VertoogdoorAnne-MieHautekeete(DienstKunsten–Gent)enRoelTulleneers(coördinatorDieAndereThuismatch

–CCdeWerft-Geel)

5. Gemeenschapsvorming en het bibliotheekwerk

VertoogdoorCarlaMartensenRikaDeBelder(stafmedewerkersVlaamsCentrumvoorOpenbareBibliotheken–Vlaams

CentrumvoorOpenbareBibliotheken)enLievenSenepart(bibliothecarisDendermonde)

6. Gemeenschapsvorming en de kunsten

VertoogdoorAnnOlaerts(VlaamsTheaterInstituut)

7. Gemeenschapsvorming en het sociaal-cultureel volwassenenwerk

VertoogdoorTineBuffel(medewerkerCitizenne-Brussel),FrankCockx(stafmedewerkerSoCiuS-Decretaleopdracht

ensociaal-culturelevisieopgemeenschapsvorming)enBeaElskens(stafmedewerkerSoCiuS-Bedenkingen,vragen,

knelpuntenenadviezen)

8. Gemeenschapsvorming en sociaalartistieke werking

VertoogdoorMarijkeLeye(stafmedewerkerKunstenDemocratie-sociaalartistiekeprojecten:beleidskader,financi-

eleondersteuningenconclusies),GeertSixenKlaartjeMertens(medewerkersUniederZorgelozenvzw-Kortrijk)en

StevenSlos(cultuurbeleidscoördinatorBrugge)enPierreMuylle(medewerkerNucleo-Gent,ex-medewerkerWijk-Up

Brugge)


HOOFDSTUK �

��

Wat bedoelt de overheid wan-neer ze het lokale cultuurveld de opdracht geeft gemeenschaps-vormend te werken? Over wat soort gemeenschap heeft ze het dan? Waarop moet die gemeen-schap een antwoord bieden? En wat heeft cultuur daar dan mee te maken? Professor Eric Corijn over de maatschappelijke context van een culturele opdracht.

Cultuur bevindt zich nooit in een vacuüm.Als van het

lokalecultuurveldwordtverwachtdathetaangemeen-

schapsvormingdoet,ishetbelangrijkomnategaanin

welkemaatschappijdiegemeenschapsvormingmoetge-

beuren.Watzijndegemeenschapsvormendekrachtenin

de maatschappij? En wat zijn de tegenkrachten? In dit

vraaggesprek*lichtEricCorijndeeconomischeenideolo-

gischeevolutiestoediedemaatschappijhebbenbepaald.

Vandenaoorlogseperiodetotnu.Hijgeefteveneenseen

eersteaanzetvoorde roldiecultuur inditmaatschap-

pelijkgebeurenkanspelen.

Eric Corijn: Inderegelgevingvoordecultuursectorduikt

de voorbije jaren in toenemendematedeopdracht tot

gemeenschapsvormingop.Desectorwordtdaardoorniet

meer alleen afgerekend op vraag en aanbod. Het vol-

staatnietmeerdatzecultuurproduceert,zorgtdatdaar

genoegmensennaartoekomenendatzeeventueeleen

aantalmoeilijkerbereikbaredoelgroepenaantrekt.Nuis

er de bijkomende vraag dat de culturele werking moet

zorgenvoormeersocialesamenhang.Datiseenopdracht

waarmeedecultuurwerkersdelaatstetwintig,vijfentwin-

tigjaarnietmeervertrouwdzijnendiedusveelvragen

oproept.Bovendienvaltuitderegelgevingnieteenduidig

af te leiden wat er precies met gemeenschapsvorming

wordt bedoeld. In een heel rudimentaire lezing wordt

gemeenschapsvorming geïnterpreteerd als ‘zorgen voor

meergemeenschappelijkheid’.

In de reflectiegroep verduidelijkte Guy Redig, nu kabi-

netchefcultuur,deopdrachtalsvolgt:hetcultuurbeleid

wordt vandaag geconfronteerd met een totaal andere

maatschappelijke context dan pakweg vijfentwintig jaar

geleden, met een maatschappij die gekenmerkt wordt

door een toenemende segmentering en fragmentering.

Vandaardathetbeleidzichtotdoelsteltdoormiddelvan

cultuur iets tedoenaandatuiteenvallenvandemaat-

schappelijkeverbanden.Watcrugezegd:cultuurmoethet

draagvlakvoordeverplichtesolidariteitversterken;

Dat klinkt inderdaad als een heel prozaïsche opdracht:

cultuurmoeter,zegmaar,voorzorgendatwenoggraag

depensioenenvanonzemedemensbetalen.

Eric Corijn: Voor het beleid gaat het er om dat er een

soort evidente cultuur van gemeenschappelijkheid ont-

staat,waarinereengevoelsmatigebereidheidleefttotde

verzekerings- enherverdelingsmechanismendie inonze

samenlevingwordengeorganiseerd.Datheeftinderdaad

eenprozaïschekant.Anderzijdsheefteendergelijkebe-

reidheidookmetzeerspiritueleverbandentemaken,met

verbandenvanliefde,vandeelgenootschapenz.Alsmen-

senwillendatdeanderemensenhetookgoedhebben,

dankandaarheelveelemotieenverbondenheidinzitten.

Eigenlijkgaathethieromhetcultureleluikvandeactieve

welvaartsstaat.Decultuurkrijgtdeopdrachtdemensen

actiefbijdatmaatschappelijkprojecttebetrekken.

Eenopdrachtdiemendertigjaargeledenmisschieneer-

der aan de Kerk zou hebben toegeschreven. Liefde en

verbondenheidlijkentermendieeerderthuishoreninhet

religieuzespectrumdaninhetculturele.

Eric Corijn:Hethangtervanafwelkcultuurbegripjehan-

teert. Cultuur is meer dan kunst alleen. Cultuur is het

geheelvanbetekenisgevendekaders. Indiezinkunnen

we religie ook onder het brede cultuurbegrip plaatsen.

Maarindatgrotecultureleveldzijnbepaaldeinstellingen,

werkvormen, uitdrukkingsvormen in verhouding belang-

rijkerdanandere.Kerkenenscholenzijn inverhouding

minderbelangrijkgewordendanbijvoorbeeldmediaen

reclame.IndiezinzoudenwewatwevroegeraandeKerk

gevraagdhaddennueerderaandemediavragen.

Deinstellingendiemoetenzorgenvoorgemeenschappe-

lijkheidveranderendus?

Eric Corijn: Ja, enookdemanierwaaropmensenaandie

instellingenparticiperen.Waarjevoorheenhetklassieke

verzuildemodel vandewelvaartsstaathad, is er inde

hedendaagse maatschappelijke context meer nood aan

activeringenparticipatievandemensen.Indiezinzijn

hetactivering-enhetparticipatiedenkendiereedsinhet

cultuurbeleidaanwezigzijn,verbondenmetdegemeen-

Het maatschappelijk debat


��

schapsvorming. In de mate dat je actieve deelnemers

hebtaanhetculturelegebeuren,kancultuurerooktoe

bijdragendatmensenactievecoproducentenvandesa-

menlevingworden.

Uspreektvandeactieveversusdeklassiekewelvaarts-

staat:kanudieevolutiesitueren?

Eric Corijn:Nadetweedewereldoorlog–dienietalleen

eenstrijdwastussenlandenmaarvooraleenstrijdtus-

senmaatschappelijkevisies,hetfascismeenhetcommu-

nismebijvoorbeeld–iservooralinWest-Europa,incon-

trastmethetOosten,eennieuwmaatschappelijkmodel

ontstaan.Alsreactieopdehoogoplopendesocialecon-

flicteninhetinterbellumwordtinWest-Europadenaoor-

logse wederopbouw gebaseerd op een sociaal contract

tussendesocialepartners.Concreetbetekentdatdatde

ondernemerswereldenerzijdsendegeorganiseerdearbei-

dersbeweginganderzijdsersamen,inoverleg,zullenvoor

zorgendatdeeconomiegoeddraait.Beidepartijengaan

ermeeakkoordomdeproductiviteit centraal te stellen.

Datiseennieuwgegeven.Deprijsdiedeondernemers

betalen voor deze medewerking aan de nieuwe econo-

mische orde, is dat de geproduceerde rijkdom niet al-

leeninhandenkomtvandeeigenaarsvandeeconomie,

maardatdiegedeeltelijkherverdeeldwordt.Deoverheid

krijgtindezewelvaartsstaateenheelregulerenderol.Ze

moet ervoor zorgendat het economischgroeimodel en

hetoverlegmodelblijvenwerken.Westappenindegrote

naoorlogseperiodevandemassaproductieendemas-

saconsumptie.

Datsocialeoverlegmodelbetekentookdatdearbeiders-

beweging op haar beurt, zeker de socialistische arbei-

dersbeweging,zichinschrijftindemarkteconomie.Inde

plaats van structureleeconomischehervormingenna te

streven,richtzezichvooraloptweegroteeisen:verhoging

vandelevensstandaardenverkortingvandearbeidsduur.

We zien in die naoorlogse periode beide zaken inder-

daadgeweldigtoenemen.Zokomenweuiteindelijkinde

GoldenSixties terecht,diebijuitstekdewelvaartsstaat

symboliseren.Dieheefteenaantalbelangrijkeingrediën-

ten. Jehebthetsociaalcontract. Jehebteenalgemene

tewerkstelling:demaatschappelijkintegratiegebeurtvia

hetwerk.Enjehebteengeprogrammeerdesocialevoor-

uitgang.Indieperiodehebjeloonsverhogingenvanbijna

vijfprocentper jaar,vastgelegd in tweejaarlijkseCAO’s.

Jehebteenstelselmatigeverkortingvandearbeidsduur,

vaneen48-urenweeknaareen40-urenweek,eenverlen-

gingvanhetbetaaldverloftotgemiddeldzevenweken

vandaag…Kortom,jekrijgtwatsommigenhetsociaalge-

corrigeerde kapitalisme noemen, met aan de ene kant

eenpuremarkteconomie,gerichtopwinstmaximalisatie

enopkapitaalsaccumulatie,enaandeanderekanteen

opbrengstherverdelingdiesociaalonderhandeldwordtin

loonsverhoging en in een goed uitgebouwd sociaal ze-

kerheidsstelsel.Ookdiegenendieomeenaantalredenen

nietaanhetwerkzijn,krijgenzotochookeeninkomen

en kunnen daardoor deel uitmaken onze maatschappij

vanmassaconsumptie.

Mendacht toendatdie cyclusnietmeer kon stoppen:

dat model van verhoogde productiviteit, verhoogd in-

komen,verhoogdevraag,economischegroei,kapitaals-

accumulatie, nieuwe investeringen, nieuwe productivi-

teitsverhoging…Heteindevandeklassenstrijdleekeen

feit,heteindevandeeconomischecrisissenookdiein

dejarendertigtocheenaantalkeervoorkwamen.Enmet

een voortdurende arbeidsduurvermindering voorspelde

mendevrijetijdsbeschaving.

Maardatdewelvaartsgroeionverminderddoorkongaan,

bleekeenillusie…

Eric Corijn: In1974kwamdeeerstecrisis,diemeneen

beetjetenonrechtedeoliecrisisnoemt.Jehebtdezes-

daagseoorlog,enalsreactieophetfeitdatIsraëleen

aantalArabischegebiedenbezet,verhogendeOPEC-lan-

dendeolieprijzen.HetWestenkrijgtopdatmomentde

rekeninggepresenteerdvanzijnolie-afhankelijkheid.Dat

isdeperiodevandeautolozezondagen,vangrotebezui-

nigingenophetvlakvanenergie.

Infeitezittenwealinhetbeginvaneengemondialiseer-

de economie. Nationale economieën konden voorheen

recessies enigszins uitvoeren. Ging het wat slechter in

België,dankonjedeoverproductieuitvoerennaarDuits-

land,alserdaarvoldoendevraagwas.Middendejaren

zeventigkrijgjevoorheteersteenalgemenerecessiein

allegeïndustrialiseerde landen.Gedurendevier,vijf jaar

heeft men geprobeerd de crisis met de klassieke mid-

delenoptevangen–zwarestaatsinvesteringen,openbaar

industrieelinitiatiefenzovoort.Datishoedestaatsschuld

werdopgebouwd.De“sociale”markteconomiekwamin

crisis. Men moest steeds meer investeren om dezelfde

winstentegenereren.Erkwameenomslagmomentwaar-

opkapitaalbezittersmetmuntspeculatieenbeleggingen

meerkondenverdienendanmetinvestereninonderne-

mingen.Indetweedehelftvandejarenzeventigvragen

ondernemers een nieuw investeringsklimaat. Men gaat

devoortdurendstijgendekostprijsvanarbeidskracht in

vraag stellen.Als in 1979 en 1980Thatcher en Reagan

wordenverkozen,krijg je in tweegrote industrielanden

neoliberaleregeringendiehetnaoorlogseherverdelings-

modelinvraagstellenenzeggen:jemoetdemarkthaar

werklatendoen.Alseenbedrijfnietmeerrendabelpro-


��

duceert,danmoetjedatnietmetkunstmatigevraagofexpansiesubsidies in levenhouden.Danmoetdatmaarverdwijnen.Endesocialeprijsdaarvanmoetdanmaarbetaaldworden.Zoinstalleertzichduseenvrijdoorge-drevenmarktdenkeneneenideologievanafbouwvandestaatendeopenbaredienst.

Hetneoliberalismeisdangeboren.Eric Corijn: Dejarentachtigzijndejarenvanombouw.Men zoekt een nieuwsoortige maatschappelijke regula-tie.Degrotewerkloosheid zetde lonenonderdrukendemarkteconomiekandaardooreenvrijgrondigereor-ganisatie van de arbeid doorvoeren. Er worden nieuwearbeidsbesparende technologieën ingevoerd, er komennieuwe arbeidsverhoudingen, met een deregulering eneen sterke flexibilisering, waardoor de productiemetho-den aangepast kunnen worden en just-in-timeproductieen nicheproductie mogelijk worden. De economie kanzichdaardoorheelflexibelaanpassenaaneenverande-rende vraag, kan op modes en op levensstijlontwikke-lingen inspelen en die zelfs stimuleren.Er ontstaat wat naderhand “de nieuwemiddenklasse”isgenoemd.Hetzijnloon-trekkers die zich gaan identificeren metdecompetitieveomgevingvanbedrijfensamenleving. Media- en reclamemensenwordenvoorbeelden,creatievejongepro-fessionals–deyuppies–dieervoorzorgendathunbedrijfwinstkanmaken.Zeaan-vaardenmaatschappelijkeongelijkheidenuitsluiting. Zie maar naar de TV-formatsdie voordien ondenkbaar waren. In DeMol,BigBrother,ExpeditieRobinson,jazelfsinTempta-tionIslandduurtsamenwerkingensolidariteitzolangtotiemandindegroepmoetwordenuitgestoten.

Dietelevisieformatszijntochveelrecenter?Eric Corijn: Maarzeduidenopeendiepementaliteitsver-anderingdieindejarentachtigisingezet.Eriseenwareideologischeverschuivingopgetreden.Diemaaktdatdemensende competitievemarktsfeer aanvaarden,dat zebeginnen te aanvaarden dat er geen plaats is voor ie-dereen,dathetnormaalisdaterwinnersenloserszijn.Jekrijgtopdatmomenteenaanvaardingvandeuitsto-tingeneenenormedualiseringvandesamenleving.Endaarbovenop krijg je een sterke culturalisering van demaatschappelijkeongelijkheid:wantde langdurigwerk-lozen,deuitgeslotenenzijnookaltijdeenbepaaldsoortmensen.Hetzijnbijvoorbeelddeallochtonen,demensendie als gastarbeiders naar hier gekomen waren tijdensdeeconomischebloeiperiode,envoorwienskinderenenkleinkinderennugeenplaatsmeeris.Zokrijgjetrouwensookopheteindevandejarentachtigdeopkomstvanui-terstrechtsenracisme,diedeoorzaakvandewerkloos-

heidzoekenindeidentiteitvandeanderennietinhetfeitdathethelesysteemgeenplaatsgeeftaaniedereen.

Naastdiedualiseringvandesamenlevingkrijg je tege-lijkertijdeengeweldigeveranderingvandeconsumptie-patronen. Omdat de koopkracht niet voor iedereen opeenminofmeergelijkemanierverdeeldwordt,hangtdeeconomischegroeiafvanhet intensifiërenvandecon-sumptie van degenen die koopkracht hebben. De con-sumptiecultuurrichtzichopdenieuwemiddenklasse.

Enzozorgteenveranderendeeconomievooreenveran-derendelevensstijl?Eric Corijn: Inderdaad.Indejarenzestighebjeeensoortleefstijlontwikkeling die gericht is op gelijkvormigheid.Eenzodanigegelijkheidtrouwensdathetsomsvervelendwordt. De jeugdrevoltes zijn denk ik onder andere eenverzet tegendat soort geregelde vooruitgang.Het gingeffectiefomsocialeprogrammatie:jewistdatjebinnentwee jaar tienprocentmeer loonhad. Indearbeiders-

buurtengingMariealshaarhuishoude-lijk werk gedaan was op de koffie bijdebuurvrouw,en’savondsalsdemanvande fabriekkwamzei ze: ‘Zeg,onzebuurvrouw giet haar koffie niet meerop in een filter, zij heeft een koffiezet.Zoietszoudenwijtochookmoetenheb-ben.’JekrijgtwatindeEngelseliteratuur‘keepingupwith the Joneses’ genoemdwordt. De massaconsumptie zorgt datsteedsnieuwegolvenmassaproductiebijde mensen terechtkomen. Op een paar

jaar tijdgaathet vanenkelemensenmeteen televisienaarveelmensenmeteentelevisie,vanenkelemensenmeteenautonaarveelmensenmeteenauto.Enaldiemassaproductiemoetdelevensstandaardverhogen.Hetisdeperiodevandeelektrischegrasmaaier,vandekeu-kenprinsesdiegeenwerkmeerhoefttedoen,wanthaarkeukenkastenstaanvolapparatendiehetwerkvoorhaardoen.Cultureelgezienverwektdatgemeenschapppelijk-heid,al isheteenraarsoortvangemeenschap,waariniedereen op zaterdagochtend zijn volkswagen staat tewassen…

Deeerstegeneratiejongerendievoldoendezakgeldhadominteressanttewordenvoordemarktverzetzichdaar-tegenenintroduceertzoaldenotievan‘andersisbeter’.Endienotievandistinctiewordtindejarentachtigdo-minant. Consumptie dient dan om je te onderscheidenvan de ander, om in een competitieve omgeving in devoorhoedetezitten,omtelatenziendatje‘bij’bent,datjenogaltijdmetdejeugdkanconcurreren.

‘Vanaf de jaren tachtig begint men te aanvaarden dat er in de maatschappij winners en losers zijn.’


��

Maariedereendrinktcoca-cola,draagtjeans,heefteen

flatscreentelevise…Datistochnietzodiversifiërend?

Eric Corijn: Neen, je hebt aan de ene kant een aantal,

“global brands” die wereldwijd producten verspreiden.

Datwerkthomogeniserend,zoujekunnenzeggen.Maar

anderzijdshebjeooknichemarketing,doelgroepenstijlen

enlokalisering.Inhungedragzelf,inhunconsumptiepa-

troon,bricolerenmenseneenstijlenkomtheteropaan

omaldanniettedoenzoalsdeanderen.

Watzekerhetgevalisvanafdejarentachtigisdatmen-

seneenbepaaldecombinatieofstijlontwikkelenendat

deeconomiedaaropreageert.Jekooptnietmeerdegrijze

volkswagendieiedereenhad.Diewordtvervangen,niet

alleen door verschillende kleuren, niet alleen door ver-

schillendegadgets,maar zelfsdoorbepaalde reeksen.

JehebtgeengewoneCliomeer, jehebtdit jaardeClio

Campusendaarwordenermaartwintigduizendoverde

helewereldvangemaaktenalsjediehebtdanbehoor

je tot een uitgelezen groep.Alles wordt levensstijl. En

levensstijl dient voor distinctie, zei Bourdieu, de grote

Fransesocioloogdieaantoondedatsmakenenkleuren

weldegelijkeensocialestructuurhebben.

Het gaat dan wel om een levensstijl die voorgekauwd

wordtindelifestylemagazines…

Eric Corijn: Ja,mendoetalsofdemensenhunpersoon-

lijkheiduitdrukken,maareigenlijkishetdeelseenmas-

kerade.Maarjekrijgtdaardoorweleenboomindecon-

sumptiecultuur. De markt wordt bepalend, en de markt

beantwoordtalleendevraagvoorzoverhetomeenkoop-

krachtigevraaggaat.Denietkoopkrachtigevragenwor-

dendoordemarktnietbehandeld.Daarvoordiendevroe-

gerdatoverheidsbeleidendieherverdeling juist. Inde

maatschappijvanvandaagkrijgjebijgebrekdaaraaneen

grotedualiseringenerzijdsenanderzijdssegmenteringen

fragmentering.Endiegenendiewelmeedoen,vertonen

eenmodulariseringvanhetdagelijksleven.

Watbedoeltumetmodularisering?

Eric Corijn: In de verzuilde wereld van de jaren zestig

bepaalde jesocialepositiegrossomodo je leefstijl.Als

jetoenbij‘deGevaert’werkte,danwoondejewellichtin

diebepaaldearbeiderswijk inMortsel,dansupporterde

jevoordiebepaaldevoetbalploeg,stuurdejejekinderen

naardiebepaaldeschoolenwasjelidvandechristelijke

mutualiteit.Vanelkesocialepositiekonjebijnaallean-

dere levenssferenafleiden. Inde jarentachtigslaatdat

volledigom.Jekuntvandaagnietmeeraandeklerenvan

demensenzienwatzedoen.Zehebbeneenflexibelear-

beidsrelatieenzoekeninhunvrijetijdsactiviteitenandere

uitdrukkingsvormen. Door de massaconsumptie worden

luxegoederenbereikbaarvoorveelmeersocialegroepen

enhetisophetvlakvanjeconsumptiepatroondatjeje

onderscheidt. Endat consumptiepatroonpas je aande

omstandighedenaan.Mensenkunnenoverdagfabrieks-

arbeiderzijn,metdedaarbijhorendecultuur,ennadien

zijnzesportbeoefenaarenkomenzeineenandersoort

netwerkterecht,enzegaanopreismetnogeenander

soortnetwerk.Datbedoelikmetmodularisering:mensen

worden zelfmulticultureel, ze kunnen zelf verschillende

socialeenculturelepraktijkenaan.

Enhet is indezegesegmenteerdeneoliberalesamenle-

vingdatdenotievandeactievewelvaartsstaatontstaat?

Eric Corijn:Precies.Jehebtdiemaatschappelijkeevolutie

vandevoorbijevijfentwintigjaarentegelijkiserdemon-

dialisering,metzijnverbredingvandeconcurrentie,de

delokalisering naar lageloonlanden, enzovoort. Je krijgt

eencontextwaarineconomischegroeinietmeerautoma-

tischverbondenismeteengroeivandetewerkstelling,

integendeelsoms:meeropbrengstvoordeaandeelhou-

ders betekent veelal bezuinigingen en afvloeiingen. Je

krijgteigenlijkvijfentwintigjaarstructurelewerkloosheid

vanongeveertienprocentvandebevolking,envoorbe-

paaldebuurtenofbepaaldebevolkingsgroepenbetekent

datdertigtotveertigprocent.Datzorgtookvooreenge-

weldigetoenamevanhetgrijswerkenhetzwartwerk,van

de informeleeconomiedus.Eenechtedualisering.Ook

cultureelkrijgjeeengeweldigeverandering:dieversnel-

lingvandeexpressieveconsumptie.

Wieindatneoliberaleverhaaldewelvaartsstaatnogwil

redden,zoektdeoplossingindeactiveringvanderecht-

hebbendenvandeherverdelingendesolidariteit.Voor-

dienwasdesocialezekerheideenrecht:alsjeziekwas

hadjerechtopeenvergoeding,alsjewerklooswashad

jerechtopeenuitkering.Daarvielnietovertenegotiëren

netzoalsoverdemensenrechtenniettenegotiërenvalt.

Nuwordendiesocialerechtenmeerenmeerverbonden

aaneenrechten-plichtendenken:jekrijgtjerechtenmaar

alsjejeplichtenvervult.Dieplichtbestaaterdanindat

jejemoetaanpassenaandemaatschappelijkeverande-

ring, aan de nieuwe maatschappelijke context. Je moet

jezelfinschakelenindeformatsvandearbeidsmarkt.Dat

iswatmenactiveringnoemt,dederdeweg,hetBlairisme.

Jekrijgt temakenmeteenbijnaverplichteparticipatie.

Hierinpastdienotievangemeenschapsvorming:iedereen

moetmeeindatverhaalstappen.Encultuur,oftenminste

het gesubsidieerde cultuurbeleid, zo vindt de overheid,

maaktdeeluitvandatverhaal.

Cultuurkrijgtdanweleenergutilitairkarakter.

Eric Corijn: Aan de ene kant wordt cultuur belangrijker

dan ooit tevoren. De cultuurproductie is in de laatste


��

vijfentwintig jaargeweldig toegenomen. Indeartistieke

sfeermaarookindehelevormgevingssfeer.Alleswordt

nu vormgegeven, alles is design. Dat heeft een zekere

esthetiseringvanhetdagelijkslevenmet

zich meegebracht, maar aan de andere

kantzijndecriteriawaaraandeculturele

selectiewordtonderworpensteedsmeer

demarktcriteria.Ookindeklassiekecul-

tuursector.Cultuur,ofhetcultuurbeheer,

ontsnaptsteedsmeeraandestaat.Daar

waarcultuurenkunst–deschonekunsten–eigenlijkeen

overheidsopdracht was, een opdracht van conservatie,

vanproductieenreproductie,vancreatieenvervolgens

vandistributie,iscultuurnueenwaar,eenproductvoor

demarkt.Omeengoedemuseumdirecteurtezijnmoet

jenietmeerdebesteconservatorzijn,maarmoetjeeen

goedemanagerzijn,moet jeevenementencreëren,een

goede museumwinkel hebben. Alles functioneert meer

eenmeervolgenseenbedrijfslogica.

Vanaf de jaren tachtig werd in het cultuurdebat vanuit

neoliberalehoekdevraaggesteldnaardelegitimatievan

overheidssteunaancultuurproductie.Neoliberaleecono-

men,zoalsprofessorDeGrauwevandeKULeuven,pleit-

tenervooromniethetaanbodtesubsidiëren,maarde

vraag.Alle producten, zo stelden zij, moeten overleven

dankzij hun publiek, wat geen publiek heeft moet ver-

dwijnen.Alseendeelvanhetpubliekgeengeldheeftom

tekomen,geefdantickets,subsidieerdevraag.Hetre-

sultaatdaarvanisnatuurlijkweldatvoordekunstenaars

dedrukgrootwordtompopulistischekunst temaken,

datalleendiekunstoverleeftdieeenbreedofeenrijk

publiekkanaanspreken.

Tegelijkertijdhadjevooralindepodiumkunstenookeen

postmoderneomslag.Erwerdopnieuweensterkaccent

gelegd op deconstructie en op vormexperimenten. Het

sociaalengagementvandekunstuitdejarenzestigen

zeventig was voorbijgestreefd. Mensen als Jan Decorte

maakteneensterkzelfreferentiëeltheater.Datvoeddena-

tuurlijkextrahetdebat:moetenwebelastinggeldgeven

aanmensendieelitaireproductiesmaken?Enuiteindelijk

wordtookhetdebatoverhetcultuurbeleidopgenomen

inhetactiveringsverhaal.Cultuurgeldwordtsteedsmeer

gekoppeldaanvragenoverpublieksbereikenpublieks-

samenstelling. En onderliggend daaraan wordt veron-

dersteld dat een bredere deelname aan de heersende

kunstenzalzorgenvooreenzekereinburgeringenvoor


Enwathoudtdieparticipatiedanin?

Eric Corijn: Bij zijn aantreden als minister van cultuur

heeftBertAnciauxalseerstehetparticipatiedebatgelan-

ceerd.Hijsteldedathijhetbereikenvaneenpubliek,en

meerbepaaldhetbereikenvaneengemengdpubliekde

verantwoordelijkheid van de cultuur- of

kunstproducentwas.Hijgingdaarmeein

tegendiegenendiekunstproductievanuit

zichzelflegitimeerden,maaktenvooreen

eigen publiek of soms zelfs voor hele-

maalgeenpubliek.

Dat participatiedebat evolueerde dan

naareendebatoversocialemix.Het isnietvoldoende

dat hetToneelhuis voor volle zalen speelt, het publiek

in die zaal moet ook een dwarsdoorsnede zijn van de

maatschappij.Opdiewijzezoucultuurookautomatisch

verschillendesocialegroepenverenigen.

Nu zijn een aantal elementen uit dit debat problemati-

scherdanopheteerstegezichtlijkt.Waarkomtdieidee

vandaan dat cultuurparticipatie naar gemeenschapsvor-

mingleidt?Hoewordthetcultureleaanbodjuistbepaald?

Wat moeten we denken van individuen of groepen die

nietparticiperen?Enhoegajedanommetdiespecifieke

doelgroepen…

Latenwebijdeeerstevraagbeginnen:vanwaarkomtde

ideedatcultuurgemeenschapsvormendwerkt?

Eric Corijn:Die ideehangteigenlijksamenmetde idee

vandenatiestaat.

Indenegentiendeeeuwwordtdewereldgeorganiseerd

in nationale staten. Het zijn democratische staten, wat

wil zeggendatdepolitiekemachtsteuntopengelegi-

timeerdwordtdoorhet volkenniet, zoals voordien in

hetAncienRegime,voortkwamuitGoddelijkemissieof

uiteenstamboom.Hetprobleemisechter:hoedefinieer

jedandatvolk?Wiebehoortdaartoeenwieniet?Inde

traditievandeFranse revolutiestaathetvolkvoorhet

UniverseleVolk, voor de mensheid.Al wie zich wil on-

derwerpenaandeFransewettenendeFranserepubliek

kanFransmanworden.Die“bevrijding”wilNapoleonen

zijn leger uitdragen aan de rest van Europa. Natuurlijk

komtdaarverzettegen.Datverzetisveelaleenreactio-

nair,romantischverzet.ZoreageertdeDuitseromantiek:

neen,jewordtnietzomaargeborenalsuniverselemens,

je wordt geboren in een cultuur. Je wordt geworpen in

eentaal,ineenbijzondereheimat,endaarbenjeauto-

matischlidvan.Hetvolkisnietiedereen,hetvolkdatis

OnsVolk,datzijnWij,hetDuitseVolk,endatDuitseVolk

heeftzijneigenfolklore,zijneigentaal,zijneigencultuur,

zijn“Volksgeist”.

Dus aande ene kant heb je het universalismeen rati-

onalisme van de Franse verlichting, die een universeel

mensbeeldnaarvoorschuiftzonderonderscheidvantaal,

‘Cultuur maakt hoe langer hoe meer deel uit van de markteconomie.’


�0

ras,gender…Aandeanderekanthebjedeachttiende-eeuwse, Duitse romantische notie van Volksgeist, hetbelangdatgehechtwordt aandeafkomst vanmensenenparticulierecultuurkenmerken.Bijhetenehoorteendroit du sol, eenrechtsstaat gerichtopiedereenophetgrondgebied, zonder onderscheid. Bij het andere hoorteen droit du sang, een volksstaat die opkomt voor devolksgenotenoveralterwereld,ennietvoordeanderen.Indepraktijkhanterendemeestenatiesuiteindelijkeenmengvormvanbeidevisies,maarinallegevallenkrijgjeeensoortcultureledefinitievanhetvolk.Demanier,inbeidevisies,omervoortezorgendatindividuendeelgaanuitmakenvandenatie,istezorgenvooralgemenevolksopvoeding.Zorgvoorveralgemeendonderwijs,vooreenalgemenetaal,vooreenpersdiewerktmetpersvrij-heid,dieeenpubliekeopinie creëert, zorgvoorallerleimechanismen waardoor mensen kunnen toetreden totendeelnemenaancultuurenzototburgerschapgeleidworden.

Vlaanderendoetdathonderdjaarnadeanderen.NahetmislukteprojectvandeBelgischenatiestaatkrijg jedeVlaamsebeweging,detaalstrijddieeencultuurstrijdwordtentenslotteeenpolitiekebeweging.Deculturele autonomie van 1971 zit in dielijn.HetbeleidvandeeersteVlaamsemi-nister van Cultuur, Frans Van Mechelen,zelf een nogal overtuigde volksnationa-list, bestond er in cultuur, de Vlaamsecultuur,naardemensentebrengen.Hijzorgde ervoor dat er overal cultuurcen-trakwamen,zorgdevooreenbeleidvancultuurverspreiding,vantoeleidingenpu-bliekswerving.Deinhoudvandataanbodleek vanzelfsprekend. De grote theatersdiendenomhetrepertoiretespelen.Mensenwerdenin-geleidentoegeleidnaareengedeeldecultuur.Volksop-voedingdiendetotnatievorming.Denotiedatparticipa-tieaancultuurgemeenschapsvormingverwekt,stamtduseigenlijk uit die natie-idee. Het uitgangspunt daarbij isdatdecultuurdieverspreidwordtenwaaraanmensenparticiperentotopzekerehoogteeenhomogenecultuuris,decultuurvanheteigenvolk.

Endaarknelthetschoentje…Eric Corijn: Precies,hierkomjebijdevraaghoejenon-participatieaancultuurkaninterpreteren.Non-participa-tieisnietaltijdeentekenvanpassiviteit.Non-participatiekanookwijzenopweerstandtenopzichtevandieheer-sendecultuur.Hetkanwijzenophetfeitdathetcultureleaanbodonaangepastisalsreferentiekadervoorhetdage-lijkslevendatmensenleiden.Cultuurparticipatieisveelaleenzaakvanhogeropgeleidemensenmeteenzekerin-

komen,metanderewoordenvandenieuwemiddenklas-se.Datzijneffectievecultuurparticipanten.Cultuurpartici-patiemaaktdeeluitvanhunmodusvivendi.Maarzoalsvroegergeprobeerdwerdomdearbeidersnaardeoperatekrijgen,zoprobeertmennuomallochtonenvoorhetgangbarecultuuraanbodteinteresseren.Hierkomenwebijheeldeproblematiekvanhetcultureleveld:Vlaande-renismisschienweleenterritorium,heeftmisschienweleenaantalinstellingen,maariscultureelgesegmenteerdengefragmenteerd.DeVlaamseidentiteitendeVlaamsecultuurzijnmoeilijkteduiden,wezittenimmersineenmulticulturele samenleving.Endangaathetnietalleenoverdeverschillendecultuurgemeenschappenvanalloch-tonen,maarookoverdesterkculturelediversiteitbinnen‘heteigenvolk’.

Deoverheidgaaterbijhaaropdrachttotgemeenschaps-vormingvanuitdaterééngemeenschapisdiegevormdmoetworden.Maarmensennemendeelaanverschillendeculturen.Dieverschillendeculturenwerken indeeersteplaatsgemeenschappenvorming indehand.DeMarok-kaanse gemeenschap, bijvoorbeeld, maar ook de ge-meenschapvandehomo’senlesbiennes,ofhet‘folkwe-

reldje’,de‘Donnaluisteraars’,deSecondLife-gemeenschap…Inhetkadervanonsreflectieproces is het belangrijk dat on-derscheidtemakentussengemeenschapenerzijds, en samenleving anderzijds.Culturele gemeenschappen versterkende identiteit, het groepsgevoel. Ze zor-genvoorwatdeAmerikaansesocioloogRobertPutnamBonding noemt,zever-sterkendeinternebandtussenmensen.Maar ineenmulticultureleomgeving le-vert dat nog geen samenleving op. En

dussteltdevraagzichnaarverbindendeelementen,naarwatPutnamBridgingnoemt:interculturele,transcultureleelementen,algemeenmenselijkeverbandendiede“ver-plichtesolidariteit”kunnengronden.Omdaternietmeeréén cultuur is, moet de verplichte solidariteit de vormkrijgenvaneeninterculturelesolidariteit.

En dan heb je in Vlaanderen natuurlijk verschillendestandpunten. Jehebtéénmiljoenmensendiestemmenvooreenpuurnationalistischproject:assimilerenofop-rotten,onzecultuurofgeencultuur.Datzijnmensendiedemulticulturelerealiteitnietaanvaarden.Daarnaasthebjehetbeleiddatinfeiteoptweesporenzit.AandeenekantwilmenVlaanderenuitbouwenalseeneentaligge-bied,meteen zekere cultureleeigenheidenzovoort, entegelijkerkentmendeculturelediversiteitenhetfeitdatmenrekeningmoetenhoudenmeteenmulticultureleom-

geving.

‘Culturen werken in de eerste plaats gemeenschappen-vorming in de hand, in plaats van gemeenschaps-vorming.’


�1

Enhoezietdeoverheiddiemulticulturelesamenleving?

Eric Corijn: Menblijftcultuurnogaltijdzienalsietsmet

eenzekerewezenlijkheid,eenzekereessentie,eeniden-

titairekern.JehebtdandeVlaamsecultuurendeMarok-

kaansecultuurofdeTurksecultuur.Merkopdatdatal-

lemaalnamenvanlandenzijnendatmendusindieoude

nationalistischetraditieblijft.Demulticul-

turelesamenlevingzoudaninhoudendat

men zich afvraagt: ‘Welke interessante

stukjesvandeanderecultuurkunnenwe

indenationalecultuurovernemen?’Zoals

wevroegervandeItalianendespaghetti

hebbenovergenomenendatnudeelvan

deVlaamsecultuurisgeworden,kunnen

weonsnuafvragenofweookdecous-

cous indeVlaamsecultuuropnemenof

niet. Dat is die grote interculturele dia-

loogwaarmenhetoverheeft.Maardangaathetover

interculturele uitwisseling tussen gevestigde nationale

culturen.

Ik denk echter dat zich momenteel een veel grondiger

probleemstelt: in feitezijnergeenwezenlijkeculturen

meer.Wezittenindepostmoderniteit,ineencontextvan

segmentatie en fragmentatie, van individualisering. We

zitten in een proces van voortdurende vernieuwing en

versnelling.Jezoukunnenzeggendatwemomenteelin

eensoortculturelewerfleven,waareenaantalbouwste-

nenaanwezigzijnuitverschillendeoudeculturen,waar

nogeenpaardingenrechtopstaan,maarwaarveleele-

mentenverbrokkeldzijn.Indiewerfmoetenwemetzijn

alleneenmaatschappelijkverbandbijelkaarknutselen.

Vandaag kan je niet meer zeggen: dit is de heersende

traditie,dit isonserfgoeden indaterfgoed integreren

weelementenvandeanderenuiteindelijkdeanderzelf.

Integendeel,wezitten ineensituatievancultureleplu-

raliteit, waarbij geen enkele cultuur prevaleert. Wat we

moeten doen, is op zoek gaan naar de gemeenschap-

pelijkheiddaarin,naar eengedeelde cultuur.DeNeder-

landsefilosoofCliteurnoemtdatesperantocultuur.Elke

cultuurzaldanvanzijneigenheidmoetenopgeven,zich

moetenopenennaardeanderenerzaleenhybridecul-

tuur,eenmengvorm,geconstrueerdmoetenwordendie

kansprekenoverdeverschillenheen.Diehybridecultuur

zalallichtnietgebaseerdzijnopgedeeldetradities,want

er zijnmeerdere culturele tradities ener is er niet een

diehetprimaatkanopeisen.Die cultuur zalgebaseerd

moetenwordenopeengedeeldtoekomstbeeld,opeen

project,opeenlotsverbondenheid.

Een doelgroepenbeleid voeren is niet het aangewezen

antwoord?.

Eric Corijn: Hetisproblematischalseendoelgroepenbe-

leid de groep als een probleem en als behoevend be-

nadert en tot doel heeft die groep te laten opgaan in

demainstream.Doelgroepenwordenmeestal gestigma-

tiseerdvanuithuntekort:déarmen,dé

allochtonen,deongeschoolden…

Armenzijnnooitalleenmaararm.Enwat

deallochtonenbetreft:webestempelen

de vierde generatie nakomelingen van

gastarbeiders nog altijd als ‘van ergens

anders’. Doelgroepen zijn per definitie

andersdandemainstream,maarhet is

gevaarlijk als je dat anders zijn alleen

maar definieert als een deficit, als een

tekortdatweggewerktmoetworden.En

hetisnogergeralsindatprocesdemainstreamzelfniet

zou moeten veranderen, geen deficit zou vertonen. De

uitdagingbestaaterindemensentebetrekkenvanuiteen

gedeeldeervaring,zonderdatheneenidentificatiemet

eenanderegroepwordtopgedrongen.Endeuitdaging

voorcultuurbestaaterintetonendatelkegemeenschap

dingenheeftdiedeanderenietheeft,datelkegemeen-

schap zowel deficits als eigen competenties heeft en

vooraldatdegedeeldecultuuralleeneensamengestelde

cultuurkanzijn.

Engroeitdaaruitdenotiedatmensennietalleenmoeten

deelnemenaan,maarookmoetendeelhebbenaancul-

tuur?

Eric Corijn: Ja, de vertegenwoordiger van het kabinet

sprakvan‘mede-eigenaar’zijnvancultuur.Ikzoueerder

sprekenvan‘co-producentzijn’.Indatheleparticipatiede-

batismentotdevaststellinggekomendathetculturele

aanbod,vooraldoorprofessionelecultuurproducenten/ar-

tiestenuitdemiddenklassegemaakt,zelfzwaretekortko-

mingenheeft.Hetcultuurproducerendemilieuiszelfhele-

maalnietzomulticultureelalsdereëlesamenleving.Het

aanbod is daardoor niet voor alle doelgroepen gepast.

Jekuntgeenintegratieingedeeldecultuurvragenalsde

cultuurproductiezelfnietwordtgedeeld.Watvraagjeaan

deanderwanneer jezelfnietvoldoendebereidbent je

teopenenenzelfteveranderenomiedereeneenplaats

tegeven.Vanuithetparticipatiedebatisdandeideevan

de sociaalartistiekeprojectengekomen,projectenwaar-

bijhetaldannietmoeilijktebereikentoekomstigepu-

bliekalbetrokkenwordtbijhetmakenvanhetculturele

productzelf–hetwezeeenspektakel,beeldendekunst,

filmofwatdanook.Enjezietdatdatveelbeterwerkt.

Terwijldedominantecultuur–dekunstenaardieergens

ineenatelierzijndingdoetendaarnazietofermensen

‘Een nieuwe, hybride cultuur, zal niet gebaseerd zijn op een gedeelde traditie, maar op een gedeeld toekomstbeeld.’


��

opafkomen–slechtaangepastisvoorcultuurdistributie.

Je hebt bijvoorbeeld cultuurcentra met een hele goede

programmatie, waar voldoende volk op afkomt om het

budgetrondtekrijgen,maardeimpactdaarvanophet

vlak van participatie en gemeenschapsvorming is laag,

want het is een programmatie voor de liefhebbers, ze

heeftnietnoodzakelijkeffectophetdagelijkslevenvan

mensendieechtsamenmoetenlevenendiedaareven-

tueelmoeilijkhedenmeehebben.

Ensociaalartistiekeprojectenhebbenweleeneffectop

hetdagelijksleven?

Eric Corijn: Met sociaalartistieke projecten worden ont-

brekende artistieke vormen aangesproken, waarbij de

betrokkenenmeedeculturelereferentiepatronenvormge-

ven.Jekanervanuitgaandatsociaalartistiekeprojecten

enprocessendebetrokkenenaanspreken.Bijvoorbeeld:

indemediaofinhettheaterwordterzeldengewerktvan-

uitdeconditievandearmen.Mensendieprofessioneel

metkunstbezigzijn,hebbeneenloon.Diewetennietwat

armzijnis.Wiljearmenlatenmeespreken,dandienje

dieconditietebetrekkenindeartistiekeproductie.Ineen

sociaal-artistiekproject zal het theaterstukbijvoorbeeld

samenmetdebetrokkenengemaaktworden.Zo’nproject

scheptdemogelijkheidomniet-participantenaandecul-

turelescèneertoetebrengenomcultuuralsstem,alsex-

pressiemiddelmeeteproduceren.Alsdecultuurwerking

gemeenschapsvormend wil zijn, moet ze een culturele

diagnosemakenvandemaatschappijendaarculturele

productenvantendienstestellen.Datbetekentookdat

je een bepaald soort cultuurproducenten, een bepaald

soortartiestenofintellectuelennodighebtdieincontext

willenwerken,diehunwerkingwillenconfronterenmet

de complexe sociale realiteit. Maar uiteindelijk spreken

grotekunstenaarsaltijdinhuntijd.Huneigenagendais

altijdeenreflectieopdemaatschappelijkecontext.Indie

zinisgoedekunstookaltijdgemeenschapsvormend.

Hoe zou de specifieke opdracht tot gemeenschapsvor-

mingdanmoetenwordensamengevat?

Eric Corijn:Elkmensiseencultuurwezen,heefteenbe-

tekeniskadernodig.Samenlevenenvooralsamenwerken

metanderemensengebeurtookviagedeeldeinzichten.

Datzijndecultureleeigenschappenvangroepen,vange-

meenschappen,vansamenlevingsverbanden.Verschillen-

deculturelelagenkrijgenzoooksamenhang.Dagelijkse

cultuur, omgangsvormen en leefstijlen worden bewerkt

enweergegevenindecultureleproductie.Dieleverteen

basis voor culturele selectie, voor cultuurbeleid en uit-

eindelijkvoorhetvormenvaneengedeeldetraditie.En

die“identiteit”dientdanweeromdeinhoudenhetpro-

grammavan scholen,media, kerkenenandere cultuur-

spreiding tevoeden.Sindsdenegentiendeeeuwwordt

diecultuurcyclusopgebouwdalsdeelvandevormingvan

nationalegemeenschappen.Endat isnounet vandaag

nietlangerevident.Zoalsikalzei:deschalenvansamen-

levenveranderen,deveelheidvaninteractiesensociale

verbandenneemttoe,deinhoudvandebetekeniskaders

is wisselend... Kortom we leven in tijden van grondige

verbouwingvanhetsamenleven.Alleroutines,alleprak-

tijken, alle sectoren, alle vakgebieden worden in vraag

gesteld.Nietsisnogvanzelfsprekend.Endanmoetenwe

goednadenken, goedbeslissen, goedheroriënteren en

goedlegitimeren.Wemoetendusafstandnemenvande

geplogenheden,wemoeteneffectenvanwerkingencon-

troleren,wemoetenbeoogderesultatenuitdrukkelijkfor-

muleren.Datweeensolidairesamenlevingwillenlijkteen

gedeeldedoelstelling.Datcultuurdaarineenroltespelen

heeftbetwistniemand.Hoedatindenieuwewerelddan

inzijnwerkmoetgaanisonderwerpvanveelonderzoek

endiscussie.Eenbelangrijkmaatschappelijkdebat.

*OpgetekenddoorIsabelleRossaert


HOOFDSTUK �

��

Het culturele veld Eric Corijn & Stephanie Lemmens

In dit hoofdstuk gaan we na welke de karakteristieken zijn van het culturele veld, en hoe deze in verband gebracht

kunnen worden met gemeenschapsvorming. Wat kan de specifieke maatschappelijke rol van cultuur zijn? Hoe kan de

kwaliteit van gemeenschapsvormende projecten gedefinieerd worden? In welke mate moeten gemeenschapsvormende

processen topdown dan wel bottom up gestimuleerd worden? Wat is het bereik van het lokale cultuurveld en wat is het

belang van de onmiddellijke leefomgeving? Op basis daarvan formuleren we een aantal eerste conclusies en nieuwe

vraagstellingen.

Het cultuurwerkkanniet alsdeenige, zelfsniet alsde centrale actor gezienworden inhetproces vangemeen-

schapsvorming. De gemeenschapsvorming en vooral de solidariteitsbevorderende sociale vorming is in de eerste

plaatseenopdrachtvoorde ‘politiek’:voordepolitiekepartijenenerzijdsendeoverheidsinstellingenanderzijds.

Zijhebbenverantwoordelijkheidophetvlakvanburgerschapsvormingenhetpolitiserenvandesamenleving.Daar-

naast is gemeenschapsvorming ook een opdracht voor de “harde” maatschappelijke sectoren: de economie, de

tewerkstellingspolitiekenhaarmaatschappelijkehefbomen(deondernemers,desocialeorganisaties,hetonderwijs,

enz.).Zijbepalenimmersmeeinwelkemateeensamenlevingsociaalsamenhangenddanwelduaalengefragmen-

teerdwordt.

Derolvanhetcultuurwerk

Hetcultuurwerkopzijnbeurtismaatschappelijkbelangrijk,maarwerktnietinconditiesdiehetzelfindehandheeft.

Demaatschappijwordtimmersnietdoorhetcultureleveldgevormd.Cultuurspeeltongetwijfeldeenbelangrijkerol

doordegemeenschapuittebeeldenenteverbeelden.Dieverbeeldingverwijstechternaareenmaatschappelijke

realiteit, waar processen zoals vermarkting,

mondialiseringenindividualiseringnietaltijd

gemeenschapsvorming en solidariteit in de

handwerken. Indatgevalkandeculturele

bijdragejuistbestaaninhetduidenvanenkritischinzichtverwervenindieprocessenenzelfsinhetconstruerenvan

eentegencultuur.Omdegemeenschapdiemenvoorogenheeftoptebouwen,moetmenmisschienwelanderege-

meenschappenafbouwen…Ineendergelijkmoderniseringsprocesheeftcultuurvooraleendeconstruerendeennadien

eenconstruerenderol.Cultuurkankritischzijnenconfronteren.

Eeneersteopdrachtvoordecultuursectorzalerdanookinbestaaneendiagnosetestellenbetreffendedegemeen-

schapsvormingengemeenschapsafbouw.Diediagnosekanbijdragentotinzichtindeomstandighedendiezorgenvoor

gemeenschapsvormingen-afbouw,inderoldiedeanderemaatschappelijkeactorendaarinspelenenindenodenmet

betrekkingtottoeleiding,gemeenschappenvormingenmaatschappelijkevorming.Hetisbelangrijkdatwedediversi-

teitenverschillenindemaatschappijblijvenzien.Erissteedsnoodaaneenkritischereflectieenaandeconstructie

vandegemeenschap,wantiederegemeenschapopzichsluitookuit.Cultuurmoetdusookgemeenschappenkunnen

openbreken.Helaasisditdeconstructieveelementonsnogteweinigvertrouwd.Watdatbetreftisdespreidingvanhet

nationalismeinVlaanderenendezelfgenoegzaamheiddaarvanbeangstigend.Cultuurkaneenbelangrijkerolspelen

ineenemancipatieproceswaarbijmenloskomtvandergelijkenationalistischeideeën.

Cultuur moet ook gemeenschappen kunnen openbreken.


��

Gemeenschapsvormingversusmaatschappijvorming

Hetisuiterstbelangrijkdatdecultuursectordaarbijhetverschilduidttussengemeenschapsvormingenmaatschap-

pijvorming.Nogaltevaakwordenbeidealssynoniemengezien.Tochgaathetomtweeverschillendeprocessen.De

gemeenschapisgebaseerdopdatwatgemeenschappelijkis,demaatschappijwordtgeconstrueerdopbasisvanhet

overbruggenvanhetverschil.Hetgebrekaanonderscheidtussenbeidestoeltopeenmisverstanddatopallerleini-

veausblijftbestaan.ZowordtVlaanderendoorhetbeleidzelfdoorgaansbenaderdalseengemeenschapterwijlhet

eigenlijkomeenmaatschappijgaat.Datmisverstandopheffenbetekentmeteendatdeopdrachtvandecultuursector

herbekekenmoetworden.

Indejaren’60,debeginperiodevandecultuurcentra,legdehetcultuurbeleiddenadrukophetverspreidenvaneen

gemeenschappelijkecultuur.Deinhoudvandatgemeenschappelijkewerdalsevidentvoorgesteld.Vandaagiszoiets

nietmeervanzelf-

sprekend. Sinds

de multiculturali-

seringvandesa-

menlevingenhet

uiteenvallen van

desamenlevinginleefstijlen,bestaatdeuitdagingnietmeerinhetverspreidenvanééncultuur,maarinhetzoeken

naarhoedemaatschappijondanksdeverschillenkanwordensamengehoudenenwaarmengrenzenmoetenkan

afbakenen.Desamenlevingisvandaagveelmeereengeconstrueerdgegevengeworden.

De vraag is dan in welke mate die maatschappij cultureel moet worden opgeladen met een gemeenschappelijke

inhoud,meteen traditieof identiteit.De romantischebenaderingvandenatiestaat,meteensterke identiteitdie

gebaseerdisopde‘eigen’cultuur,isinhetlichtvandemondialiseringenmulticulturaliseringnietlangerhoudbaar.

Gemeenschappelijkheidgaatnietnoodzakelijkovergedeeldezijnsidentiteit.Degemeenschappelijkheidmoetnuveel-

eergezochtwordenineenmaatschappelijkprogrammadatduidelijkheidscheptoverdeverhoudingtussendiversiteit,

eigenheidenvrijheidenerzijdsensamenhanganderzijds.Datvergteengroterereflexiviteit.

Belangrijkdaarbijisdatditmaatschappelijkprogrammanietalleenrekeninghoudtmetdiegenendienualaanhet

maatschappelijk gebeuren participeren maar ook met diegenen die nu niet participeren. In de maatschappij van

vandaagisergeenaanbodvooriedereen.Vraagisofenhoewedieuitgeslotengroepkunnenintegreren.Daarbij

mogenwediegroepnietzomaaralseengemeenschapbenaderen.Wedoenditmaaraltevaak:deallochtonen,de

kansarmen...

Wekunnenstellendaterverschillendeniveau’szijnwaaropdecultuurwerkingzijnopdrachttotgemeenschapsvorming

kanenmoetopnemen:burgerschapsvorminginhetraamvaneen(solidaire)politiekesamenleving,culturelegemeen-

schapsvorminginhetraamvanverschillendecommunauteitenwaartoemenkanbehoren,interculturelevormingalsde

capaciteittotdialoogeninteractiemetdeander,kunstzinnigevormingalsparticulierdeelnemeraandesymbolische

samenleving...

Kwaliteitgaranderen

Indeeersteplaatsmoetcultureel-enartistiekwerkgerichtblijvenopdecreatievanreferenties,vanbetekeniska-

ders,diedelevenservaringenkunnenverbindenmetruimeremaatschappelijkeverbanden.Cultuur,opdezewijzebe-

schouwd,geeftmensenengemeenschappeneenstem.Eendergelijkecultuurproductiegebeurthetbesteindecontext

vaneenspecifiekesituatie,wijk,problematiek…Datiszekerhetgevalwanneerhetcreatieveprocesnieteigenisaan

Het maatschappelijk programma moet niet alleen rekening houdt met diegenen die nu al aan het maatschappelijk gebeuren participeren maar ook met diegenen die nu niet participeren.


��

oforganischverbondenismetdelevensstijlwaarvoormenhetreferentiekaderwilcreëren.Eenbelangrijkeopdracht

voorhetcultuurwerkbestaaterdaaromindeverschillendevormenvandagelijksleventedocumenterenendatte

confronterenmetdeindebestaandegemeenschapscultuurgebruiktereferenties.Hetresultaathiervaniseenkritische

cultuurproductievanbinnenuit,binnenbestaandegemeenschappen,eenkunstzinnigeconfrontatiemetdeheersende

canon.Opdezewijzekunnenookverschillendeculturenendeuitdrukkingendaarvanindestadscultuurenindecul-

tuurvandeplekwaarmensenwonenwordengeïntegreerd.

Eenbelangrijkewerkvormhierbijisdesociaalartistieke werking.Sociaalartistiekeprocessenlatentoedeelementen

vanbepaaldeculturen,leefstijleninvraagtestellen,teabstraherenenteintegrerenineenartistiekecanondiede

uitdrukkingzoumoetenzijnvandestadscultu(u)r(en)endeculturenvanleefgemeenschappen.

Iedersociaalartistiekofsociaal-cultureelwerkisimplicietofexplicietgebaseerdopeenbepaalddenkkader.Eender-

gelijkdenkkaderkannietlosvandecontextgeconstrueerdworden.Wateengoedsociaalartistiekofsociaal-cultureel

projectismoetgeëvalueerdwordenindecontextvandesubgemeenschapwaarophetprojectbetrekkingheeft.Het

isbelangrijkdaarbijgeregelddepraktijk–hoezietderealiteiteruitenwatdoenweconcreet–aandetheorie–wat

hebbenwemetonsprojectvoorogen?–tetoetsen.Gedurendehetheleprocesmoetdezetoetsingregelmatigterug-

gekoppeldworden.

Belangrijkbijsociaalartistiekeprocessenisdatdejuistekwaliteitscriteriagehanteerdworden.Juistomdatsociaalartis-

tiekeprojectendegeplogenhedenbinnencultuurgemeenschappeninvraagstellen,kunnenzenietzomaarklakkeloos

decriteriadiebinnendezegemeenschappengeldenhanteren.Ermoetendus‘externe’kwaliteitscriteriageformuleerd

worden.Dekwaliteitvansociaalartistiekeprocessenhangtondermeernauwsamenmetdekwaliteitvanparticipatie.

Kwalitatieveparticipatiehoudtmeer indandat iedereenaanhetwoordmagkomen.Ermoetooksprakezijnvan

competentieopbouw.Doorveralgemeende(ofveralgemeenbare)kwaliteitscriteriatehandhaven,kanookbinneneen

geslotencultuurgemeenschapdynamiekwordengebrachtenkunneneenaantalcompetentieswordenontwikkeld.

Het isviadie interessevoorexternecriteria,voorhetandereenuiteindelijkvoordeanderdateen intercultureel

platformkanwordenbetreden,datmenbuitendeeigenidentiteitentraditiesdeandertegemoetkantredenineen

interculturele productie.Eendergelijkplatformkanvervolgensaanleidinggeventot(tijdelijke)‘hybridegemeenschap-

pen’,m.a.w.culturelemengvormen,gemeenschappengevormddoor interculturele interacties…,waarineennieuwe

gemeenschappelijkheidvormkrijgt.Bijdergelijkeprojectenkanookduidelijkwordenhoeindividuenofkleinegroepen

inhundagelijks levenalnaargelangdeactiviteitbehorentotverschillendegemeenschappen.Dat iseenbasistot

“intergemeenschappelijkheid”(inBelgiëzoudatintercommunautairheten)ofmetanderewoordentot“samenleven

opbasisvanhetverschil”.Tenslotteisdatdedefinitievaneenmaatschappij,vaneenmoderne(zekerverstedelijkte)

samenleving.

Processenvangemeenschapsvorming:bottomupoftopdown?

Hoeziencultuurwerkershungemeenschapsvormenderol?Hoewillenzijtotgemeenschapkomenenwatzijndemoei-

lijkhedendiezijdaarbijondervinden?EenenanderkangeëxtrapoleerdwordenuitdestudiediehetCentrumvoor

ModelleringenSimulatie(EHSAL)in2003uitvoerdeinopdrachtvanCultuurLokaalendatresulteerdeindepublicatie

‘Veel leven in de brouwerij’.Inhetonderzoekwerddewerkingvancultuur-engemeenschapscentraonderdeloep

genomen.Eenvandeaspectendiedaarbijwerdbehandeldwasgemeenschapsvorming.Hieruitblijktdatdemeeste

centraeenvrijabstractevisieovergemeenschapsvorminghanterenendatzijgemeenschapsvormingdoorgaansvooral

zienalshetcreërenvannetwerkenenontmoetingsplaatsen.

Overhoehetcultuur-ofgemeenschapscentrumdaarineenrolmoetspelen,verschillendemeningen.Erzijncentradie


��

gemeenschapsvormingbenaderenalseenproduct,alsheteindresultaatvaneenaantalprocessen,enerzijncentradie

gemeenschapsvormingeerderalseenprocesmatiggebeurenziendanalseentebehalenresultaat.Binnendeeerste

categoriezijnercentradievindendatgemeenschapsvormingnietactiefbeïnvloedkanworden.Specifiekeactiesmet

hetoogopgemeenschapsvormingzoudeneenteartificieelengeforceerdkarakterhebben.Welkunnendenoodzake-

lijkerandvoorwaardenvoorgemeenschapsvorminggecreëerdworden.Eentweedegroepcultuur-engemeenschaps-

centrageloofter insterkemate indathunwerking–eengevarieerdcultureelaanbod,eensterkvormingsaanbod,

een goede toeleiding en inleiding, een

goede dienstenwerking…– op zich ge-

meenschapsvormendis.

Ookbijdecentradiegemeenschapsvor-

mingalseenproceszien,ziejeverschil-

lendevisiesenmethodieken.Enerzijdszijnerdecentradieeenklassiekewerkwijzehanteren.Zijhebbenvooraleen

receptieveenondersteunendeaanpaktenopzichtevanlokaleverenigingenenorganisaties.Dezecentraziengemeen-

schapsvormingalshet creërenvanontmoetingsmogelijkheden.Hetgaathieromeeneerder intuïtief verhaalover

lokaleensocialenetwerking.Dedynamiekgroeitvanonderuitenzehebbendaarineerdereenondersteunenderol.

Decentrameteen‘nieuweaanpak’werkenveeleerprojectmatig,doelgroepgerichtenlocatiegericht.Zijwilleninhou-

dennaardegemeenschapbrengen.Dezecentrahantereneenconceptuele/analytischeaanpakdiegerichtisophet

genererenvansocialeimpulsen.Erwordteendiagnosevandeomgevinggesteldendedynamiekwordttopdown

gestimuleerd.Centradiedezevisieovergemeenschapsvorminghuldigen,creërenvaakeenpersoneelsfunctieprecies

omaanditgemeenschapsvormendeluiktewerken.

Devraagofmengemeenschapsvormingeerdermoetzienalsietsdatvanonderuitmoetgroeienofjuistalsietsdat

vanbovenuitwordtgestimuleerd,isnieteenduidigtebeantwoorden.Brengjeeenproductienaareenbepaaldewijk

oflaatjeeerderbinnendiewijkeenproductietotstandkomen?Brengjeinhoudennaardemensenofschepjeeen

kaderwaarinmensenzelfietskunnenorganiseren,kunnenreageren?Hetonderscheidtussen‘vanonderuit’en‘van

bovenaf’isnietzoscherp.Gemeenschappenzijnhetresultaatvanmaatschappelijkeinteracties,enduszowelvan

processenbottomupalsvanprocessendietop-downgestuurdzijn.

Decontextwaarincultuurcentraengemeenschapscentrahungemeenschapsvormendetaakmoetenvervullenisniet

altijdevenvoordehandliggend.Decommercialiseringvandemedia,degroeivandeentertainmentsectorende

verhoogdecompetitiediedaarmeesamenhangt,zorgtookvooreenenormedrukopdeculturelesector.Ineensamen-

levingwaarincultuurmeerenmeeronderdeelgewordenisvandemarkteconomie,wordtcultuurwerkingsteedsmeer

alseenproductgezien.Voorhetpersoneelvandecultuurcentrabetekentdatdatzijvooralgoedeprogrammatorenen

productverkopersmoetenzijn,terwijlervoorgemeenschapsvormingnoodisaangoedeprocesbegeleiders.Wanneer

culturelecentraeenspecifiekepersoneelsfunctievoorgemeenschapsvormingcreëren,betekentdatvaakdatzeandere

takenmoetenafbouwen.Decentrazienzichvooreendubbeleensomstegenstrijdigeopdrachtgesteld.Enerzijds

moetenzezelfzienteoverleveninhetgrotecultureleaanbodenmoetenzedusdingendoendiesuccesvolzijn,die

vollezalentrekken.Anderzijdsmoetenzegemeenschapsvormingteweegbrengen,watnietnoodzakelijkpastinhet

marktdenken:vollezalengaranderennoggeenmaatschappelijkeffect.

Jezougemeenschapsvormingkunnendefiniërenintermenvanklantenbinding:hoegroterhetaantalmensendateen

bepaaldproductalsreferentiekadergaatzien,hoemeergemeenschapsvorming.Maartegelijkmoetdeculturelesector

steedskritischblijventenaanzienvandatreferentiekader,moetmendegemeenschapkunnendeconstrueren,moet

menopenblijvenstaanvoorendeconfrontatieblijvenaangaanmetanderereferentiekaders.

Cultuurcentra en openbare bibliotheken bedienen in sterke mate de eigen gemeente.


��

Hetbereikvanlokaalcultuurbeleid

Eenanderevraagdiezichsteltiswathetbereikisvandebeoogdegemeenschapsvorming.Hebbendegemeenschaps-

vormendeactiesdiewevoorogenhebbenbetrekkingopVlaanderen(enVlaandereninBelgiëen/ofEuropa?),hebben

zebetrekkingopgemeentenofopnogkleinereeenheden,ofmoetenwedenkenaantussenliggendeniveau’s?

Inhun‘Cultuuratlas van Vlaanderen’1onderscheidendeonderzoekers31cultuurregio’sinVlaanderen.Opbasisvande

databankvanDeTijd2selecteerdendeonderzoekerseenaantalgemeentendiecultureelalskerngemeentenkunnen

wordenbeschouwd.

Dezegemeentenhebbeneensterk cultureelaanboddatnietalleendeeigenbevolkingmaarookdeomliggende

regiobedient.Naasthetcultureelaanbodvandiegemeentenwerdgekekennaarhetbevolkingsaantal (belangrijk

omdepotentiëleinvloedvaneenge-

meenteopzijnomliggendegemeentes

tekunneninschatten),deafstandten

opzichtevananderegemeentenende

matevanparticipatie.Deonderzoekers

hanteerdeneenruimeomschrijvingvancultuuraanbod.Zijkekennietalleennaarhet‘hogere’cultuuraanbod,maar

ooknaaramateurkunst–theater-endansvoorstellingenenmuziek–inzowelgesubsidieerdealsniet-gesubsidieerde

huizeneninstellingen.

Rondelkvandekerngemeentenofclustersdaarvanwerdvervolgensderegiobeschrevenwaar80%vandebevolking

dieaanhetcultuuraanbodparticipeertwoont.Opdezewijzekonmendecultuurregio’safbakenen.

Uithetonderzoekblijktdatergroteregionaleverschillenbestaan inhetcultuuraanbod:sommigeregio’sbeschik-

kenovereenzeersterkaanbod,terwijlinandereregio’sditaanbodzwaktotonbestaandeis.Erbestaanookgrote

verschillenindeomvangvancultuurregio’s.Dezemoetenechtercorrectgeïnterpreteerdworden.Inregio’smeteen

dichtebevolkingsconcentratiezalhetgebiedwaar80%vanhetpubliekwoontkleinerzijndaninregio’smeteenlage

bevolkingsconcentratie.DaardoorlijkteencultuurregioalsdievanKortrijkinverhoudingveelgroterdanbijvoorbeeld

dievanAntwerpen.

Decultuurregio’skunnenoverlappeneninsommigeregio’szijndezeoverlappingenveelsterkerdaninandere.Een

belangrijkebevindinguithetonderzoekisdatmensenhetcultuuraanbodvooralindeeigenomgevingzoeken.Met

anderewoorden:hoeverdermenmoetgaanomeenbepaaldevoorstelling,film,tentoonstellingenzovoorttezien,hoe

kleinerdekansdatmenereffectiefnaartoegaat.DezebevindinggaatintegenhetwijdverspreidebeeldvanVlaan-

derenalsééngrotestadwaariederebewonervrijaanhetaanbodparticipeert,ongeachtdeafstand.Hetonderzoek

toontaandat80%vanhetpubliekzichnietverderdan30kmverplaatstomaaneenvoorstellingteparticiperen.

Welzijnerverschillennaargelangdekunstdisciplineenafhankelijkvandecultureleorganisatie/instelling.40%van

detoeschouwersvaneentheatervoorstellingkomtuitdeeigengemeente.Watmuziekendansbetreft,ligtditaantal

ietslager.Ookbioscopenhebbeneensterkebovenlokaleaantrekkingskracht.Cultuurcentraenopenbarebibliotheken

bedienendanweerinsterkematedeeigengemeente.Gezienhetvrijlokalebereik,besluitendeonderzoekersdatde

mogelijkhedenvancultuurcentraenbibliothekenomaangemeenschapsvormingtedoenzeergrootzijn.

Verschillentussenmensenophetvlakvancultuurparticipatiewordennietalleenbepaalddoordeafstand.Daarnaast

zijnerookeconomischeredenen,zoalsbijvoorbeelddeprijsvandetickets,eninhoudelijkecriteriazoals‘hoge’versus

‘lage’,populairecultuur.Ofmensenaancultuurparticiperenwordtverdermeebeïnvloeddoorbijvoorbeeldhunbe-

schikbarevrijetijd,hunvervoersmogelijkheden,hunwerksituatie,opleiding,vermoeidheidenzovoort.Cultuurdeelne-

mersenerzijdsenniet-participantenanderzijdsvormengeenhomogenegroepenerisduidelijkeenbepaaldesociale

voorstructurering.Tegelijkblijktdatmensendieineengemeentewonenmeteensterkcultureelaanbodeffectiefmeer

Het lokaal cultuurbeleid moet bruggen bouwen tussen bewoners op straatniveau en hen responsabiliseren.


1&2Lauwerysen,K.&Colpaert,J.(2004):Cultuurkijker.AtlaspodiumkunstenVlaanderen.Antwerpen,Uitg.DeBoeck,96pp.

��

participeren.Menkanzichdevraagstelleninwelkematehetcultureleaanbodvaneenstadeenbelangrijkefactoris

bijhetkiezenvaneenwoonplaats.

Opbasisvanditonderzoekkunneneenaantalbedenkingengeformuleerdwordentenaanzienvangemeenschaps-

vorming.

Teneerstekanmenzichafvragenofhetnietinteressanterzouzijnomdecultuurregioalsbasisvoorlokaalcultuurbe-

leidtenemen,inplaatsvandegemeente.Zouhetmetanderewoordennietinteressanterzijn31cultuurbeleidsplan-

nenoptestelleninplaatsvanvooriederegemeenteéén?Misschienmoetdanbinnendeze31regio’sooknogeen

rangordeaangebrachtwordeninverbandmethetrelatievebereikvandezecultuurregio’s.

Eenanderebedenkingisdatculturelepraktijkenengemeenschapsvormingnietnoodzakelijksamenvallen.Tenzijwe

ervanuitzoudengaandatregelmatigeparticipatieaanculturelepraktijkenenduseenregelmatigegedeeldeerva-

ringeenelementvangemeenschapsvormingzoudenzijn.Indatgevalisdefrequentievandecultuurparticipatieeen

belangrijkefactor.

Hetisnietomdatmensendoorgaansvooralindenabijeomgevingaancultuurparticipatiedoen,datdatietszegtover

dewijzewaaropzijgedeeldcultureelkapitaalopbouwen.Cultureelkapitaalisdeneerslagvancultureleervaringen

dieinminofmeerderemateculturelevaardighedenmeebrengen.Inhetstructurenvaneenreferentiekaderbetref-

fendegemeenschapsvormingisdaarenbovendeduurzaamheidvancultureleevenementenessentieel.Opeenlouter

‘gebricoleerde’,postmodernemanierkrijgjegeengemeenschap.Hetkomterdaaromopaandateengrootdeelvan

debevolkingopeengelijkaardigemaniermetgemeenschappelijkeculturelereferentiesomgaat.

Deonmiddellijkeleefomgeving

Uithetvoorgaandeblijktduidelijkhetbelangvannabijheid.Mensenvoelenzichbetrokkenbijdiezakendieinrelatie

staantothundagelijksleven.Vandaarookhetbelangvanwijkenvoorgemeenschapsvorming.

Tegelijklevenweechterintoenemendemateineenmondialenetwerkmaatschappij.Verliezenbuurtenenwijkenineen

dergelijkemaatschappijaanbelang?Sommigensprekeninverbandhiermeevan‘community lost’,degemeenschap

gaatverloren,anderenhebbenhetover‘community liberated’,deherwonnengemeenschap.Volgensdezelaatstevisie

hoeftmenbuurtnietzozeeralsbindmiddeltezien,maariszevooraleenplekwaarmensentotsocialecontactenkun-

nenkomen.Zokunnenbuurtenenwijkenookals‘stations’of‘brandpunten’gezienworden:zelatentoeombinnen

denetwerkmaatschappijnieuwebandentecreërenenbestaanderelatiesteversterken.Zokaneenstraatzorgenvoor

eenidentificatiemetdewoonomgeving,waaruitvervolgenssocialeactiekanvoortspruiten.Indatgevalisersprake

van‘community saved/liberated’,eenherwonnengemeenschap,maardanopstraatniveauinplaatsvanophetniveau

vandebuurtofgemeente.Dergelijkenetwerkingopbepaaldeplaatseneninbepaaldesituatiesvergroottevensde

slagkrachtvanindividueleorganisatiesenpersonen.

Hetlokaalcultuurbeleidmoetbruggenbouwentussenbewonersopstraatniveauenhenresponsabiliseren.Destraat

fungeertalsbrandpunt:jekomterveelenerzijngemeenschappelijkebelangen,problemenenpleziertjes.Eenvoor-

beeldhiervan ishetAntwerpse initiatiefOpsinjoren.Buurtbewonerskunnenfinanciëleen logistiekeondersteuning

vandestadkrijgenomeenstraatfeestteorganiseren.Eénkeerperjaarwordtdelentepoetsgeorganiseerd,waarbij

bewonerswordengestimuleerdomhunstraattekuisen.Opdatmomentkrijgenzeookgratisbloembakkenofbloe-

menmandjes,potgrondenbloemen…Hetprojectheefttotdoeldeleefbaarheidvandebuurtenteversterken,zowel

vanuitsociaaloogpuntalswatbetrefthetinerehoudenvandefysischeruimte.Debuurtbewonersgaanzichook

identificerenmetdebuurtenzichmeerbetrokkenvoelen.

Bijprojectenalsdezemoeteneenaantalkanttekeningengemaaktworden.

Eeneerstekanttekeningbetreftdeduurzaamheidervan,zowelintermenvaninclusievanallebewonersalsintermen

vandetermijnwaaropeendergelijkprojectinvloedheeft.Misschienkomtheteropaandateendergelijkprojecteen


�0

signaalgeeft,eenspoortrekt.Indatgevalmoetnietiedereenbijhetgeheletrajectbetrokkenwordenofblijven,zo-

langermaareenspoor,eengetuigenis,overblijft.

Eenanderekanttekeningbetreftdepositievandeniet-bewonersendebewonersdieverkiezennietdeeltenemen.

Hetrisicobestaatdatzijwordenbeschouwdalsdegezamenlijkevijand.Eenbuurtisgeenhomogenegemeenschap.

Vaakzijnhetgezinnenenindividuenuitdemiddenklassediezichopdergelijkeinitiatievenberoepen.Omechtge-

meenschapsvormendtewerkenmoetenerbruggengebouwdwordentussendeverschillendegemeenschappenineen

buurtmaarookmetanderegemeenschappendienietindezebuurtaanwezigzijn.Opdezemanierblijvenmensener

zichvanbewustdatdesamenlevingmeerisdanwatzichinhunwijkafspeelt.

Hetisvanbelangdaterbijdergelijkeinitiatievenaanprocesbegeleidingwordtgedaan.Goedeintermediairebegelei-

ders,goedeprojectbegeleidersspelendaarbijeenbelangrijkerol,onderandereomdatzijhetprojectkunnenopentrek-

kennaareenbovenlokaalniveau.

Bouwstenenenkritischereflecties

Uithetvoorgaandevalleneenaantalbouwsteneninzakegemeenschapsvormingafteleidenenkandevraagstelling

geherformuleerdworden.

1.Indeopdrachtdiedeoverheiddecultuursectorgeeft,wordt“gemeenschapsvorming”gezienalsdenoodzakelijke

basisvooreenaanvaardingenlegitimeringvandeverplichtesolidariteit.Hetgaaterdusomhetdraagvlakteverbre-

denvoordeactievewelvaartsstaat,eenbijdrageteleverentotmaatschappelijkevorming,desamenlevingsopbouw,

eeninhoudelijkenvormelijksociaalbindmiddelteversterkenenactiefburgerschapteverhogen.Dezedoelstelling

impliceertindehuidigecontextookeenombouwnaareenmeeractieveparticipatie(deelnemenéndeelhebben),

naareenverhogingvandemaatschappelijke“warmte”enimpliceerteenherdefiniëringvanderespectievelijkeverant-

woordelijkhedenvanoverheid,administratie,middenveldenbevolking.

2.Erbestaatvandaageenspanningsveldoverdevraagvanhoesterkeendergelijkegemeenschapsvormingcultureel

moetwordeningevuldmeteengemeenschappelijkeinhoud,meteentraditieofidentiteit.Dithangtsterksamenmet

hetmaatschappijbeelddatmenhanteert.Zoalsweeerderindithoofdstukzeiden:eenromantischeinvullingvaneen

sterkeidentiteitenbandtusseneigencultuur,natievormingenstaatsvormingisniet langerhoudbaar indetijden

waarinwenuleven,waarindewereldzichinonzeachtertuinbevindteneendiversiteitaanleefstijlenonsdagelijks

padkenmerkt.Gemeenschappelijkheidgaatdusnietnoodzakelijkovereengedeeldezijnsidentiteit,maarimpliceert

eenmaatschappelijkprogramma,eenverhoudingmetdiversiteit,eigenheidenvrijheidenerzijdsensamenhangander-

zijds.Bovenstaandeopdrachtdientdaaromvolgensverschillendefacettenteverlopen:burgerschapsvorminginhet

raamvaneen(solidaire)politiekesamenleving,culturelegemeenschapsvorminginhetraamvanverschillendegemeen-

schappenwaartoemenkanbehoren(endusverschillendeidentiteitendiemenkanopnemen),interculturelevorming

omdialoogeninteractiemetde‘ander’mogelijktemaken,kunstzinnigevormingmethetoogopdeelnameaande

symbolischesamenleving…Cultuurbeleidencultuurwerkhebbenopverschillendewijzedeelaandieopdrachten.

3.Hetinstandhoudenvaneensolidairesamenlevingeneenlegitimiteitvoordeverplichtesolidariteitisindeeerste

plaatseenopdrachtvoordeoverheidzelfenvoorde“harde”socialeeneconomische integratiemechanismen.Zij

levereneenmateriëlebasiszonderdewelkehetonmogelijkisde“verbeelding”ende“symbolisering”dieaanhet

cultuurwerkwordtgevraagdgeloofwaardigtemaken.Indiezinkandecultuurdeontbindendewerkingvandeheer-

sendemaatschappelijkeprocessenniettegengaanzondereenevenduidelijkeopdrachttotgemeenschapsvormingaan

deeconomie.Zondereendergelijkeconversiekandecultuursectornietandersdanleidentoteenkritischweerwerk

tegendeeventueeldominantesamenlevingsafbouw.


�1

4.Degemeenschapsvormendeopdrachtvoorhetcultureleveldkanalleenwordengedachtintermenvaneensamen-

werking,eenontwikkelingscoalitiemetandereactorenenpartners.Indatkadermoetookdeduurzaamheidvande

werkingwordengegarandeerd.Debetrokkenpartnerszijn(delenvan)deoverheid,(delenvan)decivielemaatschap-

pijen(delenvan)debevolking.Decivielemaatschappijbevatechternietalleenhetmaatschappelijkemiddenveld

gerichtophetalgemenebelang,maarooksocialebelangengroepenenzelfsorganisatiesuitsluitendgerichtopprivate

doelstellingen.Hierbijmoetdussteedswaakzaamwordentoegekekendatdesamenwerkingnietwordtgezienals

plaatsvervangendvoordegehelebevolkingofhetalgemenebelang.Cultureelenartistiekwerkzouhaarspecifieke

inbrengenmethodologiemoetenbepalenindergelijkecoalities.

5.Wie aan samenlevingsopbouwwil doenwordt geconfronteerdmetde vraagnaar afgrenzing en territorium.De

processenhebbeneensamenhangintijdenruimte,vertoneneengelaagdheid,roepenvragenopinzakehunduur-

zaamheid...Dewijzewaarophetbeleidnuisgeorganiseerdinzakewerkingenwerkterreinisnietaltijdaangepastof

afgestemd.Wekunnen‘lokaal’nietaltijdgelijkstellenmetgemeentelijk.Ermoetmeerinzichtverworvenwordeninde

relatietussendebeleidsterritoriaenerzijdsendeculturelepraktijkenvandebevolkinganderzijdsomzoeenrealisti-

scheschaalvan“lokalecultuur”teontwikkelen.Eenaantalzonesvanintensievecultureleinteractie,opbasiswaar-

vanookgemeenschapsvormendeprocessenkunnenwordenopgezetzoudenbeleidsmatigeterritoriamoetenkunnen

worden.Hetgaatdanomdegebiedenbedienddoorde13centrumstedenende31cultuurzonesuitdecultuuratlas.

Hetresultaatvandiesynthesekaneenintercommunalecultuurbeleidplanningopleverendievoldoendeschaalheeft

omopduurzamewijzedegemeenschapsvormingaantepakken.Hetlaagsteniveauvandegemeenschapsvorming

moetdanwordengezochtindenabijheidvandedirecteleefwereld(straat,wijk).Opdiewijzekaneengelaagdbeleid

ontwikkeldworden,vanophetniveauvandestaat(Vlaanderen,België,Europa)viaeenaantalzonesvanculturele

interactie(cultuurzonesrondcentrumsteden)totdedirecteleefomgeving.

6.Eencentralekwestieisdeorganisatievanendetoegangtotdepubliekeruimte.Zemoetwordengevrijwaardvan

privatiseringenbureaucratisering.Zemoetopen,dynamischentoegankelijkblijven.Zemoetvoldoendenabijheid

vertonen.Deorganisatievandeopenbaarheidiseenvoorwaardelijkaspectvandegemeenschapsvorming.

7.Dergelijkeordeningkaneenbasiszijnvoorhet(lokaal)cultuurbeleidenvooreennetwerkvancultureleinstellingen

dieinstaanvooreencultureelprogramma.

8.Hetcultureleenartistiekewerkzelfmoetdangedachtwordenvanuitprojectenenactorendie–eenmaalinhetraam

vaneenalgemeenbeleidstraject–huneigenspecifiekeenzelfstandigewerkvormen,partnerschappenenperspectieven

inbrengen.Verderinditwerkboekleesjewelkekwaliteitenenmethodendeverschillendewerkvormendaartoekunnen

bijdragen.Ditleidtvoorlopigtotvolgendeaandachtspuntenvooreenpraktischebeleidsvoorbereiding:

a)Watmoetwordenverstaanonder“lokale politieke samenleving”?Opditvlakmoetendeterritoriavannuttigege-

meenschapsvormingwordenafgebakend:voldoendecomplexomaansamenlevingsopbouwtedoen,aangepastaan

dehedendaagsewereldenvoldoendenabijomdagelijksebetrokkenheidtekunnenmobiliseren.Dieafbakeningmoet

overeenkomenmeteenbepaalderuimteenbetrekkinghebbenopeenmogelijkoverlegplatform.Hetkomteropaanop

basisvanempirischonderzoekde“ruimtevanhetdagelijkseleven”inVlaanderenvasttestellen.Datzalwaarschijnlijk

devormaannemenvanstedelijkekernenenhunstadsgewestelijkbereikmetdaarinenkelesociaal-culturelepolen.Het

ontwikkelenvaneenstrategischevisievoordergelijke“lokaliteiten”vergta)eenmaatschappelijkediagnosegericht

opdesocialebandenb)eenoverlegplatformmetdebelangrijkstemaatschappelijkeactoreninderegio.Datkan

aanleidinggeventoteen(gedeelde)visiebetreffendesamenlevingsopbouwengemeenschapsvormingindatgebied.

De(transversale)verantwoordelijkheidvoorditregisterligtduidelijkbijdeoverheidendepolitiek.


��

b) In een dergelijk raamwerk kan een gelokaliseerd cultuurbeleid worden uitgetekend. Daarin moeten cultuurbe-

leidsplannenencultureleinstellingenderuggengraatvormenvaneenlokalewerking.Ookhierkaneenvisieworden

ontwikkeldeneenactorennetwerkwordengevormdvanuitdevraagstelling“welkeisdespecifiekebijdragediehet

cultuurwerkkanenmoetleverentotdehogerontwikkeldevisieopsamenlevingsopbouw”.Vanuitdeeigenheiden

zelfstandigheidvandewerkvormkandaneenstrategischevisiewordenuitgewerktopdeverschillendeniveausgaan-

devanmaatschappelijkekritiek,burgerschapsvorming,gemeenschappenvorming,intercultureledialoog,kunstzinnige

vorming,doelgroepenbeleid,enz.Dergelijkevisiemoetbeantwoordenaandespecifiekerolenbijdragevancultuur

enkunstaaneenmaatschappelijkproject.Vandaaruitkaneenprogrammawordenontwikkelddatgarantmoetstaan

voordeduurzaamheid.

c)Vanuitdergelijklokaalcultuurbeleidenprogrammakunnenactoren en projectenwordenaangetrokkendieduide-

lijkzijnomschreveninwerkvormen,doelstellingenentiming.Zezullenmeestalgedeeldwordenenzichrichtenop

éénaspectvanhetprocesvangemeenschapsvorming.Hetisnuttigdekenmerkenvaneengoedprojectverderte

onderzoekennaarorganisatieenplanning,naarprocessturing,naarkwaliteitsbewaking,naarcreatieveinbreng,naar

verhoudingprofessionelen-vrijwilligersofproducenten-consumenten...Indatverbandkunnendebijzonderheden

vanbepaaldewerkvormenwordennagegaan.

d)Tenslotte iserhetniveau van de terugkoppeling.Daarinkunnendeprocesmatigeendestructureleelementen

wordenonderscheiden.Hoeverhoudenzichdeverschillenderegisters:hetmaatschappelijkeprojectvansamenlevings-

opbouw,dewerkingvanhetcultureleveldendediverseparticuliereprojecten?Watiseenaangepastebeleidsvoering

omdezeregistersopelkaaraftestemmen?Endannatuurlijkookeenkritischedoorlichtinginfunctievandevraag:

isdehuidigestructureringvanhetwerkvelddeelvandeoplossingofdeelvanhetprobleem?Watisdeverhouding

tussensterkeenzwakkeactoreninhetveld?Moethetsociaal-cultureleeffectvancultuurbeleidencultuursectorinde

bredezinooknieteensvanuitdievraagwordenbekeken?

Op basis van deze agenda kan worden nagegaan welke bijdrage verschillende sectoren en werkvormen kunnen

leveren.

HOOFDSTUK �

��


De ruggengraat van het lokaal cultuurbeleid Eric Corijn & Stephanie Lemmens

In dit hoofdstuk behandelen we de functies en instellingen die de ruggengraat vormen bij de voorbereiding en uitvoering

van het lokale cultuurbeleid: de cultuurbeleidscoördinator, het cultuur- of gemeenschapscentrum en de bibliotheek. We

overlopen de nieuwe uitdagingen die de gemeenschapsvormende opdracht voor deze spelers met zich meebrengt en

gaan dieper in op enkele bouwstenen tot gemeenschapsvorming.

Nieuwe uitdagingen voor de lokale cultuurpraktijkOmeengemeenschaptekunnenvormen,omgemeenschappelijkheidtecreëren,moetereenzekerematevaninter-

actiezijn.Eengemeenschapkanhetbestewordengevormdophetniveauvandeonmiddellijkeleefomgevingvan

mensen,daarwaarzedagelijksmetelkaaromgaan.Hetligtdusvoordehanddatgemeenschapsvormingvooraleen

opdrachtwordtvoorlokaleactoren.Hetbevorderenvandesocialesamenhangiseendoelstellingvanhetlokalebe-

leid,ookenzekervanhetcultuurbeleid,endusstaathetopdeagendavanplaatselijkespelerszoalsdecultuur-of

gemeenschapcentraendebibliotheken.Hetlokalecultuurbeleidheeftdaarnaastnoganderebelangrijkeopdrachten

zoalscultuurparticipatieencultuurspreiding. Degrenstussendezeverschillendeopdrachtenissomsergdun.Bijcul-

tuurparticipatieencultuurspreidinggaathetermeeromdathetbestaandeaanbodbijveelmensenwordtgebracht.

Eencultuurpasgevenaandoelgroepenzoalssenioren,jeugd,allochtonenofgehandicapteniseenactiedieeerder

onderdenoemercultuurparticipatiethuishoort(weliswaarmeteengemeenschapsvormendelement),danonderge-

meenschapsvorming.Bijditlaatsteligthetaccentopdesocialeimpactenvertrektdeopdrachtvaneenmaatschap-

pelijkediagnose.

Datgemeenschapsvormingeencentraleopdrachtisvoorhetlokaalcultuurbeleidvertaaltzichondermeerinde1-euro

subsidies.Hetlokalecultuurbeleidkantoteind2007beschikkenovereeneuroperpersoonbestemdvoorvernieu-

wendeinitiatieven,waarbijgemeenschapsvormingeenbelangrijkeplaatsinneemt.Inhetnieuwevoorsteltotdecreet

wordtdie1-eurosubsidie,vanaf2008,zelfsexclusiefaangemeenschapsvormendeinitiatieventoegekend.Datinhet

decreet2001dezemiddelenookbesteedmochtenwordenaandomeinenalseducatieencultuurcompetentie,cul-

tuurspreidingnaardoelgroepen,geografischecultuurspreidingenactieveenpassieveparticipatie,wijsternogmaals

opdatgemeenschapsvormingzeersterkverwevenismetdeanderebeleidsdoelstellingen.Initiatievenopgezetrond

cultuurspreiding,participatie,cultuurcompetentieofvaakookerfgoedbevattenvaakeengemeenschapsvormendele-

ment.Initiatievendievanuiteengemeenschapsvormendoogpuntwordengestart,gebeurendanweergeregeldviade

invullingvanéénvandeandereopdrachten.Gemeenschapsvormingkanookinspirerendwerkenvooreneennieuwe

invullinggevenaancultuurparticipatie,vorming,publieksverbredingen-werking,productieenspreidinggeschoeidop

eenlokaleleest….“Het verankert ons centrum in onze omgeving. We worden een centrum met meerdere gezichten.”

(SofieVandaele,CCEvergem)

Tot op heden lag de kern van gemeenschapsvormende initiatieven vooral bij het betrekken van zoveel mogelijk

mensen.Daarbijwerdindeeersteplaatsgewerktaanpublieksverbreding.Dezegemeenschapsvormendeinitiatieven

werdenvaakingevuldalscombinatie-initiatievenwaarbijverschillendecultureleenanderevrijetijdselementenwerden

bijeengebrachtendiegerichtwarenopmeerderedoelgroepen.Hetdoelvandergelijkeinitiatievenwasinhoofdzaak

betrokkenheidenparticipatiecreërenbijdelokalebewoners,doorhenopeenlaagdrempeligemaniermetcultuurin

contacttebrengen.

��


Intussenzienwedatereenaantalnieuweaccentengelegdworden.Teneerstewordthetbegrip‘cultuur’steedsmeer

inhaarruimebetekenisgehanteerd.Erwordtsoepeleromgegaanmetdezogenaamdescheidingtussenhogeenlage

cultuurenerkomteennieuweinvullingvandenotie‘kwaliteit’.Zogaatmenindegemeenschapsvormendepraktijk

vaakopzoeknaarverbandenmetspecifiekekenmerkenoftraditiesvaneengemeente.Anderetendensenindeprak-

tijkzijnondermeereengrotereaandachtvoordeinbrengvanamateurkunstenensterkerebandenmetheterfgoed.

Doormiddelvanheterfgoedwordentraditiesenidentiteit(en)vandestadofgemeentealsmobiliserendelement

gebruikt.Waardetraditiesnietgedeeldwordendoorallebestaandegemeenschappen,zalhetaccentdanweermeer

moetenliggenopeengedeeldtoekomstproject,oplotsverbondenheid.Tenslotteiserookweermeeraandachtvoor

cultuurals‘feest’.

Eenbreder cultuurbegrip vereistookdatdemethodiekenherdacht enverruimdworden.Gemeenschapsvormende

initiatievenkrijgenvaakdevormvanprojectwerking,methetaccentopprocesbegeleiding.Zegebruikenkennisuitde

sociaalartistiekewerking.Vaakzijnhetinitiatievenwaarbijmenbuitendemurenvandeklassiekeinstellingentreedt,

meestalinsamenwerkingmetandereactorenzoalshetOCMW(kansarmen,gehandicapten),dienstencentra(senioren),

depreventiedienst of specifieke spelers: instellingengehandicaptenzorg, asielcentra, buurtopbouwwerk…Viadeze

samenwerkingwordendeculturelediversiteitendeverschillendebandenvandelokalegemeenschapmetdewereld

duidelijk.Datverruimtdeblik.

Dezenieuwemethodiekenbetekenenookdatdecompetentiesendesamenstellingvanhetpersoneelherbekeken

moetenworden.Naastprogrammatorenenpubliekswerkersmoetenerooknetwerkmakelaars,diversiteitsmedewer-

kers,coaches,projectmanagersenz.zijn.

Bijgemeenschapsvormingligthetresultaatvandecultuurwerkingenigszinsbuitendecultuurzelfenzekerbuitende

cultureleinstelling.Hetisnietlangervoldoendedaterpubliekindezaalzit,dat“dewinkeldraait”.Hetsamenleven

zelfmoetdoorhetcultuurwerkwordenberoerd.Daarommoetelkegemeenschapsvormendepraktijksteunenopeen

goedekennisvande omgeving.Ondermeermoetmenwetenwelkederelevantegemeenschappen,culturenensub-

culturenerzijn;ofdezevoldoendegedocumenteerdworden,voldoendezichtbaarzijn.

Niet alle groepen mensen komen in de traditionele culturele scène aan bod. De uitdaging bestaat erin om al die verschillende groepen gelijkwaardig te behandelen en te zorgen dat ze elk hun cultuur op een kwaliteitsvolle manier kunnen delen met anderen.

Nietallegroepenmensenkomenimmersindetraditioneleculturelescèneaanbod.

Bijgemeenschapsvormingzalhetjuistdeuitdagingzijnomaldieverschillendegroepengelijkwaardigtebehandelen

entezorgendatzeelkhuncultuuraanbodkunnenlatenkomenenopeenkwaliteitsvollemanierkunnendelenmet

anderen.Elkegroepmoetdekanskrijgende eigen gemeenschappelijkheid,deinterneband,teontwikkelenente

versterken.Maarelkegroepmoetookomgaanmetverschillenindesamenlevingenbeseffendatvandaaggeenenkele

gemeenschapopzichvoldoendegrondgeeftvooreensamenleving.De anderisnoodzakelijkaanwezig.

Opdatmenindieander,enindienscultureelreferentiekadergeïnteresseerdzouzijn ishetbelangrijkdatookbij

laagdrempeligeinitiatievendekwaliteitwordtbewaakt.Cultuurwerkersmoetenopzoekgaannaarmanierenomhet

kafvanhetkorentescheidenindeveelheidvanzakendiewordenaangeboden.Ditkancompenserenvoorhetfeit

daterbinnendegemeenschappenminderautoriteitenzijndieaangevenwatgoedisenwatniet.

��


Lokalepolitiekecontext

Vanbasisbelangvooreengoedegemeenschapsvormendewerkingisdatereengoedepolitiekecontextisenvooral

datmendiegoedbegrijptenerrekeningmeehoudt.Welkevisiehuldigendeburgemeesterenschepenenenwat

isdeselectievanproblemendiedaaruitvoortvloeit?Gemeenschapsvormendeprojectenmoetenpassenbinneneen

algemeenmaatschappelijkproject.Mendientdaarbijookrekeningtehoudenmetandereactoren(commerciële...)die

eeninvloedhebbenophetsamenleven.Eendiagnosevandecontextzorgtervoordatcultuurwerkersgemotiveerd

wordenenhunverantwoordelijkheidnemen.Opbasisvandediagnosekiezenzijpositieindesamenleving,tussen

andereactoren.Datwilallerminstzeggendatzijkritischeprojectenmoetenuitsluiten,integendeel.

Opvoorwaardedatereengoedepolitiekecontextaanwezigis,kanheteenmeerwaardevormenwanneerdeverant-

woordelijkheidvoorgemeenschapsvormingnietbijéénpersoonofactorligt,maargedecentraliseerdwordt.Zokan

samenwerkingenuitwisselingtussenverschillendedienstenenpubliekedomeinenwordengestimuleerd.

Depolitiekevisieisookeenbepalendefactorinhetcreërenvannieuwefuncties.InhetcultuurcentrumvanEvergem

bijvoorbeeldwerdeencultuurfunctionarisgemeenschapsvormingaangeworvendankzijdepolitiekewilomindeka-

naaldorpen,diesteedsmeeringeslotengerakendoorindustriegebied,nieuwesocialeimpulsentegeven.

Omgevingsanalyseengemeenschappeninkaartgebracht

Eenaantalcentra,stedenengemeentenhebbenbijdeaanvangvanhungemeenschapsvormendewerkingeenSWOT-

analysegemaaktvanhunomgeving.Eendergelijkeanalysekijktnaardesterkepunten(Strenghts),zwakkeplekken

(Weaknesses),kansen(Opportunities)enbedreigingen(Threats)ineenbepaaldesituatie.Nogteweiniglokalecul-

tuurwerkersenbeleidsmakersvertrekkenechtervaneenduidelijkediagnose.Inhetbeleidenindepraktijkwordtnog

vaakonvoldoendebelanggehechtaanhetinkaartbrengenvandeomgeving.Nochtansishetessentieeldatmenzich

afvraagtwaarommenineenbepaaldefunctiezit,watmendaardoetenwatmenereffectiefverondersteldwordtte

doen.Durvennadenken,inplaatsvanzomaarietstebeginnen,maaktookdeeluitvandeopdracht.

Bijhetopmakenvancultuurbeleidsplannenmoetderuimeresociaal-cultureleengeografischecontextinkaartgebracht

worden.Daarbijmoetmenrekeninghoudenmethetfeitdatdenabijeomgevingonderinvloedstaatvanderuimere

wereld.Hetisbelangrijktebeseffendatdeomgevingmeerinhoudtdandeeigengemeente.Menmoetzichtelkens

ookafvragenwelkemensen–bewoners,anderemensendiedezelfderuimtegebruiken–menwilbereikenenwelke

meneffectiefbereikt.

Gemeenschapsvormendeprojectenspelenzichvaakafophetniveauvande wijkendusmoetdezegoedomschreven

worden.Datisnietaltijdvanzelfsprekend,zekernietwanneermenintersectoraalwilwerken.Nietzeldenverschillen

administratievesectorenvanreëleleefomgevingen.Wijkenhebbenbovendieneendynamischenveranderlijkkarakter.

Eenstructureleingreep(vb.ophetvlakvanruimtelijkeordening)kandeidentiteiten/ofgeografievaneenwijksterk

wijzigen.Misschienmoetdaaromeenwijkeerdervanuithaarmogelijkhedendanopbasisvanhaarhuidigerealiteit

wordenbeschreven.Debasisvraagomtotdeomschrijvingvaneenwijktekomenisdan:‘draagtditstukjestad/ge-

meentekarakteristiekeninzichwaardoorhetzichalseenpotentiële,imaginairewijklaatomschrijven?’.

Naastcontextanalysemoetendelokalecultuurwerkersookaanscenarioplanningdoen.Wijkenzijnimmersonderhevig

aanveranderingen,opkorteoflangetermijn.Gemeenschapsvormendeprojectenkunnenzorgenvooreenverhaalvan

deplek.Deplekwaarmeejejeidentificeert,verbindtofjuistniet.Datmoeteenopenverhaalzijn,meteensterkecon-

tinuïteit,meteenactueleofhistorischeinsteek.Eenverhaaldatdoorallebetrokkenensamenwordtopgetekend.‘De

Brugse Poort vertelt’, hetvertelfestivalvandebuurtbibliotheekBrugsePoortinGent,ishiervaneenmooivoorbeeld.

Meerdantwintigorganisatiesindewijk,descholen,hetbuurtwerk,desociaal-artistiekewerkingDeViezeGastenen

talvanbuurtbewonerszettenhunschoudersmeeonderditproject.Mensenkregendekansomelkaarhunverhalen

tevertellen,omervaringentedelen.

��


Depubliekeruimte

Erwordtinhetlokaalcultuurbeleidsteedsmeernagedachtoverdepubliekeruimte.Cultuurmoetindecontextvan

gemeenschapsvormingmeedesfeervandestadbepalen.Deuitdagingbestaaterdannietinnogmeervoorstellingen

teprogrammeren,maarwelprojectenteorganiserenmetdebewonersindestratenenbuurten.

Ingrijpenindefysischeruimteisnietevident.Mendientaltijdrekeningtehoudenmettalvancontrasterendebelan-

gen:economische,culturele,sociale...Belangenwaaraanvaakookeenhiërarchischeordeningwordttoegekend,dieal

dannietdehiërarchiebinnendeoverheidsinstellingenweerspiegelt.ZokandedienstRuimtelijkOrdeninginsommige

stedenverregaandebeslissingennemenzonderdaarbijrekeningtemoetenhoudenmetdesociaal-culturelecontext

vaneenplek.Hetisdanmaardevraaghoeveeltijdenenergiecultuurwerkerskunnenenmoetenstoppeninhetbe-

invloedenvandergelijkebeslissingsprocessen.Ookcultuurbeleidscoördinatorenmoetensteedsdiebalansopmaken.

Eenvoorbeeldvanhoecultuurmetdepubliekeruimteaandeslagkangaanenverbindingentussenverschillende

dienstenkancreëren,vindenwe inhetGenkseproject ‘Overleven inGenk.be’.Voorditprojectwerdeenwebsite

gecreëerd,zodatookdevirtuelepubliekeruimtewordtaangesproken.“De nadruk hier ligt op wat gemeenschap-

pelijk is in Genk. Genk is een stad van vele, zichtbare verschillen. Deze verschillen verhinderen echter niet dat er een

gemeenschappelijkheid in de zingeving ontstaat. Het collectief betekenisfonds wil deze ‘gemeenschappelijkheid in

het verschil’ tonen en duiden. Juist door te kijken naar verschillen leert men ook hoe gemeenschappelijk sommige

dingen zijn. Illustraties van activiteiten binnen dit project zijn het verzamelen van Genkse liedjes en kinderliedjes (in

samenwerking met de regionale TV), de ontwikkeling van het nieuwe tijdschrift Aroma waarin zowel de cultuurraad

als de integratieraad betrokken zijn, etc.”

Nieuwemethodieken

Hetligtindelijnvanvernieuwdeenverruimdevisiesoverdepraktijkvanhetlokaalcultuurbeleiddatookdemetho-

diekenwordenverruimdenherdacht.Zowordterveelaandachtgeschonkenaanprojectmatigwerkenenwinnenook

sociaalartistiekeinitiatievenaanbelang.Daarbijkunnenverschillendemanierenvanwerkenmetelkaargecombineerd

worden.DeontwikkelingdieplaatsgreepinCCBerchemkanditillustreren.Ditcultuurcentrumwerktein’97en’98

tweesporenuit:eenartistiekeneenbuurtgerichtspoor.Hoedezetweezichtotelkaarverhieldenwerdovergelaten

aanongeplandespontaneontwikkelingen.Na ruim twee jaar staptehet cultuurcentrumechteraf vandeze twee

naastelkaarlopendewerkingenenwerdergezochtnaarprojectendiebeidesporenkondencombineren.Eeneerste

projectwerdgeorganiseerdnaaraanleidingvanhet‘VanDijck’-jaarinAntwerpen(1999).Foto’senportrettenvande

Berchemsebuurtbewonerswerdenverzameldententoongesteld.Eenanderprojectbehelsdedesamenwerkingmet

deMarokkaanseorganisatie‘Moussemvzw’.Hetresultaathiervaniso.a.‘NachtenvandeRamadan’enhet‘Moussem

festival’.“Deze samenwerking heeft geleid tot het structureren van de vereniging Moussem, die nu ook officiële erken-

ning geniet. Hun aanwezigheid in het cultuurcentrum wordt nog steeds gegarandeerd.” (GunterLots,CCBerchem)

Ookvernieuwendisdatersteedsmeerinitiatievenwordengeorganiseerdbuitendemurenvandeklassiekeinstel-

lingen.Mengaatdaarbijopzoeknaarbijzondere locaties,nietevidentehuizen (buurthuizen,scholen, rusthuizen,

dienstencentra)enminderevidentewijken.Opdiemanierwordtookdepubliekeruimtemeerinbeeldgebracht.Bij

dergelijkeprojectenspeeltdekleinschaligheideenbelangrijkerol.Doortewerkenmetwijkenenbuurtenkunnendeze

plekkeneen‘interface’wordenvanwaaruitlinkenkunnenwordengelegdnaarhetlokalebeleid.Dezewerkwijzeblijkt

overigensvaakeenbronvanvernieuwingvoorzoweldedeelnemersalsdekunstenaarzelf.

��


Door te werken met wijken en buurten kunnen deze plekken een ‘inter-face’ worden, van waaruit linken kunnen worden gelegd naar het lokale beleid.

Bijgemeenschapsvormendeprojectenkiestmetookvoorthema’sdieverbinden.Vaakgaatheterom‘cultuur’opnieuw

eenplektegevenenopnieuwontmoetingmogelijkmaken.Bijeenomgevingsgerichtewerkinggaatmeneffectiefaan

deslagmetdieomgeving,menverdieptzichindecontext,geeftaandachtaanenerkentdeplaatselijkecultuuren

deleef-enbelevingswereldvandeinwoners.Ditbetekentookopzoekgaannaarmanierenwaaropjeincontactkan

tredenmeteendorp,metzijninwonersenverenigingen,enhoejedezeopelkaarkanbetrekkendoornetwerkente

vormen.

Doorprocesmatigmeteenomgevingaandeslagtegaan,kanjevoordeinwonerskansentotactieveparticipatiecre-

eren.Eendergelijkeactieveparticipatiewordtgezienalseenvoorwaardevoorgemeenschapsvorming.Bijgevolgmoet

jeerreedsvanbijdestartvaneenprojectovernadenkenhoejemensenbijhetartistiekengemeenschapsvormend

procesbetrekt.Gebeurtdatniet,danriskeerjedateenprojectnietgedragenwordtdoordeomgeving.Diegedragen-

heidenbetrokkenheidwordenondermeergecreëerddoortussentijdseinteractievetoonmomentenofvoorstellingen

oplocatietegeven.Ofookdoorvormingbinneneenprojectteintegreren,amateurkunstentebetrekken,geenkant-en

klaretheaterteksttegevenmaareentekstdieontstaatdoorheenrondetafelgesprekkenendiepte-interviews,eenhuis

tehurenomvoelingtekrijgenmetdeomgeving…

Indekeuzevanlocatiesvoorsociaalartistiekeprojectenkunnenbekendeplekkenvoordeparticipanteneenzekere

geruststellingbetekenen.Anderzijdskanhetvoorbuurtbewonersookeenuitdagingzijnomietsterealiserenopeen

voorhenonbekendeplek,zoalshetpodiumvanhetcultuurcentrum.Voordetoeschouwerskanhetdanweerjuist

confronterendenverrassendzijnommeegenomentewordennaarplekkendievoorhenonbekendterrein,maarde

deelnemersvertrouwdeplaatsenzijn.

Gemeenschapsvormendeprojectenmoetengezienwordenalseenkans:“Een kans om te experimenteren met metho-

dieken waarmee we onze opdrachten als cultuurcentrum anders kunnen invullen en die tegelijkertijd het cultuurcen-

trum en de omgeving dichter bij elkaar kunnen brengen. De voorbije twee jaar zijn een verkenning en een zoektocht

geweest naar hoe we vanuit onze werking ‘gemeenschapsvorming’ kunnen stimuleren of het sociaal-maatschappelijk

weefsel kunnen dynamiseren. Het is een boeiende ontdekkingstocht en een leerschool waarbij praktijk en visievor-

ming samen zijn geëvolueerd. We merken dat de invulling van ‘gemeenschapsvorming’ in de tussentijd is geëvolueerd

naar het opstarten en ondersteunen van ‘projecten van onderuit’. Projecten die participatief, procesmatig en omge-

vingsgericht zijn opgevat.”(SofieVandaele,CCEvergem)

Wijkgerichteversusdoelgroepgerichtewerking

Lokaleinitiatievenmetgemeenschapsvormingalsdoelstellingleggendoorgaansnietzozeerdenadrukophetwerken

metapartedoelgroepen.Hetdebatoverdoelgroepgerichtwerkenisvolopaandegang.Vragendiedaarbijgesteld

wordenzijn:‘Bestaandoelgroepenofwordenzegemaaktdoorhetaanbod?’‘Kanhetzijndatdeinterventiezelfleidt

tothetontstaanvaneendoelgroep?’‘Welkerolspeelttaal?(erwordtbijzonderveelgehamerdopdekennisvanhet

Nederlands,zonderdevraagtestellenofditeffectiefdeintegratiebevordert.)’

‘Wanneerisersprakevaneengroepenvoeltmenzichsteedsverbondenmetdegroepwaarmeemengeassocieerd

wordt?’Doelgroepenkunnennietlosgezienwordenvanhuncontext.“De doelgroepen die in de mainstream uit de

boot vallen, maken in een andere context wel deel uit van de mainstream. Men moet voldoende reflexief zijn en de

mainstream continu in vraag stellen. Instituties zelf moeten daarom ook willen veranderen. Men moet daarbij re-

��


kening houden met wat de ander ons te bieden heeft en niet enkel naar hoe we de ander kunnen integreren in de

mainstream”. (EricCorijn)

Door wijkgericht te werken overstijgt men de doelgroepen en is er effectief sprake van coproductie.

Inveelprojectenwordterdaaromeerderwijkgerichtgewerkt.Zooverstijgtmendedoelgroepenen isereffectief

sprakevancoproductie.Doordeparticipatievedemocratiediedezemaniervanwerkenmetzichmeebrengt,worden

mensenuithunklantenpositiegehaald.“Burgers gelijkstellen aan klanten is overigens een zware reductie. Het mis-

kent in sterke mate de capaciteiten en het potentieel van individuen.” (EricCorijn)

Ditalleswilnognietzeggendathetlokaalcultuurbeleidhelemaalnietmetdoelgroepenwerktofdatdithelemaal

nietinteressantzouzijn.

Vraagisdanwatjuistonder‘het’of‘een’publiekkanwordenverstaan.Publiekkaneendubbelebetekenishebben.Zo-

alsindetraditionelebetekeniskandetermgebruiktwordenomeencategorieofbepaaldecategorieënmensenaante

duiden.Wezoudenhetpubliekechterookkunnenbekijkenalsdegebruikers/mede-eigenaarsvanplaatsen,publieke

ruimtes…Dezeverruimingvandenotiepubliekbiedtkansenomopeenmeereenduidigemanierdedoelgroepvan

gemeenschapsvormendepraktijkentebenoemen.Tegelijkpleitdezevisieoppubliekvooreendoorgedrevenniet-cate-

goriaaldenken,zonderdaaromtevervallenineenongenuanceerdbetoog.Hetiswenselijkdatvoorzieningengericht

zijnopiedereen,zondereencategoriaalonderscheidtemaken.Mendientdaarbijzeerzekerrekeningtehoudenmet

despecifiekevereistenvanwelbepaalde‘groepenmensen’,maarzonderdezetestigmatiserenofalsapartegroepte

behandelen.Datversterktimmershetmaatschappelijkgebeurenniet.

Eenwijkgerichtewerkinghoudt indatmenaandachtheeftvoorde ‘identiteiten van de plaats’:“De leefomgeving

van mensen draagt per definitie gemeenschappelijkheid in zich. De identiteit van de plek is in deze context dan ook

belangrijker dan de identiteit van het individu. Of beter: plaats (de plek, de leefomgeving) betekent lotsverbonden-

heid met anderen en draagt dus bij uitstek gemeenschapsvormende potenties in zich.”(SofieVandaele,CCEvergem)

Projectendieronddergelijkeidentiteitenvanplaatsenzijnopgebouwd,bevattenvaakhettoekomstperspectiefals–al

dannietimpliciete–dimensie.“De lotsverbondenheid van mensen situeert zich niet enkel op een plaats, het moet

ook gedynamiseerd worden. Lotsverbondenheid veronderstelt een blik op de toekomst. Om gemeenschappen te vor-

men in het Vlaanderen van vandaag is in de herbevestiging van geschiedenissen onvoldoende voeding te vinden. De

wenselijke toekomst biedt perspectief en bekrachtigt de lotsverbondenheid.”(SofieVandaele,CCEvergem)Eenvoor-

beeldhiervanishetprojectinZandeken,eenwijkinErtveldediemoetverdwijnenalsgevolgvandeuitbreidingvan

deGentsehaven.Innauwesamenwerkingmetdebewonerswerdereenherinneringsdocument–eendocumentaire

enfototentoonstelling–gemaakt.Preciesopdezewijzewerddelotsverbondenheidtussendebewonersversterkt:

“Uit het project blijkt dat zelfs een verdwijnende plek opnieuw een perspectief in zich kan dragen. Investeren in de

toekomst (in dit geval betekent dit: investeren in het herinneren van het heden) maakt lotsverbondenheid levendig.”

(SofieVandaele,CCEvergem)

Samenwerking/netwerking:doenooitietsalleen

Hetlokaalcultuurbeleidheeftvoorhaargemeenschapsvormendeopdrachtallebaatbijsamenwerking.Cultuurwerkers

gaanstilaanopzoeknaarnieuwepartnerships.DatkunnenintersectoralepartnerszijnzoalshetOCMW,dediensten-

centra,depreventiediensten,etc.,maarookspecifiekespelerszoalsinstellingenvoorgehandicaptenzorg,asielcentra,

hetbuurtopbouwwerk,enz.Ookwijkscholen,wijkbibliotheken,buurt-enwijkhuizen…zijnbelangrijkeactoren,nietin

hetminstomwillevanhunnabijheidinreëleleefomgevingen.Meersporadischwordtervanuithetcultuurwerkaan-

�0


dachtgegevenaanculturelediversiteitenontwikkelingssamenwerking.

“De uitdaging bestaat er in diensten te verbinden en vormen van medebeheer op te zetten in samenspraak met be-

woners. Infrastructuur en initiatiefnemers die weinig of niet categoriaal, laagdrempelig, niet-problematiserend en met

een groot gevoel voor de sociaal-culturele context handelen, worden cruciaal voor het dagelijkse samenleven. (Eric

Corijn)”Dergelijke(ongewone)samenwerkingsverbandenbetekeneneenuitdagingvoordeverschillendegemeente-

dienstenendepersonendieerwerken.Hetistrouwensopmerkelijkomtezienhoeookgemeentelijkpersoneelextra

zuurstofkankrijgenalshettotmeerdanhetgewonewerkwordtuitgedaagd.

Ookintra-sectoralesamenwerkingisvanbelang.Vaakhebbeninstellingenhetzelfdedoelvoorogen,maarlatenzeom

uiteenlopenderedenenhetvoordeelvandesamenwerkingonbenut.Eenvoorbeeldvaneendergelijkesamenwerking

zijndecultuurcentravanAntwerpendienuoverkoepelendsamenwerkenvanuithet ideevaneengebiedsgerichte

werking.Inaldezesamenwerkingsverbandenmoetdeeigenorganisatiegezienwordenalséénvandepartnersin

gemeenschapsvormingennietalsdeenigeechte.“Als cultuurcentrum stellen we ons op als partner in gemeenschaps-

vorming: eerstelijns en/of tweedelijns. Door in samenwerkingsverbanden te stappen of zelf de linken te maken: tussen

context en artistieke of culturele omkadering; van het aantrekken van artistieke partners tot hun introductie in de

omgeving; tussen inwoners en verenigingen; door het initiatief te nemen voor samenwerking en overleg met andere

gemeentelijke diensten die ook werken rond gemeenschapsvorming en participatie; met regionale partners... We be-

schouwen onszelf niet als de enige partner of actor in gemeenschapsvorming.(Miek De Kepper)”

Het ritme van het beleid is verschillend van het artistieke ritme. Artistieke processen zijn duurzaam en nemen veel tijd, terwijl men in het beleid vaak op korte termijn oplossingen verwacht.

Datdeverschillendepartnerserookverschillende‘gemeenschapsvormende’doelstellingenopnahouden,hoeftop

zichnietzo’nprobleemtevormen.Hetisvooralbelangrijkdatdezeagenda’sgekendzijn.Hetisookbelangrijkte

definiërenwiemetwiesamenwerkt.Daarommoetereengoedeprojectorganisatiezijndieweergeeftwiedeelneemt

enwelkebelangenspelen.Departnersmoetenbijvoorbeeldwetenwanneerbepaaldeactorentegebondenzijnaan

hetbeleidvandeoverheid:hetritmevanhetbeleidisverschillendvanhetartistiekeritme.Artistiekeprocessenzijn

duurzaamennemenveeltijd,terwijlmeninhetbeleidvaakopkortetermijnoplossingenverwacht.Deopdrachtvan

dekunstenschuilterjuistindatmenmensenleertomgaanmetverschillenderitmes,metvertragingenversnelling,

methetgebruikvantijdenruimte.

Regisseursenbemiddelaars

Uiteraardisookbelangrijkwiederegievandesamenwerkingopzichneemtenhoediewordtvormgegeven.Samen-

werkenmoetgebeurenvanuitelkaarseigenheid.Partnersdienenelkaaraantevullenzonderelkaarteoverrompelen.

Deregievandesamenwerkingziethieroptoeenevalueerttijdigdezaken.Nuwordtdezeregietevaakinhanden

gelatenvandebuurtwerkerofdesociaalartistiekwerker,diedaarindeeersteplaatsdetijdnietvoorheeftenookde

zakenteveelvanuitdeeigenheidvanzijnorganisatiebenadert.

Hetispasnaeengoedecontextanalysedatdekeuzevaneengoederegisseurendejuistesamenwerkingsverbanden

vormkunnenkrijgen.Eriszekervoordecultuurbeleidscoördinatoreenrolweggelegdomdergelijkegemeenschapsvor-

mendeprojectentecoördineren.Eencultuurbeleidscoördinatorkanbemiddelentussenhetcultureleveldendeandere

stedelijkediensten.Hijofzijzouindezelogicakunneninstaanvoordeopmaakvaneensoort‘socialewijkcontracten’

(alsonderdeelvanzijnbeleidsplan).Tegelijkwillenwegeenonrealistischeverwachtingencreëren:decultuurbeleids-

coördinatorkannietzowelcultuurfunctionarisalssociaalwerkerofwijkmanagerzijn.Finaalbepaalthetlokalebeleid,

depolitiek,waaropprioritairwordtingezet.

�1


Defunctievandebemiddelaarendievandecoördinatorwordenhetbestuitelkaargehouden.Deeersteheeftveeleer

defunctievaneennetwerkmakelaardiemeteenkritischeblikhetgroepsprocesmeestuurt.Eencoördinatoriseerder

verantwoordelijkvoorheteindproductendeartistiekebijdrage.Degroottevanstedenengemeentenenbijgevolg

degroterecomplexiteitsgraadvansamenwerkingsverbandenbepaaltookhoedezebemiddelendefunctievormwordt

gegeven.Daarwaarineenkleineregemeenteeerderinformelenetwerkenwordenopgezet,kunnenandereprojecten

slechtstenvolletotstandkomenineengeformaliseerdestructuur.

Inbemiddelingsprocessenspelenookexternedeskundigeneenrol.VoorheteindproductvanhetprojectDie Andere

ThuismatchinGeelbijvoorbeeldwerdeenexterneartistiekecoachaangesteld.Debemiddelinggebeurtinzo’ngeval

nietalleentussentweespelers,maarookexternenkrijgenhierdaneenbijzondereplaatsin.Ontmoetingenbemidde-

lingveronderstellenimmersbuitenplaatsenof‘foefelplaatsen’,‘broedplaatsen’,‘freezones’…:plaatsenwaarerruimte

isomteexperimenterenenwaardingenookmogenmislukken.Dekunstenaarofandereexternenhebbeneenes-

sentiëlerolinhetcreërenvandergelijkeruimtes.

Vaardighedenenvoorwaarden

Inhetlichtvandegemeenschapsvormendewerkingmoethetprofielvandecultuurwerkersopnieuwwordenbekeken.

Overwelkevaardighedenendeskundighedenmoetenzijbeschikken?Hetantwoordopdezevraagzaldeelsafhangen

vandevisieopgemeenschapsvormingdiemeninhetlokaalcultuurbeleidhanteert.

Ook de gemeentelijke cultuurbeleidsplannen hebben een grote invloed op de invulling van het personeelsbeleid.

Cultuurcentraleggensomseerderdenadrukopinitiatievenopkortetermijn,metdirecteresultatenenwaarbijhetde

doelstellingishetbredepubliektebereiken.Velestafmedewerkersvancultuurcentravindendatzeindeeersteplaats

zijnaangenomenalsprogrammatorennietzozeeralssociaal-cultureelwerker.Decultuurbeleidscoördinatorzaleerder

procesmatigwerkenenheeftmeeroogvoordelangetermijn.Hetherdefiniërenvanbepaaldepersoneelsprofielenkan

opweerstandstuitenbijhetpersoneel.Indeel3vanditboekgaanwedieperinopdeverschillendevaardighedenen

elemententyperendvoorfunctieswaarinhetwerkenrondgemeenschapsvormingcentraalstaat.

Ookcultuurcentradienenaanenkelevoorwaarden tevoldoenomtotgoedegemeenschapsvormendeprojecten te

komen.Zemoetenoverruimteentijdbeschikkenomhetprocesgeleidelijkteontwikkelenenzemoeteneengrote

flexibiliteitaandedagkunnenleggen.EenvoorbeeldhiervanisopnieuwhetcultuurcentrumvanEvergem,datopde

sitevanhetZandekeneenhuisjehuurde.Anderevoorwaardenzijneensterkeregievanhetgeheel,eenlangdurige

goedewilvanallebetrokkenenbijhetprojectensterkesleutelfiguren.Dezesterkesleutelfigurenzijnoverigensniet

noodzakelijkdevergadertijgersuithetlokaleverenigingsleven.Hetkunnennetzogoedgewoneburgerszijnmetin-

teresse,hetnodigeenthousiasmeenveelcontactenindelokalegemeenschap.

Bibliotheken mee op weg Inhetlokaalcultuurbeleidzijnookdebibliothekeneenbelangrijkeactor.Deregelgevingvanhetbibliotheekwerk valt

immersonderhetdecreetophetlokaalcultuurbeleid.Hierinwordtnietexplicietgewaggemaaktvaneengemeen-

schapsvormendefunctievoorbibliotheken,maarveeleervan‘bijdragentoteendemocratischesamenleving’en‘bevor-

derenvanontmoeting’.Naastontmoetingzijndeanderebibliotheekfuncties:informatie,educatie,ontspanning.

Hetsteunpuntvoordebibliotheken,VCOB,deedin2005permaileenbevragingbijdebibliothekenoverhungemeen-

schapsvormendepraktijken.Uithetvoorlopigeverslaghiervanblijktdatookvoordebibliothekennietduidelijkiswat

gemeenschapsvormingkanbetekenen.Erontbreekteeneenduidigedefinitieeneenlokaalgedeeldevisieomtrentde

gemeenschapsvormendeopdrachtvanhetbibliotheekwerk:“De vele gemeenschapsvormende activiteiten van biblio-

theken kaderen niet noodzakelijk in een gedeelde lokale visie op waarom en hoe we het samenleven van mensen in

onze gemeente willen stimuleren en mee vorm geven. De openheid van de bibliotheeksector voor verandering en net-

��


werken is er. Maar er is lokaal meer afbakening en afstemming nodig.”(Bevragingbibliotheken,2005)Verschillende

bibliotheekfunctieskunneneengemeenschapsvormendeffecthebben.Gemeenschapsvormingheeftooktemakenmet

‘interculturaliseren’,bezigzijnmetcultureelerfgoed,levenslanglerenenculturelecompetentie.Indiezinlijkthetalsof

allesgemeenschapsvormendis.

“De bibliotheek, als publieke ruimte voor de lokale gemeenschap, waar mensen uit verschillende gemeenschappen

naar toe komen, is op zich al gemeenschapsvormend.” (Bevraging bibliotheken, 2005) De bibliotheek heeft vier

belangrijkegemeenschapsvormendetroeven:dediversiteitvanhetbibliotheekpubliek,desocialefunctievandebi-

bliotheek(‘Afspraakindebib?’),deontmoetingsruimtediezebiedtenhetfeitdatdebibliothekeneengrotelokale

nabijheidhebben.

Omwille van haar rust, het vaste publiek en de mogelijkheid tot een babbel met het personeel wordt de bibliotheek door sommigen ook gezien als ‘de lokale huiskamer van de samenleving’.

Bibliothekenvindenhungemeenschapsvormendefunctieonlosmakelijkverbondenmethunbasisopdrachtenmaat-

schappelijkefunctie:“Een basisvoorziening zijn waar elke burger nagenoeg gratis en zonder verplichtingen terecht

kan voor cultuur, informatie, educatie en ontspanning. Dit met grote zorg voor een zo laag mogelijke drempel

(financieel, een gevarieerd aanbod, diverse waaier van activiteiten, gebruiksvriendelijke presentatie van materialen,

klantvriendelijke openingsuren… ) en voor iedereen vrij toegankelijk. Dit met speciale aandacht voor maatschappelijk

kwetsbare groepen”.(Bevragingbibliotheken,2005)Debibliotheekwilmensenkansenbieden:“Mensen die kansen

krijgen, kunnen actieve burgers worden.”(Bevragingbibliotheken,2005)

Ookalsbronvanverhalenheeftdebibliotheekgemeenschapsvormendpotentieel.“Een gemeenschap is een vertoog,

een verhaal dat je aan iets bindt. Is de bibliotheek ook niet een potentiële mede-verhaalbewaker van de plek?”Er

wordtgesprokenoverdebibliotheekindevormvandramaturgie:verhalenverzamelen,‘opvoeren’enzichtbaaren

toegankelijkmakenvoorzoveelmogelijkmensen.

Omwillevanhaarrust,hetvastepubliekendemogelijkheidtoteenbabbelmethetpersoneelwordtdebibliotheek

doorsommigenookgezienals‘delokalehuiskamervandesamenleving’.Ooknieuwevormenvanontmoeting(vir-

tueel,bib-‘daten’…)vindenvlothunplaatsindebibliotheek.Steedsmeergemeentennodigennieuweinwonersin

groepindebibliotheekuit,bibliothekennemendeelaanbuurtdagen,erwordenverwendagengeorganiseerd…De

infrastructuurendebinneninrichtingspeleneenbelangrijkerolinhetcreërenvanontmoetingskansenenkrijgendan

ooksteedsmeeraandacht.

Effectenmeting

Devraagishoehetgemeenschapsvormendeffectvandebibliotheekactiviteitengemetenkanworden.Kanlidmaat-

schapdaarvooralsparameterwordengebruikt?EénopdedrieVlamingenislidvaneenopenbarebibliotheek,maar

hoegemeenschapsvormendisditlidmaatschapalsergeensprakeisvanactieveparticipatie?Echter,zowelviahet

deelhebbenalsviahetdeelnemenkanje‘lidzijnvan’.Jemoetdusnietsteedsactiefdeeluitmakenvaneenorgani-

satie.Ookishetnietenkelrelevanthoeveelledeneenbibliotheekheeft,maarookofdebibliotheekgeïntegreerdis

indelokalegemeenschap.Vaakisditnietvanzelfsprekend:personeelsledenmakennietnoodzakelijkdeeluitvande

gemeenschap.

Ombijtedragentotgemeenschapsvormingishetvanbelangdatdebibliotheekvooraleen‘eerste-lijnsvoorziening’

wordtwaariedereendeelvankanuitmaken.

��


PubliekeRuimte

Bibliothekengevenopeengeheeleigenmaniervormaandepubliekeruimte.Zijbiedeneenpubliekeruimtemet

eenzeer lagedrempel,waareendiverspubliek(jongeren,ouderen, jongegezinnen,alleenstaanden,nieuwkomers

…)meteendiverseachtergrond,tegelijkertijd ennaargelanghuninteresse,eendiversgebruikvanmaakt.Datmaakt

debibliotheeknetzobijzonderinhetlichtvangemeenschapsvorming.Decombinatievanrustendeaanwezigheid

vanandereniséénvandecharmesvandeopenbarebibliotheek:jebenteraltijdwelkom,zonderenigeverplichting.

Ditmaaktdebibliotheekvoorveelmenseneenveiligeenvertrouwdeomgeving.Erkomenveelkinderenoverde

vloer,ouderenkomenerdekrantlezen,allochtonemeisjesgaanerhunhuiswerkmaken.Ineengeïndividualiseerde

samenleving met meer alleenstaanden, eenoudergezinnen, oude mensen, mensen uit verschillende culturen… zijn

publiekeontmoetingsplekkenzoalsdebibliotheekonontbeerlijk.Zijstimulerenenversterkenhetsamenhorigheidsge-

voel.Daarnaastdocumenteertdebibliotheekcollectiedediversiteitvande(lokale)gemeenschapendievariatiemoet

vooriedereenzichtbaarzijn. Ditmaaktdebibliotheektotdeplaatsbijuitstekvanontmoetingénvanconfrontatievan

ideeën,generatiesenculturen.

Hetgemeenschapsvormendekaraktervandebibliotheken heeftookveel temakenmethaarsterke lokaleveran-

keringenaanwezigheid:“De openbare bibliotheken vormen een netwerk van 306 bibliotheken met in totaal 880

bibliotheekvestigingen die lokaal sterk verankerd zijn. Sommige gemeenten kiezen voor een wijkgerichte aanpak en

(blijven) investeren in goed uitgeruste wijkbibliotheken, afgestemd op sociale samenstelling van de wijk. Dit om de

leefbaarheid van een buurt te behouden en de kwaliteit van het samenleven te bevorderen. Dat bibliotheken als een

noodzakelijke gemeenschapsvoorziening gezien worden, wordt duidelijk wanneer men ze wil afschaffen: ‘Ne touche

pas à ma bibliothèque!’ In de discussie, die vaak politiek geladen is, over het sluiten van ‘economisch weinig ren-

derende’ bibliotheekfilialen in fusiegemeenten, komen mensen plots op voor ‘hun bibliotheek’.” (LievenSenepart,

bibliothecarisDendermonde)

Methodiekenenpersonelevaardigheden

Bibliothekenwerkensteedsmeervraag-encontextgericht.Zehebbenhunaanbodmetdejarenuitgebreidenaan-

gepastaandebehoeftenvanhunklanten:vanboekennaarmultimedia,buitenlandsekrantenvoorallochtoneinwo-

ners,internetcursussenvoorsenioren,etc.“Is de collectie een weergave van een gedeelde identiteit van de lokale

gemeenschap(pen)? Nee, maar ze toont wel diversiteit aan die gemeenschap(pen). Ze vormt een venster op de

wereld.”(LievenSenepart,bibliothecarisDendermonde)Bibliothekenmoetenvandaaghunwerkingmeerenmeer

naarbuiten,naardegemeenschaprichten.Zebrengenhuncollectiebuitendemuren,opmarktenenpleinen,bijde

plaatselijkemiddenstand,inhettreinstation,ophetstrand(cf.destrandbibliotheken,kleineuitleenposteninkustge-

meententijdensdezomer).Binnenkortookin‘bredescholen’,waarscholen,bibliotheek,cultuurcentrum,gemeente-

lijkekinderopvang,OCMW,vrijetijdsdiensten,buurtopbouwwerksameninitiatievennemenomhetsocialeweefselin

enronddeschoolteversterken.

Inhetbibliotheekwerk wordtnietmeerzozeergedachtintermenvandoelgroepenmaarveeleerintermenvaninteres-

seprofielen.Eenmeervraaggerichteinplaatsvanaanbodgerichteaanpakheeftdeimplicatiedatbibliotheekbezoekers

meevormgevenaandebibliotheekwerkingennietalleen‘deelnemen’maarookmeer‘deelhebben’.Nietteminworden

mensenuitverschillendegemeenschappennogteweinig‘fundamenteel’betrokkenbijhetbibliotheekbeleid.Ditisook

voorbibliothekeneenleerproces.Participatievebeleidsvoeringiseennieuwetopicinhetdecreetlokaalcultuurbeleid.

Nieuwevormenvanvrijwilligerswerkinhetbibliotheekwezenzijnhiereengoedeillustratievan(74%vandebiblio-

thekenbetrekkenmomenteelvrijwilligersinhunbeleid).Datbibliothekeneenberoepdoenopvrijwilligersvooraller-

handelogistiekeenadministratievetakenisnietnieuw.Nieuwisweldeoproepomactiefmensentebetrekkenbijde

bibliotheekorganisatieenzohetdraagvlakvandebibliotheekindegemeentetevergroten.Tevenswordtooksteeds

��


meerdeinspanninggedaanomdezemensenbijelkaartehoudenenblijvendinteschakelenenzodus‘gemeenschap

tevormen’.InMechelen bijvoorbeeldzijndefilialenvandebibliotheekgeïntegreerdindedorpshuizen.Jekanerzowel

boekenuitlenenalsvuilniszakkenkopenofeenbabbeltjeslaanmetdewijkagent.OokinKortrijkwordenbibliotheek-

filialengeïntegreerdineenmultifunctionelewijkwerking.NetzoalsinGentdebuurtbibliotheekmeezuurstofgeeftaan

deBrugsePoort,isdeAntwerpsePermekebibliotheekonderdeelvaneenstadsprojectdathetsamenlevenindebuurt

nieuweimpulsenwilgevenophetvlakvanontmoeting,participatieenookeconomie.

Devraagsteltzichofdehuidigebibliotheekmedewerkersvoldoendebeslagenzijnvoorhetprojectmatigwerken.Iser

noodaanpersoneelmeteenaangepastprofiel?Bibliotheekmedewerkerszijngeensociaal-culturelewerkersenheb-

bennietdeopleidingendenodigecompetentiesom‘processen’vangroepentebegeleiden.“Een andere zaak is dat

veel vrijwilligers zich aanbieden met de vraag of ze in de bibliotheek mogen werken. Het bestuur is daar echter nog

niet voldoende op afgestemd en er nog niet voldoende toe bereid, zeker wanneer het erop aankomt op lange termijn

met vrijwilligers te werken. Op projectmatige basis wordt wel al af en toe met vrijwilligers gewerkt. Vaak gaat het

hier om het inschakelen van ex-psychiatrische patiënten of GESCO’s. Het probleem is dat veel bibliotheken vinden

dat ze niet voldoende personeel hebben om deze vrijwilligers te ondersteunen en te begeleiden.” (LievenSenepart,

bibliothecarisDendermonde)

Vaak is het in gemeenschapsvormende projecten een kwestie van de juiste man op de juiste plaats te hebben

–iemanddieookbereidiszichintewerkeninenvertrouwdtemakenmetdebuurt.InDendermondebijvoorbeeld

heeftmenbijeenvacatureexplicietgezochtnaariemanduitdebuurt/regio.Bekwaampersoneelvindenisechterniet

gemakkelijkendeveranderdecontextvanhetbibliotheekwerk(onderanderedetoenemendeinformatisering)bren-

genextraeisenmetzichmee.Bepaaldemechanismenzorgenookvooreenuithollingvandeprofessionaliteitvanhet

bibliotheekpersoneel.Iemanddieloopbaanonderbrekingneemt,moetbijvoorbeeldvervangenwordendooriemandin

hetwerkloosheidsstatuut.Inhetdecreetlokaalcultuurbeleid(2001)wordtaanditprobleemtegemoetgekomendoor

niveauvereistentestellen(minstensdehelftvandepersoneelsledenmoetvanA-ofB-niveauzijn),watoptermijn

voormeerprofessionaliteitzalzorgen.Integenstellingtotvroegerlegthetdecreetookgeenbibliotheekdiplomaop

alsvoorwaardeomineenbibliotheektekunnenwerken.Ditmaaktdetoestroomvanandereopleidingenmogelijk:

sociaal-culturelewerkers,educatievemedewerkers…

Samenwerking

Hetdecreetlokaalcultuurbeleidisvoorveelbibliotheken eenstimulansommeersamentewerkenoplokaalniveau:

metde gemeentelijke culturelediensten en voorzieningen, hetOCMW, asielcentra, sociaal-culturele verenigingen…

Bibliothekenwerkenooksamenmetbibliothekenvanaangrenzendegemeenteneninregionalesamenwerkingsver-

banden.Hetdecreetsubsidieerttrouwensparticipatievanbibliothekenaaneenstreekgerichtbibliotheekbeleid.Bibli-

othekensluiten,naasthetorganiserenvan‘eigen’activiteiten,ookgraagaanopactiviteitenvananderen.

Knelpuntenenaanbevelingen

Eenknelpuntdatinhetbibliotheekwezen wordtaangehaaldisdaterteveelwordtgesprokenintermenvan‘wij’en

hetbewerken/beïnvloeden/begeleidenvandegemeenschap,‘zij’.Hetisbelangrijkdezevormvanverkokeringtegen

tegaanensamentewerkenmetdeverschillendepartners:debibliotheekvormteenpubliekeruimteenistegelijker-

tijdeenactieveparticipantindesamenleving.Zekanzoweleenlogistiekealseeninhoudelijkebijdrageleverenaan

bepaaldeprojecten.Tevensmoetenbibliothekenkeuzesdurven,maken,zichergensbijdurvenaansluitenennietop

eenafstandblijvenomdatmener‘vooriedereen’moetzijn.Ditvergtechterookeenzekereinvestering.Daarinishet

essentieelgebruiktemakenvannetwerkenentezorgenvooreensynergietussendeaanwezigebudgetten.Eventueel

kaneen‘lokaalbudget’wordenopgemaaktwaarbijopbasisvansamenwerkingbeslistwordtwelkefinancieringnaar

��


welkprojectgaat.Ookandereformuleszijnhiermogelijk:bijvoorbeeldcollectiesbetaalddoorandereninheteigen

archiefopnemen(metpubliekegeldenkopenburgers/verenigingen/scholenboekene.d.dieaufondeigendomvande

bibworden).

Hieropaansluitendvolgendevragen:‘Watmetdeintrinsiekewaardenvandebibliotheek?Watmetdefilialendie

zichgaanspecialiserenopbasisvanthema’s,doelgroepen…?’Specialiserenkan,maarditmoetdanwelgebeurenin

decontextvaneen‘lokalewijkwerking’.Ditrekeninghoudendmethetfeitdathetbibliotheekbezoekeenzeerlokaal

bereikheeft.Eenbibliotheekbezoekwordtooknietgepercipieerdalseen‘culturele’uitstap,maarwordteerdergezien

alsdeelvandedagelijkseroutine,omdatmenindebuurtis…Daaromstellenwedevraagofhetspecialiserenop

basisvaneenthemawelnuttigisenrendabel.Omgekeerdwilditnietzeggendatiederebibliotheekallesinhuismoet

hebben.Maarwatziterdanineenbasispakketvaneenfiliaal,hoeverhoudtzichdattotdecontextvaneenwijken

watziterdanooknietinhetbasispakket?Hierkanmenookeenverschilonderscheidentussenstedelijkeenlandelijke

gebieden,afhankelijkvandeaanwezigheidvanscholen…

Afrondend

Gemeenschapsvormingisgeenmakkelijkeopdracht,vooralnietineenversnipperdeomgevingenmeteenbeleiden

instellingendiejarenlangzijningesteldopmarktwerking.Erisdusnogveelbegripsverduidelijking,veelpraktijkerva-

ringenveelcompetentieopbouwnodig.Maarerzijnnuwelduidelijkekadersenaangewezenactoren.Teneerstemoet

hetcultuurbeleidineenduidelijkemaatschappelijkecontextwordengezienenindiemateookkadereninalgemene

beleidsvoering.Datisdepositievandecultuurbeleidscoördinator.Tentweedemoeterveelmeeraandachtgaannaar

diagnosestelling,analyseenkennisvandeomgeving.Datisookeenopdrachtvoordecultuursector.Tenderdeheeft

het lokalecultuurbeleidveleactoren,maar inhetveldheefthetcultuurcentrumofhetgemeenschapscentrumeen

bijzondereplaats.Hetisdeuitvalsbasisvoordeopenbarecultureledienstverleningenisalszodanighetplatformen

debemiddelaarvoordegemeenschapsvormendeprojectenenprocessen.Tenvierdeheeftookdebibliotheekeen

belangrijkeroltespelen,zowellogistiekeninhoudelijk.

Deze ruggengraat kan structuur brengen in een veelheid van partners, van andere maatschappelijke groepen en

actoren.

��


HOOFDSTUK �

��


Partners in gemeenschapsvorming Eric Corijn & Stephanie Lemmens

In dit hoofdstuk nemen we de gemeenschapsvormende rol onder de loep van actoren in het sociaal-cultureel volwas-

senenwerk, de erfgoedsector, de kunsten en van het sociaalartistiek werk als bevoorrechte werkvorm. Ook verkennen

we de rol van bemiddelaars en netwerkmakelaars in gemeenschapsvormende projecten.

Despecifiekeopdrachtvanelkwerkveldmoetinverbandwordengebrachtmetdesociaal-politiekeopdrachtdiede

overheidmetgemeenschapsvormingvoorogenheeft:hetversterkenvandesocialesamenhang.Weoverlopenindit

hoofdstukverschillendecultureleactorendie,somsvanopeenzijlijn,partnerszijninhetnetwerkdatgemeenschaps-

vormendeprocessenkandragen.Hetgrosvanhetcultureleveldheefteenspecifieketaakstellingwaarbijdemaat-

schappelijkeeffectennietechtcentraalstaan.Vanverschillendeactoren–heterfgoed,dekunsten,hetsociaal-cultureel

volwassenenwerk,hetsociaal-artistiekwerkenvelemakelaarsenbemiddelaars–wordtwelnadrukkelijkerverwacht

datzeookbijdragentothetgemeenschapsvormendeproces.

Tijdenshettrajectgemeenschapsvormingmaaktenwetijdommetenkeleexpertenuitdeverschillendewerkvelden

indialoogtetreden.Dezegedachtewisselingenleiddenhaastperdefinitietotenkeleprikkelende,maarnetzogoed

onvollediguitgewerkteuitsprakenénnieuwevraagstellingen.Onderstaandetekstbrengtineersteinstantiehiervan

verslaguit.Ongetwijfeldverdienendeactorenelkineenverdertrajecteenomstandigerbevragingenanalysevanhun

omgaanmetgemeenschapsvorming.Wijhopenalvastdatdetekstditdebatmagstimuleren.

Het sociaal-cultureel volwassenenwerk

Ditwerkveldis,naastdeinhetvorigehoofdstukbehandeldeinstellingen,infeitehetmeestexplicietbetrokkenbijde

gemeenschapsvorming.Inhetdecreetophetsociaal-cultureelvolwassenenwerkvan4april2003wordtdegemeen-

schapsvormendeopdrachtbeschrevenals“de functie die gericht is op het versterken en vernieuwen van het sociale

weefsel en op groepsvorming met het oog op een democratische, solidaire, open en cultureel diverse samenleving”.

Daarnaastheefthetsociaal-cultureelwerkookeenculturelefunctie,eenmaatschappelijkeactiveringsfunctieeneen

educatievefunctie.Deculturelefunctieisgerichtophetverhogenvandeparticipatieaandecultuur,zowelindebrede

alsdeengere zin.Demaatschappelijke activeringsfunctie is gerichtophetorganiseren, stimulerenenbegeleiden

vanvormenvanmaatschappelijkengagementensocialeactie.Deeducatievefunctietenslotteisgerichtoplerende

personenengroepenenbetrefthetorganiserenenbegeleidenvaneducatieveprogramma’soplokaalenbovenlokaal

vlak.Iedereorganisatiecombineertverschillendefuncties.Hoediecombinatievormkrijgthangtafvandewerksoort:

eenvereniging,eenbeweging,eenregionalevolkshogeschoolofeenlandelijkegespecialiseerdevormingsinstelling.

Gemeenschapsvormingkandaneendoelzijndatexplicietwordtnagestreefd,ofhetkaneennevenproductzijn.Een

vormingscursusassertiviteitkanbijvoorbeeldtotgevolghebbendatmensenzichactieverenkritischeropstellenin

netwerken.

Gemeenschapsvormendeactiviteitenzelfkunnenooknogtalvanbijzonderedoelstellingenhebben:stimulerentot

engagement,responsabilisering,collectiefdenken,probleemoplossendwerken,ontwikkelenvandeeigenidentiteit,

lerenhoetefunctionerenineengemeenschap....

Hetsociaal-cultureelvolwassenenwerkwordtdecretaalbeschouwdalséénvandevelespelersophetveldvande

volwasseneneducatieenisindeeersteplaatsgerichtopleerprocessen.

��


Dithoudtechtermeerindanlouterineeneducatiefaanbodvoorzien.Hetgaatervooralomprocessentebegeleiden,

vormingsmogelijkhedenaantebiedenendusdanigteorganiserenzodatookinformeleleerprocessengestimuleerd

worden.

Een eigen visieontwikkeling

SoCiuS,hetsteunpuntvoorsociaal-cultureelvolwassenenwerk,organiseerdeeind2005eeneigentraject1.Tijdenseen

visiedagwerdendrieverschillendedimensiesonderscheiden:gemeenschaps-vorming(centraalstaateducatie/vorming

dieeropgerichtisvaardighedenenkwaliteitenvandedeelnemeraantescherpen;empowerment),gemeenschap-

vormen(hetversterkenvandeinternegroepsbandstaatcentraal)engemeenschaps-vormgeving(richtzichophet

versterkenvanbandentussenverschillendegemeenschappen/vanderelatiemetentotdemaatschappij;hetpublieke

domeinenburgerschapstaancentraal).Andersgeformuleerd:vormingindegemeenschap,vormenvangemeenschap-

penenvormentotgemeenschap.Tijdensdevisiedagwerdenookeenaantalkenmerkenopeenrijtjegezetwaaraan

gemeenschapsvormendeprocessenenprocesbegeleidersmethetoogopgemeenschapvormingmoetenvoldoen:cre-

ativiteit,openheid,participatie,ontmoeting.Demethodiekendiedaarbijgehanteerdwordenzijnvormingengroeps-

matigwerken.Daarbijstaanervaringsgerichtleren,dialoog,‘samen’alsperspectief...centraal.Menvertrektvanuiteen

maatschappijkritischeinvalshoekmetalsdoel‘veranderingen’teweegtebrengen.

Binnenhetsociaal-cultureelvolwassenenwerkverschillenorganisatieseninstellingensterkindemanierwaaropzede

gemeenschapsvormendeopdrachtinvullen.Sommigenrichtenzichvooralophetontwikkelenvaneeneigenaanbod,

anderenprobereneerderbestaandenodentelenigen.HetBrusselseCitizenne,VormingplusBrussel,werktbijvoor-

beeldexplicietaanenerzijds‘bonding’(o.m.doorkansentegevenomineenveiligecontexttesprekenoverdeeigen

ervaringen),anderzijdsaan‘bridging’(o.m.doorcontactenmetandereninschool-ofstadsverbandtestimuleren).Zij

gebruikenookdeterm‘linking’voorprojectendiebijvoorbeeldoplaagdrempeligemaniermensenkennislatenmaken

metandereplaatsenofanderemensen.Gemeenschapsvormingkomtzovoorinverschillendewerksoorten.Erbestaat

geeneenduidigepraktijkvandésociaalculturelesector.

Hetsociaal-cultureelvolwassenenwerkvervultverschillendeanderefunctiesnaastgemeenschapsvorming.Intheorie

isersteedssprakevaneensamenspelvanfuncties.Indepraktijkblijktditechternietsteedshetgevaltezijn.Niet

elkeorganisatieishetimmerseensmeteendergelijkecombinatieaanpak.Vaakheeftdittemakenmetdevraagaan

welkefunctieseenorganisatieprioriteitgeeftenwelkefunctieszeeerderalsnevenfunctiesbeschouwt(ditisooksterk

werksoortgebonden).Zokangemeenschapsvormingalseennevenproductbeschouwdwordenvanbijvoorbeeldeen

cursusAfro-Braziliaansedans.Hetaanlerenvaneendansstaatdanopdevoorgrondmaargemeenschapsvorming(en

intercultureledialoog)zijn,intweedeinstantie,ookmogelijk.

Devraagrijstdikwijlsofhetwelnognodigisomspecifiekgemeenschapsvormendeprojectentevoorzien.Verenigin-

genenbewegingenzijnan-sichreedsgemeenschapsvormend.Hetgemeenschapsvormendezitvervatinbijvoorbeeld

het themaofde inhoudvaneenproject, in eenwelbepaald identiteitskenmerken/of eengedeeldevisieomtrent

welbepaaldegroependiemeteenprojectaangesprokenworden(senioren,holebi’s,migranten,burgerschap,vrede,

ecologie,socialistisch,christelijk...).Ooksommigelandelijkevormingsinstellingenwerken,enkelenalleendoorhet

themaendeaanpakvan(sommigevan)hunactiviteiten,gemeenschapsvormend.

Dathetsociaal-cultureelvolwassenenwerkeenextragemeenschapsvormendeopdrachtkrijgtlijktdusniethelemaalte

kloppenmetwathetreedsindepraktijkverricht.Desterkeleefwereldgestuurdewerkingvandesectorcontrasteert

metdesysteemgestuurdewerkingvandeoverheid:“Vertrekpunt van elk initiatief is de leefwereld van de deelnemer

1.InhetkadervaneenruimervisieontwikkelingsprojectorganiseerdeSoCiuSop05/10/05eenvisiedag.Naaranalogiemethetthema“levenslang&

levensbreedleren”(cf.deeducatievefunctie)debatteerdenvertegenwoordigersuitdesectoropbasisvaneendiscussietekst(aangeleverddoorProf.

Bouverne-DeBie)overderolendebetekenisvanhetsociaal-cultureelvolwassenenwerkinzakegemeenschapsvorming.Deinhoudvandiegesprekken

werdverwerktineenvisietekst.

��


(arbeid, vrije tijd, persoonlijk en relationeel leven, …) én de doelstelling om de deelnemer zelf eigenaar van het leer-

proces te laten zijn”(TineBuffel,Citizenne).

Kerntaken

Welkeelementenwordendanbinnenhetsociaal-cultureelvolwassenenwerkgezienalsdraagvlakvoorcontinuïteit?

SoCiuSzegteendynamischmaatschappelijkmiddenveldtewillenonderhoudenmeteengrootaantaldiverse,erkende

verenigingen,bewegingenenlandelijkgespecialiseerdevormingsinstellingen.

Enigszinspolemischkanmenzichafvragenofdatmiddenveldooknietinzekerezinhetproductvanbeleidsmaat-

regelen is.Verenigingenof vormingsinstellingenkrijgen immerseen statuuteneenopdracht.Hetmiddenveld,de

sociaal-cultureleorganisaties,zoudenzelfmeerrichtinggevendkunnenoptreden.Hunmaatschappelijkprojectisniet

altijdzeerexpliciet.Voorwieeenbijdragemoet leverentotsocialecohesie is juisthetomgaanmetverschillende

standpuntenenculturenvitaal.Eenverenigingslevendattesterkwordtgerichtopinternesamenhangkanuitsluiting

indehandwerken.Anderzijdsleidteengebrekaanprofielenpositietothetverdampenvanhetmiddenveld.

Wilhetsociaal-cultureelwerkdeuitdrukkingzijnvandiecivielemaatschappijdanmoethetkritischzijnenvoldoende

aanzelfreflectiedoen.Ineenontzuildeencomplexesamenlevingisdebandtussendebevolkingendeoverheid

nieteenvoudigtebemiddelen.Eenmeeruitdrukkelijkdebatoverdemaatschappelijkeopdrachtisaangewezen.Een

succesvolaanbodbiedenvolstaatniet.Hetsociaal-cultureelvolwassenenwerkdientdus,losvanhetpolitiekepro-

grammavandeoverheid,haarpositietebepalenindemaatschappij,tenopzichtevanhaaropdrachtgeverenvande

opdrachtendiehetgegevenworden.

SCW en buurtwerking

OngeachtdebuurtgerichtheidvanveleprojectenblijktopbasisvandevisiedagvanSoCiuSdatvoorhetsociaal-cul-

tureelvolwassenenwerkeenpuurterritorialebenaderingvangemeenschapsvormingnietcentraalstaat:“Vormingen

ontmoetingkunnenookgemeenschapsvormendzijnopeenniet-lokalemanier.”

Citizenneheeftdanwelweerhetbuurtgerichtproject‘DeBuurt’.Hetgaatomeenwerkingmetoudersrondeenschool

(die‘DeBuurt’heet)eneenbuurt.Ditprojectsteuntopdrieinhoudelijkeclusters:empowerment, interculturaliteit

enstedelijkheid.Centraalvertrekpuntisdebeleefdepraktijk.Hetprocesisbottom-upgegroeid,ookdekernvanhet

procesisgeleidelijkgegroeid(inhetbeginmeteendrie-/viertalsleutelfigurenenpasdaarnauitgebreid).Vormingwerd

ingezetomdeproblematiekenzichtbaartemakenenalsmiddelomverantwoordelijkheidvoordeeigenbuurtopte

nemen.Dereële(enwenselijke)evolutievanhetprojectisdievandegeleidelijkeverzelfstandiging:“Citizenne slaagt

erin zich beetje bij beetje steeds meer terug te trekken uit het project”.(TineBuffel,Citizenne).Hetprojectkenmerkt

zichtevensdooreensterkvraaggerichtewerkingwaarinhetnastrevenvaneenopenaanbodcentraalstaat.Opmerke-

lijkisookdatmentoelaatdatindeprojectenverschillendetalengesprokenworden.

Uitditprojectblijktdatgemeenschapsvormingnietgender-neutraalis:vrouwenhebbeneenandereroldanmannen

ingemeenschapsvormendeprocessen.Derolvandemoederishetverbindendeelement(Bonding),veelmeerdan

bijvoorbeelddecultureleachtergrondvandepersoneninkwestie(dushet‘moeder’zijndoetveelmeerterzakedan

Belg,JoodofMarokkaantezijn).

Opvallendisookdatoudercomitéseenbelangrijkerolkunnenopnemeninhetbevorderenvanduurzamebuurtont-

wikkeling.Zijkunnen‘empowerment’stimulerenmethetoogopsamenlevingsopbouw.Menmoetzichechterwelde

vraagstelleninwelkemate‘werkenaandemaatschappij’en,inditgeval,‘aaneengoedeschoolbuurt’kanzonder

betrokkenheidvandemannelijkebevolkingvandebuurt…

�0


Belang van (nieuwe) samenwerkingsverbanden

Bovenstaandvoorbeeldillustreertdatvanzodrameneengebiedsgerichtewerkingopzetenmendethematischeof

doelgroepgerichteprogrammatieverlaat,eenanderdomeinwordtbetreden.Erwordtdanookeenberoepgedaanop

anderepersonelevaardigheden.Erismeernoodaannetwerkmakelaars,projectregisseurs,procesbegeleiders,functies

die tijdsintensief zijn.Tegelijkwordener steedsmeereisengesteldaandevormingsmedewerker.De subsidiering

steuntnogsteedsopkwantiteit,ophetaanbod,opwatmenaflevert.Diespanningkandeelswordenopgevangen

doorsamentewerkenmetanderepartners,binnenenbuitendesector.Velenkomeninaanmerking:socialehuis-

vestingsmaatschappijen,Syntra’s,CVO’s,gevangenissen,OCMW’s,bibliotheken...Ermoetdanweleengemeenschap-

pelijkedoelstellingzijneneenspecifiekeopdrachtvanuithetSCW.Alsexpertindebegeleidingvanemanciperende

leerprocessenishetsociaal-cultureelvolwassenenwerkeenbevoorrechtepartnerincoalitiesdiesamenlevingsopbouw

nastreven.

Het culturele erfgoed

HeterfgoedbeleidinVlaanderenheefteencentraleplaatsverworven.Implicietgaatmenervanuitdateengeactiveerd

erfgoedeeninhoudelijksubstraatgeeftaandesocialesamenhang.

Determinologieisinbeleidsdocumentenergvaagenonduidelijk.Menspreektover‘het vergroten van het maatschap-

pelijk draagvlak’en‘het betrekken van mensen bij erfgoed’.Inheterfgoeddecreetishetbegripgemeenschapsvorming

nietaanwezig,indetoelichtingbijhetdecreetwordthetdanweerwelvermeld:“De Vlaamse overheid ontwikkelt

in hoog tempo een hedendaags cultureel-erfgoedbeleid vanuit twee hoofdaccenten. Het eerste is de maatschappe-

lijke inbedding van het cultureel erfgoed, naast de klassieke conservatie en ontsluiting. Dit centraal stellen van de

gemeenschapsvorming maakt het cultureel erfgoed de motor voor zowel een economische als sociale en culturele

dynamiek”.

Inhetarchiefdecreetendehandleidingophetarchiefdecreetwordtweldirectverwezennaargemeenschapsvorming:

“Archiefdecreet, Art. 3. Dit decreet heeft tot doel de archiefwerking te stimuleren in al haar aspecten, het publieke

draagvlak voor het culturele erfgoed te verhogen om de bewaring en de ontsluiting van dit culturele erfgoed te re-

aliseren, en de gemeenschapsvormende mogelijkheden ervan te benutten” en “Handleiding Archiefdecreet: Met het

Archiefdecreet voert de Vlaamse Gemeenschap een beleid voor de privaatrechtelijke archieven in Vlaanderen. Ze wil

met dit decreet de archiefwerking in al haar aspecten stimuleren en het publieke draagvlak voor dit cultureel erfgoed

doen toenemen. Een breder draagvlak maakt het gemakkelijker om de bewaring en ontsluiting van het cultureel erf-

goed te realiseren en de gemeenschapsvormende mogelijkheden ervan te benutten”.

De omvangrijke sector van het cultureel erfgoed – ‘het collectieve geheugen van onze samenleving’ – draagt in sterke mate bij tot gemeenschapsvorming.

Wat erfgoed aan gemeenschapsvorming kan bijdragen

Gemeenschapsvormingkomtdussteedsmeercentraalopdeerfgoedagendatestaan.Veelheeftooktemakenmetde

vernieuwdeinvullingvan‘erfgoed’als‘cultureelerfgoed’,eenbegripdatookruimergeïnterpreteerdwordt.Cultureel

erfgoedomvatnaasthetmateriëleerfgoed(monumenten,kunstwerken…)ookimmateriëleoverblijfselenuithetver-

leden:verhalen,feesten,gebruikenenzovoort,zakendieverbondenzijnmethetdagelijkseleven,zemakendeeluit

vanhetlevenvanalledag,ooknunog.

�1


Een gedeelde beleving van bepaalde aspecten van hun culturele erfgoed laat mensen deel uitmaken van een erfgoedgemeenschap.

IndetheorieenpraktijkvanCultureleBiografie,steunpuntvoorarchiefinstellingen,bewaarbibliotheken,documenta-

tiecentra,erfgoedcellenenmusea,impliceertgemeenschapsvormingeenwisselverkeermethetcultureleerfgoed.Het

erfgoed(zowelhetactuelealshethistorische,hetdichtbijeofverreerfgoed)wordthiergeconcipieerdalsbindmiddel.

Eengedeeldebelevingvanbepaaldeaspectenvanhuncultureleerfgoedlaatmensendeeluitmakenvaneenerfgoed-

gemeenschap.Hetgemeenschappelijkekangeografischvanaardzijn,maarhetkanevengoedontstaanvanuiteen

gedeeldeinteresseinbijvoorbeeldarcheologie.Eenerfgoedgemeenschapontstaatmaarininteractietussenmensen,

hetisgeenstatischgegeven,doorderdenopgelegd.Mensenkiezenzelfwelkeaspectenvanerfgoedeenrolspelenin

hunleven.Hetkomteropneermensenbewusttemakenvanhetreferentiekaderdatzehanterenenderelatiedatdit

heeftmethunerfgoedvanvandaagenmorgen.

Ophaarbeurtkangemeenschapsvormingheterfgoedbeïnvloeden.Hetgaatdanomeenactievewisselwerkingtussen

deculturelepraktijkinhethedenendeuithetverledengedocumenteerdeelementen.Somsblijkterfgoeddanterug

inzetvanmaatschappelijkdebatteworden.Ditisbijvoorbeeldhetgevalalsietsdatvanzelfsprekenddeeluitmaakt

vanhetcultureleerfgoeddreigt teverdwijnen.Exemplarischdaarvoor isbijvoorbeelddeheisarondhetmogelijke

verdwijnenvanhethertuithetwapenschildvanTurnhout.Heterfgoedkrijgtdanplotselingeendynamische,actuele

geladenheid.Hetgemeenschappelijkewordtterug‘gezien’,wordtterugaanwezig.Kortom,erfgoedkrijgtmaarbete-

kenisinconfrontatiemetdecontextvanverledenenheden.Zowordthetdeelvandetijdelijkevormgevingvanhet

samenleven.

Ditproceslegtookdebasisommetdeandertekunnenomgaan.Lerenkijkenverondersteltondermeerdatmen

specifiekeomstandighedenzietwaarinbepaaldegebruikenofovertuigingengeldigwaren.Degemeenschapsvormende

capaciteitenvanerfgoedschuilenookinhetfeitdathetmensenleert–letterlijkenfiguurlijk–degemeenschappelijk-

hedenmetanderen,metanderegroepen,tezien.

Gemeenschapsvorming in de erfgoedsector: de praktijk - aandachtspunten

Er ligt dus ook een opdracht van gemeenschapsvorming bij de ‘erfgoed-werkers’, in musea, bewaarbibliotheken,

documentatiecentraenarchiefinstellingn,enbinnenhet lokaal cultuurbeleidendeerfgoedcellen instedenenge-

meenten.Deklemtoonligthiervooralbijhetbehoudenbeheervanheterfgoed,tochwordenhierendaarstappen

gezetomronderfgoederfgoedgemeenschappentevormen,somsvertrekkendvanuitbestaandecollecties,somsin

hetverzamelenvanerfgoed,hetaanleggenvanbeeldbanken,inprojectendiehetspecifiekeerfgoedvanbepaalde

bevolkingsgroepeninkaartbrengen.

Wil de erfgoedsector gemeenschapsvormend werken dan is het essentieel dat mensen aangesproken worden op hun eigen inbreng.

��


Wil de erfgoedsector gemeenschapsvormend werken dan is het essentieel dat mensen aangesproken worden op

huneigen inbrengendaterbijdeinitiatievengestreefdwordtnaarduurzaamheidencontinuïteit.Projectenmoeten

voldoendezichtbaarwordengemaaktendemensenzelfmoetenkunnenaanduidenwatvoorhenaldannietdeel

uitmaaktvanhunerfgoed.Eenbenaderingwaarbijééngroepclaimtdatzijhétenigeerfgoedinpachtheeft,isuit

denboze.

Ookerfgoedmedewerkersdienenzelfopentestaanvoordeander.Cultuurprojectenmoetenzichtoespitsenophet

documenterenvandeverschillendeculturen,leefstijlen,gemeenschappen…endekwaliteitsbewakinghiervan.

Inonze samenleving ishet vooraldedoorsnee-cultuurdiegedocumenteerd is endie vertegenwoordigd is inhet

erfgoedbeleid.Heterfgoedvanlaaggeschooldenbijvoorbeeld,ofallochtonen,isveelminder,ofniet,onderwerpvan

beleid.Hetisdaaromvanbelangtevertrekkenvandesegmenteringenfragmenteringindesamenlevingentekijken

hoeallesegmentenkunnenwordengedocumenteerd.Deordeningvanheterfgoedspeelteenbelangrijkerolinhet

afbakenenvangemeenschappen.Hetkomterdanopaanheterfgoedzoteactualiserenentransparanttemaken

datdegemeenschapinkwestieookdooranderegemeenschappentelezenis.Opdezemanierkandeeenheidinde

diversiteitzichtbaarworden.Pasdankanmenzienwaarenhoedwarsverbindingentussengemeenschappengelegd

kunnenworden,.

Zo hebben bijvoorbeeld initiatieven als de Week van De Smaak het potentieel om onverwachte linken bloot te leggen

zoals die tussen griesmeelpap als traditioneel streekgerecht in Vlaanderen en couscousgerechten in de Arabische

culturen’.

Interculturaliseringkanookpasslagenalsereenzekerezelfbeperkingvanelkeerfgoedgemeenschapis.Metzelfbeper-

kingbedoelenwedatelkegemeenschapookoogheeftvoorheteigentekort.Ditisechtereenallesbehalveevidente

uitdaging.Hetiszeermoeilijkommensentevragenhuneigencultuurnietopeenessentialistischemaniertebeschou-

wen,alshetenigewatertoedoet.Teveelzelfrelativering,zodenktmen,zouhetzelfvertrouwenvangemeenschappen

onderdrukkunnenzetten.HetjuisteevenwichtzoekenisvooralinVlaanderen,datzelfopzoekisnaareensterke

identiteit,eenheleuitdaging.

Erfgoedheeftook‘donkere kanten’,delendiemenlievernietziet.Erfgoedkan–terechtoftenonrechte–geassocieerd

wordenmeteenbepaaldeideologie,eenpolitiekgedachtegoed,enhierdoorbesmetworden.Diterfgoedheeftdan

voorverschillendemenseneenverschillende,mogelijkszelfsoncomfortabele,betekenis.Deze‘donkere’stukkenvan

heterfgoedkanmensomsbetertijdelijklinkslatenliggenofonderdompeleninandereelementen.

ZoheeftmeninBelfastdenogalmilitaristischedrumcultuurenparadesomgezettoteenmeercarnavaleskeenmeer-

voudigedrumparade.Hierwordtdeaandachtgerichtnaarpositieveaspecten,zonderdewondevandesegregatieen

tegenstellingentelatendichtslibben.Inzekerezinwordthetkernpuntvanhetconflicthierdooromzeild.Geschiede-

nissenkunnenopdezemaniereventjes‘geparkeerd’worden,waarnazedoorlateregeneratiesterugeen(geactuali-

seerde)plaatskunnenkrijgen.Hoedanookmoetmensteedszoekennaarhetmeestoptimaleevenwichttussenhet

behoudvanenhetrespectvoorhetverledenendeveelzijdigedynamiekvanhetheden.

De kunsten

Voorafgaande bemerking: tijdens het verkennende gesprek over de gemeenschapsvormende rol van ‘de’ kunsten lag

de klemtoon hoofdzakelijk op podiumkunsten als theater en dans.

Dekunstensectorisinfeiteslechtsmarginaalbezigmetgemeenschapsvorming.Inhetdecreetiserookgeensprake

vandieopdracht.Welwordeninhetbeleidtenaanzienvandekunstenallerleimaatschappelijkeopdrachten,zoals

gemeenschapsvorming,participatieeninterculturaliteit,geformuleerd.Ditleidtechtertoteenspanningeneenzeker

��


verzet:“De autonomie van de kunsten en de kunstenaar verdraagt scherp gesteld geen politieke inmenging. Dit is

het probleem van de instrumentalisering van de kunsten. Zit de kunstenaar in een ivoren toren en laten we hem toe

zich in deze positie te bevinden?”(AnnOlaerts,VlaamsTheaterInstituut).

Geenvanbeidepartijen,depolitieknochdekunstenaars,heefteenzuiverepositie.Deconfronterendediscussiedie

hierovervanuithetbeleid is ingezetwordtvaaknietvoldoendegenuanceerdgevoerd.Zowerddegesubsidieerde

kunstbelastmetdeopdrachttotpublieksverruiming,hetcreërenvaneensocialemix,interculturaliteitengemeen-

schapsvorming.Daardoorwerddepositievandekunstenaarsterkvereenzelvigdmetdievaneenbemiddelaar.Het

isalsofdebeleidsvoeringookaldeinhoudvandie“goede”kunstvoorogenheeft,alsofteweinigrekeningwordt

gehoudenmetdeveelheidaanproductiesendeveelheidaanpublieken.

Anderzijdsgaatookdekunstenaarniethelemaalvrijuitinditdebat:“Kunstenaars reageren vaak zeer kregelig tegen

inmenging. Soms zeer halsstarrig stelt men de autonomie van de kunstenaar voorop. Hierdoor missen de kunsten

kansen om de verhouding tot de samenleving duidelijk te maken en om een rol te spelen in een aantal thema’s,

zoals o.m. gemeenschapsvorming. Dit houdt het gevaar in van een –vaak onterechte- marginalisering van de eigen

rol. (Ann Olaerts)”Hierwordtondermeernaardetheaterwereldverwezen.Hetalteeenzijdigeaccentopdesterke

autonomievandekunstenaarleidtertoedataltevaakdebestaandeevolutieendeexperimentelepraktijkendiewel

degelijkaanwezigzijnaanhetblikveldontsnappen.Erbestaateenpraktijkdiezeerruimisingevuldmaardieindit

discourstedikwijlswordtvergeten.Velekunstenaarszijnimmersbezigmetsocialeinteractie.Menmagtrouwensniet

alleartistiekepraktijkenoverdezelfdekamscheren:“Overigens, wat zijn ‘dé’ kunsten? Dit soort formulering moet

geproblematiseerd worden. Meer nog: kunst en cultuur worden ook op een hoop gegooid. Het bijzondere belang van

participatie en diversiteit wordt daarbij geminimaliseerd”(AnnOlaerts,VlaamsTheaterInstituut).

Het potentieel van de kunsten

Kunstiseenexperimentele ruimte voor de vormgeving van de samenleving.Kunstheeftzekerhetpotentieelomcontro-

versesindesamenlevingnaarboventebrengen.Kijkbijvoorbeeldnaarhetdebatdatteweegwerdgebrachtdoorde

affichevan‘OnzeLieveVrouwvanVlaanderen’,hetstukvanUnionSuspecteoverdepositievanmoedersindesociale

reproductie.Wordendergelijkedebattenwelvoldoendegevoerd?Vindendekunstenwelpartnersinhunmaatschap-

pelijkeopdrachten?“Op het podium staan is een zeer bijzondere, directe verhouding tot de toeschouwer (de unieke

relatie tussen podium-toeschouwer – de vierde wand). Juist daarom kan de kunstensector een belangrijke rol spelen.

Men maakt er te weinig gebruik van, zeker met het oog op ‘gemeenschapsvorming’. Er is een te grote focus op het

eindproduct. De vierde wand wordt te weinig doorbroken”(AnnOlaerts,VlaamsTheater Instituut).Dekunstenaar

maaktkunstvanuiteenrelatievezelfstandigheid.Watechternietbetekentdatdekunstenaarnietreflecteertofdat

hijlosstaatvandemaatschappelijkecontext.Veelhangtafvandevormvanbemiddelingdiewordtaangewend.We

moetenduidelijkdeconditiesonderscheidenwaarineenkunstwerkgemaakt,getoondenverspreidwordt.Definanci-

eleomstandighedenspelenhiereennietteonderschattenrol.“Het bemiddelen omvat juist het zoeken naar de juiste

omstandigheden voor creatie en/of tonen en/of spreiden”(AnnOlaerts,VlaamsTheaterInstituut).

Erzijndusverschillende positiesinhetspel.Hetmakenvankunstiséénzaak.Maarhetisvooralviatonenenbe-

middelendatdemaatschappelijkebetekenisenwaardevandekunstenduidelijkenzichtbaarworden.Diepositie

kandekunstenaarsomsookzelfinnemen.ZovervuldeJanDecleiropdebegrafenisinAntwerpenvandekleineLuna,

slachtoffervaneenracistischemoordpartijin2006,eenbijzondermaatschappelijkerol.Hijkonverwoordenenuitdruk-

kenwatzeermoeilijkuittesprekenis.Eendergelijkepositiekanechternietwordenopgelegdaanelkeindividuele

kunstenaar.Hetisbelangrijkdatdekunsteninhetalgemeenweldieverhoudingzoekentotcollectievetrauma’sof

maatschappelijkevraagstukken.

��


Kunstenaar of bemiddelaar?

Dekunstenaarmagnietverantwoordelijkgesteldwordenvoordesamenleving.Erzijneenheleboelanderemechanis-

menaanhetwerkwaarnochdekunstensectornochdekunstenaarvatophebben.Degemeenschapsvormendefunctie

impliceertweldatdekunstenaarvanzijnvoetstukmoetdurvenkomeneneffectiefplaatsneemtinhetgemeenschaps-

vormendeproceszelf.Hetisduszaakdegoedeafstandtevinden,deafstandtussenautonomieenbetrokkenheid.

Het is dus zaak de goede afstand te vinden, de afstand tussen autonomie en betrokkenheid.

Endieverhoudingvereisthetzoekennaarandersoortigerelatiestussenkunstenaars,bemiddelaarsennetwerkma-

kelaars.Alleendenkenintermenvanvraagenaanbod,vanmakerenpubliek,vanproducentenconsumentiseen

verengingdiehetmaatschappelijkprocesnegeert.Wanneermenhetverbandtussenkunstensamenlevingechtin

rekeningwilbrengendientdebemiddelaar,hetmediumdichterbijdemakerenhetmakentewordengebrachten

dientookhetpubliekendeomgevinginhet productieproces zelfalaanwezigtezijn.

Datbetekentechternietdatdemaatschappelijkedoelstellingperdefinitiezichtbaarmoetzijninelkkunstproduct.Het

isgeenformelekwestie.NemenwehetvoorbeeldvanRosas,hetdansgezelschapvanAnneTherèseDeKeersmaeker.

Hetbestaatuiteengrotediversiteitaandansers,afkomstiguitdehelewereld.“We weten niets over het proces en

de eventuele interculturele spanningen, over het effect daarvan op het maakproces, enz. Dat hoeft ook niet, en het

moet zeker niet uitdrukkelijk in het product gelegd worden. Maar toch mag je er zeker van zijn dat dit specifieke

creatieproces van invloed is op het eindproduct. Je kan dus op zoek gaan naar wat er achter zit, maar je mag dit niet

zwart-wit zien”(AnnOlaerts,VlaamsTheaterInstituut).Maatschappelijkeeffectenvandekunstzijnnooitrechtstreeks,

maarzezijnwelsteedszijdelingsenveelzijdig.

Despecifiekeomstandighedenwaarinkunstwordtgemaaktzijnvanzeergrootbelang.Vandaardatdebemiddelaar,

diegenediekunstbrengt,laatzien,“gebruikt”,zelfmeerinzichtmoethebbenindemogelijkewerkingvankunst.Die

hoeftechterhoegenaamdnietexpliciettewordenmeegedeeld.Alskunstgedwongenwordtmaatschappelijkrelevant

te zijn,houdt zedikwijlsopkunst te zijn.Omdatkunst juistbuitendebestaandemaatschappelijke lijntjesmoet

kunnenkleuren.Demaatschappijmoetbereidzijngeldtegevenaan“nutteloze”vrijeproductie,moethetrisicovan

grensverschuivingdurvennemen.

Menkanzichbijgevolgdevraagstellenofgemeenschapsvormingwelgebeurtindekunstensectorzelf.Iskunstniet

pasgemeenschapsvormendalszedesamenlevingbevraagténtegelijkbetrektindevraagstelling?Enook:kankunst

gemeenschapsvormendzijnalszijzichvanhetdagdagelijkseisoleert?

Cultuurbeschouwenwealseenbelangrijkemotorvanhetdagelijkse,maatschappelijkefunctionerenvandesamenle-

ving.Kunstencultuurkunnen,maarhoevenindiezinnietnoodzakelijksamentevallen.Kunstkan,maarhoeftzich

nietperdefinitietegenoverhetsamenleventeverhouden.

Natuurlijkzitookdekunstenaarineenculturelecontext,kunstisnooiteenpureuitvinding.Kunstbegrijpenheeft

m.a.w.ooktemakenmetinzichtinderelatiestussenkunstencultuur.Menzoukunnenzeggendatderolvande

kunsteningemeenschapsvormingnetisdecultuurtebevragenenteconfronteren.

Ermoetdusvooralwordengezochtnaardiespecifiekekunstuitingendiebijzonderzijnbetrokkenbijdesamenle-

vingsopbouw.Daarkomtdemaatschappelijkerolvandekunstenaartenvolletotuiting.Eenvandemogelijkheden

bestaaterineengedeelde geschiedenis,hetgekendeverhaal,alsaanknopingspunttenemen.Veelproductiesbevra-

gendegeschiedenisalsreferentiekader.Zieopnieuw‘OnzeLieveVrouwvanVlaanderen’,waarindeeigenkatholieke

��


geschiedenis,deeigenrituelen,geconfronteerdwordenmetanderereferentiekaders.Zieook‘Massis,themusical’,een

voorstellingdieomwillevandegroteherkenbaarheideenactieverebetrokkenheidvanhetpubliekgenereert.

Natuurlijkisookdeinhoudzelfvanbelang.Wilmeneensocialeofculturelemixinhetpubliekbewerkstelligen,dan

moetdiemixookaanwezigzijnindevoorstellingzelf.Diversiteitbereikjenietaandebuitenkantalleen.Herkenbaar-

heidvereistookdiversiteitensocialemixophetpodium.

Hetproceszelfvanhetkunstmakenblijftnogteveelverborgen.Hetzougoedzijnmochthetpubliekmeerinzichtkrij-

genindecreatieveprocessenzelf.Datzoukunstminderelitairmakenendepositievandekunstenaarverduidelijken.

Omdeverschuivingvandeaandachtvanproductnaarproductievoorwaardenenproductieprocessentebewerkstel-

ligenmoeteenrelatiewordenaangegaanmetdekunstenaar.Eenrespectvollerelatie.Endatstaatintegenstellingmet

dezakelijkeofinstrumentelebenaderingdievandaagdomineert.

Het sociaalartistieke werk

Eenvrijnieuwewerkvormisdesociaalartistiekepraktijk.Dezeisdirectbijgemeenschapsvormingbetrokken.Ineen

aantalreglementenwordteraldanniet(expliciet)verwezennaardiegemeenschapsvormendeopdracht.Inhet‘Ex-

perimenteelreglement2000-2003’wordtgemeenschapsvormingvermeldeninhet‘Overgangsreglement(2004-2005)’

wordthetdanweernietmeervernoemd(bijditlaatstereglementiserwelsprakevan‘stedelijkeontwikkeling’).In

debeleidsperiode2006-2010iserhet‘Kunstendecreet’dathoofdzakelijkeenkadervantoeleidingenparticipatieaan

cultuuromvat,het‘Erfgoeddecreet’waarindeMemorievantoelichtingwordtverwezennaarsociaalartistiekwerkvoor

deontsluitingvanerfgoedenhetbetrekkenvanbijzonderedoelgroepen,enhet‘Decreetlokaalcultuurbeleid’waarer

geenspecifiekeverbindingtussengemeenschapsvormingensociaalartistiekeprojectenis.

Opvallendisdatdedecretenenbeleidskadersnergensdwingendzijninzakegemeenschapsvormingalsopdrachtof

doelvoorsociaalartistiekeprojecten.Menheefthetover‘procesmatigewerkingenopzettenmeteensocialeenartis-

tiekedimensie’.Anderzijdslatendebeleidskadersweleenruimemargetoeomviaprojectengemeenschapsvormend

tewerken.Sociaalartistiekeprojectenontstaanenwordenopgezetvanuiteenzeerbredewaaiervandoelstellingen.

Veelalisheteenmixvandriesoortendoelstellingen:publieksvernieuwing(kennismakingmetcultuur,toeleidingtot

hetbestaandeaanbod,culturelecompetentiesontwikkelen,drempelsslechten,enz.),socialedoelstellingen(gemeen-

schapsvorming,bestrijdingvanuitsluitingenarmoede,stedelijkedynamisering,burgersbetrekken,enz.)enculturele

democratisering (stemgeven,documenterenvansubculturen, ruimtevoorcreativiteiteneigenexpressie, culturele

diversiteit).

Dezewerkingvertrektvaakvanuitgebreidecontextanalyses:dedoelgroepenwordenbeschreven,desocialedoelstel-

lingengeformuleerdendemethodiekenuiteengezetwaarmeededoelgroepbetrokkenenparticipatiegerealiseerd

wordt.Veelmindervaakwordtereenartistiekeverantwoordingofmethodiekbeschrijvinggegeven.Erwordtzelden

uitgelegdhoemenmeteenbepaaldemethodeeenwelbepaaldeffectwilsorteren.Menhanteertnogeentevaagka-

der.Daarnaastontbreektookvaakeenlangetermijnperspectief:teweinigwordtvoorafdevraaggesteld‘Waarwillen

wenaartoemetdewijk,dezegroep?’.

Ookinditwerkveldmoeteroogzijnvoorgrotediversiteitaanpraktijkenenhoemendiehetbestkanbenuttenin

een lokalecontext.“Erbestaatveelmeerdanwatwordtaangeboord.Desociaalartistiekepraktijk iseenvisvijver

waarveeluittehalenvalt.Maarzewordttevaakineennichegeduwd.Deruimesociaalartistiekepraktijkenmoeten

daarom gevaloriseerd worden en in het centrum komen te staan, en dus ook meer op het podium worden gezet”

��


(AnnOlaerts,VlaamsTheaterInstituut).Gemeenschapsvorming,deversterkingvansocialecohesie,derevitalisering

vanbuurtenensteden...makenintoenemendematedeeluitvandedoelstellingenvansociaalartistiekeprojecten.

Daarbijmoeteenbeperktedoelgroepbenaderinghetsteedsmeerafleggentegeneenbrederedoelgroepbenadering

(culturelediversiteit,eenmixvandoelgroepen).Indieverschuivingwordthetsocialecomplexer,ishetpubliekminder

eenduidig,gaathetminderomeenduidelijkaftebakenengemeenschappelijkheid.Daardoorwordtdeopdrachtvoor

dekunstenaaringewikkelder,isdezoektochtnaardeverhoudingtussenhetsocialeendeartistiekeexpressieminder

voorafteplannen.

Ishetaandekunstenaaromhetinitiatieftoteensociaalartistiekprojecttenemen?Ofwordthijgeëngageerdopvraag

vanofindienstvandebewonersofsocialewerkers?Ishetgeheleprocespuurbottom-up?Ofheeftdeonbevangen

enervarenblikvandekunstenaareenspecifiekeinbreng?Aldezevragenwordeninelkprojectopspecifiekewijze

beantwoord.Diversemanierenvanaanpakhebbenhunrechtenplek.Kunstenaarshebbeneenfrisse,vernieuwende

blikopmaatschappijenomgeving.Zijkunnendoorhuncreativiteitnieuweoplossingenziendaarwaaroverheiden

bewonersinvastegeplogenhedenofdenkbeeldenzitten.Anderzijdsishetweldegelijkbelangrijkdatbewonersimpact

hebbenophunlevenenditookzoaanvoelen.Bewonersbetrokkenheidwintmeerenmeerveld.Dekunstenaarmoet

eenevenwichtzoekentussenwerkenmetenwerkenvoorbewoners.

Elke omstandigheid vraagt om een specifiek formaat.Daaromishetookzinvollerprojectengaandewegtelatenont-

staan,dooronderhandeling,conflict…Dergelijkevormgevingisbeterdanvanbovenopopgelegd.Zoishetproject

vandeUniederZorgelozen,eensociaalartistiekewerking teKortrijk,ontstaanuiteenaanklacht.Dedreigingvan

sloopenweinigdoordachteherinvullingvandeVetex-site(eenvoormaligfabrieksterreinmiddenineenwoonbuurt)

inKortrijkwerdenkritischopgevolgd.DeUniegingactiefaandeslagomalternatieve,meerbuurtgerichteinvullingen

tebepleiten.Ondertussen,enkelejarenlater,kreeghetpoortgebouwvandefabriekeendefinitieveinvullingalsont-

moetingsruimte.

Eenpaarstratenverderstaatvandaageennieuw,ambitieusprojectmeteengrotesocialeimpactopstapel.Ookhier

wildeUnieeenactieve,positief-kritischerolspelen.Menplanteenvolledigewoonwijkomtevormentoteenwin-

kelcentrum.Terwijldewijknubestaatuitlokalekleinhandelaars…Heteigentijdse,multi-etnische,authentiekedreigt

tewordenverdrongendoordeglobaleeconomie.Vandaareenveelzijdigprojectmetdebewoners.Interviewsmet

handelaars.Eenfoto-projectomvastteleggenwatdreigtteverdwijnen.Opdezemanierbouwtmeneendossierop

metklachtenenalternatieven.Want,zovindende initiatiefnemers,hetprojectzoalsdatmomenteeldoordestad

wordtgedacht,isonvoldoendevisionair.Erwordtweleenbeperkteinspraakgeorganiseerd,afhankelijkvanbepaalde

mensenopbepaaldeambten,maardezewegenteweinigdoorinhetheleplanningsproces.

Eenduidelijkinzichtinhetafteleggentrajectendegebruiktemethodiekenlaatooktoedeartiesteneenspecifieke

plaatstegeven.Zonderdatinzichtzaldekunstenaarvanuitzijnervaringenvaardighedenhetprocesbepalen.Eris

dusnoodaaneen langdurige verhoudingmethetprojectendedeelnemers,eenlangdurigebetrokkenheidopde

werkvloer.Destemeerwijstditerookopdatdewerkelijkheidvandestraatnietdezelfdeisalsdewerkelijkheidvan

hetbeleid.Ritmesenprocessen,verwachtingenencriteriaverschillen.

Openkelejarentijdiserwelveelervaringopgebouwd.SamenwerkingmetsociaalartistiekepartnerszoalsVictoria

Deluxe(Gent),TapisPlein(Brugge),…wordtvaakvollofonthaalddooranderecultureleensocialepartners.

Sociaalartistieke projecten worden nog te vaak gezien als concurrentie

��


Zijwordenbeschouwdalsleermeestersdieeennietteonderschattendynamiekopgangkunnenbrengen.Maarook

hierkunnenzenietindeplaatskomenvanandereactorenindesamenlevingsopbouw.Sociaalartistiekeproces-

senzijneerderaanvullingendanalternatieven.Hetishierookzaakverschillendewerkvormentecombineren.Soms

moetendaarvoormentaliteitenenuitgangspuntenterdiscussiewordengesteld.Zogaansociaalartistiekeprocessen

uitvaneenpositiefproject,vanhetsteunenopeigenkracht,terwijlanderewerkvormeneerdersteunenopkritiek,

opeisenstrijd.Daaromwordensociaalartistiekeprojectennogtevaakgezienalsconcurrentie.Erzijnvoorbeelden

vanprojectenwaarvlotterkanwordensamengewerktmetbijvoorbeelddegroendienstdanmetdeeerdersociaalge-

oriënteerdediensten.

Ookbinnendesociaalartistiekeprocessenzelfstaathetsocialesomstegenoverhetartistieke.Zowerderopeen

vergaderingvandeBrusselseZinnekeparade,eencreatief-artistiekeparadevanenmetBrusselsebewonersdieelke

tweejaarplaatsvindt,eendiscrepantieduidelijktussendesocialewerkersendeartiesten.Deeerstenwarenmoeen

gefrustreerdvanhetondankbaremobilisatie-enanimatiewerkomdeelnemerstemotiveren.Delaatstenkregenallelof

voorhetmooieeindproduct.Deenenmoetendoelgroepenuithungewonedoenhalen,deanderenblijvenopeigen

terreinwerken.Erzijninfeitedustwee soortenprocesbemiddelaars.Hetisbelangrijkdatdeverschillendepartijen

zichzoveelmogelijkbewustzijnvanelkaarsagenda’s,registersenvraagstellingen.Ermoetveelgepraatwordenen

eriszeerveelvoorbereidingstijdnodig.Ditiseenconstantespanning.

Inprojectenwordterookteveeleenonmiddellijkzichtbaarresultaatverwacht.Veelis‘geformat’enmoetsteedssnel-

lerwordengeproduceerd.Ditterwijlgemeenschapsvormingeerdergerichtisopmensensamenietslatendoen.Naar

onsaanvoelenmoetensociaalartistiekepraktijkendoorhetbeleidmeergevaloriseerdworden.Indeprojectsubsidie

moetdeaandachtvoorhetproceswordenvergroot.

Ookdeplaatsvandesocialewerkermoetwordengevaloriseerd.Maartegelijkleeftindeartistiekewereldsomsde

ideedatprofessionelenuitbijvoorbeeldhetbuurtwerkmoeilijktemotiverenzijnvoorgedurfdeprojecten,moeals

zezijnvandeuitzichtloosheidvansommigesocialeproblemen.Hetcreërenvan‘mede-eigenaarschap’isallerminst

evident.Problemenwordengedetecteerdenmetenigcynismewordtbeslotendaterweinig totnietsaangedaan

kanworden.Hetblijktvoorbuurtwerkersensociaal-culturelewerkersnietsteedsevidentomelknieuwprojectmet

evenveelenthousiasmeaantevatten.Menziethetvaaknietmeerzittenommetbepaaldedoelgroepennogeensaan

bepaaldeproblementewerken.

ZowerddesociaalartistiekewerkingWijk-UpinBruggeenZeebruggebijeenvanhunprojectenmeteencrisisgecon-

fronteerd,netopeentijdstipdatallesgoedleektegaan.Deverschillendepartnerszatenopeenanderegolflengte

“Na een analyse van de stand van zaken bleek dat het project succesvol was, maar te veel vergde van het buurtwerk”

(StevenSlos,Wijk-Up).In2006werddanvooreenherverdelinggezorgdvandetakenvanWijk-up,BruggePlusvzw

(gegroeiduitvzwBrugge2002diemeevormgeeftaanhetcultuurbeleidvanBrugge)endepreventiedienst.Deene

stondinvoordeuitbouwvandesociaalartistiekewerkingindedriebuurten,deandererichttezichopdeprogram-

matievanbuurtfeesten,jaarmomenten.Hetpreventie-enbuurtwerktenslotte,alsderdegrotepartnerinhetproject,

stondinvoorhetnetwerkbeheer,deorganisatievanfeestenenhetbewakenvansocialeprocessen.

Doelgroepen- of wijkgericht?

Telkensweerrijstdevraagof doelgroepgericht of gebiedsgerichtmoetwordengewerkt.DeUniederZorgelozenziet

“iedereendiezinheeftommeetedoen”alshundoelgroep.Echter,nietiedereenheeftevenveelnoodaanparticipa-

tieenooknietenkelde(traditionele)‘arme’doelgroepenmoetenhierinaanmerkinggenomenworden.“Er bestaat

immers ook zo iets als emotionele armoede. Het is niet omdat je veel geld hebt dat je geen armoede kan erva-

ren”(GeertSix,UniederZorgelozenvzw).Erontstaatzoeenzeerdiversewerkingmetalsbindmiddeldewerkvorm

��


theater.Maardezediversiteitsteltdeartistiekeinbrengechtopdeproef.Erisveelgeduldvereistvandekunstenaar.

Tegelijkertijdisopdiemanierweldebandmetdewerkelijkheidgroter.Hettheaterisgebaseerdophetpotentieel

vandiewerkelijkheid.De‘aard’vandedoelgroepstimuleerthetcontactmetdewerkelijkheidengeeftopdiemanier

eenandersoortigleerproces,zowelvoordedeelnemeralsvoordeartiestenbegeleiders.Weldreigthetgevaardat

dezeprojectenzichteveelopdemiddenklassegaanrichten.Menwildaaromjuistzeeractiefblijveninzettenopde

moeilijkertebereikendoelgroepen.

De band met de werkelijkheid wordt groter.

Tochneemthetbelang van de geografische plaatstoe.Werkingenzoekeneenplekopindewijk.“Reeds enige tijd

bleek dat er nood was aan een eigen ruimte om activiteiten op te zetten, en dit vooral ter ondersteuning van de

sociale aspecten van de projecten (een eigen plek om te koken, om bijeen te komen, …). Sinds enige tijd huist de

Unie der Zorgelozen dan ook letterlijk en figuurlijk in de buurt Veemarkt-Venning (7.000 inwoners)”(GeertSix,Unie

derZorgelozenvzw).DoordatdewerkingvanuitdithuisvandeUnieverderwerduitgebouwd,verschoofdeklemtoon:

hetbelangvanhetartistiekewerdeenbeetjelosgelatenommeertoetegevenaanhetsociale.“We zijn teruggekeerd

naar de wijk om er eerder de sociale dan de artistieke snelheid te laten primeren. Maar theater blijft het bindmiddel.

Het blijft een onmisbare motor dat niet alleen beweging in het huis, maar ook in de wijk brengt”(GeertSix,Unieder

Zorgelozenvzw).Dooreenplaatsindewijkintenemenontdekkeninitiatiefnemersookgeleidelijkmeerpotentieel

enthematiekenvandewijk.

Netwerkmakelaars en bemiddelaars

ReflectiesgebaseerdopdepraktijkvanDeDienstKunstenStadGentenCCDeWerftteGeel.

Hetisduidelijkdaterveleactorenactiefzijnineenculturelesamenlevingsopbouw.Zoveeldatzemeestalzelfslechts

deelzijnvaneenspecifiekwerkveldofeengefragmenteerdaanbod.Omechttotintegrerendeprojectentekomen

isnietalleensamenwerking,maarookhetin stand houden vandiesamenwerkingnoodzakelijk.Erisindegemeen-

schapsvormingeenspecifieketaakweggelegdvoorzijdiedeactorenopelkaarbetrekkenenhetprocesbewaken.

ZozietdeDienstKunstenvandestadGentgemeenschapsvormingals‘hetstimulerenvanhetgemeenschappelijke

enhetzorgenvoormeerbetrokkenheid’.Wieineendergelijkeopdrachtalsbemiddelaaroptreedtmoeteenaantal

omstandighedeningedachtenhouden.DeDienstKunstenvertrektvanuithetidee‘Sporenuitzetten’:“Visie kan en

moet in verandering zijn, toch is het noodzakelijk om op middellange termijn sporen uit te zetten en het de tijd van

onderzoek en ervaring te geven”(Anne-MieHautekeete,DienstKunstenstadGent).DeDienstKunstenstreeftmethaar

werkingdriestrategischedoelstellingenna:1)ZoveelmogelijkGentenaarsindestadbetrekkenbijkunstencultuur

diezijwaarderen,metbijzondereaandachtvoormaatschappelijkkwetsbaregroepen2)Kunstenaarsendeculturele

sectorertoebewegeninGenteengroterediversiteitaanmensen,buurten,culturenensubculturenaantespreken3)

DestadviakunstencultuurhelpenuitbouwentoteenplekdiebijzoveelmogelijkGentenaarsbetekenisenontmoe-

tinggenereert.Indezemissiewordendoelstellingengeformuleerddiesamenmetdrieijkpunten(artistiekekwaliteit,

maatschappelijkerelevantieenstedelijkheid)voorvoldoenderuimteenvrijheid,maartegelijkookvooreenduidelijke

richtingzorgenwaaropwerkingenprojectengeëntkunnenworden.

Evaluatie en effectenmeting

Projectenstaanvaakonderdrukomopkortetermijntotresultatenteleiden.Hetsucceswordtvooralafgelezenaan

dezichtbareoutput.Spanningentussenkorte-enlangetermijndoelstellingenwordenaangewakkerdalseeninitiatief

��


plotsinhetspotlichtkomttestaanofalshetwareeenhypewordt:“Als initiatiefnemer heb je dit niet altijd onder

controle. De rechtstreeks betrokkenen worden gedwongen hiermee om te gaan. Extra aandacht genereert ongetwij-

feld positieve effecten, maar de druk van de hype kan net zo goed nadelig zijn voor het (fragiele) proces”(Anne-Mie

Hautekeete,DienstKunstenstadGent).

Eenprojectmagnietalleenophaarresultatenwordenbeoordeeld,ookhetprocesenhetlangeretrajectmoetenin

rekeninggenomenworden.Vanuitdebuikwerkeniséén,metenenwetenistwee.Nietteminmoetevaluatieookop

deervaringgebaseerdzijn.Meetinstrumentenzijnnuttigmaarhetblijftsteedszoekennaarverschillendeinvalshoeken

omhetprojectaftetoetsen.Ook‘gedragenheid’(matewaarinbewonerszichgaandewegmethetprojectassociëren,

het‘overnemen’)iseengoedegraadmeterenrefereertnietalleennaardekwantiteitmaarooknaardekwaliteitvan

debetrokkenheid.

Projectendiedichtbijdebewonersstaanwerkenookmobiliserend.Daaromisheteengoedeaanpakominprojecten

tevertrekkenvandeeigenleefomgeving.Depubliekeruimte(plekvoorontmoeting,diversiteit)krijgtdaaromeen

centralerolindewerkingvandeDienstKunsten.

Methodieken

Projectenzijndewerkvormbijuitstekomveranderingenteweegtebrengenindesamenleving.DeDienstKunsten

beschouwtprojectenalsflexibeleformulesdieveranderingeengezichtkunnengeven.Daarmeekaneenalternatief

wordengebodenvoordestarheiddievaakkenmerkendisvooreenstadsbestuur:“De traditionele, reguliere werking

van een gemeentebestuur is afgestemd op vast omschreven opdrachten. Verandering, vernieuwing speelt zich bijna

per definitie af in de ‘onontgonnen restgebieden’. Met andere woorden, een organisatie die ruimte houdt voor die

dingen die niet in een specifiek hokje thuishoren houdt ook ruimte voor experiment en vernieuwing. Hier geldt immers

nog geen traditionele regelgeving”(Anne-MieHautekeete,DienstKunstenstadGent).

InGentwerdsindsenkelejarenprojectwerkingingevoerd.Dierefereertonderanderenaareengeïntegreerdevisie

(crossover inbeleidsplannen),naargrotestadsprojectenals inzetvoorverschillendesectoren,naardemethodiek

projectwerkingalskadervoorsamenwerkingennaarhetvormenvaninstitutionelenetwerken.Ditprojectmatigwerken

isbinnendestadswerkingeerdereenuitzonderingdanregel:“Er is nog geen traditie en het wordt vooral toegepast

binnen grote projecten zoals wijkontwikkeling. Elk nieuw project komt vaak naast de reguliere werking, vergt dus

middelen en zorgt voor extra werkdruk. Het is belangrijk om ruimte te creëren voor het onvoorspelbare en voor pro-

jectwerking. Het blijft daarnaast ook kwestie van creatief omgaan met de mogelijkheden binnen de wettelijke kaders”

(Anne-MieHautekeete,DienstKunstenstadGent).

Projectenmoetenvoortdurendgelegitimeerdwordenomdatzevaakwordenopgezetbinnengebiedenwaarnoggeen

regelgevinggeldt.Ofwelzijnzekleinenwordenzenietgezien(nietgesteund),ofwelwordtervanallekantenmet

deloepnaargekeken.Opdatmenhieropeenkwalitatievemanieraan‘changemanagement’kandoeneneffectief

voorstructureleveranderingenkanzorgen,isvaakeenzekerereorganisatienodig(zonderdatdaarbijtegelijkertijd

wordtbezuinigd).Ookgrotestadsontwikkelingsprojectenkunnenineendergelijkverbandeensterkedynamieken

samenwerkingteweegbrengen.

Bemiddelaar versus coördinator

Uitpraktijkverhalenlerenwedatmenbestdefunctiesvandebemiddelaarendievandecoördinatoruitelkaarhoudt.

Daarwaardeeerstedefunctievannetwerkmakelaarheeft,diemeteenkritischeblikhetgroepsprocesmeestuurt,

isdecoördinatoreerderverantwoordelijkvoorheteindproductendeartistiekebijdrage.Debemiddelaarzorgtvoor

‘eerderinformelenetwerken’.Groterestedenofgrotereprojectenzijndanweertegrootomenkeltesteunenopder-

gelijkeinformelenetwerken.

�0


Bemiddelaars zijn uiterst belangrijk in gemeenschapsvormende projecten, ook al zijn ze vaak onzichtbaar.

Bemiddelaarszijnuiterstbelangrijkingemeenschapsvormendeprojecten,ookalzijnzevaakonzichtbaar.Bemiddelen

isookgerichtop‘verdwijnen’:eensdeverbindingenopduurzamemanierzijngelegdmoetmenzichalsbemiddelaar

kunnenterugtrekken.Ditmoetvanmeetafaaninhetprocesingecalculeerdworden.Menmoetm.a.w.duurzaamheid

nastreven.Ooktijdelijkeprojectenplaatsenzichbijvoorkeuropeenlangerduurzaamtraject(bijvoorbeelddooriets

opgangbrengen, iets teonderzoeken).Bemiddelen isenerzijdshetoverbruggenvanverschillendebelangen,het

intermediërentussenverschillendevragenenooktussenoverheidenbevolking,tussenkunstenaar(culturelesector)

enbevolking.Anderzijdsbetekentbemiddelengoedinhetveldaanwezigzijnenvoelinghebbenmetwateraande

basisgebeurt.

Bemiddelenisalshetware‘vertaalwerk’:“Boodschappen van de ene partner vertalen op maat van de andere. Als

bemiddelaar is het een kwestie van de juiste woorden te vinden, de juiste plaats, het gepaste ogenblik… zodat de

verschillende betrokkenen elkaar goed (blijven) begrijpen”(StefBossuyt,DienstKunstenstadGent).

Opsommigeplaatsenontstaateenjammerlijketendensomhetregisserenmeerenmeeralseentweedelijns-werkte

beschouwen.Hetveldwerkwordtuitbesteedaanexterneorganisatiesende‘regisseur’overschouwthetprocesvanop

hetbureau.Ditiseenprocesvanformaliseringdatleidttoteenverminderdevoelingmetderealiteitendusooktot

eengroterematevanabstractie.

Overheidsdienstenzijnineenaantalprojectenzelfbemiddelaar.Inandereprojectenwordencollegadienstenofspe-

cifiekedeskundigenaangesproken.Deervaringleertdatdecombinatievanbureauwerkenveldwerkboeiendismaar

nietaltijdeveneenvoudig.Hetveldwerkvraagteengrotesoepelheidenzelfstandigheidvanwerken.Maar,netzogoed

magmenvanuithetkikkerperspectiefhetspoornietverliezen.

Samenwerking

Menkanenkeltotgemeenschapsvormendeprojectenkomenwanneermenvoldoendesamenwerktmetandereacto-

ren.“Temeer omdat de laatste jaren de buurt een sterke focus heeft gekregen van buurtwerking, samenlevingsop-

bouw, jeugdwerkers, Brede school, integratiewerkers, cultuurwerkers… om dan nog maar enkel van de zachte sector

te spreken. Ook Groendienst economie, stedenbouw… zijn collega’s waarmee cultuur kan samenwerken en moet

afstemmen”(Anne-MieHautekeete,DienstKunstenstadGent).

Netwerkenindecontextvancultureelwerkengemeenschapsvormingisgerichtop:hetsamenbrengenvaneendoel-

groepmetgemeenschappelijkeinteresses(directeomgeving,buurtwerktmobiliserend),hetzichbewustwordenvan

deeigenmeerwaardeendegroeivanhetzelfvertrouwenindeeigensterkte,detolerantie(veranderinginstereotiep

denkenenovertuiging)enhetstimulerenvaninzichtindeeigenafhankelijkheid.

De sleutel van gemeenschappelijk handelen is ‘eigen capaciteiten kunnen inbrengen binnen een gemeenschappelijk doel of project’.

Desleutelvangemeenschappelijkhandelenis‘eigencapaciteitenkunneninbrengenbinneneengemeenschappelijk

doelofproject’.Mensensamenbrengenbetekentookverschillende agenda’ssamenbrengen.Bemiddelaarsmoeten

zichdaargoedvanbewustzijn.Zomoetenzezichdevraagstellenofdebewonerdaarineigennaamzitofalsver-

tegenwoordigerenzoja,watdaarvandewerkelijkebetekenisis.Indezelfdelijnmoetenmensenlerenomruimerdan

huneigendeurtedenkenentehandelen.Zemoetenlerenindiscussietegaan.

�1


Deverschillendepartnersbij‘DieAndereThuismatch’,vanhetCCDeWerftuitGeel,verschildenvanmeningoverde

manierwaaropaanhetartistiekeeindproductwerdgewerkt.Debetrokkenpartijenwerdengepolstoverwelkebehoef-

teseninteresseszijhaddenm.b.t.hetbetrekkenvan‘externen’(kunstenaars,sociaalartistiekewerkers…).Zobleek

datvooralbijdieinstellingendieeenhéélgestructureerdemaniervanwerkenhadden,menvakerinbotsingkwam

metdebetrokkenkunstenaars.“Voor CC Geel, dat op zo’n momenten als bemiddelaar optreedt, zijn dergelijke mo-

menten erg leerrijk en boeiend. Als bemiddelaar heb je de taak om beide werelden op elkaar afgestemd te krijgen”.

(RoelTulleneers,CCDeWerft)

Een slotbedenking...

Cultureelwerk isgerichtopduurzameverandering.Een langertrajectuitzettenendaarbinnenwerkenmetkortere

projecteniseengoedeformule.Dehuidigetermijnenvanbeleidsplanningzijnbruikbaar,gevenhouvast,dochgron-

digetussentijdseevaluatieszijnnoodzakelijk.“Succes kent vele moeders, doch niet alle moeders hebben evenveel

ervaring.”

Gemeenschapsvormingiseencomplexprocesvanculturele interactie.Vermitsiedermenseencultuurwezenis,ver-

wektelkecommunicatieeenverbanddatleidttotvormenvangemeenschappelijkheid.Professioneleengeïnstituti-

onaliseerdewerkingenzijndaarmaareenstukvan.Ookzijmoetenveelallerenomgaanmetdiedagelijksesociale

praktijk.Alsdieveelheidvancultureleactorenelkdannogeeneigenperspectiefenprogrammaontwikkelenkunnen

zehoogstenseenplekjeverkrijgeninde“marktvanwelzijnengeluk”(HansAchterhuis,1980).

Wilmendusenigesamenhangnastreveneneenduurzaameffectsorterendaniseenbrederdraagvlakeneengoede

samenwerkingvanvitaalbelang.Hettotstandbrengenvanzo’ngedeeldeprojectenwaarinverschillendewerkvormen

enverschillendeactoreneenplekvinden,vergteenduidelijkediagnoseengedeeldedoelstelling.Maarbovenalook

eengoedenetwerkingeninterdisciplinairesamenwerking.Vooralopdatvlak,hetvlakvandesamenwerkingtussen

deverschillendewerkvormen,isernogeenhelewegafteleggen.

��

DEEL � - PRAKTIJKVERHAAL

��


DEEL �PRAKTIJK-VERHALEN - Intro- Grandola (Berchem)- Dynamiseren van de wijk met culturele injecties (Dendermonde) - Op-Stap (Geel)- Die Andere Thuismatch � (Geel)- Collectief betekenisfonds (Genk)- Buurtbibliotheek Brugse Poort (Gent) - Gebiedsgerichte Werking (Kortrijk) - Eiland � (Leuven)- Markt Torhout, zuurstof voor de stad (Torhout)

��


Hettweededeelvanditwerkboekbeschrijft9praktijken.Dereflectiegroepvanhettrajectgemeenschapsvormingkoos

dezepraktijkenuit34kandidaturen.Deselectiegebeurdeopbasisvanverschillendecriteria:devariëteitinthema’s,

methodieken, samenwerkingsverbanden, schaalgrootte en andere karakteristieken zoals bevolkingssamenstelling,

landelijkofstedelijkkarakter,…Daarnaast,ennietinhetminst,werdgeopteerdomookeenvariëteittegaranderenop

hetvlakvanlokalecoördinatieenverantwoordelijkheid.Daaromvindjepraktijkverhalenterugwaarinzowelcultuur-en

gemeenschapscentra,bibliothekenalscultuurbeleidscoördinatorendetrekkersrolopzichnemen.

De9initiatievenkregennaselectieelkeendocentvaneenhogeschooltoegewezen.Hijofzijnamderolvanklankbord

openstreefdedaarbijnaareenbegeleidingopmaat.Tegelijkzoudehogeschoolbegeleiderdebrugvormentussen

theorieenpraktijk.Alsdeelnemeraandereflectiegroepkonhij/zijelementenhetdenkprocesoverbrengennaarde

praktijkwerkers.Omgekeerdcommuniceerdedehogeschoolbegeleiderdepraktijkervaringenaandereflectiegroepen

zorgdezovoordenodigenuchterheidtijdenshetreflecteren.

Dezeboeiende,maarnietevidentebrugfunctieheeftbijelkebegeleidertotinzichtengeleiddiemetdereflectiegroep

enmetdelokalecoördinatorenwerdenbesproken.Opheteindvanhetbegeleidingstraject,tijdensdezomervan

2006,beschreefelkedocentzijnofhaarervaringeneninterpretatiesineeneindverslag.

Opdevolgendebladzijdenleesjeeeneerderjournalistiekebewerkingvandezeverslagen.Opeenbeperktaantal

pagina’swordtgeschetsthoemenlokaalconcreetaandeslaggingmetdegemeenschapsvormendeopdracht.Hetzijn

getuigenissenvaneerlijkepogingen.Sommigeinitiatievenresulteerdeninprachtigeresultaten,andereliepenanders

danverwachtofzijnvandaagnoginvolleontwikkeling.Ditisdepraktijkzoalszeis:nietalleinitiatievenwordenper

definitieeensuccesverhaal.Maarelkeervaringlevertwelsteedsnieuweinzichten,nieuweleerpuntenop.Dievindje

terugindesleutelwoordenvanelkpraktijkverhaal.

Debeschrevenpraktijkenzijnallemaalzeerlokaal-specifiekengekleurddoorinhoudelijkeenandereeigenschappen

vandepersonendiehetallemaalmogelijkmaakten.Laatjeinspirerendooraldezegetuigenissen,maarlaatjeniet

verleidenomzomaarinitiatieveninheteigenwerkveldtekopiëren.Elkevertaalslagnaardeeigenwerkcontextzal

altijdgenuanceerdenspecifiekmoetenzijn.

Depraktijkverhalen:

1. GrandolavancultuurcentrumBerchem(Antwerpen)–begeleiddoorEricRoelandt(Ehsal)

2. DynamiserenvandewijkmetcultureleinjectiesvancultuurcentrumBelgica(Dendermonde)

–begeleiddoorChristineDierckx(ArteveldehogeschoolGent)

3. Op-StapvandebibliotheekvanGeel–begeleiddoorPeterWouters(KHLeuven)

4. DieAndereThuismatch2vancultuurcentrumdeWerft(Geel)–begeleiddoorPeterWouters(KHLeuven)

5. HetcollectiefbetekenisfondsvandeDienstCultuuruitGenk–begeleiddoorPeterWouters(KHLeuven)

6. BuurtbibliotheekBrugsePoortvandebibliotheekvanGent

–begeleiddoorVeerleDeSchrijver(ArteveldehogeschoolGent)

7. GebiedsgerichtewerkingvancultuurcentrumenontmoetingscentrauitKortrijk

–begeleiddoorEricRoelandt(Ehsal)

8. Eiland2van30CC,hetcultuurcentrumvanLeuven–begeleiddoorPeterWouters(KHLeuven)

9. MarktTorhout,zuurstofvoordestadvanhetstadsbestuurenhetcultuurpuntvanTorhout

–begeleiddoorMarijkePruyt(ArteveldehogeschoolGent)

INTRO

��


Grandola

→WAAR WijkOud-Berchem,Antwerpen.→WIE CultuurcentrumBerchem(CcBe).→SAMENMET Pleinbegeleiding,dejeugddienst,BuurtcentrumPosthof,CentrumDeeltijds Onderwijs,buurtkinderwerkingTjifTjaf,PlatformAllochtonenJongeren,District Berchem,sociaalartistiekepartners,individuenuitdebuurt.→DOEL Eengemeenschapsvormendensociaalartistiekprojectmetbijzondereaandacht voordeculturelediversiteitindewijk.→VOORWIE Alleallochtoneenautochtone16-plussersuitdewijk;deinwonersvandewijk werdenaangesprokenalstoeschouwer.→TIMING Vanjanuari2004totdecember2005.Hetprojectwerdstopgezetinoktober 2005omdaterzichgeenduurzameensamenhangendewerkingontwikkelde.→HOE Doorbuurtgerichteworkshops,straatactiviteitenencursussen,dekwaliteiten, interessesennodenvandeze16-plusserswaarderenenerkennen.→BUDGET Financiëleondersteuningdoorhetcultuurcentrum,CultuurstadAntwerpen, DistrictBerchemenhetOCMW.3500eurovanhetbudgetvanCcBewas bestemdvoordebuurtgerichtewerking,8000eurovoorprojectwerkingen.→COMMUNICATIE Mondelingecommunicatieomdeelnemerstewerveneneengoeddoordachte promotiecampagnemeteeneigenlogo,websiteenaffiches.

© Kaat Celis

��


H o e h e t a l l e m a a l b e g o n …HetCcBekreegin1997deexplicieteopdrachtomaanbuurtwerktegaandoen.Omervoortezorgendathetcen-

trumeenspiegelzouwordenvandebuurt,werdbeslotendathetcultuurcentrumeenopenhuismoestwordenwaar

echt iedereen terechtkan.Dewerkingvanhet cultuurcentrumontwikkeldezichvanafdat jaar in twee richtingen:

eenartistiekeeneenbuurtgerichte.Deverhoudingtussendezetweerichtingenwerdovergelatenaanongeplande,

spontaneontwikkelingen.Langzaamaangroeidehetinzichtdateengemengdeaanpakbeterzouwerken.Hetcreëren

vanbandentussendeverschillendegemeenschappenindebuurtenhettoegankelijkmakenvanhetcentrumvoor

dezeverschillendegroepenwasimmerseengroteuitdaging.DitleiddetoteensamenwerkingmetdeMarokkaanse

organisatieMoussemvzw.

Debuurtgerichtewerkingvertaaldezich ineerste instantie in tweeconcreteprojectenvoorkinderenvanacht tot

twaalf:JonasendeKinderkunstenparade.EenvolgendestapwashetsociaalartistiekeprojectGrandola,datzichrichtte

tot16-plussers.

P l a a t s v a n h e t g e b e u re nDewijkOud-Berchem isdewoonplaatsvanheelwatzogenaamdeprobleemjongeren, jongerendievaaknietsom

handenhebbenenopstraatrondhangen.Veelalternatievenhebbenzeookniet:indewijkzijnweinigactiviteitenof

initiatievendiezichrichtentotallochtonejongerenouderdanzestien.Devoetbalclubiseigenlijkdeenigevereniging

diedezekwetsbaredoelgroepstructureelbereikt.ZelfsdeallochtoneorganisatiesinBerchemslagenhieronvoldoende

in.DaaromrichtteGrandolazichexpliciettotdezejongeren.Hetbereikenvandezejongerenligtnietvoordehand:

hetgaatomjongerenzondervastestructuur,dienergenslidvanzijnofnergensthuishoren.Zijmissendaardoorvaak

positieveoriëntatiepunten.

H o e a a n d e s l a g ?DeeigenlijkewerkingonderdenaamGrandolastarttebegin2004.Grandolaprofileerdezichindeeersteplaatsrond

straattheater,metduidelijkeaandachtvoordeculturelediversiteitinBerchem.HetcultuurcentrumzagGrandolaals

eenkleinedeelnemerineengrotergeheelentrachttededeelnemersvooraltebetrekkenbijwateralleefdeinde

wijk.

Tijdensdewervingsfase,dieliepvanbegin2004toteindjuni2005,werdenopstraataantrekkelijkeworkshopsen

activiteitengeorganiseerdomjongerenaantesprekenentebetrekkenbijhetproject.Eenfotowedstrijd,deelnameaan

buurtfeestenenallerleiwedstrijden,eenzeepkistenrace:hetisslechtseengreepuithetaanbod.Erwerdendriegrote

evenementenoptouwgezet,metalsvoornaamsteblikvangerprofessionelestraattheateracts.Viaworkshopskwamen

dejongerendaadwerkelijkincontactmetdeartiesten.

Demeesteactiviteitengavendejongerenderuimteomtevertellenoverhunlevensdromenen–verwachtingen.Zo

wasereenfotoprojectdatdejongerendekansgafomfoto’stemakenvanwathenechtinteresseerdeinhetleven.

Toenbleekdaternogalwatfoto’svangaragesenblitseauto’sbijwaren,ontstondhetideevaneenmobiel-project.

SamenmetjongerenuitdebuurtenmetLaStrada,eenervaringsgerichteopleidingvoorjongerenuithetdeeltijds

beroepssecundaironderwijs,werdeenvollediggestriptewagenomgebouwdtoteen‘fantastische’mobiel.Menbe-

reiktehiermeeeenwisselendegroepvanvijftottwintigjongeren.

Ronddejaarwisselingvan2004-2005beslistehetcultuurcentrumomdeleeftijdvandedoelgroepterugteschroeven

naartwaalfjaar.Detweedefasevanhetprojectgingvervolgensvanstartinjuli2005.Hetwasdebedoelingdatde

groepjongereneenzelfstandigeproductiegroepzougaanvormendieeeneigenstraattheaterspektakelzouproduce-

��


ren.Vanafseptember2005zoudenwekelijkseworkshopsrondstraattheaterplaatsvinden.Eenartistiekecoördinator

zoualles ingoedebanen leidenen regelmatig toonmomentenplannen.Deze tweede fasewerdnooituitgevoerd.

Grandolaslootafmeteenkleinschaligvideoclipproject.

D o e l b e re i k t ?Hetprojectwerdvoortijdigafgebroken.Hetspreektdusvoorzichdathetdoelvanhetprojectnietvolledigwerd

bereikt.Belangrijk isechterdatGrandoladeuitdagingisaangegaanommetdezedoelgroepaanteslagtegaan.

Dedeelprojectenofgrotestappenwarenwelafzonderlijksuccesvol,maarhebbenerniettoegeleiddaterzicheen

duurzameensamenhangendewerkingontwikkelde.Hetblijftechterdeverdienstevanditprojectomhetgeprobeerd

tehebben.

Grandolawaswelonmiskenbaarsuccesvoloptweeessentiëlevlakken:hetbereikenvanjongerenomeenvoorstelling

inelkaartestekenenhetaantrekkenvanpubliekvoordetussentijdsetoonmomenten.Degoeddoordachteensteeds

bijgestuurdepromotiecampagnezorgdevooreengrotenaambekendheidvanhetproject.Determ‘Grandola’enhet

cultuurcentrumwarennietlangerillustereonbekendenbijde16-plussers.

Mindergeslaagdwasderodedraadvansamenhangencontinuïteitdiedoorhetprojectmoestlopen.Hetcontactmet

dejongerendiewerdenbereikt,ginggeleidelijkverloren.DaardoorslaagdeGrandolaernietineenprojectgroepopte

richtenvanjongerenvanzestienjaarenouderdiezelfstandigstraattheaterproductieskonbrengen.Deworkshops,pre-

sentatiesenactiesbleventevaakbeperkttotachtereenvolgende‘tijdelijkewerkgemeenschappen’.Hetgeheleproject

werdnietzozeereengeheelvanveledelen,maareenopeenvolgingvanrelatiefopzichzelfstaandedeelprojecten.

C u l t u u r v o r m t g e m e e n s c h a pHetprojectslootafinmineur,maarisertochopeenbepaaldemanieringeslaagdomgemeenschaptevormen.Een

mogelijkeverklaringhiervoorisdeherkenning.Doorintensiefopstraataanwezigtezijnendezejongerencontinu

aantespreken,wistgeleidelijkaaniedereenuitdebuurtwieenwatGrandolawas.Mensenkomendaardoornumet

eenandereinstellingnaarhetcultuurcentrum.Hetvandalismeendepesterijenzijnafgenomenomdatdejongerennu

wetendaterinhetcultuurcentrummensenzijndienaarhenluisterenendingenvoorhenwillenorganiseren.

Ofdezeeffectenaldannietduurzaamzijn,isvolgensdeprojectmedewerkersmoeilijkinteschatten.Devaststelling

datjongerendiemethetproject‘Jonas’werdenaangesproken,nogsteedsbetrokkenzijnbijandereactiviteitenvan

hetcentrumeneroververtellenaanandereallochtonejongeren,isalvasthoopvol.Deconcreteprojectenhebbenook

goedesignalengegevenaandebuurt.ZoheeftCcBegevraagdomdeKIDS-werking(KansenInDeStad)inBerchem

uittebreidennaar14-plussers.

Va l k u i l e n e n v o o r w a a rd e nVoorhetnietvolledigslagenvanhetprojectinBerchemzijnverschillendeverklaringenaantevoeren.

Zoiserhetgebrek aan continue interesse en enthousiasme van de doelgroep.Hetenemomentkwamendejongeren

helpenenwistenzegoedwaarmeezebezigwaren,hetanderevondenzehetmaareenonnozelprojectwaarmeeze

nietgeassocieerdwildenworden.Vanagressieoftegenwerkingwasnooitsprake.Dejongerentoondenzichwelsoms

sceptischoverderelevantievanhetprojectinhundagelijkselevenenoverhunkansopeenbeteretoekomst.Het

wasdeintentieomjongerentelatendromen.Maardezejongerengelovennietmeerindromen.Deworkshopsen

activiteitenvanGrandolagavenhengeennieuwtoekomstperspectiefenondertussenmoestenzethuisvaakvechten

omaandeprojectentemogendeelnemen.

��


Ookhetontbreken van een (instuif)ruimtewaardejongerenvrijblijvendkondenrondhangen,heefteennegatieverol

gespeeld.DeverantwoordelijkheidvoorGrandolaberustteookopdeschoudersvanslechts één cultuurfunctionaris,

diedevolledigebuurtgerichtewerkingvanhetcultuurcentrumvoorzijnrekeningmoestnemen.DaarnaastkreegGran-

dolaopeente experimentele maniervormmetteweinigtheoriealsback-up.Doordeexploratievemaniervanwerken

waserteweinigtijdomdeprojectenopeengestructureerdemaniertedocumenteren.Ditbemoeilijkteeenadequate

opvolgingendevergelijkingmetgelijkaardigeprojecten.

Voorhetslagenvangemeenschapsvormendeprojectenisdeaanwezigheidvaneenaantalsleutelelementeneenmust:

eenvoldoende groot draagvlak,eengoede en lange voorbereidingenvoldoende financiële, externe middelen en de

aanwezigheidvandejuisteexpertise.

OokGrandolawasmaarmogelijkdankzijexternesubsidies.Organisatiesenprojectenmoetenkunnenrekenenop

projectsubsidieseneventueellateropstructurelesubsidies.Dezoektochtnaardergelijkesubsidiesisnietevident.

Bovendienvragenprojectenendossiervoorbereidingenvaakveelvoorafgaand,administratiefwerk.Hetprocesdateen

projectvoorafgaat,isheelbelangrijk.Doordatjepasachterafdemiddelenkrijgt,verschuifthetparticipatiefproces

naardeachtergrond.Opdiemanierkrijgjevaaktopdownprojectenwaarinjongerenteweinighunzegjehebben.

Eenbelangrijkerandbemerking:nogalwatbetrokkenendurvenintussenookwelteopperendatgebrekaanfinanciën

hetcreatiefdenkenenhandelenalleenmaarverscherpt.

K u n s t e n c u l t u u r : h e t w e r k tHetverloopvanéénprojectineenbepaaldewijkkanjenietzomaarverplaatsennaarandereprojectenofwijken.

Elkewijkheeftzijneigenkarakteristiekenenjongerennemenereeneigenplaatsin.HetfalenvanGrandolawordt

daaromgenuanceerd:hetissteedsmoeilijkomzo’nnieuwconcepttelanceren.Maarkunstencultuurbiedenzeker

eenmeerwaardeindergelijkeprojecten.Cultuuriseenluxediejedoorditsoortvanprojectentoegankelijkmaaktvoor

iedereen.Cultuurstimuleertdeverbeeldingvanmensen,prikkeltfantasieën.Datkunstdewereldkanredden,isveel

gezegd.Maarkunstgeeftjongerenweldekansenomdingenteontdekkenenbiedthendemogelijkheidomzichte

uitenzonderdatzemeteenwordenweggelachen.

Grandolahadinopzeteensterkintrinsiekgehalteaangemeenschapsvorming.Dathetnietgeluktisomeenvaste

bandmeteenofmeerderedeelgroepentekrijgen,doethieraangeenafbreuk.Inelkvande‘tijdelijkewerkgemeen-

schappen’isgemeenschapgevormd.Ookalginghetdanmisschienvooralomdesociaalartistiekeproductieenniet

zozeerom‘sameneengemeenschapvormen’.

Ookhetleereffectvoordedeelnemersmagnietuithetoogverlorenworden.Welkeffecthet(voorlopig)stopzettenvan

Grandolaopdedoelgroependebuurtheeft,valtnietpreciesinteschatten.Optermijnzalduidelijkmoetenworden

oferopnieuweenvergelijkbaarprojectopgestartmoetworden.

��


Dynamiseren van de wijk met culturele injecties

→WAAR Serboswijk,Dendermonde.→WIE CCBelgica.→SAMENMET Decultuurbeleidscoördinator,SamenlevingsopbouwDendermonde/AWD,Odice, Schoolopbouwwerk,InitiatiefBuitenschoolseOpvangendesociaalartistieke werkingVictoriaDeluxe.→DOEL Gemeenschapvormenviaeensociaalartistiekproject.→VOORWIE Eenactievedeelnamevanallebewonersvandewijk;deinwonersvan Dendermondewerdenaangesprokenalstoeschouwer.→TIMING September2004–mei2006.→HOE Mensenenthousiastmakenensamenbrengendoorparticipatieaanhetproject.→BUDGET PersoneleondersteuningvandediversiteitsmedewerkervanCCBelgicaenvan VictoriaDeluxe;logistiekeondersteuningdoorCCBelgica,VictoriaDeluxeende StadDendermonde.→COMMUNICATIE Huisbezoeken,gerichteactiviteitenenaanwezigheidindewijk.Meteen promotiecampagnewerddeaandachtgevestigdophetcircustheater.

© Strash/Victoria Deluxe

�0


D e p l a a t s v a n h e t g e b e u re nDeSerboswijkiseenvandemeestkansarmebuurtenaanderandvanDendermonde.Dewijkbestaatuitvijfsociale

woonblokkenenvormtalshetwareeeneilandindeBoonwijk.Dewoonomstandighedenindeappartementenzijn

verrevan ideaal:dekleinewoonentiteitenmeteenslechtegeluidsisolatieendeonverzorgdegemeenschappelijke

ruimteszorgenvooreengrootverloopbijdesocialehuurders.Dewijkscoortbovenhetlokalegemiddeldeophetvlak

vaneenoudergezinnen,vreemdelingen,bijzonderejeugdzorg,leeflonersenlangdurigeenlaaggeschooldewerkzoeken-

den.Intweeblokkenwonenvooralallochtonen,indeanderedrieblokkenoverwegendautochtonen.Veelallochtone

jongerenhangengewoonrondopstraat.Erisbijzonderweinigcontacttussendemensen,zowelbinneneenblokals

tussendeblokkenonderling.Hetsamenlevenvandezegemeenschappenwordtnogbemoeilijktdoortaalbarrières.

Tochbeschiktdewijkookoverbelangrijketroeven.Naastdewoonblokkenbevindtzichhetgroene,ruimeWastijne-

park,erzijnwatorganisatiesactiefenvlakbijdewijkiseenbuurthuis.Ditbuurthuisiseigendomvandestadenwerd

voordeaanvangvanhetprojectbeheerddooreenkleinegroepvrijwilligers,diezichnogalgeslotenopsteldenenniet

echtopenstondenvooranderebewonersenorganisatiesvandewijk.

H o e h e t a l l e m a a l b e g o n …Deoproepomgemeenschapsvormendeprojectenuitwerken,gelanceerdin2004,pasteperfectindealeerderge-

formuleerdebeleidskeuzevanCCBelgicaomvanstarttegaanmetlocatie-endoelgroepprojecten.Menwouzomeer

dynamiekkrijgenindebuurtenervoorzorgendathetaanbodvanhetcultuurcentrumookdebewonersvandewijk

zoubereiken.Hetcentrumschoofcultuuruitdrukkelijknaarvorenalsmiddelomdebuurttelatenheropleven.

DekeuzevoordeSerboswijkwassnelgemaakt.Eerstenvooralwaserdevaststellingdathetsociaalcultureleaan-

bodvanDendermondedemensenvandewijkhelemaalnietbereikte.CCBelgicagreepdekansomopdezemanier

ontmoetingentussendebewonerstestimulerenéntestrevennaareensterkereintegratieenbetrokkenheidvande

wijkbijdeDendermondsesamenleving.HetprojectpastedaarnaastookinhetconvenantdatSamenlevingsopbouw

Dendermonde/AWDendestadDendermondehaddenafgeslotenominverschillendewijkeneenbuurtwerkingopte

startenalsaanzettotverderewijkontwikkeling.SamenlevingsopbouwDendermondekonzoalseensoortvantus-

senpersoonoptredenomsamenmetCCBelgica-endeanderebetrokkenen-cultureleinitiatieventeontplooienin

dewijk.

D e d o e l s t e l l i n g e nVanbijaanvangsteldeditgeïntegreerdeprojecteenaantalduidelijkedoelstellingenvoorop:

-hetbuurthuismoeteenechteontmoetingsplaatswordenenzoeensleutelrolspelenindeconcreteuitwerkingvan

hetproject.

-concretegemeenschapsvormendeinitiatievenmoetendeaanwezigecapaciteitenentalentenvandewijkbewoners

stimulerenenbundelen.Cultuurzalzomensensamenbrengenenhendemogelijkheidbiedenzichopsociaalenartis-

tiekvlakteontplooien.

-hetproject,dateenrelatiefkortetijdsduurhad,moetuitmondeninstructureleveranderingen.Daaromzalvoldoende

aandachtgaannaarhetfeitdatdeinitiatievenduurzaamenvoorherhalingvatbaarzijn.

-deresultatenenervaringenvanditexperimenteleenexemplarischeprojectzulleninteressanteinformatieopleveren

voorvergelijkbareprojectenopanderelocatiesinDendermonde.Geenvandebetrokkenpartnerskanzichimmers

engagerenvooreencontinue,exclusieveinzetindeSerboswijk.

�1


I k h e b d e h e m e l h i e r g e b o re n z i e n w o rd e nAllebetrokkenenbijhetprojectwarenheteralsnelovereensdat,naasthetorganiserenvanactiviteitenomde

wijkbewonerstemobiliserenenmetelkaarincontacttebrengen,eensociaalartistiekprojectdémanierwasomdit

projecteenconcrete,overkoepelendevormtegeven.DesociaalartistiekewerkingVictoriaDeluxewerddaaromaan-

gesproken.Hetcircustheater‘Ikhebdehemelhierziengeborenworden’vormdeuiteindelijkdeapotheosevanhet

tweejaardurendeproject.Mensenuitdebuurtverteldenerhunverhaaloverdeverbindendekrachtdiezowelinde

circusgemeenschapalsindeSerboswijkaanwezigis.Hetwaszoweleenstart-alseeneindpunt:heteindevaneen

langdurigenintensiefsamenwerkingsprocesenhetbeginvaneenzoektochtnaareenmanierombereikteresultaten

teconsolideren.

H o e a a n d e s l a g ?Tijdensdeeerstefasevanhetproject,vannovember2004totjuni2005,gingdestuurgroepvooralopverkenning

uitnaardeverwachtingen.Erwerdeenbezoekgebrachtaangelijksoortigeprojecten,deeerstecontactenmetVicto-

riaDeluxewerdengelegd.TegelijkertijdgingookhetoverlegvanstarttussenCCBelgica,destadDendermondeen

SamenlevingsopbouwDendermonde/AWDoverhetbuurtcentrum.CCBelgicaorganiseerdedeeersteworkshopsen

SamenlevingsopbouwDendermonde/AWDorganiseerdehetwijkfeest‘Serbosaantafel’.

Hetprojectnamvanaugustustotdecember2005concreterevormenaandoordeaanwervingvaneendiversiteitsme-

dewerksterinhetCCBelgica.Veelenergiegingnaarinterviewsmetbuurtbewonersensleutelfigurenuitdebuurt,om

zohetbuurtverhaalvandemensentelerenkennen.Destuurgroeporganiseerdeeenmobielefotostudiowaarbewo-

nerszichkondenlatenfotograferen,kookmomentenenbuurtmaaltijden.Eenkinderwerkingwerdopgestart,eenrege-

lingvoorhetgebruikvanhetbuurthuisuitgewerkt.Deeersterepetitiesvoordetheatervoorstellinggingenvanstart.

Vanafjanuari2006kwamhetprojectineenstroomversnelling.Dekinderwerkingkendeeenspontanegroeivaneen

eenmalige filmstudionaar een structurele werkingopwoensdagnamiddag.De circusrepetitieswerdenopgedreven

vanééntotdrierepetitiesperweek.ZijvondenplaatsindefeestzaalBoonwijkomdathetbuurthuistekleinwas

geworden.Eenfototentoonstellingwerdinfebruari2006feestelijkgeopend.Deactiviteitenvoordecircusvoorstelling

namentoe:deSerbosfanfaregingvanstartmetrepetitiesvoorhetcircusorkest,buurtbewonerswerdengevraagdeen

aantaltakenopzichtenemen(bar,kostumering,ijsverkoop,opbouwtent),decircustentinhetWastijneparkwerd

opgesteld.

Inmeivolgdehetslotmoment.Tijdensdezesoptredenswasdetentsteedstotdenokgevuld.Detrotsentevreden-

heidvanspelersenmakerswarenvandegezichtenaftelezen.Eenmulticultureelgezelschapvanmensendieelkaar

nietofslechts‘vanziens’kenden,hadmaandengerepeteerd,samengegeten,elkaaraangemoedigdenzorggedragen

voorelkaar.

S l e u t e l w o o rd e nWerkenaangemeenschapsvorming is eenuitdrukkelijke taakvande culturele sector,maardeexpertiseomdeze

gemeenschapsvormendeinitiatieventeontwikkelenenteverzelfstandigeniszoruimendivers,datdezevaakniet

terugtevindenisbinnenéénsector.Samenwerkingisdaaromeeneerstesleutelwoord.CCBelgicagingterechtals

coördinerendeeninitiatiefnemendepartneropwegmetandereorganisatiesvoorwiegemeenschapsvormingeveneens

eenbasisopdrachtis.

Ineensamenwerkingsverbandwerkenaangemeenschapsvormingisechtermeerdaneenoptelsomvandemanieren

waaropalledeelnemendeorganisatieshun–weliswaargemeenschappelijke–doelstellingenproberenterealiseren.

Eentweedesleutelvoorwaardeisdaaromhet op elkaar afstemmen van de verwachtingen van alle betrokkenen.Gebeurt

��


dezeafstemmingnietoflaattijdig,zalditeenbronvanverkeerdeverwachtingen,misvattingenofspanningenzijn.

Ditbrengtonsbijhetderdesleutelelement:duidelijke afspraken over het samenwerkingsverband.Ditimpliceerteen

antwoordopvragenals:hoewordenbeslissingengenomen?Hoeveel tijdkunnenallebetrokkenenhierin steken?

Welkemiddelenkunnenzehiervoorinzetten?Kandestuurgroepdaadwerkelijkbeslissingennemen?

Het samenwerkingsverband moet ook ruim genoeg zijn. Hoewel bij het project inDendermondeheelwatpartners

betrokken waren, bleek na verloop van tijd dat een aantal essentiële schakels ontbraken, zoals onder meer de

jeugddienst,desocialedienst,hetOCMWendehuisvestingsmaatschappij.Elkprojectisnatuurlijkanders,maarnie-

mandmaguithetoogwordenverlorenenermoetaltijdruimtezijnvoorbijsturing.Omdatgemeenschapsvormende

projectensomseenstructureleenbeleidsgerichtevertalingmoetenkrijgen,ishetaangewezenomookbeleidsverant-

woordelijkenbijhetprojecttebetrekken.

Eenvijfdesleuteltotsuccesiseenexpliciete beleidskeuze van de betrokken partners.Hetopzettenenrealiserenvan

eengemeenschapsvormendprojectvraagtimmerstijdenlogistieke,financiëleenpersonelemiddelen.Deledenvan

destuurgroepmoetendaaromdezekerheidhebbendathunwerkzaamhedengedragenenondersteundwordendoor

hunorganisatie.Datdieorganisatieswerkenaangemeenschapsopbouwisnietvoldoende:zijmoetenhetsamen-

werkingsprojectendeinvesteringendiezedaarvoorwillendoen,daadwerkelijkopnemeninhunbeleidsplannen.

Eenzesdesleutelwoordisautonomie van de stuurgroep,diemeermoetzijndaneenplaatswaarafsprakengemaakt

worden.Deledenvandestuurgroepmoetenzelfstandigorganisatieoverstijgendedoelstellingenkunnenformulerendie

zekunnenrealiserendoordeaanwezigeexpertiseendebeschikbarefinanciëlemiddelen.Deledenvandestuurgroep

mogenzichnietbekommerenomdereturnvoorofdemethodischeeigenheidvandeeigenorganisatie,maarmoeten

zichvolledigkunnenrichtenophetoverkoepelendeproject.Denoodaanautonomiewordtoverduidelijkalswordt

samengewerktmettijdelijkepartnersdieomwillevanhunexpertisebetrokkenwordenbijhetproject.Eenstuurgroep

moetdankunnenfungerenalseeneenduidigeopdrachtgeverenbewakervandevooropgesteldedoelstellingen.Zo

niet,isdekansgrootdatdeimpactvandeexternepartnersophetprojecttegrootwordt.

D o e l b e re i k t ?Zodraderoesrondhetgebeurenwasweggeëbd,stakeneenaantalprangendevragendekopop.Dathetprojecteen

positieveinvloedopdebuurtendebewonersvandewijkhad,wasonmiskenbaar.Maarhoemoesthetnuverder?

DoordatdesamenwerkingmetVictoriaDeluxeopzijneindeliep,verdwenenerplotselingeenaantalprofessionele

krachtenvanhettoneel.Datishetgevaardatgepaardgaatmethetuitbestedenvanbepaaldetakenaaneenexterne

partner: indiendelokaleverantwoordelijkengeengelijketredkunnenhoudenmetdeintensiteit,aardenomvang

vande tijdsbesteding van zo’n externepartner, dreigende resultaten vanhetproject op relatief korte termijn te

vervagen.

Zo’nprojectkanooknietzomaarherhaaldworden,maardebuurtzitnatuurlijkwelmet implicieteverwachtingen

die rechthebbenopeenkwaliteitsvol antwoord.Daarnaastblevendepartnersuit de stuurgroepmet eenaantal

spanningenenonduidelijkhedenoverhunsamenwerkingzitten,terwijlhetprojectdestructureleoorzakenvanhet

ongenoegenvansommigebuurtbewonersnatuurlijkniethadweggenomen.Erwerdenookvraagtekensgezetbijderol

dieeendiversiteitsmedewerkervaneencultuurcentrumkanofmoetspelenomdecontinuïteitvaneenaantalaspecten

vanhetproject–zoalsdekinderwerking,hetjongerenoverleg,hetbuurthuis–teverzekeren.

Veelvragenenvoorlopigweinigantwoorden.Destuurgroepgingalvastwelhetengagementaanomsamenopzoek

tegaannaardezeantwoorden.

��

PRAKTIJKVERHAAL

Op-Stap

→ WAT Op-Stap,eenmakkelijklezenpleinindebibliotheek→WAAR&WIE DeopenbarebibliotheekvanGeel.→SAMENMET AteljeeHagelbos,BeschutWonenKempen,CCDeWerft,DeWaaiburg,Leesweb, MPIOosterlo,hetOCMW,OPZjeugdenvolwassenen,Similes,StichtingLezen, VormingplusKempen,Wai-not,DSO,ZusterhofHadschotenOLVrouw,Autisme Centraal,ZitStil,DeBogaard,DeOpenDeur,Erocos,HomeLaarsveld,Huis Perrekes,M.I.N.,Sprankel,SteunpuntVrijeTijdGehandicapten,Toemeka,Vokans.→DOEL Inrichtenvaneen‘makkelijklezenplein’indebib,een‘op-stap’voorkinderenen volwassenenmetleesproblemen.Opdiemanierwildebib,samenmeteen netwerkvanpartners,aaniedereengelijkekansenbiedenomzichteontspannen, omteleren,omelkaarteontmoeten.→VOORWIE Debibliotheekbezoekersenmensenmetleesbeperkingen.→TIMING Devoorbereidingenstarttenindecember2004.Innovember2005werdhetplein Op-Stapingebruikgenomen.→HOE Doorhetopstartenvaneenpermanentnetwerkvanorganisatiesendoor permanenteactiviteitendiedeuitbouwondersteunenvaneenaangepaste collectievoorkinderenenvolwassenenmetleesproblemen.→BUDGET DeopbouwvanderuimteOp-Stapendecollectiezitteninhetbudgetvoorde nieuwebibliotheek.Voorworkshopsencursussenishetbudgetminimaalen wordtsamengewerktmettalvanorganisaties.→COMMUNICATIE Eerstvooralgerichtopnetwerkvorming,ineenlaterefaseookmeer publieksgericht.

© Kaat Celis

��


I n h e t k o r tGeeldraagtmensendie‘anders’zijnaleeuweneenwarmharttoe.Debibliotheekwileen‘op-stap’zijn,eenplaats

waarookkinderenenvolwassenenmetleesbeperkingengraagnaartoekomenomzichteontspannen,omteleren,

omanderenteontmoeten.“Alleen door onze in-leving wordt de bibliotheek voor hen een be-leving”

D e p l a a t s v a n h e t g e b e u re nOp-StapisdenaamvaneenspecialecollectievandeopenbarebibliotheekvanGeel,dieeengemakkelijketoegang

biedttotliteratuur,informatieenadvies.Zebiedtsteunaanlezersenistevensdeidealeplekvooranderstaligendie

Nederlandswillenleren.EriseenOp-StapjeugdeneenOp-Stapvolwassenen.Talvanpartnersuitdewelzijnssector

endesociaal-culturelesectorzijnhieractiefbijbetrokken.’

MetdezeboodschapintroduceertdebibliotheekvanGeelhaarspecialecollectieOp-Stap,dieookwelhet‘makkelijk

lezenplein’wordtgenoemd.Bedoelingisomtussendejeugd-envolwassenenafdelingeenpleininterichtenvantien

bijtienmeter,meteenaangepastecollectievoorkinderen,jongerenenvolwassenenmetleesbeperkingen.Geelstaat

immersopdewereldkaartalseenplaatsdie‘mensendieanderszijn’eenwarmharttoedraagt.Ookdebibwildaarom

extraaandachtbestedenaanachtergesteldegroepen.Zewilditdoendooreenmoderneontmoetings-enleerplekte

zijnwaariedereenzichthuisvoelt.

H o e h e t a l l e m a a l b e g o n …DevoorlopervanOp-StapwasdeL-hoek,waarbijdeLstaatvoorliever,leuk,langzaamlezen.Hetwerdopgestartin

hetinternationalejaarvandealfabetisering.MetOp-Stapwildebibliotheekeenstapjeverdergaan.Hetbeleidsplan

2002-2007bepaaltimmersdatdebibliotheekermeevoormoetzorgendatdeburger–enachtergesteldegroepenin

hetbijzonder–demaatschappelijkeveranderingenaankan.HetpleinOp-Stapisdaareenconcreteinvullingvan.

Ditinitiatiefhadzijneigenplaatsjeindeverbouwingswerkenvandebibliotheek.Terwijldemediapresentatieende

inrichtingvandebibliotheekletterlijkineenanderjasjewerdengestoken,werdopbeleidsniveaugesleuteldaanhet

bibliotheekconcept.Doelwastekomentoteenmeervraaggerichtebibliotheek.Groteinspiratiebronhierbijwashet

MakkelijkLezenPleininHaarlem(Nederland).Erwarenveelgoedeideeën.Maarhoealleserpreciesuitmoestgaan

zien,stondinhetbeginzekernietvast.Demededelingdathettrajectgemeenschapsvorminghetprojectzoumee-

begeleiden,werddaarommetveelenthousiasmeonthaald.

Bedoelingvanhetprojectismensenmetleesproblemendekanstebiedenkennisteverwerven,culturelegeletterdheid

teontwikkelenénzichliterairteontspannen.Debibliotheekwilmetditproject,netalsbijhetandereGeelseproject

DieAnderethuismatch,de‘andere’indeGeelsesamenlevingaanspreken.Deze‘andere’zijnvoordebibondermeer

kinderenenvolwassenenmetleesproblemenalsgevolgvaneenhandicap,mensenindevierdelevensfase,volwas-

senenmeteenzwakkeleesvaardigheidofafasie,volwassenenmeteenverstandelijkehandicapofkinderendieom

sociale,cultureleofeconomischefactoreneenleesachterstandhebben.Debibwilhetmakkelijklezenpleinbekend

makenaandezedoelgroepen(enhunbegeleiders)doorondermeerfoldersteleggenbijdelogopedist,osteopaat,

kinesitherapeutofdokter.

H o e a a n d e s l a g ?Een nieuwe educatieve medewerkster werd verantwoordelijkheid voor de realisatie van Op-Stap. De hogeschool

KHLeuvenspeeldehierbijeenrolalsklankbordenzorgdevoorconcreteondersteuning.Ineeneerstefasewerden

de doelstellingen van het initiatief op papier gezet. Vervolgens startten de werkzaamheden voor de permanente

��


netwerkenindecember2004.HetpleinOp-Stapwerdingebruikgenomeninnovember2005,bijdeopeningvande

nieuwebibliotheek.

S l e u t e l w o o rd e nEen belangrijke voorwaarde om dit project tot een goed einde te kunnen brengen, was het opzetten van een

permanent netwerk van organisaties.Omtoteencollectieopmaattekomeneneenbereikvanalledoelgroepente

garanderenkoosdebibvanbijdeaanvangvooreengrootdraagvlak.Endusvoordebetrokkenheidvanveelorga-

nisaties.Ditleiddeuiteindelijktoteennetwerkvan28organisaties.

Debibstartteookpermanente deelwerkingenopzoalsinformatiebijeenkomstenvoorbijzonderedoelgroepen,cursus-

senvoordebegeleidersvandezedoelgroepen,sociaalartistiekeprojectendiedebibtoegankelijkermoestenmakenen

gebruikersparticipatiebijdeconcreteinvullingvanhetOp-Stap-plein.Dezewerkingenwerdengedurendehetproject

versterktennoguitgebouwd.

Hierbijkwammenweltotdevaststellingdatniet alle partners een even goede band hadden met hun doelgroep.Dit

wasnochtanseenechtemust:hetwasnetdebedoelingdeparticipatieaanhetbibliotheekgebeurentestimuleren

doorsamenmethendedoelgroepentebegeleiden.Omtochbeterhetdoelpubliekaftebakenenentebereiken,wordt

sindsoktober2005devzwKunstenDemocratiebetrokken.

C u l t u u r v o r m t g e m e e n s c h a p Hetbleeknietaltijdevidentomhetenormenetwerkvan28organisatiestecontacteren,teinformerenenopdezelfde

golflengtetekrijgen.Deeducatievemedewerkerslaagdeerechterwelinomhetplatformhetdoelvandewerkingte

latenonderschrijven.Deledenvanhetplatformparticipeerdenookenthousiastenmetveelgoedewilaandeverschil-

lendedeelwerkingen.Ditbleekondermeeruitdegroteopkomsttijdensdevergaderingen.

DaarnaastwerdbijdeconcreteinvullingvanhetOp-Stap-pleinduidelijkdathetgemakkelijkerwasomdeuitbouw

vandecollectieendeevolutienaareenmeervraaggestuurdewerkingteplannen,danomdeparticipatieaanhet

bibliotheekgebeurenvooruittestuwen.Hoekunnenwehetimagovaneenbibliotheekbeïnvloeden?Hoezorgenwe

datmeermensenvrijwillignaardebibkomen?Hoebereikenwenieuwedoelgroepen?

Dezoektochtnaardeantwoordenopdezevragenroepenweernieuwevragenopoverdevaardighedenwaaroverhet

bibliotheekpersoneelmoetbeschikken.Deopleidingbibliothecarisisaljareneenopleidingdievooralgerichtisophet

(technische)beheervaneencollectie.Gemeenschapsvormendeprojectenvragenechteranderecompetenties,zoalshet

analyserenvaneenbuurtofwijk,projectmatigwerken,hetuitbouwenvaneendoorgedrevenvrijwilligersbeleid.Grote

bibliothekenkunnenditopvangendoorsociaal-culturelewerkersindiensttenemen.Maarinkleinerebibliothekenzal

dezekennispasdoorsijpelenalsookdebibliotheekopleidingaandachtbesteedtaandezenieuwevaardigheden.

Bijnieuweopdrachtenkomennietalleennieuwecompetentieskijken.Nieuweopdrachtenleidenooktoteenzwaarder

takenpakketmetmeerflexibeleurenendevraagnaarextraruimtevoorvergaderingenengesprekken.

Aldezenieuweeisenvormenvandaagvaakdeachillespeesvanprojectenrondgemeenschapsvorming.Eengoede

vormingenondersteuningvanhet(nieuwe)educatievepersoneel,eendoordachteenrustigeaanpakenvoldoende

kredietvandeanderecultureleactorenkunnenhelpenomteleurstellingentevermijden.Hetgeefttegelijktijdomde

nodigeknowhowoptebouwen.

��


D o e l b e re i k t ?Eenbibliotheekmaggeeneilandzijnwaaralleenletterliefhebberskomen.Allemensenmoetenineenbibliotheekaan

huntrekkenkomen.Eenbibliotheekstaatpotentieelinhetcentrumvandegemeenschap.HetOp-Stap-pleinsluithier

goedbijaan:hetiseropgerichtdecompetentiesvandebezoekersteverhogenenwilzoveelmogelijkdoelgroepen

aansprekenenbereiken.Ookzijdiejemisschienmindersnelineenbibliotheekverwachtaantetreffen.

Omdathethieromeenpermanentewerkinggaat,isdezichtbaarheidmindergroot.Deduurzaamheidisdatdeste

meer.Gemeenschapsvormendeopdrachtenzullenervoorzorgendatbibliothekenopmiddellangetermijneenwaar-

devollepartnerworden indegemeenschapsvormingvanmorgen. InGeel leeftdehoopdatdegemeenschapvan

gebruikersvandebibliotheekovertienjaarméérzalsamenvallenmetdesamenstellingvandebevolkingvandestad.

EnzoblijftGeel,metzijnimagovaneenstaddieopenstaatvoor‘anderen’,sterkboeien.

��

PRAKTIJKVERHAAL

Die Andere Thuismatch �

→WAAR Geel.→WIE CultuurcentrumdeWerft,ineensamenwerkingsverbandmetMPIOosterlo.→SAMENMET HetGrotePleinvzw,deWaaiburgvzw,WijkwerkingGeel,OPZGeel,MPIOosterlo, CentrumBasiseducatieZuiderkempen,Al-armenVormingplusKempen.Als professionelebegeleiders:HannekePauwe(regie),AntonWalgrave(muziek),Lea VanLieshout(organischekunst),DinieVanDenHeuvel(mode),OlivierD’Hose (video),TondeWitenMagdaRal(theater).→DOEL Opeenactuelemanieromspringenmeteenbrokcultuurpatrimoniumvandestad, namelijkdegezinsverpleging,doorde‘anderen’–degastenindegastgezinnen, depatiëntenvandeinstellingen-cultuurtelatenbelevenénteconfronterenmet debewonersvanGeel.→VOORWIE Gelenaarsenniet-Gelenaars,voor‘normalen’en‘anderen’.→TIMING Voorbereidingin2004,workshopsin2005,drievoorstellingeninapril2006.→HOE Metvoorbereidendeworkshopstoewerkennaareensociaalartistiekevoorstelling.→BUDGET Detotalekostenvanhetprojectwerdengebudgetteerdop25.000euro.CCde Werftdroegdekosten;hetOCMWvanGeelleverdeeenbijdrageinhetkadervan hetKBvan8april2003;erwaseensubsidievan5000eurovanhetEliafonds.→COMMUNICATIEVerschillendepromotiekanalen,regionalebladen(zoalshetNieuwsbladvanGeel), depublicatiesvanhetcultuurcentrumendenetwerkenvandeinstellingen.

© Kaat Celis

��


P l a a t s v a n h e t g e b e u re nGeel staat tot ver buiten de landsgrenzen bekend om zijn gezinsverpleging en zijn psychiatrische instellingen en

instellingenvoorverstandelijkgehandicapten.EenhistorischgegevenencultuurpatrimoniumdatvoorCCdeWerftde

idealehefboomisomeensamenwerkingtussencultuur,instellingenenbevolkingoptezetten.HetprojectDieAndere

Thuismatch2isdaareenconcreetvoorbeeldvan.

DedoelgroepvanhetprojectwarenzowelGelenaarsalsmensenvanbuitenGeel.Detoeschouwers(debezoekers)

endeactievedeelnemersstondeninditprojecttegenoverelkaar.Deeerstenwarende‘normalen’,detweedende

‘anderen’.Dieanderenzijnmensendieomeenofandereredenals‘anders’gezienworden,alsniet-passendinde

dominantegemeenschap.Hetgaathierondermeeroverdepatiëntenvandegezinsverpleging(psychiatrischepatiën-

tenofgasten),kansarmenenmentaalgehandicapten.

Debedoelingvanhetprojectwasomvragenopteroepenoverdeplaatsvandeze‘anderen’inonzemaatschappijen

hetpubliekteprikkelen.De‘anderen’kregeneengezichtenmochtenhuneigenverhaalvertellen:zekregendekans

eenthuismatchtespelen.Deartistiekecoachingwasinprofessionelehanden.

H o e h e t a l l e m a a l b e g o n …In2002starttenMPIOosterlo,CCdeWerftenandereninhetkadervanhetEuropesejaarvanpersonenmeteen

handicapeensamenwerkingsverband.Datleiddein2003totdeeersteDieAndereThuismatch.Hetprojectuit2006

washiereenreplayvan.OpnieuwwasCCdeWerftdeinitiatiefnemer,alkonhetdezekeervaninhetbeginsteunen

ophetsamenwerkingsverband.

EenduidelijkverschilmetdeeersteAndereThuismatchwasdatdedoelgroepvaninhetbeginveelruimerwas.De

eerstematchwasvooralgerichtopdezogenaamde‘onveranderbareandere’.ViadeWijkwerking,Al-arm,Waaiburgen

OPZGeelwerdendezekeerookanderegroepenbijhetprojectbetrokken.DoordatdezeorganisatiesactiefzijninGeel,

maarhunbewonerslangnietallemaalvanGeelzijn,kregenzowelinwonersalsniet-inwonersdekansominGeelen

vooreenpubliekvanGelenaarsoptetreden.

H o e a a n d e s l a g ?De voorbereiding startte in 2004. In het najaar 2005 startten de workshops en in april 2006 werden drie voor-

stellingenoptouwgezet.Hetplatformvergaderdemaandelijksenvormdeookhetsecretariaat.CCdeWerftzorgde

voordecoördinatie.

Hethoogtepuntvanhetprojectwarendriegrotepublieksmomenteninapril2006.Deeerstetweedagenbestondhet

programmauitinteractieveuitwisselingenenminiprojectenindeGeelseinstellingen.Metdeminibusjesdiede‘ande-

ren’dagelijksvervoeren,werden‘normalen’naardeinstellingengebrachtomergeconfronteerdtewordenmetnormaal

enanderszijn.Zowerdendebezoekersineendierenhokgezet(tussenkippen,konijnenenstruisvogels)engevoederd

doordegastenvandeinstellingen.Vooreenmodeshowwerdenmannequinsopgeleid,kledingwerdontworpen,een

decorgebouwd.Ditsamenmetenvolgenshetritmevandedoelgroep.

Vrijdagvondeenadembenemende,ontroerendeenvooralprofessioneleshowplaatsinCCdeWerftvoor404bezoe-

kers.Degastengavenoptredenswaaraanzesamenmetprofessionelekunstenaarshardhaddengewerkt.

��


N o g e e n t h u i s m a t c h ?Hetprojectheeftzekervoordenodigedynamiekgezorgd.Hetgecreëerdenetwerkresulteerdeintussenookalinan-

dereprojectenmetdezelfdeennieuwepartners.Bijdezeprojectenwashetcultuurcentrummeestalgewoonbetrokken

alsdeelnemendepartijennietalsinitiatiefnemer.

Uitdeevaluatiebleekdanookdathetplatformbestbehoudenblijft.Erzal indetoekomstdusopnieuwworden

gewerktaaneenartistiekproject.CCdeWerftzaldetrekkersrolopzichnemen,maardewerkwijzewordtwelherzien.

HetzaldusgeenderdeDieAndereThuismatchworden.

S l e u t e l w o o rd e nDoordatditprojecteen replaywas,gingerweinigaandachtnaardeopbouwvanhet traject.Degroepwasveel

groterdanbijdeeerstethuismatch.Daaromnamenvooralpraktischeenorganisatorischevraagstukkenhetmerendeel

vandevergadertijdinbeslag.Hetwerkenmetzo’ngrotegroepvanpartnersvraagtimmersbijzondereaandachtvoor

eensgezindheid en loyaliteit ten opzichte van de oorspronkelijke doelstellingen.Het isessentieeldat iedereenzijn

verwachtingenduidelijkformuleert.Onderlingeverschillenzijnmogelijkenzelfsgoed,opvoorwaardedatzetijdig

kenbaarwordengemaakt.HetzoekennaardegrootstegemenedelerlaginGeelnietaltijdvoordehand:terwijldeene

eenvoorstellingoppotenwildezetten,zagdeanderemeerbaatindoe-activiteitenvanhalvedagen.Erwerdbesloten

omelkaarwatruimtetegeven,zodatermeersociaalenminderartistiekgewerktkonworden.

Daarnaastwashetnietevidentommetverschillende doelgroepen met elk hun specifieke kenmerkentewerken.Deze

keuzeconfronteerdededoelgroepenzelfookmethuneigenidentiteit:eenkansarmejongereeneenlichtmentaal

gehandicaptevolwassenehebbenmisschienweinigaffiniteitmetelkaar,maarwerdendoorhetprojectgedwongente

zoekennaarwatzegemeenhadden.Profileringdrang,storingeninhungevoelvanzelfwaardeenprotestwarenef-

fectendiedaardoorzekeropdevoorgrondkwamen.

C u l t u u r v o r m t g e m e e n s c h a pDeplatformgroepvanallebetrokkenpartijenbeslootnadevoorstellingdatzetevredenerwarenoverhetprocesdan

overhetproduct.Dekeuzevoordetoekomstisdaarommoeilijk:moeterwordengekozenvooreenkleineregroep

‘anderen’,meteenintensieverproceseneenbeperkterplatform?Ofvooreenruimegroepmeteenduidelijkproduct

eneengoederekruteringsbasisvooreenvoorstelling?

Eenbelangrijkedoelstellingvanhetproject -hetvormenvangemeenschap–werd intussenwelbereikt.Eersten

vooralwaserdeontmoetingvandeverschillendedoelgroependiesamendevoorstellingvoorbereidden.Erwaren

voorafopditniveaugeengemeenschapsvormendedoelstellingengeformuleerd,maarachterafsteldedeplatformgroep

vastdaterweldegelijksprakewasgeweestvaneenvormingvangemeenschap.Doordatdeervaringheelintenswas,

ishetvolgenshetplatformbestmogelijkdathetomeenduurzaameffectgaat.

Daarnaastwaserdeontmoetingtijdensdedrievoorstellingentussenspelersenkijkers.Dezewasminderintensief,

maardaaromnietminderbeklijvend.Vooralhetopbezoekgaanindeleefomgevingvande‘andere’bleekindrukwek-

kend:inkleinegroepopbezoekgaanofingrotegroepeenproductbekijkenisweldegelijkeenheelandereactiviteit.

Beidehebbenhunwaardeenzenaastelkaarlatenplaatsvindeniszekereenverdedigbarekeuze.Zospeeltmeninop

verschillendeemotiesenervaringenomeenzelfdedoelstellingtebereiken.

�0


E e n v e rg ro o t g l a s o p h e t p ro j e c tHetismoeilijkomdeeffectenvangemeenschapsvormingtijdenseenprojectmeteenbeperktelooptijdinteschatten.

DeGeelseplatformgroepprobeerdetochomdezeaandehandvaneenenquêteinkaarttebrengen.Opdeavondvan

devoorstellingwerdendaarom49personenondervraagd.

Een belangrijke randbemerking: de vragenlijst had het nadeel vooral te focussen op de patiënten van de gast-

instellingenenweinigrekeningtehoudenmetdeanderedoelgroepen.Demeesterespondentenkendendegasten

ookvandichtbij,waardoordereactieperdefinitiepositiefgekleurdwas.Algemeneuitsprakendoenopbasisvande

enquêteisdaaromonmogelijk.Tochkwamenerenkeleinteressanteconclusiesoverdegastennaarvoren.

Demeeste respondentenkwamengeregeld incontactmetgasten, sommigenwarenzelfgastgezinofkendeneen

gastgezininGeel.Eengastgezinzagendemeestenalsietsheelpositiefs:“Fantastischdatmensenopdezemanier

geïntegreerdwordenindemaatschappij”,“Demensenvoelenzicherthuis”,“Onzegastiseendeelvanhetgezin

geworden”.

DriekwartvanderespondentenmeendedatdeaanwezigheidvangasteninGeelzeerzichtbaarwas.Opdevraagof

samenleveninGeeldaardoorsomsbemoeilijktwordt,antwoorddeniemandpositief.Demeestenzagendezeaanwe-

zigheidintegendeelalseenverrijking.Hetmaaktdestadmulti-color-cultureelenwakkerthetsocialebewustzijnvan

deGelenaarsaan.Zoalseerderalgezegd,warendemeesterespondentennatuurlijkalzogenaamdeovertuigden,maar

tochblijfthetopvallendhoeopenGeelisvooranderen.

Opdevraagof jeoverbepaaldecapaciteitenmoetbeschikkenommetdie ‘anderen’omtegaan,antwoorddede

meerderheidontkennend.Eenharthebbenisgenoeg,zoluiddehetmeestal.DemenseninGeelkrijgenditnueenmaal

metdepaplepelingegeven.Hetomgaanmetde‘andere’ervaartmenalseenevident,dagdagelijksfeit.Slechtseen

kleinaantalrespondentenwasvanmeningdatjetochoverspecialevaardighedenmoetbeschikken:geduld,realiteits-

zin,empathie,eenonbevoorrechtemaniervankijkennaarhetvreemde,verdraagzaamheid,eenopengeest.

Demeesterespondentenwarennadevoorstellenblijenopgewekt,slechtseenminderheidvoeldezichminderhappy.

Demeestenzeidendatzeietshaddenbijgeleerdeninbewonderingstondenvoordegeleverdeprestaties.Deshow

zettehenerwelniettoeaanomde‘andere’indetoekomstopeenanderemaniertegemoettetreden.

�1

PRAKTIJKVERHAAL

Collectief betekenisfonds

→WAAR Genk.→WIE DienstCultuurGenk.→SAMENMET ErfgoedcelGenk,cultuurcentrumGenkenanderestedelijkediensten.→DOEL Hetcreërenvaneencollectiefbetekenisfondswaarbijdegemeenschappenin Genkdichtertotelkaarkomenenideeën,betekenissenmetmekaarkunnen uitwisselen.→VOORWIE AlleinwonersvanGenk.→TIMING Opdriejaartijdthematische‘betekenissen’verzamelen.Eeneindpuntwerdniet vastgelegd.Opmiddellangetermijnwilmenineeneindprojectmethet verzameldemateriaalnaarbuitentreden.→HOE Vianetwerkenenconcreetoverlegeenbetekenisfondssamenstellen.→BUDGET Demiddelenvoorvernieuwendeprojectenbinnenhetcultuurbeleidsplan.→COMMUNICATIE Debetekenissenwordenverzameldviastraatinterviews,filmreportages, netwerkenvanverenigingen,hetinternet,bezoekenaanspilfiguren,babbelboxen,…

Foto boven: Feesten en optochten; groeien van groep tot gemeenschap

In Genk is het 1 mei weekend een topweekend. Samen met tienduizenden bezoekers vieren Genkenaren de komst

van de lente. De Meikoninginnestoet is het hoogtepunt. Het stadsbestuur grijpt deze stoet aan om zeer verschei-

den verenigingen en groepen samen te laten werken. Zij doet dit door de bouw van de praalwagens materieel te

ondersteunen. Maar ook door kunstenaars te engageren die samen met de lokale vereniging de wagen vorm geven

en uitwerken. Op deze wijze wordt de optocht een kwalitatief hoogstaand maar toch herkenbaar feest. Verschil-

lende groepen schakelen zich in in een groter geheel en leveren elk -erg zichtbaar en op een eigen, betekenisvolle

manier- een bijdrage aan een product waarop Genk fier is. // info: [email protected] of [email protected]

© Kaat Celis

��


H o e h e t a l l e m a a l b e g o n …InGenklevenverschillendegemeenschappenrelatiefvreedzaamsamenendaarisiedereenterechttrotsop.DeDienst

Cultuurvandestadwilhieropinspelendooreencultuurbeleidtevoerendatdeverschillendegemeenschappenaanzet

omnogverdertegaan:omnietlangergewoonnaastelkaarteleven,maarookmételkaar.

DeDienstCultuurschoofdaaromhetideevanhetbetekenisfondsnaarvoren.Metdit“fonds”wildedienstbetekenis-

senopzoeken,uitwisselen,verbindenéndelen.InspiratiebronwashetboekVocabulaire Européen des Philosophies

vanBarbaraCassin,eenwoordenboekwaarinfilosofischethema’swordenuitgelegdaandehandvandecultuurwaarin

zezijntotstandgekomen.WillenbijvoorbeelddewoordenGeist,esprit,geestenmindhetzelfdezeggenenwelke

connotatieshebbenze?MethetbetekenisfondswildeDienstCultuurditprincipetoepassenopdeGenksesituatie.

Welkeladingofbetekenishebbenwoordenalseten,kleden,wonen,sport,verjaardagofafwasseninelkegemeen-

schap?Hetisdebedoelingdezeverschillendebetekenissenteverzamelenineenregisterdathetcultuurbeleidver-

volgenskaninspireren.

D o e l s t e l l i n g e nDitbetekenisfondspastperfectinhetcultuurbeleidsplanvanGenk.Daarinkomtimmersduidelijknaarvoordatde

DienstCultuurmeeraangemeenschappenvormingwilwerkenenopeenmeervraaggerichtemanieraancultuurwerking

wildoen.Hetgaathierweldegelijkomgemeenschappenvorming:dégemeenschapisniethetuitgangspunt,welhet

ininteractietredenenhetrespectvolsamenlevenvanverschillendegemeenschappen.Genkwilzouitgroeientoteen

verzamelingvanzelfstandigegemeenschappendiesameneenstadvormen.

Datdeculturelewerkingmeervraaggerichtmoetworden,impliceertdateenomgekeerdefilosofiewordtgehanteerd

danbijdeprogrammeringinveelcultuurcentra.Inplaatsvanpubliekteronselen,wordtvertrokkenvanwatdemensen

uitGenkzelftebiedenhebben.Mengaatzelfbetekenissenformulerenennieuweactiviteitencreërenopbasisvan

lokaleenregionalebetrokkenheid.Ontmoetingenparticipatiestaandaarbijcentraal.Deschoolfeestendiejaarlijksin

meiwordengeorganiseerd,zijnalvasteengoedvoorbeeld.Daarkomenheelveelmensenbijelkaaromhunkindof

kleinkindbezigtezien.Waaromdaarnietietsextra’saantoevoegendoorereencultureelpodiumteplaatsen?

H o e a a n d e s l a g ?In de verkenningsfase wou de Dienst Cultuur verschillende invalshoeken op projectmatige basis onderzoeken en

verkennen,zodathijzedanineenlaterefasestructureelkoninbouwenindealgemenewerkingvandedienst.Indeze

fasekwamenvragenaanbodals:watisgemeenschappenvormingvoorGenk?WelkeimpactopdeGenkenaarbeogen

we?Welktrajectwillenwedelokalebewoner(idealiter)latendoorlopen?Iseencollectiefbetekenisfondseendoelop

zichofeenmiddel?Watisdedefinitievanzo’ncollectiefbetekenisfonds?

Erwerdenverschillendeideeëngeopperdomdebetekenissentegaansprokkelen,samentebrengenondereengoede

titel,teverwerkenenbeschikbaartemakenvoorandereprojectenenwerkingen.Vrijwilligersenverenigingenkonden

meehelpenbijhetbevragenvandeinwonersvanGenk.Erwerdookgedachtaaneenopleidingomhenhierinte

scholen.Voorhetverwerkenvandegegevenssteldemenvooreenberoeptedoenopexternen,zoalsstudentenaan

demedia-academie,vrijwilligersuitheemkringenofdoctoraalstudenten.

Dewoordenwaarovermenbetekenissenwildeverzamelen,zouden ineerste instantiedrie thema’swordenonder-

gebracht:delokalegeschiedenisvanGenk,vrijetijdendagelijksegebruiken,encultuurengemeenschap.Samenmet

eenreflectiegroepzoudendewoordenperthemawordenvastgelegd.Deverzameldegegevenszoudenookopdie

��


manierwordenverwerktennietopbasisvandeeigenschappenvandegeïnterviewden.Zowoumenvanmeetafaan

bruggenslaanengelijkenissentonen.

Hoehetbetekenisfondserzouuitzien,stondnietmeteenvast.Erwerdgedachtaaneenbetekeniswoordenboekmet

beelden.Debedoelingstondwelvast:deconfrontatievandeGenkenaarmetderijkdomvanbetekenissen.Uiteindelijk

beslistemendateenwebsitededragerzouzijnvoorhethelefonds.De(historische)beeldbankwaaroverGenkal

beschikte,zouindebetekenissenbankwordengeïntegreerd.

DeDienstCultuurdachtooknaoverhetintegrerenvanhetfondsineenmeeralgemenewerking.Erwerdgedachtaan

thema’salshethuishouden(debestehuisvrouwvanGenkdiewasmoeilijkhedenoverwintofeenvarianteopde‘tips

vantanteKaat’,maardanvanlanonna/bonneke/moemoe)ofaanwijkprojecten(waarbijGenkenarenbijvoorbeeldaan

deslaggaanmethetthemastraatlawaai).Hetbetekenisfondszouzo,naarmatehetverdervormkrijgt,zelfgemeen-

schapvormendeenandereprojectengenereren.Watookdebedoelingwas.

Ineenvolgende fasewerdeennetwerkmakelaar aangeworvendiehetproject zou coördinerenen samenmetde

erfgoedcoördinator trekker zou worden van het project. Omdat het langer duurde dan verwacht om de gepaste

netwerkmakelaartevindenvoordestadliephetprojectserieuzevertragingop.

Initieelkreegdenieuwenetwerkmakelaardriejaardetijdomhetfondsoptezetten.Deinputzouwordenverza-

meldviainterviews,babbelboxenenenquêtes.Hetbeheervandeinformatieverondersteltdeontwikkelingvaneen

databank.Ditiseentechnischezaakdienogwelwatvoetenindeaardezalhebben.Deoutputkandiverszijn:van

projectenwaarinelementenuithetfondsvertaaldworden,tothetstructureellatendoorsijpelenervaninde(werking

van)verschillendestadsdiensten.

H e t d o e l b e re i k t ?Vanbijdeaanvanghadmenhetaloverhetmoeilijkgrijpbarekaraktervanhetproject.Hetkwamervooralopaande

juisteverhoudingtevindentussenheteerderfilosofischeconceptendeconcreteuitwerkingervan.Hoeweldittwee

jaareenheikelpunt isgebleven,groeidenondertussentochvoldoendeinvalshoekenomdestapnaardepraktijk

tezetten.DeDienstCultuurzetteopdrachtenopderailsenstemdebestaandeprojecteneninspanningenafophet

betekenisfonds.Ditalleszorgdeervoordatereigenlijkeensoortvanonderstroomontstondindewerkingvande

Dienst:hetprojectvanhetbetekenisfondsgroeideuittoteengeloofdatprojectenhaastautomatischvoortvloeienuit

hetsamenlevenopzich.

Er werden verschillende deelactiviteiten opgestart, zoals het omvormen van de tijdschriften van de cultuur- en

de integratieraad tot één geïntegreerd blad, Aroma. Er kwam een website met medebeheer van verenigingen

(www.verenigingeningenk.be)eneenwebsitemeteenaudiovisueelarchief(www.overleveningenk.be).Erkwameen

cdmetGenksehiphop.Hetproject‘Genkenarenzingen’gingopzoeknaarherinneringenaanvroegerindevormvan

eenlied. Inhetproject ‘Genksetuinen’werdendetypischeeigenschappenvaneentuininGenkgedocumenteerd.

Eenstudente fotografiemaaktehaareindwerkoverdediversebetekenissendiegegevenwordenaanhetoudste

shoppingcentrumvanhetland,Shopping1inGenk.Erwaseenfotowedstrijd,C-mineeneententoonstellingoverde

verschillende‘ritesdepassage’inverschillendeculturen.

Denieuwenetwerkmakelaarheeftgeopteerdomopprojectmatigebasismethetfondsaandeslagtegaanenheeftin

diezinhetenigszinsstrakkeinitiëleconceptaangepast.Ookvoordevolgendemaandenstaaneenaantalinitiatieven

��


opstapel,samenwerkingsverbandentussengroepenenverenigingen,maarookactiesvananderestedelijkediensten

diehunplaatskrijgenbinnenditcultureelfilosofischkader.Ondermeerisdevoorbereidinggestartvaneenambitieuze

tentoonstellingronddeheiligeBarbara,eenfiguurdieindeLimburgsemijnstreekeenbijzonderebetekenisgenoot

ennogaltijdgeniet.Zijwasimmersdepatroonheiligevandemijnwerkers.Vanuiteenvolkscultureelthemawordteen

erfgoedgerichteaanpakgecombineerdmeteenparticipatiefprocesvanbewonersuitdestreekenenkelehedendaagse

artistiekeinterventies.EenenanderzalineennoglaterefaseleidentotdecreatievaneennieuweBarbara.Dezezal

gerealiseerdwordendooractuelebetekenissenvaninwonersvanGenkoverhetthemaBarbaratebundelenentelaten

verwerkendoorkunstenaresElsDietvorst.

S l e u t e l w o o rd e n Eenbetekenisfondsiseentheoretischenabstractconcept.Hetduurtevenvooraleeriedereenopdezelfdegolflengte

zitbijderealisatieervan.Hetaanwervenvaneennetwerkmakelaar wasdeinteressantstemanieromdeambitiesvan

ditprojectduidelijktemaken.DehoofdopdrachtvandenetwerkmakelaarinGenkishetcreëren,benoemen,cultiveren

enresponsabiliserenvannetwerken,methetbetekenisfondsalsinstrument.Hetfondsgeeftalshetwarederichting

weerwaarindienetwerkenmoetenevolueren:meerinzichtindeverscheidenheidvanbetekenissen.

Doorheen elk initiatief en deelproject lopen intussen dezelfde krachtlijnen: mensen uitnodigen hun kijk op de

werkelijkheidtegevenendietedelenmetanderen.Hetgaatdusomeenactieve bijdrage van de bewonersenomeen

meervraaggerichtewerkingvandeDienstCultuur.DestadGenkvormtintussendeverbindingtussendedeelnemers

aandedeelactiviteiten.

V r a g e n v o o r d e t o e k o m s tWellichtofhopelijkzaldebewuste‘onderstroom’nietalleentotdeDienstCultuurbeperktkunnenblijven.Watmet

hetcultuurcentrum,deanderestadsdiensten,hetOCMW?Welkerolheeftdebibliotheekindeontwikkelingvanhet

betekenisfondstespelen?Debibistochbijuitstekdebeheerdervaninformatiebronnen.Hetlijktbijgevolglogisch

datzijbijdeontwikkelingénontsluitingervanwordtbetrokken.

Eenlaatsterandbemerking:personeelsproblemengooideninditconcretegevaleentijdlangroetinheteten.Wordtdit

soortprojectenniettevaakaannieuwekrachtengekoppeld?Eennieuwenetwerkmakelaar,metbehoorlijkwatjaren

anciënniteit,isondertussenaanhetwerkinGenk.Deervaring,kennisvanhetveldenmaturiteitdiehijmeebracht,

blijkenalvastuiterstvanpastekomenomteslagenindezeniet-evidentejob.

��

PRAKTIJKVERHAAL

Buurtbibliotheek Brugse Poort

→ WAT EenbibliotheekalszuurstofvoordeBrugsePoort.→WAAR WijkdeBrugsePoort,Gent.→WIE OpenbarebibliotheekGent,filiaalBrugsePoort.→SAMENMET BuurtwerkBrugsePoort,buurtscholenindebuurt,desociaal-artistiekewerking DeViezeGasten,Leerpunt,Jeugdwelzijnswerk,BredeSchoolBrugsePoort,Dienst KunstenvandeStadGent,VZWJong,hetInloopteamvanKindenGezin, SamenlevingsopbouwenDekenijBrugsePoort.→DOEL Eenbibliotheekvooriedereenzijndoorsamentewerkenmetdebuurtente experimenterenmetdienstverleningensocialeactiviteiten.→VOORWIE AllebewonersvandeBrugsePoort.→TIMING Debuurtgerichteaanpakmaaktintegraalenstructureeldeeluitvandewerking vandebibliotheekindeBlazoenstraat.→HOE Doorhetvormenvaneensterknetwerkmetdebuurtorganisaties.→BUDGET TweefulltimebibliotheekmedewerkersvandestedelijkebegrotingCultuurvande stadGent.→COMMUNICATIEOndermeerdoormond-aan-mondreclame,fysiekeaanwezigheidenbuurtoverleg.

© Kaat Celis

��


I n h e t k o r tDebibindeBlazoenstraatgeeftdeBrugsePoortnietalleengeestelijkezuurstof,maarbrengtdemensenuitdebuurt

ookdaadwerkelijksamen.

D e p l a a t s v a n h e t g e b e u re n DewijkDeBrugsePoorthuisvestruimtienduizendmensen.Metzijnkleinearbeidershuisjes,straatjesdiezigzagdoor

elkaarlopen,velesocialeactiviteitenengrotediversiteitaanbewonersvandemeestuiteenlopendenationaliteiten

beschiktdewijkoverbelangrijketroeven.Develeslechtewoningen,hetgebrekaanopenruimteengroen,dedrukke

stratenendetalrijkeverwaarloosdeplekjesenhoekenhebbendebuurtechterlangetijdeenslechtenaambezorgd.

Hetresultaat?Kansarmoedeenachterstellingzijnerzichtbaaraanwezig:dewijkscoortopliefstviervandevijfindi-

catorenvankansarmoedebovenhetstadsgemiddelde.

H o e h e t a l l e m a a l b e g o n …AlsindsdejarennegentigmaaktdestadGentsteedsmeermiddelenvrijvoorhetherwaarderenvandebuurt.Zo

vormdeeendeelstudievoorhetruimtelijkestructuurplanvanGentdebasisvooreenambitieusstadsontwerpmet

ondermeereennieuwefunctioneleenleefbarestedenbouwkundigestructuurvoordeBrugsePoort.OokhetSociaal

Impulsfondswerktaljarenaaneenmultidisciplinaireenintegraleaanpakvoordeproblemenvanachterstellingbinnen

dezewijk.

Toenstadsvernieuwingbinnendeoudestadsgordelalseenvandeprioriteitennaarvorenwerdgeschoven inhet

Gentsebestuursakkoordvoordeperiode2000-2006,mochtdewijkhetstartschotgevenmethetambitieuzeproject

‘ZuurstofvoordeBrugsepoort’.Bedoelingwaseenstappenplanuittewerkendatdehelewijk,metalhaarbewoners,

zouvooruithelpen.AangezienindeBrugsePoortwordtgewoond,geleefdéngewerkt,washetbelangrijkdataldeze

aspectenaanbodzoudenkomen.OfzoalsJurgenHeytens,begeleidervanhetproject,hetzegt:“Wehebbennietal-

leenaandachtvoordebuurtbibliotheek,dekinderkribbeendekringloopwinkel,maarondersteunenookdeartistieke

werkingDeViezeGastenenhetwijkgezondheidscentrum.Vandezwartescholenwillenweweergemengdescholen

maken,zodathetscholingsniveauvandemigrantenomhooggaat.Intussengebeurenerookconcreteingrepeninhet

publiekedomein.Kortom,hetgaatomeenruimproject.”

DestadGenttrokinditprojectookdecultuurkaartenkoosvoorhetopzettenvaneenbuurtgerichtebibliotheekinhet

middenvandewijk.Demaniervanwerkenvandezebibliotheekisvernieuwendenbijmomentenzelfsrevolutionair.

Debibkreegondermeerdeopdrachtommeeroogtehebbenvoordebehoeftenvandebevolking,omaanprofes-

sioneleinformatiebemiddelingtedoen,omeenruimerpubliekaantetrekken,omdrempelverlagendtewerken,om

bijzondereaandachttebestedenaanmoeilijktebereikengroepenenomsociocultureleactiviteitenteorganiseren.Zo

konzeuitgroeientoteenplaatsvanontmoeting,meteenactievebetrokkenheidvanallebuurtbewoners.

Va n b u u r t c i n e m a t o t b u u r t b i b l i o t h e e k Op9oktober2004opendehetnieuweGentsebibliotheekfiliaalindeBlazoenstraatzijndeuren.Devroegerebuurt-

cinemawerdomgetoverdtoteenaantrekkelijke,lichteenmoderneruimte,metdecollectieindegrotezaal,enachter

inhetgebouweenpolyvalentzaaltjevoorbuurtinitiatieven.

DetweeenthousiastebibliotheekmedewerkersJanenDavygingenvanbijdeaanvangaanhetexperimenterenmet

externepartnersomdedienstverleningteoptimaliserenensocialeactiviteitenoptezetten.Hunambitiewasgroot:

ervoorzorgendatallebuurtbewonersdetoegangkregentotinformatie,educatieencultuur,zonderdatdebibeen

eilandwerd.Neen,debibmoestintegraaldeeluitmakenvandebuurt.

��


Zijdedenditconcreetdoor:

-bijhetsamenstellenvandecollectierekeningtehoudenmetdeinteressesvandebuurtbewoners,diealseensoort

vanspiegelfungeerden.Decollectiewerdooknietopgesplitstinaparteafdelingenvoordeverschillendebevolkings-

groepen,zodatdegebruikersaandenlijveondervindendaterook‘anderen’zijn.

-opdinsdagenvrijdagvoormiddaginhetleescafédemensenuitdebuurtdekanstegevenominallerusteentijd-

schrift,krantofboektelezenterwijldebibnietopenisvoorhetruimepubliek.Vrijwilligerszorgenvooreenkopje

koffieenmakentijdvooreenpraatje.

-ervoortezorgendateenvanbeidebibliotheekmedewerkerssteedsaanwezigisophetmaandelijksebuurtteam,waar

wordtbesprokenwelkeprojectenindewijklopen,welkenieuwevoorstellenerzijnenwiewaarkanhelpen.

S l e u t e l w o o rd e n EeneerstesleutelwoordinhetsuccesverhaalvandebibliotheekindeBlazoenstraatisstructurele netwerkvorming.

Doorelkekeerweermetdebuurtsamentewerken,vindenbewonersnuveelmakkelijkerdewegvandeenenaarde

andereorganisatie.Samenwerkingverhoogtookdekansopslagenenstimuleertdeintercultureledialoog.Vooroorde-

lenverdwijnen,taalencommunicatieleidentotgemeenschapsvorming.

Eentweedebeslissendefactordievandezebibliotheekeenplaatsvoorgemeenschapsvormingheeftgemaakt,zijnde

durf,flexibiliteitenoriginaliteitvandedrijvende krachten achter het project.JanenDavy,beidenfulltimetewerkge-

steldindebib,beschikken–naastdenodigebibliotheektechnischekennis–overtalvansocialeencommunicatieve

vaardigheden.Zijwerdenookals‘consulent’indienstgenomen,waardoorzijbuitendestrikteomschrijvingvanhet

bibliotheekwerkkunnenopereren.Zijzijnveelmeerdandemannenachterdebalie.Zehetenmensenopeendynami-

scheendirectemanierwelkom.Zebeantwoordenvragen,makenmensenwegwijsophetinternet.Hetpubliekkrijgt

daardoormeerzinomdebibeenbezoekjetebrengen.Bovendientredenzijactiefnaarbuiten,verwervenzoinzicht

indebuurtenmakenerintussenechtdeelvanuit.

H o e a a n d e s l a g ? Tijdensheteerstewerkingsjaargingdebibvooralopverkenninguit.Hetdoelwasommensentelatenkennismaken

meteenopenenneutraalhuiswaarmeertebelevenvieldanhetontlenenvanboeken.Erwerdenactievecontacten

gelegdmetdeschoolgemeenschappenindebuurt.Despelotheekkreegonderdakindebibliotheek.Depolyvalente

zaalwerdopengesteldvoorallerleibuurtgelieerdeactiviteitenenvergaderingen.

Demeeste tijdgingdusnaarhetverkennenvandebuurtenhetuitbouwenvandenoodzakelijkenetwerken.De

bibliotheekstaptemeeineenaantalprojectenuitdebuurt.Inhetvoorjaarvan2005organiseerdezeookzelfeen

vertelfestivalvoorendoordebuurt:‘DeBrugsePoortvertelt‘.

Nadieeersteperiodevanverkenningwerdtijdgemaaktvooreenanalysevandewerking,waarnadeopgedanekennis

werdbestendigd.Concreetvertaaldeditzichtijdenshettweedewerkingsjaarineennieuwvertelfestival.Streefdoel

wasomdekwaliteitvandevoorbijeeditienogteverbeterenennieuwedoelgroepenteenthousiasmeren.Debiblio-

theekbleefdecoördinerende instantie,maarwildenaasthaareigenprogrammamensenuitdebuurtenthousiast

makenomzelfvertelactiviteitenuittewerken.

��


E e n c o n c re e t v o o r b e e l d : ‘ D e B r u g s e P o o r t v e r t e l t ’Metdeorganisatievanditeerstevertelfestivalwildedebibliotheekmensenprikkelenenwarmmakenvoorhetvoor-

lezenvanverhalenenboeken,kinderenmettaalachterstandaanhetlezenkrijgenendeverschillendeculturenuitde

buurtsamenbrengen.Deorganisatorenmeendenookdathetfestivalkonbijdragentotdeherwaarderingvandebuurt

endathetderolvanbibliotheekalsnieuwepartnerindebuurtkonbevestigen.

Debibliotheekmedewerkersnamendecoördinatievanhetvertelfestival voorhun rekening,maarhet festivalwas

vooralhetresultaatvandesamenwerkingvanmeerdantwintiglokaleorganisatiesentalvanbuurtbewonersdiehun

schoudersmeeonderditprojectzetten.Hetresultaatwaseenvertelfestivalvoorgrootenkleinmeteenruimendivers

aanbod,datplaatsvondvan6tot11februari2006.

Eengreepuithetaanbod.Vertellerskwamenlangsindeklassen.DeboekfigurenNellieenCesarkwamenopbezoek

bijdeallerkleinsten.Erwerdeeninteractiefverhalenspelinelkaargebokstvoordetieners.Ervondeentheatervoor-

stellingvanPascalePlatelplaatsvoorallevijfdejaarsuitdebuurt.Vertelhoekenwerden ingerichtopdescholen.

Erkwameenverteltruck langsopdescholen.BijDeViezeGastenvondeen jamsessieplaatsmetnamenalsRaf

WalschaertsenBobDeMoor.GerdaDendoovensteldehaarnieuweboekvoorindebibliotheek.Jongenoudkonden

eenverhalenroutevolgenlangscafés,eenhamam,dekringloopwinkel,eenbedandbreakfast,…

Hetisdebibzekergeluktommensenteprikkelen,maardegrootstemeerwaardevanhetvertelfestivalwaswaar-

schijnlijkdaterietsgebeurdeindewijk.Mensenkregendekansomelkaarhunverhalentevertellen,omervaringen

tedelen.Organisatieswerktenintensiefsamenenleerdenzoelkaarswerkingendoelgroepenbeterkennen.

D o e l b e re i k t ? Zonderculturelecomponentisstadsvernieuwingenkeleenverhaalvanstenen.Dekeuzevooreenbibliotheekisin

diezinlogisch:eenbibliotheekisconcreet,herkenbaarenlevertweinigtotgeenoverlastopindebuurt.Integendeel,

debibgeeftmensendekanselkaaropeenpositieveenlaagdrempeligemanierteontmoetenopeenneutraleplek.

Maaromvaneenbibeeninstrumenttotgemeenschapsvormingtemaken,ismeernodig.Vooralenthousiastemede-

werkersdiebuitendetraditionelebibliotheeklijntjeskleuren,enhetactiefdeeluitmakenvandebuurtzijnbelangrijke

succesvoorwaarden.

Eenbelangrijkerandbemerking:eenbibliotheekmedewerkermoethiertoenatuurlijkdekanskrijgenénmoetookbe-

reidzijndittedoen.Alsditprojectookeldersvruchtenwilafwerpen,moeterwerkwordengemaaktvanhetverruimen

vanhetinstrumentariumendefunctie-inhoudvandebibliothecaris.Ditvraagttijdengeld,maarderesultatenophet

vlakvangemeenschapsvormingmogenerzijn.IndeBrugsePoortwerddebibliotheekeensymboolvoorsamenwer-

kingtussenorganisatiesenculturen,tussenjongenoud,armenrijk.

Hetprojectistejongomtesprekenvaneffectenoplangeretermijn,maardeinzetvancultuurbinneneenstadsver-

nieuwingsprojectheefthieropkortetermijnheelwatinbeweginggezet.Endatopzichisaldemoeitewaard.

��

PRAKTIJKVERHAAL

Gebiedsgerichte Werking Kortrijk

→ WAT GebiedsgerichteWerkingKortrijk:eencentralerolvoorontmoetingscentraen buurthuizen.→WAAR VerschillendebuurtenvandekernstadKortrijkendedeelgemeentenAalbeke, Bellegem,Bissegem,Heule,Kooigem,MarkeenRollegem.→WIE CultuurcentrumKortrijkendeontmoetingscentraindedeelgemeenten.→SAMENMET AllestadsdienstenvanKortrijk,hetOCMWendepolitie.→DOEL Deontmoetingscentraenbuurthuizeneencentralerolgevenineengeïntegreerde, gebiedsgerichteengemeenschapsvormendestadswerking.→VOORWIE AllebewonersvanKortrijkendedeelgemeenten.→TIMING OpgestartdoordestadKortrijkin2003,wordtverdergeïmplementeerdtijdens dezittingsperiode2006-2012.→HOE Doorhetopstartenvaneenreflectiegroep,doordeburgerstebetrekkenbijeen kwalitatiefwijkonderzoekendoorhetopzettenvannieuweacties.→BUDGET Hetbudgetzitverweveninhetgeheelvandestadswerkingenvanhet CultuurcentrumKortrijk.→COMMUNICATIEVóórdezittingsperiode2006-2012lagdenadrukopdeinternecommunicatie tussenstadsbestuurenontmoetingscentra.Deexternecommunicatiewinttijdens dehuidigezittingsperiodeaanbelang.

© Kaat Celis

100


D e p l a a t s v a n h e t g e b e u re n‘Welkom!HetBuurthuisRollegemheefteennieuwethuis!Inhetmooie,gerenoveerdeoudegemeentehuisendeele-

gantenieuwbouwachteraan,krijgtuvoortaanopéénplekeenhelewaaieraaninformatieendienstverleningaange-

boden.HetbuurthuiswordthethartvanRollegemwaardeRollegemenarenterechtkunnenomelkaarteontmoeten,

voorcultuur,hunbibliotheek,hetOCMW,depolitieenhetafhandelenvanburgerzaken.’

DezeboodschapvanhetBuurthuisRollegemmaaktduidelijkwaarKortrijkmetzijngeïntegreerde,gebiedsgerichte

werkingnaartoewil.RollegemiséénvandedeelgemeentenwaarKortrijkdezewerkingopstart,netalsinAalbeke,Bel-

legem,Bissegem,Heule,KooigemenMarke.Kortrijkprofileertzichzoals‘rasterstad’.Dithoudtindatdedeelgemeen-

ten,wijkenenbuurtenhuneigendynamiekontwikkelenenvolwaardigeentiteitenvormeninhetgrotestadsgeheel.

Deontmoetingscentraenbuurthuizenkrijgenhiereencentralerolin.

H o e h e t a l l e m a a l b e g o n … DegebiedsgerichtewerkingvormteenrodedraadinhetbestuursakkoordvanKortrijkvoordeperiode2006-2012.De

stadstarttealmetditdenkprocesin2003enhethuidigebestuursakkoordgaatgewoonopdiewegdoor.Hetopzetis

tekomentoteenbestuurskrachtigerenopenerbestuur,doordepubliekeruimtekwalitatiefintevullenendoorinalle

wijkenenbuurtenvanKortrijkeengelijkwaardige,goedeservicetebieden.Concreetwilditzeggendatelkdeelgebied

zelfvierbelangrijkefunctiesvoorzijnrekeningneemt:

-dienstverleningaandeburger

-verstrekkenvaninformatieenadvies

-voorzienineenontmoetingsplaatsenontplooienvangemeenschapsvormendeinitiatieven

-ruimtevoorparticipatieaanhetbeleid.

H o e a a n d e s l a g ?In2007wordteenschepenvoorgebiedsgerichtewerkingaangestelddiehetgeheelzalcoördinerenenpergebiedeen

teamzalaansturen.Ditteamzalbestaanuiteengebiedsregisseurenverantwoordelijkenvanlokaledienstenalsde

bibliotheek,debevolkingsdienst,depolitie,hetOCMWenhetontmoetingscentrum.Alsditnodigzoublijken,kunnen

ookverantwoordelijkenuit‘harde’sectorenalsmilieu,openbarewerkenofITerdeelvanuitmaken.HetCultuurcentrum

Kortrijkendeontmoetingscentrazulleninditteameencentralepositieinnemen.

Decoördinatorgebiedsgerichtewerking,delokalegebiedsregisseursendegebiedsteamszullenduidelijkeprofielenen

takenhebben.Deuiteindelijkeregieblijftinhandenvanhetstadsbestuurdatzelfdefunctiesdienstverlening,infor-

matieverschaffingenbeleidsparticipatiezalaansturen.Decultuurfunctionarissenworden,metdefunctiesontmoeting

engemeenschapsvorminginhuntakenpakket,echtespilfiguren.

Decommunicatieoverdezenieuwe,geïntegreerdemaniervanwerkenwasineersteinstantievooralgerichtophetin-

ternedraagvlak.Intussenkomtookdeexternecommunicatieopgang.Ininfoflasheswordenprojectenkortenkrachtig

toegelicht,dedorpskrantenzullenindetoekomstuitvoerigopdegebiedswerkingingaanenhetstadsbestuurlichtvia

dewebsitevandestadhetgrotepubliekin.

E n k e l e b e d e n k i n g e n DegebiedsgerichtewerkinginKortrijkspeeltzichopverschillendeniveausaf.Hetgemeenschapsvormendeproces

neemtopelkniveaueenanderevormaan,maarblijftwelaltijdevenbelangrijk.Eendubbelevraagisdeleidraad

inhetheleproces:hoezietdegebiedsgerichtewerkingeridealiteruit?En:kandelokaleculturelewerkingzichhier

goedbijvoelen?

101


Eeneerstevoorwaardedievervuldmoetzijnomditprocestoteengoedeindetebrengen,ishetvindenvaneenjuiste

balanstusseneencentraleaansturingenlokaleautonomie.‘Gemeenschapvormen’gebeurthierdanopbeleidsniveau:

degebiedsgerichtewerkingmoetmeerzijndanhetloutersamenvoegenvandiensten.HetCultuurcentrumKortrijkkijkt

eroptoedatheteindresultaatdesociaalculturelewerkingnietbelast,maarintegendeelbevrucht.

Daarnaastwildegebiedsgerichtewerkingonderzoekenhoezelokalegemeenschappenvanuiteenruimergeheelbeter

kanondersteunen.Deinvalshoekblijftcultureel,maardooreendoorgedrevensamenwerkingmetdienstenalswelzijn,

burgerzaken,politieenOCMW,kandelokalegemeenschapbeterbediendworden.Deontmoetingscentrabiedeneen

goedeinfrastructuurvoordeopvangvanbewoners,terwijlhetbijeenbrengenvanverschillendedienstenonderéén

dakvoormeerindividuelelevenskwaliteiténeensterkergemeenschapslevenzoumoetenzorgen.Ditallesmoetleiden

toteenbetereafstemmingvanhetcultuuraanbodopdeplaatselijkenodenentothetopzettenvannieuweprojecten

metdeplaatselijkegemeenschap.

Devraagblijftofdezemaniervanwerkengeentesterkebijkomendebelastingbetekentvoordecultuurfunctionaris-

sen.Bovendienmoetendealbestaandelokalewerkingenenstructuren,zoalsbeheerscomitésenculturelewerkgroe-

pen,deverantwoordelijkheidvoorhuncentrumlerendelenmeteencentraleaansturingvanuithetstadhuis.Datis

nietaltijdevident.

C u l t u u r v o r m t g e m e e n s c h a p Cultuurkrijgtindeontmoetingscentraeenbelangrijkegemeenschapsvormendeopdracht.Dezeopdrachtomvatvier

centraleelementen:hetrealiserenvannieuwe‘formats’vancultuurspreiding,hetverzorgenvaneenbasisdienstverle-

ningvoordoelgroependiezichnietzogemakkelijkverplaatsen(zoalsscholenofsenioren),hetopzettenvanprojecten

insamenwerkingmetplaatselijkeactoren,énhetcultureelvoedenvandedrieanderefunctiesdieelkdeelgebied

uitoefent.

Eenconcreetvoorbeeldvandeuitvoeringvandezeopdrachtishetproject‘Heulebeekvallei.Zuurstofvoormensen

milieu’.HetontmoetingscentrumvanHeulesteldedeontwerpplannenvandeheraanlegvandeHeulebeekvalleiten

toonendeedtegelijksuggestiesomhetheleprojectcultureelteondersteunen.

R e f l e c t i e ! Indebeginfasevandegebiedsgerichtewerkingkwammentotdevaststellingdatteveeldingentoevalliggebeurden.

Omdatvergelijkbareervaringenalleenmaarinspirerendkunnenwerken,werdinjuli2005eenoverkoepelendereflec-

tiegroepgebiedsgerichtewerkingopgericht.

Degroepbestaatuitactievelokalecultureleactorenuitdeverschillendedeelgebiedendiesamenreflecterenoverhoe

degebiedsgerichtewerkinggestaltemoetkrijgen.Debedoelingisomtekomentoteeninteractieveenopensfeer

tussendelokaleculturelewerkingenenhetstadsbestuur.Dereflectiegroepdenktooknaoverculturelevernieuwing

endoetvoorstellenvooreigentijdsevormenvanbetrokkenheidbijdeontmoetingscentra.

Dereflectiegroepheeftzichinheteerstehalfjaargebogenoverculturele vernieuwingenburger- en beleids-

participatie.

10�


C u l t u re l e v e r n i e u w i n g‘Cultureleverfrissingofverflensing?Eenmogelijkeaanpak’:datwasdetiteldiedereflectiegroepgafaandewerkvorm

diehijuitwerkteomeencontinuereflectieaantewakkerenovermethodiekenomnieuweinitiatieventerealiseren.

Ditresulteerdeondermeerinhetproject‘Caravan’:meteencaravandievanstraatnaarstraattrok,werdenjongeren

betrokkenbijallerleiactiviteitenenworkshops.

Dealgemenefilosofievandestuurgroepisdathetcultuurcentrumendeontmoetingscentrameervraaggestuurdmoe-

tenwerken.Hetpassieveaanbodwordtomgebogenineenmeeractievebenadering,zonderdaarmeeafbreuktedoen

aanhetcultureleprogrammaendeaantrekkingskrachtvanhetCultuurcentrumKortrijk.Decentralevraaghierbijluidt:

hoekunnenwedetraditioneleaanpakvangemeenschapsvormingeennieuweinvullinggeven?

B u rg e r - e n b e l e i d s p a r t i c i p a t i eDereflectiegroepvertrokvoordezeoefeningvanbasisschema’svoorparticipatie,zoalsdeparticipatieladder.Dezoek-

tochtnaarmodellenvaneigentijdsmedebeheerheeftuiteindelijkgeleidtotdenota‘Op zoek naar een goed beheers-

model voor de gebiedsgerichte werking en de ontmoetingscentra in Kortrijk’vanapril2006.Denotabevateenlijst

vandeeigenschappenvaneengoedmodel,samenmetdecentralevragendieomeenantwoordvragen.

De reflectiegroepheeftondertussenkennisgenomenvanhetmateriaalverzameldenverwerkt inde ‘Wijkmonitor

Kortrijk’.Demonitor,diedegegevensvoorelkdeelgebiedafzonderlijkinbeeldbrengt,werdafgewerktmidden2006

enwileenbruikbaarinstrumentzijnvooralwiemetstedelijkbeleidbezigis.Hijbevatzoweleen‘socialebarometer’

alsgegevensoverdefysieketoestandvaneenwijk.

D o e l b e re i k t ? Degebiedsgerichtewerkingheeft ineenaantaldeelgebiedenaleen feitelijkestartgenomen,maarhetdefinitieve

model ligtnognietvast. Insommigedeelgemeentenisdegebiedsgerichtewerkingnogteweiniggeïntegreerden

komtzeteveeladhoctotstand.Deverwachtingenzijnhooggespannen,maaropheteerstegezichtlogischestappen

–hetdoorbrekenvanmaatschappelijkekokers,samenwerkenmetsociaalcultureleactoren,hetactiefbetrekkenvan

debevolking–zijnplotselingheelwatminderlogischalszeindepraktijkvormmoetenkrijgen.Hetisevidentdat

maatschappelijketrendsnietineen-twee-driezijnomtebuigen.

Eenbezoekophetterreinleertweldaterveelenthousiasmeeninteresseisomzichvoorzijngemeenschapintezet-

ten.Hetontbreekthetpersoneelnietaanervaringenerisaleentraditieombuitenshuissamentewerkenmetsoci-

aalcultureleactoren.OokontbreekthetKortrijkenvooraldedeelgemeentennietaandenodigeinfrastructuur.Aalbeke,

Heule,Bissegem,Bellegem,Kooigem,MarkeenRollegembeschikkenelkovereenpolyvalentontmoetingscentrum.

GemeenschapsvormingisinKortrijkopheteerstegezichteenminder‘urgent’gegeven.Samenlevingsproblemenen

socialeoverlastblijkenerminderaanwezigdaninstedenvanhetzelfdekaliber.Dezoektochtnaargemeenschaps-

vorming,vertaaldinlokalehuizendietegelijkeenvoordeurnaardestadzijn,kanechterelkeandere(centrum)stad

inspireren.Hetgaathierimmersookomhetcreërenvaneenopenheidvoorhetonbekende,hetkennismakenmetde

anderedievaakdichterbijwoontdanwedenken,hettraditioneledurvenlostelateneneengezamenlijkeenindivi-

dueleinzetvoorhetsamenleven.

10�

Eiland �→WAAR Leuven→ WIE 30CC,hetcultuurcentrumvanLeuven→SAMENMET OpenSchool(centrumvoorbasiseducatie),InloopcentrumdeMeander,Buurtwerk ’tLampeke,LerenOndernemenendestedelijkewerkgroepcultuur.→DOEL Mensensamenbrengenomeenliterairproducttemakenendattedelenmetde inwonersvanLeuven.→VOORWIE AlleinwonersvanLeuven.→TIMING Devoorbereidingenstartteninhetnajaarvan2004.Desamenwerkingmetde schrijversvondplaatsvandecember2005totmaart2006.Inmeienjuni2006 vondeententoonstellingplaatsenwerdentweeboekengepubliceerd.Inmei 2007werdeengedichttotbeeldendkunstwerkverwerkt.→HOE Meteensociaalartistiekprojectbruggenbouwentussenwijkenenbuurten.→BUDGET Circa16.500euro.→COMMUNICATIEHetrekruterenvandedeelnemersgebeurdedoordepartnerorganisaties.30CC maaktegebruikvanzijncommunicatiekanalenomhetresultaatvanhetproject bekendtemaken.

© Kaat Celis

10�


H o e h e t a l l e m a a l b e g o n …ZoalsinelkestadofgemeentewonenookinLeuvenminderkansrijkebuurtbewoners.30CC,hetcultuurcentrumvan

Leuvenfocustealin2003en2004opdezedoelgroepmethetliteraireprojectEiland.48schrijversschreventoen

onderprofessionelebegeleidingeenverhalenbundel.Bedoelingwasomliteratuurtoegankelijkertemakenvoordeze

groepvanmensendoorhenkennistelatenmakenmetauteurs,hetgebruikvandetaalenhetprocesvanschrijven,

schrappen,schavenenschuiven.Daarnaastwouhetprojecthetcontacttussendebuurtenversterkenenmensenvan

verschillendeorganisatiesverderlatenkijkendandegrenzenvanhuneigenwerking.

Detevredenheidoverhetprojectwaszogrootdatereentweedeprojectvolgde:Eiland2.Weerwashetindeeerste

plaatsdebedoelingombewonersuitLeuvensebuurtentestimulerenominhunpentekruipeneneenverhaalte

schrijvenoverzichzelf,hungroep,hunbuurtofhungeschiedenis.‘Taal’wasbijditalleshetcentralegegeven.Elke

deelnemerwerdprofessioneelbegeleiddooreenauteur.

DeuitwerkingvanEiland2verschildewelinbepaaldeopzichtenvandatvanheteerdereproject:erwerdgekozen

vooreenlangerendiepgaanderprocesomdedeelnemersmeerinbrengtegeven.Deauteurszoudenduseenlangere

periodemetdedeelnemerskunnensamenwerken.Dithieldevenwelookeenbeperkingvanhetaantaldeelnemende

groepenin.

D o e l s t e l l i n g e nHetprojectEiland2schoofdezelfdedoelstellingennaarvorenalsdeeersteeditie:

-departicipatievanwijkbewonersbevorderendoorcultuuraantebiedenindeeigenbuurt.

-desocialevaardighedenvandewijkbewonersversterken,ondermeerdoorhetstimulerenvaneenpositieveomgang

metelkaarenvanrespectvoordemeningencreativiteitvanelkedeelnemer.

-buurtbewonersaanzettenommettekstenenwoordenbezigtezijn.

-hetcontacttussendebuurtenentussendeverschillendeorganisatiesversterken.

H e t o p z e t : e e n d u i d e l i j k e t a a k v e rd e l i n gVanbijdeaanvangvanhetprojectwerdeenduidelijketaakverdelingafgesproken.Denetwerkpartnerszoudeninstaan

voordesocialekantvandezaak.Deexternebegeleiderszoudendeartistiekeinjectiegeven.30CCzoudekartrekken,

deorganisatievoorzijnrekeningnemenendeafsluitendeactiviteitenopzetten.Destedelijkewerkgroepcultuur,die

zichrichtopcultuurparticipatievanbijzonderedoelgroepen,zouhetprojectmeeopvolgenensturen.

Erwerdookbenadruktdathetprojectzouvallenofstaanmetdesamenwerkingtussendeauteurendebuurtwerker,

tussendeauteur/buurtwerkerendedeelnemers,entussendedeelnemersonderling.Hetwasookduidelijkdater

voldoendetijdenzorgbesteedmoestwordenaanhetrekruterenvandedeelnemers.Ditwaseentaakvandebuurt-

werker,netalshetmotiverenvandedeelnemersgedurendehetheleproject.Debuurtwerkerzouookinstaanvoorhet

vanopeenafstandopvolgenvandesessiesenhetondersteunenvandedeelnemersenauteurs.

Elkegroep–ineersteinstantiewashetdebedoelingomtweegroepentevormenvanmaximumtwaalftotvijftien

personen–zoubegeleidwordendooréénauteur. Inwekelijksesessieszoudezedebuurtbewonersartistiekprik-

keleneninstaanvoordebegeleidingvanhetprocesvanafdeselectievandedeelnemerstotdepresentatievanhet

eindresultaat.Hijzoutevensfungerenalsartistiekefilterinhetmakenvanafsprakenoverdethema’sendewerking

metdedeelnemers.

10�


Tenslottewashetookbelangrijkdataanheteindevanhetprojectingroepzouwordenstilgestaanbijderesultaten

vanhetproject.Dedeelnemersmoestenzelfhunzegkunnendoenoverhetnatestreveneindproductenhoedit

gepresenteerdzouworden.Debuurtwerkervervuldedaarineenbelangrijkeroldoormeetezoekennaarmomenten

enkansenommethetprojectnaarbuitentetreden.

C u l t u u r v o r m t g e m e e n s c h a p : e e n m o e i z a a m p ro c e sErwarengroteverschillentussenhetoorspronkelijkeopzetvanEiland2enhetprocesdatuiteindelijktotstandkwam.

Hetopzettenvangemeenschapsvormendeprojectenmetverschillendepartnerskanduidelijkconflictenenspanningen

opwekkendieomantwoordenbijsturingvragen.Eenheelleerprocesopzich.

Zoblekenenkeleorganisatiesdiewerdenaangesprokenomdeeltenemen,daarniettoebereid.Zijhaddenbedenkin-

genbijdeomvangvandedeelnemendegroepen(tegroot),bijdefysiekeenmentale‘afstand’totdeeigenwerking

enbijhetlouterliteraireaspectvanhetproject(datpotentiëledeelnemersalsallochtonenkonafschrikken).Doorde

onvoorspelbaarheidvanhetverloopenhetresultaatvanhetprojectkondendebuurtwerkershunengagementook

onvoldoendeinschatten.

30CC hield rekening met deze opmerkingen en kwam tot een ‘vernieuwde’ opzet. Deze was opnieuw meer wijk-

gebonden en per geïnteresseerde werking zou met maximum vijftien personen gewerkt worden. De au-

teurs en de projectcoördinator maakten voor de geïnteresseerde werkingen een eigen ‘rekruteringsplan’ op.

Deenigevoorwaardenvoordeelnamewaren:zinhebbenomingroepietscreatiefstedoen,metwoordentewerken

enNederlandspraten.Kunnenschrijvenwasgeenabsolutenoodzaak.

H o e a a n d e s l a g ?Vierwerkingensteldenzichkandidaatvoorhetprojectenkregeneentrajectopmaataangeboden.Elkegroepstond

onderleidingvanéénauteur.Debuurtwerkerfungeerdealshetaanspreekpuntvoordedeelnemers.Elkegroepwerkte

vijfwekenrondtaal,literatuurenexpressie.Navijfwekenkonwiewouzichvoorvijfextrawekenengageren.Nieuwe

deelnemerskregenopdatmomentnogdekansomaantesluiten.Elkegroepwerktevanuitéénvasteplek,maarin

overlegtussenauteurendeelnemerswarenookuitstappenmogelijk.

Uiteindelijkwerdeengroepmensensamengebrachtdiesameneenliterairproductcreëerden.Hetresultaatwerdge-

deeldmetdeinwonersvanLeuvenviaverschillendeuitgaven:‘Olieindelamp’,‘Onsverhaal’,‘Sterk’en‘Tekstenvan

studenten’.Ervolgdeindeopenbarebibliotheekookeenbegeleidendetentoonstellingdiehetprocesenderesultaten

vanhetprojecttoelichtte.Voorjaar2007werdhetgedicht‘Sterk’ooktoteenbeeldendkunstwerkverwerkt.

V r a g e n v o o r d e t o e k o m s tEiland2werdgeselecteerdenopgevolgddoorhettrajectgemeenschapsvormingomdatwijkenenbuurtenineenstad

altevaakalseilandenbeschouwdworden.Hetprojecttoontaandatsociaalartistiekeprojectenmetafzonderlijke

groepeneffectiefbruggenkunnenbouwentussendezeeilanden.

Daarnaastishetopvallendomtezienwelkesamenwerkingsverbandenpreciesontstaanalshetlokaalcultuurbeleid

aangemeenschapsvorminggaatdoen.InhetLeuvenseprojecthebbendeverschillendepartnerselkaarineenmin

ofmeerduurzaamverbandproberentevinden.Hetprojectheeftondermeerdezeverdienstedathettoontdatge-

meenschapsvormingmeerisdandedoelstellingendiemenvooropstelt.Metanderewoorden:hetprocesisopzich

algemeenschapsvormend.

10�


Ineentijdperkwaarinbeleidsplanningenlangetermijndenkenoveralhunintrededoen,ishetechternietlangerzomaar

evidentdatorganisatieszichengagereninvrijwilligenetwerken.Dewensomsteedsdoelmatigertewerkenindeeigen

organisatieszetdrukopdeinvesteringstijdvoorrelatiestussenorganisatiesonderling.Datwasinditprojecteenvan

deredenenwaaromenkelepartnersafhaakten.Ermoestdaardoorheelwatkunst-envliegwerkwordenverrichtom

hetprojecttochtelatendoorgaan.Hetaccentvanhettrajectkwamdaardoorandersteliggen,metalsgevolgdathet

gemeenschapsvormendegehalteverkleinde.

Nogenkeleslotvragen.Dedoelstellingvanditsoortsociaalartistiekmodelbestaatuittweedelen,namelijkeensociaal

eneenartistiek.Hoekanhetevenwichttussenbeidewordenbewaard?Erblijktweinigmethodischeondersteuning

voorhandentezijnomditaantepakken.Moetenindetoekomstookgeenanderelokalespelersmeeaandetafel

gaanzittenbijhetuitwerkenvandergelijkeprojecten?Gemeenschapsvormingisimmershethoofddoelvanverenigin-

gen.

Moetertenslottegeenglobaalondersteunendbeleidkomenvoorditsoortvanprojecten,zodatmenkanevolueren

naareensoortvan‘onderstroom’?Steedsmeerstedenstevenenimmersafopeenintegratievanhuncultuur-enhun

sociaalbeleid.Dekennisdienodigisomditsoortambitiesindepraktijkomtezetten,wordtechterslechtsstelsel-

matigopgebouwd.Werkaandewinkelvoorsteunpuntenenhogescholen?

10�

Markt Torhout, zuurstof voor de stad→WAAR HetmarktpleinvanTorhout.→WIE Decultuurbeleidscoördinator,eenstuurgroepvanbeleidsmensenenvan stadsdiensten,eenklankbordgroep(eengroepjevrijdenkers),stedelijkediensten encultureleactoren,middenstandsorganisaties,descholengemeenschap,de jeugdsector,marktkramers,externedeskundigen,bekendeinwonersvanTorhout.→DOEL DemarktvanTorhoutweertotlevenbrengendoorzowelbeleidsmakersals bewonersbewusttemakenvandenoodzaakomietstedoenmetdemarkt. Cultuurinzettenalsgangmakervooreenprojectvanruimtelijkeordening.→VOORWIE AllebewonersvanTorhoutendegebruikersvanhetmarktplein.→TIMING Winter2005tot2008,metdegemeenteraadsverkiezingenin2006als scharniermoment.→HOE Hetstimulerenvanontmoetingskansentussendegebruikersvandemarktenhet organiserenvanactiviteitendiehenaanzettentothetformulerenvanideeënover demarkt.→BUDGET PersoneleondersteuningvanondermeerCultuurpunt.Logistiekeondersteuning vanondermeerverschillendestadsdiensten,projectgroepenvande Arteveldehogeschool,externedeskundigenendienstverlenendeorganisaties. 7536,40eurouithetdecreetophetlokalecultuurbeleid.→COMMUNICATIEEenruimcommunicatietrajectmetvijfonderdelen:enerzijdsdeinternecommunicatie metdepartnersenanderzijdsdeexternecommunicatiemetdebevolkingvanTorhout, metdedirectbetrokkenenbijdemarkt,overconcreteactiviteitenenmetmensen buitenTorhout.

© Kaat Celis

10�


I n h e t k o r tCultuurenruimtelijkeordening:eenpaarapart,datelkaarkaninspirerenenbeïnvloeden.

D e p l a a t s v a n h e t g e b e u re nHetmarktpleinvanTorhoutisindeloopdereeuwenvaneencentraleplaatsgeëvolueerdtoteenverkaptenversnip-

perdgeheelvanruimteengebouwen.Delaatstegrotewijzigingaanhetpleindateertvanbeginjarentachtig.Ophet

pleinvindennietalleendewekelijksemarktenplaatselijkeevenementenplaats.Erwonenookmensen,erzijntalvan

horecazakenenwinkels,enadministratievedienstenhebbenerhungebouwen.Ookparkerenkanophetplein.Dital-

lesbrengtveel–doorgaand–verkeermetzich.Eenchaotischedrukteeneengroteontevredenheidvandebewoners

zijnhetgevolg.‘Hetistochlelijk,hetistochjammer’:hetzijnverzuchtingendiedagelijkswordengehoord.

H o e h e t a l l e m a a l b e g o n …CultuurpuntTorhoutgreepin2004deoproepomgemeenschapsvormendeprojectenuittewerkenaanomeindelijk

ietstedoenronddemarktvanTorhout.HetCultuurpuntzoucultuurinzettenomgemeenschaptevormenrondde

markt.Ditmetalsuiteindelijkedoeldebestuurders–diehettenslottemoetenwaarmaken–metconcreteideeënte

inspirerenomhetpleinvolledigopnieuwinterichtenzodatdeTorhoutenaaropnieuwtrotskanzijnopzijnmarkt.

Hetherdenkenvanhetpleinkreegeenplaatsinhetcultuurbeleidsplan.Erwasintussenookeenlogischebandmet

anderebeleidsplannenindestad,zoalsondermeerhetstrategischeplantoerisme,hetruimtelijkestructuurplanen

hetverkeersplan.

D e d o e l s t e l l i n g e nDitzorgvuldigopgebouwdeprojectschoofverschillendedoelstellingennaarvoren.

-Hetstimulerenvanhetideevandemarktalsleef-enontmoetingsomgevingindebinnenstad.

-Ervoorzorgendatbewoners,verenigingenengebruikersmeekunnendebatterenoverhunmarktendeinhouden

hetuitzichtervan.Ditmagnietalleenwordenovergelatenaandetechniciaandetekentafels.

-Cultuuralsinspirerendeenuitdagendegangmakerinzettenvooreenprojectvanruimtelijkeordeningdoordemarkt

te‘kraken’metactiviteitenenproefopstellingen.

-Hetaanleverenvaneenportfoliometideeënvanburgersenbelangengroepenoverdemarkt,methetoogopeen

herinrichtingdoordetoekomstigebestuurdersvandestad.

-Debeleidsmakersvóórdegemeenteraadsverkiezingenvan2006overtuigenvanhetnutendenoodzaakommetde

marktietstedoen.

-Structureleveranderingenopgangbrengen.

H o e a a n d e s l a g ?Het ging van bij aanvang duidelijk om een groeiproject dat een voorzet wou geven voor structurele, ruimtelijke

veranderingen.

Deeerstefasevanhetprojectliepvandewintervan2005tothetnajaarvan2005.Indezeverkennendefaseging

vooralveeltijdnaarhetuitwerkenvaneenprojectkader,brainstormenoverallemogelijkhedenenoverhoebevolking

enpoliticisensibiliseren,bezoekenvanvoorbeeldprojecten,opstartenvandestuurgroependeklankbordgroep,opma-

kenvaneentaakverdelingencreërenvangoodwillbijpolitici.Buurtbewoners,marktgebruikersenadviesradenkregen

feitenencijfersoverdemarktvoorgeschoteldenzekondenhunmeningkwijtoverdemarkt.

10�


Fasetweevanhetprojectliepvanhetnajaar2005totdegemeenteraadsverkiezingeninjuni2006.Hetwaseenperi-

odevandromenenverlangens.Eengreepuitdeacties:verzamelenvanerfgoedverhalenoverdemarkt,uitstippelen

vanwandel-enfietsroutes,opnemenvandemarktinhetruimtelijkestructuurplan,organisatievan‘Kraakdemarkt’

metondermeeropenluchtfilms,kunstindeetalages,gedichtendag,dansopdemarktenontbijtopdemarkt,uitpro-

berenvannieuwevormenvanverkeerscirculatie,hetboekjeLeve Torhout,eenenquêtebijdemarktkramersoverde

toekomstvandewoensdagmarkteneengrotekermis.Daarnaaststonddeopwarmingvandepolitiekepartijenophet

programma,aangezienzijvolopbezigwarenmethetopstellenvanhunverkiezingsprogramma’s.Deanderestadsdien-

stenwerdenaangepordommeetedoenenerwerdeenpromotie-encommunicatieplanopgesteld.

Tijdensdederdefasevanhetproject,dielooptvanhetvoorjaartothetnajaarvan2007,wordtdeplanningopnieuw

bekeken.Eenaantalactiviteitenwordenherhaaldmethetoogopextramateriaalvoordeportfolio.Ookhetcommu-

nicatieplanwordtbijgesteld.Eengreepuitdeactiesindezefase:eenterugkomdagvooroud-inwonersvanTorhout,

informerenvannieuweinwonersoverhetmarktproject,studiebezoekenaanandereprojecten,herschikkenenuitbrei-

denvandestuur-endeklankbordgroep,verder‘opwarmen’vandepolitici.

Hetuiteindelijkestreefdoeliseengroteportfoliowaarinalleideeën,dromenenverlangenswordententoongesteld.

Daarnazalhetcultuurprojectomgezetmoetenwordenineenprojectvanruimtelijkeordening.Metdaaraangekoppeld

degrotevraag:wiewordteigenaarvanhetprojectMarktTorhout,zuurstofvoordestad?

S l e u t e l w o o rd e nHetopzettenenrealiserenvaneengemeenschapsvormendprojectvraagteerstenvooralvoldoende tijd.Hetuitwer-

kenvaneenconcept,hetopbouwenvaneennetwerkenhetbedenkenvandejuistemethodologieisverschrikkelijk

arbeidsintensief.Daarnaasthebjetijdnodigomiedereenindezelfderichtingtelatendenkenenomdeaanvankelijke

desinteresseomtebuigenininteresse.Dezetijdsinvesteringenzijnnuttig,wantzijzorgenervoordathetprojectge-

staaggroeiténdatineenlaterefaseallessnellerkanverlopen.

Eentweedesleutelwoordisovervoldoende logistieke, financiële en personele middelenbeschikken.Gemeenschaps-

vorminglijktvoorveleneenevidentetaak,maarhetisniemandshoofdbezigheid,terwijlhettochomarbeidsintensief

werkgaat.Hetstaatvastdatéénpersoondeklusnietkanklaren,zekernietineenruimproject.

Eenderdesleuteltotsuccesisdateenprojectsnel en duidelijk zichtbaarwordt.Mensenénpoliticiwillensnelre-

sultatenzienenzijnmindergeïnteresseerdinhetgroteverhaal.Eenprojectleidertoontzichdaaromstrijdbaar,durft

onbetredenpadentebewandelenenkomtzosnelmogelijkmetconcreteinitiatievennaarbuiten.

Eengoedeendoordachtecommunicatiedieduidelijkmaaktwaarhetomdraait,isdaarbijontzettendbelangrijk.Een

goedcommunicatieplanimpliceertookeeneigenlogoofvlag,engrotescharniermomentenzoalseenpersconferentie,

devoorstellingvanhetboekLeve Torhoutofdeorganisatievanhetontbijtopdemarkt.Alsbekendegezichtenzich

aanjeprojectwillenbinden,isdatnatuurlijkmeegenomen.

Eenvijfdesleutelwoordiseenvoldoende ruim draagvlakdatzichtijdenshetprojectnogverruimt.Alsvoldoendemen-

senhunkarretjemeeaandelocomotiefhangen,wordteenprojectimmersonomkeerbaar.Zorgenvooreenvoldoende

ruimdraagvlakiseigenlijkeenkunst.Allesbegintmetéénverhaal,maardoorheenhetprojectontwikkelenzichver-

schillendeverhalendieelkeeneigensnelheidhebben.Hetisaandeprojectleideromtetrachtenzeweersamente

voegentotééngrootverhaal.

110


Hetzoekennaareenruimdraagvlakimpliceertechterookdatdekanssteedsgroterwordtdathetprojectgaatont-

sporen.Daarommoetenalledeelnemendepartijenruimtelatenvoorhet geregeld op elkaar afstemmen van de bedoe-

lingen en het zoeken naar de gemeenschappelijke wil.Zemoetentijdmakenvooreenblikvooruiténachteruit.Zitten

wenogopkoers?Moetenwebijsturen?

Ditopelkaarafstemmenisalvasteenstukmakkelijkeralservoorafduidelijkheid over ieders taak en rolbestaat.Wie

neemtde leiding?Bevatdestuurgroeppartnersofvertegenwoordigers?Eengoedwerkendeprojectgroepmeteen

duidelijkevisie,eenprojectplanenvoldoendemiddelenisdaaromvankapitaalbelang.Deledenvandeprojectgroep

moetenookdezekerheidhebbendathunwerkzaamhedengedragenenondersteundwordendoorhunachterban.

Eenvolgendesleutelwoordiservaring en autoriteit.Degenendiehetprojecttrekken,moetendingenkunnenrelative-

ren,flexibelzijn,wetenwatzewillenénopenstaanvoornieuweervaringen.Die‘beslagenheid’vraagtervaring.Een

gemeenschapsopbouwendprojectvandezeomvangmagnietjeeersteveldslagzijn.Omniemandafteschrikkenmoet

dezeervaringgepaardgaanmetbescheidenheid.Degenediehetprojecttrektencoördineert,moetzichervanbewust

zijndathijalleenmaarhetkaderverzorgtwaarbinnenallesoptimaalkanverlopen.

Nogeensleutelelementvoorhetwelslagenvaneengemeenschapsvormendproject isvoldoende aandacht voor de

politici.Methetoogopdebeleidsgerichteenstructurelevertalingvanhetprojectishetbelangrijkdatbeleidsactoren

vanbijdeaanvangsterkbetrokkenzijnbijhetproject.

Daarnaastmoeterookvoldoendeaandachtzijnvoordesamenwerkingmetdeanderestadsdiensten.Dieisnietaltijd

gemakkelijk.Zekernietmetdeharderesectorendiemeteenandervakjargonwerkeneneenanderementaliteithan-

teren.Zijzienderuimtelijkeordeningals‘hun’terrein,alshetdomeinvantechnici.Dezecommunicatietoteengoed

eindebrengenvraagtdiplomatie.

D o e l b e re i k t ?Hoewelwerkenaangemeenschapsvormingeenuitdrukkelijketaakisvanhetcultureleveld,overstijgtdezeopdracht

demogelijkheden,middeleneninstrumentenvanhetveld.CultuurpuntTorhoutbetrokdaaromterechtalscoördinator

eninitiatiefnemerstapsgewijsandereorganisatieseninstantiesbijhetproject.Eenwerkvanlangeadem,maareen

noodzaak.Deculturelewereldkanenmoetbijderealisatievanhaargemeenschapsvormendeopdrachtdesamenwer-

kingmetanderenaangaan.

Cultuurmagdezetaakinelkgevalnietuitdeweggaan.Gemeenschapvormenbiedtdemogelijkheidomlostekomen

vantraditionelemanierenvanwerken,omnieuwegroepenenindividuenaantesprekenenomcultuuralsmaatschap-

pelijkwerkinstrumenttevaloriseren.Cultuurwerktindergelijkeprojectenvaakalseenbreekijzer.Cultuurwordtdoor

burgersénpoliticiimmersgedoogd,ennietalsbedreigendervaren.

WerdhetdoelinTorhoutbereikt?DeinitiatieveninTorhouthebbenduidelijkeenzichtbaarresultaatopgeleverd.Het

projectheeftveelinbeweginggezetendebereidheidomverdertewerken,iserzeker.Maaralvanbijdeaanvang

wasduidelijkdathetheleprojectslechtseenopwarmingwasendathet‘echte’werkachterafzoubeginnen.Hetisnu

zaakomdevelelevendeideeënronddemarktzichtbaartemakenindeportfolio.Zodatdebeleidsmakersbeslissen:

‘Ja,wegaanvoordemarkt,alszuurstofvoordehelestad.’

111


DEEL �PRAKTIJKTHEORIE - Intro- Gemeenschapsvorming is een beleidsuitdaging- Het uitgangspunt: een goede omgevingsanalyse- Medewerker gemeenschapsvorming- Een checklist voor gemeenschapsvormende initiatieven- Kan je gemeenschapsvorming meten?

11�

Hetderdedeelvanditwerkboekiseendeelverzameling.Uitdeconfrontatievandeanalyse(deel1)metdepraktijk-

verhalen(deel2)volgenpraktijktheoretischeinzichten.Welkeaandachtspuntenkomentelkensbovendrijvenalswe

metvisieéndaadkrachtgemeenschapsvormendaandeslagwillengaan?

Hoofdstuk1steltbeleidsvragenaanhet lokalebestuuromzichtepositionereninhetmaatschappelijkdebatover


Hoofdstuk2beschrijftdemethodiekvanomgevingsanalyse:hoemaakjeeengelaagde,kwalitatievediagnosevande

nabijeleefomgeving?

Hoofdstuk3gaatdieperinopeenanderenoodzakelijkevoorwaardeomeenrelevantegemeenschapsvormendeprak-

tijkteontwikkelen.Welkeberoepscompetentiesbeziteenmedewerkergemeenschapsvorming?

Hoofdstuk4helptdemedewerkergemeenschapsvorming inzijnpraktijk.Het iseenchecklistdiedebelangrijkste

aandachtspuntenvoorzinvollegemeenschapsvormendeinitiatievensamenvat.

Hoofdstuk5bekijktofhetresultaatvangemeenschapsvormendeinitiatievenkangemetenwordenenofdezeeffect-

metingookvanbelangkanzijnvoordelegitimeringervan.

Deel3isvooraleeninhoudelijkedeelverzameling.Invormenstijlverschillensommigetekstensterkvanelkaar.Zezijn

geschrevendoorverschillendeauteursenwekozeneerdervoordebruikbaarheidvanelketekst,danvooreenvormig-

heid.Ook‘schrijvenover’gemeenschapsvorminglaatzichnietzosneltoteenstandaardaanpakverleiden…

INTRO

HOOFDSTUK 1

DEEL � - HOOFDSTUK 1

BELEIDSUITDAGING:

11�

Gemeenschapsvorming is een beleidsuitdaging

We l k e v r a g e n k u n n e n w i j o n s s t e l l e n ?

De voorgaande delen van dit werkboek maken duidelijk dat de gemeenschapsvormende opdracht niet los te koppelen is

van een breed maatschappelijk debat. Ook het lokale beleid dient zich hierin te positioneren. Welke vragen kunnen we

ons stellen om tot een dergelijke positionering te komen?

Gemeenschapsvorming stelt vragen naar een wenselijke samenleving en is dus allerminst waardevrij. Hoe po-

sitioneert jouw gemeente zich in dit maatschappelijk debat? Hoe kijkt de stad of gemeente naar het samen-

leven van vandaag en dat van morgen? Welke diagnose maak je, welke conclusies trek je hieruit en wel-

ke rol heeft cultuur daarin op te nemen? En hoe vertaal je dit alles naar strategische doelstellingen, het

cultuurbeleidsplan…?

Omgoedeantwoordentevindenmoetjeeerstdejuistevragenstellen.Dedecreetgevervraagtelkestadengemeente

omwerktemakenvangemeenschapsvorming.Optallozeplaatsengaatmendusvangedachtenwisselenover‘wat

wel?’en‘watniet?’.Dezevraagstellingwillenwestimulerenmeteenreekswerkvragendiegerichtopverschillende

aspectenvandegemeenschapsvormendeopdrachtinzoomen.

Wevertrekkenvanuiteenaantalmaatschappelijkeontwikkelingendiehetlokaal(cultuur)beleiduitdagen.Selecteerde

vragendievoorjouwwerkcontexthetmeestrelevantzijn.Vulaanmetvragenwaarmeejezelfnogzit.Gebruikdeze

vragenomoverlegmomententeprikkelenofdebatavondentestofferen.Gasamenmetallebetrokkenenopzoeknaar

antwoorden.

Metanderewoorden,zorgvooreeninhoudelijkdraagvlakalvorensjeaandeslaggaat.

Vlaanderen is een verhaal van culturele veranderingen, een lappendeken van culturele gemeen-schappen met een grote diversiteit aan leefstijlen, etnisch/culturele en religieuze achtergronden en culturele smaakprofielen.

Een cultuurbeleid voor iedere inwoner veronderstelt een breed cultuurbegrip.

Isgemeenschapsvormingeennetzobelangrijkeopdrachtvooronscultuurbeleidalscultuurspreidingen-participa-

tie?Hoevertalenweditnaarconcreteacties,projecten,trajecten?

Welkverhaalwilonzegemeentevertellen?Watis/zijnonzecultureleidentiteit(en)?Enhoekunnenwedezeverder

ontwikkelen?

Plaatsenweonzeomgevingophetpodium?Isonzeomgevingtegelijkertijdonspodium?

Welkeplaatskrijgtontmoetinginonscultuurbeleid?Zienwecultuurookalseenfeest?Watbedoelenwedaardan

concreetmee?


BELEIDSUITDAGING:

11�

Welkecriteriahanterenweomonsaanbod/onzeprogrammeringalskwalitatieftebeschouwen?Wanneeriseen

project legitiem?Moetenonscultuurbeleidenonzeculturele instellingendeambitiekoesterenomvoorelke

inwonereenbetekenistehebben?

Ineenbredercultuurbegripzienweeenkansommeermensentebereiken.Opwelkemanierwillenweditdoen?

Hoeonderscheidenwijonsdaarbijvanandereaanbiedersofpartners?

Zijnonzecultureleinstellingenhuizendieenkelproductenaandemanmoetenbrengen,ofmoetenzeookmee-

helpenaandeontwikkelingvansociaalcultureleprocessen?

Vormtdiversiteitvooronseenbronvanangst,ofnetvanverwondering?Zienwediversiteitalseenoncontro-

leerbaretoenamevanverschillen,ofeerderalseenkansomnieuweverbandenengemeenschappelijkhedente

scheppen?

‘Gemeenschappelijkheid’ ter discussie: het wordt belangrijk het sociaal weefsel (opnieuw) te versterken.

Lokaal cultuurbeleid vertrekt vanuit mensen en verbanden en niet (alleen) vanuit in-stellingen en infrastructuren.

Isons lokaal cultuurbeleidgebaseerdopeencentraliserendofeendecentraliserenddenken?Andersgezegd,

willen we alles op één plaats concentrerenof decentraliserenwewaar datmogelijk is naar deelgemeenten,

woonkernen…?

Hoekanonscultuurbeleidhet‘samenleven’stimulerenenhelpenvormgeven?

Welkerolspeelthetlokaalcultuurbeleidvoorhetsociaal-cultureelveld?Enwelkerolspeelthetsociaal-cultureel

veldinhetcultuurbeleid?Ishet‘officieel’middenveldechtrepresentatiefvoordesociaal-culturelewerkelijkheid?

Welkepositieveactieskunnenwehiervoorondernemen?

Welkeplaatsgevenwe–letterlijkenfiguurlijk–aanhetverenigingsleven?Bepalenweeerstdelocatiesvoorde

eigenprogrammeringenmogendeanderennadien‘degatenopvullen’?Of:welkeisonzeverhuurpolitiekenons

beleidtegenoverreceptieveorganisatoren?Dringenzichaccentverschuivingenop?

Vrijwilligerszettenzichinvoordegemeenschap.Welkeplaatskrijgenzijinonscultuurbeleideninonzeculturele

instellingen?Watisdevisieenhetbeleidvanonzegemeenteophetvlakvanvrijwilligerswerk?

Bestaatereenbeleidvoor(niet-)gemeentelijkeontmoetingsinfrastructuren?Waaromwelofwaaromniet?

Welkeplaatseninonzegemeentefungerenalstrefplekvoorburgersmettijden/ofengagement?Opwelkeplek-

kenontstaannieuwenetwerken?Vormtditeenaandachtspuntinonscultuurbeleid?

Waarliggendeverantwoordelijkhedenvanandere(aldannietgemeentelijke)actorenwanneerhetgaatomde

creatievanmeergemeenschappelijkheid?


BELEIDSUITDAGING:

BELEIDSUITDAGING:

11�

Lokaal cultuurbeleid moet zowel leiden tot gemeenschappenvorming als tot gemeenschapsvorming.

Kennenwedebelangrijkstegemeenschappenvanonzegemeente-nietenkelintermenvanetniciteit,religie,

subculturen…-maarookgroepenals‘destudentengemeenschap’,‘deinwijkelingen’,‘dedokwerkers’,‘debewo-

nersvanwoonwijkx’…?

Welkegemeenschappenkrijgenvandaagteweinigcultureleontplooiingskansen?Welkenodendetecterenween

hoekunnenweeropinspelen?

Hoebereikenwedezegroepenofhuncontactpersonen?Hoekunnenwebondgenootschappensmeden?

Hoestimulerenwedeontmoetingtussendeverschillendeculturelegemeenschappenvanonzegemeente?Hoe

helpenwebruggenbouwen?Waarliggenkansenomnieuwevormenvangemeenschappelijkheidtevieren?

De buurt, de wijk, de nabije stad: ‘nabijheid’ als constante in ons dagelijks leven.

De gemeente cultiveert ‘gemeenschappelijkheid’ in het dagelijks leven.

Welkeplaatsen,gebruiken,momentenhebbeneenbijzonderebetekenisvoordeinwonersenvoordegebruikers

vanonzegemeenteenhoesluithetcultuurbeleiddaarbijaan?

Kennenwededagelijkseleefpatronenvanonzeinwoners?Hoespelenweeropin?

Wetenwedeomgangmetonserfgoedteactualiseren?Geldtditvoordeverschillendegemeenschappeninonze

gemeente?

Gelovenweinwijkgerichtewerkingen?Waaromwelofniet?

Welkestraten,wijken,buurten,pleinen…kunnenwecultureeltyperen?Watdoenweermee?

Kennenwedesociale,demografische,economische…karakteristiekenvanonzewijkenenhuninwoners?Weten

wehoedezewoonkernenzichverhoudentotde‘gemiddelden’diewedoorgaanshanteren?Staanweincontact

metdedienstbevolking,socialeplanning,OCMW…omdataoptevragenen/ofteinterpreteren?

Hoepositionerenweonstegenoverspanningentussenbevolkingsgroepen?

Moeten we gemeenschappenvorming stimuleren wanneer dit leidt tot gemeenschappen die zich nog

meer afsluiten van de lokale samenleving? Hoe voorkomen we dit zonder voorop te stellen dat nieuwe

(zelf-)organisatiesaanmeercriteriamoetenvoldoendanhettraditioneelverenigingsleven?Gevenwepositieve

stimulansenaanorganisatiesdieexplicietbruggenwillensmedenmet(anderenuit)hunomgeving?

Kunnenweonzegemeenschap(pen)vormende rolook ineen regionaalperspectiefplaatsen?Totwelkegrens

strektonzeeigengemeenschap?


BELEIDSUITDAGING:

11�

Nieuwe kennis, ervaringen, samenwerkingsverbanden, attitudes en competenties moeten de gemeenschapsvormende praktijk nog meer kruiden.

Een gemeenschapsvormend cultuurbeleid steunt op netwerkmakelaars die ‘het gemeenschappelijke’ kunnen detecteren, samenbrengen en regisseren.

Hoe kijken we naar onze gemeente? Over welke informatiebronnen beschikken we? Welke methodiek en

systematiekvankijkenencommunicerenhanterenwe?

Hoezorgenwevoorvoldoendecompetentiesentijdomonsteengagereninbepaaldeprocessen?Iseengoede

programmatorookeengoedeprocesbegeleider?

Netwerkmakelaarsverbindennetwerkenofvoorheenonbekendepartnersmetelkaar.Voorzienweeendergelijke

functieinonspersoneelsbeleid?Waaromwelofwaaromniet?

Hoedenkenweoverzinvollegemeenschap(pen)vormendeacties?Denkenweintermenvanproducten,projecten

oftrajecten?

Hoekunnenwe coalities vormenmet andere sectoren (economie, sociale sector, ruimtelijkeordening…)die

eveneensenvaakzelfssterkeringrijpeninhetdagelijkslevenvanmensen?Kaneencategoriaalbeleidhiertoe

mogelijkhedenbieden?

Hoevormenwecoalitiesmetde(aldannietprofessionele)bemiddelaarsvanmoeilijkbereikbaredoelgroepen

(nietalleendekansengroepen,maarookdejongegezinnen,70-plussers…)?

Hoegemeenschapsvormenderesultatenomschrijvenenmeten?Hoekunnenweeffectenbenoemen?


HOOFDSTUK �

Het uitgangspunt: een goede omgevingsanalyseEricCorijn,StefanDeCorte,StephanieLemmens

Een goede gemeenschapsvormende praktijk start haast per definitie met een diagnose van de omgeving. Hoe ga je daarvoor aan de slag?

Eenvraagdieinonsopkomtalsmenhetovergemeenschapsvormingheeftis:waarmoetdiegemeenschapdanprecies

wordengevormd?Jezou,zoalsindecatechismus,kunnenantwoorden:‘indehemel,opaardeenopalleplaatsen’.

Iederemenselijkeinteractiegenereerteenvormvangemeenschappelijkheid.Maardevraagdieonsinditwerkboek

bezighoudtisuiteraardgerichter.Wewillenwetenhoecultuurennogspecifieker,hoelokaalcultuurbeleidenlokale

cultuurwerkerszichtotgemeenschapsvormingverhouden.Hetgaatonsomculturelepolitiekenhaarbereik.Omde

raakvlakkentussenindividu,gemeenschapensamenlevingentussendeverschillendeidentiteitenwaartoemensen

kunnenbehoren.Enhetgaatomsamenlevenmetanderen.Omdeovergangtussenprivésfeerenhetpubliekdomein

enhoemensendaarinmetelkaar(kunnen)omgaan.

Demaatschappelijkewerkingvancultuuralssociaalbindmiddel,heefteenpersoonsgebondenmaarookeenterritori-

aalbereik.Meestaldenktmenhierbijaaneenland,eennationalestaatmeteensolidecultureleidentiteit.Menzoekt

dannaargemeenschappelijkheidomdestaattelegitimeren.Maaronzewereldvanvandaagisinombouw.Territoria

wordengroter(denkmaaraancontinentalesamenwerking)entegelijkookkleiner(zielokaliseringenregionalisering).

Bovendienwordendemensenzelfmobieler,zowelreëelalsvirtueel.Maardaarombevindenweonsnoglangnietin

eenongestructureerdewolkvanmondialerelaties,ineenchaosdienietmeerteoverzienis.

Inhetlevenvanalledaggebruikendemeestemensenslechtseen‘beperktgebiedje’.Zijgaanveelalmetdezelfde

mensenomenlevenvolgenseenvrijregelmatiguurrooster.Erzitenige‘dichtheid’inhetbereikvanenindeomgang

metelkaar.Netdaarsituerenzichookdespanningen,wantdaardoencultuurverschillenerechttoe.Juistdatmeest

nabijeregistervandesamenlevingishetdoeldomeinvandegebiedsgerichtewerking.Hetkomteropaan‘meer’

samenlevingtebrengeninhetgebiedvanhetwonenenvandedagelijkseomgang,alseenopstapjenaareenbetere

integratieinonzetochzeercomplexgewordenwereld.

Lokaalcultuurbeleiddatdesocialebandviacultuurwilversterken,richtzichvooralopdeonmiddellijkeleefomgeving

enisdusveelalverbondenmetvormenvanduurzamewijkontwikkeling.OfzoalsSamenlevingsopbouw-Antwerpenhet

formuleerde:“Sociale problemen vertonen een ruimtelijke clustering. We kiezen voor een territoriale aanpak zodat

we op dit niveau kunnen interveniëren. We zien de wijk als een integratiekader (1) een plaats waar een brug wordt

geslagen tussen privaat en publiek (2) een plek waar individuen maatschappelijke rollen aanleren (3) een plek waar

men kan leren omgaan met diversiteit. Ontmoetingscentra zijn ruimtelijke kristallisatiepunten” 1

Daarovergaatdithoofdstuk.

Omeenaangepastgebiedsgerichtprogrammateontwikkelen,iseengoedzichtopdemaatschappelijkecontextonont-

beerlijk.Hetaanbodvaneencultuurcentrumofeenbibliotheekmoetniet(alleen)vertrekkenvandeeigeninteresseen

kennis,maarmoetbeantwoordenaaneenmaatschappelijkevraagstelling.Endiekanjealleenafleidenuiteengoede

diagnose.Eenomgevingsanalyseisdeeerstestapinelkebeleidsontwikkeling.

DEEL � - HOOFDSTUK �

1�1

1.Jaarplan2005–2006,RisoAntwerpen.Buurt-enOpbouwwerkindestad,Antwerpen.

1. De morfologie van de leefomgevingLatenwevanmeetafaanduidelijkstellen:eenwijkisgeendorpindestad.Eenwijkiseenstadsdeel.Bijnaelke

gemeenteheeftverschillendedelen.Bovendienkomenechtafzonderlijkedorpennauwelijksnogvoor.Descheiding

tussenstadenplattelandisverledentijd.Vandaagisiederewoonomgevingookverbondenmetandereplaatsen.Dus

ookvoorhetzogenaamdeplattelandgeldtdatdewoonomgevingzowelafgebakendisalsingepastineenruimere

omgeving.

Hoewelhetlokaalcultuurbeleidsterkverbondenismetdegemeente,isdegemeentenietaltijdderelevanteschaal

voorgebiedsgerichtewerking.Gemeentenkennengebiedendieophunbeurtsamenhangenmetnoganderegemeen-

ten.DeCultuuratlas2laatduidelijkziendatmensenlevenineenzone,meestalgerichtopeennabijecentrumstad.

Onzeeerstestapishetafbakenenvanhetgebied.Datgebiedplaatsenwevervolgensineengrotergeheel.Onsdoel

iseenwijkanalysemaken.Daarbijgaathetnietindeeersteplaatsomdebuitengrenzen,maarwelomdekern,het

zwaartepuntdateennaameneenherkenningaandeplaatsgeeft.Wijkenhebbennamen.Wijkenhebbeneenverhaal.

Wijkenliggeningebedinhetbrederstadsverhaal.

Omdewijkruimtelijktebeschrijven,makenwegebruikvandevijfaandachtspuntendieKevinLynch3aangeeft.Lynch

onderzochthoehetbeeldvaneenwijkwordtgevormd.Hijtoondeaandatmensenhunperceptievandestedelijke

ruimtestructurerenmetbehulpvaneenaantal‘categorieën’:paths(paden),edges(grenzen),nodes(knopen),land-

marks(opvallendeherkenningspunten)endistricts(deelbuurten).

Diemorfologietekenjebestuitopeenplannetje.Ditkansamenmetbewonersenmetgebruikersvandewijk.Jezal

immersmerkendatnietiedereenherkenningspuntenopeenzelfdemanierinschat.Erbestaanverschillendemental

maps,denkbeeldenwaarmeemensenhunleefomgevinginkaartbrengen.Dezeoefeningdwingtjeruimtelijk-structu-

reelnatedenkenoverdeplaatsengeeftjeookaleenbelangrijkzichtopdeculturelestructuur.Hetverhaalvande

plaatsisnamelijknietaltijdhetverhaalvandehuidigebewonersofgebruikers.Endebetekenisdiebewonersaanhun

omgevinggeven,iszekernietaltijddezelfdealsdiecultuurwerkersofonderzoekersonderscheiden.

Dus,stapéénisderuimtelijkeenmorfologischeanalysemet:

-algemenestructuurvandewijk

-publiekeruimtenenperiferezones

-enmeerindetail:paden,grenzen,knopen,landmarks,deelbuurten.

Tekeneenplan.Duidaanwaardewijkwordt‘gemaakt’,waarhetallemaalgebeurt(plein,lokalen,...).

�. De werking van de leefomgevingVervolgensishetzinvoltezoekennaardedynamiek,naardekernactiviteitenvandewijk.Datisnatuurlijkgemakke-

lijkerwanneerhetgaatomeenmonofunctioneelgebied,eenduidelijkewoonzoneofeenbedrijvenzonebijvoorbeeld.

Maarprojectenrichtenzichmeestalnietnaareenduidigegebieden.Vaakzijnmeergemengde,multiculturelewijken,

zowelophetvlakvansociale,economischeencultureleactiviteitenalsvanbevolkingssamenstelling,aandeorde.

Verzameleersteenaantalcijfers.Bevolkingscijferszijngemakkelijktevinden,ookalheeftjegemeentehiervoorgeen

specifiekedienst.Indenationalestatistiekenzijndecijfersgeordendvolgensstatistischesectoren.Jemoetdusprobe-

rentewetentekomenuitwelkesamengevoegdesectorenjebuurtbestaat.Opdiemanierkrijgjebasisgegevensover

inwoners,bevolkingsdichtheid, leeftijd, gezinssamenstelling, scholingsniveauenz. Je vindtook sociaaleconomische


1��

2.Lauwerysen,K.&Colpaert,J.(2004):Cultuurkijker.AtlaspodiumkunstenVlaanderen.Antwerpen,Uitg.DeBoeck,96pp

3.Lynch,K.(1960):Theimageofthecity,Cambridge,M.A.,MITPress..

gegevensoveractiviteiten,handelskernen,tewerkstellingeninkomen.Totslotonderzoekjedewoonomgeving:aantal

woningen,gezinstype,ouderdom,comfort,socialewoningen,enz.

Bestudeerdebestaandegegevensgrondigenvooralinterpreteerze.Letdaarbijvooraloptrends:hoezijndeverschil-

lendefuncties(sociale,economische,culturele…)vaneenwijkgeëvolueerd?Hoeevolueertdebevolkingssamenstel-

ling?Hoewerktdewoningmarkt?Hoezithetmetdemobiliteit?Watvaltjeop?Welkeachterstelling?Welkekansen?

Probeerereengrootteordeopteplakken.Vergelijkmetanderebuurten.Maakeensterkte-zwakteanalyse.Kortom:

vormeenonderbouwdemening.Misschienishetinteressantomdemedewerkersvoordezeanalyseeenvormingaan

tebieden,metdeskundigehulpvanbuitenaf?

-GegevensopwijkniveauvindjebijhetBestuurStatistiek&EconomischeInformatie(hetvroegereNationaal

InstituutvoordeStatistiek).Dezefederealedienstbeschiktzoweloveraccuratedemografische,sociaalecono-

mischeenetnischegegevensalsovergegevensoverhuisvesting,woon-werkenwoon-schoolverplaatsingen,

deverhuisintensiteitindewijkenz.

Metbehulpvandiegegevenskanjeeenstatistischescreeningmakenvanje‘wijk’.Alsjeooknogdezelfde

gegevensaanvraagtvoorjestad,hebjeonmiddellijkookeenalgemenerreferentiekaderwaarmeejedewijk

kanvergelijken:scoortdewijklagerofhogerdanhetstedelijkgemiddelde?.

- Het Bestuur Statistiek & Economische Informatie haalt haar data uit het Rijksregister, de tienjaarlijkse

VolkstellingendeFiscaleStatistieken.

TrachtaltijdeerstdemeestrecentecijfersvanhetRijksregistertebemachtigen.Halverwegehetjaarkanje

albeschikkenoverdegegevensvan januari.HetRijksregister informeert jeover:aantalbewoners, leeftijd,

nationaliteitengezinssamenstelling.

Dezegegevens afkomstiguit deVolkstellingof uit de FiscaleStatistieken zijn altijdwat ‘verouderd’,maar

daaromnietonbruikbaar.Destadverandertweliswaarsnel,maarooknietzósneldatdegegevensnietop

zijnminsteensterkeindicatiegevenvandehuidigetoestand.

HetBestuurStatistiek&EconomischeInformatievoertookregelmatigenquêtesuitdieweleensnuttigkunnen

zijnvoorjeanalyse.Raadpleeghiervoordewebsitehttp://statbel.fgov.be

- Alsjegelukhebt,kanjebijjestadofgemeenteterechtvoorheelwatcijfergegevens.DeDatabankSocialePlan-

ningvandestadAntwerpen,bijvoorbeeld,kanwijkfichesaanleveren.Ophunwebsite4vindjeverschillende

tabellen,kaarten,analysesenpublicaties.

-Ookanderepublicatieshelpenjealeenheeleindopweg.Destadsmonitorbijvoorbeeld,brengtmet190indi-

catoreninkaarthoeleefbaarde13Vlaamsecentrumstedenzijnenhoeduurzaamhunontwikkelingis.Jekan

destadsmonitorraadplegenophttp://www.thuisindestad.be

-Ophttp://www.lokalestatistieken.bevindjecijfersenstatistiekenoverinwoners,overbedrijvenenovervrijwel

allebeleidsdomeinen:wonen,ruimtelijkeordening,milieu,welzijn,cultuur…Bovendienkanjedezecijfersop

verschillendemanierenraadplegenenopvragen:pergemeente,stad,provincie,voorverschillendegemeenten,

stedenenprovinciessamen,ineentijdreeks,invergelijkingmetgemeentenofstedenuitderegio,meteen

gelijkaardigeprofiel,uiteenzelfdezone…Interessantisdekwaliteitsbeoordelingvandecijfersendehandige

helpdesk.


1��

4.Bron:http://www.dspa.be/new/#,accessed:22/05/06.

Hetkomteropaandecijfergegevensentabellenopeencorrectemaniertelerenlezen.Zetzeominenkelekrachtige

uitspraken,methierbijeenaantalsprekendecijfers.

�. Een sociaal-culturele analyseNukanjedecultureleactiviteit indiebepaaldewoonomgevingonderdeloepnemen.Hoeishetsociaallevener

georganiseerd?Watdoetdeoverheid?Welkeverenigingenencomitészijneractief?Welkebewonersinitiatievenken

je?Metanderewoorden:welkeactiviteitwordterontplooiddoordeoverheidenwelkedoordecivielemaatschappij?

Hetisbelangrijkeengoedinzichttekrijgenindeverschillendeactorenvandewijk.Weonderscheidenvijfgroepen:

bewoners,gebruikers,middenveld,privateactorenenoverheden.

Kijk ook naar de voornaamste geloofs- en cultuurgemeenschappen.Wat zijn de verbindende werkingen (scholen,

bijvoorbeeld)?Probeerjetenslotteeenbeeldtevormenvandebelangrijkstebreuklijnenenconflicten.Jezoektocht

vereistdatjekennismaaktmethetveld.Gapratenmetdebelangrijksteactorenindewijk.Watzijnhunagenda’s,waar

zijnzemeebezig?Brenginkaarthoehetdagelijkslevenisgestructureerd.Wathangteraaneenenhoefunctioneert

het?Hoewerkendebewonersgroepen?Maakeeninventarisvandesocialenetwerkenindewijk.

Maakookhiereensterkte-zwakteanalyse.Vergeetvooralniettekijkennaardedynamiek.Verdiepjeindegeschiedenis

vandewijkeninverhalenenpraktijkendieernaarverwijzen.Hoeverwijsthetpatrimoniumnaarhetverleden?Welke

lagenenresidu’svindenweterug?Hoezithetenzathetmetdeverhoudingtussenbinnen-enbuitenstaanders?Welke

mentalekaartenwordengehanteerd?Vanzelfsprekendverdientookditluikeenaantalgesprekkenmetbevoorrechte

getuigen.

Dezeoefeningzouzelfseencultureelwijkprojectopzichkunnenworden.Watiserspannenderdaningroepeencul-

tureelprofielmakenvanjewoonomgeving?Misschienteltdebewonersgroepwelenkeleonvermoedeexperts…

�. De wijkdiagnoseEenvolgendestapisjesyntheseinkaartbrengen.Letwel:eenkaartisaltijdeenreductievandewerkelijkheiden

daardoorwordenbelangrijkeelementenuitvergroot.

Watkanopdekaartkomen:

- handelskernen(winkels,cafés,eetgelegenheden)

- collectievevoorzieningen(scholen,zwembaden,parken...)

- culturelevoorzieningen(bibliotheek,cultuurcentra,maarookbelangrijkeontmoetingsplaatsen,

publiekeruimte…)

- overheidsdiensten(gemeentehuis,localeantennes,OCMW...)

-openbaartransport(belangrijketram-,trein-enbushaltes)

- allerleiorganisaties(hetmiddenveldinkaartbrengen)

- bedrijven(meestalwordenbedrijvennietindeanalysevaneenwijkbetrokkenhoewelzeereenbelangrijke

invloedopkunnenhebben)

- (grote) gebouwen die een bestemmingsverandering ondergaan (die leeg staan of waarvan je weet dat ze

binnenkortleegstaan)

- ...........

Eensdeanalysegemaakt,kanjegaansamenvatteneneendiagnosestellen.Ditwilvooralzeggen:jevormtjeeen

mening,jetrektbesluiten.Datdoejeingroep,liefstsamenmetallepartners.Jemoethierdusalenigzichthebben

opdestakeholdersenvooralophetplatformwaarmeejelateraandeslagmoet.Hetkomtertijdensditprocesop


1��

aaneengemeenschappelijketaalenkennisteontwikkelen,waaropeengedeeldevisieengemeenschappelijkedoelen

kunnenstoelen.Pasdanhebbengemeenschappelijkeactiviteitenookechtbetekenis.

Infeiteontwikkeltdediagnosetegelijkertijdookeenduidelijklastenboek.Watzijndebelangrijkstekansenenknel-

punten?Watzijndemogelijkhedenomknelpuntenaantepakken?Waarvoorishulpvanbuitenafnodig?Hoezoueen

duurzameontwikkelingeruitzienenwelkescenario’sbestaandaarvoor?Welkeactorenmoetendaarvoorsamenwerken

enhoezoueendergelijkdraagvlakeruitzien?Welkepraktijken/activiteitenbestaanerofmoetenwordenontwik-

keld?

Inhetkadervaneendergelijke,bredevisiekunnendeculturelehefbomenduidelijkerwordengedefinieerd.Datis

danhetprogramma‘gemeenschapsvormingsensu stricto’.Hetbiedtinzichtindeprofessionelenoden,indebeste

werkvormen,indemeestgeschikteartistiekeperspectieven.Maarhetlaatvooralzienwelkedebeoogde‘bijdrage’is

enhoedeze,enkelenalleeninsamenspelmetandereactoren,effectenkangenereren.Hiergeefjeduseenduidelijke

plaatsenpositieaandeverschillendeactorenenprojectenbinnenhetnetwerk.

�. Ontwerpend onderzoekOpdeplaatsenwaarwetrajectenhebbenbegeleiddiehetopmakenvaneenomgevingsanalysevereisten–endatde-

denweondermeermetallecultuur-engemeenschapscentravanAntwerpen–vielenonstelkensopnieuweenaantal

zakenop.Allereersthoeiedereen(ookde‘professionelen’)eeneigenbrilheeftendenktdatwathijzietenweet,ook

‘waar’is.Hoevaakhoorjeniet:“ik ken die buurt, ik werk daar al tien jaar, ik woon er ...”enhoedikwijlsziejegrote

ogenwanneerjesamendecijfergegevensbekijkt.Eenteveelaanprogrammeringsteuntopimpressionismeenop‘zijn

eigendingdoen’.Hetisgoedditeensteonderwerpenaanenigeobjectivering.Inditprocesmoetjeloskomenvanje

eigenroutine.Datisdeenigemanieromtoteengedeeldevisietekomenzowelbinnenshuisalssamenmetpartners.

Bovendienhelptditjeomjeeigenwerkingeenduidelijkeplaatstegeven.Eenplaatsdienietaltijdinhetcentrum

ligt(wattrouwensookniethoeft).

Tijdenshetonderzoeksprocesborrelenersteedseenheleboeloplossingen,initiatievenencreatievegedachtenop.

Indeloopvanhetonderzoekgroeithet‘ontwerpenddenken’.Dieideeënkanjedanookmeteentoetsenaande

omgevingsanalyse.Deanalysestaatduszekernietvoorverlorentijd.Integendeel,zeschepteenidealeomgevingom

activiteiten,projectenenprogramma’stelatenontstaan.

Wehopendathetonderzoekhetperspectiefvandemedewerkerseenbeetjeopent,losvanheteigen‘vak’enhen

leertomeensopdeplaatsvan‘deander’tegaanstaan,zichintelevenin‘deander’.Netdiecompetentieisvitaal

omeenintercultureelbrugprojectuittedenken.

Neemdusruimdetijdomdeomgevinggrondigteverkennen.Enmaakookdaareenpermanentcultureelprocesvan.

Want‘reflexievemodernisering’ishetkenmerkvandezetijd.


1��


HOOFDSTUK �

?

Medewerker gemeenschapsvormingp ro f i e l - c o m p e t e n t i e s - re k r u t e r i n g s t i p s

Gemeenschapsvormingwordtmeerenmeeringepastinhettakenpakketvandecultuur-beleidscoördinatorendemedewerkersvanhetcultuur-ofgemeenschapscentrumofdebibliotheek.Ondertussen zijnookde eerste fulltimegemeenschapsvormers indienst.Maarwatmoeteen‘medewerkergemeenschapsvorming’eigenlijkkennenenkunnen?

1. Samen zoeken Dithoofdstukisbedoeldvooriedereendieeenrolkanspelenbijhetaanwervenvan(gemeentelijk)personeelofbij

het(her)definiërenvanjobprofielen.Als(mede)verantwoordelijkevoorhetaanwervenweetjedatdezezoektochtnooit

evidentis.Zekerindecontextvaneengemeentelijkpersoneelsbeleidisheteenverhaalvanoverlegtussenverschil-

lendeverantwoordelijken,elkmethuneigenmaniervanwerken,eigengevoeligheden,eigenkennisenervaring.

Meestalzijndegemeentesecretaris,medewerkersvandepersoneelsdienst,debibliothecarisofdedirecteurvanhet

cultuurcentrumbetrokkenpartij.Maarooknoganderepartnersdiehet cultureleveldgoedkennenofaanvoelen,

kunnenbijditzoekproceseenrolspelen.

Watvolgtisvoorjoumisschienvanzelfsprekend.Maardepraktijkleertdateendoelgerichteaanpakvanwervingen

selectienietoveralgelijkaanwezigis.Daaromditprofielmetcompetentiesenrekruteringstips.Metdebedoelingde

neuzenindezelfderichtingtezetten.Omvanuiteengedeeldevisieopdenieuwefunctie‘gemeenschapsvormer’,het

zoekprocesnaardemeestgeschiktemedewerkertestarten.

�. Gemeenschapsvorming is een collectieve taakHetuitvergrotenvanhetprofielvandemedewerkergemeenschapsvorming,kaneenverkeerdeindrukwekken.Het

lijktwelalsofjeopzoekmoetnaaréénpersoondievoltijds‘gemeenschapsvorming’opdeschoudersneemt.Daar

willenwenietuitdrukkelijkvoorpleiten.Gemeenschapsvormingisbijuitstekeengedeeldebezorgdheidenduseen

gedeeldeopdracht.Het is een taakdiemeerdere zorgdragersbehoeft enbeter niet exclusiefwordt toevertrouwd

aanéénpersoon.Inditwerkboekstrevenweveeleernaarinclusieveaandachtvoorgemeenschapsvormingdannaar

specialisering.

Waaromdan tocheenapartprofiel?Omdatweverwachtendat steedsmeermedewerkers ‘gemeenschapsvorming’

alshoofdopdrachtzullentoegewezenkrijgen.Losvandeprincipiëleovertuigingdatgemeenschapsvormingeenbe-

zorgdheidvoorhetvolledigeteamdienttezijn,isdezekeuzeookabsoluutteverdedigen.Hetaanstellenvaneen

medewerkergemeenschapsvormingiseenbelangrijkestapomhetthemagemeenschapsvormingtoteenpermanent

eninclusiefaandachtspunttelatenuitgroeien.

Demedewerkerdiegemeenschapsvormingalshoofdopdrachtvervult,moetbeantwoordenaaneenduidelijkprofiel

meteenaantalspecifiekecompetenties.Deselectieprocedurekanpaseengeschiktemedewerkeropleverenalsde

verwachtingenduidelijkomschrevenzijnenmeetbaargemaakt.


1��

�. Positionering, resultaatsgebieden en ervaringVooraleerjedevacaturebekendmaakt,stajebeststilbijdeplaatsvandenieuwemedewerkerinhetorganogram.De

sollicitantmoetimmersinzichtkrijgenindekrachtsverhoudingendiezijnfunctionerenzullenbepalen:

- moetverantwoordingafleggenaan…(vb.deschepenvancultuur,dedirecteurvanhetcultuurcentrum)

- geeftleidingaan…(vb.administratievemedewerkers,eenteamvaneducatievemedewerkers)

- islidofvoorzittervan…(vb.secretarisvandecultuurraad,lidvanhetmanagementteamvandegemeente,lid

vandestaf,voorzittervandedeelraadverenigingen)

- onderhoudtinterneenexternerelatiesmet…(vb.degemeentesecretaris,deschepen,demedewerkercultuur-

spreiding,dekoepelsvanverenigingen,hetbuurtoverleg)

Omschrijf concreet eenaantal resultaatsgebieden.Houhierbij rekeningmetde specifieke situatie vande stadof

gemeente.Vermeldde externe en interne werkgebiedenwaareenbijdragevandemedewerkerwordtverwacht.

Extern:

- sectorontwikkelingen:evolutiesmetbetrekkingtotgemeenschapsvormingomzettennaardeeigencontext

- decreet:deletterendegeestvanhetdecreetophetlokaalgeïntegreerdcultuurbeleidcreatiefomzettenin

eigenactiviteiten,initiatieven,processen…

- benchmarkingenafstemming:actiefenkritischopdehoogteblijvenvandegemeenschapsvormendeprak-

tijkeninhetbredecultureleveld

Intern:

- beleid:eengemeenschapsvormend(deel-)beleidplannen,voorbereidenenuitvoeren.Hierbijiseenintegrale

aanpak(samenwerkingmetdiversepartners)aangewezen.Degemeenschapsvormendeaanpaksluitbovendien

naadloosaanbijdekeuzesinhetcultuurbeleidsplan.

- doelgerichtheid:opkorte,middellangeenlangetermijndoelstellingenbepalenenbehalen.Hetzouverkeerd

zijndegemeenschapsvormendeopdrachtteherleidentotprojectwerking.Projectenhebbenzekerhunplaats

indeopdracht,maardehorizonreikteenheeleindverder.

- netwerking:bruggentussendiensten,werkveldenenverenigingenbouwenenverstevigen.

- groepsgerichtheid:gevoeligzijnvoordegroepsdynamiekendezemeeaansturen

- resultaatgerichtheid:denkenéndoen,zoweleenvisieontwikkelenalsimplementeren

Bepaalvervolgensdediplomavoorwaarden, ervaringsvereisten en procedure.Durf,geziendecomplexiteitvandejob,

eenredelijkeervaringeisen:minimaaleenbachelorniveau,ofvoldoendeervaringhiermeegelijkgesteld.

Overdeprocedurezelfsprekenweonsnietuit.Welgevenwe-verderindetekst-graageenaantalrekruteringstips.


1��

�. De competentielijstDitschemageeftdeverschillendecompetentiesweerzoalsdiedooreenpeergroup1 werdengeformuleerd.Haalerdie

competentiesuitdiecruciaalzijnvoordegemeenschapsvormendeopdrachtinjouworganisatieofspecifiekewerkcon-

text.Bepaalmetanderewoordenprioriteitenenhetjuistegewichtvoorelkekeuze.Concretiseerookwaarnodig.

COMPETENTIE:

‘De medewerker gemeenschapsvorming kan …’

netwerken opbouwen en onderhouden

procesgericht handelen

zich op samenwerking richten

Hoe je kan merken dat een medewerker gemeenschapsvorming de gevraagde competentie bezit:

‘De medewerker gemeenschapsvorming…’

-organiseertoverlegmomentenmetpartnersinhetnetwerk

-kentdesocialeenculturelekaart

-introduceertzichzelfinanderenetwerken

-hanteertverschillendesamenwerkingsverbanden

tegelijkertijd

-beschouwtiedercontactalseenmogelijkeschakelinhetnetwerk

-maaktduidelijkeafsprakenmetpartnersenvolgtdezeop

-onderhoudtcontactenmetdebestuurlijke,economische,politieke

ensociaal-cultureleactoren

-heeftinzichtindewaardevanhetproces,ziethetalseen

hoofddoel,belangrijkerdanproductenenprocedures

-heeftinzichtindediversefasenvaneenproject,plant,is

vooruitziend

-bouwtvoortdurendnieuwekennisopoverdeverschillende

methodiekenvoorgemeenschapsvorming

-heeftinzichtingroepsdynamischeprocessen,laatgroependekans

zichzelfteontwikkelen

-trachtverschillenteverzoenen,speelteenbemiddelaarsrol

-beschrijftprocessenopcorrectewijze

-documenteertenevalueertvoortdurend

-rekruteertpartnersdieeenreëleinbrengaandewerkingleveren

-onderhandeltdezakelijkekantvandesamenwerkingenisdaarbij

ookgevoeligvoorsymbolischeondersteuning(logo,…)

-heeftinzichtindemeerwaardevansamenwerking

-kenthetbelangvaneendraagvlak,kanhetcreërenen

onderhouden

-slaagterinomverschillendeorganisatiesenindividuenvooruitgang

telatenboekenrondgedeeldedoelen

-neemtengeeftverantwoordelijkheid

-zoektnaarenbewerkstelligtdemeerwaardediedepartnersuitde

samenwerkingkunnenhalen

-anticipeertopuiteenlopendesituaties


1��

1.leidinggevendenenpraktijkwerkers(focusroepgemeenschapsvorming),enkeleexterneexpertenenmedewerkersvandesteunpuntenVCOB,Kunst

enDemocratieenCultuurLokaal

een omgevingsanalyse opmaken

culturele identiteiten detecteren, benoemen en hanteren

de sociale dimensie van artistieke producten inschatten

het artistiek potentieel van een groep of situatie zien

mede-eigenaarschap van de projecten toelaten

-heeftinzichtinbronnenvansocialegeografie(ophetinternet,in

deliteratuur,bijdeskundigen,…)

-verzameltbekendegegevensopeencorrectemanier

-maakteen‘actor’-netwerkanalyse

-stelteendiagnose,bepaaltwiedesleutelactorenzijn

-neemtvoldoendeafstandenkansneleenoverzichtmakenvan

complexedossiersensituaties

-analyseertensynthetiseerteensituatie

-heeftoogvoordenodenvanindividuenengroepen

-heeftgevoelvoormaatschappelijkeenintermenselijkeevoluties,

spanningenenprioriteiten

-heeftoogvoordiversiteit

-zietgemeenschappelijkhedentussenmensenenkandezepositief

aanwenden

-herkentdeprocessendiezorgenvoorsocialesamenhangenweet

ermeeomtegaan,zietwaarergebrekisaandergelijkeprocessen

-kentdespecifiekegewoontenvan(sub)culturen

-stemtvraagenaanbodopelkaaraf

-kentdefunctieendebetekenisvanpubliekeplaatsenvooreen

groep,gemeenschap,subcultuur,…

-benoemtdeeigenheidensamenstellingvaneenbepaaldewijkof

omgeving

-beziteengrootinlevingsvermogen

-heeftinzichtindekwaliteitskenmerkenvanartistiekeproducten

-isnieuwsgierignaarverschillendekunstuitingenenhunbetekenis

voorhetdagelijksleven

-heeftinzichtincreatie-enproductieprocessen

-schatdeeffectenvanartistiekeprojecteninopdeverschillende

niveaus(individu,groepengemeenschap)

-legtboeiendelinkentussenartistiekeproductenenmensenenhun

situatie

-herkentdeartistiekemogelijkhedenvanmensenengroepen

-heeftinzichtingroepsdynamica

-zoektnaarmogelijkhedenomtraditiesteactualiserenen

intercultureeltemaken

-zetartistiekpotentieelominconcreteacties

-vindtondersteuning(ervaringsdeskundigen,specialisten,

informatie,…)enkandezeinschakelen

-verdeeltdiverseverantwoordelijkhedenoverdeverschillende

partners

-ondersteunthetopnemenvandeverantwoordelijkheiddoorde

partners

-ondersteuntdecommunicatievanhetmede-eigenaarschapbijde

voorstellingvanresultatenaandiverseinstantiesenmedia

-zorgtvooreengezondevenwichttussendepartnersenvermijdt

datiemandhetlakenonrechtmatignaarzichtoetrekt

-bereiktdateenprojectgroepalsgroepbeginttefunctionerenen

zicheengezamenlijkbelangvoorogenstelt


1�0

�. Rekruteren en selecterenInhetvoorgaanderichtenweonsop‘dieenewitteraaf’,hetperfecteprofieldatonsmetzekerheidsucceszalbrengen

indienieuwewereldvangemeenschapsvorming…Wiealaanwervingenselectiedeed,weetwelbeter.Dejuisteman

ofvrouwopdejuisteplaatskrijgenislangnietevident.Enstaatvaaksynoniemvooreenmoeizamezoektocht.

Enkelesuggestiesomtochzodichtmogelijkbijdie‘witteraaf’tegeraken:

Informeer de sollicitanten uitvoerig en wees duidelijk over jouw verwachtingen

Eenfunctievacantverklarenisinditgevalmeerdanzeeenvoudigwegpublicerenindekrant.Steleenlijstopvan

dekanalendiejewilinschakelenomtewerven.Denkdaarbijaanorganisaties,sectorenenmensendieookbezig

zijnmet ‘hetsamen leven’:hetopbouwwerk,ondersteuningscentravoor lokalegroepenennetwerken,voorzitters

vanverenigingenenraden…Schakelzoveelmogelijkmenseninomdefunctieruimbekendtemakeneneventuele

geïnteresseerdenaantespreken.

Vraagdekandidatenhuncvenmotivatieheelgerichtaftestemmenopdevacature.Zowordtdebriefvaneenkan-

didaatookeenechtselectie-instrumentdatveelmeerverteltdanenkelenalleen‘hetjuistediploma’.Opdiemanier

kanjeookinteressantemensenbijdeselectieprocedurebetrekken,zonderdatzezelfaanwezighoeventezijnbijeen

gesprekoftijdensdetesten.

Peil naar de liefde voor de stad of gemeente

Geefdekandidatendeopdrachtombijvoorbeeldtweeuurrondtewandelenineenwijkenindrukkenoptedoen.

Verteldatditgebiedhuntoekomstigwerkterreinisendatjulliehetoverdezeverkenningzullenhebben.Tijdensdat

gesprekpolsjedannaar:

- globaleindrukken

- watvielop?

- hebbendekandidatenmensenaangesproken?

- hebbenzeideeënopgedaanvoormogelijkeprojecten?

empowerment realiseren

een visie op lange termijn ontwikkelen

-haalthetbesteuitmensennaarboven

-overtuigtenbetrektmensen,kanhuninteressevasthouden

-laatdingen‘vanonderuit’groeien

-evalueertopbasisvandeervaringenemotionaliteitbijpartnersen

deelnemers

-benadertmensen,wijkenengemeenschappenvanuithuneigen

krachten

-herkentdiversiteitengemeenschapsvormingindeeigen

werkcontext

-formuleertoperationeleenstrategischedoelstellingenvooreen

bepaaldproject

-heefteenduidelijkevisieoverdewenselijkeevolutievandesfeer

enhetsamenlevenindestad,de(deel)gemeente,hetdorp,de

wijk,deomgeving…

-benoemtdevooropgesteldemaatschappelijke,sociaal-culturele

en/ofartistiekeeffectenenprincipesvandeeigenwerking

-stelteenwerkbaarkaderopenvertaaltditnaarconcretesituaties


1�1

- hebbenzeknelpuntenopgemerktdiezezoudenopnemenineenactieplan?

- waaromzoudenzewelofnietindewijkofbuurtwillenwonen?

- …

Maak gebruik van de indicatoren uit de competentielijst

Deindicatorenindetabel‘Hoejekanmerkendateenmedewerkergemeenschapsvormingdegevraagdecompetentie

bezit’, verwijzennaarrealistischetaken.Samengevenzeeengoedbeeldvanwateenmedewerkergemeenschapsvor-

mingmoetkennenenkunnen.Laatjeinspirerendoordezeindicatorenalsjevragenopsteltvooreengesprek.

Wees creatief in je selectiemethodieken

Legeenfictiefprojectvoorenconfronteerdekandidatenmeteenaantaldilemma’s.Zorgervoordatdeselectiegroep

heteensisoverdedilemma’s,overdekeuzediejehooptdatdekandidaatzalmakenofoverdecriteriadiehijofzij

hanteertomdiekeuzetemaken.Voorbeeldenvandilemma’s:

- wieheeftgelijk:deschepenofdebewonersvanhetmarktplein?

- wieisdeeigenaarvanhetproject:demedewerkergemeenschapsvormingofhetbuurthuis?

- welkaspectvaneensociaalartistiekprojectprimeert:hetsocialeofhetartistieke?

- waarligthetbelangrijksteaccent:opideeënofopstructuren?

Laatdekandidateneentaakuitvoerenwaarhuncommunicatieveofdelegerendevaardighedenuitblijken:

- een basistekst herschrijven gericht aan een schepen, een handelaar, de bevolking, het publiek van de

regionaleTV…

- een‘postvakproef’waaruitblijkthoeeenkandidaatomgaatmetmeerderetakentegelijkendiehetdelege-

rendvermogentest

- …

Bestudeerdenatuurlijkeuitstralingvandekandidaten:

- kijkhoezehuneigenplaatstijdenseengroepsgesprekverwervenenofzeinstaatzijnsamenwerkingte

stimuleren

- laathetgroepsgesprekbijwonendoorobservatorenmeteenchecklist

- …

Confronteerdekandidatenmetelkaar:

- laatzevoorafdekrijtlijnenvooreensociaalartistiekprojectuittekenen.Vraagdatzehunresultatenaanelkaar

voorstellen.Observatorenbekijkenderolvandekandidateninhetgroepsproces.

- laatnadevoorstellingvandesociaalartistiekeprojectendegroepkandidatensamenwerkenomeenakkoord

tebereikenover‘hetbestevoorstel’,dataandeselectiecommissiezalwordenvoorgelegd.Observeerwie

voorhetkantelmomentzorgtinhettotstandkomenvanhetcompromis.Hoeheefthij/zijditaangebracht?

- …


1��

Betrek de juiste beoordelaars

Deverschillendegroependiemetdemedewerkergemeenschapsvormingzullenmoetensamenwerken,wordenbest

betrokkenbijdebeoordelingofdeselectievandekandidaten.Wedenkendanaan

- partnersvanvorigegemeenschapsvormendeprojecten

- collega-medewerkersgemeenschapsvorming(uiteennaburigestad/gemeente)

- leidinggevendepersonen

- …

Eventueledeontologischeproblemenvoorkomje,doordezemensentevragendeeigenlijkejuryteadviseren,ofdoor

zeslechtsbijeengedeeltevandeselectieproceduretebetrekken.

Wees gevoelig voor ervaring

Zonderafbreuktedoenaanhetpotentieelvaniederekandidaat,ishetverantwoordtijdensdesollicitatiegesprekken

bijzondereaandachttegevenaanhetaspectervaringenditbijdeeindbeoordelingaparttebehandelen.

Bestudeer de arbeidsvoorwaarden vooraf

Defunctievandemedewerkergemeenschapsvormingbrengtnietalleeneenflexibeluurroostermetzichmee,maar

ookopdrachtenbuitenhuis,weekendwerk…Weradenjeaanopvoorhandeencompensatiesysteemuittewerkenen

devoorwaardenduidelijktebesprekenmetdekandidaten.

�. Tot slotWerkenmetcompetenties–ofhetnuomgeïntegreerderollenofomvaardighedeneninzichtengaat–wordtinhet

cultureleveldnueensgecontesteerd,danweerbejubeld.Omdieredenkozenwevoorruimebegripsomschrijvingen

diejevrijkanaanpassenaanhetconcretetakenpakketvanjouwtoekomstigemedewerkergemeenschapsvorming.

Enzohoorthetook.

Veelsucces!


1��


HOOFDSTUK �

Een

chec

klis

t voo

r ge

mee

nsch

apsv

orm

ende

initi

atie

ven

Gem

eens

chap

svor

min

gst

imul

eren

of

real

iser

en.

Hoe

doe

je

dat

conc

reet

en

waa

rle

tje

bes

top

?

De

bege

leid

ing

van

een

aant

alp

roje

cten

lee

rde

ons

een

ena

nder

ove

rka

nsen

en

valk

uile

n.

We

toet

sten

dez

ein

zich

ten

aan

dee

rvar

inge

nva

nde

led

env

and

efo

cusg

roep

gem

eens

chap

svor

min

g.H

etr

esul

taat

is

een

lijst

van

aan

beve

lings

waa

rdig

eaa

ndac

htsp

unte

n.

Dit

sch

ema

heef

tal

les

beha

lve

dep

rete

ntie

om

vol

ledi

gte

zijn

.W

elw

ilhe

tzo

goe

dm

ogel

ijks

amen

vatt

eno

ver

wel

kez

aken

erv

arin

gsde

skun

dige

nhe

tee

nsz

ijna

ls

het

gaat

ove

rde

pra

ktis

che

kant

van

hun

gem

eens

chap

svor

men

dew

erk.

Iede

rew

erkc

onte

xtis

spe

cifie

ken

elk

ini

tiat

ief

kent

eig

enw

etm

atig

hede

n.S

omm

ige

van

onde

rsta

ande

to

do’s

moe

tje

wel

licht

rel

ativ

eren

.So

mm

ige

aanb

evel

inge

nzi

jnm

issc

hien

net

cruc

iaal

voo

rhe

tfu

ncti

oner

env

anj

ouw

ini

tiat

ieve

n.

Kort

om,

dit

sche

ma

kan

een

mog

elijk

ele

idra

ad

zijn

.H

etk

anj

ein

spire

ren,

maa

rw

ilje

zek

ern

iet

diri

gere

n.

Aan

de

slag

met

gem

eens

chap

svor

min

g:w

ath

oui

kin

het

oog

?

WAAROM?

Vert

rek

vanu

ite

enm

aats

chap

pelij

ke n

ood.

Wer

kva

nuit

een

dui

delij

ke v

isie

.

Nee

mv

oldo

ende

tijd

om

je

docu

men

tere

n.M

aak

je d

iagn

ose.

Ent

het

init

iati

efo

pde

con

text

.Ke

nof

maa

kde

soc

iale

en

cult

urel

eka

art.

Stim

ulee

rda

tpa

rtne

rs,

part

icip

ante

n,g

roep

en…

hun

ver

houd

ing

ten

opzi

chte

van

de

wijk

,st

ad…

ond

erzo

eken

en

(her

)for

mul

eren

zoda

tze

mee

het

kad

erh

elpe

nvo

rmen

voo

rpr

ojec

ten.

Blij

f alt

ijd d

e w

aaro

m-v

raag

ste

llen.


1��

Inve

stee

r vol

doen

de in

het

zoe

ken

naar

par

tner

s.Z

oek

zow

ell

okaa

lal

sbo

venl

okaa

lin

mee

rder

ew

erkv

elde

nen

bel

eids

dom

eine

n.

Zorg

voo

ree

ntr

ansv

ersa

les

amen

wer

king

.

Zoek

naa

ree

nva

riat

iea

anp

artn

ers:

bet

rek

zow

elz

ijdi

evo

orv

erni

euw

ing

als

zij

die

voor

een

zek

ere

duur

zaam

heid

zor

gen.

Bet

rek

ook

wie

bel

eids

mat

igh

etp

roje

cto

nder

steu

nt.

Wer

km

et s

leut

elfig

uren

of

loka

le a

mba

ssad

eurs

en

doe

zoe

enb

eroe

pop

aan

wez

ige

netw

erke

n.

Bet

rek

van

bij

des

tart

pol

itic

iva

nuit

ver

schi

llend

ebe

leid

sdom

eine

n.

Wer

kco

mpl

emen

tair

met

pro

gram

mat

oren

.Zo

lee

rje

elk

aars

net

wer

kke

nnen

en

gebr

uike

n.

Dit

kan

tev

ens

zeer

ins

pire

rend

zijn

voo

rto

ekom

stig

e,g

ezam

enlij

kep

roje

cten

.

Den

kni

eti

nte

rmen

van

kla

ssie

ke d

oelg

roep

en.

Zoek

naa

r een

zo

groo

t mog

elijk

inho

udel

ijk d

raag

vlak

.

MET WIE?


1��

Stel

het

sta

tuut

van

het

sam

enw

erki

ngsv

erba

ndo

ndub

belz

inni

gop

sch

erp.

For

mul

eer

dit

even

tuee

lin

een

sch

rift

elijk

doc

umen

t.

Wer

km

ete

ens

tuur

groe

p of

adv

iesg

roep

met

afg

evaa

rdig

den

uit

dem

eew

erke

nde

orga

nisa

ties

.B

etre

koo

kde

elne

mer

sin

de

denk

groe

p.L

aat

ded

eeln

emer

sm

eed

eaa

npak

bep

alen

.

Sche

pab

solu

ted

uide

lijkh

eid

over

wie

wel

ke b

eslis

sing

sbev

oegd

heid

hee

fte

nw

iew

elke

bijd

rage

doe

t.W

elke

ver

antw

oord

elijk

heid

heef

tde

ind

ivid

uele

par

tner

en

wat

val

ton

der

dev

eran

twoo

rdel

ijkhe

idv

and

edi

vers

epa

rtne

rss

amen

?

De

eind

vera

ntw

oord

elijk

heid

hoe

ftn

iet

gede

eld

tez

ijn.

Het

moe

tdu

idel

ijkz

ijnw

ied

edo

elst

ellin

gen

enp

lann

ing

bew

aakt

.Zo

rg

wel

voo

rzo

veel

mog

elijk

med

e-ei

gena

arsc

hap,

med

e-en

gage

men

ten

bet

rokk

enhe

id.

Zorg

dat

de

deel

nem

ers

een

stem

kri

jgen

in

het

init

iati

efe

nzo

rgv

oor

een

voor

tdur

ende

kru

isbe

stui

ving

tus

sen

kuns

tena

are

n

deel

nem

er.

Gee

n ee

nzijd

ige

“ver

rijk

ing”

.

Gee

fco

nflic

ten

een

plaa

ts.

Voor

zie

ruim

teo

mc

onfli

cten

te

dete

cter

ene

nop

te

loss

en.

Dur

fm

ense

nbu

iten

te

zett

ena

lsd

ied

e

groe

pal

te

zeer

bel

aste

n.

Creë

erv

oldo

ende

flex

ibili

teit

.Geb

rek

aan

flexi

bilit

eit

van

dep

artn

ers

oft

usse

npa

rtne

rsd

oet

het

proj

ect

stag

nere

n.M

aak

gere

geld

-

tijd

om

de

take

nva

nde

div

erse

par

tner

sm

eer

ope

lkaa

raf

te

stem

men

.

Hou

rek

enin

gm

et h

et r

itm

e en

de

code

sva

nel

kem

eew

erke

nde

orga

nisa

tie

ens

tel

die

niet

ond

erge

schi

kta

anj

ouw

man

ier

van

wer

ken.

Als

er

ind

elo

opv

anh

etp

roje

ctp

artn

ers

bijk

omen

,be

spre

ekje

dit

met

de

groe

p.B

lijf

open

staa

nvo

ora

nder

en.V

erni

euw

ing

moe

t

mog

elijk

zijn

.

Op

deh

oogt

ezi

jnv

and

ebr

ede

cult

urel

eac

tivi

teit

in

jes

tad

eng

emee

nte

verg

root

de

kans

op

een

duur

zam

ein

bedd

ing

van

je

init

iati

ef.

Stem

ini

tiat

ieve

n af

op

best

aand

eac

tivi

teit

eno

fw

erk

erm

ees

amen

.

Verb

ind

en

verk

noop

he

tar

tist

ieke

en

cr

eati

eve

aan

mili

eu,

econ

omie

,so

cial

ete

wer

kste

lling

,ru

imte

lijke

or

deni

ng,

groe

nvoo

rzie

ning

,on

derh

oud

enz.

Zoek

naa

r een

wer

kbaa

r sam

enw

erki

ngsm

odel

dat

voo

r ied

ere

part

ner t

ot e

en w

in-w

insi

tuat

ie le

idt.

HOE SAMENWERKEN?


1��

Het

pro

duct

mag

gee

ndw

angb

uis

wor

den

ofo

nher

kenb

aar

zijn

voo

rde

dee

lnem

ers.

Zorg

voo

ree

ngo

ede

venw

icht

.Ve

rmijd

tev

eel

nadr

uko

ppr

oduc

ten

res

ulta

at.

Bou

wl

aagd

rem

pelig

e,t

usse

ntijd

set

oonm

omen

ten

inw

aarb

ijzo

wel

het

pro

ces

als

der

esul

tate

nbe

nadr

ukt

wor

den.

Voor

zie

bij

lang

epr

ojec

ten

tuss

enpr

oduc

ten.

Dur

fzi

jspo

ren

bew

ande

len

die

proc

eson

ders

teun

end

zijn

.

Ste

m h

et p

rodu

ct a

f op

het p

roce

s.

PRODUCT OF PROCES?


1��

PROJECTPLANNING EN - VERLOOP

Hou

er

reke

ning

mee

dat

gem

eens

chap

svor

men

dep

roje

cten

op

een

ande

rri

tme

wer

ken

dan

het

prof

essi

onee

lge

prog

ram

mee

rd

aanb

od.

Dur

fda

noo

kde

nken

bui

ten

dek

ader

sva

nde

tra

diti

onel

ese

izoe

nspr

ogra

mm

erin

g.L

eto

okg

oed

oph

etr

itm

een

de

ca-

paci

teit

env

and

edo

elgr

oep.

Hou

rek

enin

gm

etd

evr

ijet

ijdv

ana

nder

en.

Stem

de

plan

ning

af

opd

edo

elgr

oep

enn

iet

alle

eno

pde

kal

ende

rva

nde

par

tner

s.

Wer

kni

etm

ete

ent

est

rakk

eka

lend

er.

Bes

efg

oed

dat

jen

iet

alle

s(l

ang)

op

voor

hand

kan

pla

nnen

.D

itk

anv

erve

lend

zijn

voo

r

deb

egro

ting

.W

ees

daar

opv

oorb

erei

d.

Ga

ern

iet

van

uit

dat

jeá

ller

andv

oorw

aard

eno

pvo

orha

ndk

ani

nsch

atte

n.B

lijf

tijd

ens

het

init

iati

efa

tten

tvo

orv

eran

deri

ngen

en

nieu

we

info

rmat

ie.

Voor

zie

afe

nto

eee

npa

uze

inh

etp

roje

cto

ma

f te

stem

men

,vo

ore

enm

ogel

ijke

koer

swijz

igin

gof

om

een

aan

tal

zake

nin

vra

ag

tes

telle

n

Voor

zie

een

tim

e ou

t.C

reëe

rin

stru

men

ten

voor

ont

ladi

nge

nem

otio

nalit

eit.

Den

knu

al

nao

ver

hoe

enw

atj

eza

lev

alue

ren.

De

voor

bere

idin

g is

min

sten

s zo

bel

angr

ijk a

ls h

et p

roje

ct z

elf.

Bes

teed

hie

r dus

vol

doen

de ti

jd a

an. V

oorz

ie v

oor a

lle s

tapp

en in

het

proc

es v

oldo

ende

TIJD

.


1��

(RAND)VOORWAARDEN

Het

ver

haal

,de

inho

udv

anh

etp

roje

ctm

oet

uits

tral

ing

hebb

end

oor

eenv

oud

én v

erbe

eldi

ngsk

rach

t.H

etp

roje

ctm

oet

aans

prek

en,

verw

onde

ren,

beg

eest

eren

,je

blik

ver

nieu

wen

,ee

nvo

nkd

oen

over

spri

ngen

.

De

stru

ctuu

rm

oet

drag

end

zijn

en

niet

bel

aste

nd.

Bes

teed

aan

dach

taa

nvo

ldoe

nde

auto

nom

ie.

Zorg

voo

rvo

ldoe

nde

logi

stie

ke,

finan

ciël

een

adm

inis

trat

ieve

ond

erst

euni

ng.

Gee

fge

mee

nsch

apsv

orm

ende

pro

ject

enm

ete

enb

elan

grijk

art

isti

eke

lem

ent

ook

een

even

waa

rdig

ebe

hand

elin

gal

sar

tist

ieke

proj

ecte

n.B

reng

dit

ook

zo

over

naa

rm

edew

erke

rst

echn

iek,

inf

rast

ruct

uur

enl

ogis

tiek

.

Dur

faa

nde

dee

lnem

ers

vrag

eno

mz

ich

tec

once

ntre

ren,

om

exp

licie

taa

nie

tst

ew

erke

n.B

aken

de

‘ wer

ktijd

’dui

delij

kaf

en

maa

k

met

dee

lnem

ers

afsp

rake

nom

die

te

resp

ecte

ren.

Wee

s vo

or j

ezel

f du

idel

ijk:

eers

t ze

kerh

eid

over

de

cent

en e

n da

n pa

s dr

omen

, of

eer

st e

ntho

usia

sme

aanv

oele

n en

dan

pas

de

mid

dele

n zo

eken

. Mid

dele

n vo

orzi

en e

n op

nem

en is

een

ged

eeld

e ve

rant

woo

rdel

ijkhe

id.

PLAATS

Sele

ctee

rde

mee

stg

esch

ikte

loc

atie

voo

rhe

tpr

oduc

tda

tje

wilt

ton

ené

nhe

tpu

blie

kda

tje

wilt

ber

eike

n.D

urf

tef

ocus

sen

op

een

niet

evi

dent

doe

lpub

liek.

Dur

fva

nuit

een

gro

eien

deb

etro

kken

heid

bij

het

proj

ect

ook

het

them

aw

ijkid

enti

teit

en

stad

side

ntit

eit

aan

tes

nijd

enm

etd

eeln

e-

mer

s,w

ijkbe

won

ers.

Boo

rde

bes

taan

de e

nerg

iei

nee

nw

ijko

fgr

oep

max

imaa

laa

n.

Zoek

naa

r the

ma’

s en

pla

atse

n di

e ku

nnen

ver

bind

en.


1�0

Sele

ctee

rde

mee

stg

esch

ikte

loc

atie

voo

rhe

tpr

oduc

tda

tje

wilt

ton

ené

nhe

tpu

blie

kda

tje

wilt

ber

eike

n.D

urf

tef

ocus

sen

op

een

niet

evi

dent

doe

lpub

liek.

Dur

fva

nuit

een

gro

eien

deb

etro

kken

heid

bij

het

proj

ect

ook

het

them

aw

ijkid

enti

teit

en

stad

side

ntit

eit

aan

tes

nijd

enm

etd

eeln

e-

mer

s,w

ijkbe

won

ers.

Boo

rde

bes

taan

de e

nerg

iei

nee

nw

ijko

fgr

oep

max

imaa

laa

n.

Zoek

naa

r the

ma’

s en

pla

atse

n di

e ku

nnen

ver

bind

en.

COMMUNICATIE

Zorg

voo

ree

naa

nspr

eekp

unt.

Het

pro

ject

vra

agt

naar

bui

ten

één

gezi

cht.

Wee

sze

era

anda

chti

gvo

ord

ein

tern

e co

mm

unic

atie

.Sc

hrijf

en

spre

ekd

irect

bet

rokk

enen

per

soon

lijk

aan.

Vers

peel

het

ver

trou

wen

en

dei

ntim

itei

tva

nde

pro

ject

enn

iet

ten

kost

eva

nco

mm

unic

atie

en

zich

tbaa

rhei

d.

Wee

sre

alis

tisc

h.D

eex

tern

e zi

chtb

aarh

eid

staa

tze

lden

in

verh

oudi

ngt

otd

ege

leve

rde

insp

anni

ngen

.

Nee

mj

eti

jdo

md

ezi

chtb

aarh

eid

tel

aten

gro

eien

.N

iet

dire

ctd

egr

ote

mid

dele

nin

zett

en,

wel

con

cret

eac

tivi

teit

en.

Ont

wik

kel

vers

chill

ende

vor

men

van

com

mun

icat

ie.

Bep

erk

jen

iet

tot

dec

omm

unic

atie

kana

len

van

het

regu

lier

aanb

od.

Pas

dev

ersc

hille

nde

com

mun

icat

ievo

rmen

aan

naa

rgel

ang

ded

iver

sef

asen

van

het

pro

ces.

Ga

omzi

chti

gom

met

hoe

je

over

het

int

erne

pro

ces

met

de

buit

enw

erel

dco

mm

unic

eert

.

Com

mun

icee

rw

erve

nde

nen

thou

sias

ten

ben

adru

khe

tpo

siti

eve.

Ste

l het

pro

ject

en

de a

nder

e pa

rtne

rs s

teed

s ce

ntra

al. V

erm

ijd je

zelf

te p

rofil

eren

als

dé

trek

ker d

ie d

e an

dere

n in

de

scha

duw

ste

lt.

Bre

ng a

ltijd

een

goe

d ge

docu

men

teer

d ve

rhaa

l.


1�1

EVALUATIE

Wee

tvo

oraf

goe

dw

atje

wil

eval

uere

n.G

aui

tva

nde

gef

orm

ulee

rde

doel

stel

linge

nva

nhe

tpr

ojec

t.E

valu

eer

deze

ook

mee

en

durf

zei

nvr

aag

tes

telle

n.

Bev

raag

reg

elm

atig

-o

okt

usse

ntijd

s-

zow

elh

etp

rodu

cta

lsh

etp

roce

s.V

erm

ijde

chte

rda

ttu

ssen

tijd

se e

valu

atie

she

the

lep

roje

ct

opd

ehe

lling

zet

ten.

Eval

ueer

sam

enm

etd

ede

elne

mer

sen

de

doel

groe

p..

Ove

rwee

g:m

ete

lke

part

ner

apar

t of g

ezam

enlij

kev

alue

ren.

Eval

ueer

met

dee

lnem

ers

enp

ublie

kti

jden

sde

pro

ject

final

eof

too

nmom

ent,

maa

roo

ken

ige

tijd

nad

ien.

Zo

bren

gje

pie

k-e

n

dalm

omen

ten,

het

eve

ntue

lez

war

teg

atn

aafl

oop

enr

esul

tate

nop

lan

gere

ter

mijn

in

beel

d.

Han

gje

leg

itim

erin

gni

ete

nkel

vas

taa

nci

jfers

.

Verm

ijdd

atm

end

edo

orst

rom

ing

van

‘nie

uwp

ublie

k’n

aar

het

regu

liere

aan

bod

besc

houw

tal

see

ngr

aadm

eter

voo

rde

kw

alit

eit

van

jep

roje

cten

.

Eval

uati

em

ago

ok f

eest

zijn

,ni

eta

lles

moe

tge

form

alis

eerd

zijn

.

Het

pro

ject

moe

t bij

men

sen

een

vers

chil

mak

en. E

r moe

t iet

s ve

rand

erd

zijn

bij

deel

nem

ers,

in d

e w

ijk o

f sta

d, b

ij de

par

tner

s, in

de

beel

dvor

min

g.

NAZORG

Bet

rek

dee

xter

nep

artn

ers

bij

den

azor

gen

de

duur

zaam

heid

van

het

pro

ject

.

Verm

ijd‘

het

zwar

teg

at’v

oor

ded

eeln

emer

sna

het

rea

liser

env

anh

eti

niti

atie

f.

Dw

ing

een

proj

ect

niet

te

snel

om

zic

hte

ver

zelfs

tand

igen

,om

te

snel

van

pro

ject

naa

rst

ruct

uur

over

te

gaan

.

Vier

de

resu

ltat

en v

an h

et p

roje

ct e

n zo

rg v

oor f

eest

mom

ente

n.


1��

Bet

rek

dee

xter

nep

artn

ers

bij

den

azor

gen

de

duur

zaam

heid

van

het

pro

ject

.

Verm

ijd‘

het

zwar

teg

at’v

oor

ded

eeln

emer

sna

het

rea

liser

env

anh

eti

niti

atie

f.

Dw

ing

een

proj

ect

niet

te

snel

om

zic

hte

ver

zelfs

tand

igen

,om

te

snel

van

pro

ject

naa

rst

ruct

uur

over

te

gaan

.

Vier

de

resu

ltat

en v

an h

et p

roje

ct e

n zo

rg v

oor f

eest

mom

ente

n.


HOOFDSTUK �

Kan je gemeenschapsvorming meten?

Het meten en legitimeren van sociaal-cultureel effecten is een heikel thema. Tegelijk kan het bijdragen tot het begrip en

de appreciatie van je gemeenschapsvormende werking. We verkennen enkele mogelijkheden.

1. De weg wordt al wandelend gemaaktHetdenkenendoenrondgemeenschapsvormingiseenlevendgebeuren.Dagelijksbouwenweervaringeneninzichten

op.Ookoverprincipeseneffectenwaarophetdenkenendeactiezichmoetenrichten.Infebruari2007stondeen

focusgroepvanpraktijkwerkers1stilbijdegewensteresultatenvangemeenschapsvorming.Hierbouwenwegroten-

deelsverderopwattoenaandeoppervlaktekwam.Beschouwwatvolgtdusnietalseendefinitiefantwoord,maar

eerderalseenrichtingwijzer.

�. Het ene resultaat is het andere nietDegemeenschapsvormendepraktijkheeftvelegezichten.Zoweldeinhoudelijkeomschrijvingvanhetbegrip,alsde

methodiekenendepraktijkwerkerszelf,kenmerkenzichdooreenboeiendediversiteit.Hetisdanooknietverwon-

derlijkdatwedeuitkomstvangemeenschapsvormendeinitiatievennietzomaarkunnendefiniërenals‘geslaagd’of

‘mislukt’.Gemeenschapsvormingzoalswehetinditwerkboekbekijkenmiktopde sociale effecten van cultuur.Het

aldannietbereikenvandezeeffectenkanmennietzomaarincijfersvertalen.Kwantitatievemetinglijktalmeteen

eenheikelezaakenkwalitatievemetingzalslechtstotopeenbepaaldehoogtemogelijkzijn.Gemeenschapsvorming

verwezenlijkenlijktineersteinstantieeenzaakvandiagnose,visieeninterpretatie.

Hetbenoemenvandeprincipesendeeffectenvaneengemeenschapsvormendewerkingisallerminstevident,maar

welcruciaalvoordelegitimeringervan.Alsjenietweettotwatjeinspanningenmoetenleidenenhoejejouwreali-

satiesbinnendatkadervandoelstellingenkanduiden,isdekansreëeldatjeinitiatievennietwordenbegrepenof

geapprecieerd.Alles–entegelijkniets–krijgtdanhetetiket‘gemeenschapsvorming’opgekleefd.Watjou,alsgenu-

anceerdeenbetrokkengemeenschapsvormer,zekernietzalvooruithelpen.

�. Nood aan perspectief en principesAls absolute basisvoorwaarde geldt: weet waarom je inzet op gemeenschapsvorming.Wie niet weet wat gemeen-

schapsvormingbetekentofkanbetekenen,zalnooitkunnenuitmakenofzijngemeenschapsvormendewerkingzin

heeftenresultaatopbrengt.Frustrerendvoor jezelfenvooranderen.Gemeenschapsvormingstaatvooreenaantal

duidelijkedoelstellingen.Vertaaldezenaareenlangetermijnperspectiefvoorjeeigenwerkcontext.Vertrekdusvan

eendiagnoseeneenvisie.

Steljezelfdaarbijdevolgende vragen:

-welkduidelijkideehebikoverdewenselijkeevolutievandesfeerenhetsamenlevenindestad,

de(deel-)gemeente,hetdorp,dewijk,debuurt…?

-welkerolkancultuurdaarinspelen?

-hoegaikommetdiversiteitvanengemeenschappelijkheidtussenmensenengroepen?

Opbasisvandeantwoordenopdezevragenformuleerjeeenhanteerbarevisieopdegemeenschapsvormendekracht

vanjouwwerking.Ditiseennoodzakelijkevoorwaardeomderesultatenvandewerkingvoorafénachterafrealistisch


1��

1.De focusgroep is samengestelduit een 15-tal cultuurbeleidcoördinatoren, cultuurfunctionarissenenanderepraktijkwerkersuit evenveelVlaamse

stedenengemeenten.

inteschatten.Alsjeweetvanuitwelkeprincipesjehandelt,zaljedegewensteeffectenookeenduidigerkunnenbe-

noemen.Enbijgevolgookduidelijkerkunnenargumenterenwaaromjeinspanningenzinhebben.

Eerstgaanwedieperinopdevraagwelkedegemeenschapsvormendeeffectendanwelkunnenzijn.Daarnaonder-

zoekenweopwelkemanierjedieresultatenkanlegitimeren.

�. Welke resultaten of effecten?Uitdebevragingvandefocusgroepvaltopdatderesultaatsgebiedenvangemeenschapsvormingdiverszijn.Eenva-

riëteitdieoverigenslijktsamentegaanmethetaantal‘dienstjaren’:hoelangermenmetgemeenschapsvormingaan

deslagis,hoemeerverscheidendepraktijkendeeffectendiemenermeewilrealiseren.Wellichtisditeenlogische

evolutiedieeigenisaaneenzichnogontwikkelendepraktijk.Belangrijkhierbijisdatdefocusgroepduidelijknietkiest

vooreenrangorde:erbestaangeenmindergoedeofbetereresultaten.Wattelt,isdemotiveringendeslotsom.

Effecten of resultaten

Het woord ‘resultaat’ suggereert een interpretatie van hard, objectiveerbaar bewijsmateriaal. Hoeveel omzet werd

gerealiseerd?Overhoeveeldeelnemerssprekenwe?Eendergelijkeinvullingisnietechtaangewezenomdeuitkomst

vangemeenschapsvormendeinitiatieventebeschrijven.Hetgaatimmersniethoofdzakelijkomaantallen.Gemeen-

schapsvormingfocustmeerophetbewerkstelligenvanminderkwantificeerbarezakenalseeneffect,eenverandering,

eengevoel,eenmaatschappelijkdoel…Indeletterlijkezinvanhetwoordzijndatechterook‘resultaten’.Daarom

kunnenwedetermen‘effect’en‘resultaat’doorelkaargebruiken.Maaromverwarringtevermijdengebruikenwehier

enkel‘effect’.

Sociaal-culturele, artistieke en maatschappelijke effecten

Inditwerkboekbekijkenwegemeenschapsvormingvanuitdesocialedimensiediecultuurvoordesamenlevingkan

betekenen.Geziendeeigenheidvancultuurendefinaliteit–hetsamenlevenbevorderen–uitendeeffectenvaneen

gemeenschapsvormendewerkingzichhaastperdefinitieophetsociaal-cultureel,hetartistieken/ofhetmaatschap-

pelijkvlak.Hetonderscheidenvansociaal-culturele,artistiekeenmaatschappelijkeeffectenismogelijk(enwellicht

somsookrelevant),maartegelijkookzeldenrealiseerbaar,netomwillevandeintrinsiekeverbondenheidvandedrie

thematiekenindegemeenschapsvormendewerking.

Daaromgaandepraktijkwerkersvoorvolgendepragmatischeaanpak:inonshandelenlatenweonsleidendooreen

visiediezowelonzemaatschappelijke,sociaal-cultureleenartistiekeprincipesverwoordt.Omteevaluerenofwedeze

visieookrealiseren,gaanweuitvanmeervoudigeeffecten:telkenswordendedriedimensiesinminofmeerderemate

gecombineerd.

Omdeeffecten te kunnenbenoemen,opteerdede focusgroep voor een onderscheid op basis van het onderwerp

waarop de acties betrekking hebben.Welkeeffectenheeftgemeenschapsvormendewerkingopindividuen,groepen,

deeigenorganisatie,opdeomgeving?

Effecten op het individu

Gemeenschapsvormingroeptsnelassociatiesopmetgroepenofgemeenschappenvanmensen.Tochbeklemtonende

praktijkwerkersdathetcollectiefbelangvaneeninitiatiefnietzeldeneenextraenechtovertuigendedimensiekrijgt

alsmeneeneffectopindividuenkanaanwijzen.Hetgaatdanmeestaloverindividuelegetuigenissendieuitdrukken

welkgevoelofbesefhetinitiatiefbijhenwistlosteweken.Dezepersoonlijke verhalenstaanvaaklosvanhetzicht-

baarproductvanhetproject.Hetzijngetuigenissenindemargevanhetgebeuren.Toevalligopgevangenenvaakook

emotioneelgeladen.Enkelevoorbeelden:


1��

- hetbesef(opnieuw)meetetellen

- eengevoelvantrotseneigenwaardeomwillevandegerealiseerdeactie

- hetgevoel‘nodig’tezijn

Dergelijkegetuigenissenzijnkrachtigesignalendie,mitsomzichtigvertaald,ookovertuigendeargumentenkunnenzijn

omdezinvolheidvangemeenschapsvormingteillustreren.Deverhalenstaanechterbestnietopzichzelf.Zewinnen

aankrachtwanneerjezekadertindebedoelingomviagemeenschapsvorming,individuelevaardighedentotactief

burgerschapenempowermenttestimuleren.Opdiemanierkanjeindividuelegetuigenissenverbindenmetdewense-

lijkeeffectendiejevoorhetdoelpubliekformuleerde.Zoalsbijvoorbeeld:

- mensenverzelfstandigeninhuntalenten

- mensenlatendoorstromennaarverantwoordelijkepositiesinandereprojecten

- ervoorzorgendatmensenelkaarlerenkennenenbegrijpen

Hetmaghieralduidelijkzijn:dezeeffectenkanjenietzomaarmeten.Welweten.Tenminste,mitseenbeetjegeluk,

doorzichtennabijheid.Ofjeeffectenteweegbrengtofniet,zaljezelfmoetenhorenenvoelen.Ditverondersteltje

aanwezigheid,eenvoortdurendeluisterbereidheidenzinvoordialoogmetiederebetrokkene.

Effecten op groepen

Schijnbaardemeestevidenteclustervaneffecten,maarinwerkelijkheidnetdemoeilijksteomtevatten.Gemeenschap-

penvorming,hetwaarmakenvangroepsgebondengemeenschappelijkheidtussenmensen,iseencentraledoelstelling

vandejob.Tochishetvoordepraktijkwerkersmoeilijkomuitdrukkingtegevenaanhunrealisatiesopditvlak.

Enkeleeerstepogingen:

- debehoeftenofinteressesvaneengemeenschapkrijgeneeninvulling

- hetverenigingslevenwintaanbelangstelling

- hetwijk-ofbuurtoverlegwordtdynamischendivers

- hetcultureelpotentieelvangemeenschappenkomttotuiting

Effecten voor de organisatie

Met‘organisatie’bedoelenwehetcultuur-ofgemeenschapscentrum,debibliotheek,decultuurdienstofnog,iedere

anderedienstofactievepersoondiegemeenschapsvormendeinitiatievenopzetindestad,gemeente,wijkofbuurt.

Heelvaakkrijgengemeenschapsvormendeeffectenvoordeorganisatieeensterkeinstrumentelebijklank.Gemeen-

schapsvormingstaatdangelijkaanactiesdieheteigenaanbodeenruimer,meergediversifieerdpubliekbezorgen.Dit

doetzekergeenafbreukaandegemeenschapsvormendewaardevanhetinitiatief.Voorbeeldenhiervanzijn:

- publieksverbredingbereikendoorcultuurparticipatievankansengroepenteverhogen

- dedoorstromingnaarheteigenaanbodverbeterendoordrempelsteslechten

Hoelangermenmetgemeenschapsvormingaandeslagis,hoelosserderechtstreeksebandmethetbestaandeaan-

bodlijktteworden.Ervarengemeenschapsvormershalenaandatdeontwikkelingvaneenspecifiekewerkingnaast

het‘traditionele’aanbodstaat,aanalseenexpliciet,wenselijkeffectisvoordeeigenorganisatie.

Bijvoorbeeld:


1��

- gemeenschapsvormende activiteiten vormen een duidelijk onderdeel van de eigen programmering of

dienstverlening

- gemeenschapsvormingherdefinieertdewerkingvan‘hethuis’

- erwordtgeleidelijkexpertiseopgebouwdbinnendeeigenorganisatieofdienst

- eriseenverhoogdeinstroomvandiversesoortenexpertiseindeorganisatie

Deontwikkelingvaneeneigenstekbinnendeorganisatieisdikwijlseengevolgvanlangdurigesamenwerkingsver-

banden.Partnerslerenelkaarkennen,organiserensameneeninitiatiefengaanvervolgensverdermetelkaaroppad.

Ditleidttotdevermengingvan(bedrijfs-)culturen,deontwikkelingvannieuweprocessenmeteeneigendynamiek…

Naverloopvantijdvormtzicheenclustervanmensen,organisatiesenactiviteiten,eengroepdiezichduidelijkonder-

scheidtbinnendegekendewerkingvanhethuis.Praktijkwerkersgeveneendergelijkevervlechting van belangen en

engagementenookaanalseenpermanent,wenselijkeffectvanhunopdracht.Zijbenoemendezepositieveeffecten

voordeeigenorganisatiealsvolgt:

- hetaantalsamenwerkingsverbandenstijgt

- dekwaliteitvandesamenwerkingverbandenverhoogt

- netwerkenbreidenuit

- hetdraagvlakisgrootenrelevant

-onzeorganisatietreedtsteedsvakerbuitendeeigenmuren

Maarnetzogoedgaatgemeenschapsvormingzichdieperverankeren in de organisatiezelf.Hetisnietlangerdetaak

vanéénmedewerker,maarwelvanhetvolledigteam.Gemeenschapsvormingiseencentraalaandachtspuntgeworden

voordeheleploeg–endusvoordeorganisatieopzich:

- gemeenschapsvormingiseenaandachtspuntvoorelkemedewerker

- gemeenschapsvormingvormteenrodedraadinhetbeleidendedagelijksepraktijkvandeorganisatie

Tegelijkertijd lijkthetevidentdatbijdeontwikkelingvangemeenschapsvormingeensterkeklemtoon ligtopvrij-

willigers.Mensendiedan‘deelhebber’ofmede-eigenaarwordenvandewerking.Vanuitdezeinvalshoekbetekent

gemeenschapsvormingeveneenshetstuurmeeinhandengevenvanmensenuitdeomgevingvandeorganisatie.

Dewenselijkeeffectenzijndanmeestalteverwoordenindetrantvan:devrijwilligerswerkingbreidtuit,vernieuwt,

versterkt.

Bovendien,zostellendepraktijkwerkers,hebbenbovenstaandeeffecteneenaangenaamneveneffect.Hoejehetdraait

ofkeert,eendergelijkewerkingzorgtvoor:

- eenbetereinbedding

- eenbrederdraagvlak

- eenbeterimagovandeeigenorganisatie

Effecten voor de partners

Gemeenschapsvormingiszeldenofnooiteenzaakvanéénenkeleorganisatie.Netwerkvorming en samenwerkings-

verbandenzijnnietalleendoelstellingen,maarvaakookwenselijkeeffectenvandegemeenschapsvormendewerking.

Nietverwonderlijkdatdefocusgroepalswenselijkeffectookweesopdepositievegevolgenvanhet‘samenaande

slaggaan’:


1��

- bijdecollega-dienstenvindteenmentaliteitswijzigingplaats

- socialeencultureleorganisatiesvindenelkaarenvullenelkaaraan

Ervarengemeenschapsvormersstellendatdoorgedrevensamenwerkingsverbandenerintweedeinstantietoeleiden

datbepaaldeverwachtingenenrollenverschuiven.Ditkanalseffecthebbendat:

- detrekkersrolvangemeenschapsvormendeinitiatievenwisselt

- men organisaties die voorheen altijd de trekkersrol op zich namen, bij nieuwe initiatieven spontaan gaat

consulterenalsmededenker

Effecten voor de omgeving

De reële leefomgeving isdebelangrijkstefocusvangemeenschapsvormingineenlokaalcultuurbeleid.Wedenkenen

hopenhetlokaalsamenlevenensamenhandelentekunnenverrijken.Ofwedaarinslagen,hangtafvandeeffecten

diewekunnenregistreren.Dewaaieraanmogelijkeeffectenisoneindiguitgebreidenhangtvanzelfsprekendsamen

metdegeformuleerdeconcretedoelstellingen.Depraktijkwerkersgevenaandathetmogelijkis‘deomgeving’duide-

lijkaftebakenen.Wehebbenhethieroverinitiatievendiezichhoofdzakelijkophetpubliekdomeinrichtenendaar

effectenwillenlosweken.Dezewenselijkeeffectenvertalenzichalsvolgt:

- hetpatrimoniumkrijgteenactueleinvulling

- decultureleidentiteitvandeplaats(wijk,buurt,straat,plein…)krijgteenactueleinvulling

- hetdorpspleinwordteenontmoetingsplekvooreenbelangrijkeraantalmensen

- hetpubliekdomeinkrijgtmeer(culturele)beleidsaandacht

�. Met effecten overtuigen?Hetlijdtgeentwijfel:gemeenschapsvormingwilopverschillendefronteneffectressorteren.Maar…succesvolaande

slagzijn,biedtnoggeengarantiesvoordeverdereuitbouwvandewerking.Hoewelgemeenschapsvormingeenbij

decreetvastgelegdeopdrachtisvoorhetlokaalcultuurbeleid,zaljegenoodzaaktzijnjedoelstellingenenresultaten

regelmatigenopde juistemanier te legitimeren.Hoe(mede-)beleidsvoerdersovertuigenzonderdat jecijfersvan

uitverkochtezalenkanvoorleggen?

Ookdezevraaglegdenwevooraandefocusgroep.Ookhierhebbendeantwoordennietdepretentiealomvattendte

zijn.Welinspirerendvoorverderepraktijkontwikkeling.

Waarom overtuigen?

Gemeenschapsvormendwerkenstartvaakopbasisvangoedebedoelingen.Maarzondereendegelijkeonderbouw

enduidelijkegarantiesvanuithetbeleidzijngoedebedoelingentefragielomteoverleven.Depraktijkwerkersstellen

bovendiendateengemeenschapsvormendewerkingextrakwetsbaarisomdatzijzichperdefinitieverwezenlijktin

langetermijnprocessen.Ditisnietalleenergtijdsintensief,maarverondersteltookdathetprocesan sichhaasteven

belangrijkisalsdeproductendieeruitvoortvloeien.Nietevidentesamenwerkingsverbandenvragentijdenomzichtig-

heid.Nietiedereenisdaarzomaarvanovertuigd.Welateneenpraktijkwerkeraanhetwoord:“Het lijkt een premisse:

vele kleine inspanningen leiden kwalitatief gezien tot een beter resultaat dan één groot opvallend initiatief. Toch is

dit iets wat je steeds weer moet uitleggen.”

Zoalsgeblekenuitdeomschrijvingvandeeffecten,veronderstelthetlegitimerenvaneengemeenschapsvormende

werkingandereinvullingenvanparticipatieenkwaliteit.Eerderdanaantallenzijnsociale doelstellingendaarindoor-


1��

slaggevend.“Het beleid moet dit goed beseffen. Daarom is het cruciaal dat het beleid hiervoor kiest en bepaalde

risico’s neemt. Het dient duidelijke doelstellingen te definiëren in plaats van de term ‘gemeenschapsvorming’ ondoor-

dacht te gebruiken. Verder moeten beleidsverantwoordelijken vertrouwen durven geven in de gebruikte methodieken;

voldoende tijd, middelen en logistieke onderbouw voorzien voor de geplande processen en ten slotte beseffen dat

elk gemeenschapsvormend project maatwerk is.”

Hoe overtuigen?

Er bestaat geen universeel geldend ‘plan van aanpak’ om (mede)beleidsverantwoordelijken te overtuigen van de

noodzaakendeeigenheidvangemeenschapsvormendwerk.Veelhangtafvandespecifiekebeleidscontext.Welke

aandachtkrijgtgemeenschapsvorminginhetgemeentelijkbeleidsplanenhetcultuurbeleidsplan?Watisdeomvang

vandeaanwezigeervaringenkennis?Hoegrootisdegevoeligheidinhetschepencollegevoorhetsocialeaspectvan

cultuur?…

Iederesituatieisanders.Tochblijktuitervaringdatjebijhetlegitimerenvaneengemeenschapsvormendewerking

bestrekeninghoudtmeteenaantalzaken:

Legitimering start bij visieontwikkeling

Degroteboodschapis:weetwatjewilbereikenenwaarom.Voorzieindematevanhetmogelijketussentijdseeffecten

endurfdezetebenoemen.

Betrek (mede)beleidsverantwoordelijken zoveel mogelijk bij de visieontwikkeling én bij de interpretatie van de

resultaten.

Spreek dezelfde taal

Hetdenkenovergemeenschapsvorming,depraktijkontwikkelingenbijgevolgookdeterminologiezijninvolleontwik-

keling.Hettaalgebruiken–daarmeesamenhangend–debelevingvanwatgemeenschapsvormingkanbetekenen,

ismomenteelnoglangnieteenduidig.Bijhetlegitimerenkanditeenvalkuilvormen.Zorgdusdatjedezelfdetaal

spreektendatookevaluatiesvanuiteengedeeldbegrippenkadergebeuren.Maakvanmeetafaanuwaandachtspun-

tenenhunbetekenisduidelijk.

Blijf steeds op de juiste manier informeren

Nota’skunnenhelpenomevidenteenminderevidentepartners,beleidsverantwoordelijken,sleutelfigurenteovertui-

gen.Maardaarnaastiseenconcretepraktijkervaringminstensevensterk.Nodighenuitopdeactiviteiten.Doedit

nietenkelopgrotesuccesmomenten,hetwerkindecoulissen,derepetitie-enzoekmomenten…zijnevensprekend

enbiedenvaakmeermogelijkhedentotdialoog.Betrekverantwoordelijkenookbijderealisatiesvananderesectoren

diedeeluitmakenvanhetnetwerk.

Stelperinitiatiefeenuitgebreideevaluatieficheop.Rapporteerstelselmatigdestandvanzakenvangroteprojecten

aanhetcollege.

Bouw informeel overleg uit met verschillende verantwoordelijken

Netwerkvorming,samenwerkingsverbanden…verschillendeorganisatiesuitdiversewerkveldendiegemeenschapsvor-

mendwillensamenwerken.Eendergelijkdraagvlakkangemakkelijk‘breken’alsde(politieke)verantwoordelijkenhet

nietdenodigeruimtegeven.Uitervaringblijktdathetdemoeiteloontformeel,maarzekerookinformeeloverleguit

tebouwenmetdeschepenvanjeugd,deOCMW-voorzitter,deschepenvansocialezaken,…

Vermijd concurrentieverwijt

Nietsiszonefastvoordelegitimeringvaneengemeenschapsvormendewerkingalshetverwijtvanasociaalhandelen.


1��

Eenbuurtprojectopzettenenvervolgensterechtweerwerkkrijgenvansleutelfigurenen/of-organisatiesdiejeoverhet

hoofdzag…hetispijnlijkvoorjegeloofwaardigheidenkomtjelegitimeringdanookniettengoede.

Zoek ambassadeurs

Stuurerbijvoorbeeldopaanomdeskundigenmeteengevoeligheidvoorgemeenschapsvorminginderaadvanbe-

stuurvanjeorganisatietelatenzetelen.Zoekambassadeurs,afkomstiguitdeverschillendedomeinenwaarmeejeaan

deslagwil(wijken,doelgroepen,onderwijs…).

En …

Ookdestijlvanjelegitimering,delocatieenhetmomentdatjeervooruitkiest,zijnvancruciaalbelang.Weesdaarin

nietnaïefofaltevoortvarend.Verteljouwverhaalengaervoor!


1�0


UITLEIDING

Ziezo.Eenwerkboekmetvragen,inzichten,raadgevingenen…nieuwevragen.

Enkelejarengeledenstarttenweeenzoekprocesnaardewezenlijkeinhoudenpraktijkvangemeenschaps-

vormingalsopdrachtvoorhetlokaalcultuurbeleid.Vandaagstaanweveleurenvanreflectieenbegeleiding

verder.Elkuurstaatopzijnbeurtvooreenveelvoudvangesprokenengeschrevenwoorden,inzichten,raad-

gevingenennieuwevragen.Endusblijftdezekerheiddathetlaatstewoordovergemeenschapsvormingab-

soluutnognietgezegdis.Gelukkigmaar.Gemeenschapsvormingisimmersnooitaf.Gemeenschapsvorming

gaataltijdoverdezoektochtnaarwatmensenbindt.Overeenperspectief,eengeloofdateraltijdeenstap

vooruitistezetten.Omdatdesamenlevingaltijdinbewegingis,moetdekunstvanhetsamenlevendat

ookzijn.Dekunstvanhetsamenleven,degemeenschapsvormendefunctievancultuur,zalzichzoalshet

goedekunstbetaamt,steedsdichtbijhetzoeken,hetsteedsopnieuwproberenbevinden.Dichtbijdedrang

omtoteennieuwe,beterevormgevingtekomen.Toteennogmeerrelevante,actueleentoekomstgerichte

vormgevingvangemeenschap(pen).Eenmooieuitdagingvoorbeleidsverantwoordelijken,cultuurwerkers,

kunstenaarsénallemannenenvrouwenuitdestraat…

Dezeopdrachtkrijgtbinnenkortnogeenflinkeduwinderug.DeVlaamseoverheidvoorzietinhetdecreet

lokaalcultuurbeleid1europerinwonervoordeondersteuningvangemeenschapsvormendeinitiatieven.De

gemeenschapsvormendefunctievanhetlokaalcultuurbeleidkomtdaarmeeextrainhetdaglichttestaan.

DeVlaamseoverheidnodigtdestedenengemeenten,cultuur-engemeenschapscentra,bibliotheken,erf-

goedactoren,hetvrijwilligerswerk…uitommetcultuur,visie,nuanceencreativiteitmensenteactiverenom

degemeenschapendelokalesamenlevingmeetevormen.

Ditwerkboekwildaarbijhelpen.Maardaarhoudenwehetnietbij.Vanafhetnajaarvan2007organiseren

desteunpuntenCultuurLokaal,VCOBenKunstenDemocratiediverseinitiatievenomgemeenschapsvorming

ookindeconcrete,lokalewerkcontexthanteerbaartemaken.Wewillenditdoenmeteengevarieerdaanbod

vancollegagroepen,studiedagen,praktijkbezoeken,…Wordtdusvervolgd.

Tegelijkslaanwedehandeninelkaarmeteenbredewaaiervancollega-steunpunten.Zoalsuitditwerkboek

blijkt,heeftgemeenschapsvorminggeenbestaansrechtzonderbredesamenwerkingsverbanden.Daarom

krijgthetafgelopentrajectgemeenschapsvormingeenvervolg.Samenmetcollega’sdiehetbredelokale

cultureleveldvertegenwoordigen(erfgoed,kunsten,sociaal-cultureelwerk,amateurkunsten,sociaal-artis-

tiekepraktijk,jeugd,bibliotheken,cultuur-engemeenschapscentraenhetlokaalcultuurbeleid)énaange-

vuldmetvertegenwoordigersvanwerkveldendieookeenlokalegemeenschapsvormendeopdrachthebben

(samenlevingsopbouw,minderheden,…)willenwedekomendejarenafstemmen,ontwikkelenendepraktijk

verderconcreetondersteunen.Ditsamenwerkingsverbandstaptovergrenzendienognietzolanggeleden

‘evident’waren.Enzohoorthet.Gemeenschapsvormingverondersteltimmerseentransversaleenintegrale

aanpak.

↳

Hetwerkboekisgeschreven,degesprekstafelgoedgevuld.Deblikisstevigopdetoekomstgericht.We

hopendatditwerkboekregelmatigdoorbladerdwordtenafentoeopenligt.Misschienwelopdelaatste

bladzijde.Wantdaarvindjenogeentoemaatje.

Omdatwealzodikwijlsdevraagkregen‘hoezoujegemeenschapsvormingsamenvatten?’probeerdenwe

toteenbegripsomschrijvingtekomen.Ping-pong-gewijs.Naeenvoorzetvolgdeeenverbeteringennogeen

verbeteringennogéén….Totdathetgeheelterugalshetwarevloeibaarendusonvatbaarwerd.Ergens

middeninditproceswisseldenwevanideeënoverdetekstopdevolgendepagina.Maar,zoalsgezegd,kort

nadienvolgdealweereenverbeterdetekst.Eendefinitieveomschrijvingzalernooitzijn…Aanjounuom

woordentoetevoegenofteschrappenenvooral,omermeeaandeslagtegaan!

IvoJanssens MiekDeKepper JanBraeckman

KunstenDemocratie PedroOosterlynck CarlaMartens

CultuurLokaal VCOB

AUTEURS

Eric Corijn is cultuurfilosoof en sociaal wetenschapper, professor sociale en culturele geografie aan

de VUB. Hij doceert ook aan het Vesaliuscollege en in de Master in Toerisme (Leuven) en is gastdo-

cent aan de universiteiten van Girona (Spanje) en Lviv (Oekraine). Directeur van de onderzoeksgroep

COSMOPOLIS,City,Culture&Society.Daarnaast ishijco-directeurvanPOLIS,a jointmastersdegreein

EuropeanUrbanCulturesvandeuniversiteitenvanBrussel(VUB),Tilburg(UvT),Manchester(MMU)andHelsinki

(UADH)envan“4Cities”,eenUNICA-EuromasterinUrbanStudiesmetdeuniversiteitenvanBrussel,Wenen,

KopenhagenenMadrid.SamenmetStephanieLemmensbegeleiddehijhetgeheletrajectgemeenschaps-

vormingenishijinhoudelijkeindverantwoordelijkevoorditwerkboek.

Veerle De SchrijverisdocentaandeArteveldehogeschoolteGent.Zijbegeleiddetijdenshettrajectgemeen-

schapsvorminghetproject‘BuurtbibliotheekBrugsePoort’.Hetpraktijkverhaaldatjeoppagina95vindt,

isgebaseerdophaareindverslag.

Christine DierckxisdocentaandeArteveldehogeschoolteGent.Zijbegeleiddetijdenshettrajectgemeen-

schapsvorminghetproject‘Dynamiserenvandewijkmetcultureleinjecties’.Hetpraktijkverhaaloppagina

79isgebaseerdophaareindverslag.

Stephanie Lemmens is Licentiaat indeSocialeenCultureleAgogiek (optieVrijetijdsagogiek),Master in

artsinEuropeanUrbanCulturesensindsjanuari2005alsonderzoekerverbondenaanCOSMOPOLIS,City,

Culture&Society.Zijdeedonderzoekenbegeleidinginzakegemeenschapsvormingbijhetopbouwwerkin

Antwerpen,decultuurcentraAntwerpenenhettrajectgemeenschapsvorming.

Pedro OosterlynckisprojectmedewerkerbijCultuurLokaal.Hijwasverantwoordelijkvoordeontwikkeling

envoortgangvanhettrajectgemeenschapsvormingencoördineerdehetontstaansprocesvanhetwerk-

boek.Hoe kun je gemeenschapsvorming meten? en Gemeenschapsvorming is een beleidsuitdagingzijn

vanzijnhand.

Marijke Pruytiscoördinatorvandeafstudeerrichtingsociaal-cultureelwerkindeArteveldehogeschoolte

Gent.Zijdoceertcultuur-enbeleidsvakkenenbegeleidtdewerkcollegeserfgoedensociaalartistiekeprojec-

ten.Zijwerktookmeeaanprojectenenopdrachtenvoorexterneorganisaties.Tijdenshettrajectgemeen-

schapsvormingwaszijlidvandereflectiegroepenbegeleiddezehetproject‘MarktTorhout,zuurstofvoor

destad’.Hetpraktijkverhaaloppagina107isgebaseerdophaareindverslag.Samenmetdefocusgroep

gemeenschapsvormingontwierpzijdaarnaastdeChecklist voor gemeenschapsvormende initiatieve’.

Eric RoelandtisdocentaandeEhsalteBrussel.Hijbegeleiddetijdenshettrajectgemeenschapsvormingde

projecten‘Grandola’en‘BuurtgerichtewerkingKortrijk’.Depraktijkverhalendiejeoppagina75en99vindt,

zijngebaseerdopzijneindverslagen.

Peter Wouters coördineerthetprogrammasociaal-cultureelwerkenbegeleidt stagesaandeKatholieke

HogeschoolLeuven.Hijengageertzichgraaginprojectenenopdrachtenvoorexterneorganisaties.Voorhet

trajectgemeenschapsvormingbegeleiddehijvierlokaleinitiatieven.Depraktijkverhalendiejeoppagina

83,87en91vindt,zijngebaseerdopzijneindverslagen.Hijwastevenslidvandereflectiegroep.Omdathij

indehogeschoolbetrokkenisbijdeopmaakvanhetnieuwecompetentieprofiel‘bachelorinsociaalwerk’,

wilde hij graag meewerken aan een functieomschrijving. De tekst Medewerker gemeenschapsvorming:

profiel competenties, rekruteringstips’isdaarvanhetresultaat.

De focusgroep gemeenschapsvorming kwam tijdens het werkjaar 2006-2007 vijf maal samen. Brien

Coppens (dienst gemeenschapsvorming Mechelen), Ellen De Bruyne (cultuurcentrum Heist-op-den-Berg),

Johan De Feyter (cultuurbeleidscoördinator Brecht), Ronny De Mulder (cultuurbeleidscoördinator

Sint-Niklaas), Marijke Leye (Dienst Kunsten – Gent), Gunter Lots (cultuurcentra Antwerpen), Michiel

Mestdagh (cultuurbeleidscoördinatorTorhout),BeaNollet (cultuurdienstMiddelkerke),PedroOosterlynck

(CultuurLokaal),GreetRoosbeek(cultuurcentrumBelgica–Dendermonde),RoelTulleneers(cultuurcentrum

deWerft–Geel),SofieVandaele(cultuurcentrumEvergem),NicolasVanlerberghe(cultuurcentrumKortrijk

enontmoetingscentrumRollegem),AnsVerlooy (Dinamovzw– cultuurcentrumDeWarande–Turnhout)

leverdeneenbelangrijkebijdragevoordeChecklist voor gemeenschapsvormende initiatieven, Medewerker

gemeenschapsvorming: profiel competenties, rekruteringtips en Kan je gemeenschapsvorming meten?

Gemeenschapsvormingishetgeheelvanprocessendatleidttotmeergemeenschappelijkheidtussenmensen.Gemeen-

schappelijkebetekenisgeving,zingevingensocialepraktijkenzijnerdepijlersvan.Eenhedendaagsesamenlevingbestaat

uitvele,steedsevoluerendegemeenschappenenpraktijken.Eenindividukandeeluitmakenvanverschillendegemeen-

schappen.

Gemeenschapsvormingiseenactiefprocesdateropgerichtisdesocialebandteversterkentussenmensendievanuit

diverseachtergrondenmoetenlerensamenleven.Gemeenschapsvormingisduseenleerprocesinhetsamenvormgeven

vandesamenleving.Hetvergrootdeindividuelevaardighedentotactiefburgerschap.Hetontwikkeltdeculturelebijdragen

vanuitverschillendegemeenschappenenzoektnaareengedeeldesamenlevingsopbouw.

Datgebeurthetbesteindecontextvaneenlokaleomgevingenvanuitconcretelevenservaringen.Gemeenschapsvorming

zoektdannaardeverbindendeelemententussendeverschillendegemeenschappendieineenbuurt,wijk,stad…aanwezig

zijn,dieerwonenofzegebruikenenduskleuren.Gemeenschappen-engemeenschapsvormingrichtenzichhoofdzakelijk

ophetpubliekgedeeldedomeinenbeklemtonenzoweldegemeenschappelijkheiddievandaaggedeeldwordtalseen

gemeenschappelijktoekomstperspectief.Centraalinhetvormingsprocesstaatvaakhetsamen-makenofsamen-vormgeven

endussamen-werken.

Cultuurendusookhetcultuurbeleidspelenindezemaatschappelijkeprocesseneenbelangrijkerol,maardatgebeurtniet

losvandewerkingvandeanderedomeinenvanhetsamenleven.

SOCIALE - Demos vzw · Dit gemis maakt dat de werkelijkheid zich enigszins anders aandient ......

Documents

Transcript of SOCIALE - Demos vzw · Dit gemis maakt dat de werkelijkheid zich enigszins anders aandient ......