OutgaardenPlaatsnamen en hun geschiedenis

Dr. Paul Kempeneers

9 december 2017

Overzicht van de lezing

• Deel I: Mijn werkgebied: het Hageland

• Deel II: Verzameling van het materiaal

– 1. Uitgegeven werken en artikels

– 2. Archief: teksten en kartografisch materiaal

• Deel III: Verwerking van het materiaal

– 1. Attestaties van toponiemen alfabetisch

– 2. Historische atlas: thesaurus en kaarten

– 3. Toponiemen verwerkt in rubrieken en klapper achteraan

– 4. Historische documenten

– 5. Illustraties: kaarten en foto’s

DEEL I

Mijn werkgebied: het Hageland

Kaart van Oost-Brabant, adm. kaart

1973

Behandelde gemeenten

Onvoldoende toponymische gegevens

DEEL II

Verzameling van het materiaal

GEDRUKTE WERKEN

Deel II – Verzameling van het materiaal

Werken over Outgaarden

• Wauters, Alphonse. Géographie et histoire descommunes belges. Arrondissement de Louvain. Cantonde Tirlemont. Brussel, 1875. Zétrud (+ Outgaarden), p.140-159.

• Diels, August. Bijdrage tot de geschiedenis vanAutgaerden. Overgetikt in mei 1965 door M. Dodion(AAM).

• Maes, Maurice. Toponymie van Outgaarden. Leuven,Instituut voor Naamkunde, 1929, 95 blz.

Maurice Maes

Extract uit de Toponymie van Outgaarden (1929).

Voorbeeld: Eikhout p. 29

ARCHIEF: TEKSTEN EN KARTOGRAFISCH MATERIAAL

Deel II – Verzameling van het materiaal

Opsomming van de kerken in de verschillende dekenijen, 1139. Naam Hugardis in de dekenij Geldenaken.

Overzicht van de folio 43.

Detail van de dekenij Geldenaken onderaan.

Onderste deel van de kopie.

Inkomsten en uitgaven van

pastoor Jan de Leeuwe in 1675.

Fragment uit kerkarchief 29.111, f. 14 verso over het

Schutterhuis.

Notitieboek van pastoor Carolus

Laurentius Josephus Van Meldert (1759).

Titelbladzijde Kerkarchief 29.105.

Fragment uit de rekeningen van 1624 en later (K

22.495).

Voorbeeld: wijngaard op de Grote Berg, f. 1.

Akkoord in 1716 over de grenzen van de

parochies van Outgaarden en Zittert.

In het Latijn (K 22.493, f. 1).

Rekeningen van de tafelmeester Stockmans

1780 (K 22.497).

Fragment f. 3 over een blok aan het Kouterken.

Over de ellendige staat van de kerk, 1759 (K

22.494).

Pagina 1, gedeelte.

Het Begijnenbos, opgemeten door Naveau in 1756.

Tekening van het Begijnenbos op de

kaart.

Het Begijnenbos, opgemeten door Naveau in 1756.

Beschrijving van perceel 19 met de reengenoten.

Het Begijnenbos, opgemeten door Naveau in 1756.

Bewerking met het noorden

boven.

De Tafelzouw, eigendom van de Tiense Armentafel in 1697.

Bewerking van de Tafelzouw in

het boek.

De hoeve van Regaopgemeten door

landmeter De Brie.

Perceel 80 van Regaaan de Oude Baan naar Geldenaken, met onderaan de

Kapel van O.L.V. van Bijstand.

Fragment van de kapel.

Percelen aan het Voetpad van

Outgaarden naar Bost (De Brie, f. 27),

met onderaan rechts de

Windmolen.

De Windmolen

van Outgaarden.

DEEL III

Verwerking van het materiaal

ATTESTATIES VAN TOPONIEMEN ALFABETISCH

Deel III – Verwerking van het materiaal

Attestaties chronologisch gerangschikt

Tafelzouw [10]- 1441 indie tafelzuwe (K 2312, f. 90).- 1522 in die Tafelsoue (SG 4453, f. 1v).- 1576 inde taeffel sauwe reg. ... die taeffel van Thienen lant (SG 1984, f. 48).- 1624 in de Taefelsauwe ... plateae dicte de daenestraet (Me 2).- 1646 inde taeffelsauw (RA, f. 85v).- 1669 De vloetgracht oft Tafel zauwe, op de Taeffel zauwe (k. AT, f. 167v).- 1675 bouen die taefel sauw (SG 4112, p. 34).- 1676 D’erffgenaemen Jan tritsmans ... op die tafel sauwe regh. Jan tritsmans in twee ende die vloetgracht ter 3e (K 28.115, p. 21).- 1697 (AT) op de taffel sau oft roes mortel, op de taeffel sauwe (K 2313, b. 22).- 1700 op de tafele sauwe, die tafel sauw (Acte II, f. 94v).- 1737 un bonnier scitué sur le cromgracht deseur la Taeffelsauwe (SG 1982, f. 88v).- 1776 deseur le taeffel sauwe sur le linterbergh (SG 1980, f. 371).- 1782 dans la tafelsaue (K 28.105, p. 357).- 1792 onder Lummen in de taefel zauwe (Serie L 8, f. 2).- 1846 kopie 1940 Tafelsoy (ABu, f. 12).- 1982 Tafelzouw (NGI 32/8).- 1988 Tafelzouw (Carto).- 2000 Tafelzouw (NGI 32/8 zuid).Idem als Vloedgracht en Zouw. Ook een Zouw die naar Goetsenhoven gaat.Tafelzouw: tussen de percelen E 631 en E 630, eigendom van de Armentafel van Tienen. Gelegen in de Roosmortel.

HISTORISCHE ATLAS: THESAURUS EN KAARTEN

Deel III – Verwerking van het materiaal

Overzicht van Zittert-Lummen en Outgaarden, sectie A tot F.

Voorbeeld van thesaurus: percelen in sectie E.

E 295a: 10,50. Land. - 1860 Serulus, weduwe en kinderen van Jean Joseph, dagloner, Outgaarden (a).

E 296a: 3,20. Huis. - 1860 Serulus, weduwe en kinderen van Jean Joseph, dagloner, Outgaarden (a).

E 297: 1,20. Hof. - 1860 Kinnaes, Clementine, dagloonster, Zittert-Lummen.E 298: 90 ca. Huis. - 1860 Kinnaes, Clementine, dagloonster, Zittert-Lummen.E 299: 7,50. Bos. - 1791-93 Mevr. Rega, geboren Isabelle Cecile Vandendeijck; 1860 Everard,

Philippus Carolus, landbouwer, Outgaarden; 2005 Jan Vaes.E 300: 69,90. Land. - 1791-93 Mevr. Rega, geboren Isabelle Cecile Vandendeijck; 1860

Everard, Philippus Carolus, landbouwer, Outgaarden; 2005 Jan Vaes.E 301: 18,30. Huis. L'épicurie Bed & Breakfast (2005). - 1791-93 Mevr. Rega, geboren

Isabelle Cecile Vandendeijck; 1860 Everard, Philippus Carolus, landbouwer, Outgaarden; 2005 Jan Vaes.

E 302a: 4,00. Huis. - 1860 Lebegge, de kinderen van Joseph, en Joseph, landbouwer, Outgaarden, vruchtgebruiker (a).

E 303a: 12,90. Hof. - 1860 Lebegge, de kinderen van Joseph, en Joseph, landbouwer, Outgaarden, vruchtgebruiker (a).

E 304: 6,30. Hof. - 1860 Lambert, weduwe Joseph, landbouwer, Zittert-Lummen.E 305: 7,40. Huis. - 1791-93 Weduwe Delmotte; 1860 Lambert, weduwe Joseph,

landbouwer, Zittert-Lummen.

Kaarten: voorbeeld kaart 7 uit de Atlas, het oosten van het

dorp rond 1860.

Fragment uit de kaart van Voncken, 2de blad van sectie E.(Groot formaat, afzonderlijk verkrijgbaar).

TOPONIEMEN IN RUBRIEKEN

Deel III – Verwerking van het materiaal

Nederzettingsnamen. Voorbeeld Hoegaarden.

Hoegaarden. Oude vormen: ca. 1053 kopie midden 12deeeuw Huardis, begin 12de eeuw Huguardis, 1139 kopiemidden 13de eeuw Hugardis (TW, 500), 1267 scabini dehugardis, a Radulfo de hugarden, 1295 in territorio dehuygardis, 1299 ecclesie de hoegardis, 1316 scabinihugardenses, 1321 hogarden, 1329 apud hoengardis, apudhoegaerdis, 1333 in huegarden, 1340 apud hugarden, 1343indie parochie van hougarden, enz. (Kem1985, 10-11). -- DeLatijnse uitgang -is vervangt de Germaanse uitgang -um,later verdoft tot -en. Hoegaarden ontstond uit de datiefmeervoud *Hugwardum bij de samengestelde Germaansepersoonsnaam Hugward en betekent dus 'bij de lieden vanHugward' (DVG, 110).

Veldnamen. Voorbeeld Kwade Kuit.

Kwade Kuit: 1576 bij die quaede cuijtte (SG 1984, f. 70), 1650 (terre)entre goidsencourt et autgarden pas éloignée de quaede cuyte (SG4411, f. 100), 1675 infra de quaede kuijte iungentia via ex Autgaerdenin Goitsenhoùen (K 28.111, f. 12; Me 3), 1704 een bunder genoempt dequade cuijt (SG 4391, f. 320). -- Een inzinking in de bodem veroorzaaktdoor ontginning heet kuit. Het Middelnederlands Woordenboek kenthet woord in deze betekenis niet. In onze regio komt kuit onder meervoor in Melkwezer, Hakendover, Kumtich, Oplinter, Meldert, enz.Kwaad wijst op slechte grond, bijv. door begroeiing met netels endoornen. Identiek met de steengroeve op E 40 (kaart 9), in 1854aangeduid als Carrière (Vdm), gelegen aan de huidige Jongensschool-straat. Al rond 1370 mocht Godefridus Waelraven op de Grote Bergerde steken opte vorscreuen berch te sire genuechten en betaaldehiervoor aan de hertog jaarlijks 1 denier (R 44.700, f. 34v). In 1482werd deze cijns betaald door Henrick Genijns (R 44.702, f. 30).

HISTORISCHE DOCUMENTEN

Deel III – Verwerking van het materiaal

Voorbeeld "Onderzoek van een dood lichaam".

9.1. Onderzoek van een dood lichaam

Op 26 februari 1769 overleed in Outgaarden door eenpletteringe Jan Leemans. Hij was nog geen 39 jaar oud. Op 16augustus 1730 werd hij geboren als zoon van Peter Leemans enBarbe Taelmans. Wel kreeg hij "zwaar gewond" nog de HeiligeSacramenten toegediend. Zo lezen we in het overlijdensregisteronder nr. 487: Obijt munitus S.S. Sacramentis Joannes Leemansgraviter vulneratus aetatis 39 annorum sepultus in coemeterio (mfm1633873, item 8). Dokter Guillaume Joseph Taijmans en chirurgijnHubert Willems onderzochten het dood lichaam in Outgaarden, in1769 een gehucht van Hakendover (SG 4113). Taijmans was eenbekende dokter in Tienen. Hij werd geboren in Overijse op 9 april1705 en overleed in Tienen op 29 oktober 1784 (Vrancken, 30).Willems was een chirurgijn, die op 18 februari 1747 huwde metBarbara Peyssens (o.c., 37).

ILLUSTRATIES: KAARTEN EN FOTO’S

Deel III – Verwerking van het materiaal

Het Schutterhuis, Kerkstraat 17, al vermeld rond 1350.

Het Schutterhuis in 2017.

De hoek van de Meisjesschoolstraat rond 1970.

Het Pastoorspad, voorheen het Staggestraatje.

De Sint-Niklaaskerk, gebouwd in 1760.

Het jaarschrift met de datum 1760, aangebracht door pastoor Van Meldert. Er staat Popule, niet Populo!

De Hoeve Nys op een prentkaart rond 1930, gezien vanuit de Kerkstraat.

Dezelfde hoeve vanuit de Kerkstraat in 2017.

De vijver aan het begin van de Paanhuisbeek in 1930.

Overblijfsel van de Paanhuisbeek, rechts de Dolage.

De Jongensschoolstraat met de Sint-Rochuskapel in 1928.

Dezelfde plaats in 2017.

Luchtfoto van de hoeve Lebegge in de Boterstraat.

De hoeve Rega, later hoeve Maes, nu genoemd De Epicurie, in 1929.

Dezelfde hoeve in 2017.

De auteur die opzoekingen doet in het Provinciaal Archief in Leuven.

Fine coronato nobilitatur opus (Verinus).

Van een begonnen werk is 't licht wat lof te halen,

Maar als 't voltrokken is, mag men eerst zegepralen.

Naar: Frans T'Serstevens,

Schat van zedespreuken en lessen.

Brussel, 1755.

Dank u voor uw aandacht!

Meer informatie: www.kempeneers.org