Organisaties als instrumenten van

overheersing

Bram Van den BulckeJordy BiesemansDominic Gabriëls

Ontleding van het begrip overheersing, met nadruk op het werk van Michel Foucault

Bram Van den Bulcke

Overheersing?

• Kramers: “heerschappij door geweld of overmacht”

• Dominantie (Morgan) • Klassenheerschappij (Marx)• Heerschappij (Weber)

• Macht (Foucault)

MORGAN: Organiseren als domineren

• Manier van organiseren: – Verbonden met sociale dominantie – Afspiegeling van manier van

overheersen

• Asymmetrische machtsverhoudingen (meerderheid werkt voor belang van de minderheid)

MARX: Klassenheerschappij

• Klassenstrijd • Klassenheerschappij (geeft richting aan

macht: top-down) • Macht bezien als negatief:

– Dominantie – Manipulatie– Autoriteit – Repressie

WEBER: Heerschappij (Herrschaft)

• Heerschappij door rationalisering! • Onderdeel van macht

• Twee wegen tot heerschappij: 1. Via dwang, bedreiging of geweld2. De autoriteit om te bevelen

• Drie ideaaltypische heerschappijstructuren: 1. Traditioneel: meester > onderdanen2. Charismatisch: leider > volgelingen 3. Wettelijk: superieure > wettelijke gelijken

FOUCAULT: Macht:

Waarom macht bestuderen? • Doel Foucault:

– niet: studie van macht op zich – ‘subjectivering’

• Subjecten worden onderworpen (sub-iacere) aan machtsuitoefening

• De analyse van macht is het gereedschap om de onderwerping te bestuderen

• Het is geen theorie!

FOUCAULT: Macht: wat is het?

• Complexe strategische relatie

• Nonegalitair (asymmetrisch)

• Zowel negatief als positief

• Mobiel (uitdeinend)

• Zonder vooraf bepaalde richting

FOUCAULTMacht: hoe wordt het uitgeoefend?

• Direct productieve rol

• Werkt zowel op gedomineerde als dominerende

(vb. burgerij en arbeiders)

• Intentioneel en non-subjectief

FOUCAULTHoe en waar macht bestuderen?

• Micro-praktijken bieden blik op macht (analogie met spel schaak)

• Gesloten instellingen: • Kloosters • Leger • Manufacturen • Gevangenis…

FOUCAULT Panopticon: inleiding

• Letterlijk ‘alziend oog’

• Duidelijk voorbeeld van hoe macht functioneert

• Cfr. ‘Grote Broer’ uit ‘1984’ van Orwell

FOUCAULT: Panopticon: architecturaal

• Ontwerp van Bentham (utilitarist).

• Cirkelvormig gebouw• Centrale toren:

– cirkelvormig – geblindeerd!

• Cellen – begrenzen de cirkel– hebben buiten- en

binnenramen (licht)

FOUCAULT: Panopticon: betekenis

• Permanente zichtbaarheid

• Macht is continue, disciplinerend en anoniem

• Een geïntegreerde disciplinerende

technologie die de verspreiding van macht efficiënt maakt

FOUCAULT: Gevangenis (1)

• Vanaf 17e eeuw: gevangenis!

• Subjecten onderworpen aan macht • Lichamen worden productief gemaakt

d.m.v. dressuur:• Hiërarchische blik • Normaliserende sanctie • Onderzoek

FOUCAULT: Gevangenis (2)

• Dressuurmiddelen verspreiden zich:• Menswetenschappen als

machtstechnologieën • Afwijkingen > uitsluiting of opsluiting;

marginale groepen als negatief zelfbeeld • Panoptisme doordringt alles

FOUCAULT: Enkele afbeeldingen

FOUCAULT: Slot

• Uitgesproken relativisme, ironie vs oppert niet waarheid te spreken (verschillende waarheden)

• Historisch incorrect vs historicus van het heden

• Waarde van Foucault ligt in wijze waarop hij machtsuitoefening beziet

• Het is eerder een hele technologie van macht die onderwerpt (‘subjectiveert’), dan specifieke organisaties die dit bewerkstelligen.

Deskilling

Jordy Biesemans

Definitie

• Deskilling (Giddens, 1997) =Proces waarbij vaardigheden, die vroeger noodzakelijk waren voor een bepaalde functie, vandaag verouderd en zelfs overbodig worden door het gebruik van technologie

• Vaardigheid?– Controle hebben over taak– Kunnen reageren op veranderende

omstandigheden– …

• “Downgrading”

Deskilling doorheen de tijd

• A. Smith (The Wealth of Nations – 1776):Arbeidsverdeling leidt tot productiviteitsstijging (vb. Nagelfabriek)

• Taylorisme:– 1 taak wordt opgesplitst in meerdere, eenvoudige

taken– Time studies– Sterke supervisie

• Fordisme:– Uitgangspunt van Taylorisme– Productieband staat centraal

Deskilling doorheen de tijd

• Vanaf ’70: Opkomst begrip “Deskilling” in sociologische context

→ Braverman’s theorie (zie verder)

• Nu: Allerlei voorbeelden:– Voornamelijk in de uitvoerende taken:

Secretaresse– Ook niet-uitvoerende taken:

Geneesheer

Gevolgen van Deskilling

• Organisaties hebben minder nood aan mensen met specifieke vaardigheden (bepaalde functies verdwijnen of mensen met beperkte vaardigheden zijn voldoende)→ Daling loonkosten

• Jobs vallen uiteen in verschillende jobs (vb. softwareprogrammeur)→ 2 groepen:

- Minderheid van werknemers met veel vaardigheden(denkwerk en supervisie)

- Meerheid van werknemers met beperkte vaardigheden(uitvoerende taken) → Vervreemding

Deskilling als machtsinstrument

• Theorie van Braverman (1973):

– 2 groepen (veel ↔ beperkte vaardigheden)

– Kapitalistisch systeem: Deskilling → controle en macht over werknemers

via allerlei managementsystemen en productiesystemen (vb:Taylorisme)

Deskilling als machtsinstrument

• Kritiek op theorie van Braverman1. Managers zijn niet almachtig en werknemers

zijn niet passief (vb Vakbonden)2. Geen rekening gehouden met de kapitaalmarkt,

de rol van de staat en politieke maatregelen3. Managers willen meer winst (en niet meer

macht)4. Negeert het principe van Reskilling (skill-

transfer)5. Negeert het principe van Upskilling

Feminisering en Deskilling

• Studie IAO (1998):Indien Deskilling optreedt, ondervinden vrouwen meer nadelen dan mannen

Oorzaak: vrouwen nemen posities in die meer onderhevig zijn

aan Deskilling (vb. sales assistant, check-out assistant, secretaresse)

Conclusie

• O’Connel en Davidson (1994):Geautomatiseerde systemen in bedrijfskantoren om de centrale controle te verhogen = Deskilling

• Jonssen (1998):Upskilling i.p.v. Deskilling

• Mogelijke oorzaken van tegenstrijdige resultaten: – Andere definitie van “vaardigheid”– Beperkt aantal sectoren – Beperkt aantal functies

• Opsplitsing per soort functie is noodzakelijk!

Gevolgen van het beleid van MNO's

Dominic Gabriëls

Inleiding : wat zijn Multinationals ?

• Ondernemingen die in meer dan één land actief zijn

• Term gebruikt na de tweede wereldoorlog

• Ontstaan door de steeds toenemende internationalisering van het industrieel kapitaal : de globalisering

McDonald’s in Bejing, China

Multinationals en Nationale Staten

• Hoofdvestigingen meestal in het geïndustrialiseerde Noorden

• Nationale buitenlandse politiek en MNO’s

• Steeds scherper wordende handelsconflicten en gespannen internationale verhoudingen

Multinationals en Internationale Instellingen

• Lobbywerk en beïnvloeding van de politieke besluitvorming ten voordele van de MNO’s

• VN, MNO’s en ontwikkelingslanden

• Secretaris-Generaal Kofi Annan sprak van een ‘ommekeer in de relaties tussen de VN en het bedrijfsleven’ Bill Gates & Kofi Annan

Multinationals en de Derde Wereld

• Dekolonisatie : politieke onafhankelijkheid geen economische zelfstandigheid

• “Neo-kolonialisme” door multinationals

• Privé-milities en lokale economie in eigen handen

Multinationals, Werk en

Arbeidsrechten

• Arbeidersklasse onder druk, en het dreigen met delokalisatie naar lageloonlanden

• De “zonas francas”

• De macht van de nationale staten beperken, ten voordele van de multinationals door multilaterale akkoorden Anti-Nike reclame

Multinationals en Mensenrechten

• Pepsi Cola in Chili

• Raytheon (wapenbedrijf), Nike en het regime in Indonesië

Multinationals en Onderwijs

• Het geprivatiseerd onderwijsnet in Mexico

• Onderwijs gesponsord door Coca Cola in Seattle

Besluit : Multinationals, Wapenhandel en Oorlog

• Multinationals, olie en oorlog

• De grote wapenfabrikanten