OPLEIDING

DUURZAME GEBOUWEN

François RANDAXHE

Inleiding

Bepalende factoren voor een optimaal beheer van duurzame gebouwen

FOLLOW-UP EN MONITORING

VAN DUURZAME GEBOUWEN

LENTE 2018

Op basis van de presentatie van CENERGIE

2

● Voorstelling van de bepalende factoren waarmee

rekening moet worden gehouden voor een goed

beheer

● Voorstelling van de aanpak en de tools voor een

optimaal beheer van gebouwen

● Voorstelling van de uitdagingen van monitoring in

duurzame gebouwen

Doelstelling(en) van de presentatie

● Duurzaam gebouw = 9 thema’s

● Het beheer van een duurzaam gebouw maakt deel uit van het

thema “’Beheer van het project, de werf, het gebouw”, en is

vooral gericht op de thema’s:

► Energie

► Water

► Comfort en gezondheid

3

Inleiding

4

● Informatie aan de bezetters / gebruikers

● Technische aspecten

► Postinterventiedossier

► Regeling en onderhoud van de installaties

● Monitoring

► Wat ‘monitoren’ ? Wat opvolgen?

► Waarom ‘monitoren’?

► Bepalende factoren van de monitoring / follow-up

Algemeen schema van de presentatie

5

● Informatie aan de bezetters / gebruikers

● Technische aspecten

► Postinterventiedossier

► Regeling en onderhoud van de installaties

● Monitoring

► Wat ‘monitoren’ ? Wat opvolgen?

► Waarom ‘monitoren’?

► Bepalende factoren van de monitoring / follow-up

Algemeen schema van de presentatie

6

● De toekomstige gebruikers betrekken bij het

ontwerpproces

► Bewoners van woningen

► Gebruikers van tertiaire gebouwen

Ze worden geïnformeerd over de algemene

uitdagingen van het project en kunnen met kennis

van zaken tussenkomen

● Een groepsdynamiek/-cohesie creëren die kan

voortduren zodra het project is uitgevoerd:

► Elkaar helpen

► Kennis delen

1. Informatie aan de bezetters / gebruikers

Werkbijeenkomst van de bouwheren van een

groepswoning en het ontwerpteam

Bron: website van het voorbeeldgebouw Brutopia

[097_Brutopia]

7

1. Informatie aan de bezetters / gebruikers

● Betrokkenheid bij het ontwerpproces:

► Zeer wenselijk, maar niet altijd haalbaar

› Toekomstige bezetters / gebruikers niet altijd of zelfs zelden

gekend

› Tal van potentiële betrokken partijen

› Is er belangstelling bij de toekomstige bezetters?

› …

► Informatie doorgeven kan niet altijd vooraf, maar het

moet wel gebeuren.

Wanneer? Hoe?

8

● Wanneer moet de informatie

worden doorgegeven?

► Aan de beheerder :

› In het algemeen : op het laatste moment, wanneer de beheerder

in actie komt (oplevering van het gebouw).

› Het kan zinvol zijn dit eerder te doen:

– De beheerder kan zijn mening vooraf geven, uitwerking van

het project (deels) naargelang van zijn competenties en zijn

technische kennis

– Vermijden dat informatie gaandeweg verloren gaat, directe

uitwisselingen tussen ontwerpers en beheerder

(uitwisseling technicus technicus)

Informatie aan de bezetters / gebruikers

9

● Wanneer moet de informatie

worden doorgegeven?

► Aan de bezetters:

› In het algemeen: bezetters niet of slecht op de hoogte (“ze

zeggen dat”, verkeerd begrepen informatie die maar voor een

stuk is doorgegeven”, …)

NB: Indien er nog problemen zijn wanneer het gebouw wordt

opgestart, blijven de bezetters met deze slechte indruk zitten.

Vooral als ze geen (of weinig) informatie hebben gekregen.

› Informatie is nodig, bij voorkeur voordat de bezetters hun

intrek nemen in het gebouw.

– Informatiesessies

– Handleiding

Informatie aan de bezetters / gebruikers

10

Informatie aan de bezetters / gebruikers

● Hoe?

► De doorgegeven informatie moet doelgericht zijn :

› duidelijk en goed

› verband houden met de actieradius van de betrokken

doelgroep

– van een technisch niveau dat verstaanbaar is

– in verband met thema’s die hem aangaan

► Handleiding

› Versie op papier die gemakkelijk kan worden uitgedeeld

› Opgesteld door (of in overleg met) het ontwerpteam

› Vooral ten behoeve van de bezetters

› Inhoud en type van gegevensdrager: afhankelijk van het

project en de doelgroep

11

● Informatie aan de bezetters / gebruikers

● Technische aspecten

► Postinterventiedossier

► Regeling en onderhoud van de installaties

● Monitoring

► Wat ‘monitoren’ ? Wat opvolgen?

► Waarom ‘monitoren’?

► Bepalende factoren van de monitoring / follow-up

Algemeen schema van de presentatie

12

Technische aspecten –Postinterventiedossier (DIU)

► Technisch dossier

► Opgelegd door het koninklijk besluit van 25 januari 2011.

► Moet worden overhandigd aan de koper bij de ondertekening

van de aankoopakte.

► Opgesteld door

› de veiligheidscoördinator (indien verschillende aannemers

betrokken zijn) of

› door de bouwheer (indien hij de werken zelf uitvoert) of

› door de algemene aannemer

► Doelstelling: de veiligheid garanderen van de werknemers die

later in het gebouw zullen werken.

13

Technische aspecten –Postinterventiedossier (DIU)

► Inhoud: nuttige elementen in het domein van de veiligheid

en de gezondheid die in aanmerking moeten worden

genomen voor eventuele toekomstige werken (onderhoud,

herstellingen, vervangingen, …):

› Informatie over de structuur

› As-builtplannen

› Architecturale, technische, en organisatorische elementen

die betrekking hebben op de uitvoering, het onderhoud en de

herstellingen (technische fiches, onderhoudsvoorschriften,…)

› Uitgevoerde materialen

› …

(zie ook Bijlage I deel C van het KB:

http://www.werk.belgie.be/WorkArea/DownloadAsset.aspx?id=

2160

14

● Informatie aan de bezetters / gebruikers

● Technische aspecten

► Postinterventiedossier

► Regeling en onderhoud van de installaties

● Monitoring

► Wat ‘monitoren’ ? Wat opvolgen?

► Waarom ‘monitoren’?

► Bepalende factoren van de monitoring / follow-up

Algemeen schema van de presentatie

15

Technische aspecten- Regeling en onderhoud van de installaties

► Informatie die moet worden bezorgd aan de beheerder(s)

van het gebouw voor:

› een optimale werking…

› …op lange termijn

► Gewoonlijk, as-builtdossier van de aannemer met:

› As-builtplannen (stabiliteit, architectuur en technieken)

› Technische schema’s: hydraulica, luchtbehandeling,

elektriciteit, regeling,…

› Technische fiches van het geïnstalleerde materiaal

› …

► Hoeveelheid en type van de informatie in het as-

builtdossier hangt af van het project (grootte,

bestemming,…)

16

Technische aspecten- Regeling en onderhoud van de installaties

► Herhaling: voorafgaand overleg met en informatie aan de

beheerder van het gebouw, om de follow-up zo vlot

mogelijk te laten verlopen

► Basisprincipes voor onderhoud van de technische

installaties die moeten worden nageleefd, en ook de

instructies van de fabrikanten

› Voorbeelden:

› Verwarming:

– onderhoud van de verwarmingsketel,

– goede werking van de branders,

– dichtheid van de kleppen,

– onderhoud van de eindunits,

– ontluchting van de radiatoren,

– …

17

Technische aspecten- Regeling en onderhoud van de installaties

› Ventilatie:

– vervanging van de filters,

– controle van de spanning van de riemen van de ventilator,

– reiniging van de uitlaatopeningen, …

› Klimaatregeling:

– reiniging van de condensatoren,

– controle van het koelvloeistofpeil,

– onderhoud van de eindunits, …

› SWW:

– controle van de dichtheid van de kleppen, ontluchtingskranen,,

…

› Verlichting:

– schoonmaak van de armaturen,

– controle van de regeling, …

18

► Relevante bijkomende informatie:

› Energieontwerpnota, indien (passief, (zeer) lage energie)

HEP-gebouw:

– Principes voor ontwerp van het gebouw op het vlak van

energie

– informatie over de prestatiedoelstellingen

– informatie over de in aanmerking genomen hypothesen

– basis voor beoordeling van de effectieve energie-

efficiëntie van het gebouw

Technische aspecten- Regeling en onderhoud van de installaties

19

► Relevante bijkomende informatie:

› Energieontwerpnota

[040_Aeropolis II: uittreksels uit de energieontwerpstudie]

Technische aspecten- Regeling en onderhoud van de installaties

20

► Relevante bijkomende informatie:

› Regelingsnota

– nota opgesteld door studiebureau (SB)

– geeft meer informatie over de regeling van het

gebouw (technische installaties)

– nuttige tool voor HEP-gebouwen (grote afwijkingen

mogelijk indien verkeerde regeling)

– correcte parametrering van de installaties aan de

basis

– basis voor

» beoordeling van de parametrering door de

aannemer

» opstart van de installaties

Technische aspecten- Regeling en onderhoud van de installaties

21

► Relevante bijkomende informatie:

› Regelingsnota

[Greenbizz: uittreksels uit de regelingsnota: indelingsschema HVAC – regeling van de zonwering]

Technische aspecten- Regeling en onderhoud van de installaties

NEE - WINDSNELHEID < X M/S*

- VORSTRISICO OK

* Maximaal toelaatbare

windsnelheid volgens

fabrikant

LUIKEN IN ZONWERINGSSTAND

ONTVOUWING NAARGELANG VAN

LICHTSTERKTE EN ZONE (ORIËNTATIE)

22

► Relevante bijkomende informatie:

› Specifieke onderhoudsnota

– Vooral voor specifieke systemen, die weinig voorkomen

Voorbeeld:

Aardwarmtewisselaar van het project Aeropolis II

» onderhoudsnota opgesteld door SB

» doorgegeven aan de beheerder van het gebouw

» toegevoegd aan PID

Inhoud:

»Voorstelling van het systeem

»Aanbevelingen voor onderhoud

Technische aspecten- Regeling en onderhoud van de installaties

23

[040_Aeropolis II: uittreksel uit de onderhoudsnota van de aardwarmtewisselaar]

Technische aspecten- Regeling en onderhoud van de installaties

24

► Regelgeving: EPB

› Verwarmingsbesluit:

– 16 eisen waaronder het bijhouden van een logboek

(eis 11)

»= dossier met alle documenten die betrekking

hebben op de technische installaties

» Minimuminhoud vastgelegd door de regelgeving

» autres documents tels que plans, schémas,

croquis,… conseillés

Technische aspecten- Regeling en onderhoud van de installaties

25

► Regelgeving: EPB

› Verwarmingsbesluit:

– Oplevering van de systemen

– Periodieke controle van de verwarmingsketels door een

erkend vakman

– Diagnose van de verwarmingssystemen

Meer informatie over het verwarmingsbesluit:

https://leefmilieu.brussels/themas/gebouwen/de-

energieprestatie-van-gebouwen-epb/de-technische-

installaties-chauffage-en-2

Technische aspecten- Regeling en onderhoud van de installaties

26

► Regelgeving: EPB

› Besluit klimaatregeling:

– 9 eisen, waaronder het bijhouden van een logboek (eis 9)

– Periodieke controle door een erkend vakman

Meer informatie over het besluit klimaatregeling:

https://leefmilieu.brussels/themas/gebouwen/de-epb/de-

technische-installaties-chauffage-en-klimaatregeling/epb-

reglementering-4

Technische aspecten- Regeling en onderhoud van de installaties

27

● Informatie aan de bezetters / gebruikers

● Technische aspecten

► Postinterventiedossier

► Regeling en onderhoud van de installaties

● Monitoring

► Wat ‘monitoren’ ? Wat opvolgen?

► Waarom ‘monitoren’?

► Bepalende factoren van de monitoring / follow-up

Algemeen schema van de presentatie

28

Wat “monitoren”, wat opvolgen?

● Duurzaam gebouw = 9 thema’s

● Monitoring van hoofdzakelijk:

► het energieverbruik van het gebouw

► het waterverbruik van het gebouw

● Follow-up van het comfort in het gebouw

● Andere specifieke vormen van follow-up/monitoring die minder

vaak voorkomen: verbruik van de werf, VOS-gehalte,…

29

Waarom ‘monitoren’ ?

Doelstellingen van het ontwerp …

► Energieprestaties van het gebouw ((zeer) lage energie, passief,

NZEB…)

► Comfortniveau

… tegenover realiteit van de uitvoering en het gebruik

► Werkelijke prestaties van de technische installaties

► Regeling van de installaties, afstemming op de behoeften

► Gedrag en verwachtingen van de bezetters (“rebound-effect”)

30

Waarom ‘monitoren’ ?

Soms (vaak …) is er een heuse kloof tussen

► het aangekondigde en het werkelijke verbruik

► het beoogde en het bereikte comfortniveau

Zonder follow-up/monitoring zijn de oorzaken van

deze verschillen zeer moeilijk te verklaren en zijn de

problemen moeilijk op te lossen.

31

Bepalende factoren voor de monitoring/follow-up

Een goede follow-up begint bij een goede kennis van

het project/het gebouw

● Werken in een bouwteam

► Alle actoren werken samen vanaf de eerste aanzet tot het

project – multidisciplinaire teams

► Delen van kennis

► Beter georganiseerde uitwisseling van informatie

► Zorgt voor een globale projectaanpak evenwichtige

projecten

32

Een goede follow-up begint bij een goede kennis van

het project/het gebouw

● Commissioning – scope of information

Bepalende factoren voor de monitoring/follow-up

33

Uitbreiding van het onderzoeksveld

● De toekomstige gebruikers betrekken bij

het ontwerpproces

● Een groepsdynamiek/-cohesie creëren

die kan voortduren zodra het project is

uitgevoerd

Bepalende factoren voor de monitoring/follow-up

Werkbijeenkomst van de bouwheren van een

groepswoning en het ontwerpteam

Bron: website van het voorbeeldgebouw Brutopia

[097_Brutopia]

34

Een “passende” follow-up invoeren

Welke monitoring

heeft mijn gebouw

nodig?

Bepalende factoren voor de monitoring/follow-up

35

Type van monitoring beïnvloed door

► het beheer dat zal worden toegepast op het gebouw

► het technisch ontwerp van het project

De wijze van beheer hangt af van

► De schaal van het project

› Individueel klein project (eengezinswoning, kleine collectieve woning)

› “Collectief” middelgroot project (collectieve woning, kleine kantoorgebouwen,…)

› Groot project (grote kantoorgebouwen, ziekenhuizen,…)

Bepalende factoren voor de monitoring/follow-up

[087_Poststraat] [056_Tweetorenstraat] [040_AeropolisII]

36

► De wijze van bezetting van het gebouw

› Huur

– Kleinere betrokkenheid van de bezetters

– Doorgaans minder uitgebreide kennis van het gebouw dan bij

eigenaars

– Beheer vaak via extern bedrijf (sociale woningen, bijvoorbeeld)

› Koop

– Betrokkenheid van de bezetters: wenselijk vanaf ontwerpfase,

indien gekend in dat stadium

– Grotere belangstelling voor het gebouw en de technieken dan

bij huur

► Kennis/bekwaamheden van de beheerder

› Technische kennis

› Kennis van de ingevoerde systemen (commissioning)

› Bevoegdheden / rol (beschikbare tijd, te beheren vastgoedpark,…)

Bepalende factoren voor de monitoring/follow-up

37

Het technisch ontwerp van het project

► Doordachte technische keuzes

› Op basis van de inbreng van de verschillende partijen, hun

kennis en ervaringen (ontwerp/uitvoering)

› Opnieuw: belang van werk in bouwteam

► Types van technische installaties

› Eenvoud (complexiteit) van de technische installaties

– Regeling

– Onderhoud

– Herstelling

Bepalende factoren voor de monitoring/follow-up

38

► Keuze van ontwerp van technieken

› Gecentraliseerde versus gedecentraliseerde systemen

– Wie zorgt voor follow-up en onderhoud?

– Aantal metingen

Bv.: ventilatiesysteem in collectieve woning

Bepalende factoren voor de monitoring/follow-up

Gecentraliseerd

systeem Gedecentraliseerd

systeem

Bron: Matriciel

39

● Monitoring van het verbruik

► Invoering van een energieboekhouding en follow-up van

het verbruik

► Doelstellingen:

› De evolutie van het verbruik volgen in de tijd

› De prestaties van de technische installaties analyseren

› Afwijkingen benoemen, de bron(en) ervan aan het licht

brengen en oplossingen aanreiken

Bepalende factoren voor de monitoring/follow-up

40

Monitoring van het verbruik

● Monitoring van het verbruik

Bepalende factoren voor de monitoring/follow-up

41

► Meer details over de energie- en comfortmonitoring worden

gegeven tijdens de presentaties van deze namiddag

● Monitoring van het verbruik

Bepalende factoren voor de monitoring/follow-up

42

● Monitoring van het verbruik

► Regelgeving: EPB

› Besluit verwarming:

– energiemetingen op de verwarmingsketels

– elektrische metingen op de ventilatoren

– bijhouden van een energieboekhouding

› Besluit klimaatregeling:

– enkelvoudige of dubbele meting op de koelinstallaties

– elektrische meting op koeltorens

– elektrische meting op ventilatoren

– bijhouden van een energieboekhouding

Bepalende factoren voor de monitoring/follow-up

43

● Koninklijk besluit van 25/01/2001:

http://www.werk.belgie.be/WorkArea/DownloadAsset.aspx?id=2160

● EPB-reglementering voor verwarming: https://leefmilieu.brussels/themas/gebouwen/de-energieprestatie-van-

gebouwen-epb/de-technische-installaties-chauffage-en-2

● EPB-reglementering voor klimaatregeling: https://leefmilieu.brussels/themas/gebouwen/de-epb/de-technische-installaties-

chauffage-en-klimaatregeling/epb-reglementering-4

Nuttige hulpmiddelen, websites, enz.:

Referentie Gids Duurzame Gebouwen en andere bronnen:

Gids Duurzame Gebouwen: www.gidsduurzamegebouwen.brusselsTHEMA BEHEER VAN HET PROJECT, DE WERF, HET GEBOUW

Intro | Beheersprocedure van het project, de werf en het gebouw

THEME ENERGIE

Intro | Het energieverbruik van gebouwen beperken

Dossier | Verwarming en sanitair warm water: efficiënte installaties garanderen (distributie en afgifte)

Bestek voor REG-onderhoud en toolkit voor REG-onderhoud www.leefmilieu.brussels/themas/energie/bespaar-energie/om-u-te-helpen/reg-

instrumenten

44

Wat moet worden onthouden uit de uiteenzetting

● Verschillende aspecten spelen een rol in de

monitoring van het gebouw

► Technische aspecten

► Menselijke aspecten

● Een goede overdracht van technische informatie is

essentieel verschillende tools kunnen worden

gebruikt

● De reglementering definieert de na te leven eisen

voor onderhoud en monitoring van de technische

installaties

● Het type van monitoring moet worden afgestemd op

het gebouw

► Een te complexe of net te beperkte monitoring moet

worden vermeden

45

François RANDAXHE

Projectleider

: 04 226 91 60

E-mail: info@ecorce.be

Contact