Olyfnadleerlingen ?Olyfnadleerlingen ?Olyfnadleerlingen ?Olyfnadleerlingen ?

Oolyfnaat ollifamt Oolyfnaat ollifamt oleivant oleivant

olievamdOoleifandolievamdOoleifandolyfnat Olliefamt olyfnat Olliefamt

ooli3fant Ollievand?ooli3fant Ollievand?

Het protocol Dyslexie voortgezet onderwijs

• Is ontwikkeld in opdracht van OCW in samenwerking met scholen

• Doel: aanbieden van een effectieve werkwijze voor de

begeleiding van dyslectische leerlingen.

Wat is dyslexie? Een stoornis in het functioneren

van de hersenen die gekenmerkt wordt door hardnekkige problemen in de automatisering van het lezen en/of spellen

3 taalcentra Bij mensen met dyslexie is de

verbinding tussen de taalcentra trager.

Dyslexie heeft neurologische oorzaken

• Het corpus collosum is aantoonbaar verdikt

• De uitwisseling van signalen tussen de linker - en rechterhersenhelft verloopt niet soepel

• Dyslexie is vaak erfelijk

Geactiveerde hersengebieden

Boven =in stilte tot 5 tellenLinks = 5 woordjes onthouden

Hersenen? Hersunnun?

Belemmeringen in het onderwijs

A Technisch lezen: moeite met nieuwe en onbekende klanken en woorden bij alle vakken

B Spellen: moeite met spelling door onvoldoende automatisering

C Luisteren: moeite met het verstaan van snelle spraak

D Schrijven: moeite met het schrijven van gestructureerde teksten

Gevolgen bij:

• Lezen: energie gaat naar het decoderen in plaats van naar het begrip

• Schrijven: veel spelfouten en onsamenhangende teksten

• Nauwkeurigheid:bij werken onder druk neemt dit af

Taalhandelingen kosten veel tijd

Dyslexie heeft niets met intelligentie te

maken Zo dyslectisch

als........

of als...

of als...

of als...

of als...

Wat valt U op bij een dyslectische leerling?

Taak- en werkhouding

• ongestructureerd• onvoldoende werkverzorging• vergeetachtig• onvoldoende zelfsturing• soms onvoldoende

doorzettingsvermogen• inadequate leerstijlen

Sociaal-emotioneel functioneren

1. Faalangst2. Weinig zelfvertrouwen3. Stress4. Gedragsproblemen5. Motivatieverlies6. Onderpresteren

In de praktijk

Investeren in de relatie– Toon begrip– Spreek duidelijke verwachtingen uit– Reageer voorspelbaar en

consequent– Reageer op signalen van de leerling– Bespreek problemen samen– Zoek samen naar oplossingen– Geef de leerling een actieve rol– Beloon de enorme inzet

De praktijkWat,Wanneer,Waarom en HoeWat: agenda op vaste plaats op het bord activeer voorkennisWanneer: geef een lesstofoverzicht met

tijdsaanduidingWaarom: bespreek het lesdoel en het

leerdoel in relatie tot het grote geheelHoe: leg uit hoe ze de lesstof moeten

verwerken en de leerstof kunnen leren

Algemene taakaanpak• Varieer in aanbod van uitleg (auditief -

visueel - handelend)• Laat een woordenlijst maken van vaktermen• Herhaal nieuwe woorden en gebruik ze

actief• Kopieer aantekeningen om verkeerd leren te

voorkomen• Laat kernwoorden opschrijven• Benoem hoofd- en bijzaken• Laat in tweetallen werken• Gebruik software van methodes Geef extra tijd

Toetsen:• Minimaal een week van te voren

opgeven• Alleen over besproken lesstof• Geef mondelinge toelichting• Toets ook mondeling• Geen onverwachte toetsen• Niet teveel leerstof• Foutenanalyse maken• Geef extra tijd of 30% minder

opdrachten

Beoordeling toetsen• Spelfouten en zwakke formuleringen

mogen beoordeling niet beïnvloeden als zij geen onderdeel van de toetsing zijn

• Woordspin, schema of tekening accepteren

• Aangepaste beoordeling wanneer spelling getoetst moet worden

Nederlands•Lezen•Spelling•Grammatica

Lezen

• Bevorderen van het leesplezier • Laat ze op eigen niveau lezen• Help leerlingen bij hun boekkeuze• Laat leerlingen herhaald lezen

Spelling

Dictee jongen

Spelling Sectieafspraken :• Tel spelfouten minder zwaar• Reken spelfout slechts een keer• Reken fonetische spelling goed• Reken spelling alleen in bepaalde

onderdelen mee (b.v. dictee)• Reken spelfouten niet mee• Verleen dispensatie

Grammatica Door moeizaam automatiseren

worden regels en begrippen niet onthouden en/of worden verkeerd toegepast

Ontleden is daardoor vaak moeilijk

Tips• Laat leerlingen zelf kopieën

verkrijgen als het handschrift niet leesbaar is

• Laat leerlingen hun werk controleren m.b.v. een correctiemodel

• Sta hulpmiddelen toe b.v. regelkaarten

• Geef feedback

Feedback geven:

– Leg het probleem bij de taak en niet bij de leerling

– Wees constructief; geef aan wat beter kan en bespreek hoe

Algemene maatregelen

• Compenserende faciliteiten (minder stof, meer tijd, gatendictee)

• Ondersteunende technologie (Daisyrecorder, Kurzweil)

• Dispensaties • Dyslexiekaart of –pas

Moderne vreemde talen

• Woordbetekenis• Spelling• Grammatica• Lezen/schrijven/luisteren

Moderne vreemde talen

Belemmeringen: dezelfde problemen bij het leren

van de moedertaal zijn ook aanwezig bij het leren van een vreemde taal.

Moderne vreemde talen

• Lezen: moeite met nieuwe en onbekende klank- tekenkoppelingen

• Schrijven: moeite met spelling en zinsconstructies

• Luisteren: moeite met het verstaan van snelle spraak

Gevolgen• Energie gaat naar decoderen van

tekst in plaats van naar begrip • Grammaticale fouten (syntax)• Woordjes leren gaat moeizaam en

kost veel tijd (uitspraak, betekenis, spelling)

• Fouten bij overschrijven van het bord

• Nauwkeurigheid neemt af bij werken onder druk

Woordbetekenis

Woordleerstrategieën:

1. Expanding rehearsalmethode2. Woordjes leren in woordgroepjes3. Nederlandse betekenis kennen4. Kaartjesmethode5. Flapmethode

Ondersteuning bij spelling• Software (Teach 2000, Overhoor,

Words, www.wrts.nl, )• Klankspellingschrift• Spellingregels• Ezelsbruggetjes• Regelkaarten

Grammatica moderne vreemde talen

• Geef heldere aantekeningen• Internetsite bij methode• (methodegebonden) software • Visualiseer waar mogelijk regels

Visualiseer regels

- ami-

e amie

s amis

s amis

es amies

KlankspellingschriftDuits:

u ü Der Hund fünf Das Buch Die Brücke Die Mutter brüllen Husten füllen

Rijmwoorden Engels

ight a –k- e

night cakeright snakesight lake fight wake

fade made

Klankspellingschrift Frans

oubonjour journée chouettela courla tour

tout nouveau

qu

quartier quatre quelle cinquième quoimagnifique la mosquée

Frans ‘regeltje’

j’ a i allemaal a tu a s il a nous a vons vous a vez ils o nt maar deze o

Toetsen• Geef extra toetstijd• Verminder toetsstof als minder tijd geen

optie is (b.v. 30 % minder)• Geef opdrachten op papier• Verzorg heldere lay-out• Toets ook mondeling• Geef vergrotingen• Verdeel omvangrijke idioom- en

vocabulairetoetsen in kleinere stukken• Laat geen hele zinnen overschrijven• Maak afspraken over de beoordeling

van spelling

Wiskunde

WiskundeWiskunde doet een sterk beroep op de taalvaardigheid van de leerlingen.

De technische aspecten van het schrijf -en leesproces nemen te veel ruimte in beslag van het werkgeheugen zodat er relatief weinig ruimte over blijft voor begripsprocessen.

Gevolgen

• Vaak minder effectieve strategieën

• Moeite met de automatisering van de basisvaardigheden (b.v. optellen, vermenigvuldigen)

• Een traag werktempo en soms lagere prestaties.

Technieken om een wiskundetekst te

structureren

• Activeren van de voorkennis • Aangeven stappenplan en

strategieën• Leg een wiskundebegrippenlijst aan.• Onderscheid maken in de

verschillende soorten opdrachten:

Technieken om een wiskundetekst te

structureren• Kan dit verhaal in stukjes opgedeeld

worden? Wat is belangrijke informatie? • Doevragen gericht op de uitwerking

zoals het maken van een grafiek• Rekenvragen, gericht op het

antwoord. Hoe groot, hoeveel keer?• Denkvragen, gericht op de uitleg

Compenserende maatregelen

Het gebruik van hulpmiddelen is wenselijk om de cognitieve belasting te verminderen zodat de leerling meer ‘ruimte’ heeft voor het begrijpen van wiskunde/rekenen en het oplossen van de vraagstukken.

Hulpmiddelen bij les en toets

• Toestaan van hulpmiddelen zoals de Daisyrecorder en Kurzweil, Dragonspeach.

• Regelkaarten• Een kleinere hoeveelheid stof

aftoetsen.• Extra mondeling uitleg of

mondelinge overhoring• Extra werktijd

Tips bij wiskundeproefwerken-en

examens

• Het gebruik van een rekenmachine. • Werken met voorbedrukte bladen

en • Strategieverandering aangeven b.v. Laat leerlingen minsommen en

plussommen met verschillende kleuren markeren.

Bedankt voor uw aandacht

• Meta van den Brink-Ruigrok• Gerda Schmidt• Djonina Wiebenga

Einde