Post on 25-Sep-2020
Hans Vermaak
MOVI-Colloquium
13 mei 2009
Blinde vlekken en onbegrip
Een korte reflectie vanuit de veranderkunde
© Twynstra Gudde 13 mei 2009
Blinde vlekken en onbegrip
2
Verwachtingen
Diagonaal door Alden Biezen, Pact2020, Doorbraken ViA
Blik van de buitenstaander
Gekleurd door eigen achtergrond
ervaring met Nederlandse overheid
onderzoek naar taaie
vraagstukken
veranderkundige achtergrondinternationaal advies/docentwerk
© Twynstra Gudde 13 mei 2009
Blinde vlekken en onbegrip
3
Je wordt het makkelijker eens
over mooie ambities dan over een werkbare aanpak
Ambities:
– Consensusvorming middels maatschappelijke discussie: wat
vertrouwd en onomstreden is, kan functioneel zijn
– Dat geldt ook voor ambitie betere overheid: coproductie met
maatschappij, goede dienstverlening, efficiënt apparaat
Migratiepad:
– Consensusvorming middels Alden Biezen: wat vertrouwd en
onomstreden is, kan maar beperkt functioneel zijn
– Want ‘meer van hetzelfde’ is beter verkoopbaar maar minder
innovatief.
© Twynstra Gudde 13 mei 2009
Blinde vlekken en onbegrip
4
Twee werelden … door elkaar heen
Standaardisering
Integrale aanpakProcesvereenvoudiging
Nieuwe routinesLineaire ontwerpaanpak
Centrale regie
Gedeelde visieHuis op orde
Efficiëntie
Secundaire processen
Staf: ICT, HRM, FEZ
Maakbare, overzichtelijke opgaven
Tamme vraagstukken
Maatwerk
Differentiatie
Complexere processen
Improvisatie
Iteratief en incrementeel
Spreiding en deling van sturing
Diversiteit
Innovatie
Impact
Primaire processen
Lijnorganisatie
Hanteerbare, complexe opgaven
Taaie vraagstukken
© Twynstra Gudde 13 mei 2009
Blinde vlekken en onbegrip
5
Vijf manieren van denken over verandering in praktijk en theorie
Denkwijze Er verandert iets als je:…
Geeldruk De belangen van de belangrijkste spelers bij elkaar kunt brengen tot een
consensus door middel van een onderhandelingsproces
Blauwdruk Onderzoekt wat de beste oplossing is en die planmatig implementeert in
een rationeel proces
Rooddruk Mensen op de juiste manier prikkelt, zodat ze zich gewaardeerd en gezien
voelen in een sociaal proces
Groendruk Mensen in leersituaties brengt, ze bewuster en bekwamer maakt waardoor
hun vermogens toenemen op het werk in een ontwikkelproces
Witdruk Spontane evolutie een handje helpt door ruimte te geven waar energie zit
en blokkades slecht in een dynamiserend proces
© Twynstra Gudde 13 mei 2009
Blinde vlekken en onbegrip
6
De twee werelden … & het kleurendenken
Geeldruk Blauwdruk Rooddruk Groendruk witdruk
Er verandert
iets als je....
belangen bij elkaar
brengt
eerst denkt en dan
(planmatig) doet
mensen op de juiste
manier prikkelt
mensen in leersituaties
brengt
ruimte maakt voor
spontane evolutie
in een .... machtsspel rationeel proces ruilexercitie leerproces dynamiserend proces
naar.... een haalbare
oplossing,
win-winsituatie
de beste oplossing, een
maakbare wereld
een motiverende
oplossing, de beste ´fit´
een oplossing die
mensen samen vinden
een oplossing die
energie losmaakt
Interventies
zoals....
coalitievoming,
topstructurering
projectmatig werken,
strategische analyse
beoordelen en belonen,
sociale bijeenkomsten
gaming en coaching,
open systems planning
open space meetings,
zelfsturende teams
door een... procesbegeleider die
zijn macht gebruikt
inhoudelijk expert, een
projectleider
HRM-expert, een
coachend manager
procesbegeleider die
mensen steunt
patroonduider die
zichzelf op het spel zet
gericht op... posities en context kennis en resultaten procedures, inspiratie
en sfeer
setting en
communicatie
complexiteit en
betekenissen
Het resultaat
is...
onbekend en
verschuivend
omschreven en
gegarandeerd
bedacht, niet
gegarandeerd
geschetst, niet
gegarandeerd
onvoorspelbaar
De borging
schuilt in...
beleidsdocumenten en
machtsbalans,
loyaliteit
meten = weten,
bijsturen
HRM-systemen, goede
verhoudingen,
communicatie
lerende organisatie zelforganisatie, kwaliteit
van dialoog
De valkuil
schuilt in...
luchtfietserij,
loose-loosesituatie
negeren van externe en
irrationele aspecten
verstikkende systemen,
zachte heelmeesters
niemand uitsluiten,
gebrek aan actie
oppervlakkig begrip,
laissez-faire
Meer rechter wereldvan innovatie
Meer linkerwereldvan optimalisatie
© Twynstra Gudde 13 mei 2009
Blinde vlekken en onbegrip
7
De twee werelden … & de taaiheid van vraagstukken
• Persistentie
• Vallen vaak van agenda af
• Gevoelslading
• Complexiteit kenmerkend
• Juist rond primair proces
Tamme vraagstukken
Taaie vraagstukken
Non-issues
Non-issues
Mate van complexiteitLaag Hoog ExtreemAfwezig
InhoudelijkInhoudelijkInhoudelijkInhoudelijk PsychoPsychoPsychoPsycho----logischlogischlogischlogisch
ContextueelContextueelContextueelContextueel SociaalSociaalSociaalSociaal
ComplexiteitComplexiteitComplexiteitComplexiteit
SubjectObject
BetrokkenenBuitenwereldInterneaspectenExterneaspecten
IndividuCollectief
Meer rechter wereldvan innovatie
Meer linkerwereldvan optimalisatie
© Twynstra Gudde 13 mei 2009
Blinde vlekken en onbegrip
8
Om het concreet te maken
– Stukjes tekst uit van de zes domeinen
– Uitvergroten impliciete voorkeur voor linker wereld
– Daar kan je maar de helft van de wereld mee aan
– Indicatie hoe de rechterwereld eruit zou zien
© Twynstra Gudde 13 mei 2009
Blinde vlekken en onbegrip
9
Illustratie Domein 1: ‘luisterende innovatieve overheid’
‘We willen rechtstreeks participeren in het strategisch adviesstelsel… We zullen sneller
werk maken van instrumenten als behoefteonderzoek, klanttevredenheidonderzoek,
discussiefora…”
‘Maatschappelijke actoren kunnen een deel van de rol van de beleidsvoerder
overnemen op voorwaarde dat de overheid het strategisch kader bepaalt, uitvoering
stuurt en controleert, rollen en aansprakelijkheden vastlegt’
Linkerwereld:
We = ‘ de Vlaamse overheid’
Overleg met top
Regie op uitvoering
Instrumenteel naar burger
Denken in stabiliteitsystemen
Rechterwereld
We = mensen die klus klaren
Luisteren op vele plekken tegelijk
Zelfregulerend: denkers zijn doeners
Coproductie: delen van sturing
Denken in activiteitsystemen
© Twynstra Gudde 13 mei 2009
Blinde vlekken en onbegrip
10
Illustratie Domein 2: ‘dienstverlenend naar klant’
‘We gaan processen in hun geheel analyseren en optimaliseren... We maken een
‘governance model’ voor procesbeheer, informatiebeheer, bedrijfscontinuïteitsbeheer
en risicobeheer’
‘Optimalisatie door gemeenschappelijke diensten.. nog meer schaalvoordelen en
kwaliteitswinst realiseren … betere integratie op kosten en risicoreductie’
‘De ICT-omgevingen dragen bij tot vereenvoudiging van processen
Linkerwereld:
Processen vereenvoudigen
Standaardisering
Omvangrijk
Centraliseren
Eerste orde verandering
Rechterwereld
Processen complexer maken
Op maat en improviserend
Finesse
Decentreren
Tweede/derde orde verandering
© Twynstra Gudde 13 mei 2009
Blinde vlekken en onbegrip
11
Eén samenhangend
groot traject
OmvangOmvangOmvangOmvang
Vele kleinekiemen
Eerste orde Tweede orde Derde ordeDiepgangDiepgangDiepgangDiepgang
Macro, global, distant, gepland, consistent traject in organisatie, doelgericht, steeds begin en eind, korte termijnMicro, local, close, zelforganiserend, parallelle kiemen innetwerken, inktvlekwerking, stapelend, lange termijn
WenselijkMogelijk1e, 2e, 3e orde: omvang en diepgang staan haaks op elkaar
•Verbeteren van regels
•Dominante rationaliteit
•Instrument = aanpak
•Gedreven door
optimalisatie
•Vernieuwen van inzichten
•Andere rationaliteit
•Instrument = ideeën
•Gedreven door
achtergebleven adaptatie
•Ontwikkelen van principes
•Contrasterende rationaliteiten
•Instrument = dialectiek
•Gedreven door alertheid voor
ontwikkeling
© Twynstra Gudde 13 mei 2009
Blinde vlekken en onbegrip
12
Illustratie Domein 3: ‘strategisch omgaan met menselijk kapitaal’
‘ Voor innovatie en creativiteit is een evolutie nodig van een organisatiecultuur gericht
op beheersing/wantrouwen naar een lerende organisatie waar mensen fouten
mogen maken en daaruit kunnen leren’
‘We willen dat binnen de Vlaamse overheid leren en zich ontwikkelen de regel is.
Daarom investeren we ten minste 1% van de loonmassa in intensieve
opleidingsprogramma’s.
Linkerwereld:
Individuen leren los van het werk
Opleidingsgebouwen
Vaste, vertrouwde competenties
Van buitenaf en kostenpost
Denk in termen van ‘teaching’
Rechterwereld
Leren op en in het werk met anderen
Stapelen van leervormen/participatie
Wat helpt bij concrete vraagstukken
Van binnenuit en deel van het werk
Denken in termen ‘learning’
© Twynstra Gudde 13 mei 2009
Blinde vlekken en onbegrip
13
Illustratie Domein 4: ‘kostenbewust en transparant’
‘Apparaatkredieten bedragen 10,1% van de totale uitgaven… In een bedrijfscontext is
dit een zeer behoorlijke verhouding’
‘Anderzijds ook niet verwaarloosbaar. Efficiëntiewinst te halen uit echt kerntakendebat
in relatie tot het subsidiariteitprincipe … en uit het herdenken van alle processen en
procedures die daarin een rol spelen’
Linkerwereld:
Inventariserende analyse
IST en SOLL denken
Acties om verschil te overbruggen
Lineaire en snel
Denken in integrale plannen
Rechterwereld
Relaties tussen symptomen zoeken
Schrappen in de veranderagenda
Focus in veranderaanpak
Iteratief en incrementeel
Denken in hefboomwerking
© Twynstra Gudde 13 mei 2009
Blinde vlekken en onbegrip
14
Illustratie Domein 5: ‘interne samenwerking en synergie’
‘Samenwerking binnen en over de beleidsdomeinen stoelt veeleer op een
organisatiecultuur en –klimaat … in een netwerkorganisatie’
‘Coördinatie en sturing van het geheel … ondergebracht in programmamanagement’
‘Het betrokken managementcomité spreekt zich uit over opdracht,
rapporteringslijnen, verantwoordelijkheidsafbakening en werkingsmodaliteiten’
‘Het CAG kan gemeenschappelijke afspraken en spelregels zo nodig opleggen’
Linkerwereld:
Streven naar één cultuur
Onderschrijving abstract principe
Huidig gedrag bekritiseren
Top down sturing op nieuw gedrag
Cultuur ‘managen’ en ‘omslaan’
Rechterwereld
Robuustheid door subculturen
Samenwerking soms ook ongewenst
Logica van huidig gedrag ontrafelen
Af/aanleren van ideeën erachter
Diffusie vanuit deviante kiemen
© Twynstra Gudde 13 mei 2009
Blinde vlekken en onbegrip
15
Illustratie Domein 6: ‘partnerships met lokaal bestuur’
‘We zullen de lokale besturen op systematische en procesmatige wijze betrekken bij
de opbouw en de evaluatie van het beleid en bij de ontwikkeling van nieuwe en
gemeenschappelijke omgevingen en platformen.
We willen ook taakafspraken maken over homogene bevoegdheidspakketten en over
de bijdrages in verschillende fasen in beleidsprocessen, het voorbereiden van een
Vlaamse staatshervorming’.
Linkerwereld:
Belangenspel en beleidswerk
Structuur- en planvorming
Gericht op interne organisatie
Bestuurlijke drukte?
Meer van hetzelfde
Rechterwereld
Nadruk op implementatiepraktijk
Leergericht en ondernemend
Rond extern vraagstukken
Met betrokkenen
Afwijken van de veranderhistorie
© Twynstra Gudde 13 mei 2009
Blinde vlekken en onbegrip
16
Recapitulerend
– Gebruik de linkerwereld niet als bezweringsformule voor alles
– Gebruik hem waar dat past: bij tamme vraagstukken
– Problematiseer hem waar het schade doet: bij taaie vraagstukken
– Pak niet te veel taaie vraagstukken tegelijk op
– Verkies de rechterwereld om daarin te innoveren
– Maak je daar niet gemakkelijk van af, maak je dat eigen
© Twynstra Gudde 13 mei 2009
Blinde vlekken en onbegrip
17
Meer lezen …
Taaie vraagstukken:
– www.taaievraagstukken.nl
– H. Vermaak, ‘Plezier beleven aan taaie vraagstukken. Werkingsmechanismen
van vernieuwing en weerbarstigheid’. Kluwer: Deventer, 2009
Veranderkunde algemeen:
– H. Vermaak; ’Veranderkunde in zeven vragen’, Holland Management Review
2002
– L. de Caluwé, H. Vermaak, ’Leren veranderen; een handboek voor de
veranderkundige’, Kluwer: Deventer, 2006
– H. Vermaak, ‘Strategieen voor veranderen’, Verandermanagementbox,
MainPress/Academic Servic, 2008
© Twynstra Gudde 13 mei 2009
Blinde vlekken en onbegrip
18
Alle intellectuele eigendomsrechten met betrekking tot deze
presentatie berusten bij Twynstra Gudde. Niets uit deze
presentatie mag worden verveelvoudigd of openbaar
gemaakt zonder schriftelijke toestemming van Twynstra
Gudde.
Hans Vermaak
hve@tg.nl
www.twynstragudde.nl