MOVI-Colloquium 13 mei 2009 Hans Vermaak · – H. Vermaak; ’ Veranderkunde in zeven vragen’,...

Hans Vermaak

MOVI-Colloquium

13 mei 2009

Blinde vlekken en onbegrip

Een korte reflectie vanuit de veranderkunde

© Twynstra Gudde 13 mei 2009


2

Verwachtingen

Diagonaal door Alden Biezen, Pact2020, Doorbraken ViA

Blik van de buitenstaander

Gekleurd door eigen achtergrond

ervaring met Nederlandse overheid

onderzoek naar taaie

vraagstukken

veranderkundige achtergrondinternationaal advies/docentwerk



3

Je wordt het makkelijker eens

over mooie ambities dan over een werkbare aanpak

Ambities:

– Consensusvorming middels maatschappelijke discussie: wat

vertrouwd en onomstreden is, kan functioneel zijn

– Dat geldt ook voor ambitie betere overheid: coproductie met

maatschappij, goede dienstverlening, efficiënt apparaat

Migratiepad:

– Consensusvorming middels Alden Biezen: wat vertrouwd en

onomstreden is, kan maar beperkt functioneel zijn

– Want ‘meer van hetzelfde’ is beter verkoopbaar maar minder

innovatief.



4

Twee werelden … door elkaar heen

Standaardisering

Integrale aanpakProcesvereenvoudiging

Nieuwe routinesLineaire ontwerpaanpak

Centrale regie

Gedeelde visieHuis op orde

Efficiëntie

Secundaire processen

Staf: ICT, HRM, FEZ

Maakbare, overzichtelijke opgaven

Tamme vraagstukken

Maatwerk

Differentiatie

Complexere processen

Improvisatie

Iteratief en incrementeel

Spreiding en deling van sturing

Diversiteit

Innovatie

Impact

Primaire processen

Lijnorganisatie

Hanteerbare, complexe opgaven

Taaie vraagstukken



5

Vijf manieren van denken over verandering in praktijk en theorie

Denkwijze Er verandert iets als je:…

Geeldruk De belangen van de belangrijkste spelers bij elkaar kunt brengen tot een

consensus door middel van een onderhandelingsproces

Blauwdruk Onderzoekt wat de beste oplossing is en die planmatig implementeert in

een rationeel proces

Rooddruk Mensen op de juiste manier prikkelt, zodat ze zich gewaardeerd en gezien

voelen in een sociaal proces

Groendruk Mensen in leersituaties brengt, ze bewuster en bekwamer maakt waardoor

hun vermogens toenemen op het werk in een ontwikkelproces

Witdruk Spontane evolutie een handje helpt door ruimte te geven waar energie zit

en blokkades slecht in een dynamiserend proces



6

De twee werelden … & het kleurendenken

Geeldruk Blauwdruk Rooddruk Groendruk witdruk

Er verandert

iets als je....

belangen bij elkaar

brengt

eerst denkt en dan

(planmatig) doet

mensen op de juiste

manier prikkelt

mensen in leersituaties

brengt

ruimte maakt voor

spontane evolutie

in een .... machtsspel rationeel proces ruilexercitie leerproces dynamiserend proces

naar.... een haalbare

oplossing,

win-winsituatie

de beste oplossing, een

maakbare wereld

een motiverende

oplossing, de beste ´fit´

een oplossing die

mensen samen vinden

een oplossing die

energie losmaakt

Interventies

zoals....

coalitievoming,

topstructurering

projectmatig werken,

strategische analyse

beoordelen en belonen,

sociale bijeenkomsten

gaming en coaching,

open systems planning

open space meetings,

zelfsturende teams

door een... procesbegeleider die

zijn macht gebruikt

inhoudelijk expert, een

projectleider

HRM-expert, een

coachend manager

procesbegeleider die

mensen steunt

patroonduider die

zichzelf op het spel zet

gericht op... posities en context kennis en resultaten procedures, inspiratie

en sfeer

setting en

communicatie

complexiteit en

betekenissen

Het resultaat

is...

onbekend en

verschuivend

omschreven en

gegarandeerd

bedacht, niet

gegarandeerd

geschetst, niet

gegarandeerd

onvoorspelbaar

De borging

schuilt in...

beleidsdocumenten en

machtsbalans,

loyaliteit

meten = weten,

bijsturen

HRM-systemen, goede

verhoudingen,

communicatie

lerende organisatie zelforganisatie, kwaliteit

van dialoog

De valkuil

schuilt in...

luchtfietserij,

loose-loosesituatie

negeren van externe en

irrationele aspecten

verstikkende systemen,

zachte heelmeesters

niemand uitsluiten,

gebrek aan actie

oppervlakkig begrip,

laissez-faire

Meer rechter wereldvan innovatie

Meer linkerwereldvan optimalisatie



7

De twee werelden … & de taaiheid van vraagstukken

• Persistentie

• Vallen vaak van agenda af

• Gevoelslading

• Complexiteit kenmerkend

• Juist rond primair proces

Tamme vraagstukken

Taaie vraagstukken

Non-issues

Non-issues

Mate van complexiteitLaag Hoog ExtreemAfwezig

InhoudelijkInhoudelijkInhoudelijkInhoudelijk PsychoPsychoPsychoPsycho----logischlogischlogischlogisch

ContextueelContextueelContextueelContextueel SociaalSociaalSociaalSociaal

ComplexiteitComplexiteitComplexiteitComplexiteit

SubjectObject

BetrokkenenBuitenwereldInterneaspectenExterneaspecten

IndividuCollectief

Meer rechter wereldvan innovatie

Meer linkerwereldvan optimalisatie



8

Om het concreet te maken

– Stukjes tekst uit van de zes domeinen

– Uitvergroten impliciete voorkeur voor linker wereld

– Daar kan je maar de helft van de wereld mee aan

– Indicatie hoe de rechterwereld eruit zou zien



9

Illustratie Domein 1: ‘luisterende innovatieve overheid’

‘We willen rechtstreeks participeren in het strategisch adviesstelsel… We zullen sneller

werk maken van instrumenten als behoefteonderzoek, klanttevredenheidonderzoek,

discussiefora…”

‘Maatschappelijke actoren kunnen een deel van de rol van de beleidsvoerder

overnemen op voorwaarde dat de overheid het strategisch kader bepaalt, uitvoering

stuurt en controleert, rollen en aansprakelijkheden vastlegt’

Linkerwereld:

We = ‘ de Vlaamse overheid’

Overleg met top

Regie op uitvoering

Instrumenteel naar burger

Denken in stabiliteitsystemen

Rechterwereld

We = mensen die klus klaren

Luisteren op vele plekken tegelijk

Zelfregulerend: denkers zijn doeners

Coproductie: delen van sturing

Denken in activiteitsystemen



10

Illustratie Domein 2: ‘dienstverlenend naar klant’

‘We gaan processen in hun geheel analyseren en optimaliseren... We maken een

‘governance model’ voor procesbeheer, informatiebeheer, bedrijfscontinuïteitsbeheer

en risicobeheer’

‘Optimalisatie door gemeenschappelijke diensten.. nog meer schaalvoordelen en

kwaliteitswinst realiseren … betere integratie op kosten en risicoreductie’

‘De ICT-omgevingen dragen bij tot vereenvoudiging van processen

Linkerwereld:

Processen vereenvoudigen

Standaardisering

Omvangrijk

Centraliseren

Eerste orde verandering

Rechterwereld

Processen complexer maken

Op maat en improviserend

Finesse

Decentreren

Tweede/derde orde verandering



11

Eén samenhangend

groot traject

OmvangOmvangOmvangOmvang

Vele kleinekiemen

Eerste orde Tweede orde Derde ordeDiepgangDiepgangDiepgangDiepgang

Macro, global, distant, gepland, consistent traject in organisatie, doelgericht, steeds begin en eind, korte termijnMicro, local, close, zelforganiserend, parallelle kiemen innetwerken, inktvlekwerking, stapelend, lange termijn

WenselijkMogelijk1e, 2e, 3e orde: omvang en diepgang staan haaks op elkaar

•Verbeteren van regels

•Dominante rationaliteit

•Instrument = aanpak

•Gedreven door

optimalisatie

•Vernieuwen van inzichten

•Andere rationaliteit

•Instrument = ideeën

•Gedreven door

achtergebleven adaptatie

•Ontwikkelen van principes

•Contrasterende rationaliteiten

•Instrument = dialectiek

•Gedreven door alertheid voor

ontwikkeling



12

Illustratie Domein 3: ‘strategisch omgaan met menselijk kapitaal’

‘ Voor innovatie en creativiteit is een evolutie nodig van een organisatiecultuur gericht

op beheersing/wantrouwen naar een lerende organisatie waar mensen fouten

mogen maken en daaruit kunnen leren’

‘We willen dat binnen de Vlaamse overheid leren en zich ontwikkelen de regel is.

Daarom investeren we ten minste 1% van de loonmassa in intensieve

opleidingsprogramma’s.

Linkerwereld:

Individuen leren los van het werk

Opleidingsgebouwen

Vaste, vertrouwde competenties

Van buitenaf en kostenpost

Denk in termen van ‘teaching’

Rechterwereld

Leren op en in het werk met anderen

Stapelen van leervormen/participatie

Wat helpt bij concrete vraagstukken

Van binnenuit en deel van het werk

Denken in termen ‘learning’



13

Illustratie Domein 4: ‘kostenbewust en transparant’

‘Apparaatkredieten bedragen 10,1% van de totale uitgaven… In een bedrijfscontext is

dit een zeer behoorlijke verhouding’

‘Anderzijds ook niet verwaarloosbaar. Efficiëntiewinst te halen uit echt kerntakendebat

in relatie tot het subsidiariteitprincipe … en uit het herdenken van alle processen en

procedures die daarin een rol spelen’

Linkerwereld:

Inventariserende analyse

IST en SOLL denken

Acties om verschil te overbruggen

Lineaire en snel

Denken in integrale plannen

Rechterwereld

Relaties tussen symptomen zoeken

Schrappen in de veranderagenda

Focus in veranderaanpak

Iteratief en incrementeel

Denken in hefboomwerking



14

Illustratie Domein 5: ‘interne samenwerking en synergie’

‘Samenwerking binnen en over de beleidsdomeinen stoelt veeleer op een

organisatiecultuur en –klimaat … in een netwerkorganisatie’

‘Coördinatie en sturing van het geheel … ondergebracht in programmamanagement’

‘Het betrokken managementcomité spreekt zich uit over opdracht,

rapporteringslijnen, verantwoordelijkheidsafbakening en werkingsmodaliteiten’

‘Het CAG kan gemeenschappelijke afspraken en spelregels zo nodig opleggen’

Linkerwereld:

Streven naar één cultuur

Onderschrijving abstract principe

Huidig gedrag bekritiseren

Top down sturing op nieuw gedrag

Cultuur ‘managen’ en ‘omslaan’

Rechterwereld

Robuustheid door subculturen

Samenwerking soms ook ongewenst

Logica van huidig gedrag ontrafelen

Af/aanleren van ideeën erachter

Diffusie vanuit deviante kiemen



15

Illustratie Domein 6: ‘partnerships met lokaal bestuur’

‘We zullen de lokale besturen op systematische en procesmatige wijze betrekken bij

de opbouw en de evaluatie van het beleid en bij de ontwikkeling van nieuwe en

gemeenschappelijke omgevingen en platformen.

We willen ook taakafspraken maken over homogene bevoegdheidspakketten en over

de bijdrages in verschillende fasen in beleidsprocessen, het voorbereiden van een

Vlaamse staatshervorming’.

Linkerwereld:

Belangenspel en beleidswerk

Structuur- en planvorming

Gericht op interne organisatie

Bestuurlijke drukte?

Meer van hetzelfde

Rechterwereld

Nadruk op implementatiepraktijk

Leergericht en ondernemend

Rond extern vraagstukken

Met betrokkenen

Afwijken van de veranderhistorie



16

Recapitulerend

– Gebruik de linkerwereld niet als bezweringsformule voor alles

– Gebruik hem waar dat past: bij tamme vraagstukken

– Problematiseer hem waar het schade doet: bij taaie vraagstukken

– Pak niet te veel taaie vraagstukken tegelijk op

– Verkies de rechterwereld om daarin te innoveren

– Maak je daar niet gemakkelijk van af, maak je dat eigen



17

Meer lezen …

Taaie vraagstukken:

– www.taaievraagstukken.nl

– H. Vermaak, ‘Plezier beleven aan taaie vraagstukken. Werkingsmechanismen

van vernieuwing en weerbarstigheid’. Kluwer: Deventer, 2009

Veranderkunde algemeen:

– H. Vermaak; ’Veranderkunde in zeven vragen’, Holland Management Review

2002

– L. de Caluwé, H. Vermaak, ’Leren veranderen; een handboek voor de

veranderkundige’, Kluwer: Deventer, 2006

– H. Vermaak, ‘Strategieen voor veranderen’, Verandermanagementbox,

MainPress/Academic Servic, 2008



18

Alle intellectuele eigendomsrechten met betrekking tot deze

presentatie berusten bij Twynstra Gudde. Niets uit deze

presentatie mag worden verveelvoudigd of openbaar

gemaakt zonder schriftelijke toestemming van Twynstra

Gudde.

Hans Vermaak

[email protected]

www.twynstragudde.nl

MOVI-Colloquium 13 mei 2009 Hans Vermaak · – H. Vermaak; ’ Veranderkunde in zeven vragen’,...

Documents

Transcript of MOVI-Colloquium 13 mei 2009 Hans Vermaak · – H. Vermaak; ’ Veranderkunde in zeven vragen’,...