Moeheid, een onderbelicht probleem

Evelien Pirard

Revalidatiearts

18-05-2017

1. Introductie

2. NAH algemeen

3. Gevolgen van NAH

4. Moeheid na CVA

– 18-05-2017

Samen met de revalidant werken wij professioneel,

interdisciplinair en met toewijding aan eigen regie en

zelfstandigheid

•

•

•

– 18-05-2017

Medisch specialistische revalidatie;

volwassen en kinderen;

Klinisch en poliklinisch

• Neurologische revalidatie

• Hartrevalidatie

• Revalidatie bij complex chronisch longfalen

• Oncologische revalidatie

• Revalidatie bij pijn en gewrichtsaandoeningen

• Arm-, hand- en polsrevalidatie

• Revalidatie na amputatie

• Traumarevalidatie– 18-05-2017

Medisch specialistische revalidatie; volwassen en

kinderen;

• Beroerte en andere vormen van niet aangeboren hersenletsel

(NAH)

• Cerebrale parese

• Multiple sclerosis

• Ziekte van Parkinson

• ALS en andere vormen van neuromusculaire aandoeningen

(NMA)

• Dwarslaesie ( poliklinische behandeling)

• Polyneuropathie

• Overige neurologische aandoeningen– 18-05-2017

Binnen Revant Breda werken:

• 16 artsen waarvan 13 revalidatieartsen, 2 longartsen en 1

algemeen arts

• 1 PA en 1 PA i.o.

• Behandelteam neurologie klinisch en poliklinisch: 45

behandelaren

– 18-05-2017

– behandelprogramma’s

– [ CVA en moeheid] – 08/12/2016

= verzameling van aandoeningen waarbij

hersenbeschadiging is ontstaan en door de

gevolgen van dit letsel ontstaat een breuk in

levenslijn.

• 140.000 patiënten jaarlijks met NAH

• 10.000 patiënten overlijden

• 650.000 mensen leven met de gevolgen van NAH

• In Breda: 1400 NAH patiënten in 2015– 18-05-2017

= verzameling van aandoeningen waarbij

hersenbeschadiging is ontstaan en door de

gevolgen van dit letsel ontstaat een breuk in

levenslijn.

• CVA

• Benigne/maligne tumoren

• Infectieuze hersenaandoening

• Hersenletsel na OHCA– 18-05-2017

= verzameling van aandoeningen waarbij

hersenbeschadiging is ontstaan en door de

gevolgen van dit letsel ontstaat een breuk in

levenslijn.

• CVA 468

• Benigne/maligne tumoren 41

• Infectieuze hersenaandoening 25

• Hersenletsel na OHCA 12

• Traumatisch hersenletsel 115

– 18-05-2017

Gevolgen:

• Sensomotorische problemen

• Neuropsychologische problemen

- Verandering in informatieverwerking: aandacht

en concentratie, geheugen, taal, waarneming,

executief functioneren.

- Verandering in gedrag en emoties.

– 18-05-2017

Sensomotorische problematiek:

• 80% van de patiënten met CVA

• Tgv spierkrachtverlies en coördinatieproblemen benen

beperking op balans en lopen

• Verbetering in balans is belangrijkste determinant voor

herstel lopen

• FT en ET start in vroege fase is belangrijk voor herstel

o Hoge intensieve, repetitieve en taakspecifieke

training

– 18-05-2017

Sensomotorische problematiek:

• 60-80% van CVA patiënten kan onafhankelijk lopen 6

mnd na CVA

• Factoren die allen onafhankelijk geassocieerd zijn met

de uitkomst lopen 6 maanden na CVA:

• Leeftijd, geslacht, ernst van sensorische en motorische

dysfunctie van paretisch been, homonieme hemianopsie,

urine incontinentie, zitbalans, initiële beperking in ADL

en ambulation, niveau van bewustzijn op moment van

opname, aantal dagen tussen onset CVA en start

training

• Meeste herstel binnen 3 maanden, na 6 maanden geen

herstel meer

– 18-05-2017

– 18-05-2017

• Virtual Reality (VR) nieuwe methode voor oa trainen

van onderste en bovenste extremiteiten.

• Onderzoek naar effect van VR training op de balans en het

lopen ivm ‘gewone’ fysiotherapie

• VR lijkt een sterk positief effect te hebben op vooruitgang in

balans en het lopen ivm fysiotherapie bij CVA patiënten.

De Rooij et all, Effect of Virtual Reality training on Balance and gait ability in patiënts with stroke:

systematic review and meta-analysis. 2016. American Physical therapy association.

– 18-05-2017

–

– [ CVA en moeheid] – 08/12/2016

- EMG

-

Krachtenplatfor

m

- Real time

feedback

- Markers

- Split belt

- Self-paced

loopband

Harna

s

– 18-05-2017

Gebruik van de GRAIL

1) Behandeling

2) Diagnostiek: Gangbeeldanalyse

– 18-05-2017

– 18-05-2017

Reversibele afname van mogelijkheden, geassocieerd

met een verhoogd gevoel van fysieke of mentale

belasting, zelfs zonder echte inspanning, een

overweldigend gevoel van uitputting, wat leidt tot de

onmogelijkheid of moeite om zelfs routine activiteiten

vol te houden en wat zich normaliter uit als een ‘loss of

drive’ (Staub)

“Een subjectief gebrek aan fysieke en/of mentale

energie die interfereert met dagelijkse activiteiten”

– 18-05-2017

•Borg schaal

•Meetinstrumenten: bijv. Fatigue Severity Scale,

Fatigue Impact Scale, Checklist Individual Strength,

Multidimensional Fatigue Symptom Intervention,

Fatigue Assessment Scale

•‘Objectieve’ maten: spierkracht, conditie

– 18-05-2017

1. Als ik moe ben ben ik minder gemotiveerd

2. Mijn vermoeidheid wordt opgeroepen door lichaamsbeweging

3. Ik ben snel vermoeid

4. Moeheid belemmert mijn lichamelijk functioneren

5. Mijn moeheid zorgt vaak voor problemen

6. Langdurig lichamelijk inspannen kan ik niet door de vermoeidheid

7. Moeheid belemmert mij bij het uitvoeren van bepaalde taken en

verantwoordelijkheden

8. Van de klachten die mij het meest hinderen is vermoeidheid een van de drie

ergste

9. Bij mijn werk, gezinsleven of sociale contacten word ik belemmerd door mijn

vermoeidheid

Gemiddelde score van 4 of hoger: vermoeidheid beïnvloedt dagelijks leven

– 18-05-2017

Hoe vaak komt het voor?

• ‘The prevalence of fatique after stroke: a

systematic review and meta analysis.’

international journal of stroke. 2016.

•

• Andere artikelen: 29% - 77%

• 40% rapporteert moeheid als ergste

symptoom impact op sociale leven,

terugkeer naar werk, autorijden,

– 18-05-2017

Verloop van moeheid over de tijd

– 18-05-2017

52

6470

56

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

%

opname in RC 6 mnd 12 mnd 36 mnd

Tijd na CVASchepers et al, Arch Phys Med Rehab, 2006

Verloop van moeheid over de tijd

N=223, revalidatiepopulatie

FSS

6, 12, 24 mnd: 68%, 74% en 58% (vd Port 2007)

N=138

General Fatigue (MFI)

10dgn, 3, 12 en 24 mnd: 59%, 44%, 38%, 40% (Christensen,

2009)

N=95, na opname in ziekenhuis

FSS

Acuut, 6, 12, 18 mnd: gemiddelde score verandert niet

(Lerdal, 2012)

– 18-05-2017

Gerelateerde factoren

Fatigue model (Choi Kwon, 2011)

• Demografische factoren: leeftijd, geslacht, burgerlijke

status

• Fysiologische factoren: neurologische beperkingen,

comorbiditeiten en medicatie, slaapstoornissen,

premorbide vermoeidheid, pijn, ondervoeding

• Psycho-cognitieve factoren: stemming, cognitie

• Organische factoren: laesie locatie, neurotransmitters,

ontstekingen en immunologische veranderingen, perfusie

– 18-05-2017

– 18-05-2017

Schepers et al,. Poststroke fatigue: course and its relation

to personal and stroke-related factors, Arch Phys Med

Rehab, 2006.

Alle interventies beginnen met

Onzichtbare gevolgen

– 18-05-2017

– 18-05-2017

– 18-05-2017

– 18-05-2017

– 18-05-2017

Goede en slechte dagen

– 18-05-2017

Goede en slechte dagen

– 18-05-2017

Multidisciplinaire aanpak

– behandelprogramma’s

– [ CVA en moeheid] – 08/12/2016

Post-stroke fatique: epidemiology, clinical characteristics and treatment, Eur

Neurol 2014.

– 18-05-2017

1. Farmacologisch:

• Behandeling van depressie en /of

angst

• Choi-Kwon et al onderzocht effect van

fluoxetine 20 mg/dag op moeheid en andere

emotionele verstoringen gaf daling van

depressieve symptomen maar geen

verandering op moeheidsschaal (FSS en VAS)

• Behandeling van pijn

• Behandeling van slaapverstoring

(OSAS)

Post-stroke fatique: epidemiology, clinical characteristics and treatment, Eur Neurol 2014.

– 18-05-2017

2. Fysiek

• Graded activity trainingsprogramma icm

cognitieve therapie gedurende 12 weken

reductie in moeheid

Passier et al: Predicting fatique 1 year after subarachnoid hemorrhage; J. Neurol 2011

• Grenshantering

• Ontspanningsoefeningen

.– 18-05-2017

3. Psychologisch

Doel: Compensatiestrategieën aanreiken om

beter om te gaan met beperkte energie en/of

cognitieve problemen en begeleiding bieden

bij acceptatie en verwerkingsproces.

Methode in Revant revalidatiecentrum: (naast PS

en MW)

• Activiteitenweger - tijdschrijflijsten

• PRET groep/ regels

• Niet Rennen Maar Plannen

• Energiemanagement groep– 18-05-2017

Activiteitenweger

Doel:

• Het vinden van een balans tussen belasting en

belastbaarheid

• Het opbouwen van de algemene belastbaarheid

• Het geven van overzicht in de activiteiten die

patiënt wil gaan doen

Gebruik tijdschrijflijsten

– 18-05-2017

PRET groep/ regels

- P: pauzeren

- R: rustige omgeving

- E: één ding tegelijk

- T: tempo aanpassen

- Doel: inzicht geven in mogelijke strategieën die

van toepassing kunnen zijn bij moeheid en

cognitieve klachten.

- Groepsdynamiek

- 5 bijeenkomsten– 18-05-207

Niet Rennen Maar Plannen

• Doel: psycho-educatie geven

en beter om leren gaan met

de cognitieve gevolgen van

het letsel.

• 4 trainingsmodules mogelijk

• Vermoeidheid na hersenletsel

• Omgaan met tijdsdruk, vertraagde info

verwerking

• Werken aan geheugenproblemen

• Grip op planning, vaardigheden voor het

plannen en uitvoeren van activiteiten

– 18-05-2017

Energiemanagement groep

• Groep

• 5 weken

• Doel: doelmatig omgaan met beperkte energie

door ander gedrag (veranderen

activiteitenpatroon, activiteiten plannen,

ontspannen)

Herkennen en toepassen van herstellers

Herkenning van belasting bij jezelf en de

mate waarin activiteiten belastend zijn

Groepsdynamiek

• Zowel in subacute en chronische fase van

toepassing

– 18-05-2017

Energiemanagement groep

( deelonderwerpen)

• Uitleg wat is vermoeidheid

• Vermoeidheid in het dagelijks leven

• Afstemmen belasting-belastbaarheid

• Energiebronnen

• Ik en mijn omgeving

– 18-05-2017

• NAH komt veel voor, verschillende oorzaken

• Sensomotorisch probleem in 80% vd gevallen.

• Motorische problemen herstellen meest eerste 3

maanden, na 6 maanden vaak geen herstel

meer.

• Moeheid komt veel voor na CVA, gemiddeld 50%

• Moeheid na CVA is multifactorieel

• Onzichtbare gevolgen na CVA

• Multidisciplinaire aanpak met verschillende

interventies

– 18-05-2017

Vragen?

–

Prognose ADL zelfstandig 6 maanden post stroke:

–

Rompbalans

Incontinentie urine

Ernst hemiparese

Ernst cognitieve

stoornissen

Depressie

Bewustzijnsverlies bij start

CVA

Barthel index + leeftijd

– Inleiding

Medisch specialistische revalidatie: wat houd dit in?

– [ CVA en moeheid] – 08/12/2016

– Inleiding

NAH; niet aangeboren hersenletsel: cijfers in de regio

en binnen Revant.

– 18-05-2017

–

Artikelen

Buma F, Kwakkel G, Ramsey N.

Understanding upper limb recovery after stroke.

Restor Neurol Neurosci. 2013 Aug 20.

Kwakkel G, Kollen B, Lindeman E.

Understanding the pattern of functional recovery after

stroke: facts and theories.

Restor Neurol Neurosci. 2004;22(3-5):281-99. Review.– [ CVA en moeheid] – 08/12/2016