LUCASCentrum voor zorgonderzoeken consultancy

De nieuwe generatie van kwetsbare ouderen

Cera Anders Ouder Worden

29 september 2011

Maatschappelijke evoluties Veranderingen in zorg Participatie Diversiteit Onderhandelde zorg Zorg voor kwetsbare ouderen Empowerment De visie op herstel Waardigheid

INHOUD

Volgens cijfers van het Planbureau is in 2010 ongeveer 17,2% van de Belgische bevolking 65 jaar en ouder.

In 2020 zal dat 19,2% zijn en in 2050 25,7%. De cijfers voor Vlaanderen zijn nog iets sterker. Volgens de

Studiedienst van de Vlaamse Regering (VRIND 2010) evolueert het aantal 65-plussers van 18% vandaag - over 24% tegen 2030 - naar 27 à 28% tegen 2060.

Het aandeel 80-plussers zal naar verwachting verdubbelen: van 5% vandaag naar 11% tegen 2060.

Vlaanderen blijft aldus de sterkst vergrijsde regio van het land.

Binnen Europa plaatst de regio zich in dit opzicht in de middenmoot.

Vergrijzing

– Younique: meer differentiatie in zorgconsumenten– Power to the Patient: meer doe-het-zelf-zorg– Zorg tot in de hemel: hogere verwachtingen van zorgkwaliteit en –ervaring– Bang voor de zorg: angstiger door onveiligheid en complexiteit– Gezond Grijs : vitaler langer leven– Iedereen is patiënt: vaker chronisch ziek– Gezond is een keuze: meer aandacht voor levensstijl– Voorkomen: hogere prioriteit aan preventie– Zorgen zonder grenzen: globalisering van gezondheid– Googleritis: digitalisering van de consument–zorginteractie– One-to-One: gerichter behandelen met medische technologie– Caring is Sharing: meer transparantie in kennis en kunde– Groener: naar duurzame zorg– Saving lives, saving costs: verzakelijking, marktwerking & ondernemerschap– Wie zorgt voor mij ...? Meer vraag en minder aanbod op de arbeidsmarkt– Omschakelen: herinrichting van de zorgketen– De rekening graag: meer vraag, meer kosten ...

Idenburg en Van schalk 2010

Diagnose 2025

Zorgaanbieders zullen zich in de toekomst steeds meer moeten richten op verschillende behoeften van zeer gediversifieerde consumenten

De patiënt is consument/klant, stelt vragen en eisen Zijn behoeften EN WENSEN komen in de toekomst

meer centraal te staan Finding common ground Er wordt meer zorg op ieders maat geboden Tegelijkertijd zijn er ook grenzen:

– klant kan te “grote mond” krijgen en – professionals durven hun “expertenrol” niet meer opnemen

Gevolgen van toenemende diversiteit

Van verzorgingsstaat: mensen beschermen en afremmen om deel te nemen aan samenleving, ziekterol

Naar participatiemaatschappij met volwaardig burgerschap voor iedereen

Maatschappelijke evolutie

betrokkenheid bij beslissingen en actieve deelname aan een waaier van activiteiten zoals planning,

evaluatie, zorg, onderzoek, training en opleiding, aanwerving enz.

met inbreng van ervaringsdeskundigheid in samenwerking met en op grond van gelijkwaardigheid met

professionals

(Tambuyzer, 2009)

Participatie

Participatieladder

Tambuyzer & Van Audenhove, 2009

De zorgrelatie is het belangrijkste aspect van zorg: tijd, persoonlijke aandacht.

Inter-persoonlijke sensitiviteit als belangrijke competentie

Goede continuïteit zodat hulp geboden wordt door vertrouwde gezichten

Positieve waardering voor zorgverstrekkers Participatie en empowerment geen doel op

zich, wel middel om patiënt centraal te stellen Volledig de overgang maken van ‘zorg’ naar

‘wonen’ en ‘kwaliteit van leven’

Herwaardering van de zorgrelatie

Grotere diversiteit Globaal 3 types– Minder zelfredzame zorggebruikers (49%):

Moeite met verantwoordelijkheid en keuzes– Pragmatische zorggebruikers (41%):

Vertrouwen in nieuwe technologie, zelfredzaam, hoge prestatiemotivatie, willen participatie

– Maatschappijkritische zorggebruikers (10%): Kritisch en mondig, tegenstander van individualisering

http://www.dailymotion.com/video/x80gqr_ps_news

(Motivaction VWS Amsterdam 2005, in Idenburg en van Schalk)

Zorggebruikers en hun wensen

Focus op cliëntenperspectief als dominante perspectief in de organisatie

Zo niet zal de totale persoon en zijn omgeving nooit centraal staan in de zorg

Focus op normalisatie: mensen willen zo normaal mogelijk levenFocus op zelfmanagement en eigen keuzeFocus op de impact van chronische ziekten

- op kwaliteit van leven van de persoon - op de sociale omgeving: familie, vrienden, gemeenschap

Onderhandelde zorg:“Wat doet die ziekte met u? Met uw familie?”Hoe kunnen wij u hierin helpen?

Organisatorische randvoorwaarden

Luisterende en betrokken stafleden die vertrekken van hun eigen levenservaring

Een waaier aan ondersteuningsmogelijkheden Goede informatie die zelfmanagement ondersteunt en

herstel bevordert Optimistische attitude van hulpverleners, mogelijkheid om

positieve risico’s te nemen Gebruikers worden betrokken bij de hulpverlening en bij de

planning: een model van coproductie Mensen worden niet klein en hulpbehoevend gehouden,

maar wel uitgerust om wat ze nog kunnen zelf te doen De voorziening sluit aan bij lokale dienstverlening – maakt

sociale inclusie mogelijk.

Wat is een empowerende voorziening?

De opkomst van het overlegmodel – shared decision making SDM

Wat weten we over vraag van de gebruiker naar informatie, participatie bij belangrijke beslissingen ?

Ervaringen in Vlaanderen met personen 65-plussers

Onderhandelde zorg

Het paternalistische model

“Wij weten wat best is voor u”

Het consumentenmodel

“U vraagt wij draaien”

Het vertegenwoordigersmodel

“U krijgt wat wij denken dat u wil”

Het overlegmodel: shared decision making SDM

“ We zijn partners in de zoektocht naar de beste keuze voor u”

De opkomst van het overlegmodel

Ethische redenen– Belangrijke waarden in de zorg: zorg op maat, cliëntgericht,

menslievende zorg

Juridische redenen– Recht op informatie en informed consent

Economische overwegingen– Kostenefficiëntie: betere tevredenheid en herstel

Ethische, juridische en economische redenen

Woonzorg versus ziekenhuis Persoonlijke processen van mensen die proberen een

goed leven uit te bouwen Met grote mate van zelfregie waarin hun ziekte niet langer de boventoon voert Impliceert normalisatie en participatie in de samenleving

van mensen met chronische ziekten Kwaliteit van leven komt centraal te staan in woonzorg En ook visie op herstel ipv ziektemodel

Naar een visie op “herstel”

Vereenzaming in zorgvoorzieningen als gevolg van doelmatigheid en drang naar efficiëntie (A. Van Heijst)

Voordelen van goede zorgrelatie, vertrouwdheid met zorgverstrekkers:Intrinsieke kwaliteit: ik ben geen nummerFinding common ground Bij fouten of klachtenOok onderhandeling over onverantwoorde hulpvragen

Menslievende zorg

Mensen in hun waardigheid laten Behoud van identiteit ondersteunen Zorg zoveel mogelijk afstemmen op wat de persoon

ZOU wensen indien hij zich kon uitdrukken Tijd maken om samen met familie en andere

hulpverleners te zoeken naar beste keuze Personeel hierin opleiden en hiertoe selecteren Anno 2010 vele goede praktijken maar tegelijk nog een

lange weg te gaan ….

Zorg voor ouderen zonder stem

“Haar levenslange afkeer van ziekenhuizen en bejaarden (‘al die oude mensen’) is merkwaardig getemperd – of afgestompt? Misschien is ze vooral opgelucht dat ze niet meer vastgebonden wordt.”

Tom Lanoye, Sprakeloos, 2010 p.190

Betutteling

“Ze laat zich zonder respons de betutteling welgevallen van sommige verpleegsters. (Hoe voelen we ons vandaagskes? Gaan we ons soepke opeten of hebben we alleen goesting in ons speculaaske?)”

Tom Lanoye, Sprakeloos, 2010 p.191

Betutteling

Dignity in care network UK http://www.scie.org.uk/publications/guides/guide15/index.asp

Hanteer een nultolerantie tov alle vormen van misbruik. Ondersteun de mensen met hetzelfde respect dat je zou wensen voor

jezelf of voor een familielid. Behandel iedere persoon als een individu door gepersoneliseerde

hulp aan te reiken. Bevorder dat mensen een maximum aan onafhankelijkheid, eigen

keuze en controle kunnen bewaren. Luister en help de mensen om hun noden en voorkeuren uit te

drukken. Respecteer het recht op privacy. Verzeker dat mensen een klacht kunnen formuleren zonder vrees

voor vergelding Omgaan met familie en informele zorgverstrekkers als zorgpartners Bevorder het zelfvertrouwen en het positieve zelfwaardegevoel. Help vereenzaming en isolatie tegen te gaan.

Waardigheid in zorg

De vaardigheid om signalen op te vangen en ze accuraat te interpreteren Vooral signalen die uitdrukking zijn van iemands emotionele, cognitieve en fysieke

toestand. “U ziet er toch zo verdrietig/vrolijk uit vandaag…”

Luisteren met de ogen, opmerkzaam zijn, empathie “Listen with your eyes !”

Persoonlijke aandacht geven, praten met iemand die het niet begrijpt, een stemming creëren waarin de persoon zich positief aangesproken voelt

“Hable con ella”

Focus op herstelLeven met de nadelige gevolgen van de ziekte, maar laat de ziekte niet domineren.“Focus on capacity not on disability”

De persoon in zijn waardigheid latenVooral bij manifest falen en beschamende situaties: altijd zelf de fout op zich nemen of

doen alsof het allemaal niet zo erg is.. Humor hanteren…

Interpersoonlijke sensitiviteit

“Men dient te beseffen

dat niets moeilijker is om uit te voeren,

noch meer twijfelachtig qua succes,

noch gevaarlijker om te hanteren,dan een nieuwe orde der dingen te initiëren”

Niccolo Machiavelli (1469 - 1527)

Buijssen, H. (2007). De beleving van dementie. Een eenvoudige gids voor naasten van dementerenden. Utrecht: SpectrumBryden, Ch., (2005). Dancing with dementia. My story of living positively with dementia. London: Jessica Kingsley.Hall, J.A., Roter, D.L., Blanch, D.C& Frankel. R.M. (2009). Nonverbal sensitivity in medical students: Implications for clinical interactions. J.Gen.Intern.Med., 24, 1217-22. Declercq A., Van Audenhove Ch., Mello J., Demaerschalk M.. (2007), Stapstenen naar kleinschalig genormaliseerd wonen. Eindrapport. LUCAS- K.U.Leuven. Lanoye, T. (2010). Sprakeloos. Idenburg Ph.& M. van Schalk, (2010). Diagnose 2025. Spruytte, N. et al (2009). Kleinschalig genormaliseerd wonen voor mensen met dementie. Het antwoord op 101 vragen. Leuven: GarantSpruytte N., De Coster I., Vermeulen K., Declercq A., & Van Audenhove Ch. (2009), Onderhandelde zorg. Ondersteunende methodieken voor participatie van bewoners en familie in de residentiële ouderenzorg. Eindrapport, Leuven, Lucas Timmermann, M. (2010). Relationele afstemming. Presentieverrijkte verpleeghuiszorg voor mensen met dementie. Den Haag: Lemma.Van Heijst, A. (2005) Menslievende zorg. Kampen: Lemma

Bronnen