Nachten van het Onderwijs Leuven, Hogeschool UCLL, 29 april 2016

-2-

InhoudInhoud.......................................................................................................................................2De5NachtenvanhetOnderwijsinhetgeheelvandecampagneVanLeRensbelang.............3Deresultatenvande50dagen.................................................................................................5RuthWouters:‘ET,verleden,hedenentoekomst’...................................................................8AanmoedigingendoorSeppe,lidvan‘de10’............................................................................9Deeersteronde.......................................................................................................................11Detweederonde.....................................................................................................................24Eengevatteafsluiter...............................................................................................................32

-3-

De5NachtenvanhetOnderwijsinhetgeheelvandecampagneVanLeRensbelangSitueringvandeNachtenOnderwijsiseenzaakvaniedereen.DaaromgeeftdeVlaamseoverheidditvoorjaarzoveelmogelijkmensenenorganisatiesdekansombijtedragenaanhetdebatoverdeherzieningvandeeindtermen.Hetdebatisopgebouwduitverschillendebouwstenen:de50dagenvanhetOnderwijs,5provincialeNachten,eenOnderwijsfestivaleneenreeksworkshopsinhetVlaamsParlement.De50dagenvanhetOnderwijsTussen1februarien23maartorganiseerdenLevuurenpartnersopdewebsitewww.onson-derwijs.beeeneerstegedeeltevanhetbredemaatschappelijkedebat.Hetdebatwerdzowelonlinealsfysiek,overalinVlaanderengevoerd.Iedereenkonhieraandeelnemen,naregistra-tieophetplatform.OokopTwitterenopFacebookposttenduizendengeïnteresseerdenhunmeningoverde#eindtermen.Anderenorganiseerdenzelfeendebatmethunachterban,col-lega’s,vrienden,reageerdenopideeënvananderedeelnemers,deeldenhunfavorietevoor-stellen... Dit gedeelte is afgeslotenmaar de resultaten blijven toegankelijk via dewebsitehttp://onderwijs.vlaanderen.be/nl/ons-onderwijs.Levuurbrachtzeooksamenineentussen-tijdseanalyse.Dezevormdedebasisvoorde5NachtenvanhetOnderwijsdieplaatsvondenindeloopvanapril,eentjeinelkeprovincie.De5NachtenvanhetOnderwijsElkeNachtofavondstarttemetdepresentatievanderesultatenuitde50dagenvanhetonderwijs.Daarnavolgdebijwijzevaninleidingopde‘Nacht’telkenseenreflectiedooreenexternesprekeruitdeaca-demische wereld. Ook na-men hier op elk van deNachtenéénoftweevandeleden van ‘De 10’ hetwoord. Zij zijn eengroepjescholieren, de Ambassa-deursvandecampagne‘VanLeRensbelang’binnendescholen,dievannabijhetmaatschap-pelijkedebatoverdeeindtermenvolgenenmeesturen,daarinbegeleiddoordeVlaamseScholierenkoepel.Divers samengestelde groepen van deelnemers (ouders/burgers, scholieren, leerkrachten,maatschappelijkestakeholders,...1)kregenopdeNachtendevoorlopigeresultatenvoorge-legdomverderuittediepen.

1InLeuventeldenwe80deelnemers.Tweederdendaarvan(gemiddeldeoverdevijfnachten)warenactiefinhetonderwijs.Ruimeenkwartwarenleerkrachten.Gemiddelddehelftmeervrouwendanmannen.Doordeaanwezigheidvandegroepscholierenwashetpubliekhiergemiddeldjongerdantijdensdeoverigeavonden.

•Maandag18april,Torhout,ProvincieWest-Vlaanderen,CampusVives.•Dinsdag19april,Gent,Arteveldehogeschool,CampusKantienberg•Maandag25april,Hasselt,HogeschoolPXL,CampusVildersstraat•Dinsdag26april,Antwerpen,CampusGroenplaats,KareldeGrote-Hogeschool•Vrijdag29april,Leuven,UCLL,CampusHertogstraat(Heverlee)

-4-

Ineeneersterondelagopelketafeleenvandeclusters(zieverder)terbespreking,metdebedoelingomderesultatenscherpertekrijgen.Decentralevragendaarbijwaren:Watisbin-nenelkvandeclustersdeéchtefundamentelebagagedieiedereenmoetmeekrijgen?Watmisschienniet?Welkekwestiesmoetenverderbesprokenenbediscussieerdworden?Debedoelingvandetweederondewasommeerreliëfaantebrengen.Watisprioritairinhetgeheelvandezeclusters,enwatmisschientochietsminder?Envooralwaaromofwaaromniet?HetOnderwijsfestivalOpvrijdag13mei2016werdhetmaatschappelijkedebatgevoerdinhethartvanonzedemo-cratie,hetVlaamsParlement.Allebetrokkenstakeholders,ouders,onderwijsmensen,scho-lierenenparlementariërsgingenermetelkaaringesprektijdenseeninteractiefOnderwijs-festival met allerhande werkvor-meneneenuitgebreidenheeldi-versprogramma.Workshops in het Vlaams Parle-mentTotslotvindenindeschootvandeCommissie Onderwijs van hetVlaams Parlement nog een reeksworkshopsplaatsovereenaantalcentraleresultatenvanditdebat.NadezomervakantiedenkenPar-lementsleden samen met sta-keholders en experts na over deconsequenties van het maat-schappelijkedebat.Diegesprekkenvormendeaanloopvoorhetverdereparlementaireenpolitiekewerkronddeeindtermeninhetnajaarvan2016.HettrajectvandeVlaamseScholierenkoepelEenspecialeplaatsinditprocesisweggelegdvoordescholieren.DeVlaamseScholierenkoe-pel(VSK)verzameldeop26februariinhetVlaamsParlement50leerlingenduo'svan50ver-schillendeVlaamsescholenvoorde ‘Dagvande100’.Zobereiddenzezichvoorom indedaaropvolgendewekeninhunscholen,metzoveelmogelijkleerlingen,ingesprektegaanoverhunverwachtingenoverdeinhoudvanhetbasis-ensecundaironderwijsvandetoekomst.Daarnaastwerdeengroepjegevormdvan10jongerendiealshetwarehetgezichtvormenvandecampagnevandeVSK.NadepaasvakantienodigdedeVSKdepoliticiookuitopeen'realitycheck':eendagjeterugnaarschoolomopnieuwaandenlijveteondervindenhoehetervandaagindeVlaamsescholenaantoegaat.

-5-

Deresultatenvande50dagenDetalrijkebijdragendiedeonverhooptvele geïnteresseerden via allerhandewegenaanhetdebathebbengeleverd,werdenallemaalgeanalyseerd.Elk van de ingediende voorstellenkreegopbasisdaarvaneenofmeerco-des.Decodeswerdennaderhandthe-matischbijelkaargebrachtin13clus-ters waarmee de deelnemers aan deNachtenaandeslaggingen.Dedertienclustersdievoorliggenzijn:1-ZelfkennisenpersoonlijkeontwikkelingKinderenenjongerenmoetenzichontwikkelentotevenwichtige,veerkrachtige,gezondeenzelfbewustemensendiezichzelfkennenenzogoedekeuzeskunnenmaken.Zezullenzichnietlatentegenhoudendooreentegenvallermaarvolzelfvertrouwenhunpadblijvengaan.•Zelfkennis,•psychischeweerbaarheid,•assertiviteit,•zelfstandigheid,•verantwoordelijk-heidszin,•motivatie,•sport,•doorzettingsvermogen,•verslavingspreventie,•omgaanmetstress,•bewustzijnidentiteit.2–Sociale(intermenselijke)competentiesHetontwikkelenvansocialevaardighedenenhetlerenkennenvanenkunnenomgaanmetdiversiteit(indebreedstmogelijkedefinitie).Ookrespectvolomgaanmetanderemensenenanderemeningen.•Diversiteit,•socialevaardigheden,•communicatievevaardigheden,•omgaanmetanderemeningen,•respectmedemens,•emotioneleintelligentie,•empathie,•omgangsvormen,•seksueleopvoeding,•voorbereidingopouderschap,•omgaanmetdedood.3-ZelfredzaamheidenpraktischecompetentiesKinderenen jongerenmoetenvoorbereidwordenomopeigenbenentestaanenmoetendaarvooreenenanderwetenenkunnen.Zelfredzaamheidomvateenwaaiereenpraktische,financiëleenjuridischekennismaarookandereaspectenvanlevensvaardighedenzoalslerengezondteleven,EHBO,veiligheidenverkeer,...•Financiëlegeletterdheid,•gezondheid,•levensvaardigheden,•EHBO,•zelfredzaamheid,•verkeersdeelname,•juridischegeletterdheid,•voeding,•praktischevaardigheden,•dac-tylo,•NAVO-alfabet,•basisbeginselenvanhetopvoedenvankinderen.

De50dageninenkelecijfers

•19.000actievebezoekers•2.270geregistreerdebezoekersen169organisaties•884uniekebijdragen,meerdan800reactiesen4710likes•945twitteraarsenmeerdan2500tweets•meerdan70persartikelsenTV-enradioreportages•meerdan150debattentelande(10-250deelnemers)

Wie?•Meerdan6/10vrouwen•1/3heeftschoolgaandekinderen•Bijna4/10professioneelactiefinonderwijs,25%leerkrachten,15%leerlingenSO

•Tussen16en76jaar

-6-

4–KennisengebruikvantalenKennisengebruikvanmodernetalenendanvoornamelijkNederlands,FransenEngels.Tweeaspectenstaanhier(gedeeltelijk)tegenoverelkaar:enerzijdshetbelangvancommunicatieenhetvlotkunnengebruiken(vooralmondeling)vantalen,anderzijdshetbelangvaninzichten'taaltheorie'.•Nederlands,•Frans,•taalpraktijk,•Engels,•modernetalen,•Esperanto,•taaltheorie,•Duits,•dodetalen,•spelling,•gebarentaal.5–Kritischenprobleemoplos-senddenkenKritisch, out-of-the-box enprobleemoplossend denkenbetekenen dat jongeren nietalleszomaaraannemen,maarmet een kritische bril kunnenen durven kijken en daarbijhuncreativiteitinzettenomin-novatief en oplossingsgerichtmet de uitdagingen van van-daagenmorgenomtegaan.• Kritisch denken, • out-of-the-box denken, • probleem-oplossenddenken,• lerenar-gumenterenendebatteren, •toekomstvisie.6–KennisvanenomgaanmetpolitiekeenmaatschappelijkevraagstukkenBurgerzin/burgerschapwordtverstaanalswetenhoezichtegedragenals 'goede',geënga-geerdeburgersdieelkaarookhelpen,naasthethebbenvaninzichtindemaatschappelijke,economische,politiekeenmondialecontextwaarinweleven.•Maatschappelijkevorming,•burgerzin/burgerschap,•wereldkennis/mondiaalbewustzijn,•politiekevorming,•historischinzicht,•mensenrechten,•economie,•rechtenenplichten.7–LeercompetentiesKinderenenjongerenmoetenoverdeattitudes,vaardighedenenkennisbeschikkenom(zelf-standig) tekunnenenwillenbijleren.Zehebbenbreed leren leren (metaandachtvoordevolledigeontwikkeling).Zewerdengeprikkeldomeennieuwsgierigehoudingteverwervenenleggeneenuitgesprokenzin(goesting)aandedagomlevenslangteleren.•Lerenleren,•levenslangleren,•nieuwsgierigheid,•levensbreedleren.

-7-

8–KennisvanenomgaanmetlevensbeschouwelijkeenethischevraagstukkenHetlerenkennenenlerenomgaanmetlevensbeschouwelijkeenethischevraagstukkenhoudtnietalleen indat jongerenopschoolverschillendewereldreligiesen levensbeschouwingenlerenkennen,maarookdatzelerenfilosoferenenethischdenken.Ooklerenkennenvanenlerenomgaanmetnormenenwaarden,wettenen regelsen rechtenenplichtenenmeerspecifiekdemensenrechtenzijnvanleRensbelang.•Filosofie,•godsdienst(en)/levensbeschouwingen,•ethischdenken,•normenenwaarden.9–KennisvanenomgaanmetICTen(nieuwe)mediaJongerenzijnICT-vaardigenmediawijs.ZekunnenwerkenmetICTenhebbeneventueelzelfseenbasiskennisvanprogrammeren.Daarnaastkunnenzekritisch(mediawijs)omgaanmetallerhandenieuweenmindernieuwemedia.Gezienhetbelangvanbeeldeninonzemaat-schappijishetrelevantomooktelerencommunicerenmetbeeldenenombeeldentekunneninterpreteren.•Mediawijsheid,•ICT,•programmeren,•beeldgeletterdheid.10–KennisvanenomgaanmetduurzaamheidsvraagstukkenJongerenbeschikkenoverkennisvandefysiekewereldenwetenhoeerzorgzaammeeomtegaan.Zezienhetbelanginvanduurzaamheid,opgrondvanhunkennisvanonzeplaneet/deaardealsnatuurlijk'systeem'.Enzehebbenookvoelingmetdenatuur.•Duurzaamheid,•aardrijkskunde,•natuureducatie,•bewustconsumeren.11–ProfessionelecompetentiesJongerenmoetennietalleendevaardighedenverwervendievereistzijnvoordeuitoefeningvaneenspecifiekvakofberoep.Zemoetenookmeerinhetalgemeenvoorbereidzijnophunlaterejobeneenaantalprofessioneleofarbeidsgerichtecompetentiesontwikkelen,zoalssa-menwerken,flexibiliteit,ambitie,...• Arbeidsmarkt, • samenwerken, • ondernemerschap, • projectmatig werken, • ambitie,•flexibiliteit,•leidinggeven,•vergadertechnieken.12-WetenschappelijkeenonderzoekscompetentiesOntwikkelenvan(wetenschappelijke) inzichtenenverbandenkunnenzienen leggen.Doorkennistecombinerentoteennieuwe,'hogere'vormvankenniskomen.Kinderenenjongerenmoetenhiertoeookdejuisteonderzoekscompetentiesenmethodiekenaanleren.Belangrijkhierbijzijnwiskundeenstatistiekenhetintegraalbenaderenvanwetenschappen,technolo-gie,engineeringenwiskunde(STEM).

-8-

• Onderzoekscompetenties, • holistisch denken/verbanden leggen, • logisch redeneren,•STEM,•wiskunde,•statistischegeletterdheid.13–KennisvanenomgaanmetkunstJongerenmoetenkunstencultuurlerenkennenenervankunnengenieten.•Kunst-encultuurbeschouwing,•Muziek.

RuthWouters:‘Eindtermen,verleden,hedenentoekomst’RuthWouters isalsOnderwijskundigeverbondenaandeBachelorSecundairOnderwijsvanHogeschoolUCLLenaandeeenheidOnderwijseffectiviteiten-evaluatievandeFaculteitPsy-chologischeenPedagogischeWetenschappen(KULeuven).RuthWoutershangthaarreflectieopaandrietijdsmomenten:verleden,hedenentoekomst.Zebegintmeteenanekdoteuithetverleden.JosephSchwabconfronteerde jarengeledeneenvolleaulavanonderwijsonderzoekersencurriculumexpertsmetdetochwelconfronte-rende stelling dat alleswat tot dan toe rond curriculumwas gepresteerd als achterhaaldmoestwordenbeschouwdendoorietsnieuwsmoestwordenvervangen.Elkeleerlingisim-merszoveelcomplexerdanwatwemetgelijkwelkedoelstellingenkunnenvatten.Watmoester,volgensSchwab,indeplaatskomen?Delibererenmeteen‘panel’,waarinnaastdeleraren,ookleerlingen,vakdeskundigenenvertegenwoordigersuitderuimesamenlevingzetelen.Ei-genlijkwatdedeelnemersaandezeNachtvanhetonderwijsookdoen,merktRuthWoutersop.Opnaarhethedendanmaar,vervolgtWouters,ennaardevraagwaarindelegitimiteitschuiltvanwathiervanavondgebeurt.Doetdezezaalstrakshaarzegvanwegedemachtvanhet

getal?Schuiftzijdieclus-ters naar voren die hetmeestegewichtkregen?Duidelijkniet.Inheton-line debat hebben zich31 esperantisten ge-mengd, tegenoverslechts 15 deelnemersdie pleitten voor Duits.Tienvondendactylobe-langrijk, misschien zelfsuit belanghebbende on-dernemingen, en even-veel mensen vondenvoorbereidingopouder-schapeenterechteeind-term. Ook dat zijn er

-9-

meerdandiegenendiewiskundenaarvoorhaalden.Zalwiskundedaaromaanbelangmoeteninboeten?Zeerzekerniet.Komtdelegitimiteithierdanmisschienvoortuitderepresentativiteit?Weerspiegelthetpu-bliekvandeze‘Nachten’qualeeftijd,gender,beroepsbezigheid,enz.desamenleving?Ookalniet.Datrondalletafelsalleenmaarexpertsaanhetwoordzullenkomen,laatstaandeexpertsopaldieverschillendeterreinendiehierviadeclustersterbesprekingliggen,isalevenminhetgeval.Entochzijn‘Nachten’alsdezevolgensRuthWouterslegitiem.Ditheeftallestemakenmethetengagementvandeaanwezigen,metdetijddiezij indediscussiesteken,opeenvrijevrijdagavondnogwel.Enmetdeargumentendiezenaarvoorzullenschuivenvoorwatervolgenshen(aldanniet)échttoedoet.Eentweedeaspectvandelegitimiteitvandezeoefe-ningheefttemakenmetdetransparantiedieopdrachtgeverenuitvoerderhanterenmetbe-trekkingtotmethode,analyseenrapportering.VandaagisindevriendenkringvanRuthWoutersnogeenbabygeboren.Endatbrengthaarbijdetoekomst.WatzaldekleineAminin2034allemaalmoetenkennenenkunnen?DatisvrijvertaalddevraagdievanavondenopdeviereerdereNachtenvanhetOnderwijsvoorlag.Dertienclustersisveel.Vandaardevraagomookwatprioriteitenaantebrengen.RuthWou-terssteltvooromdatmetgoedeargumententedoen.Eenkwestievanlegitimiteit!

AanmoedigingendoorSeppe,lidvan‘de10’SeppeDePauwvan‘De10’heeft,samenmetzijncollega-ambassadeursvanOnsonderwijs.beendeVlaamseScholierenkoepel, langsallerhandewegenalzoveelmedeleerlingenaanhetwoordgelatendathijdetelkwijtis.Opzijneigenschoolishijookmet180leerlingeninge-sprekgegaanenoverdeconclusiesdaarvanwildehijweleenenanderkwijt.Leerlingenwillenomtebeginnennietmeerinhokjesgestoptworden,weetSeppe.Zewillenvoorbijdeeigengodsdienstkijkennaarderuimewereld.Zewillengeenwereldbeschouwingmeergedicteerdwordendiehenzegthoezemoetenleven.Zewillendemocratischeburgersworden.Vandaardeduidelijkenoodzaakvooriedereenomeenminimalekennistehebbenvan‘hetsysteem’.Taalvindenleerlingenwélbelangrijk,heeftSeppeervaren,integenstellingtotwatmenweleensdenkt.Welstellenzevooromdefocusteverleggen:geentaalomdetaalmaartaalalsdesleuteltotcommunicatieencommunicatiealsdesleuteltotcultuur.Watleerlingengraagwillen leren, is vergaderingen leiden,presentatiesgevenenanderevormenvan toegepasttaalgebruik...Enookvreemdetalen,wantleerlingenstuderentegenwoordignietpersever-derineigenland.

-10-

AfsluitendwilSeppenogkwijtdatleerlingenzekergeenlegevatenzijn,maarintegendeelveelideeënhebbenendatzedatopdezelaatsteNachtvanhetOnderwijszullenlatenzien.Daarmeeverweeshijnaarhet feitdattussendedeelnemersookeendelegatiezatvan25jongerenvanhetproject‘SchoolvandeToekomst’(KoningBoudewijnstichting)dievoorhetweekeindebijeenwaren,toevalliginLeuven.Deprocesbegeleidersbedanktenhenbijvoorbaatvoorhunbijdrageendrongenernogeensexplicietopaanomhenaandegesprekstafelsderuimtetegevendiehunalsbelangrijkstebetrokkenenvanhetonderwijstoekomt.WaarnaSeppeDePauwtotslotooknogVSK-voorzitsterLoraHasenbroekxverwelkomdealsdeelneemsteraandelaatsteNachtvanhetOnderwijs.

-11-

DeeersterondeInLeuvengingenpertafeleentientalmenseningesprekrondeenbepaaldecluster.Voorelkvandedertienclusterslagendrievragenvoor.Deeerstetweevragenpeildennaarwatkin-derenenjongerenvolgensdedeelnemersconcreetmoetenlerenoverdecluster.Devragen‘Watwel?’en‘Watzekerniet?’warenvoorelkvandeclustersdezelfde.Dederdevraaggingtelkensdieperinopeenbepaaldaspectvandespecifiekecluster.Watvolgt isde letterlijkeweergavevanwataandeverschillendetafelsopdetemplates isgenoteerd1.Zelfkennisenpersoonlijkeontwikkeling…inrelatiemetdeandere!!Watzoudenvolgensjulliekinderenenjongerenzekerwelmoetenlerenalshethierovergaat?-Creativiteit:beeldend,lay-out,dingenopeennieuwemanierlerencombinerenenuiten.-Creativiteitincommunicatie.-Communicerenvanuitjeeigengevoelensenbehoeften,metrespectvooranderen.-Contactmakenmeteigenbehoeftenengevoelens.-Lerenomgaanmetanderen,daarvoormoetjeooklerenomgaanmetjezelf.-Grenzenaangeven,bijvoorbeeld‘laatmijnuefkesgerust’.-Lerenomgaanmetverschillen,elkaarssterkteszien,aanpassenaanverschillendepersonen.-Basispsychologie:gedragstypesenpsychologischemodellen,nietalleendekennis,maarhetookaandenlijveondervinden.

-Omgaanmetstress,falen,foutenmaken(kansenblijvengeven).-Yoga,meditatie,mindfulness,weerbaarheid(rotsenwater).-Lerenkiezenenjebewustzijnvanjeeigentalentenenpassies.-Echtactiefluisterenenspreken.-Omgaanmetconflictenindeklas.-Wiebenik?-Growthmindset.-Verantwoordelijkheid.-Diversestandpunten.Watzoudenvolgensjulliekinderenenjongerenzekernietmoetenlerenalshethierovergaat?-Nietbraafenvolgzaamzijnindeklas.-Nietteveelsturing,pampering,betutteling.Dankanhetleerprocesnaarzelfstandigheidnietslagen.

-Talentennietkoppelenaanvakken.-Nietalleentheorie.-Geentaboes.‘Menssanaincorporesano:ookopschool?Waaromwelofniet.’-Heelbelangrijk.-LOuitbreidennaarbewegingennietalleensport.Denadrukmagnietliggenopprestatiesenpunten.

-Bewegingalswerkvorm.

-12-

2.Sociale(intermenselijke)competentiesWatzoudenvolgensjulliekinderenenjongerenzekerwelmoetenlerenalshethierovergaat?-Doorweten,ervaren,voelen(=hoe)kanjeditleren(=wat).-Zeermoeilijkmeetbaar.-(Empathisch)lerenluisterennaaranderen.Echtluisteren.-Referentiekader?Mensenrechten,kinderrechtenverdrag,IVRPH(rechtenvanpersonenmeteenhandicap)…Kennen,kunnentoepassen,inzetten.

-Respectalswoord(respectvoormens,dier,natuur…betekeniskunnengeven)enalscom-petentie:zichkunnenuiten,wetendatrespectverschillendeinvullingenkanhebben.

-Diversiteitindebredezin:(arbeids)handicap,taal,multiculturaliteit,superdiversiteit…(nietteclichématiginvullen).

-Kruispuntdenken(jongereninteresseren).-CIMIC(Centrumvoorintercultureelmanagementeninternationalecommunicatie):cultureleflexibiliteit,culturelereflexiviteit,zelfkennis,conflicthantering,veerkracht,ontvankelijkheid,multiperspectivisme.

-Kunnencomplimenteren.-Deanderenlerenkennen.-Beleefdheidsvormen.-Pratenenluisteren.-Metelkaarincontactkomen.-Systeemdenken:oorzaak–gevolg.-Creatiefdenken.-Interessetonen.-Socialemedia.-Ik-boodschappen.-Conflicthantering.-Moetditeenvakzijn?Ofmoethetonderwijsveelprojectmatigerwer-ken?

-Noodzaakvaneensocialemix,ookop school. Openheid in inschrij-vingsbeleidvaneenschool…

Watzoudenvolgensjulliekinderenenjongerenzekernietmoetenlerenalshethierovergaat?-Nietpuurillustreren.Hetgaatnietomlouteropsomming.Welkespecifiekeopdrachtheeftdeschoolhierinrelatietotandereactorenzoalsoudersenfamilie,jeugdbeweging,sportclubs,…?-Specifiekeworkshops.-Projectenmetleeftijdsgenoten.Trajectinplaatsvansituatievanhetmoment.Systematiekinopbouw.

-13-

3.ZelfredzaamheidenpraktischecompetentiesWatzoudenvolgensjulliekinderenenjongerenzekerwelmoetenlerenalshethierovergaat?-Verkiezingenenhoestemmen.Programma’svandepolitiekepartijen.-Documenteninvullen:belastingformulier.-Verzekeringen.-Banken:bijvoorbeeldleningafsluiten,vragendiemenzichmoetstellenomnietvoorverras-singentekomen.

-Manierenvanbetalen:risico’s,waarmoetikopletten?-Huiskopen,huren,contracten.-Budgetbeheer,bijvoorbeeldlerenomgaanmeteenkredietkaart,hoesparen,financieellan-getermijndenken.

-Omgaanmettegenslagen(financieelenandere,ziekte,ongeval).Waarkanikhulpvinden?-Eigenbedrijfstarten,hoe,boekhouding,welkestappen,basisvanbedrijfsbeheer.-Gezinorganiseren(alsminionderneming).-Ondernemingszinmetbetrekkingtotproject.-Huishouden:klerenwassen,winkelen(merkenofniet),producten,hygiëneengezondheid.-Kleineherstellingen:fiets,kleding.-Autorijden(minderheidsstandpunt).Opschoolofniet?Andersteduur.Alskeuzevak.-Veiligheid,brandveiligheid(brandblussergebruiken),verkeersveiligheid.-EHBO(reanimeren,opfrissingvanEHBO-cursussenomup-to-dateteblijven).-Lerenplannen(kortetermijn):werk,school,hobby’s,gezincombineren,prioriteitenkunnenstellen,kunnenrelativeren.

Watzoudenvolgensjulliekinderenenjongerenzekernietmoetenlerenalshethierovergaat?-Wiskunde:somsteveelinsommigerichtingen(ASO).Uitbreidingalskeuzevak.Praktischeraanbrengen,zodatjeweetwaaromjeditleert.

-ZwemmennietinSO,welsport.-Sportenbewegenwelmaargeentoestelturnen.Sportdagenmetveelkeuze,ruimaanbod,maarnietvoorpunten.

-Voorbereidenopouderschapnietinhetonderwijs.-ICTkanvakoverschrijdendmaargeenapartvak.Weltaalviainternetofbudgetbeheerviapc.WelbasisvanExcel,inGooglewerken,mediawijsheid(omgaanmetFacebook).

Welkespecifiekeopdrachtheeftdeschoolhierinrelatietotandereactorenzoalsoudersenfamilie,jeugdbeweging,sportclubs,…?-Koken:gezinstaak,ofanderskeuzevakopschool.-Autorijden:idem.Voorsommigenandersteduur.Zelfbeslissenwanneer.Kanookdoordewerkgever.

-Ouderschap:eerdervoorKind&Gezin.

-14-

4.KennisengebruikvantalenWatzoudenvolgensjulliekinderenenjongerenzekerwelmoetenlerenalshethierovergaat?-Hetbelangrijksteisdemondelingecommunicatie,minimaalin2talen:NederlandsenEngelsofFrans(2elandstaal).KeuzetalenArabisch,Duits,Spaans.

-Praktijkgerichtwerken,vakkenineenanderetaal(CLIL).-Ambitieus(vreemde)talenbeleidvooralleleerlingen.- Basis van grammatica, signaalwoorden,… en basiswoordenschat (juridisch, financieel, ...functioneelrichtingzelfredzaamheid).

-Mondelingcommunicerenviaechttaalbad(bijvoorbeeld ineenander land),gesprekmetnativespeaker.

-Schriftelijk:eenvoudigeteksten,e-mailzonderfouten,essentieuitteksthalen,taalregistersbeheersen.

-Lezen:krant(bijvoorbeeldMetro).-Mondelingenschriftelijkcommunicereninverschillendetalenrondprofessionelecontext.-Individueelleestraject.-Luisteren:elkeleerlingmoeteenFranseenEngelsefilmkunnenbegrijpen.Essentieuiteenanderstaliggesprekhalen.

-Taalcorrectiemagookinanderevakken.Watzoudenvolgensjulliekinderenenjongerenzekernietmoetenlerenalshethierovergaat?-Nietverplichtenomboekentelezen.-Geenliteratuurenpoëzie.-Geenwetenschappelijkeliteratuur.-Geeninformeletaal.‘Hetlerensprekenengebruikenvaneentaal(taalpraktijk)versushetaanlerenvanspelling-engrammaticaregels (taaltheorie).Wetendedathetéénnietzonderhetanderekan,waarmoetvolgensjulliehetmeestenadrukopliggen?Waarom?Spreken,voldoendeondersteunddoortheorie.5.KritischenprobleemoplossenddenkenWatzoudenvolgensjulliekinderenenjongerenzekerwelmoetenlerenalshethierovergaat?-Diversiteitaanthema’saanreiken.-Datakunnenverwerkenmeteenkritischeblik.Bijeenkrantenartikeldebronneninvraagkunnenstellen.

-Kritischkijken,lerenargumenteren,nuanceren.Waarom?-Aandachtvoorditthemainallevakken.-Bewustwordenvanjeeigenwaarden,jekunnenverplaatsenindeander,lerenluisteren,gespreksvaardigheden.

-Constructief,oprechtgeïnteresseerd.-Filosoferen.

-15-

-Zelfinfoopzoeken,begrijpen,onderzoekdoen,brainstormen,afwegen,verbandenzien,con-clusiestrekken.Wetendatverschillendeoplossingenenstandpuntenmogelijkzijn.Kunnenreflecterenoverhetafgelegdeproces.

Watzoudenvolgensjulliekinderenenjongerenzekernietmoetenlerenalshethierovergaat?-Nietalseenvakgeven.-Nietvrijblijvendventilerenennietsmeedoen.-Geenvoorgekauwde,pasklareoplossingen.-Niettop-down.-Geenfocusophetindividuele.-Nietalleenkennisoverdracht.-Nietcompetitief.-Niettesneloordelen.‘Watzijneigenlijkdemeestgeschiktevakkenomkritischenprobleemoplossenddenken testimulerenenaanteleren?’-Eerdervakoverschrijdenddanvakken.-STEM-vakkenlenenzichdaartoemaarhetmoetdaarzekerniettoebeperktblijven.-Ookparticipatieinhetschoolgebeurenisbelangrijk.6.KennisvanenomgaanmetpolitiekeenmaatschappelijkevraagstukkenWatzoudenvolgensjulliekinderenenjongerenzekerwelmoetenle-renalshethierovergaat?Onderzoek (ICCS) toont aan datdemocratische grondhoudingslechtisinvergelijkingmetandereEuropese 14-jarigen. Is heel ver-schillendvanschooltotschool. Iserheelweiniginhuidige(SO)on-derwijs.Aparteplekincurriculum.Overkoepelende en basiscompe-tentie.Minderleerplandoelstellin-gen.- Kritische zin. Leerlingen kunnenkritisch staan ten opzichte vanheersendediscoursen.

-Aimsofeducation:kinderrechtenverdrag.Leerlingenzijnzichbewustvankinderrechtenenmensenrechten,dichtbijenveraf.

-Leerlingentonenempathietenopzichtevanmensenmeteenfundamenteelverschillendeachtergrond.

-Leerlingenzijnzichbewustvanhunmeervoudigeidentiteit.Multiperspectiviteit.-Leerlingenkunnenzichlevenslangengagerenvoormaatschappelijkedoelen.-Leerlingenkoesterenduurzaamheidinhundagelijkseleven.-Leerlingenhebbeneenintercultureleinstelling/communicatie.

-16-

-Leerlingenhebbenoogvoorverschil/diversiteit.-Leerlingenzijnmobiliseerbaar,betrokkenopmaatschappelijkethema’s.- Leerlingenkennendemocratischepolitieke, sociale, economische stelsels en instellingen,concepten,begripsvorming(rijkengenuanceerdtaalgebruik)(mondiaal,bredergeheel,we-reldgeschiedenis).

-Leerlingenkunneneenoverwogenstemuitbrengen.-Leerlingenhebbeninzichtinmaatschappelijkethema’s,kunnenargumenterenenstandpuntinnemen(beredeneerd),meninguiten.

-Leerlingenkunnenanderenkansengeven+lerenluisteren+lerenomgaanmetandereme-ningen.

-Leerlingenparticiperenopverschillendevlakkenaandesamenleving,ookeigenomgeving,context,school.

-Leerlingenzijnzichbewustvandeinterafhankelijkheid.Systeemdenken:verbandenleggentussenverschillendemaatschappelijkeniveaus,werelddelen,domeinen.

-Leerlingenkunnenkadergevenaanverschillendemeningen.-Leerlingengelovendatzehetverschilkunnenmaken.-Leerlingenzijnzichbewustvanwaarden,project,visievanhunschool,leraar,ouders,lerendittebenoemen.

-Leerlingenkunneneenbrede/grotebrilopzetten:hethelelandschap,allefacetten+bredevorming.

Watzoudenvolgensjulliekinderenenjongerenzekernietmoetenlerenalshethierovergaat?-Kinderplichtenmoetenuitdeeindtermen,hetisjuridischnietjuist.Hetgaatomverantwoor-delijkheid.Kinderrechtenverdrag:geenplichtenvoorkinderen,welvooroverheid.

-Geeninstandhoudenvanheteigensysteem:vaderlandsliefde,patriottisme.-Deoverheidmagidentiteitnietcreërenofopleggen.-Kritischezinisgeenzuchtnaarkritiek,nooitonbeargumenteerd.-Geenwaardenoverdracht,welexpliciteren+voorleven+beargumenteren.-Geentoeristischeweetjes,anekdotenzijnnietdeessentie.Welkespecifiekeopdrachtheeftdeschoolhierinrelatietotandereactorenzoalsoudersenfamilie,jeugdbeweging,sportclubs,…?-Gedeeldetaak.-Nietaanvak,leraarkoppelen.-Bredeschool.Actieinsamenleving:nietloutertheorie.-Ouderbetrokkenheid.-Ditis‘opvoeding’.7.LeercompetentiesWatzoudenvolgensjulliekinderenenjongerenzekerwelmoetenlerenalshethierovergaat?-Lerenopzoeken.-Lerenvragenstellen,kritischonderzoeken.-Lerenstructureren,tekstanalyserenensynthetiseren.-Kunnenuitleggenaaniemandanders,groep…-Leerlingenlerenmaartelerendoorverbandenteleggen.

-17-

-Zelfbewustzijn,zelfreflectie:wiebenikenwiewilikzijn.Watwilikweten?Keuzenkunnenmaken.Doelenkunnenstellen.

-Kunnenplannen.-Lerenuitzoekenwatjetalentis,waarjeinuitblinkt,ambitiedoetleren.-Autonomie.Watzoudenvolgensjulliekinderenenjongerenzekernietmoetenlerenalshethierovergaat?-Geentheoretischkaderrondlerenleren.-Weinigfeitenkennis.-Linkmetdelerarenopleiding.Hoekanjenieuwsgierigheidzogoedmogelijkproberentestimuleren?-Doorhetnutvandekleinestukjeskennisaantegeven.-Levensechtetaken.-Experimenteren.-Uitgaanvanhetkind.-Inzichtelijkleren.8.KennisvanenomgaanmetlevensbeschouwelijkeenethischevraagstukkenWatzoudenvolgensjulliekinderenenjongerenzekerwelmoetenlerenalshethierovergaat?-Filosofieenlevensbeschouwingvakapart.-Lerenfilosoferenoveractueleentijdlozevragen,overmensenmaatschappij,natuurencul-tuur…

-Noodaanbasiskennisvanbegrippenalswaarden,normen,feiten,meningen.-Bewustzijnvaneigenwaardenennormen,erkennenvananderewaardenennormen,be-wustzijnvanevolutieopdatvlakeneroverindialooggaan(ruimerdan1op1,ookkennisopzoeken).

-Leerlingenintegrereninanderelevensbeschouwelijkeopvattingen,bezitteninterreligieuzeeninterlevensbeschouwelijkeargumenten.

Watzoudenvolgensjulliekinderenenjongerenzekernietmoetenlerenalshethierovergaat?-Geenopgelegdpakketvanwaardenennormendiede leerlingenmoetenaanvaardenenovernemen.

-Geenassociatietussenindividu(leerlingen)encollectief(religie,…).‘Isernogplaatsvoorapartelevensbeschouwelijkevakkenopschoolofkiezenwebetervooreenvakwaarineenbreedpaletaangodsdienstenenlevensbeschouwingenwordtbehandeld?Waaromwel/niet?’-Graagdiscussieblijvenvoeren,wantinhokjessteken(elkelevensbeschouwinginapartvak)isnietgoed.

-Pleidooivoorhetapartvak:ikleeranderkennen,nieuwsgierignaareigenwortelsdoorcon-tact,vakbeantwoordtaandezenieuwsgierigheid.

-18-

9.KennisvanenomgaanmetICTennieuwemediaWatzoudenvolgensjulliekinderenenjongerenzekerwelmoetenlerenalshethierovergaat?-Informatica,kritisch,socialemedia,probleemoplossenddenken,ontwikkelen,programme-ren.

-Openhoudingenzelfontdekkenisderodedraad.-Modellerenmaarnietvooriedereen.Ookzelflerenmaken,bijvoorbeeldnietfunctiesvanbuitenleren.MetICTkanjemodellenbouwen.

-Hoemaakjezelfbeelden?Nuwordtheeltekstueelgewerkt,inliteratuurmaarleerlingenmoetenookbeeldenleren interpreteren.Zoveelnieuwskomtviabeelden,reclame…Dushierookcompetentiesrond.Wieeigenaar?

-Mediawijsheid:wegkunnenvindenininformatie.Jongerenzittenurenonlinemaarkunnendediensttabellenvandebusnietopzoeken.Waarheidsgetrouw,objectief,subjectief,(bron-nenonderzoek).Bijvoorbeeldhoeherkenjegoedesites?Eigenaar?Wat/wiesteektachterGoogle,Facebook,enz.(winst)?

-Basisprogramma’sExcel,PowerPoint,Prezi,Word,Access.Zemoetendiemisschiennietken-nenmaarmoetensnelwegzijnmetdebasis.Angstwegnemen.Oplettenmetvoorkennisvandeleerlingen.

-Inzichtinwaterachterzit(nietdeknopjesvandecola-automaat).Watzijngegevens?Ge-gevensbeheer?(neemangstweg).

-HoebeïnvloedtICTdemaatschappijenomgekeerd?-Zelfmaken,programmeren(bijvoorbeeldrekenmachinezelfmaken).Omzelfzaaktebegin-nen.Niettevroegmaarmisschiendederdegraad.Maarkanookinbasisschool.Snappenhoemachineswerken(meerenmeermachines).Het iseentaal,eenmaniervandenken(receptjesmaken).

-Jeplanlerentrekkenonline.Wetenwatdegevarenvaninternetzijn,bijvoorbeeldzelfphi-singsitesmaken.Zelfappsvoorjesmartphoneontwikkelen…Wetenwelkeinfooverjezelfjeonlinezet,ookopschool.Watwelennietposten.Erzijnslechtemensenonline.Hoegedraagjeje?

-Jongerenzijncleverenhebbenveelervaring.Waardeerenvaloriseerdat.-Onlinepesten(binnenantipestbeleid)moetookaandachtkrijgenopschool.-Lerenzakelijkemailsschrijven(professionelecontext).MisschienookbijNederlands.Watzoudenvolgensjulliekinderenenjongerenzekernietmoetenlerenalshethierovergaat?-Niet‘ditmagwel,ditniet’.Welstimuleren,pushgeven,juistevragenstellen.Kleinduwtjeenlatennadenken.

-Niet“alleskan,allesmag”.Ookniet“hetisgoed,hetisslecht”.Begeleiden,afspraken.Strafmediagebruikniet.Hethoortbijhen.Welandersmeeomgaan.Zelfbeslissenmaarrespect-vol.

-Nietkijkenhoeiemandhetdoetmaarzelfdoen.Nietnadoen.Nadoenisgeenzelfredzaam-heid.

-Geendactylo/typenofzekernietvooriedereen.Iedereenkanhetalenstraksneemtspraak-technologiehetover.Azerty=enkelFrans.

-Nietalleenlerengebruiken.Meer:watziterallemaalachter?-Nietbasisdingenvansocialemedia.Bijvoorbeeldprofielfotoplaatsen,accountaanmaken(leerlingenvoordeklas).

-19-

-Nietaltijdhetzelfdeleren.GooioudeIT-cursussenweg.Eénkeerisgenoeg.-Altijdhands-on,bijvoorbeeldlettertypeveranderen,alineamaken,mapjemaken…‘Aldoendeleren?HoekunnenweomgaanmetICTenmediageletterdheidhetbestaanleren?’-Fijner,nietsaai.Voorbeelden.-Zelfopzoekgaan.Zelfmaken,doen…Zelfbeeldenlerenmaken.Latenverkennen.-Laathetzien,maakhetzelf.Bijvoorbeeldleerlingenvroegweerbaarmakendoorinzicht.-Heelconcreet.Voorbeelden.-Kunnenleerlingenleerkrachtenniksleren?(nietdeprehistorie).10.KennisvanenomgaanmetduurzaamheidsvraagstukkenWatzoudenvolgensjulliekinderenenjongerenzekerwelmoetenlerenalshethierovergaat?-Actievaardigzijn.-Leerlingenziendeverbandenbinneneensysteem:hoofd,hart(waardenenemoties),han-den.

-Denkenendoengaaninkleinestapjessamen.-Kunnenthema’svanuitverschil-lendeinvalshoekenbekijken,zo-als diverse belangen, people –profit–planet–politics-partici-pation.

- Kunnen duurzaamheidsvraag-stukkenopverschillendeschalenbekijken: lokaal, landelijk,conti-nent,globaal.

-Leerlingenhebbenkennisvandi-verse modellen van duurzameontwikkeling en weten dat dekeuzevooreenmodelgevolgenheeft voor de oplossing die hetaanreikt. Bijvoorbeeld het do-nutmodelvanOxfam,de4(of5)p’s.

-Kunnenoplossingenbedenkenvoorcomplexevraagstukkenenzienwatzezelfkunnendoen.-Kennenengebruikenerkendekaderszoalsmilenniumdoelen,…burgemeestersconvenantvoorhetklimaat,detransitiebeweging(linkmetdepolitiek).

-Kennenhuneigenwaardenenverhoudenzichtotmensendieeranderewaardenopnahou-den.

-Kunnenreflecterenovermogelijkegevolgenvankeuzen,gedrag(feedbackloopinsysteemencontext).

-Kunnenomgaanmetkernconceptenalsgroei,energie,rendement.-Verbindenmetanderevakkenenlesinhouden.Watzoudenvolgensjulliedekinderenconcreetmoetenlerenalshethierovergaat?Watzekerniet?

-20-

Geenhokjesdenken.‘Hoeverkanjegaaninhetevaluerenopditvlakenmagjedaarbijhetaldannietduurzaamgedragvanleerlingenenscholiereninrekeningbrengen?’Opdielaatstevraag:neen!Welopnemenindeevaluatieendatzalenkelgebeurenalshetindeeindtermenisopgeno-men.11.ProfessionelecompetentiesWatzoudenvolgensjulliekinderenenjongerenzekerwelmoetenlerenalshethierovergaat?-Jongerenkunnenomgaanmetverandering(jobs,sectorenveranderen…).Hangtsamenmetlevenslangleren.Hoeneemjejeeigenleveninhanden?

-Jongerendoenaanloopbaandenken.Zijlerenkiezen(bewustestudiekeuze,verwachtingenzijnbelangrijk).

-Bredeachtergrond,algemenevormingvoor iedereen.Belangrijk, zeker voorberoeps-entechnische richtingen, zodat zij zich kunnen aanpassen aan verandering (bijvoorbeeldschrijnwerkerkanommetveranderingeninzijnvak).

-Metalsdoelduurzameinzetbaarheidomkwetsbaarheidtegentegaan.-Jongerenkunnensamenwerken,bijvoorbeelddooreengesprekteleiden,omgaanmetver-schillenderollen(inspiratiemonitorcursus)enomgaanmetverschillenenhieroverreflecte-ren.Focussenopgroepsprocesennietalleenophetresultaat.

- Jongeren beheersen de goede attitudes om professioneel te functioneren. Bijvoorbeeldstiptheid.

-‘Intrapreneurship’.Nemenzelfinitiatief,doenvoorstellenvoorverbetering.-Jongerenkunnenzichzelfverkopen:zelfzekerheid,eigentalentenkennenenerkennen.Zewetenwaarzeeenjobkunnenzoeken.Linkmetsolliciteren,arbeidsmarkt.

-Jongerenkunnensystematischplannen.Zeorganiserenhunwerk,hunopdrachten.Hoeom-gaanmetvolleplanning,deadlines,stress?

-Jongerenzoekencreatiefnaaroplossingen,denkenprobleemoplossend.-Jongerenverdedigenhuneigenbelangen(methetoogopzelfsturendeteamslater),kunnenfeedbackgevenenaanvaarden.

-Jongerenwerkenzelfstandig,autonoom.-Jongerenkunnenblindtypen.Basisvoorwaardevoorgoedfunctionerenenbeheersendigi-talecompetenties.

-Rolvandesamenlevingopnemenviadezeprofessionelecompetenties.Nietalleenvoordearbeidsmarkt,maarookmaatschappelijkengagement,ouderschap…Jongerenstaanopei-genbenen,organiserenzich,nemenengagementop.

- Jongerenkennenhunprofessionele rechten,wetenhunweg tevinden inde info (onlinezoekkanalen, zoekstrategieën,netwerk…), kennennietalleenhunplichtenmaarookhunrechten(bijvoorbeeldontslagbriefschrijven).

-Jongerenbeherenhuneigencentenenzijnfinancieelgeletterd(bijvoorbeeldboetesindebib,pensioensparen,klasbudget,…).

-21-

Watzoudenvolgensjulliekinderenenjongerenzekernietmoetenlerenalshethierovergaat?-Technischerichtingenbereidenteveelvoorop1job=gevaar.-Nietdrillen,allemaalinhetzelfdeharnas.-Geen‘ambetante’taakjes.-Geenvolgzaamheid.-Niet teweiniguitdagen,wantmensenevolueren.Keuzenkunnenveranderen,een latereswitchmoetmogelijkzijn.Geentebeperkendestempel,welblijvenprikkelen,zodatditvoordejongereeenreflexwordt.Ookvoordingendienietjenatuurlijketalentenzijn.Bijvoor-beeld jongerendie thuisgeencultuuraangebodenkrijgen tocheensmeenemennaardeopera(latenproeven).

-Nietteergverplichten.-Gevaar:hoewordendezeeindtermengeëvalueerd?- Opgepast: belangrijk om goed samen te werken tussen verschillende onderwijsniveaus.TSO/BSO:teveelbekijkenvanuitbedrijfsperspectiefennietvoldoendevanuithetperspectiefvandebehoeftevandeleerling.

-Niet:enkelmetfictievecases,maargewoonaandeslagmethetechteleven,zodatjongerenookovertuigdzijnvanhetnutenhetdirectedoelvoorhen.

‘Theorieversuspraktijk:watishetbelangvanstagesenwerkplekleren?’-Moeilijkvoorallerichtingen.Bedrijvenstaanhiernietvoortetrappelen.-Projectenwel,bijvoorbeeldDreamDay,Zuiddag.AnderedingenzijnmeereenprioriteitvoorASO.Erisnugeentijdvoor.Geenconsensus.Hangtervanafhoejeditorganiseert.

-Wereldlerenkennen.OokalsASO’errealitycheck.Hetbelangis‘ervaren’.-Moetditopschool?Vakantiejob?-Consensus:leerlingenkomenincontactmetdewereldvanhetwerk,maarASO’erswordennietdirectingezetopdearbeidsmarkt.

-‘Stage’isnietdejuisteterm.Hetisnietgaanwerken.Hetzijngeenwerknemers,maarhetgaatomvormingopdewerkplek.

-Scholieren(VSK)willenwelstage.-Voorwaarde:werkplekkenbijbedrijven.Wekunnennogveellerenvanomringendelanden(databank).

12.WetenschappelijkeenonderzoekscompetentiesWatzoudenvolgensjulliekinderenenjongerenzekerwelmoetenlerenalshethierovergaat?-STEMiseenhulpmiddel,maarookhumanewetenschappen!-Concreetmaatschappelijkpraktijkprobleemopeenwetenschappelijkemanieruitwerken,oplossen. Welke stappen? Probleem formuleren, hypothese, observeren, interpreteren,analyseren,conclusie,reflectie…Bijvoorbeeldwaaromwonenallochtoneninspecifiekege-biedenennietverspreidovereenstad?

-Taligevaardigheidomeenvraagteformuleren.Eenvraagherkennen.Dingeninvraagstel-len.Reflecteren.

-Fivebigideas.-Nieuwsgierigehouding.-Inzichtinhetmaatschappelijkebelangvanwetenschapentechniek.-Basisinterpretatievanstatistischegegevens(bijvoorbeeldtabellenkunneninterpreteren).

-22-

-Vakoverschrijdendkunnendenken.Interdisciplinairkunnendenkenenwerken.-Logischdenken,probleemoplossenddenken,kritischdenken,formeelredeneren.-Intervaardigkunnensamenwerken:abstractedenkerenhandigepersoon.Watzoudenvolgensjulliekinderenenjongerenzekernietmoetenlerenalshethierovergaat?-Geenlouterefeitenkennis,geenpresentatiealslossefeiteninplaatsvansamenhangendegehelen.

-Geennieuwetheorieontwikkelen.-Geenbarrièrestussenkennisgebieden.-Geenovergewichtaanalgebra.Welbegripenverloopvaneen functie.Geenoverdrevenaandachtvoorvaardigheden.

‘Watzijneigenlijkdemeestgeschiktevakkenomwetenschappelijkeenonderzoekscompeten-tiesbijtebrengen?’-Eerdergrotegehelen,thema’sdanvakken.-Alledomeinenzijnrelevant.13.KennisvanenomgaanmetkunstencultuurWatzoudenvolgensjulliekinderenenjongerenzekerwelmoetenlerenalshethierovergaat?-Meerparallellismentussengeschiedenisenmoderniteit.-Manierlerenkennenomjezelfteuiten.-Leerlingenhebbennotievanhetaanbodindeeigenbuurt,omgeving,stad(nabijheid).-Leerlingengaanminimaal1keerindeheleschoolcarrièrenaardeverschillendedisciplines(muziek,beeldendekunst,architectuur).Doorheendeschoolcarrièreookminstens1work-shopinde11disciplines:muziek(concert,opera,musical),dans(hedendaagsedans,ballet),theater,beeldendekunst(klassieke,oudekunstenhedendaagsekunst),architectuur,film,fotografie.

-Leerlingenkrijgenvrijheidenruimteomhetaanbodzelfteontdekken.-Breedzichtkrijgenenlerenkeuzenmaken.-Lerenemotiesherkennen,bredeenanderekijkopdewereld(perspectief).-Cinema’s,kunstencentra,musea,theater,architectuur,muziek,dans…Watzoudenvolgensjulliekinderenenjongerenzekernietmoetenlerenalshethierovergaat?Geenverenging(keuzevakkenPOtekenenenknutselen,MOtheorie).‘Hoekunnenwevoorkomendatkunst-encultuureducatiebeperktblijventoteenzeerspecifieksegmentvandeleerlingenpopulatie?’-Ervaringvoorieder.-Inspelenoplokaalaanbod.-Schoolverplichten11disciplinesaantereiken.

-23-

-24-

DetweederondeTijdensdetweederondenamen deaanwezigenaaneennieuwetafelplaats,bijvoorkeuromringddooranderemensendanindeeersteronde.Elketafelkreegtijdenshettweededeelvande‘Nacht’dezelfdeoefening‘voorgeschoteld’.Zehaddenopnieuweengrotetemplatevoorzichliggen,dieditkeereenbordsymboliseerde.Daarnaastbeschiktenzeovereensetvan13taartpuntenofpizzastukken:eentjepercluster.Deopdrachtluidde:rangschikdeclus-tersophetbordwaaropslechtsplaatsisvoor10.Deafgewezenclustersoftaartpuntenkwa-mendanlogischerwijzeterechtop...hetrestjesbord.Bedoelingwasomhetrelatievebelangvandeverschillendeclustersaantegeven.Welkemoe-tenzekerinhetnieuwepakketeindtermen?Welkezijnmindercentraalofnietzocruciaalenvooralwaarom?Detemplatebooddenodigeplaatsomvoorelketaart-ofpizzapuntdeargu-mententenoterenwaaromdezetafeleraldannieteengrootbelangaantoekent.MoetenophetbordTafel1-Zelfredzaamheid:praktischedingendiealleleerlingennodighebben,bijvoorbeeldbelasting-brief,EHBOislevensreddend.Juridischekennishoeftnietopschool.Schoolkanhiervoordoorverwijzen.

-Duurzaamheid.Pro:zorgvoordeplaneetenookvoordemensenopdeplaneet,nietalleennumaarookindetoekomst.Ookmobiliteit.Contra(minderheidsstandpunt):ispasdelaat-stejarenbelangrijkgeworden.Hoeftnietopschool.Bewustzijnkomtersowieso.Vanthuismeekrijgen.

-Socialecompetenties.Omgaanmetdiversiteit,nietalleenculturelediversiteitmaarookoudenjong.

-Kunstencultuur.Cultuurgaatbreed.Kennisvanandereculturen.Pro:esthetiek,emotie.Werktverbindendtussenmensen.Zitookinsocialevaardigheden.

-Leercompetenties:voorwaardescheppendomallesteleren=dusbasis.

-25-

-Zelfkennis:zelfbewustzijn,zelfvertrouwen.Veerkracht:omgaanmetveranderingenisnuac-tueel. Persoon-lijke ontwikke-lingisbelangrijkomdat we eenholistische visiemoetenhebbenopdemens.- Kennis en ge-bruik van talen:basiskennis ta-lenisbelangrijk.Uitbreiding vanwat op andereplaatsen wordtgeleerd. Talen-kennis is nodigvoorandere za-ken.Isnodigomteleren.- Probleemop-

lossenddenken:inspelenopdecreativiteitvandeleerlingen.Kritischdenkenoveralles,allecommunicatie.

-Levensbeschouwelijk:nadenkenoverdiversiteitisbasisvoorsocialevaardigheden.Tafel2-Politiekenmaatschappelijkenduurzaamheid.Wereldburger,plaatsindemaatschappij.-Taal=basisenbelangrijkvoorcommunicatie.-Kritischenprobleemoplossenddenken. Iedereenheefteenmening.Belangrijk is te lerenargumenterenenkritischtekijken.

-Zelfkennisenpersoonlijkeontwikkeling:omjetoekomstuittebouwenisditheelbelangrijk.-Zelfredzaamheid:eenaantalzakenwaarjemeeinaanrakingkomtineenbeschermdeom-gevingkunnenuitproberen.Zekerbijjongeren.

-Heelveelconflictendraaiendaarrondindewereld.Kennisisdusheelbelangrijk.-Kunstencultuur:zekerermeelatenkennismaken+mogelijkinstrumentalsvak.-Professionelecompetenties:inzichtiseenbelangrijkstukvandewerelddieweuitbouwen.Maaktweerbaarder.

-Wetenschappelijkeenonderzoekscompetenties:beetjewiskundeenbasiswetenschappen.Kritischdenkenisbelangrijk.

-Socialeenintermenselijkecompetenties:welevensamen.Hersenenontwikkelen=>geeftmeercreativiteit.

Tafel3-Wetenschappelijkeenonderzoekscompetenties:maatschappijheefthiernoodaan.Nodigommettoekomstigeontwikkelingomtegaan.

-Talenalsbasisvoorcommunicatie.

-26-

-Kunstencultuurkunneneenaanvullingzijnvoorkinderendieditbijvoorbeeldniet indeeigenopvoedingmeekrijgen.Stimuleertcreativiteitenopenheid.

-Politiekenmaatschappelijk:vooreenbredevorming.Vlaanderenisgeeneiland.-Zelfredzaamheid:levensvaardigheden.-Kritischenprobleemoplossenddenken:bodemvandetaart,basisvanalles.-Leercompetenties:voorwaardeomteleren.-Duurzaamheid:hoortbijdezetijd.Ookeentaakvandeouders.-ICT:ookvandezetijd,hetdigitaletijdperk.-Sociaalenintermenselijk:noodzakelijkomtelerenenteleven.Tafel4-Socialeenintermenselijkecompetenties:geenconsensus.Eerderietsvoorthuis,jeugdbe-weging.Welrolvandeschoolomteoefenenindeomgangmetintercultureleverschillen.

-Verschillendetalen:basisvancommunicatieenalleanderekennisenvaardigheden,cultuur,functionereninonzeglobalecontext.

-Praktischecompetenties:geenconsensus.Voorbereidingophet‘echte’leven.Zelfredzaam-heidvoorwiegeenbegeleidingkrijgt.

-Zelfkennis:relativeren,karakter,zelfdiscipline,tegeneenstootjekunnen.Dingendiejeda-gelijksnodighebtinhetleven.Schoolbiedtbredewaaieraanofmoetdatthuisgebeuren?

-Gelinktaanleercompetenties:basisvoorverdereontwikkelingnaleerplichtonderwijs.Com-plexewereld.Multidisciplinaireaanpakisbelangrijkviasystemengedachtenopenenombe-gripteverdiepen.

-Duurzaamheid:oplossingenzoekenvoorcomplexewereld.Overstijgenvanhokjesdenken:verschillende perspectieven zijn nodig (bijvoorbeeld economisch, maatschappelijk). Toe-komstigejongerenmoeteneenleefbarewereldhebben(eninzichtindiewereld).Weten-schappelijkeengevoelsmatigehouding.‘Interdependentie’:allesisgelinkt.Nuttiggebruikenvandemiddelenwaaroverjebeschikt(+eigenverantwoordelijkheidhierinnemen).

-Kritischdenken:oplossingenzoekenvoorcomplexevraagstukken.Maaktdeeluitvanhetdagelijkseleven(=basiscompetentie).Jewordtoverstelptdoorinfoenzokanjejewegerinvindenenjeeigenoordeeleruitfilterenenformuleren.

- ICT isnodigvooralleberoepen. Isalomtegenwoordig.Omtevoorkomendat je invallentrapt.Logischdenken.Inzichtcreëren.FaciliterendekennisvoorhetSTEM-verhaal.

-Wetenschap:belangrijkvoorinnovatie.Zonderdiecompetentieskanjenietsnieuwsbeden-ken.PleidooivooropentrekkennaarSTEAM(STEM+Arts):magnietenkelgaanovertoege-pastewetenschappen.Onderwijsmagnietenkelklaarstomenvoordearbeidsmarkt.

-Levensbeschouwelijke,ethischevraagstukken.Erwordtverwachtdatweeenwaardeoordeelhebbenovervraagstukken(kerk,hoofddoek,…).Erisnuveelmeerdiversiteitdanvroegerbuitenonseigengezinendaarmoetdejeugdopvoorbereidworden.Democratischewaar-denmoetennucombattiefverdedigdworden.Hierkunneneigenwaarden(cf.kritischden-ken)wordeninvraaggesteld.Openstellenvoorwaardenvananderen.

Tafel5-Duurzaamheid:wetenhoezeerzelfnaarkunnenhandelen.Deactualiteitkennen:Kyoto,Parijs.Belangvansysteemdenken.Rekeninghoudenmetdetoekomst.

-Zelfredzaamheid:Engelslerenalsinternationaletaal.Schoolbereidtnuteweinigvooropverdere leven. Zelf een stageplaats zoeken. Leren initiatief nemen, opkomen voor eigenrechten=leercompetentieskansengeven.

-27-

-Socialeenintermenselijkecompetenties:Verbondenheidenbetrokkenheidalsvoorwaarde.Deruimerewereldverkennen.Jeeigenkeuzenhebbeninvloedopanderen(systeemden-ken).Anderestandpuntenverkennenentoelaten.

-Zelfkennis: jezelfkennen,eigenkeuzenkunnenmaken.Niet latenbeïnvloedeninbijvoor-beeldstudiekeuze.

-Talen:nieuweenanderstaligeleerlingenhebbenmeerderetalennodigomtecommunice-ren.

-Kritischenprobleemoplossenddenken: lerenstandpunt innemenenargumenteren.Pro-bleemoplossendvermogenstimulerenomwereldproblemenoptelossen.Linknaaronder-zoekscompetentiesenburgerschap.

-ICT:lerenomgaanmetinformatietechnologieensocialemedia.-Wetenschappelijkeenonderzoekscompetenties:kennisalsbasis,daarnadiekennistoepas-sen. Pleidooi voor vaktechnische kennis. De juiste vraag stellen. Inzetten en toepassen.+Zorginlerarenopleidingvoorbevlogenheid=bordNIETvullen.

Tafel6-Talenzijnvanzelfsprekend:taalomtekunnencommuniceren,reizen…Vertrouwendatcom-municatiewerkt.Taalvaardigzijnomkritischtekunnenzijntegenoverwatanderenzeggen.

-Zelfredzaamheid:financiële,juridische,praktischrelevantezakenomopjeeigenbenentestaan.Ookhandvaardigheid(inbegrepenvoorASO-leerlingen).Voorfinanciëlegeletterdheidisookeenbasiswiskundenodig‘rekenenmetgrotegetallen’,…).

-Zelfkennisisnodigvoorkunstencultuur,maatschappelijkenpolitiek,sociaalenintermen-selijk…

-Wetenschappelijkeenonderzoekscompetenties:iskritiekopdemanierwaaropwetenschap-pengegevenworden.Want: ‘wathebbenweaanaldiewetenschappengehad?’Watzijnbasisideeën(corrosie,hefboom,routersinstalleren)?Zijnerchemischeprocessenzoessen-tieelomtekennen?STEM-kennisomdekrantentekunnenlezen(bijvoorbeeldbasisinzich-teninstatistiek).Technischegeletterdheidofmeer?Belangomtevertrekkenvaneenvraag!Belangomproblementekunnenoplossen.

-Kunstencultuur.Anderemaniertrekt‘ander’typejongerenaan.Anderemaniervannaardewerkelijkheidkijken.Beeld, theater,muziek,ookanderedisciplines.Ookviabeeld-encreatieveopdrachteniskritischenprobleemoplossenddenkenmogelijk.

-Duurzaamheid:themawaarheelveelsamenkomt.Didactischeargumentenvoor,maargroteuitdagingwaarwevoorstaan.

AANBEVELING:nodigdiversiteitaan‘relevante’mensenuitvoorverdereproces.Tafel7-Leercompetenties:vb.keuzenlerenmaken.Burn-out.Ja,maarhoe?-Politiekeenmaatschappelijkecompetentieszijnfundamenteelgeziendemaatschappelijkecontext.Wereldburgerschap.

-Professionelecompetenties:werkiseenfundamenteelonderdeelvanjeleven,vandemaat-schappij.

-Mediawijsheid.IedereenmoetWordkunnengebruiken.Communicerenmetbeelden.Mediakunnenbeoordelen.Grenzenvanbepaaldemedia.‘Analfabeten’.

-Levensbeschouwing.

-28-

-Socialevaardigheden(intercultureel).Respectvoorelkaarisoveralbelangrijk.Diversiteitenomgaanmetanders-zijn.Schooliseenafspiegelingvandemaatschappij.Nietenkelopne-gatieveconflictmomenten.

-Talenwantcommunicatieisdebasis.Internationaal.Multicultureel.Landmet3talen.An-derstaligheid.

- Wetenschappelijke en onderzoekscompetenties. Domeinscholen. Andere formulering.Breedkunnenkiezen.Veelbrederdannu.Wegvaninvulmethodiek.

-Zelfredzaamheid.EHBO?Iedereenmoetiemandanderskunnenhelpen.Tafel8Actiefdelen.Samenwederzijdslerenopdebredeschool!-Leercompetenties.Grondhoudingvannieuwsgierigheidenverwondering.Vermogenomvra-gentestellen.Beseffendaterverschillendeantwoordenzijn.

-Wetenschappelijkeenonderzoekscompetentiesmaarmogenniet louterutilitairworden.Magnietvanuiteconomische.Onderzoekisbrederdanwetenschap.

-Taal=communicatie,cultuur+rijkdom.Nietlouter‘operationeel’.-Maatschappelijkeenpolitiekecompetenties.Maatschappijmoetactievergeformuleerdwor-den.Stemmen.Onderwijsiseensocialisatieproces.Onderwijsiseenvensteropdewereld.Democratische vaardigheden. Burgerschap. Filosofie koppelen aanmaatschappelijke vor-ming.

-Duurzaamheid.-ICTennieuwemedia.-Levensbeschouwingmagmaarfilosofisch,sociologisch,psychologischgekleurd.Nietlouterreligie.Somsteveeldegroteverhalen.Brederdanethiek.Welanderegodsdiensten.Wordtveelbenoemdindemedia.

-Kunstencultuur.Mensenzijnculturelewezens,creërengraag.Creatietoevoegen.Begrijpenvanmaatschappelijkethema’s.Erzijnveelrelevantecultuurproducten.Kunstisgeen‘me-thode’.Culturelegeletterdheid.Kunstencultuurintegrereninverschillendevakken.Stimu-leertgezondegeest.Gaatnietomdingenbereiken.Creativiteitencreatiefwerkenendenkenmakenmensengelukkig.

-Zelfkennis.Metacognitieenreflectievevaardigheden.Basisiszelfkennis.Inzichtineigenta-lenten.Opvoeding!

-Collectieveenindividueleidentiteit,nietlouterhetzelf.-Socialevaardigheden.Ookalszelfkennisininteractie.Clusterenmetlevensbeschouwelijkedialoog.

-Zelfredzaamheid.Scholierenzijnduidelijkvragendepartijvoorpraktischecompetenties.Re-pareren,opvoeding,elementairefinanciëlekennis.

-29-

Tafel9- Kritisch en probleemoplos-send denken.Manier om tefilosoferen.Nietvoorelkpro-bleem is er1oplossing. Zelfoplossingen creëren. Nietoverjeheenlatenlopen.

-Kennisengebruikvantalen.Incontactkomen.Internatio-nale jobs. Jezelf redden inconflicten. Communicatie.Leidttotzelfredzaamheid.

-Zelfredzaamheid.Andersvaltde restweg. Isnodig.Ande-renhelpenenhulpvinden.

- Professionele competenties.Meer leren over arbeids-markt. Bijvoorbeeld cv op-stellen.Maaroppassen.Niettespecifiek.Zitookinandereclustersofzoumoeten.Wel:hoewerktdearbeidsmarkt.Maglater.

-Zelfkennis.Basisvanalles.Jemoeteerstjezelfkennen.Jekanandersnietsleren.Continu,vanafpeuter.Leidttotmeergelukkigemensen.Hoemeerjeweetwatjedrijft,hoemeermotivatie.Dekernvandepizza(deeg,olijf?).

-Lerenleren.Goestingomteleren.Allesevolueertzosnel.Metgemotiveerdemensenzijnwemeer.Linkmetzelfkennis.

-Zelfkennisensocialecompetentieszijneen‘perfectmatch’.Matchmadeinheaven.Lerenomgaanmetanderenwantnuiserteweinigrespect.Alsjenietkansamenwerkeneindigjealleen.Jobsvragensocialecompetenties.Vooroordelenwegnemen.Diversiteit,zekernuhetzo’nactueelthemais.Geenscheidinginverschillendegroepen.

-ICT.Kritischdenkenenaandeslaggaan.Hoeveel?Balans.Wekunnenhetnietwegdenken.Iedereenkanermeewerkenmaarwaterachterzitisnietduidelijk.Maarookbasis.

-Politiekeenmaatschappelijkevraagstukken.Isnodig.Participatie.Samenleven.Bewustkie-zen.Beteredemocratie.Betrokkenheid.Belangvanjuisteinfo.

-Kunstencultuur.Uitingvangevoelensenemoties. Isnoodzakelijk.Beleving.Blikveldwelverruimen.Moetnietvooriedereen.

Tafel10-ICTmaarnietprogrammeren.Minimumbasisgebruik.Mediawijsheidhoortbijzelfredzaam-heid.

-Levensbeschouwelijkevraagstukken.Lerenfilosoferen is lerenkritischdenkenenvanzelf-sprekendhedeninvraagstellen.

-Politiekenmaatschappij.Hoeindemaatschappijeenrolopnemen?-Professionelecompetenties:projectmatigwerken,vergaderen.-Socialecompetenties+persoonlijkeontwikkeling.Omtekunnenomgaanmetelkaar.Ditkanookvianieuwemedia.Zemoetensamengaan.

-Leercompetenties:debasisvanhetonderwijs.

-30-

-Taal:multiculturelesamenleving/geglobaliseerdewereld.Communicatie(Brussel).Tekstenkunnenschrijven.

-Kritischenprobleemoplossenddenken.Omtekunnenblijvenleren,omvooruittegeraken.Eenstapverderiszelfverwezenlijking.Ooknodigommediawijstekunnenzijn.

-Duurzaamheidbepaaltdetoekomst.-Kunstencultuur.Verrijking.Kanbreedingevuldwordenenspreektveelleerlingenaan.Sti-muleertommeteenanderebrilnaardewereldtekijken.

-Wetenschappelijk.Kanalleenopschoolgeleerdworden.Geenstatistiek.Welkewiskundehebjenodigombijvoorbeeldeenpercentielvanhetgewichtvanjekindjetebegrijpen.

MoetenbijderestjesTafel1-Wetenschappelijkeenonderzoekscompetenties.Pro:inzichtenontwikkelenendanverban-denzien.Voordearbeidsmarktisditheelbelangrijk.Contra:teveelopeconomischegroeigericht(cf.Nussbaum).

-Maatschappelijkevraagstukken.Contra:goedburgerschapkanjeeldersleren.Pro:geschie-denisistochwelbelangrijk.Ookactualiteitisbelangrijkopschool.

-Professionelecompetenties:zitookinandereclusters.Optijdkomen,solliciteren,...moetjenietperseopschoolleren.

Tafel2-Professionelecompetenties:gevolgvanwatopdetaartligt.-Leercompetenties:omdezelfdereden.Tafel3-Derest(levensbeschouwing,professionelecompetentiesenzelfkennis)voeltalsonderdeelvananderecompetenties.

Tafel4-Professionelecompetenties(behalvevoor1persoonvandegroep).Voorsommigenisdetitelmisleidend.Ambitie,gestructureerddenken,projectmatigdenkenzijnbelangrijkomre-sultatentebereiken.Anders…problemen.

-Cultuur:geenconsensus.Bredeinterpretatiewantkunstisnodigomcontextvanbijvoor-beelddeactualiteit(aanslageninBrussel)ofvandegeschiedenistebegrijpenenteappreci-ëren.Doorwaarderendnaarwereldvaniemandtekijkenkunnenverbinden.Interpretatiealskunst:enkelopvoedkundigetaakvandeouders(bijvoorbeeldnietiedereenismuzikaal)…Maaropgepastvoorgrotesociaal-cultureleverschillentussendeleerlingen.

-Politiekeenmaatschappelijkevraagstukken:restisbelangrijker.Datdientzichdirectaan.Kader verandert tochdehele tijd. Partijpolitiekmoetop schoolniet aanbodkomen. Ja,maar…belangrijkalsparticipatie,bijdrage,burgerschap.

Tafel5-

-31-

Tafel6-Kritischenoplossenddenken:vermogenomkritischtereflecterenzitalvervatindeandereclusters.Eenbasishouding(probleemoplossenddenken,…).Komtookoveralseen‘ouder’woord.Nubeter:divergentdenkenensysteemdenken.

-Professionelecompetenties:onderwijsmoetnietvoorbereidenoparbeidsmarkt.Daarom:professionelecompetentiesweg.

-Kunstencultuur:wantdeandereclusterszijnruimer.Iswelnodigvooraantalanderen.-ICTisnietnodigwantleerlingenzijndigitalnatives.Word,Excelkenjeal.Bovendienkritischomgaanmetmediazitalinanderecluster.

Tafel7-Zelfredzaamheid,kunstencultuur,leercompetenties,levensbeschouwelijk,maargeencon-sensus.Eerderonderietsandersschuivenentochophetbordleggen.

Tafel8-Professionelecompetentieshebjealsjezelfredzaamheid,socialecompetentiesenleercom-petentiesverworvenhebt.Zewordeninhethuidigeonderwijstesterkbeklemtoond.Ookelderswordtgewerktaanprofessionelecompetenties.Datisnietdeessentie.

-Hogerewiskundeisnietvooriedereenweggelegd.Nietlosvandetoepassingervan.-Geendactylo.Tafel9-Duurzaamheidisnunodig.Over20jaarhopelijknietmeer.Magdaarommisschienbijderestjes.STEMzalprobleemvanduurzaamheidoplossen.

-ICT:onderSTEM?Tafel10-Nietnodigvooriedereen:programmeren,statistiek,‘gevorderde’wiskunde.

-32-

EengevatteafsluiterVSK-voorzitsterLoraHasenbroekxkreegindittweedegrotedeelvandecampagneVanLe-Rensbelang,naafloopvandelaatstevande5provinciale‘NachtenvanhetOnderwijs’,hetallerlaatstewoord.Omtebeginnensteldezedezaalvooromzichzelfopeenapplaustetrakterenvoorhetgele-verdewerk.Stukvoorstukhaddendeaanwezigenhunredenenenmotivatieomhiertezijn.Hetcollectieveresultaatkanvandiegevarieerdebijdragenalleenmaarbeterworden.Watzoudetoekomstermooiuitzienalsweditallemaalzoudenkunnenimplementeren,laatzeertegelijkrealistischenidealistischopvolgen.Ondertussenwouzeooknogeventjesgezegdhebbendatzevanavondaaneentafelhadge-zetenwaardemeerderheidnietsvanEHBOwildeweten,terwijldatzondermeereenlevens-reddendevaardigheidis.Maarinderdaad,hoelegjezoietsindeweegschaalmetpakweg...professionelecompeten-ties?,luiddehaarconclusie.Totslotsteldezegespeeldteleurgesteldnogvastdathiervooreen‘Nacht’tochwelopmer-kelijkvroegopdeavondwerdafgesloten.Dewerkzaamhedenhaddenwathaarbetreftgerustwatlangermogenduren.