Laatste Nieuws!

De krant: een rijk verleden,kansrijke (digitale) toekomst

Uiteindelijk bleven eerst nog het Rotterdams Nieuwsblad en Het Vrije Volk over. Die vormden uit-eindelijk het Rotterdams Dagblad, nu een kopblad van het Algemeen Dagblad.

Over dit rijke verleden gaat deze krant en deze tentoonstelling. Laat-ste Nieuws! heet de tentoonstelling en ook de krant. Een kreet geïnspi-reerd door de straatverkopers van weleer die probeerden de krant aan de man te brengen met kakelvers nieuws van die dag. Dat verkopen kostte die jongens in die tijd wei-nig moeite, want voor de versprei-ding van het nieuws was de krant het transportmiddel bij uitstek. De nieuwsgierige burger was toen nog grotendeels aangewezen op zijn dag-blad, zijn informatiebron van papier.

Dat is nu, anno 2011, wel anders. De digitale revolutie heeft de nieuws-voorziening en -consumptie dras-tisch veranderd. Vele kranten fuseer-den en zijn uiteindelijk verdwenen, overal in de – vooralsnog vooral westerse – wereld. Dat dit ook in Rotterdam gebeurde, is dus zeker niet vreemd. Integendeel, juist in een moderne dynamische stad met meer dan 170 nationaliteiten is het niet verwonderlijk dat het internet-gebruik zo’n geweldige vlucht heeft genomen.

TrouwNatuurlijk zijn er gelukkig nog heel wat mensen die vinden dat ze geen ochtend (of avond) zonder krantje kunnen. Ze hebben de vele verande-ringen in krantenland geaccepteerd en zijn hun papieren informatiebron trouw gebleven. De krant verander-de voortdurend: nu eens van kleur, dan weer van vormgeving, formaat, aandachtsgebied en verschijnings-tijdstip. Het aanpassingsvermogen

van de krantenlezer is de afgelopen decennia stevig op de proef gesteld. Voor sommigen was de laatste veran-dering net een brug te ver, anderen liet zich niet wegjagen, ook niet door de verleidingen die de technische hoogstandjes als de eReader en de iPad gingen bieden. Hoogstandjes die op zich een nieuwe, kansrijke toekomst voor de krant mogelijk maken.

De samenstellers van de tentoon-stelling en de makers van deze krant kijken met genoegen, trots en soms een beetje weemoed terug op vooral die boeiende jaren zestig, zeventig en tachtig. Kranten maken en verkopen was een plezierige en verslavende vorm van topsport bedrijven, want er was nog zoveel gezonde onder-linge wedijver. Krantendirecteuren en hoofdredacteuren deden hun ui-terste best zich te onderscheiden van hun vele concurrenten. Met keihar-de primeurs, bijzondere extra edities en onthullende dossiers werd gepro-beerd te scoren en elkaars lezers af te snoepen.

OntzuilingDat lukte overigens in beperkte mate omdat de ontzuiling nog niet was begonnen. Primeurs en bliksemedi-ties of niet, de gemiddelde VVD’er bekeerde zich niet snel tot Het Vrije Volk, de doorsnee socialist stapte niet gauw over op de NRC, de ge-reformeerde Rotterdammer werd niet zomaar lezer van de Maasbode.

De verzuilde maatschappij zorgde voor instandhouding van een gevari-eerd medialandschap van kranten én omroepverenigingen. En voor volle kerken en druk bezochte vakbonds-vergaderingen.

Die tijd is intussen al lang voorbij. Mét de samenleving veranderden uiteraard de media en daarmee ook de journalistiek. Wie alleen maar oog heeft voor de geschiedenis, zal daar om treuren. Maar wie de nostalgie van zich afschudt, weet wel beter. Die moet erkennen dat ‘vroeger’ ze-ker niet alles beter was.

In de jaren zeventig werden fantasti-sche kranten gemaakt en werd bevlo-gen journalistiek bedreven. Maar er wordt nu – in de kranten, maar ook op de radio, televisie en vele websi-tes - echt nog steeds goed en soms imponerend journalistiek werk ver-richt. De talloze inzendingen voor de vele mediaonderscheidingen die Nederland rijk is – van de nationale Tegels tot de Vondelingprijs, van de Persprijs Rotterdam tot de prijs voor onderzoeksjournalistiek De Loep - getuigen daarvan.

GeschiedenisDe reden waarom nu dan toch op-eens een tentoonstelling wordt ge-wijd aan Het Vrije Volk – ooit de grootste krant van Nederland – en de andere verdwenen kranten van Rotterdam, is eenvoudig. De rijk ge-schakeerde naoorlogse dagbladpers

is een stukje geschiedenis waarover nu nog flink wat mensen kunnen meepraten, als lezer en als kranten-maker. Bezoekers aan de tentoon-stelling weten nu nog wat Het Vrije Volk was of Dagblad Scheepvaart, journalisten van toen kunnen we nu nog vragen hun herinneringen op papier te zetten. Over een kwart eeuw kan dat nauwelijks meer.

In zekere zin sluiten we met deze krant en tentoonstelling een tijd-perk af. Wij doen dat aan de hand van grote gebeurtenissen in de re-cente geschiedenis die hun sporen achterlieten op de Rotterdammers en hun kranten. Gebeurtenissen als de Europa Cup voor Feyenoord in 1970 en het popfestival in Kralingen in hetzelfde jaar, tot het oproer in de Afrikaanderwijk in 1972 en het dramatische einde van het Rijn-Schelde-Verolme-concern medio ’80. We waren erbij, rapporteerden erover met pen en camera en lieten het lezen.

Laatste Nieuws! Laatste Nieuws! – de verdwenen kranten van Rotterdam. Van 6 september tot 31 december 2011 in het Schielandshuis, Korte Hoogstraat 31, Rotterdam. Openingstijden: dinsdag tot en met zondag 11.00 – 17.00 uur

LAATSTE NIEUWS!

LAATSTE NIEUWS

06/09/2011 - 31/12/2011

D e v e r d w e n e n k r a n t e n v a n R o t t e r d a m

In 1946, zo ongeveer een jaar na de bevrijding, telde Rot-terdam tien dagbladen. We noemen ze: De Waarheid, De Maasbode, De Rotterdammer, Rotterdamsch Nieuwsblad, Rotterdamsch Parool, Alge-meen Dagblad, Nieuwe Rot-terdamsche Courant, Het Vrije Volk, Dagblad Scheepvaart en de Handels- en Transport Courant.

door Geert-Jan Laan en Leo Pronk

Cup- en kran-tenglorie in 1970; RN en HVV pakken uit met extra- en bliksemedities 2Ook verslaggevers in Kralingen uit de kleren op Holland Popfestival Rotterdam 1970 3Een zomer waarin alles lukte: hoe de haven-staking van ’70 leidde naar prestigi-euze persprijs 4‘We schoppen die Turken eruit’: het oproer van ’72 in de Afrikaanderwijk 5‘Is er geschoten bij jullie?’ Het gijzelingsdrama van ’72 op de Olympische Spelen in München 6De Lockheed-affaire: hoe 2 Rotterdamse kranten alle andere media de hakken lieten zien 7Rijn-Schelde-Verolme: de grootste industriële ramp uit de Nederlandse geschiede-nis 8Strips in de krant – Rotterdamse dagbladen liepen voorop 9De Rotter-dammer, Het Rotterdams(ch) Parool, De Tijd/De Maasbode,Dagblad Scheep-vaart: zij waren erbij 10/11Atlas van Stolk: in de schatkamer van de politieke prenten 12Wat niet kon: Het Vrije Volk en de Grote Sprong Voorwaarts van 1988 13De Rotterdamse havenjournalis-tiek: ooit Hollands glorie, nu aan lager wal 14Van hoogbouwstop tot architectuurstad: Rotterdam kijkt omhoog 15April 1991: HVV + RN = RD, een nieuwe krant in one paper city Rotterdam 16

Verder in dezekrant

Cup- en krantenglorie

Ruim veertig jaar geleden sloten de Rotterdamse en Haagse tak van de krantenfamilie Sijthoff weer een verbond. De Haagse broers Ap en Freddy Sijthoff hadden van de Haagsche Courant een groot succes gemaakt, want het regionale dagblad was op weg naar de 175.000 lezers. Toen door de samenwerking het Rotterdamsch Nieuwsblad (RN) ook een injectie kreeg, had dat z’n invloed in het Rotterdamse. De Maasstad was toen een bolwerk van kranten met Het Vrije Volk, het Rotterdams Parool, De Rotterdam-mer en de Maasbode. De concur-rentie was groot en ook de inventi-viteit om elkaar lezers af te vangen.

Met een ijMei 1970. Rotterdam stond op het punt een grootse manifestatie te krijgen, Rotterdam Communica-tie’70, in de volksmond snel omge-doopt tot C70. Maar voor de Maas-stad stond er nog wat meer op het

programma. Feijenoord, toen nog geschreven met een ij en niet met een y, die de naam later een inter-nationale tint gaf, was bezig om his-torie te schrijven en imponeerde in de Europacup I, de internationale competitie tussen de landskampi-oenen voor de beker ‘met de grote oren’. Het begon in Reykjavik, waar in de eerste ronde het IJslandse KR Reykjavik met 2-12 werd verslagen. De euforie werd groter toen tegen AC Milan in de tweede ronde de stadionclub overeind bleef. En toen de Rotterdammers ook FC Vorwä-rts Berlin en Legia Warschau wisten te weerstaan, maakten Feijenoord, Rotterdam, Rijnmond en heel Ne-derland zich op voor de finale tegen het Schotse Celtic.Marketingstudies waren nog niet geïntroduceerd, maar binnen de krantenwereld werden dergelijke extreme gebeurtenissen veelal aan-gegrepen om goed uit te pakken. Ook bij het Rotterdamsch Nieuws-

blad, dat door de ‘Haagse injectie’ het verloren terrein in de Rijmond weer wilde heroveren. De stem-ming was er ook naar, want er ging geen moment voorbij of er werd over Feijenoord gesproken. Niet al-leen op de krant, maar ook in de stad en eigenlijk was heel Nederland Fe-ijenoord-gek.

San SiroDat de komende finale, die op 6 mei 1970 in het Milanese stadion San Siro zou worden gespeeld, het hoogtepunt van het jaar zou wor-den, tekende zich al snel af. Met als uiteindelijk resultaat dat maar liefst 20.000 voetballiefhebbers de reis naar Italië ondernamen. Achtdui-zend reisden per vliegtuig, 5.500 supporters gingen per touring-car, 2.500 zochten het spoor op en tuften naar Milaan, terwijl zo’n vierduizend supporters met eigen vervoer naar de hoofdstad van Lom-bardije afreisden. Er werd door de krant zelfs een speciale RN-trein naar de Cupfinale in Milaan gechar-terd. Wie ƒ 139,50 neertelde kreeg tweemaal ontbijt, een lunch en een diner, inclusief metrovervoer in Milaan naar het stadion en tevens een zeer goede staanplaats voor de finale. En met twee tientjes meer kon je een couchette (slaapplaats) reserveren.

Extra editieEr moest dus worden uitgepakt. En dat gebeurde niet alleen aan de Schiedamse Vest, bij het begin van de Oude Binnenweg, waar de per-sen ’s middags altijd op volle toeren draaiden om het kersverse product bij de abonnees te brengen. Want het was een gewoonte om bij bij-zondere evenementen direct erna een extra editie uit te brengen. Maar omdat er tienduizenden Rotterdam-se liefhebbers ook naar Italië afreis-den, werd hetzelfde bedacht voor de voetbalsupporters in Milaan. Een bijzondere operatie, waardoor een overeenkomst werd gesloten met een Italiaanse drukkerij. Een stunt, waaraan veel journalisten ter plekke samenwerkten met het thuisfront., Rob Vente, Ger Beste-breurtje, Fred Racké, Daan Over-hoff, Ria Racké en Aad Wagenaar waren in Milaan actief. De laatste zorgde voor het sfeerverhaal, terwijl Ton Schuurmans per trein reisde om in een groot verhaal de sfeer tus-sen de Feijenoord-supporters weer te geven. Rob Vente had de dagen voor de topmatch een dagelijks co-lumn in de krant verteld door Coen Moulijn, de lieveling van het Rot-terdamse publiek.

RugdekkingOp de redactie in Rotterdam werd ook door een grote ploeg rugdek-king gegeven. Want de techniek was nog niet zo verfijnd. Verhalen moesten nog per telefoon worden doorgebeld en er werd gebruik gemaakt van de eerste vorm van de fax, waarbij foto’s of tekst mid-dels een draaiende cylinder puntje voor puntje werden overgeseind. Een tijdrovende bezigheid, zodat ook de aparte fotozenders van het ANP en de buitenlandse bureaus AP en Reuter in de gaten moesten worden gehouden. Onder leiding van Daan Sprong heerste er een bij-zondere sfeer op de redactie, waar Piet Ocks, Bram Oosterwijk, Hans Coolegem, Bas van Bochove en Bas van den Berg zich niet alleen met de opvang van artikelen van de collegae in Milaan bezig waren. Zo vestigde Piet Ocks zich voor de televisie en schreef het verslag mee. Want mocht er met de verbindingen tussen Milaan en Nederland iets ge-beuren, dan was er toch een verslag voorradig. Maar het liep technisch voortreffelijk; Ocks schreef een verslag, dat nooit de krant haalde.Als er iets bijzonders gebeurde op de krant toonde ook directeur Fred-dy Sijthoff zijn grote belangstelling. Ook op deze avond ontbrak de cou-rantier niet. Tussen de redactiemen-sen genoot ook hij van de sfeer en de spanning, die een dergelijke expedi-tie met zich meebrengt. Zelf was ik na twee jaar als medewerker aan het Rotterdamsch Nieuwsblad ver-bonden en sinds 1 mei 1970 in vaste dienst. Ik herinner me nog goed dat na het winnende doelpunt van Over Kindvall een euforie ontstond, die ik nimmer nog heb meegemaakt. Mijn

taak was om meteen na afloop van de wedstrijd Ruud Geels te bellen. De rossige aanvaller was door trai-ner Ernst Happel voor het hoog-tepunt van het seizoen gepasseerd en omdat Geels naast povere spel-technische kwaliteiten ook weinig karakter had getoond, liet Happel hem thuis.

Ove KindvallDe snel gemaakte bijdrage, getiteld ‘Geels: Blij maar toch verbitterd’ haalde de front van de eerste extra editie, die zo snel mogelijk moest worden gedrukt en aan de feestende supporters op straat moest worden uitgedeeld. Het artikel bleef staan tot de foto van de winnende treffer (2-1) van Ove Kindvall op de fo-tozender verscheen en bij het ope-ningsstuk ‘Europa’s sterkste’ kon worden geplaatst. Het product was daarmee af en de stunt gelukt. Want ook in Italië verliep de operatie voortreffelijk en kon de extra editie van het Rotterdamsch Nieuwsblad snel naar de Milanese binnenstad worden gebracht, waar uitzinnige Feijenoord-supporters feest vier-den. Het Piazza Duomo, het grote plein voor de Dom, werd rood-wit gekleurd en door de Hollanders in-genomen.

DronkenDe supporters waren dronken van geluk. De bijzondere stunt van de krant zorgde na gedane arbeid voor de makers op alle fronten ook voor een uitbundige sfeer. De opzet om indruk te maken was gelukt. Tijd om er het glas op te heffen. ‘s Mor-gens, over zessen, ging uiteindelijk het licht in de kamer van Daan Sprong uit. . .

- Extra editie van het Rotterdamsch Nieuwsblad, direct na de wedstrijd óók verkrijgbaar in Milaan -

pagina 2 LAATSTE NIEUWS! MUSEUM ROTTERDAM

Ooit was er een tijd, dat er in Rotterdam en omgeving een krantenoorlog heerste. Nou ja oorlog. Het was een vergulde concurrentiestrijd om de gunst van de lezer. Op zulke momenten wordt alles aange-grepen om maar zo goed mogelijk voor de dag te komen. Om nieuwe zieltjes te winnen. Want een lezer weghalen bij de concurrentie, betekende tevens een verlies bij je tegenstander.

door Hans Coolegem

- Ook Het Vrije Volk was niet vies van spektakel en stunts. De Europacupfinale van de club van Zuid tegen het Schotse Celtic in Milaan in 1970 inspireerde ook HVV tot journalistieke

hoogstandjes. Direct na het laatste fluitsignaal werd in de stad een bliksemeditie verspreid met de onvergetelijke kop WE HEBBEN ‘M!!

De kop is een echte klassieker geworden. Veertig jaar later, in 2010, werd van deze kranten-voorpagina zelfs een t-shirt gemaakt en via een supporterswebsite te koop aangeboden. Het

shirt met de afbeelding van deze historische krant was in een mum van tijd uitverkocht. -

Zonder journo’s geen Kralingen Pop

Sfeer heeft-ie gekregen. De eerste dag al maakten we met een hand-jevol collega’s een rondje Kralingse Bos en zagen dat het hek zo lek was als een mandje. Je hoefde helemaal geen 35 gulden toegang te betalen als je de achter- of de zij-ingang nam. We schreven zelfs precies op waar de grootste gaten zaten. Dat organisator Georges Knap daar-door nog jarenlang deurwaarders achter zijn broek aankreeg, beseften we niet. Er kwamen naar schatting 50.000 mensen zonder te betalen door de hekken heen. Zoals we er ook pas veel later achterkwamen dat er zonder ons journalisten waar-schijnlijk helemaal geen Kralingen Pop zou zijn geweest.

In Rotterdam werd C70 gevierd, een suf wijkenbreed stadsfeest, 25 jaar na de bevrijding. Voorzitter An-ton Fibbe pikte het ideetje van jon-gerenwerker Georges Knap op om een popfestival bij de Kralingse Plas te houden. En vanaf dat moment zeurden wij journo’s de ons onbe-kende Georges de oren van de kop, dit zou en moest het Europese ant-woord op Woodstock worden.

Berry VisserDe publiciteitscampagne was al be-gonnen voordat er ook maar één groep was geboekt voor Holland Popfestival Rotterdam ’70 zoals het officieel heette. De arme Georges wist niet waar hij de groepen van-

daan moest halen en kwam door ons aandringen en onze bemiddeling te-recht bij de beginnende organisator Berry Visser die door het festival heel groot zou worden. Dr. John liet zich strikken voor een gage van 2500 dollar!! En de Byrds deden het nog voor het schijntje van 6000 dollar. Als de hasj en de booze backstage maar gratis waren. De groepen kregen vooraf keurig betaald, anders zouden ze niet zijn gekomen. Maar de podiumbou-wers, roadies , geluidstechnici en aan- en afvoertroepen moesten ach-teraf om hun geld zeuren. Berry Visser groeide groot met zijn Mojo, Georges Knap bleef zitten met een failliete boedel. Maar dat schreven we toen niet op. We had-den het te druk met in katzwijm vallen voor Grace Slick van Jeffer-son Airplane. Zoals ze White Rab-bit zong in Rotterdam, zo moest het ook hebben geklonken op de drie grote Amerikaanse festivals Monte-rey, Woodstock en Altamont. Roger McGuinn van The Byrds liet een slappe plattitude uit zijn mond vallen: “The vibes are good here”. Maar het klonk als een magische mantra en we schreven het met z’n allen op. Hij sprak de woorden ge-

lukkig al op vrijdag 26 juni terwijl hij pas de volgende dag zou spelen. Hij moet hebben geweten dat in Nederland op zondag geen kranten verschijnen en dat ook toen al de deadline voor de zaterdagkranten heel vroeg was.

Love and PeaceMensen klommen in de regietoren, levensgevaarlijk. Maar deze drie dagen kon niets fout gaan. Er was Love and Peace. Een enkeling flipte op teveel rode Libanon, maar daar waren heel veel dr. Johnnetjes van Release om ze met suikerwater op te lappen. We deden aan participerende jour-nalistiek en sprongen naakt de Plas in. Bij In the Summertime van Mungo Jerry deden we mee met het in de lucht gooien van plastic eet-borden. We lieten ons zeiknat rege-nen, maar het verschil met de hip-pies was wel dat wij dan toch weer naar de Plasmolen trokken om een stukkie te tikken op een portable machine, keurig op gecarboniseerd papier. We brachten het naar de krant of stopten het in een treinbrief. Mijn kopij ging naar Breda, want ik was de jongeren- en popredacteur van De Stem. Nog wel. Want in Kralin-gen werd ik verliefd op Rotterdam en solliciteerde bij de eerste de beste gelegenheid naar een baan bij Het Vrije Volk. Alleen al die naam. Zo voelden we ons bij Kralingen Pop: vrij volk.

MUSEUM ROTTERDAM LAATSTE NIEUWS! pagina 3

Kralingen Pop 1970. Het zal maar je eerste, echte, grote verslaggeversklus zijn. De chef nieuws-dienst had gezegd: ,,Sfeer wil ik hebben, vooral sfeer. Niet te veel muziekgeleuter.’’ Als langharig maar werkwillig stuk tuig had ik nog tegengeworpen dat ik een perskaart had, dat ik als VIP back-stage mocht en misschien wel een interview kon krijgen met Dr. John. Ik vergat erbij te zeggen The Nighttripper, want de chef zei: “Dat is goed, doe de dokter er maar bij. Er zullen wel mensen omval-len, dat is in Woodstock ook gebeurd.”

door Hans Maas

- Er werd ook gewoon mineraalwater gedronken op het Kralingse popfestival (foto Ben Blumers) -

- Een staaltje participerende journalistiek: popverslaggevers zijn net mensen en gaan als anderen ook uit de kleren (foto Museum Rotterdam) -

Meteen na de Tweede Wereldoorlog begint de zuivering van de pers. Ook van de kranten die in de regio Rotter-dam zijn gevestigd of daar uitkomen. Titels die loyaal met de Duitsers wa-ren of zelfs sterk hebben geholpen, krijgen (tijdelijke) verboden voor verschijning en/of hergebruik van de titel. Voor individuele journalisten worden beroepsverboden ingesteld voor een aantal jaren of zelfs voor de rest van hun leven. De massamedia waren voor de Duitsers een gericht propagandamiddel om het vertrou-wen van de bevolking te winnen. Deels lukte dat. Gezuiverde journalisten en andere persmedewerkers kregen na de oorlog een certificaat. Dat leidde tot heftige discussies over goed en kwaad. Vooral over enkele grote re-gionale krantenconcerns (zoals het Rotterdamsch Nieuwsblad) en De Telegraaf.Vermeldenswaard over de oorlog is nog dat in de regio Rotterdam al op 18 mei 1941 het eerste illegale krantje verscheen in Schiedam, ge-maakt door Bertus IJzerdraad. Meer dan 330 medewerkers (journalisten en verspreiders) van de illegale pers zouden volgens schattingen in de oorlog zijn geliquideerd.

3 september 1944: Oprichtings-vergadering van Het Vrije Volk in de Koopmansbeurs in Amsterdam door enkele voormalige redacteuren van Het Volk. L.J. Klein, voormalig chef buitenland, bedenkt de nieuwe naam. Het Vrije Volk wordt in feite een voortzetting van Het Volk (in Rotter-dam: De Voorwaarts).

19 september 1944: In al bevrijd Eindhoven verschijnt het eerste le-gale nummer van Het Parool.

1 maart 1945: Het Vrije Volk ver-schijnt voor het eerst in Eindhoven. Op 3 april 1945 in Enschede. Op 25 april 1945 in Groningen.

2 mei 1945: Laatste nummer van Dagblad van Rotterdam dat fout is geweest in de oorlog.

5 mei 1945: Eerste nummer Het Vrije Volk in Amsterdam: Dagblad voor het Democratisch Socialisme. Verschijnt in het hele land. In Rot-terdam groeit de krant uit tot de grootste editie. Op 31 december 1945 bereikt Het Vrije Volk landelijk een hoogtepunt met 357.739 abon-nees. Dat aantal is nooit overtroffen, ook niet toen Het Vrije Volk zich in 1956/1957 ‘de grootste krant van Nederland’ mocht noemen. De ‘foute’ De Telegraaf heeft die koppositie

in 1966 overgenomen. Op Bevrij-dingsdag komt ook het eerste offici-ele nummer van de voorheen illegale krant Trouw uit, gemaakt in Amster-dam, die in Rotterdam eveneens veel lezers heeft.

6 mei 1945: Eerste nummer van de voorheen illegale krant De Waarheid uit Amsterdam. Komt in Rotterdam ook op de markt.

6 mei 1945: Eerste nummer van de voorheen illegale krant Het Parool in Amsterdam die op 9 april 1947 in Rotterdam de eigen editie Het Rotter-damsch Parool krijgt.

7 mei 1945: Opnieuw komt de katholieke De Maasbode uit die grotendeels in Rotterdam wordt sa-mengesteld. De Maasbode was in juli 1941 als een van de eerste kranten in Nederland door de Duitse bezetter verboden.

7 mei 1945: Heruitgave van de christelijke (vooral gereformeerde) De Rotterdammer met de kopbladen Nieuwe Haagsche Courant, Nieuwe Leidsche Courant en per 12 mei het Dordtsch Dagblad. Samen vormen ze Het Rotterdammer Kwartet.

28 juli 1945: Onder de titel Nati-onale Rotterdamsche Courant ver-schijnt de Nieuwe Rotterdamsche Courant (NRC) die door zijn snelle aanpassingen in de oorlog aan de wensen van de bezetters een ver-schijnings- en titelverbod heeft ge-kregen. Voor de oorlog was de NRC het meest gezaghebbende dagblad van Nederland. Op deze dag start ook Het Nieuwe Dagblad, de populaire landelijke uitgave van De Maasbode.

11 augustus 1945: Heruitgave van de Nieuwe Schiedamsche Cou-rant, kopblad van Het Nieuwe Dag-blad.

3 november 1945: Heruitgave van de Nieuwe Dordtsche Courant als kopblad van Het Nieuwe Dagblad (de populaire uitgave van De Maasbode).

16 maart 1946: Executie van Max Blokzijl, de enige Nederlandse jour-nalist die wegens collaboratie tijdens de Duitse bezetting ter dood is ver-oordeeld.

1 april 1946: Eerste nummer van De Dordtenaar als opvolger van de illegale krant De Vrije Pers. De Dord-tenaar wordt kopblad van het Alge-meen Dagblad.

15 april 1946: De titel Rotter-damsch Nieuwsblad mag na een verbod vanwege het oorlogsverleden opnieuw uitkomen, alsmede kopblad Dordrechtsch Nieuwsblad.

29 april 1946: Eerste nummer Algemeen Dagblad dat als ochtend-uitgave van het NRC-concern start. De krant is in eerste instantie geheel gericht op de Rotterdamse regio. Wordt geannonceerd als voortzetting van het Dagblad van Rotterdam.

1 juli 1946: Nationale Rotterdam-sche Courant mag weer verschijnen onder de oorspronkelijke naam Nieu-we Rotterdamsche Courant (NRC).

8 mei 1948: De Commissie voor de Perszuivering legt De Telegraaf een naamsverbod op van 30 jaar. De Courant Nieuws van de Dag krijgt een verbod van 20 jaar. Op 27 janu-ari 1949 worden deze verboden door de Raad van Beroep voor de Pers-zuivering vernietigd. Op 6 mei 1949 verschijnt een eerste ‘Nood-uitgave’ van De Telegraaf onder de titel ‘De Phoenix’. Ook de naamsverboden voor Rotterdamsch Nieuwsblad en Dordrechtsch Nieuwsblad worden door de raad van beroep vernietigd.

12 september 1949: Heruitgave van De Telegraaf. Ook in Rotterdam te verkrijgen. Eerste oplage 50.000.

1 februari 1953: Als eerste krant ooit brengt Het Vrije Volk op zon-dag een extra editie uit over de wa-tersnoodramp. In de voorgaande nacht bracht ANP om 04.22 uur op de telexen het eerste bericht over de ‘Noodtoestand in Zwijndrecht’. De landelijke primeur komt van Ba-rend Mensen, chef redacteur van het Dordtsch Dagblad en tevens ANP-correspondent in Dordrecht.

31 maart 1959: Laatste nummer van De Maasbode, Dagblad voor Ne-derland. Een dag later verschijnt de nieuwe fusiekrant De Tijd-De Maas-bode.

2 januari 1960: Eerste nummer komt uit van Nieuwe Dordtsche Courant als kopblad van het Nieuwe Dagblad.

31 maart 1960: Laatste num-mer van de Nieuwe Schiedamsche Courant als kopblad van het Nieuwe Dagblad.

18 oktober 1960: Eerste nummer van het Algemeen Ochtendblad - Het Vrije Volk. Alleen in de losse verkoop. Oplage komt nimmer boven de 8000. Na korte tijd uit de roulatie.

24 december 1965: Titel De Tijd-De Maasbode in Nederland wordt gewijzigd in De Tijd. Alleen in Rotter-dam verschijnt de krant nog onder de titel De Tijd-De Maasbode tot 1972. De totale landelijke oplage was terug-gelopen tot net onder de 60.000.

7 december 1966: Trouw en het Rotterdammer Kwartet gaan samen op in De Christelijke Pers.

23-25 november 1967: Het congres van de Partij van de Arbeid besluit in grote meerderheid Het Vrije Volk te ‘ontkoppelen’: het dagblad zal niet langer de partijkrant zijn van de sociaal-democraten; de hoofdredac-teur niet langer gekozen door het congres.

2 januari 1969: Het Vrije Volk verschijnt voor het eerst zonder de traditionele bijvermelding van ‘de-mocratisch-socialistisch dagblad’. Hoofdredacteur Messer destijds: ,,Dat we die term hebben weggelaten betekent natuurlijk geen ommezwaai of iets dergelijks.’’

1 april 1969: Rotterdamsch Nieuwsblad is, samen met de Goud-sche Courant en Handels- en Trans-port Courant, overgenomen door Sijthoff Pers in Den Haag.

1 januari 1970: Rotterdamsch Nieuwsblad brengt de insteekkranten Schiedamsche Courant, Vlaardinger Dagblad en Nieuwe Brielse Courant uit.

9 maart 1970: De productie van Het Vrije Volk in Amsterdam wordt beëindigd. In Rotterdam worden zeven edities gedrukt en in Arnhem vier.

1 oktober 1970: Eerste nummer van de fusiekrant NRC Handelsblad (van NRC uit Rotterdam en Alge-meen Handelsblad uit Amsterdam). Centrale redactie wordt gevestigd in Rotterdam.

1 september 1971: In Rotterdam komt het eerste nummer uit van het

Economisch Dagblad als opvolger van de Handels en Transport Cou-rant.

20 september 1971: Rotter-damsch Nieuwsblad verliest zijn zelf-standigheid en wordt kopblad van de Haagsche Courant.

1 oktober 1971: Het Vrije Volk staakt de landelijke verspreiding en trekt zich als regionaal dagblad terug op Rotterdam, zijn sterkste editie, en Arnhem (enige tijd). Het landelijke bouwwerk van De Arbeiderspers met 44 kleine regionale edities van Het Vrije Volk stort met donderend ge-raas in.

1 oktober 1971: Het Rotterdams Parool, kopblad van Het Parool, en met neveneditie De Schiedammer is opgeheven.

28 februari 1972: Eigenaar De Arbeiderspers stoot Het Vrije Volk af naar HVV CV, waarin de Nederlandse Dagblad Unie (met o.a. Algemeen Dagblad en NRC Handelsblad) én Perscombinatie (Het Parool, De Volkskrant en Trouw) ieder 50 pro-cent krijgen.

5 april 1972: De kranten van het Rotterdammer Kwartet (met De Rot-terdammer en het Dordtsch Dagblad ) komen uit als afzonderlijke editie van Trouw.

28 november 1972: Kopblad Rotterdamsch Nieuwsblad (van de Haagsche Courant) verschijnt met de insteekkranten Vlaardings Dag-blad, Schiedamsche Courant en Dordrechtsch Nieuwsblad. De laatste verdwijnt al per 1 april 1973.

3 februari 1975: De Kwartetbla-den zijn volledig geïntegreerd in Trouw. De titels De Rotterdammer en Dordts Dagblad blijven bestaan als ondertitel van Trouw. De gezamen-lijke oplage in 1975 is bijna 150.000. Al op 2 oktober 1982 verdwijnen deze ondertitels. Tussen 1960 en 1975 houdt de rationalisering de perswereld in zijn greep. De oplage van Trouw is in 1985 inmiddels te-ruggelopen naar 123.300.

4 april 1978: Rotterdamsch Nieuwsblad bestaat 100 jaar. De ‘ch’ verdwijnt een jaar later, in april 1979, uit de titel.

23 januari 1979: NDU gaat op in het uitgeversconcern Elsevier.

4 maart 1980: Overal in het land stakingen. Het Vrije Volk, De Win-schoter Courant en De Waarheid

brengen in overleg met stakend grafisch personeel kranten uit die helemaal in het teken staan van de acties. Andere kranten waren tégen en verschijnen niet. Heftige discus-sies vooraf en naderhand. Journa-listen zouden hun onafhankelijkheid hebben prijsgegeven. Nadien zijn er nooit meer ‘actiekranten’ door de on-afhankelijke pers uitgegeven.

30 september 1983: Het Vrije Volk start met een landelijke Weekeditie voor buiten de regio Rot-terdam waarin de beste achtergrond-verhalen van het dagblad staan. Het laatste nummer van deze Weekeditie komt uit op 20 december 1990.

1 maart 1984: Het Vrije Volk en het Rotterdams Nieuwsblad gaan een advertentie- en oplagefusie aan onder de naam Avondbladen Combi-natie Rotterdam (ACR). Daarin heeft Het Vrije Volk (eigenaren NDU voor 50 procent en Perscombinatie 50 procent) een belang van 70 procent. Eigenaar Sijthoff Pers van het Rotter-dams Nieuwsblad heeft een belang van 30 procent in ACR.

23 april 1985: De Dordtenaar wordt als kopblad van het Algemeen Dagblad ochtendkrant. Radio Rijn-mond komt in de lucht met twaalf uur per dag uitzending.

30 september 1987: Einde van de gespecialiseerde Rotterdamse vak-dagbladen Economisch Dagblad en Dagblad Scheepvaart . De voortzet-ting van deze twee vakkranten, eerst nog twee dagen per week, is Nieuws-blad Transport. Dagblad Scheepvaart is in de jaren 70 al opgegaan als bijlage in de Vervoerskrant van het Economisch Dagblad.

27 maart 1988: In een laatste poging de krant te redden verschijnt Het Vrije Volk in een geheel nieuwe en modernere vorm. De (vanzelfspre-kende) huiskleur rood wordt vervan-gen door groen.

30 maart 1991: Laatste nummer van de titels Het Vrije Volk en het Rotterdams Nieuwsblad. De red-dingspoging uit maart 1988 van Het Vrije Volk is mislukt. De krant eindigt met een oplage net onder de 50.000 en het Rotterdams Nieuwsblad en-kele duizenden betalende lezers daaronder.

2 april 1991: Eerste nummer van het Rotterdams Dagblad (middag-krant). Een nieuw regionaal dagblad dat voortkomt uit Het Vrije Volk en het Rotterdams Nieuwsblad. De startoplage van 112.000 groeit in de eerste twee jaar. Eigenaren zijn eerst de NDU en Sijthoff Pers (ieder 50 procent). Per 1 januari 1994 neemt NDU het belang van 50 procent van Sijthoff Pers in het Rotterdams Dag-blad over.

23 november 1995: Reed Elsevier verkoopt zijn dagbladendivisie NDU (met onder meer Algemeen Dag-blad, NRC Handelsblad en Rotter-dams Dagblad) aan PCM (ontstaan uit Perscombinatie en boekengroep Meulenhoff). In PCM zitten op dat moment de dagbladen De Volks-krant, Trouw en Het Parool.

21 juni 1999: De gratis dagbladen Metro (van het Zweedse concern Metro International) en Sp!ts (De Telegraaf Holding), verkrijgbaar bij knooppunten in het openbaar ver-voer, starten op alle werkdagen van de week. Volgens Metro bedraagt de oplage in de regio Rotterdam 125.000.

12 november 2002: De Telegraaf start met een speciale editie in Rot-terdam: vier dagen per week met enkele op de regio gerichte pagina’s. Startoplage zou 35.000 zijn geweest.

21 mei 2004: De Britse investeer-der Apax verwerft een belang van 47,5 procent in PCM.

30 augustus 2005: Grote re-organisatie in de randstad bij het Algemeen Dagblad en o.m. het Rot-terdams Dagblad. In de nieuwe on-derneming AD Nieuwsmedia (van PCM en Wegener) gaan Rotterdams Dagblad, Dordtenaar, Rijn en Gou-we, Haagsche Courant en Utrechts Nieuwsblad op in het AD. In Rotter-dam verliest het Rotterdams Dagblad zijn redactionele zelfstandigheid en heet voortaan, gecombineerd met het Algemeen Dagblad, AD Rot-terdams Dagblad. De startoplage is rond de 140.000.

Maart 2010: PCM wordt opge-splitst en verkocht. Apax pakt een grote winst op het met grote schul-den opgezadelde concern. De AD-kranten, De Volkskrant en Trouw gaan naar de Belgische Persgroep (bezit al Het Parool). In NRC Han-delsblad en nrcnext krijgt investe-ringsmaatschappij Egeria een meer-derheidsbelang.

September 2011: In het gebied Rotterdam resteert nog één op de re-gio gericht dagblad: AD Rotterdams Dagblad als ochtenden middagedi-tie van AD Nieuwsmedia. De Telegraaf en de gratis krant Metro brengen dagelijks enkele pagina’s ge-richt op de regio Rotterdam. Bronnen: ‘Journalistiek in Nederland 1850-2000’ van Huub Wijfjes (Boom Amsterdam 2004), ‘Kroniek van de Nederlandse dag-bladen opiniepers’ van Jan van de Plasse (Otto Cramwinckel Amsterdam 2005), ‘.. en niet vergeten. Herinneringen aan Het Vrije Volk’ (Veen uitgevers Amsterdam/Antwerpen 1991) en ‘Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog’, deel 12 van L. de Jong (Staatstuitgeverij SDU Den Haag).

Kroniek van de Rotterdamsedagbladen (1)

- HVV ooit de grootste van Nederland -

Op 2 mei 1945 kwam de Voor-waarts met een nooduitgave

waarin de dood van Hitler werd gemeld

Eerste nummer Het Vrije Volkin Amsterdam op 5 mei 1945

Max Blokzijl

Ward Messer

Het Rotterdamsch Parool in februari 1968

RN op de Coolsingel met be-faamde lichtkrant

HVV ooit de grootste van Nederland

Krant en radio-

gids in één tas

4 maart 1980: HVV als actiekrant

DE TIJD-De Maasbode 30 maart 1991: allerlaatste nummer Het Vrije Volk

HVV deed zelfs aan

miss-verkiezingen

Extra editie op zondag over de watersnoodramp

Dagblad Scheepvaart

Nationale Rotterdamse Courant

Vervolg op pagina 5 Vervolg op pagina 7 Vervolg op pagina 9 Vervolg op pagina 11 Vervolg op pagina 13 Vervolg op pagina 15

Een mooie toekomst verspeeld

Een zomer waarin alles lukte

De stads- en regioredactie van Het Vrije Volk stond in de aanloop naar 1970 op springen. Voor een aantal oudgedienden was het niet langer vanzelfsprekend dat de krant in een tijd die bol stond van de span-ningen trouw de Rotterdamse Par-tij van de Arbeid bleef volgen. De botsing tussen de haven- en indu-striële ontwikkeling aan de ene, en het leefklimaat in de Rijnmond aan de andere kant, werd zichtbaar toen Hoogovens het plan voor een staal-fabriek op de Maasvlakte lanceerde. Het kreeg een warm onthaal op het Rotterdamse stadhuis, PvdA-burge-

meester Wim Thomassen voorop, maar ontketende een protestgolf onder de bevolking. De Rotter-damse PvdA-raadsfractie stond on-der druk van de partijgenoten in de Rijnmond, waar werd gesnakt naar schone lucht. In de partijafdelingen roerde zich al Nieuw-Links. Er was niet langer sprake van één PvdA. Maar Het (ontkoppelde) Vrije Volk liet een scherpe stellingname over aan de concurrentie.

PaniekHet nieuws kent echter zijn ei-gen dynamiek. Op 6 februari 1969 onthulde Het Vrije Volk een ge-meentelijke visie op havenontwik-keling, het Plan 2000+, met onder meer een horrorscenario dat heel Voorne-Putten opofferde aan de ha-venexpansie. De primeur van Bert Bakker veroorzaakte paniek aan de Coolsingel, maar er viel weinig te ontkennen. Thomassen was in zijn enthousiasme vér voor de muziek uit gehold, door een ambtelijke nota prematuur van zijn politieke visie te voorzien. In een commentaar ver-dedigde Het Vrije Volk de onthul-ling met een verwijzing naar het in-

spraakrecht, dat immers alleen iets voorstelt wanneer plannen in een vroeg stadium bediscussieerd kun-nen worden. Daarom had de krant besloten tot publicatie, ”wat men er op het Rotterdamse stadhuis ook van denkt”.

De krant had dus met zoveel woor-den afstand genomen van partij-genoot Thomassen. Maar op de redactie ging iets anders spelen: de dreigende ondergang van De Arbei-derspers, uitgeefster van Het Vrije Volk. Drastische bezuinigingen en reorganisaties dienden zich aan. Oud zeer kwam weer aan de opper-vlakte: Rotterdam verdient het geld, Amsterdam smijt het over de balk, wie betaalt straks het gelag? Het vooruitzicht dat de Amsterdamse redactie de krant zou gaan maken in Rotterdam was nét wat nog nodig was om een grote leegloop op de re-dactie te ontketenen. Daardoor ontbeerde de Rotterdam-se redactie de nodige zwaargewich-ten toen de krantenproductie aan het Hekelveld werd beëindigd en de grote redactiezaal aan de Slaak in beslag werd genomen door Amster-

dammers. Zij waren met velen, zij maakten de voorpagina, en het was een ongelijke strijd om daarop Rot-terdams nieuws geplaatst te krijgen. Wat blijft van deze periode is het beeld van een aangeslagen, onzekere Rotterdamse redactie die langzaam bezwijkt onder het overwicht van de Amsterdamse collega’s en hun redactionele formule. De situatie veranderde niet toen eind 1971, Herman Wigbold was inmiddels hoofdredacteur, de lan-delijke editie werd opgeheven. De krant die nu alleen in Rotterdam en regio verscheen, werd nog volgens dezelfde formule, door dezelfde mensen, vanuit ‘landelijk’ denken gemaakt.

Zo werd Het Vrije Volk een kop-blad*) van zichzelf. Voor kranten-makers én lezers is een kopblad meestal een ongemakkelijk com-promis. Hier was het echter schi-zofrenie. Wat de krant had moeten hebben, was een gedefinieerde core business – alle neuzen in één rich-ting. Maar andere ambities en dro-men belemmerden het zicht op die realiteit.

*) Een kopblad is een krant die ver-schijnt binnen een uitgeversconcern en die een afgeleide is van het sterkste blad in de groep. Op de voorpagina wijkt al-leen de naam (kop) af van die van het moederblad, binnenin heeft het kopblad eigen plaatselijke pagina’s.

Die lente en zomer lukte alles in Rotterdam. De stad was de swin-gendste van het land geworden. Dat was begonnen toen op 6 mei Feyenoord in Milaan als eerste Ne-derlandse voetbalclub de Europacup won. De huldiging van het elftal op Stadhuisplein en Coolsingel was de grootste publiekshappening ooit ge-houden in Nederland.Het was in die voortdurende sfeer van Hela Hola en natuurlijk ook Geen Woorden Maar Daden dat Rotterdam in de laatste week van augustus getroffen werd door een staking aan de waterkant. Hij begon op 26 augustus op de scheepswer-ven RDM en Wilton-Feijenoord en breidde zich in de twee volgende dagen uit tot vrijwel de hele me-

taalindustrie, stuwadoorsbedrijven en sleepdiensten. Op 29 augustus lag de hele haven plat. De staking richtte zich tegen koppelbazen maar droeg ook de eis om meer loon in zich.Ik werkte in die tijd bij het Rotter-damsch Nieuwsblad. Onze krant pakte elke dag met vele pagina’s uit over de havenstaking, een gebeurte-nis immers die de levendigheid in de al maanden bruisende stad nog verder verhoogde met zijn haast dagelijkse stakersoptochten, een confetti van vlugschriften en de vuistenballerij voor het stadhuis. Dat alles nog steeds in het licht van de niet falende zomerzon van 1970 en daarom wilde het, alle soms ma-oïstische retoriek ten spijt, maar niet

grimmig worden aan de waterkant en in de binnenstad.Ik hield me op de krant niet bezig met nieuwsgaring en verslaggeving maar mocht me elke dag over de havenstaking uiten in een min of meer ironisch commentaar, gevat in het toen sterk opkomende jour-nalistieke genre van de column. Er viel voor mij dagelijks volop te rela-tiveren, te grinniken en smalen en ik deed dat met overgave.Op 15 september was de haven-staking voorbij. Op de krant scha-kelden we snel weer over op de dagelijkse faits divers van C70. De staking was historie, althans voor mij. Ik had er ook nauwelijks meer aan teruggedacht toen de post mij ruim een half jaar later een uitnodi-

ging van de Nederlandse Dagblad-pers bracht: wilde ik op 14 mei op de jaarvergadering in Amsterdam Hilton haar gast zijn? De volgende ochtend op de redactie bleek dat nog vijf collega’s zo’n in-vitatie hadden ontvangen: Koos de Gast (redactiechef), Wim Huibers, Ton Schuurmans, Bram Oosterwijk en Gerard van Dijk. Nog een paar dagen later werd ons het geheim achter de oproep onthuld. Het Rot-terdamsch Nieuwsblad, verper-

soonlijkt in onze zesmansequipe, moest naar Amsterdam komen om er de jaarlijkse Prijs voor de Dag-bladjournalistiek in ontvangst te nemen: een kunstwerkje en een enveloppe met geld. We hadden de onderscheiding verdiend met onze overvloedige en samenhangende berichtgeving over de havenstaking. Ik beschouwde het als een leuke toegift bij alles dat was gelukt in die mooie zomer van 1970.

- Het Rotterdamse bolwerk van HVV aan de Slaak: tijdelijk ’n Amsterdams accent -

In maart 1970 verhuisde de landelijke redactie van Het Vrije Volk van het Amsterdamse Hekelveld naar de Slaak in Rotterdam, waar de plaatselijke HVV-editie de grootste regionale krant was. Daar-mee kreeg Rotterdam er een derde landelijke titel bij, naast NRC en Algemeen Dagblad. Dit is al-leen van belang voor de geschiedschrijving, want het einde van Het Vrije Volk als landelijk dagblad was nog geen twee jaar later een feit. Voor de Rotterdamse krant, bevrijd van de ballast die van het Hekelveld was meegekomen, leek nog een mooie toekomst te zijn weggelegd. Maar onder hoofd-redacteur Herman Wigbold verdween de Rotterdamse identiteit – het sterkste verkoopargument ¬– naar de achtergrond.

In 1970 vierde Rotterdam een kwart eeuw bevrijding en dertig jaar wederopbouw met een zoge-naamde manifestatie. Ze heette Communicatie 70, al gauw afgekort tot C70. De aanduiding Com-municatie ten spijt had de manifestatie eigenlijk geen duidelijk thema; er werd in de stad voort-durend van allerlei leuks gedaan, dat weinig met elkaar te maken had. Maar het was wel steeds hartstikke gezellig in de binnenstad. Dat kwam ook omdat de altijd zo kale naoorlogse Coolsingel door een lint van kleurige houten paviljoentjes opeens een levendige avenue was geworden. En over dat alles scheen vrijwel aanhoudend een gulle zon.

door Anton Heuff

door Aad Wagenaar

- Een foto die moest aantonen wat er bij Hoogovens

IJmuiden de pijp uitgaat, en op deze

wijze een rol speelde in het milieuprotest in Rijnmond, werd door burgemeester

Thomassen afgedaan als ‘een falsificatie’.

Dat was voer voor de cartoonisten! Zie deze ‘vroege’ T(h)eo Gootjes.

In dezelfde tijd werd de bouw van de ‘space tower’ op de Euromast aangekondigd, waarop Theo inspeelde (in De Tijd/De Maasbode van 7

maart 1970). -

- Historisch beeld: havenstakers komen uit de Maastunnel (foto Hans de Bakker) -

Oproer Afrikaanderwijk: ‘We schoppen die Turken eruit!’

Een paar straten verderop vergader-de een actiecomité. De gemoederen liepen er hoog op. Een buurtbe-woonster was uit haar woning in de Goede Hoopstraat gezet omdat de Turkse eigenaar er een groep land-genoten in wilde onderbrengen, gastarbeiders die in de haven en op scheepswerven werkten. Hij deed dit niet uit menslievendheid, maar vooral om de eigen zak te spekken. Een kamer met stapelbedden lever-de twintig piek per week op. “Ze ne-men de hele wijk over. We schoppen ze er weer uit!”, riep het actiecomité dat anders zo constructief meedacht over de sociale samenhang.

PensionDe wijkbewoners hadden moeten aanzien hoe hun woonomgeving snel van karakter veranderde. In korte tijd waren vijftig huizen om-gevormd tot pension. En dan waren de panden die malafide verhuurders in handen hadden, nog niet meege-teld. “Die Turken krijgen alles, en wij – echte Rotterdammers – mo-gen jaren wachten op een behoorlijk huis,” klaagde de bevolking van de Afrikaanderwijk.

De afrekening liet niet lang op zich wachten. Op 10 augustus 1972 trok-

ken jonge mannen ´s avonds op naar de Turkenpensions. Stenen gingen door de ruiten, de voordeur werd ingetrapt. De inventaris op de eerste verdieping werd uit het raam op straat gesmeten. “We gaan alleen weg als dit huis voortaan weer door Nederlanders wordt bewoond”, eiste een gangmaker onverbidde-lijk toen gemeentelijke autoriteiten, gealarmeerd door een politiechef, poolshoogte kwamen nemen. Die deden toezeggingen, maar in de Afrikaanderwijk werden ze niet ge-loofd.

De volgende avonden golfde het gewelddadig protest van links naar rechts, over de Paul Krugerstraat en weer terug. Als jong verslagge-ver van Het Vrije Volk bivakkeerde ik in de wijk. Je kon er de klok op gelijkzetten. Na het avondeten was het telkens raak.

VakantieadresDe hoofdredactie stuurde collega Geert-Jan Laan en fotograaf Niels van der Hoeven naar Zwitserland, waar zij burgemeester Thomas-sen op zijn vakantieadres confron-teerden met verhalen en beelden van de gebeurtenissen. Thomas-sen keerde spoorslags per vliegtuig,

met dit HVV-duo, terug naar Rot-terdam. De avond erna liet hij zich per dienstauto naar de wijk rijden. De menigte reageerde woedend. De auto werd belaagd en dreigde te worden omgegooid. De mobiele eenheid joeg de relschoppers hard uiteen.

Na een week verliep het oproer. De jeugd van het plein en een groep twintigers hadden hun verzetje ge-had. Een deel van de mediterrane buurtbewoners was uit de pensions

verdreven. Ik reisde eind augustus samen met twee mannen – Duran en Dumush – naar het dorp in het Turkse achterland, waar hun fami-lie woonde. Zij waren even weg uit de angst. De gemeente Rotterdam besloot een jaar later tot een sprei-dingsbeleid voor migranten.

(Voor dit artikel zijn enkele feiten ont-leend aan het boek ‘Afri, leven in een mi-grantenwijk’ van Jutta Chorus)

Opeens sloeg de vlam in de pan. Er heerste al enige dagen een broeierige sfeer in de Rotterdamse Afrikaanderwijk, een arbei-dersbuurt ´op´ Zuid. De zomer was warm, de jeugd hing in de laatste weken van de schoolvakantie in augustus 1972 verveeld rond op straat en op het Afrikaanderplein, onder de overkapping. Vertier vonden ze er niet. Het werd tijd om eens in beweging te komen, vonden zij. Maar wat en hoe? Er was toch in de hele wijk geen ene moer te doen.

door Henk Schaaf

- Huisraad wordt van tweehoog naar beneden gegooid (foto Henk Speksnijder) -

‘Der Story geht durch…’

Via de nieuwsdienst van Het Vrije Volk wist ik de burgemeester te overtuigen van de ernst van de situ-atie. In de vroege morgen van maan-dag 14 augustus zouden we met de door HVV gehuurde auto met Tho-massen naar het op 200 kilometer afstand gelegen vliegveld Kloten rijden. En natuurlijk, het verhaal moest op maandag 14 augustus ‘ex-clusief ’ in de krant. Geen internet, laptops en mobiele telefoons. Op zondagavond had ik het verhaal al doorgebeld onder voorbehoud. ‘Burgemeester toch vervroegd te-rug’. Die maandagochtend was een

race tegen de klok om op tijd de vlucht KL 312 naar Amsterdam te halen. Terwijl Niels de auto weg-bracht , droegen Thomassen en ik onze bagage. “De bagage is al weg,” zei een Zwitserse KLM- mede-werkster. De woorden “Oberburgemeister von Rotterdam” deden echter hun werk. Niels verscheen en ging met Thomassen aan boord. Maar ik moest nog bellen. HVV was in ge-sprek. En nog eens. Dus gooide ik een handvol Zwitserse franken op de balie en schreef het telefoon-nummer op. “Bitte anrufen. Der

story geht durch”. Met een apart busje werden zowel onze koffers als ik naar de KLM DC 8 ‘Albert Schweitzer’ gebracht.In het vliegtuig maakte ik mij toch nog zorgen. Gezagvoerder J.W. van Mameren wilde best de verkeersto-ren op Schiphol vragen of ook zij de krant nog even wilden bellen. Van-wege de verstaanbaarheid had hij er een gedichtje van gemaakt.

“Thomassen en LaanKomen er aanWees niet bangTurks Fruit heeft voorrang”

Rond half twee kwamen we, Tho-massen afgezet op het stadhuis, gelijk met de eerste editie van de krant op de redactie aan de Witte de Withstraat.Opening krant. Natuurlijk.

In augustus 1972 was ik met HVV- fotograaf Niels van der Hoeven in het Zwitserse Sedrun. Daar had burgemeester Thomassen een, overigens eenvoudig, chalet. Hij was gewoon met zijn gezin op vakantie. In Rotterdam begonnen de rellen in de Afrikaanderwijk steeds ernstiger vormen aan te nemen, die aanvankelijk door ambtenaren op het stadhuis werden gebagatelliseerd.

door Geert-Jan Laan

- Burgemeester Thomassen voortijdig terug van zijn vakantie in Zwitserland (foto Niels van der Hoeven) -

Max Blokzijl

Ward Messer

Krant en radio-

gids in één tas

HVV deed zelfs aan

miss-verkiezingen

Dagblad Scheepvaart

‘Is er geschoten bij jullie?’

Big bad Betty

Dinsdag 5 september 1972 zal im-mers de enige betrekkelijke rust-dag worden van de Heitere Spiele: beetje zeilen, beetje boksen, beetje dressuur. De extra’s voor de volgen-de krantendag zijn al geschreven: ik heb een paginagroot profiel van de zwemkoningin van de Spelen, de Australische Shane Gould, uit de Adler Tippa gerammeld. Gold, voor de grappenmakers. De voorproduc-tie is vervolgens lustig weggespoeld met halve liters Beiers bier. De och-tend gloort al wanneer ik de sleutel in het appartementsslot draai. ‘Geschoten..?’ herhaal ik vanuit een dronkenmansdroom. ‘Aangeschoten , zul je bedoelen…’De telex in Rotterdam is aanmerke-lijk sneller dan ik bij mijn positieven ben. Internationale persbureaus

drinken ook, maar slapen nooit. ‘Een dode, één gewonde, terroris-ten…’ zegt Put in telegramstijl.Op hetzelfde moment bonst dou-chedeler Bolle op de deur van het appartement. Bolle, joods. Ook hij is uit bed gebeld. Weet: Palestijnse guerilla’s zijn de flat van de Israëli-sche ploeg binnengedrongen, heb-ben gemoord en gijzelen tien à vijf-tien sporters. Hier hemelsbreed 600 meter vandaan misschien.

OntnuchteringDe ontnuchtering is nog nooit zo snel ingetreden.Bolle rept zich naar de overkant van de Riesstrasse, waar een bevriende Israëlische tv-collega huist. De re-porter belt in een oogwenk met Tel Aviv, dat zowaar wél rechtstreeks

contact krijgt met het atletendorp. Het is schokkend de radeloze be-trokkenen de schrale feiten te horen weergeven in het Hebreeuws. Bolle vertaalt, verdoofd: ‘Connollystrasse 31. Israëlische ploeg. Mosje Wein-berg, worstelcoach, doet deur open, meteen gedood. Worstelscheids-rechter Josef Gutfreund zwaar ge-wond in de flat. Tien tot vijftien joodse sporters in gijzeling gehou-den. Door Palestijnen.’Reuter, UPI, AP en AFP formu-leren inmiddels de eis: ‘Wij ver-moorden de elf gijzelaars als twee-honderd Arabische guerillastrijders niet worden vrijgelaten uit Israëli-sche gevangenissen.’Het Palestijnse vluchtelingenprobleem, anno 1948, leidt andermaal tot verblindende haat. Niemand heeft ooit oog voor ze. Daarom. De rolverdeling van de tweemans-HVV-équipe, in com-bine met Parool’s Bolle, is snel ge-maakt. Verslaggevers willen meteen naar dé plek, maar hoewel we vanuit ons raam de helikopters erboven kunnen zien cirkelen, is een oogge-tuigenverslag uitgesloten.De telefoonbeambte in het Olym-pisch Dorp, die even na vieren ’s nachts een paar donkere gestalten in trainingspak over een hek zag klim-men, wist toen nog niet dat in hun sporttassen machinepistolen zaten in plaats van loopschoenen. De klauteraars waren allerminst wezen trainen in nachtelijk duister. Zij zet-ten de Vrolijke Spelen in brand.München is opeens om heel andere reden wereldnieuws.

CodeWat doe je, wanneer er hekken voor

je voeten vallen, wanneer de ogen blijven verstoken van de werkelijk-heid? Van Houdt luistert de radio af, ik kleef me aan de televisie, Bolle sluit zich op bij zijn Israëlische tv-collega. We spreken een code af, mocht iemand van ons worden ge-stoord door een onbekende klop op een deur.De mobiele telefoon moet nog worden uitgevonden, de bakelie-ten bestaat al wel. Zover is het niet, München-Rotterdam, maar op in-ternationale ochtenden als deze wel. Wie ‘door’ is, houdt de lijn zo lang mogelijk open; het contact met de nieuwsdienst zal een paar centen hebben gekost. De ernst van de situatie is duidelijk: in Rotterdam wordt meteen beslo-ten tot waar Het Vrije Volk (ook) sterk in is: een extra luncheditie, ruim voordat de middageditie van de pers zal rollen.Ik begin aan een sportief commen-taar, kom niet verder dan ‘Vrolijke Spelen met een zwarte rand’. Theo Gootjes tekent de vijf Olympische ringen als bebloedvlekte kogelgaten. En Hoofdredacteur Herman Wig-bold tikt, onder het kopje ‘TE CY-NISCH’: De Palestijnse guerrilla’s tonen een bijna feilloos instinct om voor hun terreur juist die omstan-digheden te kiezen, die voor nor-maal voelende mensen het weer-zinwekkendst zijn […] Dat nu het internationale sportveld werd geko-zen als decor, ligt dan ook in de lijn van deze mentaliteit. De ogen van de wereld zijn op deze plek gericht – daarmee is de verklaring rond.’Wanneer de extra editie erop zit, rept Van Houdt zich naar de ge-

sloten hekken van het Olympisch Dorp. Ik blijf wacht houden in het persdorp. We beleven álles op een ondraaglijke afstand, vrezen dat deze rustdag moet worden bijgezet tot de zwartste dag in de Olympi-sche geschiedenis: er wacht een ver-schrikkelijke afloop.Om 22.18 uur zie ik helikopters in de richting van – zal dra blijken – het militaire vliegveld Fürstenfeld-brück kiezen. De gijzelnemers heb-ben om een vrijgeleide gevraagd: vijf Palestijnen, negen gegijzelden. Het wordt hun laatste vlucht. Op Fürstenfeldbrück staan vijf scherp-schutters klaar, één schiet te vroeg, één politiechef raakt in paniek, één helikopter wordt opgeblazen, een andere doorzeefd.Om kwart voor één ’s nachts moet Olympia-perschef Hans Klein bekend maken: ‘We zijn te opti-mistisch geweest over een goede afloop.’ De dodenbalans telt: elf Is-raëli’s, vijf Palestijnen en één Duitse politieman – Fliegerbauer, wie her-innert zich zijn naam.De Heitere Spiele zijn halverwege in één keer geëxplodeerd in Bittere Spiele.

RouwdienstDe volgende ochtend wordt in het Olympia Stadion een rouwdienst gehouden, met elf lege stoelen. De Israëlische ploeg is ijlings afgereisd. IOC-president Avery Brundage is even stil, en zegt dan ‘The Games Must Go On’.‘s Avonds verliest in datzelfde sta-dion het voetbalelftal van West-Duitsland van Hongarije: 1-4. Hen-nie Kuiper wordt op 7 september Olympisch wegkampioen wielren-nen. Niemand durft te juichen.

Was Betty bad, dus slecht? Uiteraard niet, want ze speelde de finale. Maar de alliteratie vond men zo mooi, die drie B’s achter elkaar. Betty zou Betty niet zijn als ze met de nodige tact en diplomatie had gewezen op de onjuiste betiteling en daar had ze wel succes mee. Dat was het enige ook want Betty Stöve, gebo-ren Rotterdamse en op dat moment met haar ouders wonend in Al-blasserdam, boekte succes met het

bereiken van drie finales en werd vervolgens een van de weinigen op Wimbledon die die drie allemaal verloor. In 1977 was ze de zesde met die 3 nederlagen.

Van de partij tegen Wade, een drie-setter, herinner ik me dat ze de eerste met 6-4 won en daarna geen kans meer had tegen het uitgekook-te maar doorzichtige spel van de Engelse waar Betty steeds intrapte.

Wade retourneerde veel kort ach-ter het net en de struise Betty liep dan op naar het net, meestal naar de rechterkant, om met moeite de bal te raken waarna Wade met een crossbal het punt kon maken. De beslissing viel in de tweede set. De Rotterdamse raakte de eerste drie games kwijt. Een geweldig her-stel bracht haar op 3-3, Wade ging op love naar 4-3 en dat was net iets te veel voor Stöve die daarna nog

maar 1 game maakte: 4-6. 6-3 6-1 en Wade mocht van de Queen de schaal ontvangen. “Volgende keer wil ik de bruid zijn en niet het bruidsmeisje,” zei Betty. Ze won wel dubbeltitels in het Grand Slam, onder meer in 1972, maar de bruid is ze nooit ge-

worden. De zaterdag erna, na haar derde nederlaag, kwam ze niet zoals bijna elke dag naar mijn radiohokje: “Betty is terribly crying,“ vernam ik. Anderhalve dag later verontschul-digde zij zich telefonisch. Typisch Betty, a royal lady. Die titel kreeg ze van mij.

De telefoon in het appartement aan de Riesstrasse, Olympisch persdorp 1972. Een flat dat ik tijdens deze Zomerspelen deel met mede-HVV’er Bep van Houdt en Parool-collega Leo Bolle. Aan de andere kant van de lijn: Paul van der Put, nieuwsdienst Het Vrije Volk, vanuit de Witte de Withstraat in Rotterdam. Het is krap half zes in de ochtend. Het bed in München is nog vrijwel onbeslapen.

Betty Stöve had op 1 juli 1977 geschiedenis kunnen schrijven als tweede Nederlandse met een Grand Slamtitel en wel precies 50 jaar nadat Kea Bouman in Parijs de open Franse titel had gewonnen. Betty speelde de finale tegen de Engelse Virginia Wade maar was al kansloos na de halve finale die ze won van de nu bekende tv-presentatrice Sue Barker. De Engelse pers liet er geen gras over groeien dat ‘Our golden Ginnie’ bij het eeuwfeest op Wimbledon in ‘Ginnies golden final’ de titel ging veroveren tegen Big Bad Betty.

door Peter Ouwerkerk

door Bep van Houdt

- Betty Stöve en haar rivale Virginia Wade die de schaal triomfantelijk omhoog houdt -

- Het drama in München leidt andermaal tot een extra editie van Het Vrije Volk, die wordt uitge-deeld op ondermeer de Coolsingel. (foto Peter Molkenboer) -

Lockheed: Een Rotterdams krantensucces

Afgezien van het weekblad Nieuwe Revue bleef het oorverdovend stil in alle Nederlandse media. Hoe kwam dat? Dat kwam omdat mijn collega Rien Robijns en ik in september 1975 in het belastingparadijs Liech-tenstein een plaatselijke belasting-adviseur zo kwaad hadden gekre-gen dat hij spontaan dit voorbeeld noemde. Het was een vaag verhaal

en zou te maken hebben met de ver-koop van het kasteeltje Warmelo van de toen net overleden moeder van Bernhard, prinses Armgard.Op 5 december kwam de tweede bron in de vorm van de Ameri-kaanse Wall Street Journal. Onze hoofdredacteur Herman Wigbold aarzelde nu geen moment meer. Het verhaal ging de krant in. Daar

kwam bij dat onze correspondent in Washington Fred Foppen ook over goede bronnen beschikte binnen de onderzoekscommissie van de Ame-rikaanse Senaat.

ZwijgenHoe dat verder is gegaan, is bekend. Maar hoe kwam het dat vooral in die eerste maanden bladen als de Tele-

graaf, Algemeen Dagblad maar ook toonaangevende nieuwsrubrieken op de televisie en radio er het zwij-gen toededen?Dat had te maken met de serviele houding die vrijwel alle Neder-landse media aannamen wanneer de daden van het koningshuis wer-den omschreven. Vooral Bernhard, wanneer hij van een verre reis te-rugkeerde, had altijd de lachers op zijn hand.

Pas toen in het voorjaar van 1976 premier Den Uyl een commis-sie van drie wijze mannen instelde bleek dat de zaak inderdaad ernstig was. Maar nog was er een grote te-rughoudendheid. Zo slaagde Den Uyl er nog in een tweede affaire met de Northrop- vliegtuigfabrie-ken uit de NRC te houden. Ons grote voordeel was onze voor-sprong. We hadden goede contacten met de jonge secretaris van de com-missie Donner, Ab Geelhoed. Ook politici als Anne Vondeling en Wil-lem Duisenberg wilden tegenover ons – off the record – wel dingen bevestigen.

Jan PrinceEen mooi voorbeeld is nog de actie van de toenmalige collega Jan Prins van Sijthoff-pers ( Haagsche Cou-rant/Rotterdams Nieuwsblad).Hij belde de baas van Lockheed genaamd Carl Kotchian. Die was er niet, maar zou terugbellen. En dat deed hij met de tekst: “So sorry prince. But I had to testify and men-tion your name.”En zo lieten in feite twee beschei-den Rotterdamse kranten alle Ne-derlandse media de hakken zien.

Op 5 december 1975 opende de toen al op Rotterdam teruggetrokken krant Het Vrije Volk met het verhaal dat met de ‘hoge Nederlander’ die steekpenningen had ontvangen van een of meerdere Amerikaanse vliegtuigfabrieken niemand anders werd bedoeld dan zijne koninklijke hoogheid prins Bernhard, echtgenoot van koningin Juliana.

door Geert-Jan Laan

- Premier Den Uyl geeft in de Tweede Kamer tekst en uitleg over de veelbesproken Lockheed-affaire (foto Tieleman van Rijnberk) -

Strijd op het veld en langs de lijn

In die jaren 70 werd ik pardoes sportmedewerker van De Haven-loods. Op mijn allereerste klus, de ‘Nachtzwemmarathon’ van Capelle aan den IJssel, leerde ik de collega-sportverslaggevers kennen. Ieder-een die ook maar iets met sport in de regio van doen had, was op dat evenement aanwezig en een betere gelegenheid om snel ingevoerd te raken en al die mensen een beetje te leren kennen, was niet denkbaar.

KneepjesDe eerste jaren leerde ik veel van Rotterdams Nieuwsblad-journalist Peter van Zwienen. Hij leerde mij de kneepjes van het vak en haalde mij na twee jaar over sportmedewer-ker van het Rotterdams Nieuwsblad te worden.Daar begon mijn ‘echte’ journalis-tieke leven. Karel Strack van Schijn-del en later Jan Dijkgraaf waren mijn sportredacteuren, die de me-

dewerkers aanstuurden.In de loop van de week kreeg je de opdrachten; zaterdag naar Capel-le-De Zwervers voor een verslag van 120 regels en zondag 80 regels over de hockeywedstrijd Krimpen-Capelle. Die verslagen leverde je ’s zondagsavonds in op de redactie aan de Duikerlaan, waar Karel of Jan de eindredactie verrichtte om je werk vervolgens per fax naar Rijswijk te zenden.

Het woord ‘concullega’s’ bestond nog niet, maar het zou ook toen al een uitstekende weergave zijn van de verhoudingen tussen de mede-werkers van de dagbladen. Je trof elkaar elk weekeinde langs de vel-den. Dikwijls was de sfeer vriend-schappelijk, maar na afloop was de concurrentie duidelijk zichtbaar. Elke medewerker wilde liefst een eigen quote van spelers of trainers, die je de volgende dag niet terug las in de kranten van de concullega’s. In de nababbel werd de strijd op het veld dus nog even voortgezet door de medewerkers om de volgende dag toch maar vooral een beter ver-slag te brengen dan de concurrent. ’t Was een mooie tijd!

De dagbladen in Rotterdam beconcurreerden elkaar in de jaren 70 op tal van fronten. Die strijd werd onder meer elk weekeinde zichtbaar langs de velden van de amateursportclubs, want dààr waren zieltjes te winnen. Goede verslagen van amateursportwedstrijden waardeerden veel lezers zeer en elke maandag werden de sportpagina’s van de Rotterdamse dagbladen nauwkeurig nage-plozen op nieuws over het ‘eigen’ cluppie. Het merendeel van die verslagen kwam van zogeheten medewerkers en met goede medewerkers kon je als dagblad de concurrent dus aftroeven.

door Fred Wallast

Max Blokzijl

Ward Messer

Krant en radio-

gids in één tas

HVV deed zelfs aan

miss-verkiezingen

Dagblad Scheepvaart

Drama RSV leidde tot vernieuwing

Fuseren met de aartsvijand…

Vanaf beginjaren ’80 - toen zich al de val van de grote scheepsbouw in Nederland aankondigde – tot nog geruime tijd na afloop van de par-lementaire enquête eind 1984 over de overheidssubsidies aan RSV (to-taal 2,7 miljard gulden) hadden deze twee Rotterdamse kranten bijna elke dag wel berichtgeving over het drama.Het verhaal over RSV (6000 van de in totaal 17.000 werknemers werden al heel snel ontslagen) kan eigenlijk in een notendop. Door de massa-productie in de grote scheepsbouw in Japen en opkomende andere landen in het Verre Oosten, waar seriebouw en veel lagere loonkos-ten waren, konden Nederlands grootste scheepsbouwwerven (en ook die elders in Europa) het op de wereldmarkt niet meer bolwerken. Het werd ook steeds duidelijker dat RSV niet meer uit de verliezen zou komen. De overheid (kabinet plus parlement) dacht eerst ook nog dat zij werkgelegenheid in deze indu-striële sector in stand kon houden door – steeds oplopende – subsidies te geven.

BomUiteindelijk was er geen redden meer aan en werd op 19 febru-ari 1983 uitstel van betaling aange-vraagd voor RSV. De bom barstte. Zeker ook in de politiek. Vanaf dat tijdstip werd het concern ‘gecon-troleerd’ ontmanteld. Duizenden arbeidsplaatsen gingen in de loop van de jaren verloren. Vooral in de regio Rotterdam bij de RDM, Ver-olme Botlek, Wilton Fijenoord in

Schiedam, Verolme IJsselmonde en Verolme Alblasserdam.Geluk bij een ongeluk was dat an-dere ondernemingen en eigenaren de werkgelegenheid deels en op de duur op de werven en andere vesti-gingsplekken overnamen. Zij richt-ten zich op de bouw en ontwikke-ling van zeeschepen die nog wél toekomst hadden. Het gaat hierbij om ‘speciale schepen’ en zee-in-stallaties die innovatief waren en per constructie hogere technologie vergden.In eerste instantie was dat ook de werf Van der Giessen-de Noord in Krimpen aan de IJssel (in middel-grote schepen). Veel later (in 2003) heeft deze werf ook het loodje ge-legd. Nog huidige voorbeelden die het wel hebben gered en zich voort-durende hebben vernieuwd zijn de werven (van IHC Merwede, speci-alist in baggerschepen), Huisman in Schiedam (wereldfaam in offshore-equipment), Keppel Verolme in de Botlek (de grootste reparatie- en onderhoudswerf van Europa in off-shore-constructies) en de scheeps-bouwgroep van Damen. Al met al heeft het debacle van RSV toch nog iets goeds voortgebracht: de modernisering van de industriële scheepsbouwproductie in de regio Rotterdam. Daardoor is er ook een aanzienlijke hoeveelheid (ander-soortige) arbeidsplaatsen, hoe hoger opgeleid de werknemers waren hoe beter, in stand gehouden.

EnquêteDe parlementaire enquête naar RSV heeft in 1984 nog voor heel wat

beroering gezorgd. Misschien nog meer dan thans stond de politieke besluitvorming in Den Haag in die jaren in de schijnwerpers. De afkeer van ‘de politiek’ was ook zeker nog geringer. Na afloop van de parlementaire enquête moest er een kop van jut worden gevonden. Kabinet (te lang met steun doorgegaan) én de mede-verantwoordelijke Tweede Kamer (onvoldoende toezicht gehouden) kregen vanwege het politieke beleid ervan langs. Met name de minister van Economische Zaken, Gijs van Aardenne (VVD) uit Dordrecht (afkomstig van de werf Penn & Bauduin) werd misleiding van de Tweede Kamer verweten omdat hij die niet correct op de hoogte had ge-houden van de steunoperaties. Hij – als lid van het kabinet Lubbers van CDA en VVD – werd het ‘aan-geschoten wild’. Hij hoefde niet af te treden. Maar hij kreeg ook geen plaats meer in het volgende kabinet Lubbers. Zijn hoogste topambte-naar, ‘industriepaus’ Joseph Mol-kenboer (overleden in 1999), die de uitvoerder was van de ‘blanco

cheque’ aan RSV die in 1979 al was gegeven, had al eind 1983 het veld geruimd vanwege zijn cruciale rol.

WerkgelegenheidIronisch in het politieke spel was en is dat door zijn beleid Gijs van Aar-denne jarenlang werkgelegenheid in de grote scheepsbouw bij RSV in stand wist te houden. Iets waarvoor vooral de oppositie (PvdA, CPN en D66) en de vakbeweging pleitten.Het politieke spel was op de wagen. Van Aardenne (overleden in 1995) werd de kwade genius. Eigenlijk samen met de destijds beminnelijke bestuursvoorzitter Allerd Stikker van RSV. Na het drama is er weinig meer van hem gehoord.Vertrouwelijk vertelden twee niet onbelangrijke spelers op de achter-grond, Tweede Kamerlid Arie van der Hek van de oppositionele PvdA én districtsbestuurder scheepsbouw Herman Berkhout van de nog grote Industriebond FNV, tegen de ver-slaggever van Het Vrije Volk dat van hen de politieke kop van Van Aar-denne niet hoefden te rollen. ,,Je kunt zeggen wat je van hem wilde,

hij was in ieder geval een deskun-dige industrieel.’’

BallententIn een genoeglijk onderonsje in De Ballentent aan de Parkkade in Rot-terdam deed de kleurrijke Berkhout eerder (‘we nemen er nog eentje…’) ook nog de hilarische uitspraak dat ‘we van alles hebben geprobeerd om RSV overeind te houden’. ,,Maar in feite konden we in de grote scheepsbouw nooit meer op tegen de Japanners en Zuid-Koreanen. In feite is RSV een grote sociale werk-plaats geworden waar we veel men-sen aan het werk moesten houden tot betere oplossingen...,’’ vertelde de inmiddels (in 2002) overleden Berkhout.Met een variant op deze uitspraak heeft voormalig voorzitter van de raad van commissarissen van RSV, Jan de Vries, tijdens de enquête alle media gehaald. Nog steeds is er bij de centrale over-heid een trauma over steunverle-ning aan ondernemingen. Europees beleid verhindert dat trouwens ook grotendeels.

De grote truc achter die ‘prefusie’ van Het Vrije Volk en Rotterdams Nieuwsblad was de verplichte ad-vertentiecombinatie die voor beide kranten gold. Vooral het Rotter-dams Nieuwsblad had daar baat bij. Daar was echter ook niet veel voor nodig. Het RN had nauwelijks Rot-

terdamse advertenties. Het adver-tentievolume van het RN steeg na het huwelijk met Het Vrije Volk dan ook spectaculair. Bijkomend voor-deel was dat de krant zo wat minder afhankelijk werd van steun van het toenmalige Bedrijfsfonds voor de Pers.

BloedgroepenBehalve de samenwerking op het advertentionele vlak werden ook de overige administratieve disciplines samengevoegd. Algemene, financi-ele en abonnementenadministraties, ze moesten er allemaal aan geloven. HVV’ers bleven zitten waar ze al ja-

ren zaten, aan de Witte de Withstraat in Rotterdam. RN’ers kwamen van “verre”. Van de Coolsingel… En dat was wennen. Voor beide bloedgroe-pen.

In die beginfase zaten HVV’ers en RN’ers dan ook strikt gescheiden van elkaar op (bijvoorbeeld) de abonnementadministratie. En denk maar niet dat op die abonnemen-tenadministratie van de ACR een mutatie van een RN-abonnee door iemand werd behandeld van HVV-

huize of andersom. De onzichtbare muur was in het begin nog niet ge-slecht. Dat vroeg nog enige tijd.

In pak met stropdasToen die muur uiteindelijk was ge-slecht, waren beide bloedgroepen fysiek nog steeds herkenbaar. Veel ACR-mensen van RN-huize ble-ven keurig in het pak met stropdas. Pas na 1991, na de vorming van het Rotterdams Dagblad, werd lang-zaam maar zeker ook die muur ge-slecht…

Het werd in 1983 het grootste industriële drama uit de Neder-landse geschiedenis: de surséance van Rijn-Schelde-Verolme (RSV). De gevolgen waren vooral te merken in de Rotterdamse regio waar de meeste scheepswerven en bedrijven van het concern waren gevestigd. De media – landelijk en regionaal – stonden bol van de reportages en verhalen over de teloorgang van het industriële concern. Koplopers daarin, óók vanwege de betrokkenheid en journalistieke relaties, waren de Rotterdamse kranten Het Vrije Volk en het Rotterdams Nieuwsblad.

Sommige oer-Vrije Volkers wilden het in eerste instantie niet geloven. Samenwerken, ja zelfs fuse-ren met de ‘aartsvijand’? Want zo werd het Rotterdams Nieuwsblad door veel HVV’ers toch gezien. Het zou niet moeten kunnen. Maar de realiteit gebood anders. In 1984 werd dan toch de Avondbla-den Combinatie Rotterdam (ACR) opgericht. Het commerciële huwelijk tussen Het Vrije Volk en Rot-terdams Nieuwsblad was een feit.

door Hans Roodenburg

door Wim Smit

- Demonstratie van RSV-werknemers voor behoud van werk. En boodschap aan de minister van Economische Zaken Van Aardenne: ‘Gijs aan het spit’ (foto Tieleman van Rijnberk) -

Een zeer sociale Spreeuw

In augustus 1948 nam hij de door Bertus Bruins opgezette rubriek “Spreeuwenpraat” over. Hij voegde er een dimensie aan toe. In die arme naoorlogse jaren vroeg een lezer of er een oproep kon worden gedaan om schaakborden ter beschikking te stellen van de patiënten van de

Boezembarakken. Er kwamen tien-tallen schaakborden binnen. Al gauw volgden acties voor kleding, meubilair, brillen en orthopedisch schoeisel en ontstond een echte hulpverleningsorganisatie, waarbij organisatorisch Nel van Zessen (in de rubriek Florine genaamd) de zaak op poten zette.

BestelautoOp een zeker ogenblik puilden de magazijnen onder de krant uit van de goederen en reed een bestelauto van de krant wel drie tot vier uur heen en weer om spullen af te ha-len en opnieuw af te leveren. Een niet-vferzekerd gezin kreeg op die manier na een brand een volledige nieuwe inboedel. Geen woord daar-over in de krant, wat nu onvoorstel-baar lijkt.

Jan Meijer was niet alleen de man achter een rubriek met een belang-rijke maatschappelijke functie, hij was ook een rasverslaggever met een uitstekend pennetje. Een goede ver-

teller bovendien die zijn kennis heel goed op jonge leerling-verslaggevers kon overbrengen.

Wie in het midden van de jaren zes-tig als broekje van 18 op de redac-tie van Het Vrije Volk aan de Slaak kwam te werken, kreeg onherroepe-lijk te maken met oudere collega’s die als begeleider optraden. Scholen voor de journalistiek bestonden nog niet en de enige opleiding waar men naar toe kon was destijds het Insti-tuut voor Perswetenschap in Am-sterdam waar cursussen op zaterdag konden worden gevolgd.

MentorAanvullende scholing kon echter geen kwaad en op dat gebied had Het Vrije Volk een naam hoog te houden. Dus kreeg elke nieuwe leerling in Rotterdam een per-soonlijke mentor toegewezen. Zo werd Leo Pronk gekoppeld aan Jan Meijer, van wie hij talloze kneepjes leerde over het journalistieke métier en wat daar toen mee samenhing.

Jan Meijer zag erop toe dat de leerling-journalist in etablissemen-ten als café De Koophandel aan de Oostzeedijk ook de inwendige mens goed verzorgde. En hij keek instemmend toe hoe de leerling bil-jartles kreeg van ervaren collega’s als de latere VI-hoofdredacteur en bur-gemeester Cees Roozemond. Want wie wil leren, krijgt ook levensles-sen.Toen eind jaren zestig de landelijke krant uit Amsterdam kwam werd Jan Meijers fijnzinnige rubriek, waaruit zo’n groot sociaal gevoel bleek, hem afgenomen. Dat heeft hem diep geraakt. Hij schreef ver-der vanuit huis. Juweeltjes van re-portages over de steden en dorpen rond Rotterdam.

Hij schiep tenslotte een geheel nieuwe rubriek over oud-Rotter-dam. In de bonte hond. Als geen ander wist hij ook op deze manier de band met de lezer aan te halen. In 1968, toen Pieter Spreeuw twin-tig jaar bestond, verwoordde hij dat aldus: ,,Ik heb het gevoel dat ik bij mijn lezers aan tafel zit en de kleine dingen bespreek van alle dag, pre-cies zoals dat in elk gezin gebeurt.”

Hij stierf op maandag 12 februari 1990. Hij was nog maar net 65.

Hij was net 21 toen hij op 14 februari 1946 als leerling-journalist in dienst was genomen van de editie Arnhem van Het Vrije Volk. Een jaar later werd de wat verlegen en schuchtere geboren Arn-hemmer overgeplaatst naar het winderige en kaal gebombardeerde Rotterdam. In het begin was hij diep ongelukkig. Maar de sfeer binnen de jonge nieuwe redactionele ploeg met namen als Pierre Janssen, Willem Duys, Adri Laan, Bob Nahuisen, Jaap van der Merwe, Alfred Kossmann, en Bertus Bruins sleepte hem er doorheen. Hij werd een fanatieke Rotterdammer.

door Geert-Jan Laan en Leo Pronk

RN en HVV stripvoorlopers

Daar zagen Yoebje en Achmed, jawel, op 1 april 1921 hun eerste avontuur van start gaan, getekend door Henk Backer. De sociaal-democratische beweging kon niet achterblijven. Hansje Teddybeer en Mimi Poezekat gaven op 26 febru-ari 1922 het antwoord in de Voor-waarts, voorloper van Het Vrije Volk. Maar de grote klapper volgde bij deze krant in 1929 met Bulletje en Boonestaak van A.M. de Jong en George van Raemdonck. Uitgevers wisten wat ze met strips konden bewerkstelligen. Met strips werden jonge lezers getrokken, en met een vervolgverhaal werden ze ook aan de krant gebonden. Veel vrees voor het weglopen van abonnees be-stond er overigens niet. Nederland was nog verzuild. Wie rood was, las Voorwaarts, en wie rechts was RN.

BlootAls altijd durfden linkse kran-ten meer dan rechtse. Bulletje en Boonestaak bewezen dat. Daar werd door pedagogen dan ook voor ge-

waarschuwd. Want er werd weleens in de strip gekotst. Of de helden liepen bloot, zonder overigens ook maar iets te tonen wat op een ge-slachtsdeel leek.De strip werd populair, dus vroe-gen de makers meer geld. Wat tot stopzetting leidde in 1931. Protes-ten volgden en na negen maanden vervolgde het getekende duo de avonturen. Zo geliefd was de (kran-ten)strip toen. Ook Tripje en Lieze-bertha in het Rotterdamsch Nieuw-blad, in 1923 gestart, waren dat. Er kwamen Tripje’s chocoladerepen, speelkaarten met figuren uit de strip, zelfs een Tripje mondharmo-nica. En toen het eerste Tripjeboek in de winkels lag, stonden er op het Beursplein in Rotterdam duizenden mensen in de rij om een exemplaar te kunnen kopen. De bereden poli-tie moest de stripliefhebbers in be-dwang houden.Veel striphelden volgden. Kleine Ko zag het daglicht, er waren Meelmuts en Roetkop, Snuffelgraag en Kna-gelientje en ga zo maar door. Geen

krant zonder strip, vaak met tekst als vervolg-verhaal onder de tekeningen.Het Rotter-damsch Nieuw-blad en Het Vrije Volk, ontstaan uit Voorwaarts en Het Volk, bleven voor-aan lopen. Maar de veranderende tijdgeest liet ook het beeldverhaal in de krant niet ongemoeid. Strips waren steeds minder aan één krant gebonden. Hans Kresse, bij voor-beeld, kwam met Eric de Noorman en die werd aan een groot aantal dagbladen verkocht. Met Kapitein Rob gebeurde hetzelfde.

OntzuilingNa Paulus de Boskabouter, Kick Wilstra, Suske en Wiske, Appie Happie, Dol en Mina, Julia en Rip Kirby, de naoorlogse helden van vooral HVV en RN, sloeg de ont-

zuiling toe. En de strips moes-ten sneller. Het

vervolgverhaal verdween.Zo heeft de strip zich aangepast aan de tijd. De grappen zijn vluchtiger, een stuk grover soms, vaak met de actualiteit als onderwerp en ge-regeld gaan ze over relaties en de daarbij behorende hedendaagse problemen. Er is zelfs een strip met een psychiater in de hoofdrol. De strip Single gaat vooral over heden-daagse vrouwenproblemen. Daar hadden Yoebje en Achmed en Hansje Teddybeer en Mimi Poe-zekat geen idee van, honderd jaar geleden.

Krantenstrips kennen een lange geschiedenis. Aan het einde van de negentiende eeuw deden ze in Amerika hun intrede. Pas rond 1920 gingen Nederlandse kranten over tot plaatsing van het getekende verhaal. Het Rotterdamsch Nieuwsblad was koploper.

door Jan Booister

- Pieter Spreeuw -

Max Blokzijl

Ward Messer

Krant en radio-

gids in één tas

HVV deed zelfs aan

miss-verkiezingen

Dagblad Scheepvaart

De Rotterdammer verzette bakens te laat

Parool: de vrolijkste redactie ooit

Opgericht in 1903 als spreekbuis van de Antirevolutionaire Partij, was De Rotterdammer ook na de Tweede Wereldoorlog nog een vol-wassen regionale krant, het lijfblad van 100.000 abonnees van gerefor-meerde en nóg meer orthodoxe gezindte in Rotterdam en verre omgeving. Met de zusterbladen Nieuwe Haagsche Courant, Nieu-we Leidsche Courant en Dordtsch Dagblad vormde De Rotterdammer het Kwartet en had daarmee een omvang die bestand leek tegen de dreigende uitdunning van het kran-tenlandschap.

Maar dat was een illusie. De ´gezel-lige krant´ verzette de bakens niet. Hoofdredacteur dr. Evert Diemer (1911-1997), kort na de bevrijding de opvolger van zijn vader Hen-drik Diemer, had niet de moed om, desnoods met kleine stapjes, de in-houd aan te passen aan ook in ge-

reformeerde kringen veranderende opvattingen over geloof, politiek en samenleving.

De Rotterdammer bleef een behou-dende krant. Geen zondagsport, niets over kunst, film, toneel, tele-visie, kortom geen enkel woord dat in Diemers ogen tot het opzeggen van abonnementen zou kunnen lei-den. Zijn ingrijpen ging zelfs zo ver dat een hevige brand op zondag ´in het weekeinde´ had gewoed! En het weer was nooit ´slecht´, hooguit ´ongunstig´.

AfscheidHet vasthouden aan ´oude waar-den´ voorkwam niet dat jaarlijks honderden lezers afscheid namen van de Rotterdammer. Ze kozen voor het destijds populaire Alge-meen Dagblad of voor de NRC. Daar lazen we wat ze in hun eens zo vertrouwde krant misten. Bioscoop

en schouwburg waren niet langer het ´voorportaal van de hel´.

Toen De Rotterdammer ver in de tweede helft van de vorige eeuw heel selectief wél over film en to-neel (maar niet over sport op zon-dag) ging schrijven, was het te laat. Het massale vertrek van lezers was niet meer te stuiten. De ´gezellige krant´ had voor hen afgedaan.

SchipbreukDe ondergang volgde spoedig. De Rotterdammer en de andere Kwar-tet-bladen gingen in 1971 op in het toen nog gereformeerd getinte dagblad Trouw. De voormalige ver-zetskrant had níet verzuimd naar zijn lezers te luisteren. Maar dat betekende niet dat Trouw toen een florissant bestaan leidde. De schip-breuk van de Rotterdamse krant was de (eerste) redding van het Amster-damse dagblad.

De vrolijkste redactie waar we ooit gewerkt hebben. Zo typeerden, onafhankelijk van elkaar, zowel Jan Gerritsen als ik, onze korte periode op de redactie van Het Rotterdams Parool aan de Westblaak. Redactiechef was Frans Nieuwen-huijze. Hij was in 1948 begonnen als leerling-journalist. Op de be-gane grond aan de Schiedamsesingel werkte de administratie/commercie. Op de zesde etage in een dubbele flat zetelde de redactie. Een aantal jaren later naar de Westblaak. Zo-gezegd een vrolijke boel. Er waren zo’n 15 redacteuren. Een van de gangmakers was de plaatsvervan-gend chef en raadsredacteur Han van der Meijde. Hoewel wij al-len, ook overdag, een biertje niet schuwden, voegde hij daar ook nog een behoorlijke hoeveelheid jene-ver aan toe. Op een ochtend, toen hij alleen het bewind voerde, stonden alle aan-wezige redacteuren op de bureaus te bellen. Van der Meijde zag mijn verbaasde blik en zei: ,,Ja, Geert-Jan. We hebben besloten vandaag alles staand te doen.”Maar Nieuwenhuijze zelf kon er

ook wat van. Toen ‘Amsterdam’ weigerde een nieuwe koelkast te le-veren, liet hij de oude, kapotte koel-kast met veel ceremonie begraven in het zand van de metrowerken voor de deur. Een foto met tekst ging naar het Personeelsblad in Amster-dam en ja hoor. Een nieuwe koelkast kon worden besteld.PlattegrondjeWie nieuw verscheen kreeg van hem een plattegrondje van de redac-tie waarop de namen van de redac-teuren en de plek van hun bureau. Hij was ook goed in het maken van statistieken ver voor zoiets in de mode kwam.

Bekende namenHet was een kleine krant die zowel redactioneel als commercieel het hoofd boven water moest houden. En dat lukte behoorlijk met extra uitgaven bij grote beurzen en mani-festaties.

Redactioneel waren er veel primeurs en vaak originele achtergrondver-halen. Een per week werd de toen toonaangevende Pagina Extra van Het Parool op zijn Rotterdams in-

gevuld. Namen ? Ik moet helaas een keuze maken. Sport, Dick van den Polder en Jan D. Swart. Walter de Vos, Jan Vroegindeweij, Theo de Jong en Willem Ammerlaan. Frans Happel, ‘bunder’ Hans Rooden-

burg. En natuurlijk Hans Baaij. Hij ging naar de NVSH .Bij een lezing op Rotterdam-Zuid waarin hij het publiek probeerde op seksueel gebied meerdere ‘standjes’ bij te brengen, bleef het ijzig stil.

Uiteindelijk zei een robuuste ha-venarbeider. ,,Meneer. Wij kennen de beginstand. Verder zijn wel al-leen geïnteresseerd in de ruststand en de eindstand van Feyenoord.”In 1971 was het voorbij.

De Rotterdammer had als niet zo vleiende bijnaam ´t Rotterdammertje, ter onderscheid van de deftige Nieuwe Rotterdamsche Courant die in de jaren ´60 van de vorige eeuw óók in de Witte de Withstraat – toentertijd de ´Fleet Street´ van de Maasstad – was gevestigd. Het christelijk-nationale (lees: gereformeerde) dagblad verdiende die spot niet, alhoewel het zich oubollig presenteerde als een ´gezellige krant´.

De vrolijkste redactie waar we ooit gewerkt hebben. Zo typeer-den, onafhankelijk van elkaar, zowel Jan Gerritsen als ik, onze korte periode op de redactie van Het Rotterdams Parool aan de Westblaak.

door Wim de Regt

door Geert-Jan Laan

- Bij het gouden jubileum in 1953 presenteerde De Rotterdammer zich als een ´gezellige krant´, al vijftig jaar. -

- Redactievergadering in 1966 van het Rotterdamsch Parool. Achter de tafel in het midden hoofdredacteur Herman Sandberg, geflankeerd door Frans Nieuwenhuijze (links) en Bob Steinmetz. In een halve cirkel er omheen Han van der Meijde, Aad Kerbert, Hans Baaij, Janny Roos, Nelly Boom, Dick

van den Polder, Hans Ratsma, Hans Reismann, Bert van Polen, Theo de Jong, Karel Koolhoven, Jo Pijnappels en Wim Ammerlaan. -

Hoe de Maasbode in DE TIJD verstreek

Van het gezag van de krant, na de Tweede Wereldoorlog aan de Kor-tenaerstraat gevestigd, was dan ook niet veel meer over. Alleen de druk-kerij restte nog onder de naam De Maasbode, maar verder was het van-af 1959 DE TIJD en nog eens DE TIJD wat de klok sloeg zonder ook maar een moment in het zakelijke Rotterdam aan te slaan. Werd onder leiding van directeur-hoofdredacteur Johan Kuijpers en vooral hoofdredacteur Lau Wüst in de jaren vijftig nog stellig bepaald wat in de katholieke wereld van Ne-derland werd gedacht, bij het begin van de jaren zeventig was dat pres-

tige verworden tot een bescheiden positie van stadskrant, die in Rot-terdam tegenover Het Vrije Volk, Het Rotterdams Nieuwsblad en zelfs het Rotterdams Parool en De Rotterdammer niet erg veel had in te brengen.

OnverschilligWas het nog onbegrijpelijk, dat bij de overname van De Maasbode door DE TIJD in 1959 de katho-lieke gemeenschap geen hand uit-stak, zo begrijpelijk was het dat het katholiek Rotterdam totaal onver-schillig liet dat het doek moest val-len over De TIJD De Maasbode in

1972. Overigens is in Rotterdam met enig leedvermaak gevolgd dat niet alleen De Maasbode, maar ook DE TIJD zelf tenslotte als vrij conservatieve bolwerk het heeft moeten afleggen tegen katholieke De Volkskrant, die in de jaren zestig zich ontdeed van dat predicaat katholiek en een pro-gressieve koers ging varen. Hoe dat zij, het prestige van DE TIJD De Maasbode was van liever-lee niet groot meer in Rotterdam. Een belangrijke oorzaak school niet zozeer in de geringe oplage (nog geen 5000 op het laatst), maar in de handelwijze van de Amsterdamse

redactie, die heel Rotterdam niet zag zitten.

De Telegraaf als leidraadNieuws voor de landelijke editie, laat staan voor de voorpagina, was alleen nieuws als de eindredactie het in De Telegraaf had gelezen. Weliswaar kwam dan alsnog de op-dracht direct 200 regels te leveren, waarbij over het hoofd werd gezien dat allang een verhaal was aangebo-den, maar dat zonder het ook maar een moment te wegen, al was terug gewezen naar de Rotterdamse editie met zijn kopbladen. Overigens: van die 200 regels kwamen er dan – een dag te laat – nog dertig in de lande-lijke krant terecht, tenminste als De Telegraaf er ook op terug kwam.

(Frans Jozef van der Heijden was redac-tiechef te Rotterdam)

Toen ik in 1962 bij De Maasbode kwam was De Maasbode al niet veel meer dan DE TIJD De Maas-bode. Van het deftige katholieke, landelijke dagblad was niet veel meer over dan een regionaal kopblad van DE TIJD. Dat ontleende zijn kwakkelend bestaan dan nog voornamelijk weer aan zijn kopbladen Het Nieuwe dagblad, De Nieuwe Schiedamse courant, De Nieuwe Dordtse Courant, De Nieuwe Zuid-Hollander, het Delfts Katholiek Dagblad en de Westerbode.

door Frans Jozef van der Heijden

Dagblad Scheepvaart was deeerste school voor de journalistiek

In de jaren zeventig keken de auto-riteiten met heel andere gevoelens naar de journalisten van Dagblad Scheepvaart. Die lieten – geïnspi-reerd door de tijdgeest – hun haar groeien, hun baard staan en voelden zich niet erg verbonden met de po-sitie van de krant als ‘officieel orgaan van cargadoors en scheepsagenten’.

Havenstakingen werden met grote betrokkenheid beschreven en ook kritiek op ongebreidelde havenont-wikkelingen drong tot de kolom-men door. De nog wel gezagsge-trouwe hoofdredacteur Hugo van Hoek zal zich – als hij tussen de middag thuis ging eten – bij zijn vrouw vaak hebben beklaagd over dat jonge volk. Dat zat tegen die tijd vaak al in het café, aangespoord door chef redactie Jaap de Jong, die dat rebelse eigenlijk wel leuk vond. Maar hij ging wel akkoord met de eis van de directeur van de uitgeve-rij met dezelfde naam, dat hij zich

maar Jacobs moest laten noemen. Twee mensen in het bedrijf met de naam De Jong zouden maar voor verwarring zorgen. Later werd Jaap hoofdredacteur. Helaas is hij veel te vroeg overleden.

DoorstromingGelukkig voor de ‘havenbaronnen’ was de doorstroming bij Dagblad Scheepvaart groot. Bij deze krant leerde je in korte tijd alle aspecten van het vak. De ene dag een ha-venstaking; de volgende middag in Londen of Hamburg een interview met een havenwethouder en in het weekeinde bij toerbeurt de scheeps-tijdingen rubriceren en persklaar maken. Die kwamen toen nog via de telex binnen.

Na een paar jaar was je door die brede praktijkervaring een zeer ge-schikte kandidaat voor een plek bij andere kranten, zeker in de periode dat er nog geen journalistieke op-

leidingen waren. Voor veel van die jonge journalisten was Jaap de Jong hun leermeester. Mijn eerste stukje wierp hij met een schampere lach in de prullenmand. Later bleek dat dit bij zijn manier van opleiden hoorde. Er is een lange lijst te maken van

journalisten die een mooie carrière bij Dagblad Scheepvaart zijn begon-nen. Dat geldt ook voor mij. Ik ben daarom blij dat ik destijds een baan bij een bank heb ingeruild voor een aanstelling als leerling-journalist bij Dagblad Scheepvaart.

Collega’s, vrienden, maar ook tal van hoogwaardigheidsbekle-ders verdrongen zich in oktober 1925 in de woning van A. Voogt, aan de Heemraadsingel. Deze redacteur van Dagblad Scheep-vaart was 40 jaar journalist. Prominente vertegenwoordigers van tal van bedrijven en organisaties kwamen hem gelukwensen en deden hem onder meer eens schemerlamp cadeau.

door David van der Houwen

- De redactie van Dagblad Scheepvaart in mei 1974 op een natuurlijke locatie. Hoofdredacteur Jaap de Jong (de enige met stropdas) temidden van onder anderen Bep Conrad links (later AD),

David van der Houwen uiteraard met baard, naast hem zittend Theo Nijenhuis (later Volkskrant) en Ton Kruyt (later AD) -

Max Blokzijl

Ward Messer

Krant en radio-

gids in één tas

HVV deed zelfs aan

miss-verkiezingen

Dagblad Scheepvaart

De Atlas Van Stolk en politieke tekenaars

Atlas Van Stolk in het Schielandshuis

Vier eeuwen nieuws op papier

Sinds 1900 verschijnt de politieke tekening in de Nederlandse krant. Ze vormt een belangrijk onderdeel, want de krant geeft hiermee, welis-waar zonder woorden, commentaar op de actualiteit. Albert Hahn is een van de vroegste en bekendste politieke tekenaars. Hij tekent van 1902 tot zijn dood in 1918 voor het zondagsblad van Het Volk en De Notenkraker. Als bevlogen socialist komt Hahn op voor algemeen kiesrecht en de ar-beidersbeweging. Voor Het Volk van 18 september 1911 verbeeldt hij de strijd voor algemeen kiesrecht als een tweegevecht tussen de gewone man en de kapitalist.

De grootsteHet Volk (in Rotterdam Voorwaarts) wordt na de Tweede Wereldoorlog voortgezet als Het Vrije Volk. Het dagblad is van 1946 tot 1963 de grootste krant van Nederland met een oplage van circa 300.000 exem-plaren. Met het teruglopen van het aantal abonnementen wordt Het Vrije Volk in 1970 een regionale krant. In 1991 gaat het dagblad op in het Rotterdams Dagblad. Albert Hahn heeft veel politieke tekenaars geïnspireerd, onder wie

een van zijn opvolgers, Theo Goot-jes. Vanaf het midden van de jaren zeventig maakt Gootjes politieke prenten voor Het Vrije Volk en la-ter voor het Rotterdams Dagblad. Gootjes werk wordt gekenmerkt door de scherpe zwart-wittegenstel-ling zonder perspectief.

In 1995 geeft een tekening van Gootjes aanleiding tot een kort ge-ding. Hij beeldt Neelie Kroes af als prostituee, dit in verband met een bedrijf dat door Kroes tijdens haar ministerschap is gesubsidieerd. Het verwerkt chemisch afval en lapt daarbij de milieuregelgeving aan zijn laars. Kroes eist excuses. De rechter vonnist dat het Rotterdams Dagblad ten onrechte de indruk heeft gewekt dat zij smeergeld heeft ontvangen. Het dagblad krijgt echter geen boete en hoeft niet te rectificeren. Kort daarop maakt Gootjes ‘Een politieke prent’ met drie rechters die zich over een politieke tekening buigen.

De TelegraafBehalve Het Volk ziet ook De Te-legraaf de aantrekkingskracht van een echte politieke tekenaar. Het dagblad probeert Hahn te contrac-teren, maar die blijft trouw aan zijn

socialistische principes en weigert. In 1909 biedt Louis Raemaekers zijn diensten aan. Hij wil weg bij het Algemeen Handelsblad, waar hij door de redactie gebonden is aan voorgestelde en goedgekeurde on-derwerpen. Hij wordt aangenomen bij De Telegraaf en is daar werkzaam tot 1940.

In de Eerste Wereldoorlog wordt De Telegraaf aangesproken op de fel anti-Duitse tekeningen door Rae-

maekers. De Duitsers dienen klach-ten in bij de Nederlandse overheid, maar onder bescherming van direc-teur Hak Holdert kan Raemaekers zijn werk voortzetten. Ook nu nog kan een cartoon veel ophef veroorzaken. In 2005 roept de Deense krant Jyllands Posten tekenaars op spotprenten te maken van de profeet Mohammed, dit tot woede van de islamitische wereld. De Deense premier laat weten dat hij niet kan ingrijpen, omdat het

gaat om vrijheid van meningsuiting. Naar aanleiding daarvan tekent Bas van der Schot de ‘zelfmoordcartoo-nist’ in een ‘opblaas’vest van potlo-den met de woorden ‘Heb je mijn geinige Mohammed-tekening al gezien?’

TabloidIn de krantenwereld doen tabloid en tablet hun intrede. Niet iedereen is er even gelukkig mee. In Neder-land is tabloid populair geworden door gratis kranten als Metro, Spits en De Pers. In 2004 gaat Het Parool als eerste dagblad over op tabloid-formaat. Na Het Parool volgt ook Trouw in 2005 en gebruikt daarbij de aanduiding compact. Beide kran-ten dragen door hun overgang naar het kleinere tabloid-formaat bij aan de verbetering van het imago van dit formaat. Onder invloed van vooral Engelse boulevardbladen zoals The Sun was het tabloid in een minder gunstig daglicht komen te staan. Het AD, waaraan Rotterdams Dagblad, Haagsche Courant en Utrechts Nieuwsblad worden ge-koppeld, gaat in september 2005 over op tabloid. In 2010 volgt de Volkskrant, waarvoor Jos Collig-non een cartoon maakt waarop de broadsheet ten grave wordt gedra-gen. Een jonge vrouw loopt par-mantig achter de stoet aan met het kleine formaat in haar hand.

ToekomstTechnologische vernieuwingen als internet gaan evenmin aan de dagbladen voorbij. Met een iPad-applicatie en inzet van Facebook en Twitter hoopt men nieuwe en jonge lezers te lokken. Tom Janssen schetst wat er gebeurt als de krant internet negeert. Voor Trouw tekent hij een krantenverkoper, die roept ‘Aller-allerlaatste nieuws!’, waarop twee voorbijgangers laconiek re-ageren met ‘We lezen het wel op internet’.

De krant houdt ons alweer zo’n 400 jaar op de hoogte van het laatste nieuws. Een samenleving zonder deze berichtgeving is ondenkbaar. De expositie Kranten, 400 jaar nieuws op papier toont bijzondere voorbeelden van de papieren krant uit zijn lange bestaan.

De Atlas Van Stolk laat op deze expositie de geschiedenis van de papieren kranten door de eeuwen heen zien. Van een vroege uitgave van het Algemeen Handelsblad uit 1830, een ille-gale krant uit de Tweede Wereldoorlog tot een editie van Het Vrije Volk. Twee keer per jaar wordt door middel van een tentoonstelling een deel van de collectie van de Atlas getoond. Van 8 juli t/m 2 oktober 2011 laat de Atlas Van Stolk in het Schielands-huis de geschiedenis van de krant zien.

(Kranten, 400 jaar nieuws op papier t/m 2 oktober 2011. Locatie Atlas Van Stolk in het Schielands-huis, Korte Hoogstraat 31, 3011 GK Rotterdam, 010 - 217 67 67, www.atlasvanstolk.nl. Bereik-baarheid metro en tram 1, 8, 20, 21 en 23 halte beurs, bus 32 halte Keizerstraat.Openingstijden di t/m zo 11.00-17.00 uur)

In de Atlas Van Stolk is de politieke tekening van grote beteke-nis. Dankzij schenkingen en aankopen beschikt de collectie over duizenden cartoons die zijn gemaakt door tekenaars als Rae-maekers, Jordaan, Behrendt en Gootjes.

door Emilie van der Maas

- Tekenaar Tom Janssen in Trouw: wat er met de krant kan gebeuren die doet alsof internet niet bestaat -

- De Atlas van Stolk bezit ook vele posters en affiches van kranten, zoals de Nieuwe

Courant en Het Vrije Volk -

HVV en de Grote Sprong Voorwaarts

Onder Herman Wigbold (1925-1998) is Het Vrije Volk nooit de krant geworden die hij vanaf 1970, gelet op het verspreidingsgebied, had behoren te zijn: een Rotter-damse krant met een sterke focus op het stedelijke en regionale nieuws. Wigbold bleef een krant maken met landelijke pretenties en allure en het grootste deel van zijn redactie stond daarachter. Dat leverde vele journalistieke hoogstandjes op en volle prijzenkas-ten. Wigbolds verdienste was dat hij zijn redactie de kans gunde te scoren en veel tijd en energie te steken in onderzoeksjournalistiek. Lande-lijke en internationale onderwerpen werden enthousiast en energiek aangepakt. Keerzijde van de medail-le was dat er wat minder aandacht was voor stad en regio. Dat heeft de krant uiteindelijk opgebroken, met het ‘arbeideristische’ imago waarvan HVV ook ver na de ontkoppeling van de PvdA nog steeds niet was bevrijd.

Nieuwe windMet Gerard Krul (1950-2006) aan het roer zou er vanaf 1987 een nieuwe wind gaan waaien. Hij had vanaf 1970 al geruime tijd bij HVV gewerkt, waar hij van leerling-jour-nalist opklom tot adjunct-hoofdre-dacteur (toen de jongste van Neder-land). Hij wist dus zo’n beetje waar hij aan begon toen hij bij de krant terugkeerde na een aantal jaren vak-centrale FNV. Maar hij wist toch niet alles: niet dat het abonneeaantal intussen nog dramatischer was ge-daald dan gedacht. Het roer moest om. Begeleid door extern adviseur Jan Ligthart werd een nieuw Vrije Volk ontworpen. Er werden proefkranten gemaakt, aan lezerspanels voorgelegd. In som-mige proefkranten kreeg de titel HVV een bijrol en werd vervangen door de naam Metropool. In andere werd gespeeld met de steunkleur: voor het ‘aloude rood’ kwam het ‘frisse groen’. Om maar vooral te la-ten zien dat de krant niet meer werd gemaakt voor de socialistische ge-

staalde kaders, maar voor heel pro-gressief Rotterdam. De keuze viel uiteindelijk op behoud van de titel Het Vrije Volk en een bijrol voor de naam Metropool. De schok van de verkleuring van rood naar groen vond men al groot genoeg. Temeer omdat ook de vormgeving van de krant behoorlijk op de schop ging. Nieuwe rubrieken en medewer-kers deden hun intrede, jonge te-kenaars kregen kansen bij een krant waar speelsheid en creativiteit meer ruimte kregen. ‘Het Vrije Volk is eindelijk vrij geworden’, was de slo-gan bij de presentatie van de nieuwe krant in de Rivierahal in Diergaarde Blijdorp. Vele Rotterdammers kwa-men erop af en voor de thuisblijvers was er die zaterdag in maart 1988 een gratis groene HVV die huis-aan-huis was bezorgd.

CultuurschokDe verandering werd door velen als een cultuurschok ervaren. Dat gevoel werd versterkt toen hoofd-redacteur Krul bij Sonja Barend op

tv in discussie moest met verte-genwoordigers van de traditionele HVV-achterban. Gerard Krul gaf te kennen dat de krant er inderdaad niet alleen meer was ‘voor de bij-standsmoeders’ en die biecht werd hem niet in dank afgenomen. Het aantal opzeggingen na de tv-uitzen-ding was verbijsterend groot. De Grote Sprong Voorwaarts was een kostbare exercitie die uiteinde-lijk geen vrolijke balans opleverde: nog meer abonnees uit de traditi-onele achterban vertrokken en de nieuwe jonge lezers uit D66- en andere progressieve kringen bleven weg. Kwade tongen beweerden toen al dat de eigenaren van Het Vrije Volk bewust akkoord waren gegaan met het GSV-avontuur omdat daar-mee het doel waarnaar men streefde alleen maar sneller werd bereikt: opheffing van Het Vrije Volk en sa-mensmelting met het Rotterdams Nieuwsblad waarmee al sinds 1984 commercieel werd samengewerkt. Tussen maart 1988 en maart 1991 zijn er nog vele mooie kranten ge-maakt, met spraakmakende verha-len en stunts op sport-, cultuur- en havengebied. Ze oogstten bewon-dering, lof, roem. Maar van roem alleen kan je niet leven.

Het jaar 1987 vormde een belangrijk keerpunt in de geschiedenis van Het Vrije Volk. Hoofdredacteur Herman Wigbold ging, opvolger Gerard Krul kwam. Of liever gezegd: kwam terug. Om leiding te geven aan een forse vernieuwing van de krant die in de boeken zou komen als de Grote Sprong Voorwaarts. Een sprong werd het inderdaad, maar helaas leverde die niet het gewenste resultaat op.

door Leo Pronk

‘Dubbelbrug’ vaart in triomf door de stad

De nieuwe boogbrug, een vrijwel identieke replica van de brug die al sinds 1965 de noordelijke met de zuidelijke Maasoever verbond, was samengesteld bij het bedrijf Grootint in Zwijndrecht. Alleen met een grote omweg en over het water was het gevaarte van bijna 300 meter lang en 40 meter hoog op zijn plaats te krijgen. Nadat het transport op maandag 13 februari vanwege het onstuimige weer was afgelast, waren de elementen don-derdag 16 februari gekalmeerd. Het nieuwe brugdeel kon, in bedwang gehouden door vier sleepboten, ongehinderd koers zetten naar Rot-terdam. Het werd een ware triomf-tocht. Langs de route van de brug,

aan de oevers van de Oude Maas, bij de Spijkenisserbrug en vooral in het centrum van Rotterdam, waar de boog rond middernacht arriveerde, volgden duizenden belangstel-lenden het onalledaagse spektakel. Spontane feesten laaiden op, cafés hielden hun deuren langer open.De doorvaart van de Spijkenisser-brug en van de Hef, het absolute hoogtepunt van het transport, was een nauwkeurig precisiewerk, waar-bij niet alleen stuurmanskunst maar ook wind en waterhoogten een cruciale rol speelden. De speling was niet meer dan enkele tiental-len centimeters, toen het feestelijk verlichte brugdeel op zijn drijvende pontons onder luid gejuich van de

toeschouwers midden in de nacht door de geopende Hef gleed. Sinds 1965 had de eerste Van Brienen-oordbrug trouw dienst gedaan als nieuwe oeververbinding voor het snelverkeer tussen Rotterdam en Dordrecht. Maar door de grote verkeerstoename waarmee toen niemand rekening had gehouden, bleek de brug snel te klein en een

veroorzaker van veel fileleed. Sinds begin jaren tachtig werd daarom ge-werkt aan de bouw van een tweede exemplaar om het verkeer beter te laten doorstromen. Na het inva-ren van de boogbrug en, een aantal maanden later, de basculebrug, ging de tweede Van Brienenoordbrug op 1 mei 1990 open voor het verkeer.

Harde wind vormde in februari 1989 eerst nog de spelbreker voor het doorgaan van een van de meest spectaculaire transporten die de Rotterdamse haven ooit heeft meegemaakt: het vervoer over water van de tweede Van Brienenoordbrug.

door Ben Maandag

- Brienenoordbrug februari 1989 Henk Speksnijder -

Max Blokzijl

Ward Messer

Krant en radio-

gids in één tas

HVV deed zelfs aan

miss-verkiezingen

Dagblad Scheepvaart

- Proefkranten die de abonnees nooit te zien kregen: HVV of Metropool, rood of groen…. -

Havenjournalisten zijn afgemonsterd

Het plaatselijke dagblad en ook die andere bladen hebben de haven om wat voor reden dan ook min of meer aan de zijlijn gezet. De krant heeft de laatste scheepvaartredacteur - het is alweer een paar jaar geleden - overboord gezet en en passant is daarmee tevens de kennis over de haven mee de diepte ingegaan. Ze komt af en toe nog wel met een ha-venbijlage, maar die heeft niet al te veel serieuze diepgang. Een kleine honderdduizend mensen zijn van-daag de dag voor hun werk afhan-kelijk van de haven en die zullen er toch op gezette tijden wel over wil-len lezen? De constatering is dat de havenjournalistieke hoogtijdagen voorbij zijn. Het is van belang dat Radio Rijnmond en TV Rijnmond op gezette tijden nog wél over de haven reppen.

Uit beeldWeinig te lezen dus over de haven. En voor het zíen van die haven geldt in feite datzelfde. Zeeschepen zijn uit beeld verdwenen omdat ze vrijwel alleen nog in het westelijk havengebied komen. Een uitzon-dering is de cruisevaart; elk jaar komen er aan de Wilhelminakade meer cruiseschepen bij. Ze trek-ken veel bekijks! Hóé anders was dat vanaf de bevrijding. Rotterdam telde bijna tien lokale kranten en die deden stuk voor stuk véél aan de haven. De meeste hadden een echte scheepvaartredacteur, die op de re-dactie hoog in de pikorde stond. Doorgaans had hij zelfs een plaats-vervanger. Er viel veel over de haven

en de in- en uitgaande scheepvaart te schrijven. Dagelijks zelfs!Het begon in die naoorlogse da-gen met het herstel van de door de Duitsers moedwillig verwoeste haven. Kaden en kranen lagen in stukken en moesten als eerste wor-den herbouwd. Rederijen bouwden hun vloten weer op en wilden dat wéten ook. De scheepvaartpers was er steevast bij als er weer een nieu-weling in de haven was verschenen of als er moest worden proefgevaren met een schip dat op één van de vele werven in en om Rotterdam was gebouwd. De kranten besteedden er - er was immers heel wat onder-linge concurrentie! - soms wel een pagina aan.

EersteStuwadoorsbedrijven namen nieuwe loodsen in gebruik; carga-doorsbedrijven betrokken nieuwe kantoren. De haven groeide snel en

passeerde in de beginjaren ’60 New York als eerste op de wereldranglijst. De Botlek werd aangelegd, Euro-poort kwam er en later de Maas-vlakte. De toegang tot de Nieuwe Waterweg werd gemoderniseerd. Scheepvaartredacteuren trokken er bij nacht en ontij op uit als er tot ver in de jaren ‘60 weer eens een schip op één van de Waterwegpieren vastzat of op het strand van Hoek van Holland dan wel Terheijde was

gestrand. Wie weet er nog van de Faustus, die een enorm gat in de Noorderpier sloeg? Van de vastge-lopen Ping An? Dit soort scheeps-rampen komen gelukkig niet meer voor. Krachtige scheepsmotoren en een up-to-date begeleiding vanaf de wal zorgen er voor dat aan dat soort rampen een einde is gekomen.

BeretrotsRotterdam was beretrots op zijn haven. Jaren achtereen werd er met spanning gewacht op het moment dat het 25.000ste schip van het jaar de Waterweg op kwam varen. Een prachtig rond aantal! Mét een krans om de boeg. Kapitein en bemanning werden door de burgemeester ont-vangen. De kranten stonden er bol van. En trots is de haven natuurlijk nog steeds. Het programma van de drukbezochte havendagen zijn er het bewijs van. Rotterdam had beroemde rede-rijen en dito schepen. De Konink-lijke Rotterdamsche Lloyd en de Holland-Amerika Lijn, Van Nievelt Goudriaan en de Havenlijn. De Wil-

lem Ruys, de Nieuw Amsterdam en de Rotterdam, die als enige van het stel in de zomer van 2008 voorgoed in haar thuishaven is ‘teruggekeerd’. De rederijen zijn opgeheven of ver-kocht aan het buitenland, de sche-pen zijn gesloopt of gezonken.

KyotoVijfenvijftig jaar lang had Rotter-dam de havenpersclub Kyoto. In 1956 opgericht aan boord van het Zweedse vrachtschip Kyoto, dat op z’n eerste reis was. De scheepvaart-redacteuren smeedden die dag aan boord een havenpersclub, die de naam Kyoto kreeg. Kyoto werd een begrip, maar moest dit jaar worden opgeheven omdat er vooral gepensioneerde scheep-vaartredacteuren waren overgeble-ven en er vrijwel geen jonge leden te vinden waren. Kyoto had dan ook geen bestaansrecht meer. De opheffing van deze bijzondere club symboliseert de ondergang van de eens zo fameuze Rotterdamse havenjournalistiek. Sic transit, glo-ria mundi!

Met het opschuiven van de Rotterdams haven van de stad naar het (verre) westen is óók de havenjournalistiek niet meer wat die in de naoorlogse periode decennialang is geweest. In het enige overgebleven lokale dagblad dat de Maasstad nog rijk is en ook in de reeks van gratis huis-aan-huisbladen wordt nog maar incidenteel aandacht besteed aan nieuws over de haven. En dat nieuws is er toch nog altijd! Rotterdam mag dan sinds een paar jaar wat geloste en geladen tonnen goederen betreft niet meer de allergrootste van de wereld zijn, in Europa staat onze haven nog heel stevig aan de top.

door Bram Oosterwijk

- Het vrachtschip Abbedyk van de Holland-Amerika Lijn ligt afgemeerd aan een kade in Rotterdam. Elevators lossen de lading direct in binnenvaartschepen. -

- Twee havensleepboten brengen het passagiersschip Willem Ruys van de Koninklijke Rotterdam-sche Lloyd een drijvend dok van de Rotterdamsche Droogdok Maatschappij op Heyplaat binnen. -

Persprijs Rotterdam nu in Schielandshuis

De redactie van het Rotterdams Dagblad had voor speciale journalis-tieke projecten nog een eigen spaar-potje dat nog niet helemaal op was. Directie en hoofdredactie besloten, met instemming van de redactie-raad, er een speciaal fonds mee in het leven te roepen ter stimulering van kwaliteitsjournalistiek in en over Rotterdam. De RD Persprijs, later omgedoopt in ‘Persprijs Rot-

terdam’, was geboren.Sinds 2006 wordt elk jaar op de laat-ste woensdag van oktober de prijs uitgereikt, in 2011 dus voor de zesde keer. Doorgaans is de Rotterdamse Kunsthal de locatie maar in 2011 ge-beurt het in het Schielandshuis, een ‘uitstapje’ ter gelegenheid van de tentoonstelling over de verdwenen kranten van Rotterdam.Voor de winnaar van de Rotterdam-

se mediaonderscheiding ligt woens-dagavond 26 oktober 2011 5000 euro klaar plus een symbolisch ere-blijk in de vorm van een object van glaskunstenaar Ming Hou Chen.

Dag- en weekbladjournalisten in én buiten Rotterdam, maar ook zij die werken voor een omroep, fo-tografen, internetredacteuren en vormgevers kunnen in aanmerking

komen voor de Persprijs Rotterdam. De inzendingen worden beoordeeld door een jury onder voorzitter-schap van Saskia Stuiveling, pre-sident van de Algemene Rekenka-mer. De Rotterdamse oud-politica wordt bijgestaan door Lida Iburg (rtv-programmamaker in ruste), Wim van Krimpen, oud-museum-directeur (o.m. Kunsthal en Haags Gemeentemuseum), Henk Brons, directeur-generaal van de Rijks-voorlichtingsdienst en Henk Dam, oud-hoofdredacteur/directeur van de GPD.Zie ook www.rdpersprijs.nl

Rotterdam kent sinds een aantal jaren een eigen mediaonderscheiding: de Persprijs Rotterdam. Deze prijs is een initiatief van de Stichting RD Persprijs, een stichting die in augustus 2005 werd opgericht toen het Rotterdams Dagblad als zelfstandige krant ophield te bestaan en deel ging uit-maken van AD Nieuwsmedia.

- De Persprijs Rotterdam -

Van hoogbouwstoptot architectuurstad

Woningbouw in het centrum was een breuk met de richtlijnen van het naoorlogse Basisplan, dat voor-schreef dat de Rotterdamse binnen-stad vooral was bedoeld om in te werken en uit te gaan. Wonen deden de Rotterdammers in de nieuwe wijken aan de randen van de stad. Het inzicht dat die gedachtegang een desolate binnenstad opleverde, won in de jaren zeventig steeds meer terrein. Nieuwe woningen en meer inwoners moesten de binnenstad verlevendigen, een uitgangspunt dat nog steeds in ere wordt gehouden.

PonskaartAl een paar jaar later was het weer snel gedaan met de hoogbouw-stop. Juist hoogbouw bleek een uitgelezen manier om op een klein oppervlak veel nieuwe binnenstad-bewoners te huisvesten. Studies als de ‘ponskaart’, een hoge woontoren aan het Weena ontworpen door ar-chitect Henk Klunder, wezen in die richting. Een andere reden om hoogbouw niet meer te veroordelen was econo-misch: naarmate de havenactivitei-

ten weg trokken uit de stad, moest Rotterdam alle zeilen bijzetten om in het centrum grote bedrijven aan zich te binden. Het nog vrijwel on-bebouwde Weena bleek uitstekend geschikt om hoofdkantoren te vesti-gen van ondernemingen die anders de stad wel eens de rug konden toe-keren.Zo beleefde Rotterdam in de jaren tachtig de eerste hoogbouwgolf. Nationale Nederlanden bouwde zijn hoofdkantoor Delftse Poort aan het Weena, met een hoogte van 151 meter jarenlang het hoogste kan-toorgebouw van Nederland. Ook langs de Coolsingel verrezen wol-kenkrabbers, niet zozeer met een hoogte die Amerikanen doorgaans aan het gebouwtype verbinden, maar voor Nederlandse begrippen toch van respectabele omvang. De toren bovenop de Beurs, een ont-werp van Rob van Erk, wees uit dat hoogbouw helemaal niet lelijk, maar ook een opvallende blikvanger kon zijn.

ArchitectuurstadDoor de gehele stad verrezen nieu-

we torens, kantoorgebouwen én woontorens of soms een combinatie van beide. Rotterdam profileerde zich met een skyline, die in het vlak-ke Nederland al snel spectaculaire proporties aannam en de stad het trotse predikaat ‘architectuurstad’ opleverde.

Het leek of de stad deze onverwach-te aandacht opvatte als stimulans om op de ingeslagen weg voort te gaan. Onder de noemer ‘Het Nieuwe Rotterdam’ kreeg het centrum uit-breiding naar de Kop van Zuid, het havengebied op de Wilhelminapier dat door het wegtrekken van de be-drijvigheid lag te wachten op nieu-we impulsen. Stedenbouwkundige Riek Bakker presenteerde een plan voor een kantoor- en woonwijk, die vooral bestond uit op de smalle pier geconcentreerde hoogbouw.

De uitdrukking ‘Manhattan aan de Maas’ was geboren. Internationaal vermaarde architecten als Renzo Piano en Norman Foster tekenden ontwerpen voor gebouwen, hoewel de resultaten soms wat tegenvielen.

NuanceringenDe richting die in de jaren tachtig en negentig is ingeslagen, geldt nog steeds, al zijn nuanceringen hier en daar noodzakelijk. Nog steeds moeten er meer mensen in de bin-nenstad komen wonen. Woonto-rens zijn volop gebouwd, ook op het Wijnhaveneiland, waar de Red Apple van KCAP een opvallende verschijning is. De Kop van Zuid is nog steeds niet af, al telt de pier inmiddels twee nieuwe woontorens Montevideo (Mecanoo) en New Orleans (Alvaro Siza) en staat het hoogste kantoorgebouw nu aan het Wilhelminaplein: de Maastoren, ontworpen door Dam en Partners.

In de gemeentelijke Architectuur-nota van 2010 wordt erop gehamerd dat vooral de context waarin de hoogbouw komt te staan van belang is en dat er op de begane grond, in de ‘plinten’, veel meer te beleven moet zijn. Bij nieuwe bouwplan-nen, zoals Rotterdam Centraal en de overdekte markt op de Binnen-rotte draait alles om de beleving.

Het gaat allang niet meer om de ge-bouwen alleen, maar veel meer om het gevoel dat ze teweeg brengen. Daar moet Rotterdam nog het een en ander leren, hoezeer de crisistijd ook tegenwerkt. Architectuurstad ben je snel, keihard werken is nodig om het te blijven.

Toen wethouder Hans Mentink in 1977 de nieuwe Shelltoren aan het Hofplein afdeed als de ‘laat-ste erectie’ van het grootkapitaal in Rotterdam, had dat voor de stad grote gevolgen. In de eerste plaats luidde zijn afwijzing een rigoureuze hoogbouwstop in: multinationals konden in Rotterdam niet meer ongebreideld hoge kantoren bouwen. Bovendien richtte Mentink zich op het ‘gezelliger’ maken van de binnenstad, onder meer door de bouw van kleinschalige wooncomplexen, zoals de woningen aan het Haagseveer, de vermaarde kubuswoningen en het door puntdaken gekenmerkte ‘kabouterdorp’ aan het Pompenburg.

door Ben Maandag

Max Blokzijl

Ward Messer

Krant en radio-

gids in één tas

HVV deed zelfs aan

miss-verkiezingen

Dagblad Scheepvaart

Evenveel liefde voor cultuur als voor heipalen

Op dat moment koesteren som-migen nog de hoop dat optie 2 een haalbare kaart is: het Rotterdams Nieuwsblad naar de ochtend en Het Vrije Volk in de avond. Maar wie hebben er nu belang bij de komst van een Rotterdamse ochtendkrant die abonnees zou kunnen terug-snoepen van het Algemeen Dag-blad? In elk geval niet de (mede-)eigenaar van Het Vrije Volk, de Ne-derlandse Dagbladunie, die ook het AD uitgeeft. Die wil uiteraard geen meeëters op de Rotterdamse och-tendbladenmarkt.Er is geen ontkomen meer aan: Rot-terdam zal binnen afzienbare tijd een one paper city zijn. HVV-hoofdre-dacteur Gerard Krul realiseert zich dat ook. Als de vernieuwing van zijn krant niet voldoende aanslaat bij de lezers, als het niet meer lukt ‘zo lang mogelijk en zo goed mogelijk een progressief, dus niet links, dus wel Rotterdams dagblad toen doen uitgeven’, sluit hij een fusie met het RN ook niet uit, laat hij op 9 maart 1989 in een bevlogen notitie weten. Wat hij wel uitsluit is het simpel sluiten van zijn tent en de abonnees overhevelen naar het RN, een optie die hij in kringen van RN-uitgever Sijthoff beluistert.

LandjepikKrul: ,,Is er een fusie denkbaar die de divergerende belangen verzoent? Eén slechts. De samenwerking die Het Nieuwe Rotterdam een Nieuwe Rotterdamse Krant gaat brengen. Waarbij de prinsen en de krullenjongens hun energie niet verspillen aan een spelletje landje-pik, maar de energie bundelen om tot één grotere en betere krant te komen voor een grotere en betere lezersmarkt in de Rijnmond.’’ Ter verduidelijking: Kruls RN-collega-hoofdredacteur heette Jan Prins.En hij filosofeert verder: ,,Er komt een nieuwe krant, met een nieuwe naam, met een nieuwe ploeg men-sen, voor een nieuwe stad. Rotter-dam 1990 is een mooie aanleiding voor zo’n cadeautje aan de stad. Die krant herbergt het beste van wat was, schudt zich dat doende de oude luizen uit de versleten pels en stelt zich tot doel Rijnmond te gaan

veroveren door in 1995 een betaalde oplage te hebben gerealiseerd van 140.000 abonnees. Die krant is een Rotterdamse krant. Hij is dus dege-lijk. Hij is dus onafhankelijk. Hij is dus niet zeurderig. Hij houdt van hoofdlijnen in het nieuws en van details in de menselijke sferen. Hij houdt van vrouwen. Hij haat blasé, walgt van zelfgenoegzaamheid; hij houdt evenveel van cultuur als van heipalen, hij vindt dat mensen zelf-standig moeten zijn, moeten wer-ken voor hun brood, totdat ze dat niet meer kunnen. Die krant noodt tot zelf kiezen, zelf verantwoorde-lijkheid nemen. Die krant knipoogt af en toe, zonder geloofwaardigheid te verliezen. Hij is een tikkie chique, maar wel sjiek tot op kontzakhoog-te…Onder zo’n project zet ik mijn schouders.’’

SchipholVeertien maanden later, op 17 mei 1990, kom ik terug van een privéreis in de VS en krijg op Schiphol van Gerard Krul het dringende verzoek niet gelijk naar huis te gaan maar eerst langs te komen op de krant. De boodschap daar is hard en duidelijk: HVV en RN gaan fuseren, er is geen plaats in de herberg voor het lei-dende duo Krul en Laan die dat ook niet willen omdat ze er geen heil in zien. Bovendien gaan ze samen een nieuw krantenavontuur beginnen via krantenmagnaat Robert Max-well die hen in een gesprek van 24 minuten in Londen een contract heeft aangeboden. Het komt erop neer dat ze een jaar de tijd (en het geld) krijgen om te onderzoeken of er een markt is voor een ‘center-left’ dagblad op tabloidformaat gecon-centreerd op de Randstad c.q. Rot-terdam. Omdat dit nieuws op straat dreigt te komen moet snel besloten worden of Pronk met de collega’s Maas en Eckhardt de redactionele leiding van Het Vrije Volk willen overnemen en daarmee in wezen het fusieproces namens HVV te leiden. Bedenktijd is er nauwelijks want het ligt in de lijn der verwachtingen dat Krul en Laan de volgende dag hun porte-feuille ter beschikking stellen in de Raad van Commissarissen van Het

Vrije Volk. Hetgeen ook gebeurt op vrijdag 18 mei 1990. De mededelingen van Krul en Laan slaan in de Raad in als een bom. President-commissaris André van der Louw treedt per onmiddellijke ingang af, commissaris Voors is een dag ervoor al vertrokken, werkne-merscommissaris Simons is op va-kantie. De drie resterende commis-sarissen Damen, Van Ginkel (beiden Perscombinatie) en Van de Velde (NDU) besluiten Laan en Krul ont-slag te verlenen per 1 augustus 1990 met dien verstande dat ze al vanaf 1 juni zullen ‘defungeren’. Het trio Pronk-Maas-Eckhardt kan haast niet anders dan per (vrijwel) direct het stokje overnemen.Een krankzinnig boeiende maar ook slopende periode van tien maanden volgt waarin met de collega’s van het Rotterdams Nieuwsblad, onder lei-

ding van hoofdredacteur Jan Prins, een nieuwe krant wordt ontworpen waarbij adviseur Co de Koning we-derom een begeleidende rol krijgt te vervullen. Gerard Krul krijgt min of meer zijn zin: er komt een nieuwe Rotterdamse krant die niet de naam van het Rotterdams Nieuwsblad zal dragen. Maar veel scheelt het niet, qua titel althans. Inhoudelijk krijgt de krant de beste elementen van zo-wel HVV als het RN.

TranenOp zaterdag 30 maart 1991 ver-schijnen Het Vrije Volk en het Rotterdams Nieuwsblad voor de allerlaatste maal. Er vloeien tranen, zowel in de kolommen als op de re-dactieburelen, maar niet al te veel en al te lang, want er is geen tijd. Direct na het paasweekeinde, op dinsdag 2 april, moet de nieuwe krant van de

persen rollen. Vooruit met de geit; weg met de achteruitkijkspiegels. Lezers van beide kranten blijken zich over het algemeen goed in het nieuwe dagblad te kunnen vinden (‘Sprekend RN’, zegt de een; ‘ty-pisch HVV’ de ander). De gevrees-de exodus van lezers blijft uit; er is weer hoop. Gerard Kruls droom over de abon-neestand op 1 januari 1995 komt weliswaar niet helemaal uit, maar de teller blijft er niet ver vandaan steken. Die nieuwe Rotterdamse krant, samengesteld uit twee oude dagbladen en grotendeels bemand door mensen van die twee redacties, heeft het 12,5 jaar lang niet slecht gedaan. Misschien wel omdat het een degelijke, onafhankelijke, niet zeurderige, vrouwvriendelijke krant was, met evenveel liefde voor cul-tuur als voor heipalen.

Op 29 maart 1989 valt bij alle medewerkers van de Avondbladen Combinatie Rotterdam c.v. en Het Vrije Volk c.v. een brief in de bus van directie en hoofdredactie. De boodschap is niet vrolijk, een jaar na de introductie van het nieuwe Vrije Volk. Na Jan Ligthart was het nu de beurt aan bestuursadviseur drs. Co de Ko-ning om het Rotterdamse krantenbedrijf uit z’n benarde positie te helpen. De Koning ziet van de twaalf mogelijke opties er nog maar twee die de moeite van het onderzoeken waard zijn: of de titels versmelten tot één krant, of één titel wordt ochtendblad en de andere blijft avondkrant. Een ding is duidelijk: voor twee avondkranten in de regio Rotterdam is binnenkort geen geld en dus geen plaats meer.

door Leo Pronk

- Zaterdag 30 maart 1991, nummer 13445: de laatste. -

Vormgeving: Ron Baas

Teksten: Jan Booister, Hans Coolegem, Anton Heuff, Frans Jozef van der Heijden, Bep van Houdt, David van der Houwen, Geert-Jan Laan, Ben Maandag, Hans Maas, Emilie van der Maas, Bram Oosterwijk, Peter Ouwerkerk, Leo Pronk, Wim de Regt, Hans Rooden-burg, Henk Schaaf, Wim Smit, Aad Wagenaar, Fred Wallast

Foto’s, tekeningen: Hans de Bakker, Ben Blumers, Theo Gootjes, Hans Grootenhuijs, Niels van der Hoeven, Tom Janssen, Peter Molkenboer, Tieleman van Rijnberk, Henk Speksnijder

Laatste Nieuws! is een uitgave ter gelegenheid van de gelijknamige tentoonstelling in het Schielandshuis in Rotterdam. De tentoonstelling is een gezamenlijk project van het Nederlands Persmuseum en Museum Rotterdam. Deze krant is financieel mede mogelijk ge-maakt door de Stichting Democratie en Media en de Stichting Personeelsfonds Rotterdams Dagblad (v.h. Het Vrije Volk). Met dank aan de AD-redactie voor haar medewerking.

Hoofdredactie: Geert-Jan Laan, Leo PronkFotoredactie/verwerving: Hans GrootenhuijsKroniek: Hans Roodenburg

Colofon

Laatste Nieuws!

Documents

Transcript of Laatste Nieuws!

Christoffel Nieuws Christoffel Nieuws

Nieuwsflits nr1 pag 1 - Dart18 Klassedart18klasse.nl/wp-content/uploads/dartflitsen/Nieuws... · 2015-12-29 · Het laatste DARTnieuws vindt u op In dit nummer: Van de voorzitter

Londen op zijn Indisch - Het Laatste Nieuws

9 1 7 Nr. 4 - februari 2019 Werkzaamheden Nieuwe Sluis ... · digitale nieuwsbrief of volg onze social media-kanalen voor het laatste nieuws. Uitgelicht: Onttrekken grondwater bij

De Gelderlander Kijk voor het laatste regionale nieuws ook ...RENKUM Proefrit in elektrische auto loopt anders dan verwacht Succes jongerencoaches onderbelicht OPINIE Kijk voor het

KOERS PAKT IN PATERSKERK UIT MET EXPO ‘COLLECTIONEURS ...houtproef.be/.../Persinfo/20180424_Het-Laatste-Nieuws-Mandelstreek.pdf · luik met up-to-date info bij wegenwerken. Verder

Een inhoudsanalyse van de krantenverslaggeving over het ......over het assisenproces (2010) in verband met zogenaamde parachutemoord (2006) in Het Laatste Nieuws, De Standaard, De

Faxafdruk op volledige pagina - nathalie vervenne Laatste nieuws 17 feb2007...gelijkvloers van de molen is Natha- kloostertafel vormt het centrale lies architectenbureau geïnstal-

Protestantse Gemeente Winterswijk - Het laatste nieuws: kom … · 2019-12-20 · tot aanpassing/inkorting. Redactiesamenstelling: Angelique Zweerink ... de daarvoor benodigde stappen

Nieuwe wortels voor uw stamboom - nieuws.kuleuven.be · Geciteerd Binnen, beval-len, buiten het laatste nieuws, 9.1.2009 Vrijdag bevallen met keizersnede, woensdag weer aan het werk.

Nieuwe maatregelen om het aantal fietsongevallen door …users.skynet.be/fc298377/Reports/Dodehoekongevallen_c... · 2017-01-11 · in Het Laatste Nieuws, ... [Hierna ga ik verder

Jaarstukken 2016 - Het laatste nieuws uit de bollenstreek!

Postzegelblog - Blog over postzegels en filatelie 020.pdfDe Nachtwacht op een zegel? Interview met een kunstpostzegelverzamelaar. Column Boudewijn Büch Actueel Het laatste nieuws

Sadanopdrachtdominieksavio.wdfiles.com/local--files/werkdocumenten/… · Web viewKiwanishuis zoekt bewoner met handicap, Het laatste Nieuws, p.14. Gsg, (2010, 20 december). Zwemmen

Kabinetsmaatregelen treffen huurders zwaar in de ... · Actualiteiten Actualiteiten Actualiteiten Wanneer u de laatste tijd het nieuws een ... het programma af met een korte presentatie

WEEK NIEUWS...Voor iedereen die een heldere duiding zoekt van het laatste nieuws is er EW. Nederlands grootste opinieblad spant zich in voor lezers die het waarderen dat gevestigde

AIG-nieuws AIG-nieuws

Nieuwsbrief Buurtpreventie Frederiksoord€¦ · Jeroen Lubbers Wijkagent Eindredactie: Arendien Lohof Website Buurtpreventie De website is weer online. Kijk op voor het laatste nieuws

Het laatste nieuws in slechts enkele stappen · 2015. 2. 10. · Het laatste nieuws in slechts enkele stappen Voer een term in waar je tweets over wilt weergeven, bijvoorbeeld een

Frepa Nieuwsbrief Lees het laatste nieuws van Frepa