Jaarverslag 2018 · de introductie van de Wet waardeoverdracht klein pensioen, de verdere...

Jaarverslag 2018Stichting Pensioenfonds voor Personeelsdiensten

Inhoudsopgave1. Bestuursverslag 51.1 Voorwoord 51.2 Kerngegevensafgelopenvijfjaar 71.2.1 Kerngegevens 71.2.2 Financiëlegegevens(bedragenin€1.000.000) 71.3 Missie,visieenstrategie 91.3.1 MissieenVisie 91.3.2 Strategie 91.4 Bestuurlijkeinrichtingvanhetfonds 101.4.1 Bestuurlijkeorganenencommissies 111.4.2 Raadvantoezicht 111.4.3 Hetverantwoordingsorgaan 121.4.4 Vergoedingen 131.4.5 Nevenfuncties 131.5 Gebeurtenissenin2018 131.5.1 Speerpunten 131.5.2 Transitiepensioenuitvoeringsorganisatieennazorg 141.5.3 Implementatieomgekeerdgemengdbestuursmodel 141.5.4 Omgevingenwet-enregelgeving 151.5.4.1 Wetwaardeoverdrachtkleinpensioen 151.5.4.2 IORPII 161.5.4.3 AlgemeneVerordeningGegevensbescherming 161.5.6 Aanpassingbeleggingsbeleidn.a.v.ALMstudie2017 171.5.7 Herijkingintegraalrisicomanagement 171.5.8 Wetverbeterdepremieregeling 181.5.8.1 Voorlopigekeuzestabieleofvariabelepensioenuitkering 181.5.8.2 Uitvoeringvaneenstabielen/ofvariabelpensioenindeuitkeringsfase 181.5.9 Handhavingverplichtstelling 191.5.9.1 Handhavingsactiviteitenin2018 191.5.9.2 VerzoekenGeenpremiewelrecht 201.5.10 Communicatiebeleid 201.5.11 Administratieveprocessenenuitbesteding 211.5.11.1 Pensioenbeheer 221.5.11.2 Vermogensbeheer 221.5.11.3 Custodian 221.5.11.4 ISAEcertificering 221.5.12 Haalbaarheidstoetsenrisicohouding 231.5.13 Kwantitatieverisicohouding 241.6 Governance,cultuurengedrag 251.6.1 Integriteitsbeleid 251.6.2 NalevingCodePensioenfondsen 251.6.2.1 OntwikkelingenbijhetfondsenderelatiemetdeCode 251.6.2.2 GerapporteerdeafwijkingenvandeCodeinhetvorigejaarverslag 251.6.2.3 AfwijkingenbeleidfondstenopzichtevandeCodeinhetverslagjaar2018 251.6.3 Nalevinggedragscode 261.6.4 Zelfevaluatie 26

1.6.4.1 Geschiktheid 271.6.4.2 Opleidingen 271.6.5 Toezichthouders 271.6.6 Klachtenengeschillen 291.6.7 Meldingenconformartikel96Pensioenwet 301.7 Financiëlepositie 301.7.1 Ontwikkelingfinanciëlepositie 301.7.1.1 Kostendekkendepremie 301.7.1.2 Beleggingen 311.7.2 Dekkingsgraad 311.7.3 Resultaatin2018 331.7.3.1 Naderetoelichtingvanhetresultaat 331.7.4 Hetpremie-,beleggings-entoeslagenbeleid 351.7.4.1 Premiebeleid 351.7.4.2 Beleggingsbeleid 351.7.4.3 Toeslagenbeleid 351.7.5 Financieelcrisisplan 351.8 OntwikkelingvandedeelnemerspopulatievanStiPPin2018 361.8.1 Ontwikkelingtotaledeelnemerspopulatie 361.8.2 Deelnemersindebasis-enplusregeling 371.8.3 Verhoudingpremiesindebasis-enplusregeling 371.8.4 Gemiddeldehoogtevandepensioenkapitalen 371.8.5 Gemiddeldeleeftijdvandedeelnemers 381.9 Klantcontactcenter 391.10 Vermogensbeheer 391.10.1 Gebeurtenissenenwijzigingenbeleid2018 401.10.2 Beleggingen 421.10.3 Beleggingsresultaat 431.10.4 Zakelijkewaardenportefeuille 431.10.5 Vastrentendkortportefeuille 431.10.6 Vastrentendmiddellangportefeuille 431.10.7 Vastrentendlangportefeuille 441.10.8 Uitkeringsportefeuille 441.10.9 BeleggingeninNederland 441.10.10 Verantwoordbeleggen 441.10.11 Z-scoreenperformancetoets 461.11 Uitvoeringskosten 461.11.1 Uitvoeringskostenpensioenbeheer 461.11.1.1 Toelichtingbijkostenuitvoeringpensioenbeheer 471.11.1.2 Kostenbenchmarkuitvoeringpensioenbeheer 481.11.1.3 Oordeelbestuuroverdebestuurs-enadministratiekosten 481.11.2 Uitvoeringskostenvermogensbeheer 481.11.2.1 Toelichtingkostenvermogensbeheert.o.v.voorgaandjaar 501.11.2.2 Kostenbenchmarkkostenvermogensbeheer 511.11.2.3 Oordeelbestuuroverdekostenvermogensbeheer 521.11.3 Kostentoezichthouders 531.12 Risicomanagement 531.12.1 Algemeen 531.12.2 Risicohouding 54

1.12.3 Risico-identificatieenclassificatie 551.12.4 Beheersmaatregelenenrestrisico’s 561.12.5 Risicobeheersingsmodel 611.13 StiPPin2019 61

2. Toezichtenmedezeggenschap 632.1 Verslagvanderaadvantoezicht 632.1.1 Reactiebestuurophetverslagvanderaad 662.2 Verslagvanhetverantwoordingsorgaan 662.2.1 Reactiebestuurophetverslagvanhetverantwoordingsorgaan 70

3. Jaarrekening 71

4. Overigegegevens 1114.1 Statutaireregelingomtrentdebestemmingvanhetsaldovanbatenenlasten 1114.2 Actuariëleverklaring 1114.3 Controleverklaringvandeonafhankelijkeaccountant 1134.3.1 Verklaringoverdeinhetjaarverslagopgenomenjaarrekening2018 113

5. Bijlagen 1225.1 Indelingcommissies 1225.2 Nevenfunctiesledenbestuurenraadvantoezicht 1245.3 Uitbestedingspartijenenadviseurs 126

1. Bestuursverslag1.1 Voorwoord

StichtingPensioenfondsvoorPersoneelsdiensten(hierna:StiPP)wilvoorzijn1,3miljoen(gewezen)deelnemers,pensioengerechtigdenenvoorderuim5.600aangeslotenwerkgeverseenbetrouwbaarpensioenfondszijndatzijnfinanciëleverplichtingennuenindetoekomstkannakomen.Daarbijhoudthetbestuurrekeningmetdebelangenvanactieveengewezendeelnemers,gepensioneerdenenwerkgevers.Hetbestuurervaarthetalseengroteuitdagingdezedoelstellingterealiseren.VooruligthetjaarverslagvanStiPPover2018,waarinwijalsbestuurverantwoordingafleggenoverhetgevoerdebeleid.Daarnaastisinditverslagdejaarrekening2018opgenomen.

Ondankshetnegatieverendementvan2,69%groeidehetvermogenvanStiPPtotruim€1,7miljarddoordepremie-inkomstenvan€297miljoen.Depremie-inkomstenzijngroterdanhettotaalvanhetnegatieverendementwaardoorpersaldohetvermogengroeit.

Hetverslagjaar2018wasvoorStiPPeenjaarmetveelgebeurtenissen.Eénvandebelangrijksteactiviteitenwasdetransitievandepensioenadministratienaareennieuwepensioenuitvoeringsorganisatie.Ditiseenintensiefprocesvoorallebetrokkenpartijengeweestdatuiteindelijksuccesvolenconformplanningisafgerond.Daarnaasthebbenerenkelebelangrijkewijzigingenindewetgevingplaatsgevonden,onderanderedeintroductievandeWetwaardeoverdrachtkleinpensioen,deverdereimplementatievandeWetVerbeterdePremieregelingendeinwerkingtredingvandeAlgemeneVerordeningGegevensbescherming(AVG).Hetbestuurheeft,voorzovermogelijk,zorggedragenvoortijdigeimplementatievandewet-enregelgevingenzichgeoriënteerdopdegevolgenervan.DaarnaastheefthetbestuurdenodigemaatregelengenomenmethetoogopdeinvoeringvandeInstitutionsforOccupationalRetirementProvisionII(IORPII)richtlijndiebegin2019geïmplementeerdis.Devereistesleutelfunctieszijnbeschrevenenbegin2019belegdbijwaarnemendsleutelfunctiehouders.Daarwaarnodigzijnexternepartijengecontracteerd.

Eenanderbelangrijktrajectbetrofdebesluitvormingomtrentdeaanpassingvanhetbeleggingsbeleid.NaaraanleidingvandeALM-studiein2017heeftStiPPbeslotenomdelifecyclesaantepassen.Voorjongereleeftijdsgroepenwordtrisicovollerbelegddantotophedenhetgevalis.TegelijkertijdisdehoudingvanStiPPnogaltijdrisicomijdend.DerisicomijdendehoudingvanStiPPkomttotuitdrukkingdoordeafbouwvanhetverhoogderisicoopjongereleeftijdtelatenbeginnenenhetaantalleeftijdsgroepentevergroten.Zokandeafbouwvanhetrisicogefaseerdplaatsvinden.Deinvoeringvandenieuwelifecyclewordtin2019gerealiseerd.Overdezegebeurtenissenenmeer,kuntulezeninditbestuursverslag.

Hetbestuuriserkentelijkvoordeinzetvanaldiegenendieopeenofanderewijzebijdragenaanhetfunctionerenvanhetfonds,zowelbinnenStiPPinbestuurlijkeorganen,alsbijdepartijenwaaraanhetbestuurwerkzaamhedenheeftuitbesteed.Hetbestuurheeftwaarderingvoorhunbetrouwbareendeskundigewerkwijzeendesamenwerkingmethetfonds.

In2019staanStiPPweernieuweuitdagingentewachtenmetalsbelangrijksteveranderingdeinvoeringvanhetnieuwebestuursmodel.Hetbestuurheefterallevertrouwenindatallendiezichditjaarvoorhetfondshebbeningezet,opnieuwenmetveelenergiebereidzullenzijnomdeambitiesendoelstellingenvanhetfondstehelpenrealiseren.

Hetbestuursteldehetjaarverslag2018endedaarbijbehorendestatenvoorDeNederlandscheBank(DNB)vastop21juni2019.

NamenshetbestuurvandeStichtingPensioenfondsvoorPersoneelsdienstenZeist,21juni2019

E.H.W.Bosman R.L.Schikhof

C.A.vanLoon J.C.dePlanque

G.J.Seffinga P.G.H.Rinkes

P.J.Schellekens

RaadvantoezichtvanStichtingPensioenfondsvoorPersoneelsdienstenZeist,21juni2019

P.C.vanderLinden J.L.Verhulst

H.Smit

1.2 Kerngegevensafgelopenvijfjaar1

1.2.1 Kerngegevens

Aantallen 2018 2017 2016 2015 2014Werkgevers 5.575 5.860 5.639 5.412 4.931Deelnemers 374.337 326.947 313.790 281.223 259.666Gewezendeelnemers 960.943 922.840 815.622 738.440 659.419Ingeganeouderdomspensioenen 2.337 2.130 1.751 1.419 1.188Ingeganepartnerpensioenen 445 385 313 263 214Ingeganewezenpensioenen 22 21 18 14 11Afgekochteouderdomspensioenen 3.229 3.479 3.174 2.039 2.484Afgekochtenabestaandenpensioenen 326 515 7.335 364 311Afgekochtekleinepensioenkapitalenvoorpensioeningangsdatum

60.660 36.626 34.003 32.666 25.942

1.2.2 Financiëlegegevens(bedragenin€1.000.000)

Aantallen 2018 2017 2016 2015 2014Voorzieningvoorrisicodeelnemers 1.488 1.352 1.105 900 808Voorzieningpensioenverplichtingenvoorrisicopensioenfonds

88 76 66 54 50

Reservesbestaanuit: 162 130 119 102 85•Vereisteigenvermogen 52 42 35 30 27•Algemenereserve 110 88 84 72 58

Beleggingen 2018 2017 2016 2015 2014Belegdvermogen 1.664 1.505 1.239 1.018 902Beleggingsrendement -/-2,69% 6,22% 6,62% -/-1,21 4,45%Z-score2 -0,11 0,11 0,36 0.27 -0,01Performancetoets3 1,56 1,67 1,74 1,60 1,52Kostenvermogensbeheerin%vangemiddeldbelegdvermogen

0,42% 0,39% 0,43% 0,48% 0,31%

Transactiekostenvermogensbeheerin%vangemiddeldbelegdvermogen

0,08% 0,09% 0,11% 0,14% 0,04%

1.Bedrageninhetjaarverslagzijnin€1.000,tenzijandersvermeld.2.Z-scoreisdescorediewordtgehanteerdomhetrendement(deperformance)vanhetpensioenfondstevergelijkenmetdebenchmark.Dezescorewordtvervolgensgebruiktomdeperformancetoetstekunnenuitvoeren.Zieookparagraaf1.10.11.

3.Hetvermeldepercentagevandeperformancetoetsisinclusiefdeopslagvan1,28%conformArt.5VBB.

Dekkingsgraad en premie 2018 2017 2016 2015 2014Beleidsdekkingsgraad 109,4% 109,6% 110,1% 109,9% -Dekkingsgraad 110,3% 109,1% 110,2% 110,7% 110,0%Feitelijkepremie 296 245 209 179 159Kostendekkendepremie 281 240 201 172 151

Uitvoeringskosten 2018 2017 2016 2015 2014Pensioenuitvoeringskosten 18 14 13 13 12Uitvoeringskostenperdeelnemerineuro’s 47,01 46,04 41,68 46,38 44,74

Pensioenuitkeringen 2018 2017 2016 2015 2014Pensioenuitkeringen 3,1 2,6 2,3 1,9 1,6Indexatieingeganepensioenen4 0% 0% 0% 0% 0%Korteningeganepensioenen 0% 0% 0% 0% 0%Uitkeringenafkoop 40 34 28 28 21

4.Hetbestuurheeftalsbeleidvastgesteldnadepensioendatumnominaleuitkeringenintekopen.Ingeganepensioenenwordennietgeïndexeerd.

1.3 Missie,visieenstrategie

1.3.1 MissieenVisie

StiPPvoorzietineenaanvullendepensioenvoorzieningvooruitzendkrachten,gedetacheerdenenpayrollers.

Hetfondsheefthetdoeldedeelnemer,degewezendeelnemer,degepensioneerdeenoverigebelanghebbendentebeschermentegendegeldelijkegevolgenvanouderdomenoverlijden.Hetfondstrachtditdoeltebereikendoordevorming,deinstandhoudingenhetbeheervandeopgebouwdepensioenkapitalenendoorhetdoenvanpensioenuitkeringen.StiPPgeeftopzorgvuldigeenefficiëntewijzeuitvoeringaandepensioenovereenkomstdiedoorsocialepartnersindeflexbrancheisgesloten.

DesocialepartnerszijndeABU,NBBU,FNV,CNV,DeUnieenLBV.Socialepartnerszijnopdrachtgever,hetbestuurvanStiPPisopdrachtnemer.StiPPvoertdeopdrachtuitzoalssocialepartnershetverlangenenlevertaanvullendeeninhoudelijkondersteunenderolinpensioenvraagstukkendieophetterreinvansocialepartnersliggen.Dezerolwordtenkelingevuldvanuituitvoeringsperspectiefenishiermeefeitelijkenonafhankelijkvanaard.

Debranchekenmerktzichdoorkortedienstverbandenmetvaakeenparttimekarakterenveelallagerelonen.Ditzorgtbijhetgrootstedeelvandedeelnemersvooreenrelatiefgeringeomvangvanhetopgebouwdepensioenkapitaal.Daaromishetvanbelangdatdeuitvoeringgebeurttegenacceptabeleenzolaagmogelijkekosten,opeenwijzedieaansluitbijdekenmerkenvandedeelnemersendebranche.Hierbijishetdoelomvanelkeeuroaanpremiezoveelmogelijktoetelatenkomenaandeopbouwvanhetpensioenkapitaalomoppensioendatumeenzohoogmogelijkepensioenuitkeringmethetbeschikbarekapitaaltekunnenaankopen.DaarnaastdraagtStiPPzorgvoorhetinstandhoudenvandebestaanderisicoverzekeringen.DitbetekentdatStiPPbijhetvaststellenvanhetbeleidrekeninghoudtmetdebelangenvandeverschillendegroependeelnemers.

StiPPheeftprimaireenrisicomijdendehouding.Zorgvuldigheid,belangenafwegingenkostenbewustzijnkenmerkenhetfinanciële-,actuariële-,beleggingsbeleidvanStiPP.Efficiënteenbetrouwbareprocessenzijnhetuitgangspuntindeuitvoering.

StiPPstreefternaarvoortdurendintespelenopveranderendemaatschappelijkeenpolitiekeontwikkelingen.StiPPheefthierbijtotdoeldeomgevingbewusttemakenvandeproblematiekenwaarmeezijtemakenheeftofkrijgtendezetebeïnvloeden.StiPPspeelthierineeneigen,zelfstandigerolendraagterzorgvoorelkekeerhaareigenpositieinhetgeheeltebepalen.

1.3.2 Strategie

Administratie.Deadministratieveprocessen(diedoorStiPPvollediguitbesteedzijn)zijnmaximaalgeautomatiseerdenwordentegenzolaagmogelijkekostenzoeenvoudigmogelijkingericht.DitbetekentdatStiPPvanhaaruitbestedingspartijenvereistdatzijeenoverzichtelijkeIT-ketenmetzoweinigmogelijkinteractietussensystemenenbeperkteuitvalhebben.

Communicatie.Indecommunicatieisdigitaalhetvoorkeurskanaal.Deinzetiszelfredzaamheid.InhethandelenencommunicerenhanteertStiPPcommunicatiebeliefs:decommunicatieistransparantenhelder,begrijpelijkentijdig,integerenrelevant.

Beleggingen.Inhetbeleggingsbeleidwordtdoelbewustonderscheidgemaakttussendeverschillendeleeftijdsgroepen.Hierbijwordtvoorelkeleeftijdsgroepdeoptimalerisico-rendementsverhoudingnagestreefd.IndeuitvoeringvanhetbeleggingsbeleidhanteertStiPPinvestmentbeliefsdieaansluitenbijdemissieenvisievanhetfonds.StiPPheefteenmaatschappelijkeverantwoordelijkheidbijhetuitvoerenvanhetbeleggingsbeleid.Environmental,SocialandGovernance(ESG)criteriazijndaaromonderdeelvanhetstrategischbeleggingsbeleid.

Beperkte keuzemogelijkheden.Kostenbewustzijneneenvoudbetekenthetbiedenvanbeperktekeuzemogelijkhedenvoordeelnemersindeopbouwfaseenbijdeaankoopvaneenvastepensioenuitkering.

Continue kostenafweging.Hetkostenaspectwordtzwaargewogenbijallebesluitendiehetbestuurneemt.

1.4 Bestuurlijkeinrichtingvanhetfonds

StiPPiseenbedrijfstakpensioenfondsenisstatutairgevestigdteAmsterdam.HetbezoekadresisNoordwegNoord1503704JGZeist.Delaatstestatutenwijzigingdateertvan1januari2019,welkenotarieelisverledenop19december2018.DeStichtingisingeschrevenbijdeKamervanKoophandelondernummer34107294.StiPPisaangeslotenbijdePensioenfederatie.

Hetbestuurvanhetfondsisverantwoordelijkvoordeuitvoeringvandepensioenregelingzoalsdezedoordesocialepartnersisovereengekomen.Dithoudtindatzijverantwoordelijkisvooralleactiviteitenvanhetfonds,waaronderdepensioenadministratie,communicatieenhetvermogensbeheervandepensioengelden.

StiPPkentin2018eenparitairbestuursmodel,waarindewerkgeversorganisaties,vakbondenengepensioneerdenzijnvertegenwoordigd.Hetbestuurbestaatuitachtbestuursleden:Vierledennamensdewerkgevers,drieledennamensdewerknemersenéénlidnamensdepensioengerechtigden.Debestuursledenzijnvoorgedragendoor:• deABU,AlgemeneBondUitzendondernemingen,gevestigdteAmsterdam;• deNBBU,NederlandseBondvanBemiddelings-enUitzendondernemingen,gevestigdteAmersfoort;• FNV,FederatieNederlandseVakbeweging,gevestigdteUtrecht;• deUnie,Vakbondvoorindustrieendienstverlening,gevestigdteCulemborg;• CNVVakmensen,gevestigdteUtrecht.

Defunctievanvertegenwoordigervandepensioengerechtigdenissinds1juli2018vacant.In2018heefteenverkiezingplaatsgevondenonderdepensioengerechtigden.Deverkozenkandidaatisper1juli2018toegetredentothetbestuuralsaspirant-bestuurslidenper22maart2019benoemdalsbestuurslidnamenspensioengerechtigden.VerderisdeheerJ.C.dePlanqueherbenoemdalsbestuurderper17december2018.

Desamenstellingvanhetbestuurisper31december2018alsvolgt:

Naam Functie Vertegenwoordiging Lid sinds Einde zittingsduur / max. zittingsduur

DeheerE.H.W.Bosman,geboren01-01-1966

Voorzitter Werknemer 03-07-2013 03-07-2021/03-07-2025

DeheerP.A.Citroen,geboren19-02-1972

Vice-voorzitter Werkgever 04-06-2007 04-06-2019/04-06-2019

DeheerR.L.Schikhof,geboren20-11-1965

Bestuurslid Werkgever 19-05-2008 19-05-2020/19-05-2020

DeheerJ.C.dePlanque,geboren15-02-1959

DeheerP.G.H.Rinkes,geboren30-03-1962

DeheerG.J.Seffinga,geboren17-07-1969

Bestuurslid Werknemer 17-12-2012 17-12-2020/17-12-2024

DeheerC.A.vanLoon,geboren02-11-1953

Bestuurslid Werknemer 16-01-2017 16-01-2021/16-01-2029

DeheerM.J.MNuijten,geboren25-08-1949

Bestuurslid Pensioen-gerechtigden

13-08-2007 01-07-2018

DeheerP.J.Schellekens,geboren18-07-1950

Aspirant-bestuurslid

Pensioen-gerechtigden

22-03-2019 22-03-2023/22-03-2031

1.4.1 Bestuurlijkeorganenencommissies

Hetbestuurheeftzescommissiesingesteld,diealleneenadviesfunctiehebbenrichtinghetbestuur.Indezecommissieshebbenbestuursledenzitting.Daarnaastisereendagelijksbestuurdatbestaatuitdevoorzitterenvicevoorzitter.Zijdragenzorgvoordedagelijksegangvanzakenbinnenhetfonds.Eenaantalcommissiesheeftookeenexterneadviseur.Deondersteuningvandecommissiesenhetbestuurisbelegdbijhetbestuursbureau,datisondergebrachtbijPGGM.Desamenstellingvandecommissiesendevasteadviseursisopgenomeninparagraaf5.1en5.3.

1.4.2 Raadvantoezicht

Voordeinrichtingvanhetinterntoezichtheefthetbestuureenraadvantoezichtingesteld.Ledenvanderaadvantoezichtzijnonafhankelijkedeskundigen.Zijhebbengeenbandenmethetfondsofdebelanghebbenden.DeraadvantoezichtalscollectiefheefteengeschiktheiddietenminstevergelijkbaarismetdegeschiktheiddiedoorDeNederlandscheBankwordtverlangdvanhetbestuuralscollectief.Deraadevalueertjaarlijksheteigenfunctionerenenrapporteerthieroveraanhetbestuurenhetverantwoordingsorgaan.

Verant- woordings-

orgaanBestuur

Beleggings- commissie

Pensioen- technische Commissie

Handhavings- en Vrijstellings-

commissieDagelijks bestuur

AO / IC en Uitbestedings-

commissieCommunicatie-

commissieKlachten-

en geschillen - commissie

Bestuurs- bureau

Raad van Toezicht

Per31december2018isderaadvantoezichtalsvolgtsamengesteld:

Naam Functie Lid sinds Einde zittingsduurDeheerP.C.vanderLinden,geboren06-01-1953 Voorzitter 01-07-2014 01-07-2019MevrouwJ.L.Verhulst,geboren13-04-1971 Lid 01-07-2014 01-07-2021DeheerH.Smit,geboren05-01-1958 Lid 01-07-2014 01-07-2020

HerbenoemingvandeheerP.C.vanderLindenheeftper1juli2018plaatsgevonden.

Per1juli2019zalStiPPovergaannaareennieuwbestuursmodel,hetomgekeerdgemengdmodel(zieook§ 1.5.3).Deinvoeringvanhetomgekeerdgemengdmodelalsbestuursmodelbrengtmetzichmeedatdebesturingvanhetfondswijzigtendatderaadvantoezichtzalwordenopgeheven.

1.4.3 Hetverantwoordingsorgaan

Hetbestuurheefteenverantwoordingsorgaaningesteld.Debetrokkenpartijenzijnalsvolgtvertegenwoordigd:• Deelnemers(3);• Pensioengerechtigden(1);• Werkgevers(2).

Deledennamensdedeelnemersenpensioengerechtigdenzijnbenoemddoordewerknemers-organisatiesFNV,CNVVakmensenenDeUnie.DeledennamensdewerkgeverszijnbenoemddoorwerkgeversverenigingenABUenNBBU.Deledenzijnbenoemdvooreenperiodevanvierjaar.

Per31december2018ishetverantwoordingsorgaanalsvolgtsamengesteld:

Naam Functie Vertegenwoordiging Lid sinds Einde zittingsduurDeheerR.M.vanNorel Voorzitter Werknemers(Unie) 01-07-2014 01-07-2020DeheerM.vanDijk Lid Werkgevers(NBBU) 01-07-2018 01-07-2020DeheerP.Rietman Lid Werknemers(FNV) 01-07-2018 01-07-2021Vacature Lid Gepensioneerden MevrouwI.Nauta Lid Werknemers(CNV) 01-07-2014 01-07-2022DeheerR.Landman Lid Werkgevers(ABU) 01-07-2016 01-07-2022

Methetoogophetbenodigdequorumisgekozenisvooreengetraptroostervanaftreden,zodatdevertegenwoordigersnamenswerkgeversenwerknemersnietgelijktijdigaftreden.Ergeldteenmaximalezittingsduurvandrietermijnen.VoordeherenVanNorel,LandmanenmevrouwNautageldtdatdezittingstermijneindigdeper1juli2018.Zijzijnallenherbenoemd,conformbovengenoemdetabel.DeherenVanDijkenRietmanzijnmetingangvan1juli2018benoemdalsvervangersvanrespectievelijkdeheerVanBatenburgenmevrouwTuinstra.DeheerTraastisper1juli2018teruggetredenalsvertegenwoordigervandegepensioneerden.Indevacatureisnognietvoorzien.

Op2november2018heefthetbestuurbeslotenomintestemmenmethetverzoekvandeLandelijkeBelangenVereniging(LBV)omhetverantwoordingsorgaanin2019uittebreidenmetéénzeteltenbehoevevandeLBVnamensdeelnemersdanwelpensioengerechtigden.Destatutenzijnhiertoeovereenkomstigaangepast.

1.4.4 Vergoedingen

Overhetjaar2018iseentotaalbedragvan€484duizendaanbestuurskostengemaakt(2017:€509duizend).

Ditbedragkanalsvolgtwordenuitgesplitst:

Bestuurskosten Vergoeding 2018 Vergoeding 2017Vacatievergoedingenbestuur,incl.reiskosten 385 375Vacatievergoedingbestuuri.v.m.transitie - 42Vacatievergoedingenverantwoordingsorgaan 10 9Vergoedingraadvantoezichtincl.reiskosten 47 43Opleidingskostenenoverigekosten 42 40Totaal 484 509

Tenopzichtevan2017isin2018eenlichtedalingvandetotalebestuurskostentezien.Dedalingwordtveroorzaaktdoordatin2017sprakewasvaneenseparatevacatievergoedinginverbandmetdetransitievandepensioenadministratienaarPGGM.Opindividuelepostenstijgendebestuurskostenlicht.Ditwordthoofdzakelijkveroorzaaktdoordejaarlijkseindexatievandevergoedingmetdeprijsindex.

1.4.5 Nevenfuncties

Denevenfunctiesvandeledenvanhetbestuurendeledenvanderaadvantoezichtzijnopgenomenindeparagraaf5.2.

1.5 Gebeurtenissenin2018

HetbestuurvanStiPPheeftgedurendehetverslagjaarzevenmaalvergaderd,waarvantweemaalinaanwezigheidvanderaadvantoezicht.Daarnaasthebbenerinaprilenoktobertweedaagsebijeenkomstenplaatsgevonden,waarin,doorhetbestuur,uitgebreiderisstilgestaanbijverschillendestrategischeonderwerpen.

DebestuurlijkebesluitenvanStiPPwordenvoorbereiddoordiversecommissiesentijdelijkewerkgroepen,waarinindemeestegevallentweebestuursledenzittinghebben.Gedurende2018hebbenercircavijftigvandergelijkebijeenkomstenplaatsgevonden.IndithoofdstukwordtverslaggedaanvandebelangrijksteaspectenvanhetbeleidwaarhetbestuurendecommissiesenwerkgroepenvanStiPPzichin2018meebezighebbengehouden.

1.5.1 Speerpunten

Hetbestuursteltjaarlijkseenbeleidsplanvastwaarindevoornemensenspeerpuntenvoordatjaarwordenbenoemd.Voor2018betrofditdevolgendespeerpunten:• Transitiepensioenuitvoeringsorganisatieennazorg(§1.5.2);• Voorbereidingimplementatieomgekeerdgemengdbestuursmodel(§1.5.3);• Toekomstvanhetfonds(§1.5.5);• AanpassingbeleggingsbeleidnaaraanleidingvandeALMstudie2017(§1.5.6);• Herijkingintegraalrisicomanagement(§1.5.7).

OpallegenoemdeonderdelenheeftStiPPin2018grotestappengezet.Hieronderwordtstilgestaanbijdeontwikkelingenendekeuzesdiehetbestuurgedurendehetjaarheeftgemaaktzowelopdespeerpuntenzoalshiervoorbenoemd,alsopeenaantalandereonderwerpenzoalsdiversewijzigingeninwet-enregelgeving.

1.5.2 Transitiepensioenuitvoeringsorganisatieennazorg

In2017heefthetbestuurzichingezetomdebenodigdevoorbereidingentetreffenvoordefeitelijketransitievandepensioenadministratiein2018.Hetbestuurisverheugddat,conformplanning,dedefinitieveconversieinfebruari2018heeftplaatsgevonden.Indiemaandzijnookdelaatstefunctionaliteitenvanhetsysteemtenbehoevevande‘livegang’op5maart2018bijPGGMopgeleverd.Vanaf1januari2018isereengeleidelijkeoverdrachtgeweestvandewerkzaamhedenvanuitSyntrusAchmeanaarPGGM.Op5maart2018isPGGMgestartmetdefeitelijkeuitvoeringvandepensioenregelingenvanStiPP.In2018voerdeSyntrusAchmeanaartevredenheidnogeenbeperktaantalwerkzaamhedenuitdiebetrekkinghaddenophetboekjaar2018.

Indenazorgfaseisgeborgddatachterstanden,diewarenontstaanindeovergangsperiode,weggewerktwerdeneniszorggedragenvooreengecontroleerdelandingvandeadministratie.IndezenazorgperiodeheefthetbestuurookveelaandachtgehadvoordestartvandedienstverleningdoorPGGM.

Bijdetransitiehebbendekwaliteitvandeovertedragenadministratieendecontinuïteitvandedienstverleningsteedscentraalgestaan.HetbestuurheeftdesamenwerkingtussendelatendeuitvoeringsorganisatieSyntrusAchmeaendenieuweuitvoeringsorganisatiePGGMalspositiefenprofessioneelervaren.

Hetgeheletransitietrajectisnaardemeningvanhetbestuurbeheerstuitgevoerd.Doormiddelvanfrequentebestuurlijkestuurgroepbijeenkomstenendeinzetvaneigenadviseursheefthetbestuurgedurendehettrajectnadrukkelijkgemonitordenwaarnodigbeheersmaatregelengetroffen.Inhetkadervandecontrolevandejaarrekeningheeftdeaccountantspecifiekovereengekomenwerkzaamhedenverrichttenaanzienvandetransitie.Opbasisvanhetrapportvanfeitelijkbevindingenconcludeerthetbestuurdatgeenmateriëlebevindingenwarentemelden.Debestuurlijkestuurgroepheefthaarwerkzaamhedeninseptember2018afgerond.

1.5.3 Implementatieomgekeerdgemengdbestuursmodel

In2017heefthetbestuurhetbesluitgenomenernaartestrevenmedio2019overtegaanvanhethuidigeparitairebestuursmodelnaarhetomgekeerdgemengdbestuursmodel.Omditterealisereniseen‘blauwdruk’opgesteldenheeftverdereuitwerkingplaatsgevondenvandetoekomstigebestuurlijkeinrichtingvanhetfonds.Tevensisgestartmetdewervingvandebestuursleden.

Hetbestuurverwacht,gegevendehuidigeentoekomstigeontwikkelingenbijenrondomhetfonds,dekomendejareneenonverminderdehogebestuurlijkeinzet.Metdeimplementatievanhetomgekeerdgemengdmodelkandezebenodigdebestuurlijkeinzetanderswordenverdeeld.Debesturingvanhetfondszalhiermeenaarverwachtingmindercomplex,efficiënterenbeterwendbaarvoortoekomstigeontwikkelingenworden.

Hetomgekeerdgemengdemodelbetekenteeninvesteringineenbeperktaantalprofessioneleenonafhankelijkeuitvoerendebestuurders.Daarstaattegenoverdatereenreductiekanplaatsvindenvandetijdsbestedingvandeniet-uitvoerendebestuursledenenbijbestuursondersteuning.Defeitelijkeomzettingvanhetbestuursmodelzalzorgvuldigdienentegeschiedenenderhalvedenodigetijdenaandachtvragenvanallebetrokkenenomzichdenieuwewerkwijzeenrolleneigentemaken.

1.5.4 Omgevingenwet-enregelgeving

1.5.4.1 WetwaardeoverdrachtkleinpensioenOp1maart2018isdeWetwaardeoverdrachtkleinpensioeningevoerd.Doordezewetwordthetvanafmedio2019mogelijkkleinepensioenen[1]automatischovertedragen.Tegelijkertijdvervalthettussentijdse(éénzijdige)afkooprecht.Helekleinepensioenenterhoogtevanminderdan€2,–perjaar[2]komenautomatischtevervallen.

StiPPisvanafhetbeginvanhetwetsvoorstelvoorstandergeweestvandezewetenheeftactiefbijgedragenaandetotstandkomingervan.Hetbestuurzietautomatischewaardeoverdrachtalseenbelangrijkeverbeteringvoordedeelnemersengewezendeelnemersinhetfonds.Voorgewezendeelnemersblijftdooroverdrachtvanhetopgebouwdekapitaalnaareennieuwepensioenuitvoerderdepensioenbestemmingvanhetopgebouwdekapitaalbehouden,waarditbijtussentijdseafkoopniethetgevalwas.Vooractievedeelnemersgeldtdatzijminderhoevenbijtedragenaandekostenvooradministratieencommunicatievandegewezendeelnemers.

DebepalingenindeWetoverwaardeoverdrachtkleinpensioenenhetlatenvervallenvanhelekleinepensioenentredeninwerkingop1januari2019.StiPPheeftzichin2018beziggehoudenmetdebepalingvanhetbeleidtenaanzienvanautomatischewaardeoverdrachtendeimple-mentatiehiervan.Ditheeftgeresulteerdindevolgendekeuzes:• Vanaf1januari2019vervallenhelekleinepensioenendieinhetverledenbijStiPPzijnopgebouwd;• StiPPsteldegewezendeelnemersmeteenheelkleinpensioendievóór1januari2019uitdienstwarengegaan

instaatomhetpensioenaftekopen.AanvullendopdeinformatiediehieroverisverstrektdoordeoverheidendepensioensectorheeftStiPPopdewebsitenadrukkelijkgewezenophetvervallenvandehelekleinepensioenenendemogelijkheiddezeaftekopen;

• Vanaf1juli2019wordennieuwekleinepensioenenvandeelnemersdievanaf2018uitdienstzijngegaan,voorzovermogelijkautomatischovergedragen;

• Vanaf1juli2020wordeninhetverledenopgebouwdekleinepensioenenvandeelnemersdievoor2018uitdienstzijngegaan,voorzovermogelijkautomatischovergedragen;

• Tussentijdseafkoopvaneenkleinpensioenvandeelnemersdievóór2018uitdienstzijngegaanzalplaatsvinden,mitsdegewezendeelnemerhiermeeinstemt.Alsheteennieuwkleinpensioenbetreft,geldtalsextravoorwaardedattenminste5keertevergeefseenuitvraagisgedaanbijhetpensioenregisterofhetpensioenkanwordenovergedragenaaneennieuwepensioenuitvoerder.Daarnaastmoetertenminstevijfjaarzijnverstreken.

Vanafmedio2020zaldeautomatischeoverdrachtvaninhetverledenopgebouwdekleinepensioenenkunnengaanplaatsvinden.StiPPheeftaandehandvanscenario-analysesbezienwatdegevolgenzijnvandezeoverdrachtenvoordeschaalvanhetfondsendeliquiditeits-behoefte.Deoverdrachtenvaninhetverledenopgebouwdekapitalenin2020/2021kunnenmogelijktoteentijdelijkedalingvandeomvangvanhetfondsleiden.Hettotaalaantaldeelnemersdatonderdegrensvan€2,–valtisop1januari2019:124.132.Hettotaalvoorhenaangehoudenkapitaalbedraagtpergenoemdedatum€1.281.470.Letop,hierondervallenookdenietopgenomenpensioenendieonderdegrensvan€2,–vallen.

[1].Hiermeewordtgedoeldopeenpensioenkapitaaldatoppensioendatumnaarverwachtingleidttoteenaanspraakkleinerdandegrenszoalsgenoemdinartikel66PW(€474,11perjaarvoor2018).

[2].Hiermeewordtgedoeldopeenpensioenkapitaaldatoppensioendatumnaarverwachtingleidttoteenaanspraakgelijkaanofkleinerdan€ 2,–.

1.5.4.2 IORPIIVanaf13januari2019geldtdeimplementatiewetvandeherzieneEuropeseIORP-richtlijn(IORPII).Deimplementatiewetbestaatgrofweguitdrieonderdelenwaarbinneneenaantalsubonderdelenzijnteonderscheiden:1. Governance2. Communicatie3. Internationaleuitvoering

GovernanceDitbetreftmetnamedeinrichtingvansleutelfuncties.Hetbetreftdevolgendefuncties:• risicobeheerfunctie• interneauditfunctie• actuariëlefunctie

In2018heeftStiPPkeuzesgemaaktoverdeinrichtingvandesleutelfunctiesenbijwelkepersonendezesleutelfunctieswordenbelegd.Eencomplicatiedaarbijwerdgevormddoorhetfeitdathetbestuurvoornemensisomper1juli2019overtegaannaareennieuwbestuursmodel.Omdieredenmoetendekeuzesomtrentdeinrichtinginfeitetweekeerwordengemaakt.Voordeeerstehelftvan2019heefthetbestuurdevolgendewaarnemendhoudersvandesleutelfunctiesbenoemd:• Risicobeheerfunctie:deheerE.H.W.Bosman• Interneauditfunctie:deheerP.G.H.Rinkes• Actuariëlefunctie:deheerH.Zaghdoudi

In2019zalhetbestuurhoudersbenoemendievanafdeinvoeringvanhetnieuwebestuursmodelper1juli2019desleutelfunctiesgaanvervullen.

Daarnaastwordenindeimplementatiewetextraeisengesteldaanhetbeloningsbeleidendeverklaringinzakebeleggingsbeginselen.StiPPzaldezeeisenin2019verwerkeninhetfondsbeleid.

CommunicatieIndewettelijkverplichtepensioencommunicatie(UniformPensioenoverzichtenPensioen1-2-3)moetextrainformatiewordenopgenomen.Ditbetreftondermeerdeweergavevanhetbereikbaarpensioenopbasisvandriescenario’sopbasisvandeUniformeRekenmethodiek(URM).In2018heeftStiPPinoverlegmetPGGMenleverancierIdellavoorbereidingengetroffenomtijdigaandeextrainformatieverplichtingentekunnenvoldoen.

Internationale uitvoeringIndeimplementatiewetzijnderegelsvoorgrensoverschrijdendecollectievewaardeoverdrachtverduidelijktenaangescherpt.DitheeftnaarverwachtinggeengevolgenvoorStiPP.

1.5.4.3 AlgemeneVerordeningGegevensbeschermingNaastdeWetwaardeoverdrachtkleinpensioeniseindmei2018ookdeAlgemeneVerordeningGegevensbescherming(AVG)vankrachtgeworden.OmtevoldoenaandezeverordeningheeftStiPPhaareigenfondsdocumentatieenwaarnodigookdecontractenmetuitbestedingspartijenaangepast.DaarnaastisbijuitbestedingspartijenvastgesteldofzijvoldoenaandevereistenvandeAVG.HetbestuurheefthiermeevastgestelddatzijvoldoenaandevereistendiedeAVGstelt.

1.5.5 Toekomstscenario

Hetbestuurheeftin2017opverzoekvansocialepartnersdeuitvoeringvandebasisregelingtot1januari2020aanvaard.Indeperiodetot2020zalhetfonds,metinachtnemingvanhaareigenverantwoordelijkheid,waarnodigengewenstinputleverenaancaopartijenomtekomentoteenalternatiefvoordebasisregeling.Daarnaastishetbestuurin2018verdergegaanmethetuitwerkenvan(eerdergemaakte)scenario-analysesalshetgaatomdetoekomstvanpensioenopbouwindeflexbrancheendetoekomstigeontwikkelingvanStiPP.

1.5.6 Aanpassingbeleggingsbeleidn.a.v.ALMstudie2017

Inhetbestuursverslag2017rapporteerdehetbestuuroverdeuitkomstenvandeALMstudieendevormgevingvandenieuwelifecycle.In2018heefthetbestuurdebesluitenvanuitdeALMstudieverwerktineennieuwstrategischbeleggingsbeleid.Dekernvandewijzigingvanhetstrategischbeleggingsbeleidiseenrisicovollerebeleggingsmixvoordejongeredeelnemers.Deafbouwvanhetbeleggingsrisicovindtvervolgensopvroegereleeftijdplaats(vanaf47jaar).Alsgevolghiervanwordenertweeleeftijdscohortenaandelifecycletoegevoegd.Inparagraaf1.10.1wordtverderingegaanophetnieuwestrategischebeleggingsbeleid.Denieuwelifecyclewordtmetbehulpvaneenuitgebreidtransitieplangeïmplementeerd.Beslotenisdeimplementatievandenieuwelifecyclegefaseerdindeeerstehelftvan2019uittevoeren.Alvorenstestartenmetdeaanpassingvandebeleggingsportefeuillenaardenieuwelifecyclezaldelifecycleookgeïmplementeerdwordeninhetadministratiesysteem.Hetbestuurheeftinhetkadervanrisicobeheersingbesloteneentransitiemanageraantestellendietoezietophettransitieprocesendeaansluitingtussendeadministratieenhetvermogensbeheerinhetbijzonder.Eind2018zijnallevoorbereidingengetroffendienodigzijnvoorimplementatiein2019.Hetbestuurverwachtdenieuwelifecyclemedio2019uittevoeren.

1.5.7 Herijkingintegraalrisicomanagement

In2018heeftdoorhetbestuureenherijkingplaatsgevondenvanallerisico’svanhetfonds.Daarbijheefthetbestuurookaandachtwillengevenaandewijzewaarophethuidigerisicomanagementisingericht,deinrichtingindeperiodetotaandeimplementatievanhetnieuwebestuursmodelendewijzewaaropbinnenhetnieuwebestuursmodelhetintegraalrisicomanagementwordtgestructureerdenuitgevoerd.

WatbetrefthethuidigerisicomanagementheefthetbestuurdeIT-risico’s,ookmetbetrekkingtotdepartijenaanwiehetfondsdienstenheeftuitbesteed,uitgebreidenzorgvuldiginkaartgebracht.Daarnaastbeoordeelthetbestuurnubijdebesprekingvandediverseonderwerpenindebestuursvergaderingenstandaardhetrisico-aspect.InhetkadervandeIORPII-wetgevingheefthetbestuureenrisicoframeworkopgesteld.Voordeperiodevan1januari2019tot1juli2019(datumingangvanhetnieuwebestuursmodel)zijndoorhetbestuurdriewaarnemendhoudersvoordedriesleutelfunctiesaangesteld:eenhouderrisicobeheerfunctie,eenhouderinterneauditfunctieeneenhouderactuariëlefunctie.Vanaf1juli2019zaleenreglementsleutelfunctiesgaangeldenwaarindeinrichting,taken,rapportageverplichtingenendemogelijkhedentotmeldingzijnopgenomen.Hetfondsisookgestartmetdevoorbereidingenopdezogenoemdeeigenrisicobeoordeling(ERB)diepensioenfondsentenminste3-jaarlijksmoetenuitvoeren.DeERBiseeninstrumentvooreenpensioenfondsominzichttekrijgenindesamenhangtussendestrategievanhetpensioenfonds,demateriëlerisico’sdiehetpensioenfondskunnenbedreigen,demogelijkeconsequentieshiervanvoordedekkingsgraadendepensioenrechtenvanpensioengerechtigdenenpensioenaansprakenvan(gewezen)deelnemers.DeERBwordtdoorStiPPin2019verderuitgewerkt.

1.5.8 Wetverbeterdepremieregeling

Per1september2016isdeWetverbeterdepremieregelinginwerkinggetreden.Metdezewetishetwettelijkkadervoorpremie-enkapitaalovereenkomsten(premieregelingen)gewijzigd.Hetkapitaaldatineendergelijkeregelingwordtopgebouwd,hoeftnietmeeropdepensioendatumineenvasteuitkeringomgezetteworden,maarkanookindeuitkeringsfase(deels)risicodragendwordenbelegd.Hiervooriseennieuwtypepensioenuitkeringgeïntroduceerd:eenvariabelpensioen.Doorbeleggenindeuitkeringsfaseleidtnaarverwachtingtoteenhogerpensioenresultaatdandebestaande,vasteuitkering,maargeefttegelijkertijdmeeronzekerheidoverdehoogtevandeuitkeringgedurendedelooptijd.Variabeleuitkeringenkunnenverhoogd,maarookverlaagdworden.

1.5.8.1 VoorlopigekeuzestabieleofvariabelepensioenuitkeringSinds1januari2018moetenalledeelnemersvan57jaarenouderdekeuzekrijgenvoorgelegdofzijwillendeelnemenaaneenbeleggingsbeleidgerichtopeenstabielpensioenofeenbeleggingsbeleidgerichtopeenvariabelpensioen.Uitgangspuntvanhetbeleggingsprofiel,gerichtopeenvariabeleuitkering,isdaterrisicovollerwordtbelegdtotdepensioendatumendaterminderofgeengeleidelijkeafbouwvanrisicoplaatsvindt.ZoweldeallocatienaarzakelijkewaardenalsdematevanafdekkingvanrenterisicoblijftinditbeleggingsprofielbijStiPPopeenstabielniveau.StiPPheefttengevolgevandeoverdrachtnaardenieuwepensioen-uitvoeringsorganisatienietvanaf1januari2018directuitvoeringkunnengevenaandezeverplichting.MetmedewetenvandetoezichthouderAFMheeftStiPPdebetrokkendeelnemersengewezendeelnemersvanaf1juliactiefbenaderdoverdezekeuze.Ditbetrofruim120.000personen,vanwiehetovergrotedeeleenkleinpensioenonderdezogenaamdeafkoopgrenshad.Ditresulteerdeineenbeperktaantalvanenkelehonderdenpersonendiekozenvoorhetbeleggingsprofielgerichtopeenvariabeleuitkering.Sindsdienwordenallenieuweactievedeelnemersvan57jaarenouderenalledeelnemersengewezendeelnemersdiedeleeftijdvan57jaarbereiken,benaderdvoordezekeuze.

Alsgevolgvaneenwetswijzigingper1januari2019waarvoorStiPPzichactiefheeftingezet,isdeverplichtingtothetaanbiedenvandevoorlopigekeuzeaangewezendeelnemersvanaf2019beperkttotpersonenmeteenpensioenbovendeafkoopgrens.DitzalvoorStiPPdekostenvandenakomingvandezeverplichtingaanmerkelijkverlagen.

1.5.8.2 Uitvoeringvaneenstabielen/ofvariabelpensioenindeuitkeringsfaseStiPPbiedtdeelnemerssindsdeoprichtingvanhetpensioenfondsdemogelijkheidomeenstabielpensioenintekopenbijhetfonds.Hetbestuurheeftin2017beslotengeengebruiktemakenvandemogelijkheidomookeenvariabeleuitkeringaantebieden,medeopgrondvanhetfeitdatuitonderzoekonderdeelnemersindezecategorieduidelijkwerddaterweinigbelangstellingbestondvoordevariabeleuitkering.

WelvindtStiPPhetbelangrijkdatdeelnemersmeteeningaandpensioeneenweloverwogenkeuzekunnenmakentussendeaankoopvaneenstabieleofeenvariabeleuitkering,ookalbiedtStiPPdelaatstevariantnietzelfaan.Vanuithetoogpuntvandezorgplichtenomdeelnemerstefaciliterenbijdekeuzevooreenvariabelpensioenheefthetbestuurbeslotenomeenexternepartnertezoekendiedekeuzevandeelnemersvooreenvariabelpensioenkanbegeleiden.DekeuzeishiertoegevallenoptussenpersoonAppletree.Aandehandvaneenwebsiteendesgevraagdpersoonlijkevoorlichtingkunnengeïnteresseerdedeelnemersgeïnformeerdwordenoverdemogelijkhedenvooraankoopvaneenvariabeleuitkeringendesgewenstbegeleidwordenbijdeaankoopvaneenvariabeleuitkering.

1.5.9 Handhavingverplichtstelling

StiPPheefteenhandhavingsbeleidontwikkelddateropisgerichtallewerkgeversenwerknemersdieonderdewerkingssfeervandepensioenvoorzieningvallen,daadwerkelijktelatenbijdragenendeelnemen.Deachterliggenderedenomteinvestereninhandhavingisdebeheersingvanhetrisico‘geenpremie,welrecht’.DezeverplichtingdieafgeleidkanwordenuitdePensioenwethoudtindateendeelnemerpensioenopbouwmoetontvangenalshijdaarrechtopheeft,ookalshiervoorgeenpremieisbetaald.DoorStiPPwordtditrisico,geziendekenmerkenvandeflexbranche,alséénvandegrootsterisico’svanhetfondsgezien.

Hetbestuuriserveelaangelegenomderisico’svan‘geenpremie,welrecht’zoveelalsmogelijktebeheersen.Datgebeurtdooreenduidelijkenstrakhandhavingsbeleidtevoeren,waardoordekanszogeringmogelijkisdatwerkgeversdieonderdeverplichtstellingvallentenonrechtehunwerknemersnietaanmeldenbijhetpensioenfonds.Tweedeelementinditbeleidiseenstriktewerkwijzetenaanzienvandebetalingvandeverschuldigdepremies,waarbijgetrachtwordtompremie-achterstandenzoveelalsmogelijktevoorkomen.Totslotbeschikthetfondsovereenalgemenereservewaaruiteventueleclaimskunnenwordenvoldaan.Aangezienhetlastigisominteschattenwelkerisico’seropditgebiedindetoekomstgelopenworden,isbeslotenomgeenspecifiekevoorzieningtetreffenvoorditrisico.Hetbestuurkiestmetnamevoorhetbeheersenvanhetrisicodooreenduidelijkhandhavingsbeleidwaarinvoorkomenvanschadegevallentenlastevanhetcollectiefcentraalstaat.

HetaantaljuridischeproceduresdatStiPPin2018heeftgevoerdinhetkadervandehandhavingvandeverplichtstellingisrelatiefbeperktgeweest.MedealsgevolgvandeuitspraakvandeHogeRaadinzakede‘Care4Care’-procedureuit2016issprakevaneendalingvanhetaantalgerechtelijkeuitsprakenoverdehandhavingdoorStiPP.DesondanksbesteedtStiPPonverminderdaandacht,tijdengeldaaneenintensievehandhavingvandeverplichtstelling.

1.5.9.1 Handhavingsactiviteitenin20182018wasookvoordehandhavingsportefeuilleeentransitiejaar.Dehandhavingsactiviteitenzijnmetinachtnemingvaneen‘freeze’periode,overgegaanvanSyntrusAchmeanaarPGGM.Speerpuntenin2018voorhandhavingwaren:• Inrichtingdiensthandhavinginclusiefdeoverdrachtsactiviteiten;• Juiste,tijdigeenvolledigeaanleveringvangegevens;• Aansluitenwerkgeversdienietalsuitzendonderneminggeregistreerdzijn.

DenieuweuitvoeringsorganisatiePGGMisin2018gestartmethetconverterenvandedata,hetoverdragenvandeprocessenenhetimplementerenvandeuitvoeringsactiviteiteninhetalgemeen.Naastdezeprocessenistevenseenaantaloverdrachtsactiviteitenovergenomenenisgestartmethetwegwerkenvandewerkvoorraaddieisontstaanalsgevolgvandetransitie.

In2018zijnintotaal271werkgeversaangeschreveninverbandmeteenmogelijkeaansluitplicht.Daarnaastzijnintotaal500werkgeversbezochtdoorPGGM.

Medio2018iseenstartgemaaktmetdeuitvoeringvanhetboetebeleidbijniet-tijdigaanleverenvandeelnemergegevensdoorwerkgevers.Indeperiodemei/juni/julizijn163boetesopgelegd.Ookiserin2018eenpilotgedaanmethettelefonischrappellerenvanwerkgeversmetbetalingsachterstanden.Hettelefonischrappellerenzorgtvooreenverlagingvan35%vanwerkgeversdieinaanmerkingkomenvooreenboeteopgrondvanniettijdigeaanlevering.

DeStichtingNalevingCaoUitzendkrachten(SNCU)heeftin2018383pensioenonderzoekenopgestart,waarvan187dossiersinopdrachtvanStiPP.Ditheeftin2018geleidtothetopleggenvan€3,0miljoenaanambtshalvepremieaanwerkgevers.Daarnaastisvoorintotaal€673duizendaanboetenota’sen€163duizendaanadministratiekostenopgelegd.

In2018hebbenerachtaansluitkwestiestoteenjuridischgeschilgeleid.In2018zijnintotaalin13werkgeversdossiers19bestuurderspersoonlijkaansprakelijkgesteld.

WAADI-analyseAlsgevolgvandeWetAllocatieArbeidskrachtendoorIntermediairs(WAADI)dienenondernemingendiepersoneelbeschikbaarstellenaanderdendittevermeldeninhetHandelsregister.StiPPgebruiktdithandelsregisteromnategaanofwerkgeversmogelijkonderdeverplichtstellingvanStiPPvallen.

DeanalysevanhetWAADI-registerzietervoor2018alsvolgtuit:

1.5.9.2 VerzoekenGeenpremiewelrechtIn2018heeftdepensioentechnischecommissievanStiPPzichgebogenovertweeconcreteclaimsinzake‘geenpremie,welrecht’.Inbeidecasuspositiesisbeslotenomderechtentoetekennen.In2018gingditomcirca€ 4.800aanpensioenkapitaal.StiPPbeschiktovereenalgemeenbeleidskaderdattoepasbaarisbijdebeoordelingvantoekomstigeclaims.

1.5.10 Communicatiebeleid

Allecommunicatie-activiteitenin2018stondeninhettekenvandedoelstellingenuithetcommunicatiejaarplan:• Bouwenaanvertrouwen;• Dewettelijkecommunicatie(efficiënt)oporde;• Pensioenbewustzijnenpensioenbekwaamheid;• Risicobewustzijn.

InverbandmetdeovernamevandeuitvoeringdoorPGGMlagdefocusin2018opdeuitvoeringvandepensioenregelingendezorgdatdeelnemersenwerkgevershierzoweinigmogelijkhindervanzoudenondervinden.Hiertoeiseentransitiecommunicatieplanopgesteld.DaarnaastwensteStiPPnietalleentevoldoenaanwettelijkecommunicatie-eisen.StiPPrichtzichuitdrukkelijkoplagekosten,gemakenefficiencymetalsuitgangspuntomdaarwaarmogelijkdigitaaltecommuniceren.

StiPPheeftin2018eenaantaldoelstellingengeformuleerdterondersteuningvandedigitalestrategie.Dedoelstellingenzijnallemaalgerealiseerd.– Deelnemer regelt zijn pensioenzaken online. Resultaat:In2018ishetwebsitebezoekenhetbezoekvanMijnStiPPPensioen(deelnemersportaal)flink

gestegentenopzichtevan2017.Hetaantaluniekebezoekersopdewebsiteistoegenomenmet64%(van260.545ultimo2017naar427.946ultimo2018)enopMijnStiPPPensioenmet130%(van101.936ultimo2017naar234.035ultimo2018).Dedoelstellingopbeidekanalenwaseentoenamevan25%.

– Deelnemer vindt zelf antwoord op zijn vraag. Resultaat:In2018iseennieuwezoekfunctionaliteitopdewebsiteingebruikgenomen.In85%vandegevallen

wordtdezoektermdiededeelnemerintyptherkend.Dedoelstellingwaseenherkenningvan75%.– Deelnemer laat zijn e-mailadres achter en gaat (stilzwijgend) akkoord met digitale communicatie. Resultaat:In2018ishetaantaldeelnemerswaarvaneene-mailadresbekendisflinkgestegentenopzichtevan

2017.Hetaantalistoegenomenmet58%(van380.948naar601.883).Dedoelstellingwaseentoenamevan20%.

InaanvullingopdefocusdoelstellingzoalshiervoorvermeldheeftStiPPin2018aandachtbesteedaandevolgendecommunicatiethema’sdiesamenhangenmetrelevantewijzigingeninwet-enregelgeving:• Eénzijdigeafkoop;• Wetverbeterdepremieregeling;• Aanpassingbeleggingsbeleid;• Wetautomatischewaardeoverdracht;• Handhaving.

Decommunicatieheeftplaatsgevondendoormiddelvannieuwsbrievenaanwerkgeversendeelnemers,nieuwsberichtenopdewebsiteenvoortsdoorhetdirecteaanschrijvenvandeelnemersenwerkgevers.

Hetbestuurheeftin2018driecampagnesingezetomdeelnemersadequaatteinformerenovergebeurtenissendievoorhenrelevantzijn.Decampagnesrichttenzichopdedeelnemersdienieuwindiensttreden,dedeelnemersdievertrekkenbijStiPPenhetmomentdathetUPO(UniformPensioenoverzicht)aan(gewezen)deelnemerswordtverzonden.

1.5.11 Administratieveprocessenenuitbesteding

StiPPheeftnagenoegalhaarbedrijfsprocessenuitbesteedaananderepartijen.Aanhetuitbestedenisvoorhetfondseenaantalrisico’sverbonden.Hetbestuurheeftdaarombeleidvastgesteldmetbetrekkingtotdebeheersingvanrisico’sdiesamenhangenmetuitbestedingvan(delenvan)bedrijfsprocessen.Hetbestuurisenblijftteallentijdeverantwoordelijkvoordebeheersingvanhetdoorhetfondstevoerenbeleid,ookvoorhetgedeeltevandewerkzaamhedendatisuitbesteed.Hetuitbestedingsbeleidvanhetfondsisinovereenstemmingmetde‘BeleidsregelUitbesteding’vanDeNederlandscheBank.

HettoezichtopdeuitvoeringvanhetuitbestedingsbeleidisinhandenvandeAO/IC-enuitbestedingscommissie,dieophaarbeurtweerrapporteertaanhetbestuur.In2018iserveelaandachtvanhetbestuurgeweestvoordeISAE-rapportages.MetnamehetontbrekenvaneenISAEtypeIIvandenieuweuitvoeringsorganisatie

PGGMindeeerstehelftvan2018waseenaandachtspunt.InhetkadervandetransitievanStiPPnaarPGGMisafgesprokendatPGGMoverheteerstehalfjaar2018eenISAE-rapportagetypeIenoverhet2ehalfjaarISAE-rapportagetypeIIoplevert.OmdatStiPPenhaaraccountantoverhetgeheleboekjaar2018zekerheidwillenkrijgenoverdebeheersingvanhetpensioenbeheersysteem,zijnaanvullendebeheersingsmaatregeleninheteerstehalfjaargetroffen.

VerderisdeinvoeringvandeAlgemeneVerordeningGegevensbescherming(AVG)per25mei2018eenbelangrijkonderwerpvanbesprekinggeweestindeAO/IC.Omdatdepartijenwaaraandebedrijfsprocessenzijnuitbesteedveelalverwerkerzijnvanpersoonsgegevensbehoefdendeuitbestedingsovereenkomstenendedaaraangekoppeldeverwerkersovereenkomstenaanvullingenaanpassing.

Hetpensioenbeheerenhetvermogensbeheerzijndegrootsteonderdelenvanhetfondsdiezijnuitbesteed.Hieronderwordtkortaangegevenwelkeontwikkelingenhebbenplaatsgevonden.

1.5.11.1 PensioenbeheerPer1januari2018isdeoverstapvanSyntrusAchmeaPensioenbeheernaarPGGMgemaakt.Ditbetekentdatdecontroleopdeuitbestedingspartijenenerzijdsbestonduithetbeoordelenvanderapportagesinhetkadervandetransitie,deafsluitingbijSyntrusAchmeaenanderzijdsuithetmonitorenvanhetinregelenvandeprocessenbijPGGMmetdebijbehorenderisico’salsgevolgvandeoverstap.

StiPPheeftnadetransitiemetPGGMverderinvullinggegevenaandewijzewaaropgerapporteerdwordtoverdedienstverleningenregelmatiggesprokenovereninvullinggegevenaannadereinvullingvanrapportages.OokheeftereenITdialoogsessieplaatsgevondenmetalsdoelinzichttekrijgenineneenoordeeltevormenover,deIT-risico’sdieStiPPlooptbijdeuitbestedingaanPGGM.

Overdeeerstehelftvanhetjaar2018isdoorPGGMeenISAE3402typeIverklaringopgeleverd.AlsgevolghiervanzijnextracontrolesenanalysesuitgevoerddoorPGGMomdeinternebeheersingoverdeeerstehelftvan2018aantoonbaartemaken.HierbijisookdeinterneauditafdelingvanPGGMbetrokken.NaeenaantalbesprekingentussenhetbestuurvanStiPP,dehuisaccountantvanPGGMendefondsaccountant(KPMG)isvastgestelddatdeinternebeheersingoverdeeerstehelftvanhetjaarvoldoendeisgebleken.Overdetweedehelftvanhetjaar2018heeftPGGMeenISAE3402TypeIIverklaringaanStiPPbeschikbaargestelddieookdewerkingbeoordeelt.Uitderapportagezijngeensignificantebevindingengebleken.Hiermeeisdeinternebeheersingoverhetgehelejaar2018doorhetbestuurvoldoendegeacht.

1.5.11.2 VermogensbeheerIn2017heeftermetKempeneenITdialoogsessieplaatsgevondenmetalsdoelinzichttekrijgenineneenoordeeltevormenoverdeIT-risico’sdieStiPPlooptbijdeuitbestedingaanKempen.Ookisde5-partijenovereenkomst,dieinhetkadervanhetrisico-afbouwmodelisafgesloten,aangepastinverbandmetdeaanpassingvandelifecyclein2019.Daarnaastheefthetbestuureen‘site-visit’bijKempengehadomzelftezienhoedeoperationeleprocessenvandebackofficeindepraktijkwerken.

1.5.11.3 CustodianIn2018hebbenerverschillendegesprekkenplaatsgevondenmetdecustodianKasbank.Dezegesprekkenhaddentotdoelinzichttekrijgeninde(IT-)risico’sbijKasbankenookmeergriptekrijgenopderapportagesdiedoorKasbankwordengeleverd.Inhetevaluatiegesprekaanheteindevanhetjaarisookaandachtbesteedaandevolgendeonderdelen:organisatie&personeel,klantgerichtheidendecontractueleafspraken.

1.5.11.4 ISAEcertificeringStiPPheeftoverhetboekjaar2018drieISAE3402rapportenontvangen.Ditbetrofdevolgenderapporten:

ISAE3402typeII:Pensioenbeheer–PGGMPensioenbeheerB.V.ISAE3402typeII:Vermogensbeheer–KempenCapitalManagementB.V.ISAE3402typeII:Vermogensbeheer–KASBANKN.V.

DeAO/IC-enuitbestedingscommissieheeftderapportenvandeuitbestedingspartijenbeoordeeldengeenmateriëlebevindingengeconstateerddievaninvloedzijnopdejaarrekening.

TenaanzienvanhetISAEtypeIIrapportPensioenbeheergeldtalsgevolgvandetransitiedatdezezietopdeperiode1julitotenmet31december2018.Voordeperiode1januaritotenmet30juni2018geldtdatdeopzetenhetbestaanvandebeheersmaatregelenzijngetoetstdoorInternalAuditvanPGGM.Deexterneaccountantheeftinhaarcontrolekennisgenomenvandebevindingen.

1.5.12 Haalbaarheidstoetsenrisicohouding

In2015heeftStiPPinoverlegmetcaopartijeneeneerstevaststellingvanderisicohoudinggedaan.Indezerisicohouding,diezichrichtopdeingeganepensioenen,zijndeverwachte(onder)grenzenvoorhetpensioenresultaatvoordeingeganepensioenuitkeringenopgenomen.Bijdeberekeningvanhetpensioenresultaatwordtdesomvandeverwachteuitkeringenovereenperiodevan60jarenconformhetfondsbeleidafgezettegendesomvandeverwachteuitkeringenvollediggeïndexeerdopbasisvanprijsinflatie.Deverwachteeconomischescenario’swaarmeewordtgerekendzijndoorDNBvoorgeschreven.Elkjaarwordthetpensioenresultaatmetdezezogenaamde‘haalbaarheidstoets’opnieuwvastgesteldentoetsthetbestuurofderesultatenbovendevastgesteldeondergrenzenblijven.Deondergrenzenzijninoverlegmetsocialepartnersalsvolgtgeformuleerd:

• Ondergrens1:VanuitdesituatiewaarbijdedekkingsgraadgelijkisaanhetVereistEigenVermogendientdemediaanvanhetpensioenresultaattenminstegelijktezijnaan75%;

• Ondergrens2:Vanuitdefeitelijkedekkingsgraaddientdemediaanvanhetpensioenresultaattenminstegelijktezijnaan75%;

• Ondergrens3:Vanuitdefeitelijkedekkingsgraadmagdeafwijkingtenopzichtevandemediaaninhetgevalvaneen‘slechtweerscenario’(lees:5epercentiel)maximaal25%bedragen.

Hetbestuurheeftin2015ookderisicohoudingvoordekortetermijnvastgesteld.Derisicohoudingisgekwantificeerdalsdehoogtevanhetvereisteigenvermogenvoordeuitkeringenpool.Hetbestuurheeftvastgestelddathetvereisteigenvermogenvoordeuitkeringenpoolnietlagermagzijndan5%enniethogerdan10%.

Hetbestuurheeftin2018dehaalbaarheidstoetsuitgevoerdopbasisvandesituatievanhetfondsper1januari2018.Hieruitbleekdathetpensioenresultaatmet78%alsuitkomst,binnendevastgesteldelangetermijngrenzenvalt.Deafwijkingvanhetpensioenresultaatinhetslechtweerscenariotenopzichtevanhetverwachtescenariosluit,met19%alsuitkomst,aanbijdedoorhetbestuurvastgesteldemaximaleafwijking.Hetvereisteigenvermogenvoorrisicovanhetfondsindeuitkeringenpoolbedroegultimo20175,3%envoldoetdaarmeeookaandekortetermijnrisicohoudingvanhetfonds.

1.5.13 Kwantitatieverisicohouding

Indeopbouwfasewordtdekwantitatieverisicohoudingvertaaldinderelatieveafwijkingvandepensioenuitkeringopdepensioendatumineenpessimistischscenario(5%percentiel)tenopzichtevandepensioenuitkeringineengemiddeldscenario(mediaan).Derelatieveafwijkingis,vanwegehetverschilinbeleggingshorizon,sterkafhankelijkvandeleeftijdStippkiestderhalvebewustvooreennaarleeftijdgedifferentieerderisicohouding.

Hetbestuurheeftderisicohoudingzogeformuleerddataangeslotenwordtbijdeuitkomsten.Depercentageszijnnaarboventoeafgerondomschommelingeninuitgangspuntenoptekunnenvangen.Duidelijkisookgewordendatdeenigevariabeledievaninvloedisopdepercentagesaanrelatieveafwijking(derisicohouding)dewegingnaarzakelijkewaardenperleeftijdsgroepis.Ditbetekentdat,indiensocialepartnersofhetverantwoordingsorgaanderelatieveafwijkinghogeroflagerwillenzetten,hetbeleggingsbeleidingrijpendanderszoumoetenwordenvormgegeven.Totslotisgeconcludeerddat,naarmatedeleeftijdvandedeelnemerhogerwordt,derelatieveafwijking–alsnorm–lagerwordt.Ditbetekentdatermeerrisicowordtgeaccepteerdbijdedeelnemersmeteenlangerebeleggingshorizondanbijdedeelnemersmeteenkorterebeleggingshorizon.

Risicohoudingvasteuitkering.Maximalerelatieveafwijking:

Leeftijd 25 35 45 55 65Relatieveafwijking 80% 75% 60% 40% 10%

Risicohoudingvariabeleuitkering.Maximalerelatieveafwijking:

Risicohoudinguitkeringsfase:

Ambitie Ondergrens BandbreedtePensioenuitkering Nominaal Nominaal N.v.t.Toeslag Geen 0% N.v.t.Kansopkorten 0% 10% N.v.t.VEV 8% 5% 5%–10%

1.6 Governance,cultuurengedrag

1.6.1 Integriteitsbeleid

Hetintegriteitbeleidvanhetfondsiseropgerichtomintegriteitrisico’stoteenminimumbeperkttehouden,doorelkevormenschijnvanpersoonlijkebevoordelingofbelangenverstrengelingmeteenpartijwaarmeehetfondszakendoet,zoveelmogelijktevermijden(norm18Code).

Hetbeleiduitzichonderandereinde‘compliance-uitvraag’dievoorafgaandaanelkebestuursvergaderingwordtgedaanonderdeverbondenpersonen.Hierbijwordtaanverbondenpersonengevraagdomelementendiebetrekkinghebbenopdegedragscode,zoalshetontvangenvangeschenkenenhetaanvaardenvannevenfuncties,temelden.Dezemeldingenwordenbesprokentijdensdebestuursvergadering.Daarnaasttoetsthetbestuurjaarlijksdeintegriteitsaspectenvanheteigenfunctioneren.Partijenwaaraanwerkzaamhedenzijnuitbesteedwordenookjaarlijksgeëvalueerd.Opdezewijzewordtopmeerderemanierenadequaatinvullinggegevenaandeuitvoeringvanhetintegriteitsbeleid.

In2018zijnenkelewijzigingeninhetintegriteitsplandoorgevoerd.DewijzigingenbetreffenmetnamedeovergangvanSyntrusAchmeanaarPGGM.Daarnaastzijnperrisicodebeheersmaatregelenmeeruitgebreidbeschreven.Hetgaathierbijbijvoorbeeldommaatregelendiehetfondsheeftgenomenalshetgaatomhetvermijdenvanomkoping,ontduikingofoneigenlijkgebruikvanfiscalewetgevingencybercrime.In2019zalhetintegriteitsplanwordenherschrevennaareenmeerfondsspecifiekintegriteitsbeleid.

1.6.2 NalevingCodePensioenfondsen

Vanaf1januari2014isdeCodePensioenfondsen(hierna:deCode)inwerkinggetreden.DeCodeisopgestelddoordePensioenfederatieendeStichtingvandeArbeid.Hetbestuurheeftineenapartdocumentvastgelegdinwelkemateaandenormenwordtvoldaan.EénkeerperjaarbespreekthetbestuurdenalevingvandeCode.Erwordtdanookstilgestaaninhoeverreerwijzigingenzijnopgetredendievaninvloedzijnopde(toepassingvande)normenindeCode.

HetbestuurlegtverantwoordingafoverdenalevingvandeCodevolgenshet‘pastoeofleguit’beginsel.DitbetekentdathetbestuurdenormenvandeCodetoepast.Alleendaarwaarhetbeleidvanhetfonds(deels)afwijktvandenorm,wordtditgemotiveerdinhetbestuursverslag.

1.6.2.1 OntwikkelingenbijhetfondsenderelatiemetdeCodeHetbestuurheeftin2018eenaantalontwikkelingendoorgemaaktofinganggezetdiehebbenbijgedragenaandematewaarinhetbestuuraandenormenindeCodevoldoet.

1.6.2.2 GerapporteerdeafwijkingenvandeCodeinhetvorigejaarverslagIn2018isereennieuweversievandeCodeverschenenopgestelddoordePensioenfederatieendeStichtingvandeArbeid.Hierinzijn,tenopzichtevandeoudecode,enkelewijzigingendoorgevoerd.Inditjaarverslagwordtgerapporteerdopbasisvandenieuwenormen.

1.6.2.3 AfwijkingenbeleidfondstenopzichtevandeCodeinhetverslagjaar2018HetfondsvoertopeenaantalonderdeleneenafwijkendbeleidtenopzichtevandeCode.Hieronderwordtditverdergemotiveerd.

Norm31De samenstelling van fondsorganen is wat betreft geschiktheid, complementariteit, diversiteit, afspiegeling van belanghebbenden en continuïteit, vastgelegd in beleid. Zowel bij de aanvang van een termijn, als ook tussentijds bij de zelfevaluatie vindt een check plaats.

StiPPbeschikteeind2018nognietovereendiversiteitsbeleid.Inbegin2019zaleenapartdiversiteitbeleidwordenopgesteld.

Norm33In zowel het bestuur als het Verantwoordingsorgaan of het Belanghebbendenorgaan is er ten minste één vrouw en één man. Er zitten zowel mensen van boven als onder de 40 jaar in. Het bestuur stelt een stappenplan op om diversiteit in het bestuur te bevorderen.

Inhetbestuurhebbennochvrouwennochpersonenonderde40jaarzitting.Evenminisereenstappenplanomdediversiteittebevorderen.Vanwegedeovergangnaareennieuwbestuursmodel,tegelijkmetnieuwebetrokkenenheefthetzittendebestuurbeslotenomin2018geengroteinspanningenteverrichtentenaanzienvandezenorm.Welheefthetbestuurdebevorderingvandediversiteitindenieuwefondsorganenalsspeerpuntbenoemd.Afhankelijkvandeinvullingvanhetnieuwebestuurper1juli2019,inhetomgekeerdgemengdmodel,wordtereenstappenplanopgesteldomtotdegewensteinvullingtekomen.

InhetVerantwoordingsorgaanzittentenminsteéénvrouwenéénman.Daarnaasthebbenzowelmensenbovenalsonderde40zitting.

1.6.3 Nalevinggedragscode

Hetbestuurheefteengedragscodevastgesteld.Indiecodestaateenaantalalgemenebepalingenmetbetrekkingtotgedragsregelsvoorverbondenpersonenvanhetfonds.Dedoorhetbestuurbenoemdecomplianceofficerziettoeopdenalevingvandezecode.Alleverbondenpersonenondertekenenjaarlijkseenverklaringoverhetnalevenvandegedragscode(norm16Code).Erzijngeenovertredingenopdenalevingvandegedragscodegeconstateerd.Opbasisvandeontvangeninformatieheeftdecomplianceofficergeenredenom,deverschillendeorganisatiesinogenschouwnemende,aantenemendateropfunctieniveausprakezouzijnvanbelangenverstrengelingvoordeindividueleverbondenpersonen.

1.6.4 Zelfevaluatie

Debestuurlijkezelfevaluatieover2018heeftop14december2018plaatsgevonden.Dezelfevaluatieisbegeleiddooreenexterneadviseur.Perbestuurderisdeindividueleeffectiviteitbesproken.Vervolgensisingegaanopdewijzevanbesturen,hetontwikkelenvandemindersterke–enhetbenuttenvanelkaarssterkepunten.

Devolgendeaandachtspuntenzijnuitdeevaluatienaarvorengekomenenzullenaanhetnieuwebestuurper1 juli2019wordenmeegegeven:• Hetbehoudvandebestuurlijkefocusgedurendedeovergangnaardenieuwebestuurlijkesituatievanaf1juli

2019;• Hetbehoudendeuitbouwvanhetbestuurlijkdraagvlak;• Eenjuiste,professionelebalansinhetteam,zondereeninformelehardekern;• Evaluatievandeeffectiviteitvanhetbestuur,metnameindeopstartfase,metalsdoelmeerfocus,enhet

scherpernadenkenoverdevraag,ofervoldoenderuimtewordtgebodenaanbestuursledenomoptimaalprofessioneelbezigtekunnenzijn.

1.6.4.1 GeschiktheidDePensioenfederatieheeftin2017eenvernieuwdeHandreikinguitgebracht:Handreiking Geschikt pensioenfondsbestuur 2017(hierna:de Handreiking).NaaraanleidingvandezevernieuwdeHandreikingheefthetbestuurbegin2018haargeschiktheidsdocumentatieaangepast.Hetbestuurheefthierbijeenaantalnieuweelementen,dieookgenoemdwordeninde Handreiking,toegevoegdaandefondsdocumentenovergeschiktheid.Concreetbetekentdit:• vastleggenvandevisievanhetbestuuroplerenenontwikkelen;• toevoegingvanhetgeschiktheidsniveauB-plusalsvereistevoorbestuurdersmetvermogensbeheerals

specifiekaandachtsgebied;• expliciteringvande‘permanenteeducatie’;• expliciteringvanhetfeitdathetbestuurzichvolledigaansluitbijdeeindtermengeschiktheidzoalsgenoemd

indeHandreiking Geschikt pensioenfondsbestuur 2017.

Verderheefthetbestuurbepaalddatzijdepermanenteeducatieendeonafhankelijketoetsingvanhetgeschiktheidsniveauverdergaatinvullen.Jaarlijksvindteenherijkingvanhetgeschiktheids-enopleidingsplanplaats,omvasttestellenhoehetbestuurkwalificeertenwelkemogelijkelacuneseringevuldmoetenworden.

1.6.4.2 OpleidingenEenbelangrijkonderdeelvanhetoppeilhoudenvandegeschiktheidishetvolgenvanopleidingen.Hetbestuurheeftopbasisvanvoorbereidingendoordeverschillendecommissiesopdiverseonderwerpenverdiepingsbijeenkomstengeorganiseerd.Dezebijeenkomstenhebbentotdoelomopéénspecifiekaandachtsgebiedgezamenlijkkennisoptedoenendaarnaastomopbasishiervantekomentotbeleid.In2018betrofditonderanderebijeenkomstenophetgebiedvanrisicomanagementen-houding,scenario-analyses,strategischbeleggingsbeleid,investmentcasesenderisicobudgetstudieinclusiefrentebeleid.Daarnaasthebbenverschillendebestuursledenthemadagenbezochtvantoezichthoudersendepensioenkoepels.Ookzijnerdoorindividuelebestuursledenopleidingengevolgd,onderandereophetgebiedvanrisicomanagementencompliance.

1.6.5 Toezichthouders

StiPPstaatalspensioenfondsondertoezichtvanDNBenAFM.OmdatStiPPsinds2016kwalificeertindetoezichtklasseT3,vindterintensiefoverlegmetdetoezichthoudersplaats.MetDNBvindenperiodiekeoverleggenplaats.DNBspreektinprincipeookjaarlijksmetderaadvantoezicht,deaccountantendecertificerendactuaris.DitjaarheeftDNBalleengesprokenmetderaadvantoezicht.Deperiodiekeoverleggenin2018stondenvoornamelijkinhettekenvandetransitievandepensioenadministratieendeinvoeringvanhetnieuwebestuursmodelper1juli2019.Ookhetonderzoeknaardestrategischerisico’sendeaanbevelingenvandeaccountantencertificerendactuarisnaaraanleidingvanhetjaarwerk2017zijnindezeoverleggenaandeordegekomen.

Naastdeperiodiekeoverleggenwordterelkjaareenaantalonderzoekenuitgevoerdofwordthetfondsgevraagdmeetedoenmeteenuitvraagovereenspecifiekonderwerp.In2018betrofditzevenonderzoekenvanDNBenéénvandeAFM.Hetbetrofdevolgendeonderzoeken:

Strategischerisico’senverandervermogen(DNB)Naaraanleidingvandenulmetingvanhetstrategischrisicodatheeftplaatsgehad,wordeninditonderzoekfondsspecifiekestrategischerisico’sverderverdieptenzalwordenonderzochtinhoeverreconcretemaatregelenzijngenomentervergrotingvanhetverandervermogen.

IneenupdateheefthetbestuurDNBgeïnformeerdoverdescenario-analyseWetWaarde-overdrachtKleinePensioenen,deherzienemissie,visieenstrategieendeherzienerisicorapportage.

Transitiepensioenadministratie(DNB)Bijdetransitievaneenpensioenadministratiespelenspecifiekerisico’sdiedecontinuïteitenbetrouwbaarheidvanhetpensioenbeheerkunnenraken.OpbasisvanhetkadervoorbeheersingvantransitiesbeoordeeltDNBinhoeverredespecifiekerisico’sadequaatwordenbeheerst.

Perbriefd.d.30maart2018isDNBgeïnformeerdoverdestandvanzakentenaanzienvandetransitievanStiPPnaardenieuwepensioenuitvoerderPGGM.Indebeantwoordingisaangegevendatnaarverwachtingper13januari2019aanalleIORPIIvereistenzalzijnvoldaan.Uitzonderinghieropisderapportage-enmeldplichtvandesleutelfunctiehouders.Inverbandmetdeovergangnaarhetomgekeerdgemengdbestuursmodelper1juli2019zalvastleggingmedio2019zijngerealiseerd.Totdanwordtaangeslotenbijbestaanderapportagesenprocedures.

VragenlijstIORPII(DNB)DNBheeftinhetnajaarvan2018eenuitvraaguitgestuurdoverdematewaarindepensioen-fondsenvoorbereidwarenopdeimplementatievan(eenaantalaspectenvan)IORPII,zoalsdevoorinrichtingvanderisicobeheerfunctie,interneauditfunctieendeactuariëlefunctie.

HetfondsheeftdevragenlijstvanDNBingevuldeningediend.

Wetverbeterdepremieregeling(DNB)DitonderzoekhadtotdoelomvasttestelleninhoeverrepensioenfondsenmeteenDC-regelingcompliantzijnaandeWetverbeterdepremieregeling.Hetonderzoekbestonduiteenself-assessmentgevolgddooreenaantalverdiependegesprekken.

Hetfondsheefthetself-assessmentingevuldgeretourneerdaanDNB.VervolgensheefteenoverlegplaatsgevondenmetDNBwaarineenenandernaderistoegelicht.InditgesprekhebbenDNBenhetfondsonderanderegesprokenoverdetotstandkomingvanderisicohouding,debeleggingsprofielenendekeuzeom(vooralsnog)geenvariabeleuitkeringuittevoeren.

Vragenlijstniet-financiëlerisico’s(DNB)DNBheefteenSectorbredeuitvraaggedaannaarniet-financiëlerisico’s,waarbijgedachtwordtaanintegriteits-,operationele-enIT-risico’s.Doelvandeuitvraagwashetverkrijgenvaninzichtindezerisico’sendebeheersingervanbijStiPP.

DevragenlijstisgezamenlijkmetPGGMingevuldenvoorzienvaneennaderetoelichtingingediendbijDNB.

EnquêtevoorbereidingDLRenXBLR(DNB)HethuidigerapportagesysteemvanDNB,e-line,wordtkomendejarenvervangen.ViaeenenquêtewildeDNBinzichtelijkkrijgenhoeverfondsenzijnindevoorbereidingophetgebruikvanhetnieuwerapportagesysteem.

DeenquêteisinsamenwerkingmetPGGMingevuldengeretourneerdaanDNB.

Onderzoekkeuzebegeleidingbijpremieregelingen(AFM)AFMheeftonderzoekgedaannaarkeuzebegeleidingdoorpensioenfondsendieeenpremieregelinguitvoeren.Hetonderzoekheeftalsdoelominzichttekrijgenindeontwikkelingenindemarkt,inrelatietotdeWetverbeterdepremieregelingenindewijzewaaroppensioenfondsenhundeelnemersophetvoorlopige

keuzemomentbegeleidenbijhetmakenvaneenactievekeuzetusseneenstabieleeneenvariabeleuitkering.DaarnaastwensteAFMinzichttekrijgeninhoepensioenfondsenomgaanmetdeinformatie-inwinningtenbehoevevandeadviseringvandeelnemersmetbeleggingsvrijheid.

HetfondsheeftAFMgeïnformeerdoverdewijzewaaropStiPPdekeuzebegeleidingheeftingericht.VervolgensiseenschriftelijkereactieontvangenmetdebevindingenvanAFM.Debevindingenbetroffenmetnamehetvoorlopigkeuzemoment.Hetfondsheeftopditpuntinmiddelsdenodigeaanpassingengetroffen.

OverigebespreekpuntentoezichthoudersIn2018ismetAFMgecorrespondeerdoverdeinformatieverstrekkingoverdevoorlopigeendefinitievekeuzemiddelshetstandaardmodel.StiPPheeftAFMeind2017geïnformeerddathetfondsinverbandmetdetransitienaardenieuwepensioenuitvoeringsorganisatieper1januari2018nietinstaatwasomdeindividueledeelnemeractiefteinformerenoverdevoorlopigekeuzevooreenstabieledanweleenvariabeleuitkeringdoormiddelvanhetwettelijkverplichtestandaardmodel(art.7dBesluitWetverbeterdepremieregeling).Per1juli2018ishetstandaardmodelingevoerddoorStiPPwaarmeeaandewettelijkeverplichtingwordtvoldaan.

1.6.6 Klachtenengeschillen

In2018heeftdeKlachten-engeschillencommissietweeklachtenontvangenenafgehandeld.

Deeersteklacht,dieheeftvoorgelegenbijdeKlachten-engeschillencommissie,betrofeenklachtoverhetbesluitvanStiPPomdeverplichtstellingnietvantoepassingtelatenzijnopdewerkgevervandeklager.StiPPisdoordeklageraangeschrevenomdatdezevanmeningwasdathij/zijbenadeeldwerddoorditbesluit.Klagersteltgedurende7jaarfinancieelbenadeeldtezijnvanwegehetmoetentreffenvaneentoekomstvoorzieningnuzijnpremie-wel-recht-aanspraakopbasisvanhetbedoeldebesluitisafgewezen.DeKlachten-engeschillencommissieheeftgeconcludeerddatopbasisvanonderzoeknaardewerkingssfeerterechtwasgeconcludeerddatdewerkgevernietvoormeerdan50%vandeloonsompersoneelentoezichtterbeschikkingstelt,waardoordeverplichtstellingnietvantoepassingwas.Deklachtisomdieredenafgewezen.

DetweedeklachtbetrofeenklachtnaaraanleidingvanhetafwijzenvaneentoekenningvannabestaandenpensioenuithoofdevandeBasispensioenregeling.Klagerwasvanmeningdathij/zijrechthadopeennabestaandenpensioenvanzijn/haaroverledenpartnermetwiehij/zijeensamenlevingsovereenkomsthad.Uitdecorrespondentievanhetfondsmeendehij/zijeengerechtvaardigdvertrouwentekunnenontlenendaterrechtzouzijnopeennabestaanden-pensioen.DeKlachten-engeschillencommissieoordeelde,datdeklagernietkwalificeerdealspartnerindezinvandeBasisregelingvanStiPP,waardoorergeensprakewasvaneenonjuisteuitvoeringvandeBasisregelingdoordeadministrateur.Doordatspecifiekecommunicatie-uitingenvanuithetfondsmogelijkandershebbendoenvermoeden,waardoorklagererredelijkerwijsopmochthopendathij/zijaanspraakkonmakenophetnabestaandenpensioenvanzijn/haaroverledenpartner,heeftdeKlachten-engeschillencommissiebesloteneenberoeptedoenopartikel43vandeBasisregelingenvoordeklagereenbijzonderevoorzieningtetreffen.

GeenvanbeideklachtenheeftgeleidtotescalatienaardeOmbudsmanPensioenen.

1.6.7 Meldingenconformartikel96Pensioenwet

Overeenkomstigartikel96vandePensioenwetwordtvermelddat:• hetfondsinhetboekjaar2018geendwangsommenenboeteszijnopgelegd;• hetfondsinhetboekjaar2018geenaanwijzingalsbedoeldinartikel171vandePensioenwetisgegeven;• inhetboekjaar2018geenbewindvoerderalsbedoeldinartikel173vandePensioenwetisaangesteld;• Inhetboekjaar2018geenherstelplanalsbedoeldinartikel138vandePensioenwetvantoepassingis.

1.7 Financiëlepositie

1.7.1 Ontwikkelingfinanciëlepositie

Ondankseenrendementvan-2,69%groeidehetvermogenvanStiPPtotruim€1,7miljard,doordepremie-inkomstenvan€297miljoen.Dealgemenereservesteegin2018metbijna€22miljoennaarmeerdan€110miljoen.Dedekkingsgraadvanhetfondsvan109,1%eind2017,isgestegennaar110,3%eind2018.Erisgeensprakevaneendekkings-ofreservetekort.

Voordedekkingvandetoegezegdepensioenaansprakenendepensioenkapitalenvande(gewezen)deelnemershoudtStiPPvoorzieningenaan.Voordetoegezegdepensioenaan-spraken,voordegenendieeenpensioenuitkeringvanhetfondsontvangen,kentStiPPdevoorzieningvoorrisicovanhetpensioenfonds.Desaldivandepensioenrekeningenvande(gewezen)deelnemers,hetpensioenkapitaal,zijnopgenomenindevoorzieningvoorrisicovandedeelnemers.Devoorzieningenvoorrisicodeelnemersenrisicofondszijndoornieuwepremies,ondanksnegatiefbeleggingsrendementenmutatiesindeuitkeringspoolin2018tenopzichtevan2017toegenomen:

Bedragen in deze tabel × € 1.000.000 2018 2017Voorzieningvoorrisicodeelnemers 1.488 1.352Voorzieningvoorrisicopensioenfonds 88 76

Definanciëlepositievanhetfondswordtverderuitgebreidbeschrevenindejaarrekening(hoofdstuk3).

1.7.1.1 KostendekkendepremieDekostendekkendepremieoverhetboekjaarbedraagt€281.045endefeitelijkepremieoverhetboekjaarbedraagt€295.952.Dewerkelijkontvangenpremieishogerdandekostendekkendepremie.Desamenstellingvandekostendekkendepremiezieteralsvolgtuit:

Bedragenindezetabel×€1.000 2018

Kostenpensioenopbouw €244.203Pensioenuitvoeringskosten €17.407Solvabiliteitsopslag €10.215Risicopremies5 €9.220

In2018isdepremiekostendekkend.

5.Derisicopremiesbetreftdepremiesvoorhetnabestaandenpensioen,premievrijstellingbijarbeidsongeschiktheidenalgemenerisico’s.

1.7.1.2 BeleggingenAangezienStiPPindeopbouwfaseeenbeschikbarepremieregelinguitvoert,isdehoogtevanhetpensioenkapitaalvande(gewezen)deelnemersdirectafhankelijkvandewaardeontwikkelingvandebeleggingen.DezelaatzichhetbestemetenindeontwikkelingvandewaardevandeparticipatiesindebeleggingsdepotsvanStiPP.Inonderstaandegrafiekleestudeontwikkelingvandezeparticipatiewaardenvandeverschillendeleeftijdsgroepen.

Toelichting grafiekVanafapril2015isStiPPbegonnenmeteenbeleggingsbeleidgerichtophetafbouwenvanrisico’svoordegroepdie10jaarvoorhunpensioendatumzitten.HetbeleggingsrendementvanStiPPin2018isvoordezesleeftijdsgroepengezamenlijk-/-2,69%.DitnegatieverendementwordtmetnameveroorzaaktdooreennegatiefrendementopdeZakelijkeWaardenportefeuille(-/-8,97%).DaarnaastheeftdeVastrentendMiddellangportefeuilleeenlichtnegatiefrendementbehaaldvan-/-0,27%.DeVastrentendLangportefeuilleheeftjuisteenpositiefrendementbehaaldvan+2,74%.DejongereleeftijdsgroepenbeleggengrotendeelsinVastrentendMiddellangenZakelijkewaarden,waardoorhetrendementvoordezegroepennegatiefwasover2018.Voordeoudereleeftijdsgroepenwashetrendementjuistpositief,omdatdiegroepenmeerbeleggeninVastrentendLang.HetpositieverendementvanVastrentendLangwordtmetnameveroorzaaktdoordedalingvanderente.Eendalingvanderenteleidtdoorgaansooktoteenstijgingvanhetinkooptarief,waardoorhetinkopenvanpensioenduurderwordt.HetpositieverendementopVastrentendLangcompenseertgedeeltelijkdezestijgingvanhetinkooptarief.Meeroverdebeleggingenenhetbehaalderendementleestuinparagraaf1.10.

1.7.2 Dekkingsgraad

Dedekkingsgraadvaneenpensioenfondsiseenbelangrijkegraadmetervoorhetvermogenvandatfonds.Heeleenvoudiggesteld,geeftdedekkingsgraaddeverhoudingaantussen‘datwatindekasvanhetfondszit’(belegdvermogen)en‘datwatdoorhetfondsbetaaldmoet(kunnen)worden’(verplichtingen).

StiPPvoertindeopbouwfasebeschikbarepremieregelingenuit.Ditbetekentdatertothetmomentvanpensioneringvrijwelgeenrisico’svoorhetpensioenfondszijnvoordeaangeganepensioenverplichtingen.Hetrisicovoorhetpensioenfondsblijftbeperkttotdeuitkeringendiehetdoet.

VoorStiPPzijndaaromtweedekkingsgradenvanbelang:1. Dedekkingsgraaddiebetrekkingheeftopdetechnischevoorzieningendievoorrisicovanhetfondskomen.

Dezedekkingsgraadzegtietsoverdematewaarinhetpensioenfondsdeverplichtingenkannakomenwaarzijzelfvoorverantwoordelijkis.Ditzijndepensioenuitkeringen.Per31december2018kwamdezedekkingsgraaduitop230,6%(2017:229,7%).

2. Dedekkingsgraaddiebetrekkingheeftophetpensioenfondsalsgeheel.Hierbijwordendetotalevoorzieningenvanhetfonds(duszoweldevoorzieningenvoorrisicovanhetfondsalsdevoorzieningenvoorrisicovandedeelnemers)afgezettegenhettotalevermogenvanhetfonds.Dezedekkingsgraadkwamper31 december2018uitop110,3%(2017:109,1%).

Indevolgendegrafiekwordthetverloopvandeactueleenbeleidsdekkingsgraadoverdeafgelopenmaandenweergegeven.

BeleidsdekkingsgraadDebeleidsdekkingsgraadisgelijkaanhetvoortschrijdend12-maandsgemiddeldevandeactueledekkingsgraadvanhetfondsalsgeheel.Debeleidsdekkingsgraadvoorhetpensioenfondsalsgeheelbedraagtper31december2018109,4%(2017:109,6%)enblijftdaarmeeruimbovenhetvoorStiPPvereisteniveau.

Reële dekkingsgraadDereëledekkingsgraadgeeftdeverhoudingweertussendehuidigebeleidsdekkingsgraadendevereistebeleidsdekkingsgraadbenodigdvoortoekomstbestendigetoeslagverleningterhoogtevandeverondersteldeprijsinflatie.DeverondersteldeprijsinflatiewordtelkkwartaaldoorDNBgepubliceerd.Decontantewaardevandetoekomstigetoeslagverleningwordtvastgesteldopbasisvandewettelijkvoorgeschrevenrentevoetvan6,75%.

Eenreëledekkingsgraadvan100%impliceertdateenfondsopbasisvandeaanwezigebeleidsdekkingsgraaddeprijsinflatienaarverwachtingvolledigkanwaarmaken,gegevendevoorgeschrevenaannames.DereëledekkingsgraadvanStiPPbedraagtultimo2018108,1%(2017:108,4%).Hetisvanbelangomoptemerkendat

dereëledekkingsgraadvoorStiPPgeenrelevantgegevenvormt.StiPPvoerteenbeleiddateropisgerichtdeuitkeringennietteverhogenenniettekorten.StiPPkeertnominaleuitkeringenuit.DerhalveisdereëledekkingsgraadvoorStiPPvanbeperktbelang.Naafrondingvanhetboekjaarisduidelijkgewordendatdevoorgeschrevensystematiekvoordeberekeningvandereëledekkingsgraadindetoekomstgewijzigdzalworden.GeletopdegeringerelevantievoorStiPPleidtditniettotveranderendeinzichten.

1.7.3 Resultaatin2018

Hetfondssluithetjaarafmeteenpositiefsaldoboekjaarvan€31.498dattengunstekomtvandevereistebufferoverdetechnischevoorzieningrespectievelijkdealgemenereserve.

Hetpositiefsaldoboekjaarwerdalsvolgtgevormd:

Bedragenindezetabel×€1.000

Baten 2018 2017Premiebijdragen €297.174 €244.696Beleggingsresultatenenoverigebaten -€42.052 €76.535Totaalbaten €255.122 €321.231

LastenPensioenuitkeringen €43.276 €36.201Pensioenuitvoeringskosten €17.530 €14.804Mutatietechnischevoorzieningen €12.042 €10.138Mutatiepensioenverplichtingenrisicodeelnemers €135.789 €247.528Saldooverdrachtenvanrechten €14.885 €1.466Overigelasten €102 €61Totaal lasten €223.624 €310.198

Saldobatenenlasten €31.498 €11.033

1.7.3.1. NaderetoelichtingvanhetresultaatHetresultaatkannaderwordentoegelichtaandehandvanonderstaandetabel(bedragenindezetabel(bedragenindezetabelendetoelichtingdaarop×€1.000).

Resultaat 2018 2017BeleggingenenwijzigingRTS -/-156 -/-4.608Premies 20.628 8.056Waardeoverdrachten 405 5Kosten 4.494 3.195Uitkeringen/afkopen -/-42 -/-244Kanssystemen 4.679 4.929Toeslagverlening 0 0Overigemutatiesvoorziening 0 27Andereoorzaken 1.490 -/-327Totaal resultaat 31.498 11.033

Resultaat op beleggingen en wijziging RTSHetbeleggingsresultaatwordtbepaalddoorhetbehaaldebeleggingsrendementtevergelijkenmetdetoevoegingvoorinterestaandetechnischevoorziening.Daarnaastwordteveneensdewijzigingvandetechnischevoorzieningalsgevolgvandewijzigingvanderentetermijnstructuurbetrokkeninhetresultaat.

Overhetboekjaar2018iseennegatiefbeleggingsrendementnaaftrekvankostenvan€42.193behaald.Daartegenoverstaatdesomvanderendementsbijschrijvingaandekapitalenvandedeelnemersad-€44.240.Detechnischevoorzieningvoorrisicofondsisalsgevolgvanwijzigingenvanderentetoegenomenmet€2.203.Tezamenlevertditeennegatiefresultaatvan€156opdebronbeleggingenenwijzigingRTS.

Resultaat op premiesIn2018wasdeontvangenpremiehogerdandeactuarieelbenodigdepremietenbehoevevandenettojaarinkoop.

Resultaat op kostenHetresultaatopkostenispositief.Hetresultaatontstaatdoordeindepremiebeschikbareopslagvoorkostenendeopslagvoorkostenindevoorzieningtevergelijkenmetdewerkelijkekosten.

WaardeoverdrachtenIn2018ishetsaldovandeinkomende(-/-€88)enuitgaande(€493)€405.

Resultaat op uitkeringenHetresultaatopuitkeringenbedraagt€42negatiefenwordtdeelsveroorzaaktdoornabetalingenvanhetouderdomspensioenenpartnerpensioenovervoorgaandeboekjarenendeelsdoorresultaatopafkoop.

Resultaat op kanssystemenHetresultaatopkanssystemenbestaatmetnameuithetresultaatvanarbeidsongeschiktheidenoverlijden.

Resultaat op ‘andere oorzaken’Onderandereoorzakenzijnderesultatenmetbetrekkingtotoverigebatenenlastengeboekt,waaronderdetoevoegingaandevoorzieningdubieuzedebiteuren.

Oordeel over het resultaatHetfondsheeftgeenwinstoogmerk.Hetfondsstreefternaardekostenenbatenzoveelmogelijkgelijktehouden.Hetpositieveresultaatwordttoegevoegdaandereservesvanhetfonds.Hetpositieveresultaatwordtvoornamelijkveroorzaaktdoorhetresultaatoppremies,kostenenkanssystemen.

1.7.4 Hetpremie-,beleggings-entoeslagenbeleid

1.7.4.1 PremiebeleidStiPPkenteendoorsneepremie.Dezeis2,6%vanhetpensioengevendsalarisindebasisregelingen12,0%vandepensioengrondslagindeplusregeling.Dehoogtevandepremiewordtbepaalddoordesocialepartnersenisdaarmeegeensturingsmiddelvoorhetfonds.Opbasisvandezebeschikbarepremiestelthetbestuurdeopslagenindepremieendekostendekkendepremievast.Debinnengekomenpremieisin2018voldoendegeblekenomaanalleverplichtingentevoldoen.

1.7.4.2 BeleggingsbeleidHetpensioenkapitaalvandedeelnemerswordtdoorhetfondsbelegd.Voorde(gewezen)deelnemersgeldtdat,indienhetbeleggingsresultaatpositiefis,ditwordttoegevoegdaanhetsaldovandepensioenrekening.Indienhetbeleggingsresultaatnegatiefis,wordtditinminderinggebrachtophetsaldovandepensioenrekening.

Dedoelstellingvanhetbeleggingsbeleidindeopbouwfaseisprimairgerichtophetbehalenvanrendementvoorde(gewezen)deelnemersdiemeerdanelfjaarvoorhunpensioendatumzitten.Inhetbeleggingsbeleidwordtindezegroepwelrekeninggehoudenmetdemogelijkheidtotafkoop.Voordegroepmeteenbeleggingshorizonvanminderdantienjaarvoordepensioendatumishetbeleggingsbeleidstandaardgerichtophetafbouwenvanrisico’s.Vanaf1januari2018ishetookmogelijkomvanaf57jaartekiezenvooreenmeerrisicovollerebeleggingsmix,gerichtopdeaankoopvaneenvariabeleuitkering.Binnenditbeleggingsprofielwordenderisico’snietverderafgebouwdtotdepensioendatum.

Dedoelstellingvanhetbeleggingsbeleidtenbehoevevandegepensioneerdenvanhetfondsishetzoveelmogelijkgaranderenvandenominalepensioenuitkeringen.Erisgeenambitieomdeingeganepensioenenteverhogen.

Indienzichwijzigendeomstandighedenvoordoenheefthetbestuurhetbeleggingsbeleidalséénvandeeersteenvoornaamstesturingsmiddelengedefinieerd.In2018ishet,geziendestabielefinanciëlepositie,nietnodiggeweestomditsturingsmiddelintezetten.

1.7.4.3 ToeslagenbeleidVanaf2013hanteerthetfondseentoeslagenbeleiddateropneerkomtdateropingeganepensioenengeentoeslagenwordenverleend.In2018isconformbeleidgeentoeslagverleendopdeingeganepensioenen.Deingeganepensioenenzijnooknietgekort.

1.7.5 Financieelcrisisplan

StiPPheefteenfinancieelcrisisplanopgesteldconformhetbepaaldeinartikel145PWenartikel29bBesluitFTK.HetfinancieelcrisisplangeefteenbeschrijvingvanmaatregelendieStiPPopkortetermijnkaninzetten,alsdedekkingsgraadzichbevindtopofzichsnelbeweegtrichtingkritiekewaarden,waardoorhetrealiserenvandedoelstellingvanhetfondsingevaarkomt.DedoelstellingvanStiPPbetreftdebeschermingvandeelnemerstegendegeldelijkegevolgenvanouderdomenoverlijden.WanneerStiPPnietmeervolledigaandezedoelstellingkanvoldoen,bevindthetfondszichineenfinanciëlecrisis.Hetfondsheefteenaantalsturingsmiddelenomuiteencrisissituatietekomen:• Hetaanpassenvanhetbeleggingsbeleid;• Cao-partijenverzoekentotverhogingvandebrutodoorsneepremie(ofverlagenvandenettointeleggen

staffelpremie),zodatdebuffersindepremietoenemen;• Kortingvanpensioenrechtenvanpensioengerechtigdenen/ofkapitalenvande(gewezen)deelnemers;

• OverdrachtaaneenanderepensioenuitvoerderindezinvandePensioenwetvanallebestaanderechtenenverplichtingenvoorzoverhetdepensioengerechtigdenbetreft.

Hetbestuurvanhetpensioenfondsheeftzelfstandigdebevoegdheidomhetbeleggingsbeleidaantepassenentebesluitentotkortingvanpensioenrechtenen/ofkapitalen.Zoalshiervoorvermeldisdehoogtevandepremiegeensturingsmiddelvoorhetbestuurvanhetpensioenfonds.Ditlaatonverletdathetbestuurvanhetpensioenfondsdemogelijkheidheeftopenigmoment–alvorensovertegaantothetuitersteredmiddelvankortingvanpensioenaansprakenen/ofkapitalen–decao-partijenteverzoekentoteenverhogingvandedoorsneepremie.

In2018heeftzichgeencrisissituatievoorgedaanwaardoorhetinzettenvan(extra)sturingsmiddelennietnodigisgebleken.

1.8 OntwikkelingvandedeelnemerspopulatievanStiPPin2018

1.8.1 Ontwikkelingtotaledeelnemerspopulatie

Eind2018zijnerintotaal1.338.084deelnemers.Naastde374.337actievedeelnemerszijner960.943gewezendeelnemersen2.804pensioengerechtigden.

In2018ishettotaalaantaldeelnemersmet85.777toegenomen.Dezestijgingkomthoofdzakelijktotuitinginde(netto)groeivanhetaantalactievenmet47.390.Ookhetaantalgewezendeelnemerssteegin2018van922.840naar960.943.Deeconomischerealiteitzorgtvooreenblijvendeengroeiendevraagnaarflexkrachten.DezeflexkrachtennemendeelaanderegelingenvanStiPP.

Indegrafiekhieronderisdegestagegroeivanhetaantalactieveengewezendeelnemersindelaatstevijfjaartezien.

1.8.2 Deelnemersindebasis-enplusregeling

Vandeactievedeelnemerspereinde2018neemt57%deelaandeBasisregelingen43%aandePlusregeling.

1.8.3 Verhoudingpremiesindebasis-enplusregeling

IndePlusregelingwordtrelatief(perdeelnemer)meergeldingelegddanindeBasisregeling.Geziendekarakteristiekenvandebeidepensioenregelingenisdeverhoudingmetbetrekkingtotdepensioenpremiestegengesteldaandeaantallendeelnemers:ongeveer30%vandepremieszijndievoordeBasisregeling,deoverige70%dievoordePlusregeling.

1.8.4 Gemiddeldehoogtevandepensioenkapitalen

Ondanksdegroeivanhetaantaldeelnemersendeafkoopvankleinepensioenenblijvendeopgebouwdepensioenkapitalenperdeelnemergemiddeldkleinvanomvang.Zoalsindegrafiekhierondertezienvalt,ishetkapitaalultimo2018gemiddeldperactievedeelnemer€1.766(€536voordebasisregelingen€3.402voordeplusregeling)6.

6.Dehieropgenomenbedragenzijnbedrageninheleeuro’s.

Pensioenkapitaal per deelnemer, 2018 (in hele euro’s)

1.8.5 Gemiddeldeleeftijdvandedeelnemers

EenanderkenmerkvanStiPPisdatheteen‘jong’pensioenfondsis,indiezindatdeleeftijdvandeactieveengewezendeelnemersrelatieflaagis.71%vanalledeelnemersisjongerdan45jaar:Degemiddeldeleeftijdvanalleactievedeelnemersligtopcirca37jaar.11%vandeactievedeelnemersisouderdan55jaar.69%vanallegewezendeelnemersisjongerdan45jaar.

Deopbouwvandedeelnemerspopulatieverdeeldnaarleeftijdsgroepenisopgenomenindegrafiek‘Aantallenactieveengewezendeelnemersverdeeldnaarleeftijd2018’.

Geconstateerdisdatzichin2018,netalsinvoorgaandejaren,eenduidelijkeverouderinginhetdeelnemersbestandvandePlusregelingheeftvoorgedaan.In2018isbinnenéénjaardegemiddeldeleeftijdmetéénjaartoegenomen.DegemiddeldeleeftijdindePlusregelingisvanafjanuari2015gestegenvan38,9jaarnaar40,95jaarindecember2018.

DedoorsneepremievoordePlusregelingisin2018ongewijzigdtenopzichtevan2017envastgesteldop12%vandepensioengrondslag.Debenodigdepremieuitgaandevanhethuidigedeelnemersbestand(oktober2018)bedraagtruim11,56%.Erisduseind2018eenpremiemargeaanwezigtergroottevan0,44%vandepensioengrondslagsomvandePlusregeling.Dezeruimteisaangehoudenomeentoekomstigeverdereverouderingvanhetdeelnemersbestandoptevangen.

Wanneerdetrendtenaanzienvandestijgingvandegemiddeldeleeftijdzichin2019ongewijzigdvoortzetzaldeaanwezigeruimteindepremievan0,44%nodigzijnomdeverouderingvanhetdeelnemersbestandoptekunnenvangen.

1.9 KlantContactCenter

Deelnemers,werkgeversengepensioneerdenkunnenmetvragenterechtbijhetKlantContactCenter.DemedewerkersvanhetKlantContactCenterhebbendirecttoegangtotderelevantegegevens,zodatzijalgemenevragendirectkunnenbeantwoorden.

In2018behandeldehetKlantContactCenterbijna70.000telefoongesprekkenenmeerdan33.000e-mails.Voordeafhandelingvandezecontactenzijnmetdeuitvoeringsorganisatienormenafgesprokenrondomondermeertijdigheidenjuistheid.

1.10 Vermogensbeheer

StiPPvoerteenbeschikbarepremieregelinguitvoordeactieveengewezendeelnemers.Dithoudtindatdeelnemersnieteenvastepensioenuitkeringperjaaropbouwen,maareen(persoonlijk)kapitaalwaarmeeopdepensioendatumeen(vaste)pensioenuitkeringperjaarkanwordeningekocht.Gedurendedeperiodedatdedeelnemerpensioenopbouwtishetbeleggingsrisicovoordedeelnemerzelf.Alsdebeleggingeninwaardestijgen,zalnamelijkhetgespaardekapitaaltoenemenenkannaarverwachtingmeerpensioenwordeningekocht,maaralsdebeleggingeninwaardedalen,danzalhetgespaardekapitaalendusookhetverwachteintekopenpensioendalen.Hetpensioendatkanwordeningekochtis,naastdehoogtevanhetgespaardekapitaal,afhankelijkvanderentestandophetmomentvaninkoop.Bijeenhogererentestandkanermeerpensioenwordeningekochtenbijeenlagererentestandkanerminderpensioenwordeningekochtvoorhetzelfdekapitaal.

Zoweldeontwikkelingvandewaardevandebeleggingenalsderentestandopmomentvanpensionereniseenrisicovoordeactieveengewezendeelnemers.Echter,debeleggingenenderentestandzijnmeerrelevantvoordeelnemersdiebinneneenpaarjaarmetpensioengaan.Alsdebeleggingeninwaardedalen,iserimmersmindertijdomteherstellenvandezedalingenkanerdusnaarverwachtingminderpensioenwordeningekocht.Daarnaastisookeendalingvanderenteeengroterrisicovoorouderedeelnemers.Bijeenlagererentekanerimmersminderpensioenwordeningekocht.Alsderentevlakvoorpensioneringplotselingdaalt,isdekansvooreenouderedeelnemerkleinerdatderenteweergaatstijgenvoordepensioendatum.Eenouderedeelnemerheeftdaaromweinigruimteomrisicovoltebeleggen.

Vooreenjongedeelnemerzijnderentestandendewaardeontwikkelingopkortetermijnminderrelevant.Alsdebeleggingeninwaardedaleniserimmersnogvoldoendetijdtotdepensioendatumomteherstellenvandezedaling.Daarnaastiseenhuidigelagerentestandminderrelevant.Derentestandispasrelevantalsdedeelnemer(bijna)metpensioengaat,omdathetkapitaalopdatmomentwordtomgezetineenpensioen.Jongedeelnemershebbendaarommeerruimteomrisicovoltebeleggen.Risicovolbeleggenheeftdaarnaastalsvoordeeldathetnaarverwachtingoplangetermijnmeerrendementoplevert.

Omeenzohoogmogelijkpensioenteverwezenlijkentegeneenacceptabelrisico,isdeleeftijdvandedeelnemerbepalendvoordebeleggingsstrategie.Hoeouderdedeelnemer,hoeminderrisicoerwordtgenomen.Zokunnenjongedeelnemersprofiterenvangroeivanhungespaardekapitaaldoorbehaalderendementen,terwijlouderedeelnemersmeerzekerheidkrijgenoverdepensioenuitkering.Zodradedeelnemerdepensioenleeftijdbereikt,krijgtdedeelnemerdekeuzeombijStiPPofbijeenderdepartijhetpensioentelatenbeheren.Voordegepensioneerdegroepgeldteenzeervoorzichtigbeleggingsbeleid:hetdoelisomhet(nominale)pensioenmetzoveelmogelijkzekerheiduittekeren.

Omvooriederedeelnemerdebeleggingenpassendenefficiënttebeheren,heefthetfondsgekozenvooreenaantalbeleggingsportefeuillesmetelkeenanderebeleggingsstrategie.Afhankelijkvandeleeftijdvandedeelnemer,wordtineenbepaaldevasteverhoudingbelegdindeverschillendeportefeuilles.Ditwordtweergegeveninonderstaandetabel.

Strategischbeleggingsbeleidper31december2018

Beleggingen per leeftijd deelnemer t/m 56 57–58 59–60 61–62 63–64 65–67 RP UPZakelijkewaarden 40% 33% 27% 20% 13% 7% 0% 0%Vastrentendewaardenduratiekort 0% 0% 0% 0% 0% 0% 85% 0%Vastrentendewaardenduratiemiddellang

50% 43% 36% 29% 22% 15% 15% 0%

Vastrentendewaardenduratielang 10% 24% 37% 51% 65% 78% 0% 0%Uitkeringen 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 100%

Doordatalledeelnemersindezelfdeportefeuillesbeleggen,maarinverschillendeverhoudingen,kantegenrelatieflagebeleggingskosteneenbeleggingsstrategiewordengehanteerddiepassendisvoorelkeleeftijdsgroep.Deherbalanceringvandereservepool(RP)wordthierinmeegenomen.Aangeziendeuitkeringenpool(UP)eeneigenportefeuilleheeft,zijndetransactiekostenvoorstortingenindeuitkeringenportefeuillevolledigvoordeuitkeringenpool.

1.10.1 Gebeurtenissenenwijzigingenbeleid2018

In2017heefthetfondseenALM-studieuitgevoerdomtebepalenofhetbestaandebeleidnogsteedsadequaatis.Opbasisvandezestudieisgeconcludeerddaterruimteisvoordejongstedeelnemersommeerrisicotenemen.Voordeoudsteleeftijdsgroepenzalhetrisicoechternietwordenverhoogd.Omtevoorkomendathetrisicoineentekortetijdafgebouwdmoetworden,zijnerooktweeleeftijdsgroepentoegevoegdtenopzichtevandebestaandestrategie.

Denieuwebeleggingsstrategiewordtweergegeveninonderstaandetabelenwordtgedurendedeeerstetweekwartalenvan2019inenkelestappendoorgevoerdindeportefeuille.

Beleggingen per leeftijd deelnemer

t/m 47

48–52 53–57 58–59 60–61 62–63 64–65 66–67 RP UP

Zakelijkewaarden 70% 64% 58% 47% 37% 27% 17% 7% 30% 0%Vastrentendewaardenduratiekort

0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0%

Vastrentendewaardenduratiemiddellang

30% 29% 25% 24% 23% 21% 20% 19% 30% 0%

Vastrentendewaardenduratielang

0% 7% 17% 29% 40% 52% 63% 74% 40% 0%

Uitkeringen 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 100%

Naastdewijzigingvandegewichtennaardeverschillendeportefeuilles,zullenerookenkelewijzigingenplaatsvindenbinnendeportefeuilles.

Binnendezakelijkewaardenportefeuillezalgestartwordenmethetbeleggeninstaatsobligatiesdiezijnuitgegevendooropkomendelanden.Gezienhetrisico-rendementsprofielvandezecategoriewordendezebeleggingenondergebrachtindezakelijkewaardenportefeuille.Daarnaastwordenderegiowegingenbinnenaandelenontwikkeldemarktenenbinnenaandelenopkomendemarktenaangepast.Alslaatstezaldeallocatienaarbeursgenoteerdvastgoedvolledigwordenafgebouwd.Ditvrijgekomenvermogenzalwordenbelegdinniet-beursgenoteerdvastgoed.

BinnendeportefeuilleVastrentendMiddellangzaldeallocatienaarhypothekenverhoogdwordentenkostevanbedrijfsobligaties.Binnendeoverigetweeportefeuilleszullengeenwijzigingenplaatsvinden.

Daarnaastheefthetbestuurdevolgendebeleggingsonderwerpenbehandeldin2018:• Erzijninvestmentcasesopgesteldvoorallebeleggingscategorieënwaarinhetfondsbelegt;• In2018ishetMVB-beleidvanhetfondsverdergeïmplementeerdindebeleggingsportefeuille;• Eris,inaanvullingopdeALM-studie,eenrisicobudgetstudieuitgevoerd;• Hetbeleggingsbeleidvandereservepoolisgewijzigd;• Deevaluatievandeuitvoerdersvanhetvermogensbeheer;• Deuitgebreideevaluatievandecustodian;• Deevaluatievanhetliquiditeitsrisico;• DeevaluatievanhetRisicoAfbouw(RAM)-proces.

1.10.2 Beleggingen

Deverdelingvanhetvermogenoverdeleeftijdsgroepenper31december2018wordtweergegeveninonderstaandetabel:

Leeftijdsgroepen % Vermogen eind 2018 (× € 1.000.000)

Vermogen eind 2017 (× € 1.000.000)

Leeftijdsgroeptotenmet56 68% 1.131 1.059Leeftijdsgroep57–58 5% 80 68Leeftijdsgroep59–60 5% 73 61Leeftijdsgroep61–62 4% 67 54Leeftijdsgroep63–64 3% 56 47Leeftijdsgroep65–66 2% 39 25Gepensioneerden 5% 80 68Reserves 8% 138 123Totaal 100% 1.664 1.505

Dereserveswordendeelsaangehoudenalsbuffervoordeactieveengewezendeelnemers.Daarnaastzijnerookverplichtingenondergebrachtindereservepool.Hetbeleggingsbeleidvandereservepoolisaandeenekantingerichtomtevoldoenaandeverplichtingenenaandeanderekantomalsbuffertefungeren.

In2018isvastgestelddatditbeleidhetbestekanwordeningevulddoorvoor30%tebeleggenindeZakelijkeWaardenportefeuille,voor30%indeVastrentendMiddellangportefeuilleenvoor40%indeVastrentendLangportefeuille.Deverdelingvanhetvermogenoverdebeleggingenper31december2018wordtweergegeveninonderstaandetabel:

Beleggingsportefeuilles % Vermogen eind 2018 (× € 1.000.000)

Vermogen eind 2017 (× € 1.000.000)

Zakelijkewaarden 32% 526 482Vastrentendewaardenkort 7% 115 105Vastrentendewaardenmiddellang 41% 685 628Vastrentendlang 15% 258 222Uitkeringsportefeuille 5% 80 68Totaal 100% 1.664 1.505

1.10.3 Beleggingsresultaat

Indeonderstaandetabelisweergegevenwathetrendementperportefeuillewasover2018.Daarnaastishetrendementvandeuitvoeringsbenchmarktezien.Hetpensioenfondsstreefternaarommetdebeleggingendichtbijdebenchmarkteblijven.

Beleggingsportefeuilles Rendement (%) Benchmark (%)Zakelijkewaarden -/-9,0% -/-8,7%Vastrentendewaardenkort -/-0,6% -/-0,6%Vastrentendewaardenmiddellang -/-0,3% -/-0,2%Vastrentendlang +2,7% +3,0%Totaal -/-2,7% -/-2,5%

Uitkeringsportefeuille +3,7% +2,7%

1.10.4 Zakelijkewaardenportefeuille

Dezakelijkewaardenportefeuilleisvoornamelijkbelegdinaandeleneninminderemateinonroerendgoed.Hetgerealiseerderendementopaandelen(-/-8,5%)wasin2018sterknegatief.Ditwordtenigszinsgoedgemaaktdoorhetrendementoponroerendgoed(+9,4%).Persaldokomthetrendementvoordezecategorieënsamenuitop-/-5,8%.Hetpensioenfondsdekthetvalutarisicovandedriegrootstevaluta(USDollar,BritsePondenJapanseYen)af,watmetnamealsgevolgvandesterkestijgingvandeUSDollartenopzichtevandeEuroin2018eennegatieveimpactheeftgehadophettotalerendementvandeportefeuille.Hettotalerendementinclusiefvaluta-afdekkingkomtop-/-9,0%.Hetrendementligtlagerdanhetbenchmarkrendementvan-/-8,7%.Ditwordtmetnameveroorzaaktdoordatdebenchmarkgeenbeheerkostenentransactiekostenkent,terwijlditvoordeportefeuillewelhetgevalis.Hetpensioenfondsheeftgedurende2018eengrootdeelvandezakelijkewaardenportefeuilleaangepastomtezorgendatdebeleggingenaansluitenbijhetnieuweMVB-beleid.Ditheeftgeleidtottransactiekostendietenlastevanhetresultaatkomen.

1.10.5 Vastrentendkortportefeuille

Devastrentendkortportefeuilleisbedoeldomdoormiddelvanbeleggingeninkortlopendestaatsobligatiesengeldmarktfondsenvoorkapitaalsbehoudtezorgen.Derentevergoedingopdemeestkredietwaardigetegenpartijenbleefin2018negatief.Hierdoorheeftdevastrentendkortportefeuilleeenlichtnegatiefrendementbehaaldvan-/-0,6%.

1.10.6 Vastrentendmiddellangportefeuille

Deportefeuillevastrentendmiddellangbelegtinstaatsobligaties,bedrijfsobligatiesmeteenhogekredietwaardigheideninNederlandsewoninghypotheken.StaatsobligatiesvanEuropesekernlandenbehaaldenin2018eenpositiefresultaat+1,5%alsgevolgvandegedaalderente.Bedrijfsobligatiesvaninvestmentgradekwaliteituitgegevenineuro’s,behaaldenin2018juisteennegatiefrendementvan-/-1,4%doordetoegenomenopslagvoorkredietrisico.Hypothekenbehaaldenweleenruimpositiefresultaatvan+2,2%.Hettotalerendementvandeportefeuillewasover2018gelijkaan-/-0,3%.Hetrendementwasietslagerdandebenchmark,

metnamegedrevendooreenunderperformancevan0,1%binnendestaatsobligaties.Ditwordtveroorzaaktdoordatdecategoriestaatsobligatieswordtingevuldmiddelseendiscretionairmandaat.Hierdoorkunnenopkortetermijnperformanceverschillenontstaan.

1.10.7 Vastrentendlangportefeuille

Devastrentendlangportefeuilleheeftalsdoelhetbeperkenvanhetinkooprisicovandeoudereleeftijdsgroepen.Destaatsobligatieportefeuilleheeftomdezeredeneenhogerentegevoeligheid.Ditbetekentdatwanneerderenteverandert,dewaardevandezeportefeuillemeebeweegt.In2018isderentegedaald,watresulteerdeineenpositiefresultaatopdevastrentendelangportefeuillevan+2,7%.Ookbijdezeportefeuillewashetrendementlagerdandebenchmark.DeredenhiervoorisvergelijkbaarmetderedendievoordeunderperformancevandestaatsobligatiesisgegevenbijdeVastrentendmiddellangportefeuille.

1.10.8 Uitkeringsportefeuille

DeUitkeringsportefeuillebestaatuitstaatsobligatiesmeteenlooptijdinovereenstemmingmetdetoegezegdepensioenen.In2018heeftdeUitkeringsportefeuilleeenrendementbehaaldvan+3,7%.Ditrendementwas1,0%hogerdandebenchmark.Hetverschilwordtveroorzaaktdoorhetfeitdatderenteopstaatsobligatiesharderisgedaalddandeswaprentewaaropdebenchmarkisgebaseerd.

1.10.9 BeleggingeninNederland

ZowelbijdedeelnemersvanStiPPalsindepolitiekiseraandachtvoorbeleggingeninNederland.DaaromwilStiPPinzichtgevenindeomvangvandeNederlandsebeleggingen.InonderstaandetabelwordendebeleggingeninNederlandweergegevenalsabsolutebedrageninmiljoeneneuro’senalspercentagevanhettotalevermogenvoordeverschillendebeleggingscategorieënper31december2018.

Beleggingen in Nederland % totale vermogen Vermogen per 31 december 2018 (× € 1 mln)Hypotheken 8,3% 139Vastgoed 2,9% 49Staatsobligaties 6,6% 109Aandelen 0,6% 10Bedrijfsobligaties 1,9% 31Totaal 20,3% 338

1.10.10Verantwoordbeleggen

Hetfondsstreefternaaromopverantwoordewijzetebeleggen,ofwelrekeningtehoudenmetEnvironmental,SocialenGovernance-aspecten(ESG).HetbestuurvanStiPPheeftbesloteneenconcretestaptewillenzettenophetgebiedvanESG.Gedurende2017isreedseeneerstestapgezetinhetuitschrijvenvanhetESG-beleidvanStiPP,waarbijderesultatenvanhetdeelnemersonderzoekin2016alsbasisgelden.InhetESG-beleidisbeschrevenwatdedoelstellingisvanhetESG-beleid,hoeStiPPhiersturingaanwilgevenenhoehieroververantwoordingwordtafgelegd.Ditisookvastgelegdindebeleggingsbeginselen.BinnenhetESG-raamwerkisereenfocusopdeSocialenGovernancefactoren.DedeelnemershebbenaangegevendathetbeleggingsbeleidvanStiPPzichvooralmoetrichtenophettegengaanvancorruptieenhogebeloningen(governance-G)enhetverbeterenvanarbeidsomstandighedenenhetbeschermenvandegezondheid(social-S).Belangrijkethema’sbinnendezetweefactorenzijntabak,wapensenkinderarbeidaangeziendedeelnemersspecifiekhebbengenoemdniettewillenbeleggeninkinderarbeidenindetabaks-enwapenindustrie(controversiëlewapens).

Alssectorenwaarinvooralwélzoumoetenwordenbelegdzijngenoemdalternatieveenergie,Nederlandsebedrijven,hypothekeneninfrastructuur.StiPPbelegtalinhypothekenenNederlandsebedrijven.StiPPbelegtmomenteelnietinalternatieveenergieeninfrastructuuropbasisvananderedanESGoverwegingen.StiPPheeftdezecategorieënnamelijkbeoordeeldalsnietpassendbijhetinvestmentbelief:‘StiPPbelegtalleeninbeleggingendiehetbestuurbegrijpt’.StiPPzietdewaarderingenmonitoringvandezecategorieënalseenknelpunt.

In2018isonderzochthoehetgeformuleerdeESG-beleidverderkanwordendoorgevoerdindeportefeuille.Opbasishiervanisvoor2018deambitiegeformuleerdomdevolgendebeleggingenuittesluitenbinnenaandelenenbedrijfsobligaties:• Controversiëlewapens(zowelinactiefalspassiefbeheerdefondsen);• Ondernemingenmeteen‘fail-status’opdeGlobalCompactregels.

Binnendeportefeuillezijndiverseveranderingenaangebrachtwatbetreftfondsinvulling.OmbeteraantesluitenbijdeESG-ambitiesvanStiPPzijndevolgendefondsenvervangen:

Categorie Oude fonds Nieuwe fonds ESG KenmerkenAandelenEuropa VanguardEuropeanStock NorthernTrustEurope

CustomESGUitsluitingclustermunitie,tabak,GlobalCompactFail

NorthernTrustEuropeRAFI

NorthernTrustEuropeValueESG

AandelenVS VanguardInstitutionalIndexFund

NorthernTrustNACustomESG

NorthernTrustUSRAFI NorthernTrustNAValueESG

Aandelenopkomendwereld7

VanguardEMStockIndexFund

NorthernTrustEMCustomESG

Uitsluitingclustermunitie,tabak,GlobalCompactFail,ondernemingenmetslechtegovernance

Vastrentendbedrijfsobligaties

SLIEuropeanCorporateBond

SLIEuropeanSRICorporateBond

Uitsluitingclustermunitie,tabak,GlobalCompactFail.VerdergaandeintegratieESG

DevervangingvanbovenstaandefondsendoordebijbehorendealternatievenmeteenverdergaandESG-beleidbrengtdeportefeuillemeerinlijnmethetESG-beleidvanStiPP.Debovenstaandetransitieszijnin2018uitgevoerd.ErblijvennadetransitienogeenaantalpositiesopeninfondsenwaarvanhetESG-beleidnietoptimaalis.Devoornaamsteredenenomdezefondsentotophedenniettevervangenzijnhetnognietbeschikbaarhebbenvangeschiktealternatievenen/ofbijbehorende(te)hogetransitiekosten.

In2019staateennadereuitwerkingvanhetbeleidendeimplementatiemogelijkhedenopdeagenda.

7.Omextratransitiekostentevoorkomenwordtdetransitiebinnenaandelenopkomendmeteenlangeredoorlooptijduitgevoerd.Ditbetekentdatpereind2018eendeelvandeportefeuillenogbelegtisinhetVanguardEMStockIndexFund.

1.10.11 Z-scoreenperformancetoets

Debeleggingsprestatiesvanverplichtgesteldebedrijfstakpensioenfondsenwordenjaarlijksgetoetstmetbehulpvandezogenoemdez-scoresenperformancetoetsen.Dez-scoreiseenmaatstafdieweergeeftwatdebeleggingsresultatenvaneenpensioenfondszijntenopzichtevanderesultatenvanvoorafgekozenbenchmarks(normrendementen).Deperformancetoetsiseengemiddeldevandez-scoreovervijfjaar.Wanneerdeperformancetoetsonderdenuluitkomt,staathetwerkgeversvrijom(opbasisvanhetVrijstellingsbesluit)eenalternatieftezoekenvoorhetverplichtgesteldebedrijfstakpensioenfonds.

Deperformancevandetotaleportefeuillebedroegin2018-/-2,7%,waarmeedeperformance0,2%lagerligtdandebenchmark.Deperformancetenopzichtevandebenchmarkwordtgebruiktomderelevantez-score8teberekenen.

Devoorlopigez-scorevoorhetjaar2018isuitgekomenop-0,11.Descoreopdeperformancetoetsis0,28(exclusiefdeopslagvan1,28conformArt.5.VBB).Deperformancetoetsblijftdusbovenhetvereistminimumvannul.Ditbetekentdatdebeleggingsprestatiesvanhetfondsover2018voldoendezijntenopzichtevandegekozenbenchmark.

1.11 Uitvoeringskosten

Hetfondsmaaktvoorhetuitvoerenvandepensioenregelingkosten.Globaalkunnendezekostenwordenonderverdeeldinkostenvoordeuitvoeringvandepensioenregelingenkostenvanhetvermogensbeheer.Hetbestuurvindthetbelangrijktransparanttezijnoverdezekosten.

Onderstaandisinditkadereenrapportageoverdekostenvoordeuitvoeringvandepensioenregelingopgenomen.DekostenwordengepresenteerdmetinachtnemingvandeaanbevelingenvandePensioenfederatieenAFM.Dekostenindithoofdstukzijn€×1.000.

1.11.1 Uitvoeringskostenpensioenbeheer

Dekostenvoordeuitvoeringvandepensioenregelingbedroegenin2018€17.530(2017:€14.804).Omgerekendnaarkostenper(actieve)deelnemer(actievedeelnemersengepensioneerdenper31decembervanhetverslagjaar)isdit€47,01perdeelnemer(2017:€46,04perdeelnemer)9.

IndienookdegewezendeelnemerswordenmeegenomenindezeberekeningvankostenperdeelnemerendeaanbevelingvandePensioenfederatiemetbetrekkingtotde‘normdeelnemer’wordttoegepastdanbedragendekostenperdeelnemer€28,78(2017:€27,14perdeelnemer).

8.Dez-scoreiseenmaatstafdieweergeeftwatdebeleggingsresultatenvaneenpensioenfondszijntenopzichtevanderesultatenvanvoorafdoorhetpensioenfondsgekozenbenchmarks(normrendementen)diedebeleggingsportefeuillevanhetfondsweerspiegelen.

9.Dekostenperdeelnemerzijninafwijkingnvanhetgeenisvermeldaanhetbeginvandithoofdstukniet×€1.000.

Bestuur, advies en controle (bedragen in deze tabel × € 1.000) 2018 2017 Vacatievergoedingbestuur,raadvantoezichtenverantwoordingsorgaan 484 467Kostenadviseurs 389 197Controleenadvieskostenactuaris 237 256Accountantskosten 47 58Contributiesenbijdragen 427 283Transitiekosten 17 567Overig 37 74Totaal 1.638 1.902

Administratie 2018 2017

Kostendeelnemersenpensioengerechtigden 6.977 7.404Kostenwerkgevers 3.826 2.772Kostenadministratieenbestuursondersteuning 5.193 1.264Kostenuitvoering2018SyntrusAchmea 2.234 -Handhavingskosten 280 335Vergoedingadministratiekostenenboeteswerkgevers -/-478 -/-701Communicatiekosten 94 267Transitiekosten - 1.561Totaal 15.892 12.902

Totaalpensioenbeheerkosten 17.530 14.804

Actievedeelnemers 374.337 326.947Gepensioneerden 2.804 2.536Totaal 377.141 329.483

Pensioenbeheerkostenineuroperdeelnemer* 47,01 46,04

*Depensioenbeheerkostenperdeelnemerzijnexclusiefdehandhavingskostenendevergoedingadministratiekostenenboeteswerkgevers.

1.11.1.1 ToelichtingbijkostenuitvoeringpensioenbeheerDekostenvandeuitvoeringvandepensioenregelingbedragen€17,5miljoenin2018.Dekostenzijnonderteverdelenindevolgendeposten:• Kostenadviseurs.Destijgingindeadvieskostenisvoorhetmerendeeltoeterekenenaandeinhuurvan

externebegeleidingbijdevoorbereidingenvandeomzettingvanhetbestuursmodelmedio2019.• Contributiesenbijdragen.In2018heeftStiPPvoorheteersteenbijdragemoetenbetalenvoorhetgebruik

vandeinlogmethodeDigiDendeberichtenboxvanMijnoverheid.Ditverklaartdanookdestijgingvandezepost.

• Transitiekosten.Debestuurlijkekostensamenhangendmetdetransitievandepensioenadministratiezijnverantwoordinhetjaarverslag2017.In2018bedraagthetbedragaantransitiekosten,diezienopenkelenazorgactiviteiten,nog17k.Detransitiekostenvoordeadministratiezijnvolledigin2017verantwoordenzijndaaromin2018nietmeeropgenomen.

• Kostenadministratie–deelnemers,pensioengerechtigden,werkgevers,administratieenbestuursondersteuning.Debedragen2018wijkenafvan2017doordatdekostenvandepensioenuitvoeringsorganisatieanderszijngerubriceerd.Detotalekostenvoordezedriepostenin2018waren15.996miljoentenopzichtvan11.440miljoenin2017.Debetekenteenstijgingvan4.556miljoen,veroorzaaktdoor:

– 1.875miljoenhogerereguliereadministratiekostenveroorzaaktdooronderandereeengroteraantal(gewezen)deelnemers.

– 447duizendéénmaligekostenbestuursondersteuningPGGMuit2017dietenonrechtenietindekostenover2017warenopgenomen.

• Kostenuitvoering2018SyntrusAchmea.DezekostenbetreffendeéénmaligekostentenbehoevevanuitvoeringwerkzaamhedendoorSyntrusAchmeaPensioenbeheermetbetrekkingtot2018enbedragen€ 2.234.

• Communicatiekostenin2018zijnlagerdanin2017omdatdezekostenonderdeeluitmakenvandeadministratievergoedingaanPGGMendaarmeeverdisconteerdzijnindekostendeelnemersenpensioengerechtigdeninbovenstaandetabel.

1.11.1.2 KostenbenchmarkuitvoeringpensioenbeheerStiPPheeftin2018geenapartekostenbenchmarkvoorpensioenbeheerlatenuitvoeren.WelheefthetbestuurhaarkostenvergelekenmethetLCPkostenbenchmarkonderzoek.Dekostenlatenzichhetbestvergelijkendoordepensioenbeheerkostenineuroperdeelnemer.BijStiPPzijndezekosten€47.Gemiddeldliggendezekostenop€111(gebaseerdop2017).DitbetekentdatStiPPinkostenperdeelnemeraandeondergrenszitvandebenchmark,netalsinvoorgaandejarenhetgevalwas.

StiPPheeftbeheersingvandekostenhooginhetvaandelstaan.Alhoeweldeabsolutekostenperdeelnemerlaagzijn,zijndekostentenopzichtetenopzichtevandegemiddeldepensioenkapitalenvandedeelnemersvanStiPPrelatiefgezienhoog.StiPPdoeterdanookallesaanomvanelkeeurozoveelmogelijktoetelatenkomenaandekapitaalopbouwvandedeelnemers.

Hetpercentageuitvoeringskostentenopzichtevandeontvangenpremiesisin20185,9%(2017:6,05%).Hieriseenlichtedalingteconstaterenalsgevolgvandestijgingvandepremiesin2018.

1.11.1.3 Oordeelbestuuroverdebestuurs-enadministratiekostenHetbestuursteltvastdatdetotaleuitvoeringskostentenopzichtevan2017eenstijgingvan€2,7miljoenlatenzien.Dezestijginginkostenzijnvrijwelgeheeltoeterekenenaanéénmaligekostendiehetgevolgzijnvandetransitievandepensioenadministratie.Gezienhetéénmaligekaraktervandezekostenishetbestuurvanmeningdatdetotaleuitvoeringskosten,gegevendekenmerkenvanhetfonds,acceptabelenbeheersbaarzijn.

Ondanksdeabsoluutlagekostenperdeelnemerblijfthetbestuurbezorgdoverdeuitvoerbaarheidvanderegeling.Dezorgvanhetbestuurisgelegeninderelatieveverhoudingtussendeuitvoeringskostenvanhetfondstenopzichtevandekapitaalopbouwdoordedeelnemers.DezeverhoudingisbijStiPPaanzienlijkslechterdanbijpensioenfondsenvanvergelijkbareomvang.Ditprobleemwordtmetnameveroorzaaktdoordegeringehoogtevandepremiesendekortegemiddeldeperiodevandeelnameaanderegeling.Hetbestuurblijftdaarombijsocialepartnersaandachtvragenvoordezeproblematiek.Deuitvoeringvanautomatischewaardeoverdrachtenzalnaarverwachtingleidentoteengunstigerverhoudingtussendeuitvoeringskostenendeomvangvandekapitalen,maarheteffecthiervanzalnaarverwachtingpasopeentermijnvanenkelejarenzichtbaarworden.

1.11.2 UitvoeringskostenvermogensbeheerDehierondervermeldekostenvermogensbeheerzijngeenonderdeelvandeeerdergenoemdeuitvoeringskosten.Debeleggingsadvieskostenwordenfeitelijkaandekostenvanhetvermogensbeheertoegerekend,zoalsditinonderstaandeweergavezichtbaarwordtgemaakt.

Indezeparagraafwordtverantwoordingafgelegdoverdebeleggingskosten2018.Allereerstwordendekostenbeoordeeldtenopzichtevanvoorgaandejaren.Vervolgenszullendekostenwordenvergelekenmetdebehaalderendementenin2018.Daarnawordendekostenverderuiteengezet,waarbijeenaantalspecifiekekostenpostenisvoorzienvanextracommentaar.Hethoofdstukwordtafgeslotenmeteenoordeelvanhetbestuur.

Totaal kosten beleggingenDetotalebeleggingskostenover2018zijngelijkaan€6.671,of0,42%vanhetgemiddeldbelegdvermogenover2018.Inonderstaandetabelwordendezekostengesplitstnaarbeheerkostenentransactiekosten.OnderdebeheerkostenvallendekostendiewordenbetaaldaandeverschillendemanagersvandebeleggingenvanStiPP.DaarnaastvallenhieronderookdekostenvoordefiduciairedienstverleningvanKCM,deadvieskostenendecustodiankosten10.

Ondertransactiekostenvallenallekostendietemakenhebbenmethetaan-enverkopenvanbeleggingsstukken.

Jaar Totaal beleggingskosten Beheerkosten Transactiekosten2018 0,42% 0,34% 0,08%2017 0,39% 0,30% 0,09%2016 0,43% 0,32% 0,11%2015 0,49% 0,34% 0,15%2014 0,31% 0,27% 0,04%2013 0,31% 0,28% 0,03%

Detabelgeeftnaastdebeleggingskostenvoor2018ookdekostenweervoordejaren2013totenmet2017.Hieruitblijktdatdebeheerkostensterkzijntoegenomenin2015tenopzichtevanvoorgaandejaren.Ditheeftmetnametemakenmethetfeitdatersinds2015meerwordtbelegdinminderliquidebeleggingen,maarvooralookdoordeherinrichtingvandeportefeuilledoordeinvoeringvanhetRisicoAfbouwModel(RAM).Dezebeleggingenhebbeneenhogerebeheerfee,maardezehogerekostenwordengecompenseerddooreenhogerverwachtrendement.

Daarnaastzijnookdetransactiekostenvan2014naar2015sterktoegenomen.DitheeftmetnametemakenmetdeinvoeringvanhetRAM.Bijdezeinvoeringzijneenmaligekostengemaaktvoordeherinrichtingvoordeportefeuille.Daarnaastwordtervakerteruggestuurdnaardestrategischebeleggingsmix,waardoorookdetransactiekostenna2015hogerzijndanvóór2015.

Sinds2015iserwelsprakevaneendalendetrendindetransactiekosten.Dezedalendetrendgeldtinprincipeookvoordebeheerkosten,maarditvolgtnietdirectuitbovenstaandetabel.Debeheerkostenvoor2018liggenimmershogerdandebeheerkostenin2017.DitwordtechterveroorzaaktdooreenhogereallocatienaardecategoriehypothekenbinnendeVastrentendMiddellangportefeuille.Voorhypothekengeldendoorgaanshogerebeheerkostendanvoordeanderevastrentendecategorieënindebetreffendeportefeuille.Decategoriekentechterookeenhogerverwachtrendement.Daarnaastzijndebeheerkostenhoger,omdatin2018ookkostenvanuithetbestuursbureauzijnmeegenomendiebetrekkinghebbenophetvermogensbeheer.Ditishetgevolgvanverbeterdeallocatievandezekosten.

10Custodian:eenfinanciëlepartijdiedeeffectenbewaart.

Rendementen versus kostenInonderstaandetabelwordendekostenperbeleggingscategorieweergegevennaastdein2018behaalderendementen.

Kosten versus rendementen Belegd vermogen

beheer kosten transacties

totaal Rendement 2018 fonds benchmark

Vastgoed* 4% 0,27% 0,08% 0,35% 9,4% 9,0%Aandelen* 27% 0,18% 0,13% 0,31% -8,5% -7,9%Vastrentendewaarden* 69% 0,17% 0,07% 0,23% 0,4% 0,6%Valuta afdekking** - - - - -1,1% -1,1%Totaalbeleggingen*** 100% 0,18% 0,08% 0,26% -2,7% -2,5%

Kostenvermogensbeheerpensioenfondsenbestuursbureau

Kostenfiduciairbeheer*** 0,12%Bewaarloon*** 0,01%Advieskostenvermogensbeheer*** 0,01%Overigekosten*** 0,01%Totaaloverigevermogensbeheerkosten***

Totaal*** 0,42% -2,7% -2,5%

*Kostenalspercentagevanhetgemiddeldbelegdvermogenindebetreffendecategorie.**Kostenvoorvalutaafdekkingzijnverwerktindekostenvooraandelen.***Kostenalspercentagevanhettotalegemiddeldebelegdvermogen.

Voordecategorievastgoedgeldendehoogstebeheerkosten.Debeheerkostenvooraandelenzijnrelatieflaag,maardetransactiekostenwarenin2018relatiefhoog.Hierdoorisdecategorieaandelennavastgoeddeduurstecategorie.DehogeretransactiekostenbijaandelenhebbentemakenmetdeeenmaligeomzettingvanenkelebeleggingsfondsenvanVanguardnaarNorthernTrustin2018.

Devastrentendewaardenhebbendelaagstebeheerkostenenbovendienrelatieflagetransactiekosten.Devastrentendewaardenzijndaarmeedegoedkoopstecategorie.

VoorVastgoedenVastrentendewaardengeldtdatderendementenin2018bovendegemaaktekostenliggen.Hetrendementopaandelenwasechternegatiefover2018enisdaarmeelagerdandekosten.Daarnaastheeftdevalutaafdekkingookeennegatievebijdragegehadaanhettotalerendement.Ditbetreftechtergeenrendementsbronoplangetermijn,maardientalsstabilisatorvanhettotalerendementvanjaaropjaar.Hettotalerendementismetvalutaafdekkingnamelijkmindergevoeligvoorveranderingeninbijvoorbeelddeeuro-dollarkoers.Doorhetnegatieverendementopaandelenenvaluta-afdekking,ligthetrendementoptotaalniveauonderdetotalekosten.

1.11.2.1 Toelichtingkostenvermogensbeheert.o.v.voorgaandjaarDetotalekostenvoordeuitvoeringvanhetvermogensbeheeroverin2018bedragen€6,67mln.(2017:€ 5,37mln.).Ditbedragbestaatuitzowelbeheerkostenalsdekostenvantransactiesdieverwerktzijninhetrendementvanhetfonds.Naasthetfeitdatdekosteninabsolutezinzijngestegentenopzichtevan2017zijn

dezeuitgedruktalspercentagevanhetgemiddeldbelegdvermogenookgestegen:van0,39%in2017naar0,42%in2018.Onderstaandetabelgeeftdeuitsplitsingvandekostenweeralspercentagevanhetgemiddeldbelegdvermogen.

2018 2017Gemiddeldbelegdvermogen(×€ 1mln.) 1.599 1.370

Beheerkosten 0,18% 0,17%Transactiekosten 0,08% 0,09%Overigekosten 0,16% 0,13%Totale kosten 0,42% 0,39%

Deveranderingenindekostenhangensamenmethetvolgende:• Debeheerkostenoptotaalniveauzijnpersaldogestegentenopzichtevan2017.Ditishetgevolgvaneen

hogereallocatienaardecategoriehypotheken,waarvoordebeheerkostenhogerzijndanvooranderevastrentendewaardencategorieën.

• Detransactiekostenzijnlichtgedaaldtenopzichtevan2017.• Deoverigekostenbestaanuitkostenvoordeaccountant,adviseur,fiduciair,custodianenhet

bestuursbureau.Dezestijgingwordtdeelsveroorzaaktdooreennauwkeurigertoewijzingvandetotalekostenvanhetpensioenfonds.

Dekostenperbeleggingscategoriewordenweergegeveninonderstaandetabel(×€1.000):

Categorie Beheerkosten Transactiekosten TotaalVastgoed 193 57 250Aandelen 784 549 1.333Vastrentendewaarden 1.725 725 2.450Overigebeleggingen 88 3 91Totaal kosten toe te wijzen aan categorieën 2.790 1.334 4.124Overigevermogensbeheerkosten 2.547 0 2.547Totaal kosten 5.337 1.334 6.671

Bijhetvaststellenvandezekostenisevenalsinvoorgaandejarengebruikgemaaktvandevolgendeschattingen:• DebeheerkostenwordengeschatopbasisvandeOngoingChargesFigures(OCFs)ofTotalExpenseRatio’s

(TERs)vandebeleggingsfondsenindeportefeuilleofanderecontractueleafsprakenvermenigvuldigdmethetgemiddeldbelegdvermogenperbeleggingsfonds;

• Voordetransactiekostenwordtgebruikgemaaktvanopgavesvanvermogensbeheerdersoverkostenvantransactiesenschattingenopbasisvanhettransactievolumeperbeleggingscategorie,degemiddeldetransactiekostenendemarktimpactvandebetreffendecategorie.

1.11.2.2 KostenbenchmarkkostenvermogensbeheerDeontwikkelingvandeabsoluteenrelatievekostenvanvermogensbeheerheeftdedoorlopendeaandachtvanhetbestuur.Inditkaderheefthetbestuurin2018eenkostenbenchmarkuitlatenvoerenopbasisvandekostenvoorvermogensbeheerover2015totenmet2017.Voorditonderzoekiseenpeergroupanalyseuitgevoerdbestaandeuit47pensioenfondsenvoordevermogensbeheerkostenen46pensioenfondsenvoordetransactiekosten.UitdezeanalyseisgeblekendatdevermogensbeheerkostenvanStiPPlagerliggendanhetgemiddeldevandepeergroupendetransactiekostenvanStiPPhogerliggendanhetgemiddeldevandepeergroup.

DeredendatdevermogensbeheerkostenvanStiPPlagerzijndanvanhetgemiddeldefondsuitdepeergroupislastigteduiden.Daarvoorismeerinzichtnodigindebeleggingsmixendebeleggingskostenperbeleggingscategoriegegevendezebeleggingsmixvanelkfondsindepeergroup.BovendienwordteengrootdeelvandetotalekostenbijStiPPveroorzaaktdoordekostenvoordefiduciairmanagerendezewordennietgetoondindekostenbenchmark.

Opbasisvandebenchmarkdatauitditonderzoekendeanalysevandekostenover2017kunnendevolgendeconclusiesgetrokkenworden:• Debeheerkostenvoorvastrentendewaardenliggenredelijkinlijnmetdepeergroup(0,17%StiPPversus

0,15%peergroup),nacorrectievoorverschillenindebeleggingsmixbinnendevastrentendewaardenportefeuille;

• Detransactiekostenliggenhogerdandieindepeergroup.DitheeftnaarverwachtingtemakenmethetfeitdaterbijStiPPopmaandelijksebasiswordtgeherbalanceerdnaardenorm,terwijldemeestefondsenindepeergroupditmindervaakdoen(opkwartaal-ofjaarbasisofalleenbijhetrakenvaneenbandbreedte);

• Zoweldebeheerkosten(0,17%StiPPversus0,14%peergroup)entransactiekosten(0,03%voorStiPPenpeergroup)voordeaandelenportefeuilleliggeninlijnmetdepeergroup,nacorrectievoorverschillenindebeleggingsmixbinnendeaandelenportefeuille.DelichthogerekostenvoorvermogensbeheerwordennaarverwachtingveroorzaaktdoorhetfeitdatStiPP,naastdegebruikelijkewereldwijdebenchmarks,ookdeelsgebruikmaaktvanbenchmarksmeteenkleineruniversum.Voorbeleggingsfondsendiedergelijkebenchmarksvolgenliggendekostenlichthoger.

• Detransactiekostenvoorvastgoedliggeninlijnmetdepeergroup(0,01%StiPPversus0,02%peergroup).DebeheerkostenvoorStiPPliggenruimonderdekostenvandepeergroup(0,22%StiPPversus0,37%peergroup).VoorbeursgenoteerdvastgoedzullendekostenvanStiPPnaarverwachtinginlijnliggenmetdepeergroup.Voorniet-beursgenoteerdvastgoedzijndebeheerkostensterkafhankelijkvanhetspecifiekefondswaarinwordtbelegd,omdatdebeheerkosten,netalsbijactiefbeheerbijaandelen,sterkafhankelijkzijnvandestrategievandemanagerendegehanteerdebenchmark.ErkaninelkgevalgeconcludeerdwordendatStiPP,tenopzichtevandebenchmark,ineenrelatiefgoedkoopfondsbelegt.

1.11.2.3 OordeelbestuuroverdekostenvermogensbeheerOpbasisvandebovenstaandeanalysevandekostentrekthetbestuurdevolgendeconclusies:1. Dekostenzijnalspercentagevanhetgemiddeldebelegdvermogengestegentenopzichtevanvorigjaar.Dit

heeftmetnametemakendeverhogingvandeallocatienaarhypothekenenhetnauwkeurigertoewijzenvandetotalekostenvanhetpensioenfonds.Dezeverhogingisdaarmeeinlijnmethetbeleidvanhetfonds.Detransactiekostenzijngedaaldtenopzichtevan2017;

2. Erisvoldoendeinzichtindebeleggingskosten,omdaternaastdebeheerkostenookinzichtisindeoverigekostenendetransactiekostenvanallecategorieën;

3. Voordeaandelencategorieëngeldtoptotaalniveaudatderendementenin2018lagerliggendandegemaaktekosten.Ditwordtmetnameveroorzaaktdoordesterkedalingvandeaandelenkoerseninhetvierdekwartaalvan2018.Daarnaastheeftvaluta-afdekkingeennegatievebijdragegehad.Devastrentendewaardenhebbeneenlichtpositiefresultaatlatenzien.Metnamevastgoedheefteenzeergoedrendementlatenzienin2018;

4. UitdekostenbenchmarkblijktdatdebeheerkostenvanStiPPlagerzijndanhetgemiddeldevandepeergroupdieisgebruiktindekostenbenchmark,detransactiekostenliggenopeenhogerniveau.Hetislastigomexactteduidenwaardoorditwordtveroorzaakt.Detransactiekostenliggenmogelijkoptotaalniveauhoger,omdatStiPPvakerherbalanceertnaardenorm.PerbeleggingscategoriekunnendeverschillenindekostentussenStiPPendepeergroupbetergeduidworden.OpbasisvandeanalyseperbeleggingscategorieisergeenredenomaantenemendatdevermogensbeheerkostenvanStiPPnietmarktconformzijn.

Persaldovindthetbestuurhethuidigekostenniveauvandebeleggingsportefeuillepassenbijhetverwachterendementenrisicovandeportefeuille.

1.11.3 Kostentoezichthouders

Debijdragendiehetfondsbetaaltaandetoezichthouderszijnin2018gestegentenopzichtevanvoorgaandverslagjaar.DestijgingbetreftzoweldetoezichtbijdragevoorAFMendebijdragevoorDNB.

Jaar Kosten DNB Kosten AFM Totaal directe toezichtkosten2013 €23 €44 €672014 €31 €41 €722015 €37 €52 €892016 €48 €55 €1032017 €45 €59 €1042018 €54 €63 €117

Bovenstaandebedragenzijnexclusiefdeindirectetoezichtkosten,zoalsdekostendieStiPPmoetmakenommedewerkingtekunnengevenaanonderzoekenvantoezichthouders.Voordetoelichtingopdegehoudenonderzoekenwordtverwezennaarparagraaf1.6.5.

1.12 Risicomanagement

1.12.1 Algemeen

Hetrisicomanagementmaaktintegraalonderdeeluitvanhetbesturenvanhetpensioenfonds.HierbijvolgtStiPPcontinueencyclusvanvaststellenvanhetrisicoprofiel,formulerenenimplementerenvanbeheersmaatregelenenhetverwerkenvanbevindingen,watweerleidttothetvaststellenvaneennieuwrisicoprofiel.Debevindingenvanhetbestuurhieromtrentwordenvastgelegdindenotulenvandebestuursvergaderingen.

RisicomanagementfunctieHetbestuurheeftervoorgekozenderisicomanagementfunctienietexterntebeleggenmaarbijdecommissiesondertebrengen,omdatdecommissieshetbesteopdehoogtezijnvanderisicohoudingvanhetfonds,derisico’sendegetroffenmaatregelen.Hetbestuurheefthetprocesintegraalrisicomanagementookapartbelegdnaastdetakendiebijdecommissieszijnbelegd.Hetbetrefthierdeinrichtingvanhetrisicomanagement,demonitoringoferopvolgingwordtgegevenaandeafsprakenenhethanterenvanhetrisicoframework.Hetdagelijksbestuurishiervooralsverantwoordelijkeaangewezen.DeuitvoeringhiervanisbijPoldnerAdviesBVbelegd.PoldnerAdviesBVrapporteertinzakehetprocesintegraalrisicomanagementaandevoorzitterendevicevoorzitter.In2018isStiPPgestartomhetrisicomanagementinterichtenconformIORPIIzodatper1januari2019wordtvoldaanaandeverplichtingendiedaaruitvoortvloeienzoalsookdeverplichtingtothetinrichtenvandesleutelfuncties.Hiermeezaldeinrichtingzoalsdezehierbovenisbeschrevengaanveranderen.

Geïdentificeerderisico’sHeteersterisicorapportvanStiPP,metdaarineenvertalingvanbrutorisico’snaarnettorisico’seneenopsommingvandebeheersmaatregelen,isin2012opgesteldnaaraanleidingvanderisico-analysediein2011isuitgevoerdmiddelseenbestuurlijkesessie.In2016heefthetbestuurtijdenseeninteractievesessiederisico’svanhetfondsopnieuwinkaartgebrachtenbeoordeeld.Voordemeestrecenteupdate(2018)heefthetfondsderisicocategoriseringherijktenzijndediverserisicoanalyses(waaronderITenintegriteit)geïntegreerdinéénintegraleoverallrisicoanalyse.Ineensessiemethetgehelebestuurisdenieuwerisicocategoriseringbekrachtigdenzijnderisico’sopnieuwbeoordeeld.

Jaarlijkswordthetalgehelerisicorapportvaneenupdatevoorziennaaraanleidingvandeontwikkelingendieinhetvoorgaandejaarhebbenplaatsgevonden.Zowordenereventueelnieuwerisico’stoegevoegdenwordenerwaarnodigadditionelebeheersmaatregelenopgenomen.Derisicomanagementsessieshebbengeholpenineenverhogingvandebewustwordingvanderisico’svoorhetfonds.

1.12.2 Risicohouding

Derisicohoudingvanhetfondsis,inoverlegmetcao-partijen,hetverantwoordingsorgaanenderaadvantoezicht,opgesteld.Dematevanrisicoacceptatievanhetbestuurisonderanderegebaseerdopdevolgendekwalitatieveoverwegingen:• Hetopgebouwdepensioenvormtnapensioneringindemeestegevallennietdebelangrijkstebronvan

inkomenvoordeelnemersvanhetpensioenfonds;• GezienhetfeitdatStiPPeenDC-regelinguitvoert,isdesturingskrachtvanpremie-aanpassingenbeperkt;• Erwordtnietgestreefdnaarhetverlenenvantoeslagenopdeingeganepensioenen• Eenafgewogenbalanstussentenemenrisico’senhetnaarverwachtingterealiserenbeleggingsrendement

isnoodzakelijkomoplangeretermijninvullingtekunnengevenaandepensioenambitie.Voorhetnastrevenvandepensioenambitiedienthetbestuurbereidtezijnombeleggingsrisicotenemeneneenbeleggingsrendementnatestrevendathogerisdanderisicovrijemarktrente;

• Bijslechteeconomischeomstandighedenachthetbestuurhetuitlegbaardatrendementenopdebeleggingsportefeuillekunnentegenvallen;

• Kortingenopdepensioenuitkeringendienenzoveelmogelijkvoorkomenteworden.

Risicohoudingindeopbouwfase(DC-regeling)Risicohoudingvasteuitkering.Maximalerelatieveafwijking:

Risicohoudingvariabeleuitkering.Maximalerelativeafwijking:

Risicohoudingindeuitkeringsfase(DB-regeling)

Ambitie:• Nominaalpensioenuitkeren,erwordengeentoeslagenverleend.

Ondergrens:• Dedoelstellingisomkortingenvanpensioenaansprakentevoorkomen.

Ambitie Ondergrens BandbreedtePensioenuitkering Nominaal Nominaal N.v.t.Toeslag Geen 0% N.v.t.Kansopkorten 0% 10% N.v.t.VEV 8% 5% 5%–10%

Derisicobereidheidvanhetbestuurkanwordenbeïnvloeddoordeactuelefinanciëlepositievanhetfonds.Periodiekwordtbeoordeeldofdeambitievanhetfondsnoghaalbaaris.Bijdekeuzevooreenbepaaldbeleidwordtnietalleeneenverwachteontwikkelingbeoordeeldmaarookscenario’sdiegunstigerofmindergunstigzijndandeverwachteontwikkeling.Deambitiedientindemeestescenario’stekunnenwordenbehaald.

1.12.3 Risico-identificatieenclassificatie

StiPPonderscheidtdevolgenderisico’s,verdeeldoverdriehoofdcategorieën:• Financiëlerisico’svoorrisicovandedeelnemers;• Financiëlerisico’svoorrisicovanhetpensioenfonds;• Niet-financiëlerisico’s.

Derisicohoudingisinoverlegmetderaadvantoezichtencao-partijen,horendehetadviesvanhetverantwoordingsorgaan,vastgesteld.Indienderesultateninenigjaarbenedendeondergrenzenkomen,zalhetbestuurvanStiPPinoverleggaanmetcao-partijen.

Inonderstaandefiguurzijnderisico’sendeverdelingoverdehoofdcategorieënschematischweergegeven.

Figuur1:Risico-categorisering(2018)

StiPPhanteerteenvijfpuntschaalvoordebeoordelingvandekansdathetrisicozichvoordoetendeimpactvanhetrisicowanneerhetzichdaadwerkelijkvoordoet.Perhoofd-ensub-risicoisbeoordeeldwatdekwalificatieisvanhetrisicointermenvanderisicomatrix.Inonderstaandetabelzijndekwalificaties(metbijhorendekleuren)opgenomenuitgaandevandestandaardnormeringvandekansendeimpact.Inditbestuursverslagwordenderisico’sbesprokendiezichbevindenindeoranjeofgelezonevanderisicokwalificatiematrix.

1.12.4 Beheersmaatregelenenrestrisico’s

Hetbestuurheeftindegenoemdesessiesderisico’sgeïnventariseerd.Derisico’szijnvervolgensbeoordeeldaandehandvandeingeschattekansdateenrisicozichvoordoetendegevolgen(impact)vanhetrisicoalshetzichdaadwerkelijkvoordoet(brutorisicoinschatting).Omderisico’stemitigerenheefthetbestuurbeheersmaatregelengenomen.Opbasisvandegenomenbeheersmaatregelenisdeinschattingvanhetnettorisicogemaakt.Ookheefthetbestuurperrisicoeenrestrisicobepaald.

Onderstaandisdeinschattingvandenetto-risico’s,zoalsvastgesteldin2018,grafischweergegeven.Detoprisico’swordenvervolgensverdertoegelicht.Ditbetreftdevolgenderisico’s:

Risico’sdiealszorgwekkendgedefinieerdzijn:5 Hogekostent.o.v.kapitaal6 Hogeafwikkelkosten7 Inflexibelsysteem(indetabelopgenomenalssysteembeschikbaarheid)4 Betrokkenheidsocialepartners21 Inflatierisico

Risico’sdiealstoelaatbaargedefinieerdzijn:8 Omgevingsrisico9 Geenpremie,welaanspraak17 Toezicht18Privacy20Reputatie

1. Omgevingsrisico–Hogeuitvoeringskostent.o.v.kapitaal Het risico dat de relatief (verhouding kosten/ inkomsten) hoge (desondanks nog een van de laagste van Nederland) kosten in de regelingen niet uitlegbaar zijn aan de stakeholders waardoor draagvlak voor het fonds en de regeling verminderen.

Belangrijkstebeheersmaatregelen:• StiPPprobeertdekostenzolaagmogelijktehoudendoorbijelkebeslissingeenduidelijkekosten-/en

batenafwegingtemaken;• StiPPkijktnaarmogelijkhedenomdekostendiegemaaktmoetenwordentereducerendoordediscussieaan

tegaanmetdepolitiekoverbepaaldewettelijkeverplichtingendievoorStiPP,geziendekorteverblijfstijdinderegeling,relatiefduurzijnvoorhetfonds.

Restrisico:Hetrisicodatsocialepartnersde(basis)regelingnietaanpassen,dekostenhoogzijnofblijvenendekostenvanderegelingmoeilijkuitlegbaarzijn.StiPPvoertmaximaledrukuitopdesocialepartnersmaarheeftweinighandelingsperspectiefbijditrisico.

Risicoin2018:Derisicokwalificatie‘oranje’isin2018gewijzigd.Eerderwasderisicokwalificatierood.Ditrisicozietvoornamelijkopdeuitvoeringvandebasisregeling.Hetrisicokanwordengemitigeerddoor1)deinlegendaarmeedekapitaalopbouwteverhogenen2)dekostenvoordeuitvoeringteverlagen.

Hetbestuurheeftbeslotendeuitvoeringvandebasisregelingtot1januari2020teaanvaarden.Ditbetekentdatergeeninhoudelijkewijzigingvanderegelingwordtverwachtvoor2020.Derisicokwalificatieblijftopditonderdeeldusgelijkenwordtmogelijkzelfsnogietshogeraangeziendetermijnvanuitvoeringvanderegelingisverlengd.

Deuitvoeringskostenin2018zijngestegentenopzichtevan2017.Derisicokwalificatieblijftopditonderdeeldusgelijk.Hetfondsheeftin2018extrakostengemaaktinverbandmetdetransitievandepensioenadministratievanSyntrusAchmeaPensioenbeheernaarPGGM.Hetuitvoerenvandetransitieheeftgeengevolgengehadvoordeinteleggenpremiesofdekapitaalopbouw.

2. Omgevingsrisico–Tehogeafwikkelingskosten Het risico dat door het afschaffen van de pensioenregeling door sociale partners de afwikkeling van bestaande verplichtingen van het fonds in gevaar komt.

Belangrijkstebeheersmaatregelen:Omditrisicotemitigerenwordendeondergenoemdemaatregelengenomen.Hierbijwordtonderscheidgemaaktineeneerstekringvanmaatregelendiealseerstezullenwordenuitgevoerdalsditrisicozichdaadwerkelijkvoordoetendeoverigebeheersmaatregelen(detweedekringvanmaatregelen).

Deeerstekringvanmaatregelenbetreftdevolgendemaatregelen(involgordevanafhandeling):• EigenVermogen(algemenereserve)aanspreken;• Vrijvalbijoverlijden/sterftewinstaanwenden;• Opslagbeheersvergoedingenverhogen;• Hetkortenvanpensioenaanspraken.

Vervolgensvolgendebeleidsmaatregelen(tweedekringvanbeheersmaatregelen):• StiPPblijftactiefaangeslotenbijdediscussieoverdepensioenregelingzodaterwaarnodigproactief

gehandeldkanworden.• StiPPheefteenscenario-analyseuitlatenvoerenvooralsderegeling(en)vanStiPPwordenafgeschaft.Hierbij

zijn4mogelijkeoptiesgedefinieerdtewetendevolgende: – hetpensioenfondsblijftinzijnhuidigevormbestaan; – depensioenenwordenovergedragenaaneenanderpensioenfonds; – deingeganepensioenenenspaarkapitalenwordenondergebrachtbijeenverzekeraar; – despaarkapitalenwordenondergebrachtbijeenPPI,deingeganepensioenenbijeenverzekeraar.• Vanelkeoptiezijndevoordelenennadeleninkaartgebrachtenhetmemovandescenarioanalyseis

gedeeldmetdecaopartijen.• Eriseenbuffervooronvoorzieneuitgaven,waarmeedeafwikkelingskosten(gedeeltelijk)zoudenkunnen

wordengefinancierd.

Restrisico:HetmogelijkerestrisicoisdatdeportefeuillenietinteressantgenoegisvooreenverzekeraarofPPI.

Risicoin2018:In2017heefthetbestuurbeslotendebasisregelingvoorlageretijd,tot1januari2020,teaanvaarden.Ditbetekentdatdekansdatditrisicozichvoorzaldoenisverkleind.Hetrisicoheeftzichooknietvoorgedaanin2018.Ditisweleenbelangrijkaandachtspuntvoor2019aangezieneropnieuwbeslotenmoetwordenoverdeaanvaardingvandebasisregeling.

3. ITrisico–Inflexibelsysteem Door een inflexibel systeem – applicatie kan niet adequaat op maatschappelijke ontwikkelingen en andere klantvragen worden ingespeeld. Mogelijke gevolgen zijn dat de deelnemer niet goed kan worden bediend en StiPP niet de ontwikkeling kan maken die zij voor ogen heeft.

Beheersmaatregelen• Bestuursinspanningenomdaarwaarnodigdedrukteverhogenomsysteemwijzigingendoortevoeren.• StiPPexpliciteertbijuitbestedingspartijenwaterinhetbudgetzitvooronderhoudeninnovatieals

beheersmaatregelenvoorhetrisico‘inflexibelsysteem’.

Restrisico:HetmogelijkerestrisicoisdathetsysteemnietflexibelgenoegisomaanallewensenvanStiPPtevoldoen.

Risicoin2018:Ditiseenreedsonderkendrisicomaarisinderisicosessievan2018hogerbeoordeelddanindesessievan2016.

4. Betrokkenheidsocialepartners Het risico dat sociale partners zich passief opstellen en/of er niet in slagen om overeenstemming te bereiken met als gevolg dat het fonds niet (tijdig) in kan spelen op veranderende omgevingsfactoren.

Belangrijkstebeheersmaatregelen• StiPPcreëertbewustzijnbijdecao-partijentenaanzienvankostenenuitvoerbaarheidvanderegelingdoor

actieftecommunicerenrichtingcao-partijen.• Hetbestuurlegtmaximaledrukbijsocialepartnersomtotbesluitvormingtekomen.

Restrisico:HetmogelijkerestrisicoisdatStiPPniettijdigkaninspelenopveranderendeomgevingsfactorendoordatgeenoftelaatovereenstemmingwordtbereiktdoorsocialepartners.

Risicoin2018:Geziendeontwikkelingenindemarktendenaderendedeadlinevan2020dieismeegevenaansocialepartnersisditrisicoprominenteraanwezig.

5. Financieelrisicodeelnemer–Inflatierisico Hetrisicodatalsgevolgvaninflatiedekoopkrachtvan(toekomstige)pensioenenvermindert.

Belangrijkstebeheersmaatregelen• Hetinflatierisicowordtgemonitorddoorhetjaarlijksuitvoerenvandehaalbaarheidstoetsdoordeactuarisen

dezetoetswordtbesprokeninhetbestuur.• GedurendedeopbouwfasebelegtStiPPinzakelijkewaardenomhetinflatierisicotebeperken(metde

kanttekeningdateerstderekenrentemoetwordeningehaald).

Restrisico:Hetrestrisicowordtgeaccepteerddoorhetbestuur:hetbestuuraccepteertdatindeuitkeringsfase,alsgevolgvanhetnominalekaraktervandepensioenuitkeringen,dekoopkrachtvandepensioenuitkeringenafneemt.Voordeopbouwfasegeldtdatdezakelijkewaardenondermeerzijnopgenomenomdeinflatiegoedtemaken.Hetbestuuronderkentdaarbijdatergeeneen-op-eenrelatiebestaattussendebeleggingenendeinflatie,waardoordekansbestaatdatdeontwikkelingvandewaardevandebeleggingendeinflatienietbijhoudt.

Risicoin2018:Ditisin2018,integenstellingtot2016,alstoprisicoonderkend.

6. Omgevingsrisico–Hoofdrisico Het risico als gevolg van buiten het fonds komende veranderingen op het gebied van sociaal beleid (fiscaliteit, inkomen of arbeid), belanghebbenden, reputatie en maatschappelijk draagvlak voor collectiviteit en solidariteit in het pensioenstelsel.• StiPPmonitortdoorlopendontwikkelingenindeexterneomgeving(waaronderwet-enregelgeving)ende

impactdaarvanvoordeuitvoeringvanderegeling.• StiPPgaatactiefingesprekmetbijvoorbeeldhetministerievanSocialeZakenenWerkgelegenheidende

toezichthoudersomdespecifiekesituatievanStiPPtoetelichteninhetkadervanexterneontwikkelingendievannegatieveinvloedzoudenkunnenzijnopStiPP.

Restrisico:HetmogelijkerestrisicoisdatStiPPniettijdigkaninspelenopveranderendeomgevingsfactoren.

Risicoin2018:Ditisin2018alstoprisicoonderkend.Geziendeontwikkelingenindemarktendenaderendedeadlinevan1januari2020diemeegegevenisaansocialepartnersisditrisicotenopzichtevaneerderejarenprominenteraanwezig.

7.Omgevingsrisico–Geenpremie,welrecht Het risico dat een werknemer een beroep doet op pensioen waarbij geen verhaal op de werkgever mogelijk is. Er is geen verhaal mogelijk (zogenaamde echte ‘Geen Premie Wel Recht’ (GPWR) dossiers) in het geval de werkgever bijvoorbeeld failliet is en/of niet meer bestaat. Indien wel verhaal mogelijk is gaat het veelal om werkgevers die de gegevens van de deelnemers niet of niet juist hebben aangeleverd, maar nog wel bestaan.

Belangrijkstebeheersmaatregelen:• StiPPvoertwerkingssfeeronderzoekenuitbijwerkgeversdiemogelijkonderdeverplichtstellingvallen.Deze

toetsingvindtplaatsopbasisvandecriteriazoalsgenoemdinhetverplichtstellingsbesluit.IndienStiPPoordeeltdatdewerkgeversonderdeverplichtstellingvallen,wordenzijaangeslotenbijhetfonds.

• IndepremievoorzoweldeBasis-alsdePlusregelingiseenopslagvooralgemenerisico’sopgenomen.Bijalgemenerisico’skangedachtwordenaanderisico’svan‘geenpremie,welrecht’eneenonverwachtetoenamevandekostengedurendehetboekjaar.

Restrisico:• Hetrisicodathetpercentagevandeopslagindepremienietvoldoendeisomhetrisicovangeenpremiewel

rechttedekken;• StiPPbelandtinveelrechtszakendoordatereengeschilisoverdeaansluitplicht.

Risicoin2018:Derisicokwalificatieisin2018ongewijzigd.Hetfondsheefthandhavingsactiviteitenuitgevoerdomhetrisicotemitigeren.Erheeftzichgeenomstandigheidvoorgedaandieervoorgezorgdheeftdathetrisicolagerkanwordeningeschat.Hetaantalverzoekenom‘geenpremie,welrecht’isbeperktgebleven.Hetomschrevenrisicoheeftzichin2018dusnietgemanifesteerd.

8. Milieu,socialeengovernancerisico–Toezicht Het risico dat de toezichthouders maatregelen treffen jegens het fonds waardoor het fonds reputatieschade ondervindt dan wel de belangen van de deelnemers worden geschaad.

Belangrijkstebeheersmaatregelen:• StiPPzoektproactiefdedialoogmethetMinisterievanSocialeZakenenWerkgelegenheid;• StiPPgaatdedialoogaanmettoezichthoudersoverwet-enregelgevingdievolgenshetfondsniettoepasbaar

danwelnietvantoepassingisvoorStiPP;• StiPPneemtactiefdeelinwerkgroepenvanbijvoorbeelddePensioenfederatiewaarinwet-enregelgeving

besprokenwordt.

Risicoin2018:Ditiseennieuwrisicotenopzichtevandeeerdererisicosessiein2016.Geziendegrotehoeveelheidwet-enregelgevingdiewordtuitgevaardigdendegrotehoeveelheidonderzoekenwaaraanStiPPonderworpenwordtzietStiPPditalseentoenemendrisico.StiPPiseenfondsmetgeheeleigenkarakteristiekeninderegelingendeelnemerspopulatiewaardoorsommigevereistennegatiefkunnenuitpakkenvoordedeelnemers.Enaangeziendeopbouwvandedeelnemerkleiniskanditleidentoteenaanzienlijketoenamevandekosten.

Restrisico:Hetrestrisicoisdateruiteindelijkwet-enregelgevingkomtdienegatiefuitwerktvooreenfondszoalsStiPPmaarwaaraanStiPPtochmoetvoldoen.

9. Uitbestedingsrisico–Privacy Het risico dat de privacy van betrokkenen wordt geschaad als gevolg van het verlies, onrechtmatig gebruik of misbruik van persoonsgegevens.

Belangrijkstebeheersmaatregelen:• StiPPheefteenprivacystatementopgesteldwaarinuiteenisgezetwelkepersoonsgegevenswordenverwerkt

enhoedaarmeeomwordtgegaan,inclusiefdemaatregelendiezijngetroffenvoorhetbeveiligenengeheimhoudenvanpersoonsgegevens;

• StiPPheeftverwerkersovereenkomstengeslotenmetdepartijenwaaraanwerkzaamhedenzijnuitbesteed.Indezeverwerkersovereenkomstenisaangegevenhoedepartijenwaaraanisuitbesteeddeprivacyvangegevenswaarborgen.

Restrisico:Hetrestrisicobetrefthetrisicodatondanksdemaatregelenersprakeisvanverlies,onrechtmatiggebruikofmisbruikvanpersoonsgegevens.

Risicoin2018:DitrisicowaseerderonderdeelvanhetjuridischrisicomaarisgeziendekomstvandeAVGalsspecifiekrisicobenoemd.

10. Omgevingsrisico–Reputatie Het risico dat het pensioenfonds door eigen handelen reputatieschade schade lijdt bij belanghebbenden (alle stakeholders).

Belangrijkstebeheersmaatregelen:• Hetcontinubewakeneneventueelbijstellenvanhetbeleidentransparantiebijhetdoenvanuitingennaar

belanghebbenden;• Hetfondsheefteenintegriteitbeleidvastgesteld.Hieringeefthetfondszijnvisieopintegriteit,onderscheidt

hetdiversesituatieswaarinintegriteiteenrolspeeltenwelkestandpuntenhetfondshierbijinneemt.Tenslottelegthetbeleiddemaatregelenvastomtevoorkomendatdereputatievanhetfondswordtgeschaad;

• Hetcrisisplanendeincidentenregelingengevenaanhoegehandeldengecommuniceerdmoetwordenbijeenincident.

Restrisico:hetrestrisicoisdatStiPPondanksdegenomenmaatregelentochreputatieschadelijdt.

Risicoin2018:Ditisin2018alstoprisicoonderkend.Daarmeeishetrisicohogeringeschattenopzichtevaneerderejaren.

1.12.5 Risicobeheersingsmodel

Hetbestuurziethetrisicobeheersingsmodelalseenperiodiekecyclusomdatrisico’sendebijbehorendebeheersmaatregelenkunnenveranderendoorinterneenexterneontwikkelingen,maarookdoornieuweinzichten.HetrisicobeheersingsmodelwordtdaaromdoorhetbestuurvanStiPPperiodiekgeëvalueerd.In2018heefteenherzieningvanhetrisicobeheersingsmodelplaatsgevonden.Hierbijisdefocusmetnamegeweestopdetop20risico’s.In2019zullenallerisico’smiddelsdezogenaamdeonepagersgemonitordworden.Doorhetagenderenvandezerisico’szullenallebeheersmaatregelenenmogelijkeaanvullendemaatregelenwordenherzienenbesproken.Daarnaastzaldeonafhankelijkerisicomanagerin2019opkwartaalbasiseenrisicodashboardopstellenwaarindetoprisico’saanbodkomendieindebestuursvergaderingbesprokenzullenworden.

Indetweedehelftvan2019zaleenrisicobeoordelingwordenuitgevoerdinhetkadervanhetnieuwestrategischbeleggingsbeleid.

1.13 StiPPin2019

Hetbestuurheeftvoor2019driespeerpuntenbenoemd:

1. BasisregelingHetbestuurheeftafgelopenjarenbijcao-partijenkenbaargemaaktproblementeervarenbijdeuitvoeringencommunicatievandebasisregeling.Dehuidigebasisregelingwordtdoorhetbestuuralsniet-economischverantwoorduitvoerbaarenniettoekomstbestendiggezien.Onderzochtzalwordenwateen‘acceptabelniveau’kanzijnvoordeverhoudingtussenkostenenkapitaalopbouwindebasisregeling.InditkaderzalaandachtuitgaannaardeuitvoeringvandeWetWaardeoverdrachtKleinPensioen(WWKP).HetbestuurheeftdeverwachtingdatdeWWKPdedisbalanstussenkostenenkapitaalopbouwgedeeltelijkoplost.Verderwordtinsamenwerkingmetsocialepartnerseenonderzoekuitgevoerdnaardegevolgenvanhetverkortenofafschaffenvandewachttijd.Deuitkomstenhiervandienenalsinputvoordegesprekkentussenenmetcaopartijenénmetdewetgever.Daarnaastzalhetbestuurcaopartijenwaarmogelijkondersteunenbijhetaandragenvanalternatievenvoordehuidigebasisregeling.

2. StiPPendeWetArbeidsmarktinBalansIn2018zijndoorhetministerievanSZWdiversevoorstellenuitgewerktvandeWetArbeidsmarktinBalans.DezeWetkentonderanderebepalingenovereenverplichtepensioenvoorzieningvoorpayrollwerknemers.BinnendehuidigeverplichtstellingvallenpayrollwerknemersindemeestegevallenonderdewerkingssfeervanStiPP.

Metdevoorstellenwordtdoorhetkabineteenverbeteringvandepensioenpositievanpayrollwerknemersbeoogd.DevoorstellendieinditkaderzijngedaankunnengrotegevolgenhebbenvoordeuitvoeringspraktijkvanStiPP.Devoorstellenkunnenmogelijkleidentothetvertrekvan(eendeel)vandepayrollbedrijvenc.q.payrollwerknemersuitdeStiPP-regelingomdatvoorhenelderseenpensioenvoorzieningkanwordengetroffen.EenandereinterpretatievandevoorstellenzouerweertoekunnenleidendatStiPPjuisteengrootaantalpayrollwerknemersindeStiPP-regelingerbijkanverwelkomendievanafdeeerstewerkdagpensioenopbouwen.

DezevariatieinvoorstellenkanvoorStiPPofwelleidentoteenkleinerpremievolumeeneenafnamevanhetaantaldeelnemersin–voornamelijk–deplusregeling,danweltoteeninstroomvanpayrollwerknemersineenverbeterdevariantvandeplusregeling,waardoordecomplexiteitvandeuitvoeringstijgt.Daarnaastwordenerhandhavingsissuesgesignaleerdwanneerdewerkingssfeerbepalingennietofonduidelijkwordenaangepast.Ditkangrotegevolgenhebbenvoorhet‘geenpremie,welrecht’risicovanStiPP.

JuistvanwegedevariatieindevoorstellenachthetbestuurhetvancruciaalbelangdatdeinvloedvanStiPPbijdevormgevingvanditwetsvoorstelmaximaalis.Ditisdanookderedenwaaromhetbestuurditalsspeerpuntvoor2019heeftbenoemd.DaarnaastoriënteertStiPPzichopdemogelijkhedenomefficiëntuitvoeringtekunnengevenaandeverschillendevariantenvanpensioenregelingendievoorgesteldzijn.

Hetonderzoeknaarhetafschaffenofverkortenvandewachttijd,zoalsbenoemdbijheteerstespeerpuntinzakedeBasisregeling,kanookgelinktwordenaanditspeerpunt.Deuitkomstenuitditonderzoekzullendanookgebruiktwordenalsinputvoordenodigescenario-analyses.

3. RelatiemetPGGMIn2018isdetransitievanStiPPnaarPGGMalsPensioenuitvoeringsorganisatie(PUO)afgerond.DefocusvanStiPPindeuitbestedingsrelatiemetPGGMisgerichtophetbepalenvandepositievanStiPPbinnendestrategievanPGGM.PGGMheeftindeloopvan2018gecommuniceerddatmendestrategischefocusvoordeuittevoerenwerkzaamhedenindetoekomstnadrukkelijkerzaltoespitsenopspecifiekesectoren,meteennadrukopdesectorzorgenwelzijn.NaaraanleidingvandezeberichtgevingheefthetbestuurcontactgezochtmetdedirectievanPGGM.IndegesprekkentussenStiPPenPGGMisduidelijkgewordendatPGGMdedienstverleningaanStiPPbeschouwtalseenstrategischekeuzediepastbinnenhettoekomstigedienstenaanbodvanPGGM.IndatkaderrichthetbestuurzichophetuitbouwenenverdiepenvanderelatietussenPGGM,softwareleverancierIdellaenStiPP.BelangrijkeaandachtspuntenhierbijzijndetoekomstbestendigheidvandeIT-systemenbijIdellaenPGGM,hetwaarborgenvandekoppelingentussenIdellaenPGGMenhetbevorderenvaninnovatieindesamenwerkingtussenpartijen.

2. Toezichtenmedezeggenschap2.1 Verslagvanderaadvantoezicht

InleidingConformdestatutenvanStiPPlegtderaadvantoezichtjaarlijksverantwoordingafoverdeuitvoeringvandetakenendeuitoefeningvanbevoegdheden.DaarnaastlegtderaadvantoezichtvanStiPP(hierna:deRaad)haarwaarnemingenenaanbevelingenoverhetafgelopenboekjaarvast.Deverantwoordingenbevindingenzijnvastgelegdinditverslag.

WerkwijzeraadvantoezichtDetaakvandeRaadwordtbepaalddoorhetwettelijkkader,inclusiefdeCodePensioenfondsen,endestatutenenreglementenvanhetfonds.BijdeuitvoeringvandewettelijketakenpastdeRaaddeVITP-Toezichtcodetoe.Dezecodeistevindenopwww.vitp.nl.Dewettelijketakenzijntenminstehettoezichthoudenophetbestuursbeleidendealgemenegangvanzaken,hettoezienopeenadequaterisicobeheersingenhettoezienopeenevenwichtigebelangenafweging.DaarnaastrichtdeRaadzichophetbeoordelenvandewijzewaarophetfondswordtaangestuurdenophetbeoordelenvandewijzewaaropdoorhetbestuurwordtomgegaanmetderisico’sopdekorteenlangeretermijn.OokstaatdeRaadvantoezichthetbestuurmetraadterzijde.NaastdewettelijketakenheeftdeRaadeenaantalwettelijkegoedkeuringsrechtenenwettelijkebevoegdhedenverbandhoudendemeteensituatievandisfunctionerenvanhetbestuurentenaanzienvande(her-)benoemingsprocedurevooreennieuwbestuurslid.Dethema’szoalsdieindemeestrecenteversievandeCodePensioenfondsenzijnvastgelegd,zijndoordeRaadbetrokkenbijhettoezicht.

DeRaadheeftgeconstateerddathetbestuureeninventarisatieheeftgemaaktvandenalevingvandenormenuitdeCodePensioenfondsendoorhetfonds.Naaraanleidingdaarvanzijnactiepuntengeformuleerd.DeRaadsluitzichaanbijdebevindingenvanhetbestuurhieromtrentenspreektdeverwachtinguitdatdeactiepuntenvoortvarendwordenopgepakt.

DeRaadisin2018vierkeerbijeengeweestenheeftdaarnaasteenvergaderingvanhetdagelijksbestuur,hetalgemeenbestuurenmeerderebeleidssessiesvanhetbestuurbijgewoond.ErheefteenoverlegplaatsgevondentussenhetverantwoordingsorgaanendeRaadentussendevoorzitter(s)vanhetverantwoordingsorgaan,deRaadenhetbestuur.DeRaadheefteenmaaloverleggehadmetDNB.

Aandachtspunten2018VeelvandevergaderingenstondeninhettekenvandeaandachtsgebiedendiedeRaadvoor2018heeftbenoemd,teweten:• Transitiepensioenuitvoeringsorganisatieennazorg;• Implementatieomgekeerdgemengdbestuursmodel;• Toekomstvanhetfonds;• Aanpassingbeleggingsbeleidn.a.v.ALMstudie;• Herijkingintegraalrisicomanagement.

Nadatdehiervoorbenoemdeaandachtspuntenzijnbesproken,lichtdeRaaddeoverigebevindingenuit2018toe.

TransitiepensioenuitvoeringsorganisatieennazorgNorm:Hetbestuurdienteenvisieopdeuitvoeringvandeactiviteitenvanhetpensioenfondstehebben,inclusiefeenaanvaardbaarniveauvandekostenenzichtopdeketenvanuitbesteding.Daarbijdienthetbestuurincontroltezijn.

In2016isdekeuzevooreennieuwepensioenuitvoeringsorganisatiedoorhetbestuurgemaaktennadatin2017denodigevoorbereidingenzijngetroffenisin2018depensioenuitvoeringvanSyntrusnaarPGGMovergebracht.IndevoorbereidingisdoorhetbestuurveeltijdenenergiegestokenendeRaadisdaarbijvoldoendebetrokkenenwaarnodigingeschakeldengeïnformeerd.OokinheteerstejaarbijdenieuwepensioenuitvoeringsorganisatieisdeRaadvoldoendebijdeontwikkelingenopdatgebiedbetrokken.DeRaadheeftdeindrukdatdeuitvoeringweliswaaraandeverwachtingenvanhetbestuurvoldoet,maardatvoortdurendemonitoringvanbelangis.Metnameinheteerstehalfjaarvan2018wasextrabestuurlijkeaandachtvereist.Bestuursondersteuningwordtvooreengrootgedeeltedoordezelfdemensengedaan,zodatcontinuïteitopdatvlakgeborgdis.DeuitvoeringvanhethandhavingsbeleidisbelangrijkvoorStiPP.Hetbestuuriseringeslaagdommetdenieuweuitvoeringsorganisatieonverminderdactieftezijnophetgebiedvanhandhaving.

OperationeelzijndezakennaardemeningvandeRaadgoedverlopen.Deketenvanuitbestedingiseenvoortdurendpuntvanaandachtvoorhetbestuur.Ditwordtdanooknauwlettendgevolgddoorhetbestuurenwaarnodigwordtingegrepen.DeRaadwordtdaarvantijdigenadequaatopdehoogtegehouden.DeRaaddeelthierbijdezorgvanhetbestuurinzakedeveranderbereidheidvanhaaruitvoeringsorganisatiePGGM.PGGMheeftonlangsuitgesprokendatinhaardienstverleningdewerkwijzevanhaargrootsteklant(PFZW)centraalstaat.OokmaaktStiPPnualsenigefondsmeteenbeschikbarepremieregelinggebruikvaneenapartadministratiesysteem.Ditgeeftaanleidingtotextraaandachtenzorgvoordetoekomst.

ImplementatieomgekeerdgemengdbestuursmodelNorm:Destructuurvaneenfondsdientzodanigtezijndatgoedebesturingisgeborgd.Indatkaderdienenindividuelebestuursledenenhetbestuuralsgeheelvoldoendegeschikttezijn.

DeRaadisnauwbetrokkenbijditproces.DeRaadheefthetbestuurdeafgelopenjarenmeermalenbevraagdopdeefficiencyvanhethuidigebestuursmodelenvindthetdaaromgoeddatnugestreefdwordtnaareenefficiëntenslagvaardigmodeldoormiddelvanhetomgekeerdgemengdmodel.MetdekeuzevoorhetomgekeerdgemengdmodelgaatdeRaadervanuitdatereenjuistebalansontstaattussenstrategieenuitvoering.DeexternebegeleidingbijhetkeuzeprocesvooreennieuwbestuursmodelwordtdoordeRaadalspositiefervaren.DeRaadisdoorhetbestuurvoldoendebetrokkenbijdeoptestellenfunctieprofielen.DevoorzittervandeRaadhadplaatsindeselectiecommissievoordeuitvoerendbestuursleden,waardoordeRaadinstaatisgeweestdaadwerkelijktebeoordelenofdeuitvoerendbestuurdersvoldoenaandefunctieprofielen,zowelquadeskundigheidalsquacompetentiesencomplementariteit.Dathuidigebetrokkenenbijhetfondsookinhetnieuwemodeleenfunctiekrijgen,betekentdatkennisenkundeondanksdewijzigingvanhetmodelwordtbehouden,maardoorhetaantrekkenvannieuwemenseniseenfrissewindweldegelijkaanwezig.

ToekomstvanhetfondsNorm:DeRaadvormtzicheenoordeeloverhetfunctionerenvandegovernancebijhetfondsenheeftdaarbijoogvoorcultuurengedrag.

Metdetransitienaareennieuweuitvoeringsorganisatieendewijzigingvanhetbestuursmodelin2019heefthetfondsbelangrijkestappengezetnaareentoekomstbestendigverplichtgesteldbedrijfstakpensioenfonds.Deuitvoerbaarheidvanderegeling,zoalsdiedoorsocialepartnersisovereengekomen,isonderwerpvangesprekenheeftdeaandachtvanhetbestuur.DitzalnaardeverwachtingvandeRaadindekomendejaren

eenbelangrijkagendapuntzijnvoorhetbestuur.Hetpastbijdekarakteristiekenvanditfondsomzichineenvroegstadiumtevergewissenvandeuitvoerbaarheidvanderegelingenzonodigdestappenrichtingdesocialepartnersofdepolitiektezetten.OokzietdeRaadmogelijkeaanpassingeninhetpensioenstelselalsingrijpendvoorStiPP.DeRaadzietdevoorbereidinghieropmiddelsscenariostudiesalszeerwaardevol.

Aanpassingbeleggingsbeleidn.a.v.ALMstudieNorm:Hetfondsdienteenbeleggingsbeleidtehebbendatinovereenstemmingismetdeverplichtingenvanhetfondsendevastgestelderisicohouding.Inditbeleiddientaandachttezijnvoormaatschappelijkverantwoordbeleggen.

In2018is,tijdensbijeenkomstenmetzowelhetverantwoordingsorgaanalsdeRaad,doorhetbestuuruitgebreidgesprokenoverderisicohoudingendewijzewaaropderisicohoudingvanhetfondstotstandkomt.Daarbijisbesprokendatderisicohoudingindeuitkeringsfasenietwijzigt.Derisicohoudingindeopbouwfaseisverdergeëxpliciteerd.Debesprekingenhebbengeresulteerdineennaderetekstuelevastleggingvanderisicohoudingvanhetfonds.Derisicohoudingvanhetpensioenfondsisgebaseerdopdedoelstellingendiebehorenbijdeopbouwfase(DC-regeling)endeuitkeringsfase(DB-regeling),enzijnafgestemdmetsocialepartners.DedoelstellingvanhetbeleggingsbeleidisdebeleggingsresultatenvanhetfondsindeLife-Cyclesteoptimaliseren.

Hetnieuwestrategischbeleggingsbeleidisgedurendehetjaar2018uitgebreidbesprokenenhet(langetermijn)strategischbeleggingsbeleidvoordeperiode2019-2021isineendocumentvastgelegd.Eénvandebeliefsvanhetfondsisdatmaatschappelijkverantwoordbeleggenbelangrijkis.MededaaromiseenafzonderlijkESG-beleiddoorhetfondsopgesteld.

HerijkingintegraalrisicomanagementNorm:DeRaadbeoordeeltaltijdofderisicobeheersingadequaatis.

Hetrisicomanagementstondin2018hoogopdeagendavanhetbestuurenheeftmedenaaraanleidingvanwetgeving(IORPII)endaarmeedeintroductievansleutelfunctiesextraaandachtgekregen.Onderexternebegeleidingzijnderisico’svoorStiPPdoorhetbestuurbesprokenenheeftherijkingvanhetrisicomanagementplaatsgevonden.Deinrichtingendewerkingvanhetrisicomanagementzalincombinatiemethetnieuwebestuursmodelin2019specialeaandachtvragen.

HetexplicietmakenvanderisicomanagementfunctiebijbesluitvormingdoorbijvoorbeeldhetopnemenvaneenrisicoparagraafbijbesluitvormingzietdeRaadalsmiddelomhetrisicomanagementeffectieftelatenzijn.

Overigebevindingen2018

SamenwerkingorganenNorm:DeRaadvormtzicheenoordeeloverhetfunctionerenvandegovernancebijhetfondsenheeftdaarbijoogvoorcultuurengedrag.

Hetafgelopenjaarheefterdiversoverlegplaatsgevondentussendeverschillendeorganenvanhetfonds,zowelalsvoltalligorgaanalsdevoorzittersonderling.Deintroductievanhetnieuwebestuursmodelwaseenbelangrijkpuntvooralleorganen,maarookdebetrokkenheidbijdeanderedossiersisgroot.Rolvervullingentaakopvattingisvooralleorganenduidelijkendecommunicatieonderlingisgoed.OokvoorwatbetreftdecommunicatienaarbuitensteltdeRaadvastdatdezevoldoetaandewettelijkeeisen.

BenoemingenNorm:Hetfondshandeltzorgvuldigbij(her)benoemingenontslag,enzorgtvoorgeschiktheid,complementariteitendiversiteitindeorganenvanhetfonds.

DeRaadisdoorhetbestuurvanStiPPin2018verschillendemalengevraagdfunctieprofielenenkandidatentebeoordelen,ookinhetlichtvanhetnieuwebestuursmodelper1juli2019.DeRaadconstateertdatdegeschiktheidvanbestuursledenzowelgedurendehetlidmaatschapalsbij(her)benoemingdegelijkenvoldoendediepgaandwordtgetoetst.Datinhetkadervanhetnieuwebestuursmodeleendiversiteitsbeleidisopgesteld,vindtdeRaadeengoedezaak.DeRaadheeftgeconstateerddatbijhetaanzoekenvannieuwebestuursledenuitdrukkelijkrekeninggehoudenismetdiversiteitencomplementariteit.

AanbevelingenaccountantenactuarisDeRaadheefteentoelichtingontvangenvandecertificerendactuarisenaccountantopdejaarstukken2018.DeRaadonderschrijftdeaanbevelingenvanbeidecertificeerdersaanhetbestuur.

Ten slotteVoordeRaadis2018hetlaatstejaardathettoezichtoverhetgehelejaarwordtuitgevoerddoorderaadvantoezicht.Inhetomgekeerdgemengdmodelwordtvanafjuli2019hettoezichtuitgevoerddoordeniet-uitvoerendbestuurders.DeRaadheefthetvolstevertrouwenindewerkingvanhetnieuwebestuursmodelendebestuurders.DeRaadkijktterugopeenjaarvanconstructieveoverleggenoverbelangrijkestrategischezakenenzietdathetbestuureendegelijkeorganisatieheeftneergezetwelkenaardemeningvandeRaadtoekomstbestendigis.

GoedkeuringjaarverslagenjaarrekeningDeRaadconstateertdathetprocesvantotstandkomingvanhetbesluitvanhetbestuurtotvaststellingvanonderhavigbestuursverslagendejaarrekeningzorgvuldigisgeweestenhetbestuurheeftnaardemeningvandeRaadvoldoendeblijkgegevenvaneenadequaterisicobeheersingenevenwichtigebelangenafwegingbijdeuitoefeningvanzijntaakenbijhetopstellenvanditbesluitendeonderliggendestukken.DeRaadheeftgeenaanleidingomdegoedkeuringaandevaststellingvanhetbestuursverslagendejaarrekeningteonthouden.

2.1.1 ReactiebestuurophetverslagvandeRaad

Hetbestuurheeftkennisgenomenvandebevindingenensamenvattingvanderaadvantoezicht.Hetbestuurbedanktderaadvantoezichtvoordekritischeenonafhankelijkewijzewaaropzijin2018haartaakheeftvervuld.Hetbestuurheeftdebijdragenvanderaadvantoezichtervarenalseentoegevoegdewaardevoorhetbestuur.DitgeldtvoordewerkzaamhedenvandeRaadinhetalgemeenenvoorhettransitietrajectenhettrajectmetbetrekkingtothetbestuursmodelinhetbijzonder.Inhetnieuwebestuursmodelper1juli2019wordendetoezichthoudendetakenvandeRaaduitgevoerddoorhetniet-uitvoerendbestuur.HetbestuurwilhaarexplicietedankuitsprekenvoordewijzewaaropdeRaadvanafdestartin2014totaannuinvullingheeftgegevenaanhaartoezichtstaak.HetbestuurheeftdezewijzealsprettigenconstructiefervarenendanktdeRaadvoordebijdragediezijgeleverdhebbenopdeverschillendestrategischedossiers.

2.2 Verslagvanhetverantwoordingsorgaan

HetVerantwoordingsorgaan(hierna:hetVO)isvoortdurendbezighetfunctionerenvanhetfondstemonitoren,teverbetereneninzichtelijkertemaken.Onzedeelnemersmoetenervertrouweninhebbendathetaanhetfondstoevertrouwdegeldgoedbeheerdwordtendebelangenvanallebetrokkenenevenwichtigwordenafgewogen.

SamenstellingHetVOisin2018vansamenstellingveranderd.DeeerstezittingstermijnvandezittendeVO-ledenismedio2018verstreken.DeheerN.vanBatenburgenmevrouwE.TuinstrazijnopgevolgddoordeheerM.vanDijkendeheerP.Rietman.DevertegenwoordigingnamensdegepensioneerdenisdoorhetvertrekvandeheerB.Traastnogvacant.

VergaderingenenbijeenkomstenHetVOheeftnaastdebesprekingvanhetjaarwerk,vierkeervergaderd.Bijtweevergaderingenwashetdagelijksbestuuraanwezigvooreentoelichtingopdeactualiteiten.NaastderegulierevergaderingennamhetVOinhetvoor-ennajaardeelaaneenbeleidssessievanhetbestuur.

EénkeerisgezamenlijkmetdeRaadvanToezichtgesprokenoverdiverseonderwerpen.HetginghierbijomhettransitietrajectvanpensioenuitvoerderSyntrusAchmeanaarPGGM,detransitienaarendeimpactvoorhetVOvanhetnieuwebestuursmodelendewerkwijzevanhetVOrondomadviesaanvragenvanhetbestuur.

Hetjaar2018waseenjaarvangrotetransitiesenfundamenteleveranderingen:• afrondingtransitienaardenieuwepensioenuitvoerderPGGM;• aanpassingrisicohoudingdeelnemers;• voorbereidinguitvoeringWetwaardeoverdrachtkleinpensioen;• keuzegemaaktvoorinrichtingvaneennieuwbestuursmodel.

TransitiepensioenuitvoerderHetVOheeftdetransitieopeenafstandgevolgdenwerdtijdensdevergaderingenoverdevoortganggeïnformeerd.Ondanksuitstelvantussentijdseopleverdataisdegeplandeopleverdatumgehaald.Overdelive-gangbeginmaart2018werdhetVOdoorhetbestuurvanactueleinformatievoorzien.InhetvoorjaariseenbeleidssessieoverdeactuelestatusvandetransitievanStiPPnaarPGGMbijgewoond.

PensioenuitvoerderPGGMheeftinoktober2018aangegevenzichteconcentrerenopdesectorzorgenwelzijnendegrootsteklantPFZW.Eeneerderegroeistrategie,waarbijPGGMconsolidatieindehelepensioensectorwildeondersteunenenStiPPin2017alsnieuwfondsbinnenhaalde,islosgelaten.HierdoorisStiPPhetenigefondsmeteenDC-regelingbinnenPGGMenkunnenkostennietmetnieuwepensioenfondsenwordengedeeld.HetVOzietdathetbestuurzichbewustisvandezenieuwesituatieendathetbestuuractiefinvesteertinderelatiemetPGGM.

RisicohoudingdeelnemersInhetnajaarnamhetVOdeelaandebeleidssessiesrisicohoudingenscenarioanalyses.VervolgensheefteindnovembereenoverlegplaatsgevondenwaarinhetbestuurvanStiPP,socialepartnersenhetVOvertegenwoordigdwaren.DitoverlegstondinhettekenvanderisicohoudingvanhetfondsenwaseenvervolgopderesultatenvandeALM-studiein2017.Indenieuwerisicohoudingwordtbijdeleeftijdscategorietot47jaardeomvangvanzakelijkewaardenverhoogdvan40%naar70%.Hetrisicooverdegehelelooptijdwordtvervolgensgedemptdoordestartvandeafbouwvanhetrisicotienjaareerdertestarteninvergelijkmetdehuidigelifecycle.

Vaststellingenvastleggingvanderisicohoudingvondplaatsnac.q.inoverlegmetsocialepartnersenhetVO.Erisuitleggegevenoverdewijzewaaropderisicohoudingvanhetfondstotstandkomt.DeWetwaardeoverdrachtkleinpensioenheeftgezorgdvooreenbeleidsmatigeveranderinginhetstrategischbeleggingsbeleidvanhetfonds.Metdeinvoeringvandezenieuwewetper1januari2019isverankerddatkleinepensioenendepensioenbestemmingbehouden(overdefondsenheen).Tussentijdsafkopenisnietmeermogelijk.Derisicohoudingindeuitkeringsfasewijzigtniet.Derisicohoudingindeopbouwfaseiswelverdergeëxpliciteerd.

Uitgaandevandebehoudenderisicobereidheidisdehoeveelheidzakelijkewaardenbijjongeredeelnemersinaanvangwelsignificantmeteenomvangvan70%,maarlagerdangemiddeldindemarktwaartenemenis.Omdatouderedeelnemersmeerrisicomijdendzijndanjongerenwordtreeds20jaarvóórdepensioendatumbegonnenmetdeafbouwvanhetbeleggingsrisico.Hetopgebouwdekapitaalzaloppensioendatumofbijhetmomentvanwaardeoverdrachtnietinallegevallentenminstegelijkzijnaandenettoinleg.Metdevaststellingvanderisicohoudingenhetbeleggingsbeleidzijnderesultatenuithetrisicobereidheidsonderzoekin2016onderdedeelnemersnadrukkelijkmeegewogen.DitresulteertvoorStiPPineenlifecyclemetminderrisicodangemiddeldindemarkt.

HetVOheeftbegripvoordegehanteerdemethodetotvaststellingvanderisicohoudingenvoordekeuzeomdeomvangvanzakelijkewaardenbijjongeredeelnemersteverhogenvan40%naar70%endezein20jaarvoorpensioendatumaftebouwen.

WetwaardeoverdrachtkleinpensioenHetVOheeftinhetverslagvanvorigjaarhaarwaarderinguitgesprokenvoordegroteinspanningendiezijnverrichtomdeproblematiekvankleinepensioenenendehogeuitvoeringskostenbijhetMinisterievanSocialeZakenonderdeaandachttebrengen.Erisinputgeleverdvooreenuitvoerbareregeling.Inverschillendescenario’sdieinhetnajaarbijdebestuurssessiezijngetoond,isduidelijkgewordendatdemogelijkeimpactopdeaantallengewezendeelnemersgrootis.Opdejaarlijkseuitvoeringskostenisdeimpactvoldoendesignificantomalsfondsvoortvarenduitvoeringtegevenaandezenieuwewet.

NieuwbestuursmodelHethuidigeparitairemodelwerddoorhetbestuurzelf,maarookdoordeRaadsteedsmeergezienalsnietoptimaalquaefficiëntieentijdsbesteding.Nadatdeverschillendebestuursmodellenopeenrijzijngezet,isuiteindelijkvoorhetomgekeerdgemengdmodelgekozen.Ditmodelbrengteenduidelijkescheidingaantussenuitvoerende(operationele)bestuursleden(UB-ers)enniet-uitvoerendebestuursleden(NUB-ers),welkelaatsteinterntoezichthoudenenmeedenkenen-beslissenoverstrategischevraagstukken.Devoorgenomenwijzigingwordtper1juli2019geëffectueerd.Derol,takenenbevoegdhedenvanhetVOblijvengelijkaandievanhetVOinhethuidigeparitairebestuursmodel.

AdviezenIn2018iseenbeperktaantaladviesaanvragenvanhetbestuurbehandeld.Hetgaatomdevolgendeadviezen:

Herbenoeming voorzitter van de raad van toezichtHetVOisvanmeningdatdeledenvandeRaadeengoedendiverstoezichtsorgaanvormen,metcomplementairekwaliteiten,waarbijelklidzijnofhaareigenaandachtsgebiedheeft.HetVOheeftdaaromeenunaniempositiefadviesaanhetbestuurgegevenomdeheerP.C.vanderLindenteherbenoemen.

Vaststellen blauwdruk bestuursmodel per 1 juli 2019HetVOheefteenadviesgegevenoverdevorm,inrichtingensamenstellingvanhetinterntoezicht,detijdsbestedingvandediversefuncties,dejaarlijksevacatievergoedingenendeeenmaligevacatievergoedingvoordeselectiecommissie.

HetVOheeftpositiefgeadviseerdoverdevorm,inrichtingensamenstellingvanhetinternetoezichtmetzesnietuitvoerendebestuursledenendrieledenindeauditcommissie,waarvantweeexternen.DoorhetVOisnegatiefgeadviseerdovereengrotereomvangdanzesnietuitvoerendebestuursleden.Gezienderolverdelingeningeschattetijdsbestedinginhetnieuwebestuursmodelendekeuzevoorditmodelvanwegemeerefficiency,vindthetVOhetnietpassendomdeinrichtingvanhetinternetoezichtdoornietuitvoerendebestuursledengrotertemakendanzes.

HetVOheeftpositiefgeadviseerdoverdevoorgesteldetijdsbesteding,waarbijhetVOwelheeftgeadviseerdombijdetijdsevaluatiein2020allefunctiesteevaluerenennietalleentebeperkentotdeUB-ersenAuditcommissie.Hetbestuurheeftditadviesovergenomenenbeslotenin2020eenbredeevaluatietehoudeninzakedetijdsbestedingvanallebestuurlijkefuncties.

HetVOheeftpositiefgeadviseerdoverdevacatievergoedingenvandeNUB-ersenonafhankelijkevoorzitter(OV),gebaseerdopderichtlijnenvandePensioenfederatie(€125.000perVTE).MetbetrekkingtotdevacatievergoedingenvandeAuditcommissieisopgemerktdatditdoorhetVOlastigtebeoordelenis,maarmetdegeplandeevaluatiein2020voorlopigalspassendwordtgezien.

VoordeUB-erswordtdoorhetbestuurafgewekenvanderichtlijnenvandePensioenfederatie.HetVOmerktopdatdedeskundigheid,capaciteitenencompetentiesvandeUB-ersvangroteinvloedzalzijnopdebeoogdekostenreductievanexterneinhuurenbestuursondersteuning.HetVOvindthetdaaromnietpassendomopvoorhandeenplafondintestellenvoordeUB-ers.HetVOheefthetvertrouwendatookzondervoorafeenplafondaftesprekenersprakezalzijnvaneen‘duurzaamenbeheerstbeloningsbeleid’.

Voordeselectiecommissieispositiefgeadviseerdovereenpassendebeloning.

UitdeovergelegdebegrotingblijktverderdatersprakevaneensubstantiëledalingvandekostenenmedeomdieredenishetVOpositiefoverdenieuweinrichtingvanhetbestuursmodel.

Communicatiekader communicatiejaarplan 2019Hetcommunicatieplan2019wasminderveruitgewerktdangewenstenverwacht.HetVOonderschrijftdekerndoelenendeinzetopefficiency,maarmistdevertaalslagnaardegroepwoonachtiginhetbuitenland.VoordeelnemerswaarbijgestuurdwordtopzelfredzaamheiddientdecommunicatienaardedeelnemerzoveelmogelijkineigentaalofinhetEngels/Duitsgedaanteworden.HetVOheefteenpositiefadviesgegevenomhetcommunicatieplanteverbeterenenzietgraaginhetnieuwejaareenverbeterdcommunicatieplanmetinzichtindesegmenteringvandedoelgroepen.DoorhetVOzijnookadviezenovercreatievemethodesvanvoorlichtinggegeven.

Premienotitie 2019VoordeBasisregelingisvoorgestelddepremieongewijzigdop2,6%tehouden.VoordePlusregelingisvoorgestelddedoorsneepremieongewijzigdop12%tehoudenmeteennognadervasttestellenuurfranchise.Dediverseopslagenzijntoegelicht.Deopslagenzijngewijzigdmetuitzonderingvandeopslagvooralgemenerisico’svoorhetfonds(3,9%)enopslagvoorhetminimaalvereisteigenvermogen(1%)enderisicopremievoornabestaanden(0,25%).

VoordedeelnemersindePlusregelingstijgtdenettopremievangemiddeld9,59%naar9,86%.Ditresulteertineenstijgingvandejaarlijksenettopensioenopbouw.

Doordecao-partijenisaangegevendatdepensioenregelingin2019nietwordtgewijzigdendehuidigepremievan2,6%vanhetbrutoloonenvoordeBasisregelingendehuidigepremievan12%vandepensioengrondslagongewijzigdblijven.Doordatdeelnemersvanwegehetfiscalemaximumalaanhetplafondzittenmetdeopbouwiserbinnendehuidigekadersgeenhogerenettopremieterealiseren.

HetVOheefteenpositiefadviesgegeventenaanzienvandebenoemdesamenstellingvandepremiesmetdediverseopslagen.AangezieneraljarenlangeensubsidievankostenplaatsvindttussendeBasisregelingendePlusregelingheefthetVOhetbestuurgeadviseerdhiervoorindetoekomsteenoplossingtevinden.

OordeelHetbestuurlegtverantwoordingafaanhetVOoverhetbeleidendewijzewaarophetisuitgevoerd.HetVOheeftdebevoegdheideenoordeeltegevenoverhethandelenvanhetbestuur.

HetVOheeftdeconceptjaarrekening,conceptjaarverslag2018endebevindingenvandeRaadvanToezichttijdenseenopleidingsdagvoorhetVOop16meieninhaarvergaderingvan21mei2019behandeld.VerderzijndoorhetbestuuronderanderedevolgendestukkenmethetVOgedeeld:• notulenvanhetbestuur;• beleidsplan;• beleggingsplanenbeleggingsrichtlijnen;• Actuariëleenbedrijfstechnischenota(ABTN);• wijzigingenreglementBasis-enPlusregeling.

GeletopdeoverlegdestukkenoordeelthetVOdathetbestuurevenwichtigheeftgehandeldenvoldoenderekeningheeftgehoudenmethetbelangvanallebelanghebbenden.

Deadviezenvandeexterneaccountant,decertificerendactuarisendeRaadwordendoorhetVOonderschreven.

Zeist,21mei2019

VerantwoordingsorgaanStichtingPensioenfondsvoorPersoneelsdiensten,

R.M.vanNorelVoorzitter

2.2.1 Reactiebestuurophetverslagvanhetverantwoordingsorgaan

Hetbestuurheeftkennisgenomenvanhetverslagvanhetverantwoordingsorgaan.Hetbestuurbedankthetverantwoordingsorgaanvoordeadviezenenaanbevelingendiezijhetbestuurgegevenhebbenopverschillendedossiers.Hetbestuurheeftdebijdragenvanhetverantwoordingsorgaanervarenalseentoegevoegdewaarde.Ookwordtgewaardeerddathetverantwoordingsorgaanbijbestuurlijkebeleidssessiesaanwezigis.Hetbestuurervaartdesamenwerkingmethetverantwoordingsorgaanalsprettigenconstructief.Deaanbevelingenvanuithetverantwoordingsorgaan,onderanderealshetgaatovercommunicatieendeverhoudingvandekostenvoordebasis-endeplusregeling,neemthetbestuurterharte.Debenoemdenpuntenzullenonderwerpvangesprekblijvenindeoverleggenmethetverantwoordingsorgaan.

3. Jaarrekening1. Balansper31december

(navoorgesteldebestemmingvanhetsaldovanbatenenlasten)(×€1.000)

toelichting 2018 2017ACTIVABeleggingenvoorrisicofonds (1)Vastrentendewaarden 218.111 190.948

Beleggingenvoorrisicodeelnemers (2)Vastgoedbeleggingen 72.880 66.856Aandelen 438.543 405.159Vastrentendewaarden 935.631 835.540Overigebeleggingen (4) (5)Derivaten 517 6.340

1.447.567 1.313.890

Vorderingenenoverlopendeactiva (3) 67.703 44.744

Overigeactiva (4) 12.320 11.4561.745.701 1.561.038

PASSIVA

Stichtingskapitaalenreserves (5) 162.072 130.574

Technischevoorzieningenrisicofonds (6) 87.823 75.781

Technischevoorzieningrisicodeelnemers (7) 1.487.934 1.352.145

Overigeschuldenenoverlopendepassiva (8) 7.872 2.538

1.745.701 1.561.038

2. Staatvanbatenenlasten

(×€1.000)

2018 2017BATEN

Premiebijdragenrisicodeelnemers (9) 297.174 244.696

Beleggingsresultaten risico fonds (10) 1.774 -1.435

Beleggingsresultatenvoorrisicodeelnemers (11) -43.967 77.945

Overigebaten (12) 141 25255.122 321.231

LASTEN

Pensioenuitkeringenenafkopen (13) 43.276 36.201

Pensioenuitvoeringskosten (14) 17.530 14.804

Mutatietechnischevoorzieningenrisicofonds (15)Inkoopuitkapitaal/pensionering 7.697 7.320Rente -186 -138Onttrekkingenvoorpensioenuitkeringenenafkopen -3.080 -2.542Onttrekkingvoorpensioenuitvoeringskosten -123 -102Wijzigingmarktrente -2.390 -602Wijzigingactuariëleuitgangspunten -587 -Overigewijzigingen 5.931 6.202

12.042 10.138

Mutatietechnischevoorzieningrisicodeelnemers (16) 135.789 247.528

Saldooverdrachtenvanrechten (17) 14.885 1.466

Overigelasten (18) 102 61

223.624 310.198

Saldovanbatenenlasten 31.498 11.033

2018 2017BestemmingvanhetsaldovanbatenenlastenMutatiealgemenereserve 21.765 4.346MutatievereistebufferoverdeTechnischeVoorzieningen 9.733 6.687

31.498 11.033

3. Kasstroomoverzicht

(×€ 1.000)Hetkasstroomoverzichtisopgesteldvolgensdedirectemethode.

2018 2017KasstroomuitpensioenactiviteitenOntvangenpremies 274.962 242.049Saldowaardeoverdrachten -14.335 -1.543Betaaldepensioenuitkeringenenafkopen -41.189 -36.708Betaaldepensioenuitvoeringskosten -16.329 -15.074Overigebatenenlasten 39 -36

203.148 188.688KasstroomuitbeleggingsactiviteitenOntvangeninzakeverkopenbeleggingen 712.552 338.614Betaaldinzakeaankopenbeleggingen -945.560 -573.360Ontvangendirectebeleggingsopbrengsten 21.023 19.640Saldooverigekasstromenuithoofdevanbeleggingsactiviteiten 12.141 25.666Betaaldekostenvanvermogensbeheer -2.440 -449

-202.284 -189.889Mutatiegeldmiddelen 864 -1.201

2018 2017MutatiegeldmiddelenGeldmiddelen 11.456 12.657Mutatiegeldmiddelen 864 -1.201Geldmiddelenper31december 12.320 11.456

4. Algemenetoelichting

InleidingHetdoelvandeStichtingPensioenfondsvoorPersoneelsdiensten(hierna‘hetfonds’),ingeschreveninhethandelsregisterondernummer34107294,statutairgevestigdteAmsterdamishetnuenindetoekomstverstrekkenvanuitkeringenaangepensioneerdenennabestaandenterzakevanouderdomenoverlijden.Hetfondsgeeftinvullingaanuitvoeringvandeverplichtgesteldepensioenregelingindeuitzendbranche.Dezedoelstellingisnaderuitgewerktinonderanderedestatuten,hetpensioenreglement,hetuitvoeringsreglementendeActuariëleenBedrijfstechnischeNotavanhetfonds.HetvestigingsadresvanhetfondsisNoordweg-Noord150,3704JGteZeist.

VerslaggevingsperiodeDezejaarrekeningheeftbetrekkingophetboekjaar2018,datisgeëindigdopbalansdatum31december2018.

OvereenstemmingsverklaringDejaarrekeningisopgesteldinovereenstemmingmetdewettelijkebepalingenzoalsdezezijnopgenomeninTitel9,Boek2vanhetBurgerlijkWetboekenmetinachtnemingvandeRichtlijnenvoordeJaarverslaggeving.Debedragenopgenomenindejaarrekeningzijnvermeldinduizendeneuro’s,tenzijandersisaangegeven.

VergelijkingmetvoorgaandjaarDegehanteerdegrondslagenvanwaarderingenvanresultaatbepalingzijnongewijzigdtenopzichtevanhetvoorgaandjaar.

Algemenegrondslagen

OpnamevaneenactiefofeenverplichtingEenactiefwordtindebalansopgenomenwanneerhetwaarschijnlijkisdatdetoekomstigeeconomischevoordelennaarhetfondszullentoevloeienendewaardedaarvanbetrouwbaarkanwordenvastgesteld.Eenverplichtingwordtindebalansopgenomenwanneerhetwaarschijnlijkisdatdeafwikkelingdaarvangepaardzalgaanmeteenuitstroomvanmiddelenendeomvangvanhetbedragdaarvanbetrouwbaarkanwordenvastgesteld.

Indieneentransactieertoeleidtdatnagenoegalleofalletoekomstigeeconomischevoordelenenalleofnagenoegallerisico’smetbetrekkingtoteenactiefofeenverplichtingaaneenderdezijnovergedragen,wordthetactiefofdeverplichtingnietlangerindebalansopgenomen.Verderwordenactivaenverplichtingennietmeerindebalansopgenomenvanafhettijdstipwaaropnietmeerwordtvoldaanaandevoorwaardenvanwaarschijnlijkheidvandetoekomstigeeconomischevoordelenenbetrouwbaarheidvandebepalingvandewaarde.Ditbetekentdattransactieswordenverwerktophandelsdatumennietopafwikkelingsdatum.Alsgevolghiervankansprakezijnvaneenpost‘nogaftewikkelentransacties’.Dezepostkanzoweleenactiefalseenpassiefzijn.

VerantwoordingvanbatenenlastenBatenwordenindestaatvanbatenenlastenopgenomenwanneereenvermeerderingvanheteconomischpotentieel,samenhangendmeteenvermeerderingvaneenactiefofeenverminderingvaneenverplichting,heeftplaatsgevonden,waarvandeomvangbetrouwbaarkanwordenvastgesteld.Lastenwordenverwerktwanneereenverminderingvanheteconomischpotentieel,samenhangendmeteenverminderingvaneenactiefofeenvermeerderingvaneenverplichting,heeftplaatsgevonden,waarvandeomvangbetrouwbaarkanvastgesteldworden.

SalderingvaneenactiefeneenverplichtingEenfinancieelactiefeneenfinanciëleverplichtingwordengesaldeerdalsnettobedragindebalansopgenomenindiensprakeisvaneenwettelijkeofcontractuelebevoegdheidomhetactiefendeverplichtinggesaldeerdengelijktijdigaftewikkelenenbovendiendeintentiebestaatomdepostenopdezewijzeaftewikkelen.Demetdegesaldeerdopgenomenfinanciëleactivaenfinanciëleverplichtingensamenhangenderentebatenenrentelastenwordeneveneensgesaldeerdopgenomen.

SchattingenenveronderstellingenDeopstellingvandejaarrekeninginovereenstemmingmetTitel9Boek2BWvereistdathetbestuuroordelenvormtenschattingenenveronderstellingenmaaktdievaninvloedzijnopdetoepassingvangrondslagenendegerapporteerdewaardevanactivaenverplichtingen,envanbatenenlasten.Deschattingenenhiermeeverbondenveronderstellingenzijngebaseerdopervaringenuithetverledenenverschillendeanderefactorendiegegevendeomstandighedenalsredelijkwordenbeschouwd.Deuitkomstenhiervanvormendebasisvoorhetoordeeloverdeboekwaardevanactivaenverplichtingendienietopeenvoudigewijzeuitanderebronnenblijkt.Dedaadwerkelijkeuitkomstenkunnenafwijkenvandezeschattingen.

Deschattingenenonderliggendeveronderstellingenwordenfrequentbeoordeeld.Herzieningenvanschattingenwordenopgenomenindeperiodewaarindeschattingwordtherzien,indiendeherzieningalleenvoordieperiodegevolgenheeft,ofindeperiodevanherzieningentoekomstigeperioden,indiendeherzieninggevolgenheeftvoorzoweldeverslagperiodealstoekomstigeperioden.

Uitdetoelichtingopdebeleggingenvoorrisicodeelnemersblijktdatvoor€92.694(6,4%)vandebeleggingenvanhetpensioenfondsdewaarderinggebaseerdisopnettocontantewaardeberekeningenofanderemethode(n).Hetmakenvandeschattingenvandemarktwaardevandezebeleggingenvergtinmeerofminderemateoordeelsvormingvanhetbestuur,waarbijgebruikwordtgemaaktvanschattingenenmodellen.Dematevanschattingsonzekerheiddiehiermeesamenhangtisnadertoegelichtindetoelichtingopdebeleggingenvoorrisicodeelnemers.

Wijzigingeninschattingenindetechnischevoorzieningenrisicofondsendetechnischevoorzieningrisicodeelnemerswordentoegelichtonderdebetreffendewaarderingsgrondslag.Hetfinancieeleffectwordtgekwantificeerdvermeldindetoelichtingopdejaarrekening.

VerwerkingvanwaardeveranderingenvanbeleggingenErwordtgeenonderscheidgemaakttussengerealiseerdeenongerealiseerdewaardeveranderingenvanbeleggingen.Allewaardeveranderingenvanbeleggingen,inclusieftransactiekosten,provisies,valutakoersverschillen,e.d.wordenalsbeleggingsopbrengstenindestaatvanbatenenlastenopgenomen.

VreemdevalutaActivaenverplichtingeninvreemdevalutawordenomgerekendnaareuro’stegendekoersperbalansdatum.Dezewaarderingisonderdeelvandewaarderingtegenreëlewaarde.Batenenlastenvoortvloeiendeuittransactiesinvreemdevaluta’swordenomgerekendtegendekoerspertransactiedatum.Allevalutakoersverschillenzijnverwerktindestaatvanbatenenlasten.

31-12-2018 31-12-2017AUD 1,62 1,54CAD 1,56 1,50CHF 1,13 1,17DKK 7,46 7,45GBP 0,90 0,89HKD 8,90 9,39JPY 125,42 135,27NOK 9,90 9,82SEK 10,14 9,83SGD 1,56 1,60USD 1,14 1,20

Specifiekegrondslagen

Grondslagenvoordewaarderingvanactivaenpassiva

BeleggingenvoorrisicofondsenrisicodeelnemersAlgemeenDebeleggingenwordengewaardeerdtegenreëlewaarde,slechtsindiendereëlewaardevaneenbeleggingnietbetrouwbaarkanwordenvastgesteld,vindtwaarderingplaatsopbasisvangeamortiseerdekostprijs.Overlopendeactivaenpassivaalsmedeliquiditeitenvermogensbeheerwordengewaardeerdtegennominalewaarde.Hetverschiltussenreëlewaardeennominalewaardeisbijdezeactivaenpassivainhetalgemeengering.Participatiesinbeleggingspoolsen-instellingendiegespecialiseerdzijnineenbepaaldsoortbeleggingenwordengerubriceerdengewaardeerdvolgensdegrondslagenvoordieonderliggendebeleggingen(look-throughbenadering).Bijgemengdebeleggingsfondsenwordtaangeslotenbijdehoofdcategorie,bepaaldopbasisvanreëlewaarde.Vorderingenenschuldenuitbeleggingenwelkesamenhangenmeteenspecifiekebeleggingscategoriewordenonderbeleggingsdebiteurendanwel-crediteurenopgenomenindebetreffendebeleggingscategorie.Beleggingenvoorrisicofondsenbeleggingenvoorrisicodeelnemerswordenopdezelfdewijzegewaardeerd.

Reële waardeDebeleggingenvanhetfondswordengewaardeerdtegendereëlewaardeperbalansdatum.Voordemeerderheidvandefinanciëleinstrumentenvanhetfondskangebruikwordengemaaktvangenoteerdemarktprijzen.Bepaaldeinstrumenten,zoalsparticipatiesinbeleggingsfondsenwordengewaardeerddoorgebruiktemakenvandeintrinsiekewaarde.Hetisgebruikelijkenmogelijkomdereëlewaardebinneneenaanvaardbarebandbreedtevanschattingenvasttestellen.Slechtsindiendereëlewaardevaneenbeleggingnietbetrouwbaarkanwordenvastgesteld,vindtwaarderingplaatsopbasisvangeamortiseerdekostprijs.Voorfinanciëleinstrumentenzoalsbeleggingsvorderingenen-schuldengeldtdatdeboekwaardedereëlewaardebenadertalsgevolgvanhetkortetermijnkaraktervandevorderingenenschulden.Deboekwaardevanalleactivaendefinanciëleverplichtingenopbalansdatumbenadertdereëlewaarde.Opgemerktwordtdatschattingennaarhunaardsubjectiefzijnendatdegeschatteactuelewaardenvanfinanciëleinstrumentenderhalveinherentonderhevigzijnaanonzekerhedenenwaardeoordelentenaanzienvanvolatiliteit,rentestandenkasstromen.Dezeschattingenzijnmomentopnames,gebaseerdopdemarktomstandighedenendeopdatmomentbeschikbareinformatie.

VastgoedbeleggingenBeursgenoteerdevastgoedfondsenwordengewaardeerdtegendereëlewaarde,zijndedebeurskoersperbalansdatum.Niet-beursgenoteerdebeleggingeninvastgoedfondsenwordengewaardeerdophetaandeelindereëlewaardevandeonderliggendebeleggingen.Indiendewaarderingsgrondslagenvanvastgoedfondsenafwijken,wordtdewaarderingzomogelijkaangepastaandewaarderingsgrondslagenvanhetpensioenfonds.

AandelenAandelen,waarondertevensconverteerbareobligatieszijnbegrepen,wordengewaardeerdtegenreëlewaarde.Vanterbeurzegenoteerdeaandelenisditdebeurswaarde.Voornietterbeurzegenoteerdeparticipatiesinaandelenfondsenisditdeintrinsiekewaarde,diedereëlewaardevandeonderliggendebeleggingenrepresenteert.

Vastrentende waardenVastrentendewaardenwordengewaardeerdtegenreëlewaardeinclusiefopgelopenrente.Vanterbeurzegenoteerdevastrentendewaardenisditdebeurswaardeperbalansdatum.Voornietterbeurzegenoteerdeparticipatiesinvastrentendewaardenfondsenisditdeintrinsiekewaarde,diedereëlewaardevandeonderliggendebeleggingenrepresenteert.Dezewaardewordtbepaalddoordeteontvangenkasstromen(rente,aflossingenenverwachteboeterentebijvervroegdeaflossingen)contanttemakenopbasisvangeldendemarktrente,waarinopgenomeneenopslagvoordebiteurenrisicoenliquiditeitsrisico.Deposito’senvorderingenopbankenwordengewaardeerdopnominalewaarde.Dereëlewaardevanparticipatiesinbeleggingsfondsendiebeleggeninhypothecaireleningenisberekenddoormiddelvande‘discountedcashflow’-methode(hierna:DCF-model).Bijdewaardeberekeningisuitgegaanvaneenaantalparametersc.q.veronderstellingenmetbetrekkingtotdedisconteringsvoetendeverwachtekasstroom.Dedisconteringsvoetbestaatuiteenbasisrentegelijkaandeeuroswapcurveplusopslagenvoortypeonderpand,soortfinancieringenrisicocategorie.Deverwachtekasstroomisdeteontvangenrenteenaflossingopbasisvanhetgewogengemiddeldemomentvanontvangstinclusiefhetvervroegdaflossingsrisico.DegehanteerdeparametersinhetDCF-modelzijnultimoboekjaargeactualiseerd.

Overige beleggingenOverigebeleggingenwordengewaardeerdtegenreëlewaarde.Dewaarderinghiervangeschiedttegendeintrinsiekewaarde,diedereëlewaardevandeonderliggendebeleggingenrepresenteert.

Vorderingen en overlopende activaVorderingenenoverlopendeactivawordenbijdeeersteverwerkinggewaardeerdtegenreëlewaarde.Nadeeersteverwerkingwordenvorderingengewaardeerdtegengeamortiseerdekostprijs(gelijkaandenominalewaardeindiengeensprakeisvantransactiekosten)onderaftrekvaneventuelebijzonderewaardeverminderingen,indiensprakeisvanoninbaarheid.

Overige activaOnderoverigeactivawordenondermeerliquidemiddelenopgenomenvoorzoverditonmiddellijkopeisbarebanktegoedenbetreft.Liquidemiddelenwordengewaardeerdtegennominalewaarde.Zijwordenonderscheidenvantegoedeninverbandmetbeleggingstransacties.Liquidemiddelenuithoofdevanbeleggingstransactieswordengepresenteerdonderdebeleggingen.

StichtingskapitaalenreservesAlgemeenStichtingskapitaalenreserveswordenbepaalddoorhetbedragdatresteertnadatalleactiefpostenenpostenvanhetvreemdvermogen,inclusiefdetechnischevoorzieningenvoorrisicovanhetfondsenrisicodeelnemers,volgensdevantoepassingzijndewaarderingsgrondslagenindebalanszijnopgenomen.

Vereiste buffer over de Technische VoorzieningenDebenodigdebufferwordtberekendmetinachtnemingvanderegelsvoorhetvereisteigenvermogenalsbedoeldindePensioenwet.HierbijheefthetfondsgekozenvoordestandaardmethodealsbedoeldinhetBesluitfinancieeltoetsingskaderpensioenfondsen.DeminimumbufferTechnischeVoorzieningenwordtberekendvolgensderegelsvoorhetminimaalvereisteigenvermogenalsbedoeldindePensioenwet.HierbijheefthetfondsereenvoudigheidshalvevoorgekozendeminimumbufferTechnischeVoorzieningentestellenop4%vandeTechnischevoorzieningenrisicofonds.

Algemene reserveDezereserveisdatdeelvanhetvermogendatresteertnadatviaderesultaatbestemmingdeVereistebufferoverdeTechnischeVoorzieningenophetgewensteniveauisgebracht.Erisgeensprakevaneenmaximeringvandealgemenereserve.

TechnischevoorzieningenvoorrisicofondsDetechnischevoorzieningenvoorrisicofondswordengewaardeerdopreëlewaarde.Dereëlewaardewordtbepaaldopbasisvandecontantewaardevandebesteinschattingvantoekomstigekasstromendiesamenhangenmetdeopbalansdatumonvoorwaardelijkepensioenverplichtingen.Onvoorwaardelijkepensioenverplichtingenzijndeopgebouwdenominaleaansprakenendeonvoorwaardelijke(toeslag)toezeggingen.DecontantewaardewordtbepaaldmetgebruikmakingvandedoorDNBgepubliceerderentetermijnstructuur.Bijdeberekeningvandetechnischevoorzieningenvoorrisicofondsisuitgegaanvanhetopdebalansdatumgeldendepensioenreglementenvandeoverdeverstrekendeelnemersjarenverworvenaanspraken.Pensioenaansprakenwordennietgeïndexeerd.Bijdeberekeningvandetechnischevoorzieningenwordtrekeninggehoudenmetpremievrijepensioenopbouwinverbandmetarbeidsongeschiktheidopbasisvandecontantewaardevandevrijgesteldepremiewegensarbeidsongeschiktheid.Bijdebepalingvandeactuariëleuitgangspuntenwordtuitgegaanvanprudentegrondslagen,waarbijrekeningwordtgehoudenmetdevoorzienbaretrendinoverlevingskansen.Deberekeningenzijnuitgevoerdopbasisvandevolgendeactuariëlegrondslagenenveronderstellingenper31december2018:

OverlevingstafelsBijhetwaarderenvandetechnischevoorzieningenisuitgegaanvandesterftekansenuitdePrognosetafelAG2018,zoalsgepubliceerddoorhetActuarieelGenootschap,metalsstartjaar2019.Dealgemenesterftekansendievolgenuitdetafelwordenvoorhetfondsgecorrigeerdinverbandmetfondsspecifiekeervaringssterfte,waarbijvoordemedeverzekerdedezelfdecorrectiefactorentoegepastzijnalsvoordehoofdverzekerde.

PartnerfrequentieBijdevaststellingvandetechnischevoorzieningenvoorrisicofondsvoorhetlatentpartnerpensioenvóórdepensioendatumwordtuitgegaanvanhetonbepaaldepartnersysteem.DegehuwdheidsfrequentieszijnvastgesteldzoalsdezezijnweergegevenbijdesterftetafelsGBM/V1985-1990vermenigvuldigdmeteenfactorvan60%.Metdienverstandedatdegehuwdheidsfrequentie100%bedraagtopdepensioendatum.Nadepensioendatumwordtuitgegaanvanhetbepaaldepartnersysteem.

Leeftijdsverschil man-vrouwVoorpartnerpensioenisaangenomendatdevrouwelijkepartner3jaarjongerisdandeverzekerdemanendemannelijkepartner3jaarouderdandeverzekerdevrouw.

VoorzieningvoortoekomstigeexcassokostenKostenopslagtergroottevan4%vandetechnischevoorzieninginverbandmettoekomstigeadministratie-enexcassokosten.

VoorzieningenvoorarbeidsongeschiktheidDezevoorzieningbestaatuitdecontantewaardevantoekomstigepremiesvoordearbeidsongeschiktedeelnemerstotaandepensioendatum.Depremievrijstellingvoorarbeidsongeschiktheidisconformhetpensioenreglementnietstaffelvolgend,maarwordtvastgesteldopbasisvandeleeftijdbijaanvangvandearbeidsongeschiktheid.Bijdevaststellingvandevoorzieningvoorarbeidsongeschiktenisgeenrekeninggehoudenmetdekansoprevalidatie.

Voorziening voor toekomstige arbeidsongeschiktenIndePlusregelingispremievrijstellingbijarbeidsongeschiktheidverzekerd.Voorditrisicowordteenrisicopremiegevraagd.Desomvanderisicopremiesoverhetboekjaarenhetjaarvoorafgaandaanhetboekjaarvormendevoorzieningvoortoekomstigarbeidsongeschikten.Immers,hetrisicokanzichpasopenbaren,tweejaarnadatdeactievedeelnemerziekgewordenis.

Voorziening latent ingegaan partnerpensioenDevoorzieninglatentingegaanpartnerpensioenheeftbetrekkingopdeelnemersdieoverledenzijn,maarwaarvandepartnerszichnogniethebbengemeld.

TechnischevoorzieningvoorrisicodeelnemersDetechnischevoorzieningvoorrisicodeelnemersisgewaardeerdvolgensdezelfdegrondslagendiegeldenvoordewaarderingvandecorresponderendebeleggingenrisicodeelnemers.Detechnischevoorzieningvoorrisicodeelnemersisgelijkaandesomvandepensioenkapitalenvandeelnemersengewezendeelnemers(saldipensioenrekeningen).

Opgebouwde spaarsaldiDeopgebouwdespaarsaldihebbenbetrekkingophetopgebouwdekapitaalvoordenietingeganepensioenen.Hetkapitaalvoordebasisregelingisgelijkaandesomvandevoorde(gewezen)deelnemerstijdensdedeelnemingingelegdeleeftijdsonafhankelijkenettopremie,vermeerderddanwelverminderdmethetdaaropbehaaldebeleggingsresultaat.HetkapitaalvoordePlusregelingisgelijkaandesomvandevoorde(gewezen)deelnemerstijdensdedeelnemingingelegdenettopremieconformdestaffelindeplusregeling,vermeerderddanwelverminderdmethetdaaropbehaaldebeleggingsresultaat.Hetopgebouwdekapitaaldientterinkoopvanpensioenaanspraken.

Beleggingsresultaat en aangroei van het pensioenkapitaalDedoorde(gewezen)deelnemersgevormdekapitalenwordendoorhetfondsbelegd.Hetfondssteltmaandelijkshetbeleggingsresultaatvast,enverdeeltdatoverdedeelnemersengewezendeelnemersopbasisvanhetaantalparticipatiesperdeelnemer.Rendementwordtperleeftijdsgroepbijgeschreven.Hetpensioenkapitaalwordtperiodiekverhoogddanwelverlaagdmetdeopbrengstenvandebeleggingen,verminderdmetdekostenvanvermogensbeheer.

KostenopslagIndetechnischevoorzieningvoorrisicodeelnemersisgeenkostenopslagvoortoekomstigeuitvoeringskostenopgenomen.Toekomstigeuitvoeringskostenwordengefinancierduitdeindepremieopgenomenopslagvoorkosten.Ingevalvandiscontinuïteitvanhetfondswordendereservesvanhetfondshiervooraangewend,danwelvindtfinancieringvandezekostenplaatsvanuithetbelegdvermogenvoorrisicodeelnemers.

OverigeschuldenenoverlopendepassivaOverigeschuldenenoverlopendepassivawordenbijdeeersteverwerkinggewaardeerdtegenreëlewaarde.Nadeeersteverwerkingwordenschuldengewaardeerdtegengeamortiseerdekostprijs(gelijkaandenominalewaardeindiengeensprakeisvantransactiekosten).

DekkingsgraadDedekkingsgraadrisicofondsisalsvolgtberekend:100%+((vereisteigenvermogen+algemenereserve)/technischevoorzieningenrisicofonds)×100%.Dedekkingsgraadrisicodeelnemersisalsvolgtberekend:100%+minimaalvereisteigenvermogenin%.Dedekkingsgraadvanhettotalefondsisalsvolgtberekend:100%+((vereisteigenvermogentotalefonds+algemenereserve)/(technischevoorzieningenrisicofonds+technischevoorzieningdeelnemers))×100%.OnderhetFTKisdebeleidsdekkingsgraadleidendvoorallebeleidsmaatregelen.Debeleidsdekkingsgraadishetgemiddeldevandedekkingsgraadvanhettotalefondsvandeafgelopen12maandenenisdaarmeeminderafhankelijkvandagkoersen.

Grondslagenvoorderesultaatbepaling

AlgemeenBatenenlastenwordentoegerekendaanhetboekjaarwaaropdezebetrekkinghebben.Deindestaatvanbatenenlastenopgenomenpostenzijninbelangrijkemategerelateerdaandeindebalansgehanteerdewaarderingsgrondslagenvoorbeleggingenendetechnischevoorzieningen.Zowelgerealiseerdealsongerealiseerderesultatenwordenrechtstreeksverantwoordinhetresultaat.

PremiebijdragenrisicodeelnemersHieronderzijnopgenomendeoverhetboekjaarinrekeninggebrachteentebrengenpremiesenkoopsommen.DepremievoordeBasisregelingbedraagt2,6%vanhetbrutoloon.VandepremiesvoordeBasisregelingisin20187,4%vandebrutopremiebestemdterdekkingvandeadministratiekosten,1,0%vandenettopremiebestemdalsbufferbijdrageen3,9%vandenettopremiebestemdterdekkingvanalgemenerisico’s.Depremiesvoordeplusregelingbedragen12,0%vandepremiegrondslag.Vandezepremiesis7,4%vandebrutopremiebestemdterdekkingvanadministratiekosten.Voorhetnabestaandenpensioenenhetrisicovanpremievrijstellingbijarbeidsongeschiktheidwordt0,25%vandepensioengrondslagingehoudenengereserveerd.Daarnaastwordteenbufferbijdragevan4,4%vanderisicopremiesen1,0%overdenettobeschikbarepremiegevormd.Tevensisvooralgemenerisico’seenbijdragevan3,9%vandenettobeschikbarepremieberekend.

BeleggingsresultatenDebeleggingsresultatenvoorbeleggingenvoorrisicofondsenbeleggingenvoorrisicodeelnemerswordenopdezelfdewijzevastgesteld.(In)directebeleggingsresultatenzijntoegerekendaandeperiodewaaropzebetrekkinghebben.

Indirecte beleggingsopbrengstenOnderdeindirectebeleggingsopbrengstenwordenverstaandegerealiseerdeenongerealiseerdewaardeveranderingenenvalutaresultaten.Indejaarrekeningwordtgeenonderscheidgemaakttussengerealiseerdeenongerealiseerdewaardeveranderingenvanbeleggingen.Allewaardeveranderingenvanbeleggingen,inclusiefvalutakoersverschillen,wordenalsindirectebeleggingsopbrengstenindestaatvanbatenenlastenopgenomen.Aankoopkostenzijnverwerktindereëlewaardevandebeleggingen.Verkoopkostenwordenverantwoordalsonderdeelvandegerealiseerdeherwaarderingen.

Directe beleggingsopbrengstenOnderdedirectebeleggingsopbrengstenwordenverstaanrentebatenen-lasten,dividenden,huuropbrengstenensoortgelijkeopbrengsten.Dividendwordtverantwoordophetmomentvanbetaalbaarstelling.

Kosten van vermogensbeheerOnderkostenvanvermogensbeheerwordendeexterneendedaaraantoegerekendeinternekostenverstaan.Exploitatiekostenvanonroerendezakeninexploitatiezijnindekostenvanvermogensbeheeropgenomen.

Verrekening van kostenMetdedirecteenindirectebeleggingsopbrengstenzijnverrekenddeaandeopbrengstengerelateerdetransactiekosten,provisies,valutaverschillen,e.d.

PensioenuitkeringenenafkopenDepensioenuitkeringenenafkopenbetreffendeaandeelnemersbetaaldeuitkeringen.Depensioenuitkeringenzijnberekendopactuariëlegrondslagenentoegerekendaanhetverslagjaarwaaropzijbetrekkinghebben.

PensioenuitvoeringskostenDepensioenuitvoeringskostenzijntoegerekendaandeperiodewaaropzebetrekkinghebben.

MutatietechnischevoorzieningenrisicofondsPensioenopbouwOnderpensioenopbouwisopgenomendejaarlijkserisico-koopsomvooroverlijden(partnerpensioenplusregeling).

Inkoop uit kapitaal / pensioneringOnderinkoopuitkapitaal/pensioneringisdeinkoopvanaansprakenvangepensioneerdenopgenomen.FinancieringvindtplaatsvanuitkapitaalopgebouwddoordeelnemersuitdeBasis-ofPlusregeling.

RenteDepensioenverplichtingenwordencontantgemaakttegendenominalemarktrenteopbasisvandedoorDNBgepubliceerderentetermijnstructuur.Derentemutatiewordttegenderekenrenteprimoberekendoverdebeginstandendemutatiesgedurendehetjaar.

Onttrekkingen voor pensioenuitkeringen en afkopenVerwachtetoekomstigepensioenuitkeringenwordenvoorafactuarieelberekendenopgenomenindetechnischevoorzieningenvoorrisicofonds.Deonderdithoofdopgenomenafnamevandevoorzieningbetrefthetbedragdatvrijkomttenbehoevevandefinancieringvandepensioenenvandeverslagperiode.

Onttrekking technische voorziening voor pensioenuitvoeringskostenIndetechnischevoorzieningvoorrisicofondsiseenopslagvan4%voordeexcassokosteninbegrepen.Jaarlijksvalt4%vandeuitkeringenvrijuitdetechnischevoorzieningvoorrisicofondstenbehoevevandeexcassokosten.

Wijziging marktrenteJaarlijkswordtper31decemberdeactuelewaardevandetechnischevoorzieningenherrekenddoortoepassingvandeactuelerentetermijnstructuur.Heteffectvandeveranderingvanderentetermijnstructuurwordthieronderverantwoord.

Wijziging actuariële uitgangspuntenDeactuariëlegrondslagenen/ofmethodenwordenperiodiekbeoordeeldenmogelijkherzientenbehoevevandeberekeningvandeactuelewaardevandepensioenverplichtingen.Hierbijwordtgebruikgemaaktvaninterneenexterneactuariëledeskundigheid.Ditbetreftondermeerdevergelijkingvanveronderstellingentenaanzienvansterfte,langleven,arbeidsongeschiktheidmetwerkelijkewaarnemingenvoorzoweldegehelebevolkingalsspecifiekvoordepopulatievanhetfonds.

Devaststellingvandetoereikendheidvandetechnischevoorzieningeniseeninherentonzekerproces,waarbijgebruikwordtgemaaktvanschattingenenoordelendoorhetbestuurvanhetfonds.Heteffectvandezewijzigingenwordtverantwoordinhetresultaatophetmomentdatdeactuariëleuitgangspuntenwordenherzien.

Overige wijzigingenDeonderdezepostopgenomenmutatiesvandetechnischevoorzieningenhebbenbetrekkingopdekanssystemen.

Wijziging uit hoofde van overdracht van rechtenHieronderzijnopgenomendeaanhetverslagjaartoeterekenenoverdrachtswaardevandeovergenomenrespectievelijkovergedragenpensioenaansprakenmetbetrekkingtotdeactuariëlewaarde.

MutatietechnischevoorzieningvoorrisicodeelnemersHieronderzijnopgenomendeaanhetverslagjaartoeterekenenpremies,beleggingsresultaten,inkoopuitkapitaal/pensionering,afkopen,overdrachtswaardevandeovergenomenrespectievelijkovergedragenpensioenaansprakenenactuariëleresultaten.

SaldooverdrachtenvanrechtenvoorrisicofondsDepostsaldooverdrachtenvanrechtenbevathetsaldovanbedragenuithoofdevanovergenomendanwelovergedragenpensioenverplichtingen.

Overige baten en lastenDeoverigebatenenlastenwordenopgenomenvoordeaanhetverslagjaartoeterekenenbedragen.

Grondslagenkasstroomoverzicht

Hetkasstroomoverzichtisconformdedirectemethodeopgesteld.Alleontvangstenenuitgavenwordenhierbijalszodaniggepresenteerd.Erwordtonderscheidgemaakttussenkasstromenuitpensioenuitvoeringsactiviteitenenbeleggingsactiviteiten.

5. Toelichtingopdebalans

(×€1.000)

Activa

1. Beleggingenperbeleggingscategorie

Vastrentende waarden

Standper1januari2018 190.948Aankopen 227.123Verkopen (205.671)Mutatiebeleggingsvorderingen,-schuldenenliquidemiddelen 7.164Waardemutaties (1.453)Standper31december2018 218.111

Vastrentende waarden

Standper1januari2017 173.180Aankopen 110.772Verkopen (85.158)Mutatiebeleggingsvorderingen,-schuldenenliquidemiddelen (4.110)Waardemutaties (3.736)Standper31december2017 190.948

ReëlewaardeDewaarderingvandebeleggingenvindtplaatstegenreëlewaarde.Afgezienvandebeleggingsvorderingenen-schuldenzijndebeleggingenvanhetfondsgewaardeerdtegenreëlewaardeperbalansdatum.Hetisoverhetalgemeenmogelijkengebruikelijkomdereëlewaardebinneneenaanvaardbarebandbreedtevanschattingenvasttestellen.Deboekwaardevanalleactivaendefinanciëleverplichtingenopbalansdatumbenadertdereëlewaarde.

Voordewaarderingvandebeleggingenvanhetfondswordtgebruikgemaaktvanmarktnoteringen.

Inonderstaandetabelisdegehanteerdewaarderingssystematiekopgenomen.

Genoteerdemarktprijzen 31-12-2018 31-12-2017

Vastrentendewaarden 218.111 190.948

VastrentendewaardenDevastrentendewaardenkunnenalsvolgtwordengespecificeerd:

31-12-2018 31-12-2017Specificatienaarsoort:Obligatiebeleggingsfondsen 211.433 188.616Beleggingsdebiteuren 2.454 3.414Liquidemiddelen 4.224 119Beleggingscrediteuren - (1.200)

218.111 190.948

2. Beleggingenvoorrisicodeelnemers

Vastgoed

beleg-

gingen

Aandelen Vast-

rentende

waarden

Derivaten Overige

beleg-

gingen

Totaal

Standper1januari2018Vastrentendewaarden 66.856 405.159 835.540 6.338 (5) 1.313.888Aankopen 9.608 317.644 391.186 - - 718.438Verkopen (9.715) (237.924) (271.940) 12.698 - (506.881)Mutatiebeleggingsvorderingen,-schuldenenliquidemiddelen

1.584 (3.222) (14.486) (3.250) 68 (19.306)

Waardemutaties 4.547 (43.114) (4.669) (16.834) (67) (60.137)Standper31december2018 72.880 438.543 935.631 (1.048) (4) 1.446.002Bij:Derivatenmeteennegatievewaarde 1.565

1.447.567

Vastgoed

beleg-

gingen

Aandelen Vast-

rentende

waarden

Derivaten Overige

beleg-

gingen

Totaal

Standper1januari2017Vastrentendewaarden 55.685 333.781 675.345 (613) (1) 1.064.197Aankopen 10.734 51.807 400.047 - - 462.588Verkopen (1.455) (11.614) (224.621 (15.766) - (253.456)Mutatiebeleggingsvorderingen,-schuldenenliquidemiddelen

(1.480) (5.910) (17.359 3.249 (56) (21.556)

Waardemutaties 3.372 37.095 2.128 19.468 52 62.115Standper31december2017 66.856 405.159 835.540 6.338 (5) 1.313.888Bij:Derivatenmeteennegatievewaarde 2

1.313.890

ReëlewaardeDewaarderingvandebeleggingenvindtplaatstegenreëlewaarde.Afgezienvandebeleggingsvorderingenen-schuldenzijndebeleggingenvanhetfondsgewaardeerdtegenreëlewaardeperbalansdatum.Hetisoverhetalgemeenmogelijkengebruikelijkomdereëlewaardebinneneenaanvaardbarebandbreedtevanschattingenvasttestellen.Deboekwaardevanalleactivaendefinanciëleverplichtingenopbalansdatumbenadertdereëlewaarde.

Voordemeerderheidvandebeleggingenvanhetfondswordtgebruikgemaaktvanmarktnoteringen.Echter,bepaaldebeleggingenzijngewaardeerddoormiddelvangebruikmakingvannettocontantewaardeberekeningendanwelanderemethoden.• Beleggingenmetgenoteerdemarktprijzenwordenverhandeldaaneeneffectenbeursofbetreffenliquide

middelen.Hierondervallenaandelen,obligaties,participatiesinhypothekenfondsenenbanktegoeden.• Onafhankelijketaxatieswordentoegepastvoordewaarderingvanonroerendgoedinbezitvanhetfonds.

VoorStiPPhebbenergeenonafhankelijketaxatiesplaatsgevonden.• Denettocontantewaardewordtbepaalddoordeteontvangenkasstromencontanttemakenopbasisvan

degeldendemarktrente.Indewaarderingisrekeninggehoudenmethetoninbaarheidsrisico.• Anderemethode:demarktwaardeisontleendaandemeestrecenterapportagesvandefundmanagers

endefund-to-fundmanagers.Beleggingenwaarvandewaarderingopbasisvandeintrinsiekewaardeplaatsvindtzijnindetabelonder‘Anderemethode’opgenomen.Demarktwaardebepalingisnietgebaseerdopmarktdata,maargebaseerdopaannamesenschattingendiedeprijssignificantbeïnvloeden.Eendeelvandeparticipatiesinhypothekenfondsenvalthieronder.

Schattingen en veronderstellingenInonderstaandetabelisdegehanteerdewaarderingssystematiekopgenomen.

Per31december2018 Genoteerde

marktprijzen

NCW-bereke-

ningen

Andere

methode(n)

Vastgoedbeleggingen 22.760 - 50.120 72.880Aandelen 438.543 - - 438.543Vastrentendewaarden 892.009 - 43.622 935.631Derivaten - (1.048) - (1.048)Overigebeleggingen (4) - - (4)Totaal 1.353.308 93.742 93.742 1.446.002

Per31december2017 Genoteerde

marktprijzen

NCW-bereke-

ningen

Andere

methode(n)

Vastgoedbeleggingen 26.614 - 40.242 66.856Aandelen 405.159 - - 405.159Vastrentendewaarden 814.706 - 20.834 835.540Derivaten 3.250 3.088 - 6.338Overigebeleggingen (5) - - (5)Totaal 1.249.724 3.088 61.076 1.313.888

Belegdewaardeninvastgoed

31-12-2018 31-12-2017Indirectvastgoed 72.653 68.213Beleggingsdebiteuren 227 143Beleggingscrediteuren - (1.500)

72.880 66.856

Belegde waarden in aandelen

31-12-2018 31-12-2017Aandelenbeleggingsfondsen 442.178 405.572Beleggingsdebiteuren - -Liquidemiddelen 15.594 4.387Beleggingscrediteuren (19.229) (4.800)

438.543 405.159

Belegdewaardeninvastrentendewaarden

31-12-2018 31-12-2017Participatiesinobligatiebeleggingsfondsen 796.913 709.805Participatiesinhypothekenfondsen 138.642 113.993Beleggingsdebiteuren 7.587 3.480Liquidemiddelen (7.350) 12.851Beleggingscrediteuren (161) (4.589)

935.631 835.540

Belegdewaardeninderivaten

31-12-2018Typecontract Contract-

omvangActiva Passiva Waarde

persaldoValutatermijncontracten 251.554 517 (1.565) (1.048)Beleggingsdebiteuren - - - -

517 (1.565) (1.048)

31-12-2017Typecontract Contract-

omvangActiva Passiva Waarde

persaldoValutatermijncontracten 247.330 3.090 2 3.088Beleggingsdebiteuren - 3.250 - 3.250

6.340 2 6.338

Belegdewaardeninoverigebeleggingen

31-12-2018 31-12-2017Beleggingscrediteuren (4) (5)

(4) (5)

3. Vorderingenenoverlopendeactiva

31-12-2018 31-12-2017Vorderingenopwerkgevers 18.139 11.242Nogtefacturerenpremie 45.783 30.663Tevorderenadministratiekosten 3.781 2.832Waardeoverdrachten - 7

67.703 44.744

VorderingopwerkgeversBijdewaarderingvanvorderingenwordtrekeninggehoudenmethetrisicovanoninbaarheiddoorhiervooreenvoorzieninginminderingtebrengenophetsaldovandeuitstaandevorderingen.Voorgelijksoortigepostenmetgelijksoortigerisico’swordtgezamenlijkeenschattinggemaaktvanverliezenenrisico’sopbalansdatum.Dezesystematiekomdevoorzieningvasttestellenwordtgerekendtotdestatischemethode.Allevorderingenhebbeneenresterendelooptijdvankorterdanéénjaar.

31-12-2018 31-12-2017Specificatievorderingen/premiedebiteurenWerkgevers 19.006 13.627Voorzieningdubieuzedebiteuren (867) -2.385

18.139 11.242

In2018iseenbedragvan€1.518onttrokkenaandevoorziening(2017:€752onttrokken).Erwerdeenbedragvan€296aanpremiealsoninbaarafgeschreven(2017:€1.043).

NaaraanleidingvandoordeStichtingNalevingCAOvoorUitzendkrachten(SNCU)uitgevoerdeonderzoekentenbehoevevanverplichteaansluitingvanwerkgeversheefthetSNCUgeconcludeerddatdiversewerkgeversvoldoenaandecriteriavanverplichteaansluitingbijhetfonds.Vandezegroepwerkgeversheefthetfondsgeendeelnemersgegevensontvangen,alsgevolghiervanzijnaandezewerkgeversambtshalvefacturenverstuurd.Ultimoverslagjaarstaanambtshalvevorderingenopenad€3.600(ultimo2017:€3.193).Aangezientegenoverdezevorderingengeenopgebouwdekapitalenstaan,zijndezevorderingenniettotwaarderinggebrachtindejaarrekening.

TevorderenadministratiekostenDetevorderenadministratiekostenbestaatuiteenvorderingvan€3.169(2017:€3.169)inzakedoorSyntrusAchmeaPensioenbeheerinrekeninggebrachteomzetbelastingoverdeadministratiekosteneneenvorderinginzaketeveelbetaaldeadministratiekostenaanSyntrusAchmeaPensioenbeheerbetreffende2017van€612.(2017:-€337).

Vorderingadministratiekosten2017Eind2017wasereenschuldvan€337administratiekostenaanSyntrusAchmeaPensioenbeheer.Injanuari2018isereenlaatstevoorschotbetaaldoverdezeschuldvan€984.DetotalevorderingopSyntrusAchmeaPensioenbeheerbedraagthierdoor€647.InafstemmingtussenhetbestuurenSyntrusAchmeaPensioenbeheerisdevorderingverlaagdnaar€612.

2018 2017TevorderenadministratiekostenSyntrusAchmeaVorderingBTW 3.169 3.169Vorderingadministratiekosten2017 612 -337

3.781 2.832

Sinds1januari2015isdezogenoemdekoepelvrijstellingvoorpensioenfondsenvoordeomzetbelastingkomentevervallen.Onderbepaaldevoorwaardenkunnenfondsenwaarsprakeisvanhetbeheervantercollectievebeleggingbijeengebrachtevermogensnogsteedsvrijstellingvanomzetbelastingclaimen.Hetfondsheeft,bijgestaandoorhaaradviseurseninsamenspraakmethaarleveranciersvanuitbestedediensten,overleggevoerdmetdefiscaleautoriteiten.

Hierbijisovereengekomendataanzienlijkedelenvandedienstverleningvrijgesteldblijvenvanomzetbelasting.

4. Overigeactiva

31-12-2018 31-12-2017Liquidemiddelen 12.320 11.456

Onderdeliquidemiddelenwordenopgenomendiekasmiddelenentegoedenopbankrekeningendieonmiddellijkdanwelopkortetermijnopeisbaarzijn.Bankrekeningendiebeheerdwordendoordevermogensbeheerderzijnonderdebeleggingenopgenomen.

Erzijngeenkredietfaciliteitenvantoepassing.

Passiva

5. StichtingskapitaalenreservesMutatieverzicht eigen vermogen

Vereistebuffer

overTV

Algemene reserve

Standper1januari2018 42.167 88.407 130.574Voorstelresultaatbestemming 9.733 21.765 31.498Standper31december2018 51.900 110.172 162.072

Vereistebuffer

overTV

Algemene reserve

Standper1januari2017 35.480 84.061 119.541Voorstelresultaatbestemming 6.687 4.346 11.033Standper31december2017 42.167 88.407 130.574

Solvabiliteit

(×€ 1.000) 31-12-2018 % 31-12-2017 %RisicofondsAanwezigvermogeninclusiefvermogenrisicodeelnemers 1.737.829 1.558.500Af:Technischevoorzieningrisicodeelnemers -1.487.934 -1.352.145Af:VereistebufferoverTVrisicodeelnemers -47.349 -38.643Aanwezigvermogen 202.546 167.712Minimaalvereisteigenvermogen 3.513 4,0 3.031 4,0Vereisteigenvermogen 4.550 5,2 3.524 4,7Dekkingsgraad 230,6 221,3

Risicodeelnemers Dekkingsgraad 103,2 102,9

Totaal fonds Dekkingsgraad 110,3 109,1Beleidsdekkingsgraad 109,4 109,6

Voorhetbepalenvanhetvereisteigenvermogen(desolvabiliteitstoets)maakthetfondsgebruikvanhetstandaardmodel.Hetbestuurachthetgebruikvanhetstandaardmodelpassendvoorderisico’svanhetfonds.DeuitkomstenvandesolvabiliteitstoetszijnopgenomenondertoelichtingRisicobeheerenderivaten.

Dedekkingsgraadrisicofondsisalsvolgtberekend:100%+((vereisteigenvermogen+algemenereserve)/technischevoorzieningenrisicofonds)in%.

Dedekkingsgraadrisicodeelnemersisalsvolgtberekend:100%+minimaalvereisteigenvermogenin%.

Dedekkingsgraadvanhettotalefondsisalsvolgtberekend:100%+((vereisteigenvermogentotalefonds+algemenereserve)/(technischevoorzieningenrisicofonds+technischevoorzieningrisicodeelnemers))in%.

OnderhetFTKisdebeleidsdekkingsgraadleidendvoorallebeleidsmaatregelen.Debeleidsdekkingsgraadishetgemiddeldevandedekkingsgraadvanhettotalefondsvandeafgelopen12maandenenisdaarmeeminderafhankelijkvandagkoersen.

Devermogenspositievanhetfondskanwordengekarakteriseerdalstoereikend.

6. TechnischevoorzieningenvoorrisicofondsMutatieoverzicht technische voorzieningen voor risico fonds

2018 2017Standper1januari 75.781 65.643Inkoopuitkapitaal/pensionering 7.697 7.320Rente -186 -138Onttrekkingenvoorpensioenuitkeringenenafkopen -3.080 -2.542Onttrekkingvoorpensioenuitvoeringskosten -123 -102Wijzigingmarktrente 2.390 -602Wijzigingactuariëleuitgangspunten -587 -Overigewijzigingen 5.931 6.202Standper31december 87.823 75.781

Vooreentoelichtingopdeverschillendepostenwordtverwezennaardetoelichtingopdeverschillendepostenuitdestaatvanbatenenlasten.

Specificatietechnischevoorzieningenvoorrisicofondsnaaraard:

31dec.2018 31dec.2017Aantal Aantal

Ouderdomspensioen 2.337 40.461 2.130 34.032Partnerpensioen 445 28.124 406 24.106Voorzieningarbeidsongeschikten 432 7.505 464 8.357Voorzieningtoekomstigearbeidsongeschikten - 9.019 - 7.963Voorzieninglatentingegaanpartnerpensioen - 2.714 - 1.323

3.214 87.823 3.000 75.781

Naarhunaardhebbendetechnischevoorzieningeninhetalgemeeneenlanglopendkarakter.

Korte beschrijving van de pensioenregelingHetfondskenttweepensioenregelingen:eenBasisregelingeneenPlusregeling.Beideregelingenbetreffeneenbeschikbarepremieregeling.DeBasisregelinggeldtvoorwerknemersdiemeerdan26wekenwerkzaamzijnindebranchevoorpersoneelsdienstenendePlusregelingisvantoepassingvoorwerknemersdiemeerdan78wekenwerkzaamzijnindebranchevoorpersoneelsdiensten.DePlusregelingisuitgebreiderdandeBasisregeling.Zowordterdemogelijkheidvanpremievrijedeelnemingbijarbeidsongeschiktheidgebodenenkunnengehuwdedeelnemersendeelnemersmeteensamenlevingscontract(ondervoorwaarden)inaanmerkingkomenvoornabestaandenpensioen.

7. TechnischevoorzieningrisicodeelnemersSpecificatietechnischevoorzieningrisicodeelnemers

2018 2017EUR EUR

Standper1januari 1.352.145 1.104.617Mutaties Premie 244.203 210.115Premiearbeidsongeschikten 683 467Pensionering -8.105 -8.021Rendementstoekenning -44.240 81.858Inkomendewaardeoverdrachten 475 1.969Uitgaandewaardeoverdrachten -15.766 -3.440Afkopen -40.154 -33.143Vrijvaldooroverlijden -1.031 -2.224Overigemutaties/correcties -276 -53Standper31december 1.487.934 1.352.145

Deinbovenstaandetabelopgenomenrendementstoekenningvan€44.240negatief(2017:€81.858)wijktafvanhetbeleggingsresultaatvoorrisicodeelnemersvan€43.967negatief(2017:€77.945).Verschillenzijnontstaanalsgevolgvanmutatiesdiemetterugwerkendekrachtverwerktzijn.Aandeunitsdiealsgevolghiervanaandeelnemerszijntoegekendwordtmetterugwerkendekrachtrendementtoegekend.Aangezienhettoegekenderendementnietdaadwerkelijkisbehaald,leidtdittoteenafwijkingvanhetbeleggingsresultaat.Detechnischevoorzieningrisicodeelnemersultimoboekjaarisniet1op1aantesluitenopdebeleggingenrisicodeelnemersendeaandedeelnemerstoeterekenenvorderingenenliquidemiddelen.Ditwordtveroorzaaktdoordatdevorderingenenliquidemiddelenvooreendeeltoeterekenenzijnaandedeelnemersenvooreendeelaanhetfonds.Hetdeelvandevorderingenenliquidemiddelenwattoeterekenenisaanhetfondsbestaatvoornamelijkuitderisicoopslagvoorexcassokosten,opslagvoorvereisteigenvermogen,risicopremievoornabestaandenpensioen,opslagvoorpremievrijstellingbijarbeidsongeschiktheideneenopslagvooralgemenerisico’s.

Inonderstaandetabelistoegelichtwelkdeelvandebeleggingen,vorderingen,schuldenenliquidemiddelentoeterekenenzijnaandedeelnemersenisdeaansluitingopdetechnischevoorzieningrisicodeelnemerszichtbaar.

2018 2017EUR EUR

Beleggingenvoorrisicodeelnemer 1.446.002 1.313.888

VorderingenenoverlopendeactivaVorderingenopwerkgevers 37.992 30.523

Overigeactiva(liquidemiddelen)Liquidemiddelen 4.209 8.715

OverigeschuldenenoverlopendepassivaTebetalenkostenvermogensbeheer (269) -981Totaal 1.487.934 1.352.145

8. Overigeschuldenenoverlopendepassiva

31-12-2018 31-12-2017Teverrekenenpremies 211 406Derivatenmetnegatievewaarde 1.565 2Uitkeringen 223 1Belastingenenpremiessocialeverzekeringen 2.237 372Waardeoverdrachten 559 15Bestuurskosten 113 145Tebetalenkostenvermogensbeheer 309 1.124Overigeschulden 2.655 473

7.872 2.538

Alleschuldenhebbeneenresterendelooptijdvankorterdanéénjaar.

DerivatenmetnegatievewaardeDerivatenmeteenpositievereëlewaardewordenalsactiefverantwoordenderivatenmeteennegatievereëlewaardepassief.Oppagina19wordtdeopsplitsingtussenactivaenpassivaweergegeven.

BelastingenenpremiessocialeverzekeringenDetoenamevandepostbelastingenenpremiessocialeverzekeringenmet€1.865wordtveroorzaaktdooreennogtebetalenafdrachtloonheffingultimo2018overdebetaaldeuitkeringenenafkopenindecember2018.Hettotalebedragvanafkopenindecember2018ishogertenopzichtevandecember2017.

WaardeoverdrachtenDepostwaardeoverdrachtenbetreffengefactureerdeinkomendewaardeoverdrachtendienognietzijnbetaaldenwaarvoornoggeenaansprakenzijntoegekend.

TebetalenkostenvermogensbeheerIndetebetalenkostenvermogensbeheerzitultimo2018eenreserveringopgenomenvan€303voornogtebetalenadministratiekostenvermogensbeheerdermetbetrekkingtothet4ekwartaal2018.Ultimo2017wasereenreserveringopgenomenvoornogtebetalenadministratiekostenvoorheel2017van€1.057.

OverigeschuldenIndeoverigeschuldenziteenbedragopgenomenvandebeëindigingskostenSyntrusAchmeavan€2.199(2017:€0)

RisicobeheerenderivatenInhetjaarverslagisingegaanopderisico’sdiehetfondslooptenophetbeleiddatwordtgevoerdomdezerisico’stebeperken.Onderstaandtreftukwantitatieverisicoinformatieaan.Dezeinformatiebevatdecumulatievecijfersvoorrisicofondsenrisicodeelnemers.

Devermogensbeheerderheeftdekwantitatieveinformatievandebeleggingenaangeleverdopbasisvanhetdoorkijkprinicipe(‘lookthrough’).Alsgevolgvanhettoepassenvanhetdoorkijkprincipesluitendebeleggingenperbeleggingscategoriezoalstoegelichtinderisicoparagraafnietaanopdebeleggingenperbeleggingscategorievolgensdebalans.Tenopzichtevandetotalebeleggingenbetrefthetbeperkteverschuivingenoverdeverschillendebeleggingscategorieën.

SolvabiliteitsrisicoHetfondswordtbijhetbeheervandepensioenverplichtingenendefinancieringdaarvangeconfronteerdmetrisico’s.Debelangrijkstedoelstellingvanhetfondsishetnakomenvandepensioenverplichtingen.Voorhetrealiserenvandezedoelstellingwordtgestreefdnaareentoereikendesolvabiliteitopbasisvandereëlewaardevandepensioenverplichtingen.

Hetbelangrijksterisicovoorhetfondsbetrefthetsolvabiliteitsrisico,ofwelhetrisicodathetfondsnietbeschiktovervoldoendevermogenterdekkingvandepensioenverplichtingen.Desolvabiliteitwordtgemetenzowelopbasisvanalgemeengeldendenormenalsooknaardespecifiekenormenwelkedoordetoezichthouderwordenopgelegd.Indiendesolvabiliteitvanhetfondszichnegatiefontwikkelt,bestaathetrisicodathetfondsdepremievoordewerkgeversendeelnemersmoetverhogen.Inhetuiterstegevalkanhetnoodzakelijkzijndathetfondsverworvenpensioenkapitalenenpensioenrechtenmoetverminderen.

HetsurplusopFTK-grondslagenisalsvolgt:

2018 2017EUR EUR

Voorzieningpensioenverplichtingenrisicopensioenfonds(FTK-waardering)

87.823 75.781

Voorzieningpensioenverplichtingenrisicodeelnemers 1.487.934 1.352.145Buffers:S1Renterisico 682 704S2Risicozakelijkewaarden - -S3Valutarisico - -S4Grondstoffenrisico - -S5Kredietrisico 3.512 2.487S6Verzekeringstechnischrisico 2.811 2.395S7Liquiditeitsrisico - -S8Concentratierisico - -S9Operationeelrisico - -S10Actiefbeheerrisico - -Diversificatie-effect -2.455 -2.062TotaalS(vereistebuffers) 4.550 3.524Solvabiliteitrisicodeelnemers* 47.349 38.643Vereistvermogen(artikel132Pensioenwet) 1.627.656 1.470.093Aanwezigvermogen(totaalactiva-schulden) 1.737.829 1.558.500Surplus 110.173 88.407

*Solvabiliteitrisicodeelnemersvan€47.349(2017:€38.643)isgelijkaandeVereistebufferoverTVvan€51.900(2017:€42.167)verminderdmethetdeelvandeVereistebufferoverTVwattoeterekenenisaanrisicofondsvan€4.550(2017:€3.524).

AangeziendebeleggingenrisicopensioenfondsvolledigzijnbelegdinEuropesestaatsobligatiesisvoorS2Risicozakelijkewaarden,S3Valutarisico,S4GrondstoffenrisicoenS7Liquiditeitsrisicogeenbufferopgenomen.Hetbestuurheeft,opbasisvandesamenstellingvandebeleggingsportefeuilleultimoboekjaar,beslotenomgeenbuffervoorS8concentratierisicooptenemen.Hetbestuurisvanmeningdatoperationelerisico’sadequaatbeheerstworden,voorS9Operationeelrisicoisgeenbufferopgenomen.

BijdeberekeningvandebufferspasthetfondshetstandaardmodelvanDNBtoe,waarbijuitgegaanwordtvanhetvereistvermogenindeevenwichtssituatie,gebaseerdopdestrategischeassetmix.

BeleidenrisicobeheerHetbestuurbeschiktovereenaantalbeleidsinstrumententenbehoevevanhetbeheersenvandezerisico’s.Dezebeleidsinstrumentenbetreffen:• beleggingsbeleid;• premiebeleid;• herverzekeringsbeleid;• toeslagbeleid.

Dekeuzeentoepassingvanbeleidsinstrumentenvindtplaatsnauitvoerigeanalysestenaanzienvanteverwachtenontwikkelingenvandeverplichtingenendefinanciëlemarkten.DaarbijwordtondermeergebruikgemaaktvanALM-studies.EenALM-studieiseenanalysevandestructuurvandepensioenverplichtingenenvanverschillendebeleggingsstrategieënendeontwikkelingdaarvanindiverseeconomischescenario’s.

Deuitkomstenvandezeanalysesvindenhunweerslaginjaarlijksdoorhetbestuurvasttestellenbeleggingsrichtlijnenalsbasisvoorhetuittevoerenbeleggingsbeleid.Debeleggingsrichtlijnengevennormenenlimietenaanwaarbinnendeuitvoeringvanhetbeleggingsbeleidmoetplaatsvinden.Zezijngerichtophetbeheersenvandevolgendebelangrijkste(beleggings)risico’s.Bijdeuitvoeringvanhetbeleggingsbeleidwordtgebruikgemaaktvanderivaten.

Marktrisico’s(S1–S4)Hetmarktrisicoomvathetrenterisico,hetprijs(koers)risico,valutarisicoenhetgrondstoffenrisico.Marktrisicoomvatdemogelijkhedenvoorwinstofverliesendooreenveranderingvanmarktfactoren.Marktfactorenkunnenbijvoorbeeldmarktprijzenzijnvanaandelen,grondstoffen,vastgoedenprivateequity(prijsrisico),maarookvalutakoersen(valutarisico)ofrentes(renterisico).

Destrategievanhetfondsmetbetrekkingtothetbeleggingsrisicowordtbepaalddoordebeleggingsdoelstellingen.Hetmarktrisicowordtopdagelijksebasisbeheerstinovereenstemmingmetdeaanwezigebeleidskadersenrichtlijnen.Deoverallmarktpositieswordenperiodiekgerapporteerdaanhetbestuur.

Dematewaarindebeleggingsportefeuillevanhetfondsgevoeligisvoorhetprijs-enrenterisicoisindevolgendealineaweergegeven,vervolgenswordenderisico’sdiehetfondslooptnadertoegelicht.

S1 RenterisicoHetrenterisicoishetrisicodatdewaardenvandevastrentendewaardenendepensioenverplichtingenwijzigenalsgevolgvanveranderingenindemarktrente.

Derentegevoeligheidkanwordengemetendoormiddelvandeduration.Dedurationisde(metdecontantewaardevandekasstromen)gewogengemiddelderesterendelooptijdinjaren.Dedurationgeeftaanhoeveelprocentbijbenaderingdereëlewaardeverandertbijeenparallelleverschuivingvanderentecurvemet1procentpunt.Eenhogedurationgeefteenhogegevoeligheidvoorveranderingeninderenteweer.

31-12-2018 31-12-2017Balans Duration Balans Duration

Durationvandevastrentendewaardenrisicofonds(voorderivaten)

218.111 5,6 190.948 5,3

Durationvandevastrentendewaardenrisicofonds(naderivaten)

218.111 5,6 190.948 5,3

Technischevoorzieningen 87.823 13,5 75.781 13,5

Hetfondshanteerttenaanzienvandeuitkeringenpool(deingeganepensioenen)van€80.030(2017:€68.260)eenbeleiddatgerichtisophetminimaliserenvande‘duration-mismatch’.Ditbeleidwordtgerealiseerddoorhetkopenvanlanglopendeobligatiesmeteenvergelijkbarelooptijdalsdelopendeuitkeringen.Omdieredeniservoordeuitkeringspoolperjaareindegeensprakevaneen‘duration-mismatch’.

Tenaanzienvandeverplichtingenvoorrisicodeelnemersisergeensprakevaneen‘duration-mismatch’aangezienhetfondsoverdezeverplichtingengeenrenterisicoloopt.

Desamenstellingvandevastrentendewaardennaarlooptijdisalsvolgt:

31-12-2018 31-12-2017In% In%

Resterendelooptijd<1jaar 134.665 11,7 204.438 19,9Resterendelooptijd>1en<5jaar 356.081 30,9 241.228 23,5Resterendelooptijd>5jaar 662.996 57,5 580.822 56,6

1.153.742 100,0 1.026.488 100,0

S2 RisicozakelijkewaardenHetrisicozakelijkewaardenofprijsrisicoishetrisicovanwaardeveranderingendoordeontwikkelingvanmarktprijzen,diewordtveroorzaaktdoorfactorengerelateerdaaneenindividuelebelegging,deuitgevendeinstellingofgeneriekefactoren.Omdatallebeleggingenwordengewaardeerdtegenreëlewaardewaarbijwaardeveranderingenonmiddellijkinhetsaldovanbatenenlastenwordenverwerkt,zijnallewijzigingeninmarktomstandighedendirectzichtbaarinhetbeleggingsresultaat.Hetprijsrisicowordtgemitigeerddoordiversificatie.

31-12-2018 31-12-2017 In% In%

Specificatievastgoedbeleggingennaarsector: Kantoren 90 0,1 698 1,0Winkels 0 0,0 - -Woningen 49.803 68,4 39.401 58,9Participatiesinvastgoedmaatschappijen 22.760 31,2 28.114 42,1Beleggingsvorderingen,-schuldenenliquide middelen 227 0,3 -1.357 -2,0

72.880 100,0 66.856 100,0

31-12-2018 31-12-2017In% In%

Specificatievastgoedbeleggingennaarregio:Europa 54.447 74,7 45.725 68,4VerenigdeStaten 12.210 16,8 15.082 22,5Azië 5.970 8,2 7.375 11,0OverigeMatureMarkets 26 0,0 31 0,1Beleggingsvorderingen,-schuldenenliquidemiddelen 227 0,3 -1.357 -2,0

72.880 100,0 66.856 100,0

31-12-2018 31-12-2017In% In%

Specificatieaandelennaarsector:Handel 127.138 29,0 138.996 34,3Financiëleinstellingen(waaronderbankenenverzekeraars) 104.907 23,9 94.108 23,2Nijverheidenindustrie 41.925 9,6 42.179 10,4Energie 46.978 10,7 41.256 10,2Gezondheidszorg 13.840 3,2 731 0,2ITenTelecom 94.929 21,6 85.429 21,1Overige 12.461 2,8 2.873 0,7Beleggingsvorderingen,-schuldenenliquidemiddelen -3.635 -0,8 -413 -0,1

438.543 100,0 405.159 100,0

31-12-2018 31-12-2017In% In%

Europa 168.563 38,4 154.708 38,1NoordAmerika 113.892 26,0 103.667 25,6Azië 145.294 33,1 133.974 33,1OverigeMatureMarkets 14.429 3,3 13.223 3,3Beleggingsvorderingen,-schuldenenliquidemiddelen -3.635 -0,8 -413 -0,1

438.543 100,0 405.159 100,0

S3 ValutarisicoHetvalutarisicoishetrisicodatdewaardevaneenfinancieelinstrumentzalfluctuerenalsgevolgvanveranderingeninvalutawisselkoersen.

Hettotaalbedragvandegehelebeleggingsportefeuilledatbuitendeeurowordtbelegdbedraagtultimo2018circa€375.347(2017:€351.000).Vanditbedragis66,4%(2017:69,6%)afgedektnaardeeuro.Hetvalutarisicowordtinonderstaandetabelweergegeven.

Positievoorafdekking

Valuta-derivaten Nettopositie na afdekking2018

Nettopositie na afdekking2017

EUR 1.289.789 248.333 1.538.122 1.398.302GBP 41.894 -46.892 -4.998 2.111JPY 36.496 -35.279 1.217 -297USD 136.191 -168.026 -31.835 -32.159CHF 21.184 319 21.503 16.439HKD 39.345 45 39.390 35.143SEK 8.347 132 8.479 6.195CAD 6.491 250 6.741 821DKK 4.000 65 4.065 3.174NOK 2.766 29 2.795 1.811SGD 3.137 0 3.137 3.011AUD 1.063 0 1.063 1.657Overige 74.433 0 74.433 68.628

1.665.136 -1.024 1.664.112 1.504.836

HetbeleidvanhetbestuurisompositiesinAmerikaanseDollar(USD),endaaraangekoppeldeposities,hetBritsePond(GBP)endeJapanseYen(JPY)volledigaftedekken.TenaanzienvanhetafdekkenvanpositiesinUSDwordttevensdedaaraangekoppeldepositieinHKDmeegenomen.Denettopositienaafdekking2018bedraagtvoorUSDenHKDtezamen€7.555(2017:€2.984).

S5 KredietrisicoHetkredietrisicoishetrisicovanfinanciëleverliezenvoorhetfondsalsgevolgvanfaillissementofbetalingsonmachtvantegenpartijenwaarophetfonds(potentiële)vorderingenheeft.Hierbijkanondermeerwordengedachtaanpartijendieobligatieleningenuitgeven,bankenwaardeposito’swordengeplaatst,marktpartijenwaarmee‘OverTheCounter(OTC)’-derivatenpositieswordenaangegaanenaanbijvoorbeeldherverzekeraars.

Eenvoorbeleggingsactiviteitenspecifiekonderdeelvankredietrisicoishetsettlementrisico.Ditheeftbetrekkingophetrisicodatpartijenwaarmeehetfondstransactiesisaangegaannietmeerinstaatzijnhuntegenprestatieteverrichten,waardoorhetfondsfinanciëleverliezenlijdt.

Beheersingvindtplaatsdoorhetstellenvanlimietenaantegenpartijenoptotaalniveau,datwilzeggenmetinachtnemingvanallepositiesdieeentegenpartijheefttenopzichtevanhetfonds;hetvragenvanextrazekerhedenzoalsonderpandendergelijkebijhypothecairegeldleningenenhetuitlenenvaneffecten;hethanterenvanprudenteverstrekkingsnormenbijhypothecairegeldleningen.Terafdekkingvanhetsettlementrisicowordtdoorhetfondsalleenbelegdinmarktenwaareenvoldoendebetrouwbaarclearing-ensettlementsysteemfunctioneert.Voordatinnieuwemarktenwordtbelegd,wordteerstonderzoekgedaannaardewaarborgenopditgebied.MetbetrekkingtotOTC-derivatenwordtdoorhetfondsalleengewerktmettegenpartijenwaarmeeISDA/CSA-overeenkomstenzijnafgesloten,zodatpositiesvanhetfondsadequaatwordenafgedektdooronderpand.Erwordtgebruikgemaaktvandagelijksewaarderingen.

31-12-2018 31-12-2017In% In%

Specificatievastrentendewaardennaarsector:Overheidsinstellingen 409.951 39,9 409.951 39,9Financiëleinstellingen(waaronderbankenenverzekeraars) 110.865 10,8 110.865 10,8Bedrijfsobligaties 377.247 36,8 377.247 36,8Hypotheken 114.350 11,1 114.350 11,1Balansposten 14.075 1,4 14.075 1,4

1.026.488 100,0 1.026.488 100,0

31-12-2018 31-12-2017In% In%

Specificatievastrentendewaardennaarregio:MatureMarkets 1.149.991 99,7 1.013.169 98,7Andere 3.751 0,3 13.319 1,3

1.153.742 100,0 1.026.488 100,0

Tenaanzienvandekredietwaardigheidvandedebiteurenvandevastrentendeportefeuillekanhetvolgendeoverzichtwordengegeven:

31-12-2018 31-12-2017In% In%

AAA 342.158 29,7 312.988 30,5AA 308.262 26,7 277.685 27,0A 166.662 14,4 130.725 12,7BBB 213.209 18,5 185.345 18,1<BBB 7.672 0,7 7.863 0,8Notrated* 109.026 9,4 97.807 9,5Balansposten 6.753 0,6 14.075 1,4

1.153.742 100,0 1.026.488 100,0

*DitbetreftvoornamelijkparticipatiesinNederlandseHypothekenfondsen.

S6 VerzekeringtechnischrisicoLanglevenrisicoLanglevenrisicoishetrisicodatdeelnemerslangerblijvenlevendangemiddeldverondersteldwordtbijdebepalingvandetechnischevoorziening.Alsgevolghiervanvolstaatdeopbouwvanhetpensioenvermogennietvoordeuitkeringvandepensioenverplichting.DoortoepassingvanPrognosetafelAG2018metadequatecorrectiesvoorervaringssterfteishetlanglevenrisiconagenoeggeheelverdisconteerdindewaarderingvandepensioenverplichtingen.

OverlijdensrisicoHetoverlijdensrisicobetekentdathetfondsingevalvanoverlijdenmogelijkeennabestaandenpensioenmoettoekennenwaarvoordoorhetfondsgeenvoorzieningenzijngetroffen.Ditrisicokanwordenuitgedruktinrisicokapitalen.

ArbeidsongeschiktheidsrisicoHetarbeidsongeschiktheidsrisicobetrefthetrisicodathetfondsvoorzieningenmoettreffenvoorpremievrijstellingbijarbeidsongeschiktheid.Voorditrisicowordtjaarlijkseenrisicopremieinrekeninggebracht.Hetverschiltussenderisicopremieendewerkelijkekostenwordtverwerktviahetresultaat.Deactuariëleuitgangspuntenvoorderisicopremiewordenperiodiekherzien.Hetbeleidvanhetfondsisomhetoverlijden-enarbeidsongeschiktheidsrisiconietteherverzekeren.

ToeslagrisicoHetbestuurvanhetfondsheeftbeslotenomhetpensioennietteindexeren.

S7 LiquiditeitsrisicoLiquiditeitsrisicoishetrisicodatbeleggingenniettijdigen/ofniettegeneenaanvaardbareprijskunnenwordenomgezetinliquidemiddelen.Hierdoorkanhetfondsopkortetermijnnietaanzijnverplichtingenvoldoen.Waardeoverigerisicocomponentenvooraldelangeretermijnbetreffen(solvabiliteit),gaathethierbijomdekorteretermijn.Ditrisicowordtbeheerstdoorinhetstrategischeentactischebeleggingsbeleidvoldoenderuimteaantehoudenvoordeliquiditeitsposities.Erwordteveneensrekeninggehoudenmetdedirectebeleggingsopbrengstenenandereinkomstenzoalspremies.Inzakehetliquiditeitsrisicowordtvermelddathetfondsinzijnbeleggingsportefeuilleovervoldoendeobligatiesbeschiktdieonmiddellijkzonderwaardeverliestegeldekunnenwordengemaaktomeventueleonvoorzieneuitstroomvangeldmiddelentefinancieren.

S8 ConcentratierisicoOmtebepaleninwelkematesprakeisvanconcentratierisicomoetenperbeleggingscategoriealleinstrumentenmetdezelfdedebiteurwordengesommeerd.Alsgrotepostwordtaangemerktelkepostdiemeerdan2%vanhetbalanstotaaluitmaakt.Concentratierisicoisgemetennaarconcentratievaneenlandofbijeentegenpartij.Ditbetreftper31december2018devolgendeposten:

31-12-2018 31-12-2017(×€ 1.000) In% In%

Vastgoed:AlteraVastgoedWoningen 49.803 3,0% 39.401 2,5%

Hypotheken:AEAMDutchMortgageFund 95.232 5,7% 88.409 5,7%

Obligaties:Nederland(staatsobligaties) 132.691 8,0% 120.204 7,7%Duitsland(staatsobligaties) 102.081 6,1% 95.487 6,1%Frankrijk(staatsobligaties) 152.199 9,1% 131.526 8,4%JPMorganLiquidityFunds–EuroLiquidityFund 91.520 5,5% 107.693 6,9%BlackrockEuroInvestmentGradeCorporateBondIndexFund 167.220 10,0% 148.529 9,5%KempenLuxEuroCreditFund-I 123.025 7,4% 111.423 7,1%StandardLife-EUCorporateBond-D 123.992 7,5% 111.498 7,1%ASRNederlandNV 39.298 2,4%

Aandelen:NorthernTrustUCITSCommonContractualFund–US 58.195 3,5% 52.610 3,4%NorthernTrustUCITSCommonContractualFund–Eur 162.010 9,7% 69.364 4,4%NorthernTrustNorthAmericaC 58.199 3,5% N.v.t. NorthernTrustInvestmentsFund 48.941 2,9% N.v.t. VanguardInvestmentSeries–JapanStockIndex 33.871 2,0% 33.131 2,1%VanguardInstitutionalIndexFund n.v.t. 52.234 3,3%VanguardEuropeanStockIndexFund n.v.t. 78.957 5,1%VanguardEmergingMarketsStockIndexFund 35.525 2,3%NorthernTrustAllCountryAsiaexJapanEquityIndexFundEuro n.v.t. 44.205 2,8%

Totaal 1.438.275 1.320.196

Inhetalgemeengeldtdatconcentratierisicokanoptredenalseenadequatespreidingvanactivaenpassivaontbreekt.Concentratierisico’skunnenoptredenbijeenconcentratievandeportefeuilleinregio’s,economischesectorenoftegenpartijen.Eenportefeuillevanbeleggingendiesterksectorgebondenis,kandoordezesectorconcentratieeenverhoogdrisicolopen.Indienaandelenindezelfdesectorwordenaangehoudenissprakevaneencumulatiefconcentratierisico.

Deinbovenstaandetabelopgenomenbeleggingsfondsenkennenvannatureeenspreidinginbeleggingenomconcentratierisico’stebeperkenoftevoorkomen.

Hetbestuurheeft,opbasisvandesamenstellingvandebeleggingsportefeuilleultimoboekjaar,beslotengeenbuffermeervoorconcentratierisicoaantehouden.

S9 OperationeelrisicoOperationeelrisicoishetrisicovaneenonjuisteafwikkelingvantransacties,foutenindeverwerkingvangegevens,hetverlorengaanvaninformatie,fraudeendergelijke.Dergelijkerisico’swordendoorhetfondsbeheerstdoorhetstellenvanhogekwaliteitseisenaandeorganisatiesdiebijdeuitvoeringbetrokkenzijnopgebiedenzoalsinterneorganisatie,procedures,processenencontroles,kwaliteitgeautomatiseerdesystemen,enzovoorts.Dezekwaliteitseisenwordenperiodiekgetoetstdoorhetbestuur.

DebeleggingsportefeuilleisondergebrachtbijKempenCapitalManagement.Metdezepartijiseenovereenkomstenservicelevelagreementgesloten.DeafhankelijkheidvandezepartijwordtbeheerstdoordatdebewaringvandestukkenuitdeportefeuilleisondergebrachtbijKASBANK.DepensioenuitvoeringisuitbesteedaanPGGMN.V.MetPGGMN.V.zijneenuitvoeringsovereenkomsteneenservicelevelagreement(SLA)gesloten.Dezeovereenkomstlooptdoortotenmet2022.

Hetbestuurbeoordeeltjaarlijksdekwaliteitvandeuitvoeringvandevermogensbeheerdersdoormiddelvanperformancerapportages(alleenvermogensbeheerders),SLA-rapportagesenonafhankelijkgetoetsteinternebeheersingsrapportages(ISAE3402-rapportages).

Aangezienhiermeesprakeisvanadequatebeheersingvandeoperationelerisico’swordendoorhetfondshiervoorgeenbuffersaangehoudenindesolvabiliteitstoets.

SysteemrisicoHetsysteemrisicobetrefthetrisicodathetmondialefinanciëlesysteem(deinternationalemarkten)nietlangernaarbehorenfunctioneertwaardoorbeleggingenvanhetfondsnietlangerverhandelbaarzijnenzelfs,aldanniettijdelijk,hunwaardekunnenverliezen.Netalsvooranderemarktpartijen,isditrisicovoorhetfondsnietbeheersbaar.

ActiefbeheerrisicoOnderhetFTKishetactiefbeheerrisicotoegevoegdaandemethodiekvoorhetvaststellenvanhetvereistvermogen.Ultimoboekjaarisgeensprakevanactiefbeheer,derhalveisgeenbufferaangehoudenvoorhetactiefbeheerrisico.

VerbondenpartijenTransacties met bestuurdersInzakedebeloningvanbestuurderswordtverwezennaardetoelichtingopdepensioenuitvoeringskosten.Erzijngeenleningenverstrektaan,nochisersprakevanvorderingenop,(voormalige)bestuurders.

NietindebalansopgenomenactivaenverplichtingenAmbtshalve vorderingenNaaraanleidingvandoorhetSNCUuitgevoerdeonderzoekentenbehoevevanverplichteaansluitingvanwerkgeversheefthetSNCUgeconcludeerddatdiversewerkgeversvoldoenaandecriteriavanverplichteaansluitingbijhetfonds.Vandezegroepwerkgeversheefthetfonds,naherhaaldeverzoekendaartoe,geendeelnemergegevensontvangen.Inplaatshiervanzijnaandezewerkgeversambtshalvefacturenverstuurd.Ultimoverslagjaarstaanambtshalvevorderingenopenad€3.600(ultimo2017:€3.193).Aangezientegenoverdezevorderingengeenopgebouwdekapitalenstaan,zijndezevorderingennietverwerktindejaarrekening.

LanglopendecontractueleverplichtingenAdministratiekostenHetfondsheeftmetingangvan2018eenuitbestedingsovereenkomstmetPGGMN.V.afgesloten.HetcontractmetPGGMN.V.loopttotenmet2022.Methetbestuurzijnafsprakengemaaktoverdevergoedingensystematiek.Dezesystematiekbestaatzoweluitvastealsvariabelecomponenten.Devergoedingvoor2018metPGGMN.V.bedraagtcirca€13.284.

VermogensbeheerkostenMetdevermogensbeheerderKempenCapitalManagementNViseenbeheerovereenkomstaangegaanvooronbepaaldetijd,meteenopzegtermijnvan3maanden.

Voorwaardelijke verplichtingenPerjaareindelopenerjuridischeprocedurestegenmeerderewerkgevers.Dezeindividueleprocedureshebbenbetrekkingophetnietbetalenvandepremies,betwisteaansluitingenfaillissementen.Definanciëleimpactvandezeindividueleproceduresophetvermogenvanhetfondsisnaarverwachtinggering.

Investerings- en stortingsverplichtingenVooruitlopendeopverwachteinkomendekasstromenbestaanperbalansdatumdevolgendeinvesterings-enstortingsverplichtingen(zogenaamdevoorbeleggingen):

31-12-2018 31-12-2017Vastgoedbeleggingen - 5.500Vastrentendewaarden - 14.750

- 20.250

BelangrijkegebeurtenissennabalansdatumErzijnnadebalansdatumgeengebeurtenissengeweestvandienaarddateenwezenlijkanderbeeldzouontstaanvandefinanciëlepositiepereind2018danopgrondvandezejaarrekeningkanwordenverkregen.

6. Toelichtingopdestaatvanbatenenlasten

(×€1.000)9. Premiebijdragenrisicodeelnemers

2018 2017Premiebijdragen 295.952 244.987

295.952 244.987Mutatiesinzakevoorzieningpremievorderingen 1.518 752Afschrjivingpremievorderingen -296 -1.043

297.174 244.696

Detotalebijdragevanwerkgeverenwerknemersbedraagtvoordebasisregeling2,6%vandeloonsom(2017:2,6%)envoordeplusregeling12,0%(2017:12,0%)vandepensioengrondslag.

Dekostendekkendeenfeitelijkepremievolgensartikel130vandePensioenwetzijnalsvolgt:

2018 2017Kostendekkendepremie 281.045 239.523Feitelijkepremie 295.952 244.987

Dekostendekkendepremieisgebaseerdopdemarktrente(nominalerentetermijnstructuurvan31december2018gepubliceerddoorDNB).Defeitelijkepremieisin2018hogerdandekostendekkendepremie.

Desamenstellingvandekostendekkendepremieisalsvolgt:

2018 2017Kostenpensioenopbouw 244.203 210.115Pensioenuitvoeringskosten 17.407 14.702Solvabiliteisopslag 10.215 5.787Risicopremiepremievrijstelling 4.674 4.345Risicopremienabestaandenpensioen 4.546 4.574

281.045 239.523

Dekostenpensioenopbouwbetreffendekostenvandejaarinkoopvandepensioenaansprakeninclusiefdekostenvoorpremievrijstellingvoornieuwearbeidsongeschiktheidsgevallen.Detoeslagverleningisvoorwaardelijkendaaromgeenonderdeelvandekostenpensioenopbouw.Depensioenuitvoeringskostenvolgenuitdestaatvanbatenenlastenverminderdmetdevrijvalvandeexcasso-opslagoverdeuitkeringenvan€123(2017:€102).Desolvabiliteitsopslag2018wordtberekenddoorhetpercentagevereistvermogenper31december2018tevermenigvuldigenmetdekostenpensioenopbouw.

Erisgeensprakevanpremiekortingendanwelpremieopslagen.

Desamenstellingvandefeitelijkepremieisalsvolgt:

2018 2017Kostenpensioenopbouw 251.930 207.759Pensioenuitvoeringskosten 31.725 25.999Solvabiliteitsopslag 2.949 2.539Risicopremienabestaandenpensioen 4.674 4.345Risicopremiepremievrijstelling 4.674 4.345

295.952 244.987

10. Beleggingsresultatenrisicofonds

2018 Directebeleggings-

opbrengsten

Indirectebeleggings-

opbrengsten

Kostenvanvermogens-

beheer

Totaal

Vastrentendewaarden 3.552 (1.453) (325) 1.774

opbrengsten

Kostenvanvermogens-

beheer

Totaal

Vastrentendewaarden 2.612 -3.736 -311 -1.435

11. Beleggingsresultatenvoorrisicodeelnemers

opbrengsten

Kostenvanvermogens-

beheer

Totaal

Vastgoedbeleggingen 1.963 4.547 -76 6.434Aandelen 5.848 -43.114 -456 -37.722Vastrentendewaarden 9.705 -4.669 -769 4.267Overigebeleggingen 0 -67 0 -67Derivaten -46 -16.833 0 -16.879

17.470 -60.136 -1.301 -43.967

opbrengsten

Kostenvanvermogens-

beheer

Totaal

Vastgoedbeleggingen 2.056 3.372 -63 5.365Aandelen 6.587 37.095 -348 43.334Vastrentendewaarden 8.446 2.128 -787 9.787Overigebeleggingen -61 52 - -9Derivaten - 19.468 - 19.468

17.028 62.115 -1.198 77.945

12. Overigebaten

2018 2017Overig 75 -Interest 66 25

141 25

13. Pensioenuitkeringen

2017 2017Ouderdomspensioen 2.146 1.734Partnerpensioen 919 859Wezenpensioen 31 52Afkopen 40.180 33.556

43.276 36.201

Depostafkopenbetreftdeaansprakenvanpensioenendielagerzijndan€474,11(2017:€467,89)perjaarovereenkomstigdePensioenwet(artikel66).

14. Pensioenuitvoeringskosten

2018 2017Administratiekosten 15.996 11.440Vergoedingadministratiekostenenboeteswerkgevers -478 -701Handhavingskosten 280 335Bestuurskosten 427 415Raadvantoezicht 47 43Verantwoordingsorgaan 10 9Adviseurs-encontrolekosten(exclusiefaccountantskosten) 626 453Accountantskosten 47 58Contributiesenbijdragen 427 283Transitiekosten 17 2.128Communicatiekosten 94 267Overigekosten 37 74

17.530 14.804

DeadministratiekostenbestaangrotendeelsuitdeadministratiekostenPGGMvan€13,3miljoenendebeëindigingskostenSyntrusAchmeavan€2,2miljoen.Devergoedingadministratiekostenenboeteswerkgeversdientterfinancieringvandehandhavingskosten.

Onafhankelijkeaccountant Overignetwerk Totaal2018 -Controlevandejaarrekening 47 - 45Anderecontrolewerkzaamheden - - -Fiscaleadvisering - - -Andereniet-controlediensten - - 2

47 - 47

Onafhankelijkeaccountant Overignetwerk Totaal2017 -Controlevandejaarrekening 36 - 36Anderecontrolewerkzaamheden 12 - 12Fiscaleadvisering - - -Andereniet-controlediensten - - -

48 - 48

Dezewerkzaamhedenzijnin2018eninhet2ehalfjaar2019uitgevoerddoorKPMGAccountantsNV.

PensioenwetOvereenkomstigartikel96vandePensioenwetwordtvermelddat:• hetfondsinhetboekjaar2018geendwangsommenenboeteszijnopgelegd;• hetfondsinhetboekjaar2018geenaanwijzingalsbedoeldinartikel171vandePensioenwetisgegeven;• inhetboekjaar2018geenbewindvoerderalsbedoeldinartikel173vandePensioenwetisaangesteld.

Bezoldiging personeelsledenHetfondsheeftzowelin2018alsin2017geenpersoneelindienst.DebeheeractiviteitenwordenopbasisvaneenuitvoeringsovereenkomstverrichtdoorpersoneelindienstvanPGGMN.V.(2018)envanSyntrusAchmeaPensioenbeheer(2017)danweldevermogensbeheerder.

BezoldigingbestuurdersDebezoldigingbestuurdersheeftbetrekkingopdevergoedingenvoordewerkzaamhedenverbandhoudendemetdebestuurs-encommissievergaderingen.Debestuurskosten2018:€427(2017:€415)bestaanuitvacatievergoedingeninclusiefreiskostenvan€385(2017:€375)enopleidingskostenenoverigekostenvan€42(2017:€40).Ziehiervoorookparagraaf1.4.4vanhetbestuursverslag.

15. MutatietechnischevoorzieningenrisicofondsPensioenopbouwOnderpensioenopbouwisopgenomendejaarlijkserisico-koopsomvooroverlijden(partnerpensioenplusregeling).

Inkoop uit kapitaal / pensioneringOnderinkoopuitkapitaal/pensioneringisdeinkoopvanaansprakenvangepensioneerdenopgenomen.FinancieringvindtplaatsvanuitkapitaalopgebouwddoordeelnemersuitdeBasis-enPlusregeling.

RenteDetechnischevoorzieningrisicofondsisinhetboekjaaropgerentmet-0,260%(2017:-0,217%).DitisdeéénjaarsrenteuitdedoorDNBgepubliceerderentetermijnstructuurper31december2018.

Onttrekkingen voor pensioenuitkeringen en afkopenVerwachtetoekomstigepensioenuitkeringenwordenvoorafactuarieelberekendenopgenomenindetechnischevoorzieningenrisicofonds.Deonderdithoofdopgenomenafnamevandevoorzieningenbetrefthetbedragdatvrijkomttenbehoevevandefinancieringvandeverwachtepensioenuitkeringenindeverslagperiode.

Onttrekking voor pensioenuitvoeringskostenToekomstigepensioenuitvoeringskosten(inhetbijzonderexcassokosten)wordenvoorafactuarieelberekendenopgenomenindetechnischevoorzieningrisicofonds.Deonderdithoofdopgenomenafnamevandevoorzieningenbetrefthetbedragdatvrijkomttenbehoevevandefinancieringvandeverwachteuitvoeringskostenindeverslagperiode.

Wijziging marktrenteJaarlijkswordtper31decemberdeactuelewaardevandetechnischevoorzieningenherrekenddoortoepassingvandeactuelerentetermijnstructuur.Heteffectvandeveranderingvanderentetermijnstructuurwordtverantwoordonderhethoofdwijzigingmarktrente.

Wijziging actuariële uitgangspuntenDeactuariëlegrondslagenen/ofmethodenwordenperiodiekbeoordeeldenmogelijkherzientenbehoevevandeberekeningvandeactuelewaardevandepensioenverplichtingen.Hierbijwordtgebruikgemaaktvaninterneenexterneactuariëledeskundigheid.Ditbetreftondermeerdevergelijkingvanveronderstellingentenaanzienvansterfte,langleven,arbeidsongeschiktheidmetwerkelijkewaarnemingenvoorzoweldegehelebevolkingalsspecifiekvoordepopulatievanhetfonds.Devaststellingvandetoereikendheidvandetechnischevoorzieningeniseeninherentonzekerproces,waarbijgebruikwordtgemaaktvanschattingenenoordelenvanhetbestuurvanhetfonds.Heteffectvandezewijzigingenwordtverantwoordinhetresultaatophetmomentdatdeactuariëleuitgangspuntenwordenherzien.

2018 2017Resultaatopkanssystemen:Resultaatopsterfte 4.827 4.464Resultaatoparbeidsongeschiktheid 62 1.765Resultaatopmutaties 1.042 -27

5.931 6.202

16. MutatietechnischevoorzieningrisicodeelnemersDezezijnberekendopbasisvandevoordebalanspostengehanteerdegrondslagen.

17. Saldooverdrachtenvanrechten

2018 2017Inkomendewaardeoverdrachten -387 -1.975Resultaatoparbeidsongeschiktheid 15.272 3.441

14.885 1.466

2018 2017Wijzigingtechnischevoorzieninginzakeoverdrachtvanrechten:Toevoegingaandetechnischevoorzieningrisicodeelnemers 475 1.969Onttrekkingaandetechnischevoorzieningrisicodeelnemers -15.766 -3.440

-15.291 -1.471

2018 2017Hetresultaatopdewaardeoverdrachtenisalsvolgt:• overgenomenpensioenverplichting 88 -6• overgedragenpensioenverplichting -494 1

-406 -5

Eeninkomendewaardeoverdrachtbetreftdeontvangstvanhetfondsofdepensioenverzekeraarvandevorigewerkgevervandecontantewaardevanpremievrijepensioenaansprakenvandeelnemers,dietotdeontslagdatumzijnopgebouwd.Eenuitgaandewaardeoverdrachtbetreftdeoverdrachtaanhetfondsofdepensioenverzekeraarvandenieuwewerkgevervandecontantewaardevanpremievrijepensioenaansprakenvandeelnemers,dietotdeontslagdatumzijnopgebouwd.Deontvangenkoopsommenwordenaangewendvoordeinkoopvanextrapensioenaanspraken.

18. Overigelasten

2018 2017

Overige 102 61

BelastingenDeactiviteitenvanhetfondszijnvrijgesteldvanbelastingheffinginhetkadervandevennootschapsbelasting.

BestemmingvanhetsaldovanbatenenlastenHetvoorstelresultaatbestemming2018isopgenomenindeparagraafvandestaatvanbatenenlastenindejaarrekening.

VaststellingvandejaarrekeningdoorhetbestuurHetbestuurvanStichtingPensioenfondsvoorPersoneelsdienstenheeftdejaarrekening2018opgemaaktenvastgesteldindevergaderingvan21juni2019.

Ondertekeningbestuurvoorakkoord

Zeist,21juni2019

E.H.W.Bosman R.L.Schikhof

C.A.vanLoon J.C.dePlanque

G.J.Seffinga P.G.H.Rinkes

P.J.Schellekens

VaststellingvandejaarrekeningdoordeRaadvanToezichtDeRaadvanToezichtvanStichtingPensioenfondsvoorPersoneelsdienstenheeftdejaarrekening2018opgemaaktenvastgesteldindevergaderingvan21juni2019.

OndertekeningRaadvanToezichtvoorgezien

Zeist,21juni2019

P.C.vanderLinden J.L.VerhulstVoorzitter

H.Smit

Overigegegevens

1. StatutaireregelingomtrentdebestemmingvanhetsaldovanbatenenlastenTenaanzienvandebestemmingvanhetsaldovanbatenenlastenisgeenbepalingopgenomenindestatutenvanhetfonds.DebestemmingisnaderuitgewerktindeABTN.

Hetvoorstelvoordebestemmingvanhetsaldovanbatenlastenover2018isopgenomenindejaarrekening.

4. Overigegegevens

4.1 Statutaireregelingomtrentdebestemmingvanhetsaldovanbatenenlasten

Tenaanzienvandebestemmingvanhetsaldovanbatenenlastenisgeenbepalingopgenomenindestatutenvanhetfonds.DebestemmingisnaderuitgewerktindeABTN.Hetvoorstelvoordebestemmingvanhetsaldovanbatenenlastenover2018isopgenomenindejaarrekening.

4.2 Actuariëleverklaring

OpdrachtDoordeStichtingPensioenfondsvoorPersoneelsdienstenteAmsterdamisaanTowersWatsonNetherlandsB.V.deopdrachtverleendtothetafgevenvaneenactuariëleverklaringalsbedoeldindePensioenwetoverhetboekjaar2018.

OnafhankelijkheidAlswaarmerkendactuarisbenikonafhankelijkvandeStichtingPensioenfondsvoorPersoneelsdiensten,zoalsvereistconformartikel148vandePensioenwet.Ikverrichtgeenanderewerkzaamhedenvoorhetpensioenfonds,andersdandewerkzaamhedenuithoofdevandeactuariëlefunctie.

GegevensDegegevenswaaropmijnonderzoekisgebaseerd,zijnverstrektdoorentotstandgekomenonderdeverantwoordelijkheidvanhetbestuurvanhetpensioenfonds.Voordetoetsingvandetechnischevoorzieningenenvoordebeoordelingvandevermogenspositiehebikmijgebaseerdopdefinanciëlegegevensdietengrondslagliggenaandejaarrekening.

Afstemming accountantOpbasisvandedoormijendeaccountantgehanteerdeHandreikingheeftafstemmingplaatsgevondenoverdewerkzaamhedenendeverwachtingenbijdecontrolevanhetboekjaar.Voordetoetsingvandetechnischevoorzieningenenvoordebeoordelingvandevermogenspositiealsgeheelhebikdematerialiteitbepaaldop€15.000.000.Metdeaccountantbenikovereengekomenomgeconstateerdeafwijkingenboven€750.000terapporteren.Dezeafsprakenzijnvastgelegdendeuitkomstenvanmijnbevindingenzijnmetdeaccountantbesproken.

Ikhebvoortsgebruikgemaaktvandedoordeaccountantinhetkadervandejaarrekeningcontroleonderzochtebasisgegevens.Deaccountantvanhetpensioenfondsheeftmijgeïnformeerdoverzijnbevindingentenaanzienvandebetrouwbaarheid(materiëlejuistheidenvolledigheid)vandebasisgegevensendeoverigeuitgangspuntendievoormijnoordeelvanbelangzijn.

WerkzaamhedenTeruitvoeringvandeopdrachthebik,conformmijnwettelijkeverantwoordelijkheidzoalsbeschreveninartikel147vandePensioenwet,onderzochtofisvoldaanaandeartikelen126totenmet140vandePensioenwet.Dedoorhetpensioenfondsverstrekteadministratievebasisgegevenszijnzodanigdatikdiegegevensalsuitgangspuntvandedoormijbeoordeeldeberekeningenhebaanvaard.

Alsonderdeelvandewerkzaamhedenvoordeopdrachthebikondermeeronderzochtof:• detechnischevoorzieningen,hetminimaalvereisteigenvermogenenhetvereisteigenvermogentoereikend

zijnvastgesteld;• dekostendekkendepremievoldoetaandegesteldewettelijkevereisten;• Hetbeleggingsbeleidinovereenstemmingismetdeprudent-personregel.

Voortshebikmijeenoordeelgevormdoverdevermogenspositievanhetpensioenfonds.Daarbijhebikmijgebaseerdopdetotenmetbalansdatumaangeganeverplichtingenendeopdatmomentaanwezigemiddelenenismedehetfinancieelbeleidvanhetpensioenfondsinaanmerkinggenomen.

Mijnonderzoekhebikzodaniguitgevoerd,dateenredelijkematevanzekerheidwordtverkregendatderesultatengeenonjuisthedenvanmaterieelbelangbevatten.

DebeschrevenwerkzaamhedenendeuitvoeringdaarvanzijninovereenstemmingmetdebinnenhetKoninklijkActuarieelGenootschapgeldendenormenengebruikenenvormennaarmijnmeningeendeugdelijkegrondslagvoormijnoordeel.

OordeelDetechnischevoorzieningenzijn,overeenkomstigdebeschrevenberekeningsregelsenuitgangspunten,alsgeheelbezien,toereikendvastgesteld.Heteigenvermogenvanhetpensioenfondsisopdebalansdatumhogerdanhetwettelijkvereisteigenvermogen.

Metinachtnemingvanhetvoorafgaandehebikmijervanovertuigddatisvoldaanaandeartikelen126totenmet140vandePensioenwet.

Debeleidsdekkingsgraadvanhetpensioenfondsopbalansdatumishogerdandedekkingsgraadbijhetvereisteigenvermogen.

MijnoordeeloverdevermogenspositievandeStichtingPensioenfondsvoorPersoneelsdienstenisgebaseerdopdetotenmetbalansdatumaangeganeverplichtingenendeopdatmomentaanwezigemiddelen.Devermogenspositieisnaarmijnmeninggoed,enigerleiintentietothetverlenenvantoeslagenontbreekt.

Amstelveen,21juni2019

Drs.H.ZaghdoudiAAGVerbondenaanTowersWatsonNetherlandsB.V.

4.3 Controleverklaringvandeonafhankelijkeaccountant

Aan:hetBestuurendeRaadvanToezichtvanStichtingPensioenfondsvoorPersoneelsdiensten

4.3.1. Verklaringoverdeinhetjaarverslagopgenomenjaarrekening2018

OnsoordeelNaaronsoordeelgeeftdeinditjaarverslagopgenomenjaarrekeningeengetrouwbeeldvandegrootteensamenstellingvanhetvermogenvanStichtingPensioenfondsvoorPersoneelsdienstenper31december2018envanhetresultaatendekasstromenover2018,inovereenstemmingmetTitel9Boek2vanhetinNederlandgeldendeBurgerlijkWetboek(BW).

WatwegecontroleerdhebbenWijhebbendejaarrekening2018vanStichtingPensioenfondsvoorPersoneelsdiensten(‘deStichting’)teAmsterdamgecontroleerd.Dejaarrekeningomvat:1. debalansper31december2018;2. destaatvanbatenenlastenenhetkasstroomoverzichtover2018;en3. detoelichtingmeteenoverzichtvandegehanteerdegrondslagenvoorfinanciëleverslaggevingenoverige

toelichtingen.

DebasisvooronsoordeelWijhebbenonzecontroleuitgevoerdvolgenshetNederlandsrecht,waaronderookdeNederlandsecontrolestandaardenvallen.Onzeverantwoordelijkhedenopgrondhiervanzijnbeschrevenindesectie‘Onzeverantwoordelijkhedenvoordecontrolevandejaarrekening’.

WijzijnonafhankelijkvandeStichtingzoalsvereistindeWettoezichtaccountantsorganisaties(Wta),deVerordeninginzakedeonafhankelijkheidvanaccountantsbijassurance-opdrachten(ViO)enanderevoordeopdrachtrelevanteonafhankelijkheidsregelsinNederland.VerderhebbenwijvoldaanaandeVerordeninggedrags-enberoepsregelsaccountants(VGBA).

Wijvindendatdedooronsverkregencontrole-informatievoldoendeengeschiktisalsbasisvooronsoordeel.

Materialiteit• Materialiteitvan€15miljoen• 1,0%vanhetpensioenvermogen

Kernpunten• Dewaarderingvanbeleggingen• Dewaarderingvantechnischevoorzieningen

Goedkeurendoordeel

Controleaanpak

SamenvattingMaterialiteitOpbasisvanonzeprofessioneleoordeelsvorminghebbenwijdematerialiteitvoordejaarrekeningalsgeheelbepaaldop€15miljoen(2017:€6miljoen).Voordebepalingvandematerialiteitwordtuitgegaanvanhetpensioenvermogenper31december2018(1,0)%(2017:0,6%).Wijbeschouwenhetpensioenvermogenalsdemeestgeschiktebenchmark,omdathetpensioenvermogeneenbepalendefactorisindeberekeningvandebeleidsdekkingsgraaddiedefinanciëlepositievandeStichtingweergeeft.Hetpercentageisbijgesteldconformwatindesectorgebruikelijkis.Wijhoudenookrekeningmetafwijkingenen/ofmogelijkeafwijkingendienaaronzemeningvoordegebruikersvandejaarrekeningomkwalitatieveredenenmaterieelzijn.

Wijhebbenmethetbestuurenderaadvantoezichtafgesprokendatwijtijdensonzecontrolegeconstateerdeafwijkingenbovende€750duizend(2017:€300duizend)rapporterenaanhetbestuurenderaadvantoezichtalsmedekleinereafwijkingendienaaronzemeningomkwalitatieveredenenrelevantzijn.

ReikwijdtevandecontroleUitbesteding van bedrijfsprocessen aan dienstverlenersDeStichtingheeftdeadministratieenbewaringvandebeleggingenuitbesteedaanKASBANKN.V.eneendeelvanhetbeheervandebeleggingenaanKempenCapitalManagementB.V.DepensioenadministratieendebestuursondersteuningisuitbesteedaanPGGM.DejaarrekeningwordtopgesteldopbasisvaninformatieoverdebeleggingenenbeleggingsopbrengstendieisverstrektdoorKASBANKN.V.enKempenCapitalManagementB.V.eninformatieoverdetechnischevoorzieningen,premiebijdragenenpensioenuitkeringenenoverigefinanciëlepostendieisverstrektdoorPGGM.

GegevenonzeeindverantwoordelijkheidvoorhetoordeelzijnwijverantwoordelijkvoorhetverwervenvaninzichtindeaardendesignificantievandedoordedienstverlenersverleendediensteneninheteffectervanopdevoordecontrolerelevanteinternebeheersingvandeStichting.Opbasishiervanidentificerenwijderisico’sopeenafwijkingvanmaterieelbelangenzettenwijcontrolewerkzaamhedenopenvoerenwijdezeuitomopdezerisico’sintespelen.

BijdeuitvoeringvanonzecontrolemakenwijgebruikvandewerkzaamhedenenbevindingenvanandereonafhankelijkeaccountantsinzakedevoordeStichtingrelevanteinternebeheersingsmaatregelenvanKASBANKN.V.,PGGMenKempenCapitalManagementB.V.,zoalsweergegevenindespecifiekdaarvooropgestelde(ISAE3402type-II)rapportages.

Onzecontrolewerkzaamhedenbestaanuithetbepalenvandeminimaalverwachteinternebeheersingsmaatregelenenhetbesprekenvandebeheersomgevingbijdedienstverlenermetvertegenwoordigersvandedienstverlener.OpbasisdaarvanevaluerenwijdeindeISAE3402-rapportagebeschreveninternebeheersingsmaatregelen,deverrichtewerkzaamhedentertoetsingvandeeffectievewerkinggedurende2018endeuitkomstendaarvan.OokbeoordelenwijdeevaluatiedoorhetbestuurvandekwaliteitvandeuitbestedingaanKASBANKN.V.enPGGM.

DeonafhankelijkaccountantvanPGGMheeftdeinformatietenbehoevevandejaarrekeningvandeStichtinggecontroleerd.Gegevenonzeeindverantwoordelijkheidvoorhetoordeelbijdejaarrekeningzijnwijverantwoordelijkvoordeaansturingvan,hettoezichtopendeuitvoeringvandecontrolewerkzaamhedenvandezeaccountant.Inditkaderhebbenwijdeaccountantschriftelijkeinstructiesverzondenomtrentdeaardenomvangvandeuittevoerenwerkzaamheden.Deaccountant,diebijzondereaandachtheeftbesteedaanhethiernagenoemdekernpuntvanonzecontrolevoordewaarderingvanbeleggingenmetschattingen,heeftzijnbevindingenaanonsgerapporteerd.Wijhebbenderapportagesgeëvalueerdenhetdossiervandezeaccountantgereviewed.

Doorbovengenoemdewerkzaamhedenopdeuitbestedebedrijfsprocessenenaanvullendeeigenwerkzaamhedenhebbenwijvoldoendeengeschiktecontrole-informatiemetbetrekkingtotdebeleggingen,beleggingsstromenen-opbrengsten,(mutatiesin)deelnemergevensenaansprakendieresulterenin(wijzigingenin)detechnischevoorzieningen,premiebijdragenenuitkeringenverkregen.

DekernpuntenvanonzecontroleIndekernpuntenvanonzecontrolebeschrijvenwijzakendienaaronsprofessioneleoordeelhetbelangrijkstwarentijdensonzecontrolevandejaarrekening.Dekernpuntenvanonzecontrolehebbenwijmethetbestuurenderaadvantoezichtgecommuniceerd,maarvormengeenvolledigeweergavevanalleswatisbesproken.Wijhebbenonzecontrolewerkzaamhedenmetbetrekkingtotdezekernpuntenbepaaldinhetkadervandejaarrekeningcontrolealsgeheel.Onzebevindingentenaanzienvandeindividuelekernpuntenmoetenindatkaderwordenbezienennietalsafzonderlijkeoordelenoverdezekernpunten.

Dewaarderingvanbeleggingen

OmschrijvingDebeleggingenvormeneensignificantepostopdebalansvandeStichting.AllebeleggingendienenconformdePensioenwettewordengewaardeerdopmarktwaarde.Uitnoot1en2bijdetoelichtingopdejaarrekeningblijktdatvoor€1.571miljoen(94,4%)vandebeleggingenvandeStichtingdewaarderinggebaseerdisopgenoteerdemarktprijzenendatvoor€93miljoen(5,6%)vandebeleggingenvandeStichtingdewaarderinggebaseerdisopnettocontantewaardeberekeningenenanderemethoden.Hetbepalenvandemarktwaardevoordezelaatstebeleggingscategorieiscomplex(er)enbevatsubjectieveschattingselementen.

Hetmakenvandeschattingenvergteenhogematevanoordeelsvormingvanhetbestuur,waarbijgebruikwordtgemaaktvanmodellen.Geziendeinvloedhiervanopdewaarderingvandebeleggingen,hetsaldovanbatenenlasten,heteigenvermogenendebeleidsdekkingsgraad,vormdedewaarderingvandezebeleggingscategorieeenkernpuntinonzecontrole.

Inhoofdstuk4vandejaarrekeninggeeftdeStichtingdegehanteerdewaarderingsgrondslagenweer.Inhoofdstuk5vandejaarrekeningnoot1en2zijndegehanteerdewaarderingsmethodenenbelangrijkeveronderstellingenvoorwaarderingvandezebeleggingscategorieuiteengezet.

Hetevaluerenvandewaarderingsgrondslagenenhetvaststellenvandejuistheidentoereikendheidvandetoelichtingenvormdenonderdeelvanonzewerkzaamheden.

OnzeaanpakWijmakengebruikvandebeheersmaatregelendiezijningerichtbijdevermogensbeheerderendieonderdeelzijnvandeISAE3402typeII-rapportage(waarbijeengoedkeurendassurancerapportvandeaccountantisafgegeven).Dezerelevantebeheersmaatregelenzijngerichtopdeaanstellingvanbetrouwbarefondsmanagersenerzijdsendebetrouwbareaanleveringvan,entoereikendeevaluatieop,periodiekeperformancecijfersanderzijds.Daarnaasthebbenwijdeaansluitingvastgesteldtussendefinanciëleadministratieenactuelefinanciëlerapportagesvanfondsmanagers,indiennodiggecorrigeerdvoorkasstromentotaanbalansdatum.Vervolgenshebbenwijdewaarderingvanbeleggingenonderzocht.Wijhebbendewaarderingvandebeleggingengewaardeerdopgenoteerdemarktprijzenenvoorderivatenwaarvandewaarderinggebaseerdisopnettocontantewaardeberekeningen,onderzochtmetgebruikmakingvaneeneigenwaarderingsspecialist.Onzewaarderingsspecialistheeftdegehanteerdewaarderingenvergelekenmetzelfstandigindemarktwaarneembareprijzen.

VastrentendewaardenDewaarderingvanbeleggingengebaseerdopanderemethodenhebbenwijgetoetstaandehandvanrecente,dooreenandereonafhankelijkeaccountantgecontroleerdejaarrekeningen.WijhebbenhierbijondermeeraandachtbesteedaanconsistentiemetdewaarderingsgrondslagenvandeStichtingtenopzichtevandievanhetbeleggingsfondsalsmededestrekkingvandeverklaringvandeandereonafhankelijkeaccountant.BovendienhebbenwijookdemonitoringvandeStichtingoprecentefinanciëleinformatievandebeleggingennabalansdatuminonzewerkzaamhedenbetrokken.

Wanneerniettijdigeenjaarrekeningdieisvoorzienvaneengoedkeurendecontroleverklaringbeschikbaaris,hebbenwijdebetrouwbaarheidvandemarktwaarderingzoalsdoordefondsmanagerisafgegeven,vastgestelddoordeinschattingvandezefondsmanagersuitvoorgaandejarentetoetsenaandehandvandelaterinhetjaarbeschikbaargekomengecontroleerdejaarrekeningen.Daarnaasthebbenwijvoorenkelebelangeninvastgoedfondsendewaarderinggetoetstaandehandvandedooreenandereonafhankelijkeaccountantsgecontroleerdevermogensbeheerrapportage.

OnzeobservatieWijhebbengeconstateerddatdegehanteerdewaarderingsgrondslagenengehanteerdewaarderingsmethodiekenvoordebeleggingeninovereenstemmingzijnmetdegeldendeverslaggevingsregelsengeschiktzijnomtekunnenkomentoteenmarktwaardevandezebeleggingen.Wijhebbeneveneensgeconstateerddatdetoelichtingenopdebeleggingenadequaatzijn.Wijvindendewaarderingvandebeleggingenevenwichtigbepaald.

Dewaarderingvantechnischevoorzieningen

OmschrijvingDetechnischevoorzieningenvormeneensignificantepostopdebalansvandeStichtingenwordengewaardeerdopactuelewaarde(marktwaarde).Dewaarderingvandetechnischevoorzieningenkomttotstanddoormiddelvaneenberekeningwaarinaanspraakgegevensvandeelnemersmetbehulpvanbelangrijkeschattingenoverlevensverwachtingen,kostenniveausenarbeidsongeschiktheidwordenvertaaldnaarverwachtetoekomstigekasstromen(uitkeringen).Dekasstromenwordencontantgemaakttegendemarktrente(rentetermijnstructuurzoalsgepubliceerddoorDeNederlandscheBank).

Hetmakenvandeschattingenvergteenhogematevanoordeelsvormingvanhetbestuur,waarbijgebruikwordtgemaaktvanactuariëlemodellenenhetbestuurzichlaatadviserendooractuarieeldeskundigen.Geziendecomplexiteitendeinvloedhiervanopdehoogtevandetechnischevoorzieningen,hetsaldovanbatenenlasten,heteigenvermogenendebeleidsdekkingsgraad,vormdedewaarderingvandetechnischevoorzieningeneenkernpuntinonzecontrole.

Hetbestuurheeftindetoelichtingbijhoofdstuk6en7vandejaarrekeningdewaarderingsgrondslagenenveronderstellingenvoordetechnischevoorzieningenopgenomen.Inhoofdstuk8onderSolvabiliteitsrisicoisdegevoeligheidvandeberekeningvandetechnischevoorzieningenvoorschattingenuiteengezet.Hetevaluerenvandewaarderingsgrondslagenenhetvaststellenvandejuistheidentoereikendheidvandetoelichtingenvormdenonderdeelvanonzewerkzaamheden.

OnzeaanpakBijonzecontrolemakenwijgebruikvandewerkzaamhedenvandecertificerendactuarisdiedoordeStichtingisaangesteld.Wijhebbenbijaanvangvandecontroleenbijafrondingervanafstemminggehadmetdecertificerendactuarisoverdetevolgenaanpak,deattentiepuntenendeuitkomsten.

Wijhebbendedoorhetbestuurgehanteerdeschattingsmethodenenveronderstellingengeëvalueerd.Hierbijhebbenwijdeconsistentie,prudentieenactualiteitvandeschattingsmethodeenveronderstellingenbetrokken.Wijhebbendeonderbouwingvandeveronderstellingendoorhetbestuurgeëvalueerdaandehandvaneentoetsingvandehistorischebetrouwbaarheiddaarvanenalgemeengeactualiseerdeuitgangspuntenzoalsoverlevingskansen.Degehanteerdeschattingsmethodenenveronderstellingenhebbenwijbesprokenmetdecertificerendactuaristijdenseendossierreview.Wijhebbendeactuariëleverklaringzoalsopgenomenindeoverigegegevensendewerkzaamhedenvandecertificerendactuarisgeëvalueerd.

Onzewerkzaamhedenomvattenverderhetevaluerenvandeuitkomstvandeactuariëleanalysevanhetresultaatinrelatietoteerdergemaakteschattingenenkasstroomprojecties.Bijdeuitvoeringvandezewerkzaamhedenhebbenwijgebruikgemaaktvaneeneigenactuaris.

OnzeobservatieWijvindendewaarderingvandetechnischevoorzieningenevenwichtigbepaaldendetoelichtingtoereikend.

Verklaringoverdeinhetjaarverslagopgenomenandereinformatie

Naastdejaarrekeningenonzecontroleverklaringdaarbij,omvathetjaarverslagandereinformatie,diebestaatuit:• Bestuursverslag;• Toezichtenmedezeggenschap – VerslagvandeRaadvanToezicht; – VerslagvanhetVerantwoordingsorgaan;• Overigegegevens;• Bijlagen.

Opgrondvanonderstaandewerkzaamhedenzijnwijvanmeningdatdeandereinformatie:• metdejaarrekeningverenigbaarisengeenmateriëleafwijkingenbevat;• alleinformatiebevatdieopgrondvanTitel9Boek2BWisvereist.

Wijhebbendeandereinformatiegelezenenhebbenopbasisvanonzekennisenonsbegrip,verkregenvanuitdejaarrekeningcontroleofanderszins,overwogenofdeandereinformatiemateriëleafwijkingenbevat.

MetonzewerkzaamhedenhebbenwijvoldaanaandevereisteninTitel9Boek2BWendeNederlandseStandaard720.Dezewerkzaamhedenhebbennietdezelfdediepgangalsonzecontrolewerkzaamhedenbijdejaarrekening.

Hetbestuurisverantwoordelijkvoorhetopstellenvandeandereinformatie,waaronderdeinformatiezoalsvereistdoorTitel9Boek2BW.

Beschrijvingvanverantwoordelijkhedenmetbetrekkingtotdejaarrekening

Verantwoordelijkhedenvanhetbestuurenderaadvantoezichtvoordejaarrekening

HetbestuurisverantwoordelijkvoorhetopmakenenhetgetrouwweergevenvandejaarrekeninginovereenstemmingmetTitel9Boek2BW.Inditkaderishetbestuurverantwoordelijkvooreenzodanigeinternebeheersingdiehetbestuurnoodzakelijkachtomhetopmakenvandejaarrekeningmogelijktemakenzonderafwijkingenvanmaterieelbelangalsgevolgvanfoutenoffraude.

BijhetopmakenvandejaarrekeningmoethetbestuurafwegenofdeStichtinginstaatisomhaarwerkzaamhedenincontinuïteitvoorttezetten.Opgrondvangenoemdverslaggevingsstelselsmoethetbestuurdejaarrekeningopmakenopbasisvandecontinuïteitsveronderstelling,tenzijhetbestuurhetvoornemenheeftomdeStichtingteliquiderenofdebedrijfsactiviteitentebeëindigenofalsbeëindiginghetenigerealistischealternatiefis.HetbestuurmoetgebeurtenissenenomstandighedenwaardoorgeredetwijfelzoukunnenbestaanofdeStichtinghaarbedrijfsactiviteitenincontinuïteitkanvoortzetten,toelichtenindejaarrekening.

DeraadvantoezichtisverantwoordelijkvoorhetuitoefenenvantoezichtophetprocesvanfinanciëleverslaggevingvanStichtingPensioenfondsvoorPersoneelsdiensten.

Onzeverantwoordelijkhedenvoordecontrolevandejaarrekening

Onzeverantwoordelijkheidishetzodanigplannenenuitvoerenvaneencontroleopdrachtdatwijdaarmeevoldoendeengeschiktecontrole-informatieverkrijgenvoorhetdooronsaftegevenoordeel.

Onzecontroleisuitgevoerdmeteenhogematemaargeenabsolutematevanzekerheidwaardoorhetmogelijkisdatwijtijdensonzecontrolenietallemateriëlefoutenenfraudeontdekken.

Afwijkingenkunnenontstaanalsgevolgvanfraudeoffoutenenzijnmaterieelindienredelijkerwijskanwordenverwachtdatdeze,afzonderlijkofgezamenlijk,vaninvloedkunnenzijnopdeeconomischebeslissingendiegebruikersopbasisvandezejaarrekeningnemen.Dematerialiteitbeïnvloedtdeaard,timingenomvangvanonzecontrolewerkzaamhedenendeevaluatievanheteffectvanonderkendeafwijkingenoponsoordeel.

WijhebbendezeaccountantscontroleprofessioneelkritischuitgevoerdenhebbenwaarrelevantprofessioneleoordeelsvormingtoegepastinovereenstemmingmetdeNederlandsecontrolestandaarden,ethischevoorschriftenendeonafhankelijkheidseisen.Onzecontrolebestondonderandereuit:• hetidentificereneninschattenvanderisico’sdatdejaarrekeningafwijkingenvanmaterieelbelangbevatals

gevolgvanfoutenoffraude,hetinreactieopdezerisico’sbepalenenuitvoerenvancontrolewerkzaamhedenenhetverkrijgenvancontrole-informatiedievoldoendeengeschiktisalsbasisvooronsoordeel.Bijfraudeishetrisicodateenafwijkingvanmaterieelbelangnietontdektwordtgroterdanbijfouten.Bijfraudekansprakezijnvansamenspanning,valsheidingeschrifte,hetopzettelijknalatentransactiesvastteleggen,hetopzettelijkverkeerdvoorstellenvanzakenofhetdoorbrekenvandeinternebeheersing;

• hetverkrijgenvaninzichtindeinternebeheersingdierelevantisvoordecontrolemetalsdoelcontrolewerkzaamhedenteselecterendiepassendzijnindeomstandigheden.Dezewerkzaamhedenhebbennietalsdoelomeenoordeeluittesprekenoverdeeffectiviteitvandeinternebeheersingvandeentiteit;

• hetevaluerenvandegeschiktheidvandegebruiktegrondslagenvoorfinanciëleverslaggevingenhetevaluerenvanderedelijkheidvanschattingendoorhetbestuurendetoelichtingendiedaaroverindejaarrekeningstaan;

• hetvaststellendatdedoorhetbestuurgehanteerdecontinuïteits¬veronderstellingaanvaardbaaris.Tevenshetopbasisvandeverkregencontrole-informatievaststellenofergebeurtenissenenomstandighedenzijnwaardoorgeredetwijfelzoukunnenbestaanofdeStichtinghaarbedrijfsactiviteitenincontinuïteitkanvoortzetten.Alswijconcluderendatereenonzekerheidvanmaterieelbelangbestaat,zijnwijverplichtomaandachtinonzecontroleverklaringtevestigenopderelevantegerelateerdetoelichtingenindejaarrekening.Alsdetoelichtingeninadequaatzijn,moetenwijonzeverklaringaanpassen.Onzeconclusieszijngebaseerdopdecontrole-informatiedieverkregenistotdedatumvanonzecontroleverklaring.Toekomstigegebeurtenissenofomstandighedenkunnenerechtertoeleidendateenentiteithaarcontinuïteitnietlangerkanhandhaven;

• hetevaluerenvandepresentatie,structuureninhoudvandejaarrekeningendedaarinopgenomentoelichtingen;en

• hetevaluerenofdejaarrekeningeengetrouwbeeldgeeftvandeonderliggendetransactiesengebeurtenissen.

Gegevenonzeeindverantwoordelijkheidvoorhetoordeelzijnwijverantwoordelijkvoordeaansturingvan,hettoezichtopendeuitvoeringvandegroepscontrole.Inditkaderhebbenwijdeaardenomvangbepaaldvandeuittevoerenwerkzaamhedenvoordegroepsonderdelen.Bepalendhierbijzijndeomvangen/ofhetrisicoprofielvandegroepsonderdelen.Opgrondhiervanhebbenwijdegeselecteerdwaarbijeencontroleofbeoordelingvandevolledigefinanciëleinformatieofspecifiekepostennoodzakelijkwas.

Wijcommunicerenmethetbestuurenderaadvantoezichtonderandereoverdegeplandereikwijdteentimingvandecontroleenoverdesignificantebevindingendieuitonzecontrolenaarvorenzijngekomen,waarondereventuelesignificantetekortkomingenindeinternebeheersing.

Wijbepalendekernpuntenvanonzecontrolevandejaarrekeningopbasisvanallezakendiewijmethetbestuurenderaadvantoezichthebbenbesproken.Wijbeschrijvendezekernpunteninonzecontroleverklaring,tenzijditisverbodendoorwet-ofregelgevingofinbuitengewoonzeldzameomstandighedenwanneerhetnietvermeldeninhetbelangvanhetmaatschappelijkverkeeris.

Utrecht,21juni2019

KPMGAccountantsN.V.

S.vanOostenbruggeRA

5. Bijlagen

5.1 Indelingcommissies

Hieronderisdesamenstellingvandecommissiesopgenomen.Ditbetreftdesamenstellingin2018.

DagelijksbestuurVoordedagelijksegangvanzakenisereendagelijksbestuur.Devoorzitterenvicevoorzittervanhetfondshebbenzittinginhetdagelijksbestuurenhebbendevolgendetaken:• Deuitvoeringvandedagelijksegangvanzakenvanhetfonds;• Voorbesprekenvandeagendaenvergaderstukkenvandebestuursvergaderingtervoorbereidingvande

bestuursvergadering;• Voorbesprekenvan(strategische)beleidsvraagstukken;• Voorbesprekenenmonitorenvanhetintegralerisicomanagement;• Hetbehandelenvanspoedeisendezaken.

Hetdagelijksbestuurbestaatuitdevoorzitterenvicevoorzittervanhetfonds:• deheerE.H.W.Bosman(voorzitter)• deheerP.A.Citroen(vicevoorzitter)

Hetdagelijksbestuurkomtvoorelkebestuursvergaderingbijeen.

Omzijnwerkzaamhedenoptimaaltekunnenuitvoerenheefthetbestuurcommissiesingestelddieondermeertottaakhebbenbesluitendiehetbestuurmoetnemen,voortebereiden.Hetbestuurkanbesluitendatexternedeskundigendeeluitmakenvaneencommissie.Devolgendecommissiesstaanhetbestuurbij:

Handhavings-envrijstellingscommissieDehandhavings-envrijstellingscommissieheeftondermeeralstaakhetbestuurteadviserenoverhethandhavings-envrijstellingsbeleidvanhetfonds.Dezecommissiebehandeltverderallerelevantezakendiesamenhangenmetdewerkingssfeerenhandhavingvandeverplichtstelling,aansluitingskwestiesenvrijstellingsverzoekenvanwerkgevers.

Indecommissiehebbenzitting:• deheerP.A.Citroen(voorzitter)• deheerG.J.Seffinga

BeleggingscommissieDebeleggingscommissieheeftondermeeralstaakhetbestuurteadviserenoverhetbeleggingsbeleidenoverdeuitvoeringhiervanenoverdebeoordelingvandebeleggingsparagraafinhetjaarverslag.

Indebeleggingscommissiehebbenzitting:• deheerG.J.Seffinga(voorzitter)• deheerJ.C.dePlanque

Debeleggingscommissiewordtbijgestaandoordeexternebeleggingsadviseurvanhetfonds:• deheerM.Euverman

PensioentechnischecommissieDePensioentechnischecommissieheeftondermeeralstaakhetbestuurteadviserenoverpensioentechnische-,juridische-enactuariëlezakendienietbeleggingsgerelateerdzijn.Indezecommissiehebbenzitting:• deheerR.L.Schikhof(voorzitter)• deheerE.H.W.Bosman

Depensioentechnischecommissiewordtbijgestaandoordeadviserendactuarisvanhetfonds:deheerF.Verschuren

AO/ICenuitbestedingscommissieDeAO/ICenuitbestedingscommissiehoudtzichvoornamelijkbezigmetdemonitoringvandeafsprakenmetpartijenwaardewerkzaamhedenvoorhetfondszijnuitbesteed.Decommissiebeoordeeltrapportagesoptijdigheidenvolledigheid.Indezecommissiehebbenzitting:• deheerP.G.H.Rinkes(voorzitter)• deheerM.J.M.Nuijten(tot 1 juli 2018)

DeAO/ICenuitbestedingscommissiewordtbijgestaandoordeexterneadviseurmevrouwR.Poldner.

CommunicatiecommissieDecommunicatiecommissieheeftondermeeralstaakhetbestuurteadviserenoverhetcommunicatiebeleidvanhetfonds.Dezecommissiebehandeltallerelevantezakenmetbetrekkingtotcommunicatierichtingdebelanghebbendenvanhetfondsbinnenhetdoorhetbestuurvastgesteldebeleid.Indecommissiehebbenzitting:• deheerJ.C.dePlanque(voorzitter)• deheerC.A.vanLoon

DecommunicatiecommissiewordtbijgestaandoordeexterneadviseurmevrouwR.Poldner.

Klachten-engeschillencommissieDeklachten-engeschillencommissieisuitsluitendbevoegdtothetnemenvanbesluitenoverklachtendanwelgeschillentussendedeelnemerenhetfondsterzakeindividuelebeslissingenuithoofdevandiepensioenregelingdiehetbestuurterzakedezedeelnemerheeftgenomen.

Deklachten-engeschillenregelingisgeplaatstopdewebsitevanhetfonds.Indeklachten-engeschillencommissiehebbenzitting:• deheerR.LSchikhof• deheerC.A.vanLoon

5.2 Nevenfunctiesledenbestuurenraadvantoezicht

Inhetverslagjaarhebbendeledenvanhetbestuurenderaadvantoezichtdevolgendenevenfunctiesvervuld.

P.A.Citroen• BestuurderPensioenfondsHoreca&Catering• LidAdviescommissieSNCU• DirecteurPACBeheerBVAdviesenM&A• VoorzitterSTAKIVYCompany• VoorzitterSTAKSaintBasics• AanmerkelijkebelangeninStudentalent,DNLgroepenXLStudentenuitzendbureau,UNO

Automatiseringdiensten,CammioVideoRecruitement,DrillsterleerplatformenSyllionVentures

E.H.W.Bosman• BestuurslidenvoorzitterbeleggingscommissieStichtingPensioenfondsRockwool• VoorzittervisitatiecommissiePensioenfondsStaples• LidvisitatiecommissiePensioenfondsAllianzNederland• LidvisitatiecommissiePensioenfondsBuizerdlaan• BestuurslidDeNationaleAPF• BestuurslidStichtingAdministratiekantoorVEPsurplus(Stork)• LidCommissieBeleggingenbedrijfstakpensioenfondsMetaalenTechniek(PMT)• LidRaadvantoezichtPensioenfondsBallastNedam• DocentActuarieelInstituut

G.J.Seffinga• BestuurslidBpfLevensmiddelen• BestuurslidBpfDetailhandel

R.L.Schikhof• DirecteurStichtingPensioenfondsRandstad• VoorzitterStichtingPensioenfondsFlexsecurity• DirecteurPensioenbureauRandstadGroepNederlandB.V.• Fractie-assistentVVDGemeenteOostzaan• LidRekenkamercommissieGemeenteOostzaan• SecretarisStichtingWestCoastChallenge• DocentStichtingPensioenOpleidingen• ExterndeskundigeindeBestuurscommissiePensioenenvandeStichtingPensioenfondsMedischSpecialisten

M.J.M.Nuijten• PenningmeesterMuziekverenigingOdeon• LidVakexamencommissieInspecteurs,SNCU

J.C.dePlanque• DirecteurJansInterimManagement&Consultancy(JIM&C)B.V.• CommissarisbijIntermetaalBeheerBV• CommissarisbijBejoFinanceBV

P.G.H.Rinkes• DirecteurMarathonManagement&ConsultancyBV• Interimmanager• LidRaadvanAdviesWerktalentUitzendbureauBV

C.A.vanLoon• BestuurslidBPFTex(inliquidatie)• BestuurslidPensioenfondsParticulierebeveiliging• Bestuurslid,VMHPAkzoNobel• LidAlgemeneVergadering,CoöperatieDELA• Secretaris,HarmonieKolping’sZonen

P.J.Schellekens• LidvandepensioencommissievanAnteaGroup(alspensioengerechtigde)

J.L.Verhulst• Eigenaar/juristPuikPensioenadvies• LidvisitatiecommissieStichtingPensioenfondsHenkel• JuristbijAppolaris,deuitvoeringsorganisatievanStichtingPensioenfondsMedewerkersApotheken• LidraadvantoezichtPensioenfondsTandartsen-enTandartsspecialisten(vanaf1juli2018voorzitter)• Lidpensioencommissie,DeNationaleAPF• LidvisitatiecommissieStichtingPensioenfondsXerox

P.C.vanderLinden• VoorzitterRaadvanCommissarissenwoningcorporatieHWWonen

H.Smit• DierenartsZZPbijDiergezondheidscentrumBovenVeluwe• VoorzitterbestuurStichtingPensioenfondsDierenartsen• LidbeleggingscommissieStichtingPensioenfondsDierenartsen• LidRisicoAdviesCommissieStichtingPensioenfondsDierenartsen• DeelnemerbestuurderspoolWillisTowersWatson• VoorzitterbestuurDactariDierenartsenCoöperatie• VoorzitterStichtingVestingwalteElburg

5.3 Uitbestedingspartijenenadviseurs

Hetfondsheeftalhaarwerkzaamhedenalshetgaatomadministratieenvermogensbeheeruitbesteed.Hetbestuurlaatzichbijstaandoorexterneadviseursopactuarieelenbeleggingstechnischgebied.Hieronderwordendebelangrijksteuitbestedingspartijenenadviseursin2018benoemd.

PensioenuitvoeringsorganisatieDepensioenadministratieendebestuursondersteuningisuitbesteedaanPGGM,NoordwegNoord150teZeist.

FiduciairmanagerKempenCapitalManagement,gevestigdinNederland(Amsterdam),isaangesteldalsfiduciairmanagerenvoerthetbeheervanhetvermogenvanhetfonds.

CustodianKasbankNV,gevestigdinAmsterdam,isaangesteldalscustodian.

BeleggingsadviseurDebeleggingsadviseurvanhetfondsisdeheerM.Euverman,verbondenaanSprenkelsenVerschuren,gevestigdinNederland(Amsterdam).

AdviserendactuarisInhetverslagjaarisdeheerF.Verschurenactiefgeweestalsadviserendactuaris.DeheerVerschurenisverbondenaanSprenkels&Verschuren.

ExternebestuursondersteuningMevrouwR.Poldner,verbondenaanPoldnerAdvies,gevestigdteAmsterdam.

CertificerendactuarisDeheerH.Zaghdoudi,verbondenaanTowersWatsonNetherlandsB.V.,gevestigdtePurmerend.

OnafhankelijkeaccountantDeheerS.vanOostenbrugge,KPMGAccountantsN.V.,gevestigdteUtrecht.

ComplianceOfficerHetNederlandsComplianceInstituut(NCI)

Stichting Pensioenfonds voor Personeelsdiensten (StiPP)Postbus 4343700 AK Zeiststippensioen.nl

19-10892 juli 2019

Jaarverslag 2018 · de introductie van de Wet waardeoverdracht klein pensioen, de verdere...

Documents

Transcript of Jaarverslag 2018 · de introductie van de Wet waardeoverdracht klein pensioen, de verdere...

Jaarverslag - Zorgpartners€¦ · Wet zorg en dwang Op 1 januari 2020 wordt de Wet zorg en dwang van kracht. Deze wet vervangt de Wet bopz (bijzondere opnemingen in psychiatrische

Wet DO en de zorg...Wet digitale overheid (Wet DO) • Wet DO is een kaderwet, uitwerking moet nog volgen. • Wet heeft meerdere tranches, eerste tranche ligt nu in Tweede Kamer •

De Wet Bibob

WET en REGELGEVING

Wet administratiefrechtelijke handhaving verkeersvoorschriften “ Wet Mulder ”

Wet patientenrechten

NIEUWSBRIEF PENSIOEN AC RIJKSVAKBONDEN IN DEZE … · meer? Klopt, straks is er alleen nog sprake van pensioen in een premieregeling. De ingelegde premie en het beleggings-rendement

Ontwerp Programmabegroting 2021-2024 · 6.04.2020 · Wet kwaliteit, klachten en geschillen zorg (Wkkgz) Wet op de geneeskundige behandelingsovereenkomst (Wgbo) Wet Bescherming Persoonsgegevens

’er - De Wet DBA: de gevolgen · toegezegd tijdens de parlementaire behandeling van de Wet deregulering beoordeling arbeidsrelaties, Stb.2016, 45 (hierna: Wet DBA). De Wet DBA brengt

Wet Politiegegevens

Web view35 555 Wijziging van de Pensioenwet, de Wet verplichte beroepspensioenregeling, de Wet op het financieel toezicht, de Wet inkomstenbelasting 2001 en de Wet op de loonbelasting

Actualiteitenseminar Openbaarheid van overheidsinformatie...2017/10/12 · Wet openbaarheid van bestuur: uitzonderingsgronden 3. Wet hergebruik overheidsinformatie 4. Wet open overheid

Collectieve waardeoverdracht - VvPj · 2015-03-16 · Collectieve waardeoverdracht Introductie nFTK tast zekerheid pensioenaanspraken aan interne collectieve waardeoverdracht? Wetgever:

De Wet Bibob - Hekkelman€¦ · 18-6-2019 2 Doel Wet Bibob Waarvoor dient de Wet Bibob? • Wet Bibob is een bestuurlijk handhavingsinstrument • Voorkomen dat overheid onbewust

Wet Regelgeving Sportverenigingen

Pensioenreglement Bewust Pensioen Pensioenreglement Bewust … · 2018. 12. 25. · 8 Afkoop en waardeoverdracht 8.1 Afkoop 8.2 Waardeoverdracht 9 Overige informatie 9.1 Wanneer keren

Het Financieel Expertise Centrum - FEC-partners...Fiscale wet - en regelgeving 36 3.5.1. Wet inkomstenbelasting 2001 36 3.5.2. Wet op de vennootschapsbelasting 1969 37 3.5.3. Wet op

Basisregistratie Ondergrond BRO - geonovum.nl presentatie... · Monumenten wet Wet bodembescherming Wet op de Ruimtelijke Ordening Woning wet Waterschaps wet Drinkwater wet Wet milieubeheer

Reglement excedent-premieregeling...partnerpensioen. BPL Pensioen past de aankooptarieven periodiek aan. Lid 6 Het totaal aan pensioen mag niet meer bedragen dan de in de wet bepaalde

PENSIOENREGLEMENT 68 JAAR VAN STICHTING … · 2019-08-16 · 19. Waardeoverdracht en afkoop 20. Wijziging van pensioenaanspraken 21. Herverzekering van pensioenaanspraken 22. Herziening