Het dwaalspoor van de goede keuze

Naar een effectiever model van (studie)loopbaanontwikkeling

Drs. Tom Luken

Fontys Hogeschool HRM en Psychologie

Oratie 23 januari 2009

Drs. Tom Luken

Postbus 90904

5000 GE Tilburg

t.luken@fontys.nl

In onderwijs- en arbeidsorganisaties bestaan grote problemen op het gebied van loopbaanontwikkeling. Veel scholieren en studenten vallen uit of switchen vroeg of vaak van opleiding. Veel arbeidsrelaties zijn voor werknemer of werkgever onbevredigend, maar duren toch voort.Uit onderzoek blijkt dat goede loopbaanbegeleiding helpt om dergelijke problemen te voorkomen of op te lossen. Hoewel hiermee in materiële en immateriële zin veel te verdienen valt, is goede loopbaanbegeleiding zeldzaam.

Hoe komt dit? Er zijn de laatste jaren in het beroepsonderwijs grote investeringen in studieloopbaanbegeleiding gedaan. Waarom leveren deze inspanningen niet meer op? Waarom wordt in arbeidsorganisaties niet meer aan loopbaanbegeleiding gedaan? Hoe kan het beter? Dit zijn enkele van de vragen die in deze oratie aan de orde komen.Voor een deel wordt de stagnatie verklaard door de versnippering van het vakgebied. Daarnaast speelt het voortbestaan van hardnekkige, inadequate, maar dominante beelden een rol, zoals het beeld van ‘de goede keuze’, die het individu moet maken door informatie te verzamelen en na te denken. Wat is daar misleidend aan? Wat zijn de consequenties? Hoe kunnen we dit beeld bijstellen? Onder meer de risico’s van reflectie komen aan de orde.

Drs. Tom Luken (1952) is arbeids- en organisatiepsycholoog. Sinds 1979 is hij actief op het terrein van beroepskeuze, loopbaanontwikkeling en (zelf)beoordeling. Hij heeft vanuit diverse instellingen en bedrijven gewerkt in functies als onderzoeker, instrumentontwikkelaar, docent/trainer en adviseur. Vanaf 1996 is Luken als zelfstandig ondernemer gevestigd te Amsterdam. Daarnaast is hij sinds maart 2008 werkzaam als lector ‘Career Development’ bij Fontys Hogeschool HRM en Psychologie. Hij publiceerde onder meer over de onderwerpen loopbaanontwikkeling, employability, zelfkennis, zelfsturing, competenties, testen en assessment.

Het dwaalspoor van de goede keuzeNaar een effectiever model van (studie)loopbaanontwikkeling

Drs. Tom Luken

Fotografie omslag: Tom Luken, Carine Hermens (foto achterzijde)

openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opname of op enige andere manier,

zonder vooraf schriftelijke toestemming van de uitgever: Fontys Hogescholen.

Voorzover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b en 17 Auteurswet 1912 dient men de daarvoor

wettelijk vergoeding te voldoen aan de Stichting Reprorecht, postbus 882, 1180 AW Amstelveen. Voor het overnemen van één of enkele

gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers of andere compilatiewerken dient men zich tot de uitgever te wenden.

electronic, mechanical, photocopying, recording or otherwise, without the prior written permission of the publisher.

Inhoudsopgave

1. Inleiding 5 1.1 Omschrijvingvanenkeleloopbaanbegrippen 5 1.2 Loopbaanbegeleiding,eenprofessie? 6 1.3 Oorsprongvanloopbaanbegeleiding 9 1.4 Wathoudtloopbaanbegeleidingconcreetin?Eenvogelvlucht 10 1.5 Opzetvandezeoratie 112. Loopbaanproblemen 12 2.1 Inonderwijs 12 2.2 Inarbeid 13 2.3 Conclusie 153. Evaluatiesvanloopbaanbegeleiding 17 3.1 Inonderwijs 17 3.2 Inarbeid 20 3.3 Conclusie 214. Diagnosevanhetprobleem 22 4.1 Inleiding 22 4.2 Hetdominerendebeeldvandegoedekeuze 23 4.3 Waarom‘degoedekeuze’eendwaalspoorkanzijn 24 4.4 Derisico’svanreflectie 27 4.5 Onvermogenaanallekanten 31 4.6 Conclusie 385. Eenalternatief 40 5.1 Hetprocesvanloopbaanontwikkeling 40 5.2 Eenmodelvoorloopbaanontwikkeling 41 5.3 ‘Effectieverationaliteit’ 446. Consequenties 47 6.1 Informatievooromgevingsbeelden 47 6.2 Informatievoorzelfbeelden 48 6.3 Begeleiding 49 6.4 Plannenlectoraatenkenniskring 557. Conclusie 58

Nawoord 59Literatuur 60

1. Inleiding

1.1 Omschrijving van enkele loopbaanbegrippen

Volgensgangbaredefinitiesiseenloopbaan“eenreeksvanfunctiesdieindeloopvanhetwerkzamelevennaelkaarwordengevuld”[bijvoorbeeldHallinKluijtmans,2005:425].Kluijtmansomschrijftloopbaanontwikkelingals:“Denatuurlijke,fasegewijzeontwikkelingindeloopbaan”.Boerlijstvatloopbaanbegeleidingopals:“Alleinterventiesvanzowelhetindividualsvandeorganisatieomdeloopbaandoelbewusttebeïnvloeden”[BoerlijstinKluijtmans,2005:425].Paffen[1994:13]citeerteenanderedefinitievanHallvanhetbegriploopbaan:“Theindividuallyperceivedsequenceofbehaviorsandattitudes,associatedwithwork-relatedexperiencesandactivitiesoverthespanoftheperson’slife”.Kuijpers[2003:21]steltdathetbegriploopbaanontwikkelingoptweemanierenkanwordengeïnterpreteerd:

Alsrealisatievandeloopbaanindetijd(loopbaanverloop).•Alshetrealiserenvanloopbaandoelenenwaarden,beïnvloedingvanhet•loopbaanverloop(loopbaanactualisatie).

Loopbaanverloopwordt,innavolgingvanBird,doorKuijpersbegrepenalseenopeenvolgingvanwerkervaringen,leerervaringenennetwerkrelaties,diegedurendedeloopbaanzijnverworven.Haardefinitievanloopbaanactualisatieluidt:“Hetverwerkelijkenvanpersoonlijkedoelenenwaardeninhetwerk,indialoogmet,enongeachtdemogelijkhedenenbeperkingenvandeomgeving”[o.c.:22].Inhetvoortgezetonderwijshanteertmendikwijlsdemeeromvattendeenfeitelijkcorrectereterm‘loopbaanoriëntatieen-begeleiding’(LOB).DitwordtdoorOomen[2002:11]omschrevenals:“Hetplaatsenvaneducatie,informatieenbegeleidinginhetcurriculumomjongereninstaattestellen,nuenindetoekomst,hunaspiratiesendekanseninhunleven/loopbaanteontdekken,betekenistegevenenterealiseren.”

Bovenstaandeenvergelijkbaredefinitieszijnnieteensluidend.Bovendienbevattenzijenkelebeperkingen,bijvoorbeelddathetindeloopbaanomfunctiesgaatofdathetindeontwikkelingervanomdeverwerkingvanpersoonlijkedoelenenwaardengaat.Daarnaastbevattendedefinitiesvooronderstellingen,bijvoorbeelddatdeontwikkelingnatuurlijkenfasegewijsis.Daaromformulerenwevoorhetonderhavigeverhaalenkeleeigenomschrijvingen.

Iemandsloopbaanheeftbetrekkingopdewegdiehijofzijaflegtdoordewereldvanhetwerk.Dezewegkanbeschrevenwordenintermenvanbekledepositiesofvanuitgeoefendefuncties,maarookintermenvanbijvoorbeeldgeleverdeprestatiesofopgedaneervaringen.Deloopbaankaninobjectievetermenbeschrevenzijn,maarookinsubjectievetermen(deeigenbelevingervan).Eenstudieloopbaangaatoverdegevolgdewegdoorhetonderwijs.Ookhierkanhetomverschillendezakengaan,bijvoorbeeldomdebezochteonderwijsinstellingen,gevolgdeopleidingenofvakken,behaaldediploma’sofdeontwikkeldecompetenties.Somswordt‘loopbaan’gebruiktomdegehelewegdooronderwijsenwerkaanteduiden,dusinclusiefdestudieloopbaan.Loopbaanontwikkelingbetrefthetproceswaardoordeloopbaanvormkrijgt.Hetgaatomeenaantalbewusteenonbewusteprocessenophetgebiedvandeontwikkelingvanmotivatie,persoonlijkheid,bindingencompetentie.Eenpositieveloopbaanontwikkelingimpliceertdatdepersoondoormiddelvanwerk(inbredezin)bijdraagtaaneigenencollectieflevenenwelzijn.Eennegatieveloopbaanontwikkelinghoudtin,dattalentennietbenutwordenencompetentiesnietontwikkeld,ditlevertgeenofzelfseennegatievebijdrageaanlevenenwelzijn.Loopbaanbegeleidingbetreftdeprofessioneleondersteuningbijloopbaanontwikkeling.

1.2 Loopbaanbegeleiding, een professie?

Doorhetwoord‘professioneel’optenemenindeomschrijvingvan‘loopbaanbegeleiding’,rekenenwedestimulansenhulpvanbijvoorbeeldfamilieenvriendenhierinhetalgemeenniettoe.Maarhetwoordprofessioneelwilnietzeggendathetomprofessioneleloopbaanbegeleidersgaat.Allerleiprofessionalshoudenzichnamelijkbezigmetloopbaanbegeleiding:docenten,economen,juristen,bedrijfskundigenenzovoort.Slechtseenkleindeelvandeloopbaanbegeleidersheefteenvolwaardige,specifiekeopleidingvoorditvakgevolgd.DitisookbuitenNederlandhetgeval.“Indemeestelandenisloopbaanbegeleidinggeenberoep,maareenbezigheidofeenrol.”[OECD,2004:6].InNederlandbieden33instellingeneenbacheloropleidingPersoneelenArbeid(ofHumanResourceManagement,HRM)aan.Bijslechtstweedaarvankanmensprekenvaneenminofmeergespecialiseerdeopleidingtotloopbaanadviseur.Bijdemeesteandereinstellingenisdeaandachtvoorhetonderwerploopbaanbegeleidingvrijgering.Hetzelfdegeldtvoordehbo-enwetenschappelijkeopleidingenpsychologie:somsenigeaandacht,maargeengespecialiseerdeopleidingen.Van1964tot1984heefterweleen-doormijgevolgde-differentiatierichtingBeroepskeuzepsychologiebestaan,bijdevakgroepArbeids-enOrganisatiepsychologievandeUniversiteitvanAmsterdam.

OokbuitenNederlandzijnloopbaanbegeleidersdoorgaansbeperktopgeleid.DeOrganisatievoorEconomischeSamenwerkingenOntwikkeling(OESO)[2004]constateertineenoverzichtvanveertienlandendatdetrainingendekwalificatiesvanmensendieloopbaanbegeleidinginpubliekedienstenvoordewerkgelegenheidgeven,vaakvaneenlaagniveauzijn.Eengevolgisdathetveelloopbaanbegeleidersontbreektaangrondigescholingindebasistheorieënvanloopbaanbegeleiding.VolgensHarringtonenHarrigan[2006]iserinternationaalsprakevaneenkrimpinhetaantalvolwaardigeopleidingenaanprestigieuzeinstellingen.Hetbegintervolgenshenoptelijkendathetaanbodalleennogmaarbestaatuitlossecursusseninloopbaanbegeleiding.InNederlandbestaaner,naasthetreguliereonderwijs,momenteelcircadertigcursussen,gegevendoorongeveertwintigniet-reguliereadvies-oftrainingsbureaus.Deduurvandezecursussenvarieertvanééntotdertigdagen.Inhetvoortgezetonderwijsnoemtmendestudieloopbaanbegeleider‘decaan’.Ditisinderegeleenvakdocent,dieparttimededecanaatstaakuitvoert.Eendeelvandedecanenheefteentweejarigenascholingscursusgevolgd.Eenanderdeelisnietopgeleidtotdecaan,ofisalleengeschooldviaeenkortelessenreeks,zoalseentweedaagsecursus.Inhetberoepsonderwijsisdeterm‘studieloopbaanbegeleider’ingeburgerd.Indemeestegevallenvolgdendezebegeleidersslechtseenkortetraining,vaakvannietmeerdanenkeledagen.Ineenaantalinstellingenvoorberoepsonderwijsdoenalledocentenmeeaandescholingvoorstudieloopbaanbegeleiding.Ditvanuitdegedachtedatdeloopbaanbegeleidinggeïntegreerdmoetzijninhetonderwijs.Alserwélsprakeisvaneengeselecteerdegroepdocenten,diedestudieloopbaanbegeleidingaanbiedt,daniszeldensprakevanduidelijkeselectiecriteriaenmetingdaarvan.Naaststudieloopbaanbegeleidersvoerenookmentorentakenuitophetgebiedvanstudieloopbaanbegeleiding.Dezementorenhebbendaartoedoorgaansmindertrainingontvangendandecanenenstudieloopbaanbegeleiders.

HetcertificerendeCareerManagementInstitute(CMI)[2007]schatdateropditmomentinNederlandbijoutplacement-,loopbaanadvies-,re-integratie-enmobiliteitsbureausintotaal10.000loopbaanadviseurswerkzaamzijn.Erbestaandrieberoepsregisters,waartussendeentree-eiseninniveaueninhoudsterkuiteenlopen.Ongeveervijfprocentvandenaarschatting10.000adviseursstaatingeschrevenindezeregisters.DitgeringepercentageisverdeeldoverhetCMI(circa150loopbaanadviseurs),deStichtingRegisterBeroepskeuzeadviseurs(eenkleine300)enhetRegistervoorBeroepskeuze-enLoopbaanpsychologen(90).Sinds1992bestaatdeberoepsverenigingNederlandseOrdevoorLoopbaanadviseursenOutplacementConsulenten(NOLOC),waarinin2004

deveeloudereVerenigingvanBeroepskeuzeadviseurs(VBA)isopgenomen.DeNOLOCteltmomenteelcirca2000leden.Deverenigingvanschooldecanenenleerlingbegeleiders(NVS-NVL)ontstondin2004dooreenfusievandeNederlandseVerenigingvanSchooldecanenenschoolloopbaanbegeleiders(NVS)endeNederlandseVerenigingvoorLeerlingbegeleiding(NVL).NaastdeNVS-NVLbestaanondermeerdeLandelijkeOrganisatievanStudentendecaneninhetHBO(LOSHBO)endeLandelijkeVerenigingvanStudieadviseursinhetwetenschappelijkonderwijs(LVSA).IneennotavandeNVS-NVL,staateenomschrijvingvandetakenbinnenloopbaanoriëntatieen-begeleiding.EenstandaardvanhetAlgemeenPedagogischStudiecentrum(APS)biedteenomschrijvingvanwatdedecaanmoetkunnen[Oomen,2002].EenOESO-onderzoek,vermeldinEuroguidance[2006],komttotdebevindingdathetgebrekaankwaliteitsbewakingvanloopbaanbegeleidinginNederland,vooralinhetonderwijs,eenzwakpuntis.

Delaatstejarenvindtereenpositievewendingplaats.DepersoonFransMeijersspeelde,metzijntallozepublicatiesengoedonderbouwdepleidooien,eenbelangrijkerolbijhetopdeagendakrijgenvanhetonderwerploopbaanbegeleiding.InNederlandbestaatsinds2005debijzondereleerstoel‘loopbaancompetenties’,ingestelddoordeNederlandseStichtingvoorPsychotechniekaandeUniversiteitvanAmsterdam.OpditmomentneemteenbestuurslidvandeNOLOCeveneensstappen,gerichtopdeinstellingvaneenleerstoel‘loopbaankunde’endeoprichtingvaneenexpertisecentrum[Cremers,2008].Zesjaargeledenzijntweelectoratenophetgebiedvanloopbaanontwikkelingtotstandgekomen:‘Pedagogiekvanhetberoepsonderwijs’aandeHaagseHogeschoolen‘CareerDevelopment’bijFontysHogescholen.In2006richttedeVrijeUniversiteitAmsterdamhetAmsterdamCenterforCareerResearch(ACCR)openmedionovember2008opendedeUniversiteitTwentehetTwenteCentreforCareerResearch(TCCR).FontysHogeschoolHRMenPsychologiestartbinnenkortmetdeeerstemasteropleiding‘CareerDevelopment’.

1.3 Oorsprong van loopbaanbegeleiding

Dewortelsvandeloopbaanbegeleidingliggenindearbeidsbemiddelingendeberoepskeuzebegeleiding[Savickas&Baker,2005].HoogleraarrechtenFrankParsonsrichtteinhetbeginvandevorigeeeuwinBostonheteersteberoepskeuzebureauop.Precieseeneeuwgeledenschreefhijdelegendarischewoorden:“Vooreenverstandigeberoepskeuzezijndriefactorenvanbelang:

Eenhelderbegripvanjezelf,jeaanleg,bekwaamheden,interesses,ambities,1.hulpbronnen,beperkingenenhunoorzaken.Kennisvandevereistenenconditiesvoorsucces,devoor-ennadelen,2.beloning,kansenenvooruitzichteninverschillendesoortenwerk.Oprealistischewijzeredenerenoverderelatiestussendezetweegroepen3.feiten.”[Parsons,1909/1967:5]

Inongeveerdezelfdetijd(1912)ontstondheteerstesystematischeberoepskeuzebegeleidingsprogramma‘FindYourself’.DeoprichtingvanheteersteNederlandsebureauvoorvoorlichtingbijberoepskeuzevondplaatsin1912teDenHaag[Pere,1986].In1937bestondenerinonslandzo’n40bureausdiesamenjaarlijksaanongeveer8.000mensenadviesgaven.Ineenkwartvandegevallenginghetommensenouderdanachttienjaar.Hetbelangrijksteinstrumentwasdepsychotechniek:hetmetenvankenmerkenalscognitievecapaciteitenenpersoonlijkheidseigenschappen.Inhetbeginvandejarenzestigverschenendeeersteschooldecanen[Stufkens,2008].Anno1985warendaterruim3.000.In1967starttedeAcademievoorSchool-enBeroepskeuzeinTilburg,delatereAkademieMens-Arbeid.In1982volgdeinDeventereenzelfdeacademie.In1981teldeNederland63beroepskeuzebureaus,waarintotaalongeveer800mensenopfulltimebasiswerkten.Deprofessionalswarenpsychologenenberoepskeuzeadviseurs.Ongeveervijftienprocentvanhuncliëntenwasouderdanachttienjaar[Pere,1986].Herenderwerddoordeberoepskeuzebureausgeëxperimenteerdmetloopbaanbegeleidinginopdrachtvanbedrijven[Aalberse.a.,1984].Hetisopmerkelijkdatdeoorsprongvanloopbaanbegeleidinguitberoepskeuzewerk,arbeidsbemiddelingenpsychotechniekvaakvergetenofgenegeerdwordt.BijvoorbeelddoorPaffen[1994]enCMI[2007].Dezebronnenplaatsendeoorsprongvandeloopbaanbegeleidingveellater,namelijkvanuitdeoutplacement,dievanaf1978overwaaidevanuitdeVerenigdeStaten.Dezeoutplacementkreeggeleidelijkaan,metnametoendearbeidsmarktindeperiode1996-2001krapwas,eenmeerpreventiefkarakter.Veelmobiliteitsbureaushebbenoverigensnogsteeds,grotendeelsterecht,hetimagodatzezichvooralmetprobleemgevallenbezighouden.

1.4 Wat houdt loopbaanbegeleiding concreet in? Een vogelvlucht

Psychologischetestszijnvooreendeelvandeloopbaanbegeleidersnogsteedshetbelangrijksteinstrument.DitishetgevalbijdeAdviesbureausvoorOpleidingenBeroep(derestantenvanhetberoepskeuzewerk)enbijdeselectieadviesbureaus(dieopeengegevenmomenttevensloopbaanbegeleidingaanboden).Testsbiedenzelfkennisdie,incombinatiemetgesprekkenenexploraties,decliënttotinzicht,keuzenenstappenbrengt.Inhetvoortgezetonderwijswerkendecanenveelalmetschriftelijke,deelsgeautomatiseerdemethoden,waarinleerlingenonderandereallerleiinvuloefeningendoen(bijvoorbeeldOptie,Traject,MultipleChoice,Beroepskeuzedagboek).Dedecanencombinerenditmetinformatievoorzieningovervakken,opleidingenen-minder-overberoepen.Inhetmiddelbaar-enhogerberoepsonderwijsbestaan,onderverschillendebenamingen,StudentenServiceCentra,waarindividuelestudentenmetloopbaanproblementerechtkunnen.Dezecentrakomendoorgaansslechtsmeteenkleindeelvandepopulatieinaanraking.Ookdezecentrawerkenvaakmettests.Verdervindeninhetberoepsonderwijsopgroteschaalpogingenplaats,omdestudieloopbaanbegeleidingteintegrereninhetonderwijs.Ditgebeurtondermeerdoordeaanstellingvandocentenalsstudieloopbaanbegeleiders,dieregelmatiggesprekkenmetdestudentenhebben.Instrumentenalsportfolioenpersoonlijkeontwikkelplannenspeleneenbelangrijkerolbinnendezestudieloopbaanbegeleiding.InhetwetenschappelijkonderwijsbestaanookStudentenServiceCentra,maardaarnaastdoethetwetenschappelijkonderwijsweinigaanstudieloopbaanbegeleiding.Uitzonderingenhieropzijnbijvoorbeeldeenoriëntatiejaarendeworkshopsdiedestudentaanheteindvandestudievoorbereidenopdeentreetotdearbeidsmarkt.Deoutplacement-,loopbaanadvies-enre-integratiebureaushantereneenwijdeverscheidenheidaaninstrumenten.Eenbloemlezing:

zelfconfrontatiemethode(ZKM)•vormenvanbiografieonderzoek•tekenenvanlevenslijnenenandereuitingenvooraspectenvandeloopbaan•symbolenofmetaforenkiezenofverzinnenenbespreken•collagesmaken•kwaliteitenkwadranten•koersonderzoek•RationeelEmotieveTraining•focusing•ontspannings-ofstressreductieoefening•geleidefantasie•‘SysteemvoorIndividueleMotivatieAnalyse-methode’(SIMA-methode)•

arbeidsmarktoriëntatie•strategie-enactieplan•reflectieverslag•analysevanpersoneelsadvertenties•netwerkopdracht•presentatieoefening•sollicitatietraining•competentiecoaching,dilemmacounselingenallerleianderevormenvan•coachingencounseling.

Testsspeleneenrelatiefkleinerol[ziebijvoorbeeldCMI,2007;Dols,2008].Sindsenigejarenbemoeitookdeoverheidzichweerwatactievermet(studie)loopbaanbegeleiding.Ditdoetzijdoorsitestelatenontwikkelenalslerenenwerken.nl,opleidingenberoep.nlenstudiekeuze123.nl.Dezewebsitesbiedenvoornamelijkinformatietenbehoevevandestudiekeuze.Sinds2005testendeCentravoorWerkenInkomen(CWI)weeropgroteschaal,nadatzijdaarlanggeledenmeestopten.HiervoorisonlangseengrootaantalCompetentieTestCentraopgericht.TotslotbevordertdeoverheidopverschillendemanierenproceduresvoorErkenningvanVerworvenCompetenties(EVC),dievaakeenuitgesprokenloopbaanontwikkelingsdoelhebben.

1.5 Opzet van deze oratie

Indevolgendehoofdstukkenzienwedaterinhetonderwijseninarbeidsorganisatiesgroteproblemenbestaanophetgebiedvanloopbaanontwikkeling.Veelscholierenenstudentenvallenuit,anderenswitchenvroegofvaak.Veelarbeidsrelatieszijnvoorwerknemerofwerkgeveronbevredigend,maardurentochvoort.Uitonderzoekblijktdatgoedeloopbaanbegeleidinghelptomdergelijkeproblementevoorkomenofoptelossen.Hoewelhiermeezowelinmateriëlealsinimmateriëlezinveelteverdienenvalt,isgoedeloopbaanbegeleidingzeldzaam.Hoekomtdit?Erzijndelaatstejareninhetberoepsonderwijsgroteinvesteringeninstudieloopbaanbegeleidinggedaan.Waaromleverendezeinvesteringennietmeerop?Hoekanhetbeter?Ditzijnenkelevandevragendieindezeoratieaandeordekomen.Eendeelvandeverklaringligtindeversnipperingvanhetvakgebied.Daarnaastmaakthetvoortbestaanvanhardnekkige,inadequate,maardominantebeeldendeeluitvandezekwestie.Eenvoorbeeldhiervanishetbeeldvan‘degoedekeuze’,diehetindividumoetmaken.Wathoudtditbeeldin?Watisermisleidendaan?Watzijndeconsequenties?Hoekunnenweditbeeldbijstellen?

2. Loopbaanproblemen

2.1 In onderwijs

Inhetonderwijsbestaangroteproblemenophetgebiedvanmotivatie,voortijdigeuitvalenstudierendement.Bijnaveertigprocentvandembo-deelnemersbehaaltgeenmbo-diploma[MBORaad,2007].Vandevmbo’ersdiedoorstudereninhetmbo,kiest25procentbranchevreemd(bijvoorbeeldvaneconomienaarzorgofviceversa).Bijdeovergangvanmbonaarhboisdatdertigprocentvandedoorstudeerders.Veelleerlingeninhetberoepsonderwijskunnen‘onderwijsnomaden’wordengenoemd.IndeROC’smisteengrootdeelvandeleerlingenrichtinggevoelenbetrokkenheidbijwatzeleren.Veelleerlingenzijnongemotiveerd.Anderenzijnwelgemotiveerd,maardemotivatieis’extrinsiek’endaardoorkwetsbaar.Toevalenvolstrektirrelevanteaspecten(zoalsdeuitrustingvandekantine)speleneenhoofdrolbijkeuzen[Luken&Newton,2004].VolgensdeNederlandseOrganisatievoorWetenschappelijkOnderzoek(NWO)[2008]isnoggeentwintigprocentvandestudenteninhethogerberoepsonderwijszeergemotiveerd.Vandestudenteninhethbois41procentbinnentweejaarofwelgeswitchtnaareenandereopleidingofhbo-instelling,ofwelhelemaalgestoptmetstudereninhethogeronderwijs.Vandehbo-studentendiein1999meteenvoltijdstudiebegonnen,had36procentnazesjaarnoggeendiplomabehaald(NWO,2008).Voorhetwetenschappelijkonderwijszijndezecijferszelfsnogietsongunstiger.“Ruimtweevijfdevandestudenten,zowelinhethboalsinhetwo,maaktgeengoedestart.”[InspectievanhetOnderwijs,2008].Ondanksinspanningenomdeuitvaltegentegaan,vertoonthetpercentagestudentendatmetdegekozenstudiestoptinheteerstejaar,eenstijgendelijn[HBO-raad,2008].DeproblemeninhetonderwijsbeperkenzichniettotNederland.WatbetreftvoortijdigschoolverlatenbehoortNederland,samenmetlandenalsDuitsland,Luxemburg,Frankrijk,hetVerenigdKoninkrijkenBelgiëtoteenmiddengroep.DescorevandezemiddengroepisduidelijkbeterisdandievandeZuid-Europeselanden,maarzekernietzogoedalsdievandeScandinavischelanden,Oostenrijkendeniet-EU-ledenZwitserlandenNoorwegen[Herweijer,2008].

Bovengenoemdeproblemeninhetonderwijsbrengenhogekostenmetzichmee.Inmateriëleeninimmateriëlezin.Wanneermenalleenkijktnaardedirecte,materiëlekostenvanstudiestakenenswitcheninhethbo,komtdeOnderwijsraad[2008]aluitopongeveer180miljoeneuroperjaar.DeNationaleDenkTank[2007]maakteeenveelruimere

berekeningvoorhetheleNederlandseonderwijsencalculeerdenaastdedirecteeenaantalindirectekosten.DeDenkTankschatdatverkeerdestudiekeuzendooronderbenuttingvantalent,uitval,‘afstroom’(afstuderenopeenstudieonderniveau)endeniet-optimaledoorstroom(naarvervolgopleidingofarbeidsmarkt)Nederlandjaarlijksmaarliefstzevenmiljardeurokosten.Indetijdvandekredietcrisisannonajaar2008vermeldendevoorpagina’svandekrantendagelijksveelvoudenvanditbedrag,inhetkadervanhetreddenvanbankenofhetgaranderenvankredieten.Daardoorlijktzevenmiljardmisschiennietveel,maarhetiswelzo’nduizendeuro,voorelklidvandewerkzameberoepsbevolking,per jaar.

Figuur 1: Resultaten Nationale DenkTank op de voorpagina van De Telegraaf van 9 oktober 2007

Dekostenbeperkenzichniettotgeld.Suboptimaleloopbanenimplicerenveelverspildeenergie,talenten,tijdvanlevenenlevensgeluk.Indevolgendeparagraafgaanweinoploopbaanproblemeninhetwerk.

2.2 In arbeid

Alsmensenhundraainietvindenennietlekkerinhunvelzitten,brengtditvaakverminderingvandeweerstand,vermoeidheid,hoofdpijn,migraine,rugpijn,ongezondeeet-endrinkgewoontenofhogebloeddrukmetzichmee.Optermijnkanditleidentotblijvendearbeidsongeschiktheidofzelfstotfatalegezondheidsproblemen,zoalshart-envaatziekten.Nietlerenenjenietontwikkelenleidttotuithollingvande‘employability’.Menverliestmetanderewoordende

competentieomnueninhetvervolgvandeloopbaanarbeidteverrichten[Luken,2002].Bedrijvenslagenernietinvoldoendemenskrachtencompetentiesbinnentehalenenduurzaamtemobiliseren.Hierdoormissenzijkansenenomzet.DeconcurrentiepositievanNederlandverslechtert.Talentenwordennietbenut.Problemenindemondialesamenlevingblijvenliggen.VolgenshetpromotieonderzoekvanWijnants[2005]onderbijna1.300hogeropgeleidenindeleeftijdvan25-35jaarmetminimaal1jaarwerkervaring,ismaarliefst74procentvandeondervraagdenniettevredenoverdehuidigebaan.Driekwartvanderespondentenvoeltzichnietvoldaanoverdebalanstussenwerkenprivé.Dehelftvandedertigersvoeltzichgespannenenmaarliefst82procentgeeftaannietgoedinzijnveltezitten.Bijnadehelftvandedertigersdenktbaattehebbenbijloopbaanadvies,maarslechtsweinigenkrijgendit.Ineenander,internationaalonderzoekondermeerdan115.000mensenin33landen,zegt29procentvandeNederlandserespondenten,dathetwerkhenziekofongezondmaakt.Ditisaanzienlijkmeerdanhetgemiddeldevannegentienprocentoverderespondentenvanalle33landen[KellyServices,2008].EnkelegegevensuitdeNationaleEnquêteArbeidsomstandigheden2007,waaraancirca22.600respondentendeelnamen:

28%zegtzichelkedagtotenkelemalenpermaandaanheteindevaneen•werkdagleegtevoelen.43%geeftaandatzevaak/altijd‘heelveelwerk’moetendoen.•38%vindthetwerkvaak/altijdhectisch.•Opdevraag“Heeftuerinhetafgelopenjaarovernagedachtomanderwerkte•zoekendanhetwerkbijuwhuidigewerkgever”,antwoordt51%ja.Opdevraag“Heeftuinhetafgelopenjaarookdaadwerkelijkietsondernomen•omanderwerktevinden?”,antwoordt26%ja.[TNO,2008]

Sindshetbeginvandejarenzeventigisdeterm‘burnout’ingeburgerd:‘opgebrandzijn’.EenburnoutmanifesteertzichvolgensWikipediainuitputting,cynismeenverminderdepersoonlijkebekwaamheid.Eengangbareopvattingisdatdeoorzaakligtinvoortdurendestressenoverbelasting.VolgenshetCentraalBureauvoordeStatistieklijdtelfprocentvandeNederlandsebevolkingtussende15en65jaaraanburnoutklachten[Statline].RothlinenWerderintroduceerdenruimeenjaargeledenhetbegrip‘boreout’:onderbenutting,gebrekaanbetrokkenheidenslopendevervelingophetwerk.Hiervanzouvijftienprocentvandewerknemershetslachtofferzijn.RothlinenWerderbaserenzichonderandereopeengrootonderzoekvanGallupuit2004,waaruitdeconclusiegetrokkenwerddatéénopdevijfwerknemers‘activelydisengaged’is.Dezewerknemersvoerenweinigtotnietsuitophetwerkenondermijnendaarmeedeinspanningenvananderen.EénvanhunanderebronneniseenonderzoekvandeAmerikaanDanMalachowskiuit2005ondertienduizend

respondenten.Hieringeeftéénopdedriewerknemerstoedathij/zijzichruimtweevandeachtkantoorurenperdagmetprivézakenbezighoudt.Werknemersvullendezeurenvoornamelijkmetpersoonlijkinternetgebruikenkletsenoveranderezakendanwerk[TheTimes,15en18september2007].InNederlandspreektmenookwelvan‘mentaalverzuim’.Incidenteelvindtzelfssabotageplaats.

InopdrachtvanlandelijkepersoneelsbemiddelaarVitae[2007]voerdeonderzoeksbureauPanelWizardeenonderzoekuitonder538werkenden,dierepresentatiefwordengeachtvoordeNederlandseberoepsbevolking.Slechts25procentzegttedoenwathijofzijhetliefstwil.Veertigprocentgeeftaandathij/zijhetmoeilijkvindtomeeneigenkoerstevaren.Meerdandehelftwilbesteenbeetjehulpbijhetvarenvandeeigenkoers.OndervraagdenineenenquêtevanOptimaalTalentBVgavenaandatzijduidelijkbehoeftehebbenaaninzichtinhuneigentalenten.Daarnaastzijnzijopzoeknaarhandvattenomdeeigenloopbaanteregisseren.Zobleekdat69procentvandemensengeenideeheefthoezijeengoedeloopbaanroutekunnenkiezen.“Verwijzendnaareenklassiekereclame,hebbenmensenmeerverstandvanverzekeringendanvanhuneigentalenten.Hetgevolgisdatveelmensenverkeerdestudiekeuzenmaken,opverkeerdebanensolliciterenenwerkdoendathunhartnietechtraakt.Datbetekentdaterveeltalentverspildwordt”[Steijger,2008].

Weinigvolwassenenennogveelminderjongerenhebbeneenduidelijkeenrealistischevisieopzichzelfindetoekomstendaaropgebaseerdeplannen.Werkgeverswensendatwerknemerszelfsturendzijneninitiatiefnementenaanzienvanhuneigenontwikkeling,maarbiedenhierbijweinigstimulansenondersteuning.Werkgeverenwerknemerdoeninderegelweinigmoeiteomhunwensentenaanzienvandetoekomstopelkaaraftestemmen[Luken,2002,2003;Korenromp&Luken,2007].“Levenslanglerenisverwordentotlevenslangleuteren”1.

2.3 Conclusie

Bovenstaandewilnietzeggendathetallemaalkommerenkwelisinhetonderwijsenindewereldvanhetwerk.Alswedemeestnegatieveonderzoeksresultaten,dievaakopnietrepresentatievesteekproevenzijngebaseerd,buitenbeschouwinglaten,lijktgrossomodoeen(krappe)meerderheidvandeleerlingen,studentenenwerkendentochwelmetplezierensuccesaanhetlerenenwerkentezijn.Bij

1 UitspraakbijdeopeningvanhetacademischjaarvandevoorzittervanhetcollegevanbestuurvandeOpenUniversiteit,tevensSER-kroonlid,TheoBovens.

eengroteminderheid,misschientweeopdevijf,spelenechterallerleiproblemen,waarbinnengebrekkigeloopbaanontwikkelinggezienkanwordenalscentraalthema.Bijderoepommaatregelentegendeproblemenophetgebiedvanuitvalenrendementinhetonderwijs,krijgtstudieloopbaanbegeleidingeensteedsprominentereplaats.Delaatstejarenwordtinontelbarerapportenennota’sgepleitvoorverbeteringvanstudieloopbaanbegeleiding.Hetlijktsomsofmenstudieloopbaanbegeleidingalseenpanaceebeschouwt.Degedachteis:“Alsstudentenmaarbetergeïnformeerdwaren,alsdebeeldendiezijhebbenvandeopleidingenhetberoeprealistischerwarenenalszemaarbeterdoordachtekeuzenmaakten,danzoudenzevakeropdejuisteplaatsterechtkomen,sterkergemotiveerdzijnenvakerensnellereendiplomabehalen.”ZiebijvoorbeeldVanBragt[2005],Herweijer[2008],InspectievanhetOnderwijs[2008],deNationaleDenkTank[2007]enRaadvoorWerkenInkomen(RWI)[2008].Deontelbarepleidooienzijnnietaandovemansorengericht.Delaatstejarenis,metnameinhetmiddelbaar-enhogerberoepsonderwijs,veelgeïnvesteerdinstudieloopbaanbegeleiding.Indewereldvanhetwerkgaatveelaandachtuitnaarhetbevorderenvan‘employability’.Nietalleenwerkgevers,maarookoverheidenwerknemersorganisatiesonderschrijvenhetbelanghiervan.Bijemployabilitydenktmenineersteinstantievaakaanflexibiliteit,mobiliteit,inzetbaarheid,formelescholingenerkenningvanverworvencompetenties.Hetbesefdringtechterdoordatdewerknemermeteendergelijkeopvattingvanemployabilityteveelalseenpassiefobjectwordtgezien.Alseenwerknemeraltijd‘ja’zegtopdeverlangensvandewerkgever,dreigtverzandingvanzijnofhaarontwikkeling.Gebrekaanrichtingendaardooronsamenhangendeopbouwvanexpertiseliggenaandezeverzandingtengrondslag.Eentegewilligehoudingvandewerknemerkanoptermijnleidentotburnoutenarbeidsongeschiktheid.Duurzamewerkzekerheidimpliceertzelfsturingencompetentie-ennetwerkontwikkeling.Zondervoorbijtewillengaanaanhetbelangvanflexibiliteit,moethetbijemployabilityindekerngaanomdoelgerichteloopbaanontwikkeling.Zowelwerkgeversalswerknemersorganisatiesbiedendelaatstejarendanookmeerenmeerloopbaanbegeleidingaan.Vooralsnoggebeurtditechternoglangnietzomassaalalsinhetberoepsonderwijs,metuitzonderingvaneenenkelesector(debouw).Devraagisinhoeverrede(studie)loopbaanbegeleidingaandehooggespannenverwachtingenvoldoet.Dezevraagwordtinhetvolgendehoofdstukbeantwoord.

3. Evaluaties van loopbaanbegeleiding

3.1 In onderwijs

Instudieloopbaanbegeleidingisdeafgelopenjarenveelgeïnvesteerd.Hoeveelismoeilijktezeggen,maarmethetoogopdevelevisiestukken,beleidsplannenendegrotehoeveelheidurendiestudieloopbaanbegeleidersmetstudentenspreken,moethetomhonderdenmiljoenenperjaargaan.Eenandereindicatieisdatdehelftvanalleinnovatieprojecten,diein2007bijHetPlatformBeroepsonderwijszijnaangevraagd,betrekkingheeftopstudieloopbaanbegeleidingofloopbaanleren[Meijers,2008].Deeffectenvandegroteinvesteringeninstudieloopbaanbegeleidingzijnhelaasonbekend[Onderwijsraad,2008:10].Erzijndiverseaanwijzingendatdezeeffectentegenvallen,misschienzelfsnegatiefzijn.Zoalsin2.1isopgemerkt,blijktiniedergevaldeuitvalnietaftenemen.Erzijnduidelijkesignalendatstudentenontevredenzijn-ennogontevredenerworden-overdestudieloopbaanbegeleidingdiezijkrijgen.UitmonitorenvandeTweedeFaseinhetvoortgezetonderwijsblijktdatscholenweliswaarveelinvestereninloopbaanoriëntatieen-begeleiding,maardatdewaarderingvanleerlingeneerderafneemtdantoeneemt[Oomen,2007].UithettweejaarlijkseOdin-onderzoek[JOB,2007]blijktdatookinhetmbodetevredenheidoverdestudieloopbaanbegeleidinglaagisenbovendiennogafneemt.

Figuur 2: Ontevredenheid over studieloopbaanbegeleiding in het mbo (Bron: JOB, 2007)

Figuur2brengtdeantwoordenopdrievrageninbeeld.Hetgaathieromresultatenvandejaren2003,2005en2007.Opdevraag“Hoevindjedebegeleidingbijberoepskeuzeofkeuzevoorvervolgopleiding?”antwoordt27procentvande132.698mbo-studenten,diein2007deelnamenaanhetonderzoek,datzijdezeslechtofheelslechtvinden.Tervergelijking:zestienprocentisontevredenoverdebegeleidingbijpersoonlijkeproblemen.Twaalfprocentisontevredenoverdementor.Beidelaatstgenoemdeontevredenheidspercentageslijkenoverdelaatstevierjaarenigszinsaftenemen.Deontevredenheidoverdebegeleidingbijberoepskeuzeenkeuzevoorvervolgopleidingneemtjuisttoe.In2003[Odin2]washetpercentagedathieroverontevredenwas,nog‘slechts’20procent.

Ookinhethbozijndesignalennegatief:Volgenseenonderzoekdatin2007hogeschoolbreedplaatsvondbij•HogeschoolZuyd,ervoergemiddeldslechtsdertigprocentvandestudentendestudieloopbaanbegeleidingalspositief[Twardy-Duisterse.a.2008].UitgegevensvanhetzogenaamdeReflex-onderzoek[Zijlstra&Meijers,•2008]blijktdatonderdebevraagde6000studentenindeRandstaddestudiebegeleidingdekleinstematevantevredenheidoplevert,invergelijkingmetdiverseandereaspecten.Destudiebegeleidingwerdonderanderevergelekenmetdesfeeropschool,dekwaliteitvandocenten,deinhoudvandeopleidingendetoetsing.IneenonderzoekbijdeHogeschoolvanArnhemenNijmegenonder858•studentenisdegemiddeldewaarderingvoordestudieloopbaanbegeleidingeenrapportcijfer5,6.Ruimeenderdevandeondervraagdestudentenvindtdatdestudieloopbaanbegeleidingnietheeftbijgedragenaandebeoogdeeffecten.Destudieloopbaanbegeleiderszijnoverigenseenstukpositiever.Nietteminisdeconclusiedatondanksdegedaneinvesteringdedoelenonvoldoendezijngerealiseerd[Kneefele.a.,2007].BijdeHaagsehogeschoolgeeft41procentvandestudentenaandatde•studieloopbaanbegeleidingnietbijdraagtaandeeigenontwikkeling[Zijlstra&Meijers,2008:7].

Leerlingenenstudentenzijndusbehoorlijknegatiefoverdestudieloopbaan-begeleidingdiezijkrijgen.Enzelijkenzelfsnogontevredenerteworden.Zijnernaasthunmeningenookmeerobjectievegegevensoverderesultatenvanstudieloopbaanbegeleiding?HelaasiseffectonderzoekzeldzaaminNederland.Erisgeenenkelebalanstussenenerzijdshetoverstelpendeaantalvisiestukken,plannen,handleidingenetceteraenanderzijdsconcreteonderzoeksgegevens.Depraktijkvandestudieloopbaanbegeleidingisnogniet‘evidence-based’.EénvandeweinigeuitzonderingenishetbehoorlijkgrootschaligeonderzoekvanMeijers,KuijpersenBakker[2006]onderruim3.500leerlingeninvmboenmbo.

Ditonderzoeklaattweeduidelijkeconclusietoe:(1)Goedeloopbaanbegeleidingiseffectief:hetdraagtbijaanbeteremotivatie,hetverminderenvanvoortijdigschoolverlaten,hetontstaanvaneenarbeidsidentiteitenbeterestudie-enberoepskeuzen.(2)Goedeloopbaanbegeleidinginhetvmboenmbobestaatpraktischniet:slechtsin3vandeonderzochte226groepenishiervansprake.Opditmomentiseenvergelijkbaaronderzoeknaarhethboindeafrondingsfase.Uitbetrouwbarebronisvernomendatderesultatennognegatieverzullenuitvallendaninhetmbo.EenkleinmaarconcreeteffectonderzoekisdatvanOsinga[2008].Zijvergeleekruim100vmbo-enmbo-leerlingen,waarvaneendeelgetestwaseneenanderdeelniet.Getesteleerlingenblekeneenjaarnadetestmeertevredentezijnmethunstudiekeuzedannietgetesteleerlingen.Demeerderheidvandegetesteleerlingenisdaadwerkelijkeenrichtingopgegaandieuitdetestkwam.Depersoonlijkeaandachtdieleerlingenkrijgentijdenshetgesprekoverdetestuitslag,brengtleerlingen,oudersendecanentotnieuweinzichten.Vandegetesteleerlingenzijnermindergestoptmethunstudiedanvandenietgetesteleerlingen.VanWinkel[2006]totslotconcludeertuitdiepgaandeinterviewsmetachtstudentenaandeHogeschoolvanArnhemenNijmegen,datzijtevredenzijnoverdeontvangenstudieloopbaanbegeleiding.Dithadinzesvandeachtgevallenpositieveeffecten.

Indeinternationalevakliteratuurzijnveelmeeronderzoeksresultatentevinden,vooraluitdeVerenigdeStaten.Hughes&Karp[2004]voerdeneenzorgvuldigemetastudieuit.Destudiebetrofruimvijftigonderzoekrapporten(tussen1983en2003indeVerenigdeStatengepubliceerd)overstudieloopbaanbegeleidingen-ontwikkelinginscholen.DebelangrijkstevraagdieHughes&Karpsteldenwas:“Isthereevidencethatcareerguidanceprogramsinfluencestudents’academicandvocationalachievement?”[o.c.:10].Hunconclusieisdatinhetalgemeengesprokendeverschillendevormenvanbegeleiding(omvattendebegeleidingsprogramma’s,loopbaancursussen,counselingengeautomatiseerdebegeleidingssystemen)positieveeffectenhebbenopschoolprestatiesenloopbaanontwikkeling.Hughes&Karpvondenechterweinigbewijsdatdezepositieveeffectenblijvendzijn,waarbijaangetekendmoetwordendatfollow-uponderzoekzeldzaamis.Vandeverschillendevormenvanbegeleidingbleekindividuelecounselinghetmeesteffectief.“Thissimpleplanninginterventionmayhelpstudentsunderstandtheconnectionsbetweentheirgoalsandthenecessarystepstotaketowardsthem.”[o.c.:30].Eenzwakpuntvandemeesteonderzoekenisoverigensdatdezevooraldeveranderingeninkennisbijdestudentenmetenof,noggebruikelijker,hunhouding.Hetactuelegedragvanstudenteniszeldenonderzocht.

3.2 In arbeid

OverdeeffectenvandeloopbaanbegeleidingdieinNederlandbeschikbaarisvoorwerkenden,iszomogelijknogminderbekenddanindecontextvanhetonderwijshetgevalis.Welvonderonderzoekplaatsnaardeeffectiviteitvandebegeleidingbijre-integratie.Dezeeffectiviteitisbelabberd.“Dekansopwerkvoormannenindebijstandstijgtdoorhulpbijre-integratievan21naar24procent(…).Bijvrouwen,jongerenenouderenisdeelnameaaneenre-integratietrajectzelfsnadelig.Hetbelemmerthenomzelfactiefnaarwerktezoeken(...).Eenwerklozeaaneenvastebaanhelpenkost537.000euro.”[DeVolkskrant,20november2008].BijeenbesprekingindeTweedeKamervaneeneerderonderzoekzijntermengebezigdals“geldverkwisting,verontrustend,eenschandaligemiskleunvandezelfdeordealsdeBetuwelijnenschokkend”[Cremers,2008:6],maardeTweedeKamerhanteerteeneenzijdigcriterium(betaaldwerkhebben)enbovendienzijnallerleianderewerkzaamheden(bijvoorbeeldinhetkadervandeWetsocialewerkvoorziening)bijdeevaluatieinbegrepen.VolgensonderzoekdatKluijtmans[2008:34]aanhaalt“voelenNederlandsewerknemerszichdoorhunwerkgeveronvoldoendegesteundofzelfsbelemmerdinhuncarrièreontwikkeling”.Ininterviewsmetmedewerkersvaneengrotebanktoondenrespondentenzichvaakuitgesprokentevredenoverdeontvangenloopbaanbegeleiding,diedoorexternepartijenwerdgeleverd.Echter:slechtseenkleingedeeltevandemedewerkershaddergelijkehulpontvangen[Korenromp&Luken,2007].Hetboekje‘Loopbaanbegeleidingindepraktijk’[CMI,2007]bevattallozesuccesstories.AlbertijnenBruyninckx[2004]rapporterenovereenonderzoekinVlaanderen.Inditonderzoekdoorliepen181mensenbijvijfadviesorganisatieseenloopbaanbegeleidingstraject.Zijwerdentelefonischondervraagdoverdeeffectenvandebegeleidingenhuntevredenheidhierover.Hetgingomeengevarieerdegroeprespondenten,watbetreftopleidingsniveauenvraagstelling.Ookdeadviesbureauswarenverschillend(commercieelenniet-commercieel,vierkleinenéénzeergroot).Ongeveereenkwartvanderespondentenbleeknaeenjaareenanderebaantehebben(viermaalhetlandelijkgemiddelde).Bijeveneensongeveereenkwartwassprakevaneenveranderinginhetwerkbijdezelfdewerkgever.Opvallendiseengrotetoenamevandetevredenheidoverdewerksituatie.Ditwasookzobijrespondentendienietshaddenveranderdinhunwerksituatie.Onderdedeelnemersdienietvanbaan,functieofwerkinhoudwarenveranderd,steeghetpercentagedattevredentotzeertevredenwasmetdejobsituatievanachtprocent(vooraanvangvandeloopbaanbegeleiding)tot42procent(nahetbeëindigenvandesessies).Duszelfsalserfeitelijknietsverandert,isereensterkeverbeteringindemanierwaaropdepersoonhetwerkbeleeft.Dedeelnemerswarenoverhetgeheelzeertevredenoverdedienstverlening,ongeachtdepreciezeinvullingvanhetbegeleidingstraject.Hoeweldekeuze

vooreenadviesbureaumeestal‘toevallig’was,zou96procentindezelfdesituatieopnieuwvoorloopbaanbegeleidingbijhetzelfdebureaukiezen.Richard[2005]doorzochtdeinternationaleliteratuuropevaluatiesvanloopbaanbegeleiding.Hijselecteerdeopbasisvanenkelekwaliteitscriteria28publicatiesenconcludeerthieruitdater,althansindeVerenigdeStaten,veelbewijsisvoordeeffectiviteitvanloopbaanbegeleiding.Hetmeesteffectiefzijnintensieve,individueleinterventies.Gestructureerdegroepsbijeenkomstenwerkenbeterdanongestructureerde.Begeleidingmetcomputerprogramma’swerktbeteralsditgecombineerdwordtmetcounseling.AnderewerkvormenmetbewezeneffectiviteitzijnvolgensdebronnenvanRichard:schriftelijkeopdrachten(werkboeken,dagboeken);individueeltoegepastezelfbeoordelingenactiviteitenophetgebiedvanplannenenbeslissen.Ookpraktische,actueleinformatievoorziening;contactenmetrolmodellenenhulpbijnetwerkenzijnvolgenshemeffectief.Vooralhetcombinerenvanmeerdanéénwerkvormisdoeltreffend.TotslotciteertRichardbewijsdatgeïnformeerdeenoverwogenloopbaanbeslissingenleidentothogerearbeidssatisfactie,lagerewerkgerelateerdestressendepressie,hogereinkomens,lagerewerkloosheid,lagerverloop,lageregezondheidskostenenhogereproductiviteit.

3.3 Conclusie

Eenconclusiedieuitdithoofdstukgetrokkenkanwordenisdaterduidelijkeaanwijzingenzijndatdetevredenheidoverstudieloopbaanbegeleidinginhetonderwijsgeringisenwaarschijnlijkbovendiendalende.Ditondanksdegepleegdeinvesteringenvandeafgelopenjaren.Alswerkendenloopbaanbegeleidingkrijgen(watnietzovaakgebeurt),zijnzijdaaroverinhetalgemeentevreden.Overderesultatendiebehaaldwordenmetloopbaanbegeleiding,isvoordeNederlandsesituatieweinigbekend.Degegevensdieerzijn,wijzenechterineenpositieverichting.Zowelinonderwijsalsinarbeidsorganisatieswordenpositieveresultatengemeldvangoedvormgegevenloopbaanbegeleiding.Ookindeinternationaleliteratuurbestaatduidelijkbewijsdat(studie)loopbaanbegeleidingpositieveeffectenkanhebben.Geziendeinhoofdstuk2geschetsteproblemeninonderwijsenarbeidengeziendemogelijke,positieveeffectenzoumenverwachtendathetinstrumentloopbaanbegeleidingmassaalwordtingezet.Inhetonderwijsisditinderdaadhetgeval,maarhetlijktineenvormtegebeurendiemeestalontevredenheidoproeptendieslechtsinzeldzamegevallenaangesteldekwaliteitscriteriavoldoet.Inarbeidsorganisatieswordtloopbaanbegeleidingnognietmassaalingezet.Hoekandit?Hetvolgendehoofdstukpoogtopdezevraageniglichttewerpen.

4. Diagnose van het probleem

4.1 Inleiding

Loopbaanontwikkelingisvaneminentbelangvoorindividuen,onderwijs-enarbeidsorganisatiesensamenleving.Goedeloopbaanbegeleidingkanloopbaanontwikkelingaantoonbaarbevorderen.Inarbeidsorganisatiesisnogrelatiefweinigsprakevanloopbaanbegeleiding.Ingrotesegmentenvanhetonderwijswordtnaarstiggeprobeerdhetvandegrondtekrijgen,maarderesultaten,voorzoverbekend,vallentegen.Indithoofdstukwordtgeprobeerdditteverklaren.Ondermeerwordtbetoogddatbestuurders,beleidsmakers,mediaenscholieren/studentenonrealistischebeeldenhanterentenaanzienvanloopbaanontwikkeling.Dezebeeldenvormeneenbelemmeringvooreffectieveloopbaanbegeleidingenadequateloopbaanontwikkeling.Eenvoorbeeldvaneendergelijkvalsbeeldisdatvandeplanbareenmaakbaretoekomst.Ditveronachtzaamtdatdemeestemenseninhunloopbaaninfunctiesterechtkomendiezebijdeaanvangvanhunloopbaannooithaddenvoorzien.Doordetoenemendeturbulentieineconomische,technischeencultureleontwikkelingenneemtdeonvoorspelbaarheidnogverdertoe.Eenandervoorbeeldvaneenwijdverspreid,maarmisleidendbeeldisdatvandepassieofvanhet‘warezelf’datiemandinzichzelfkanenmoetvinden[DenDaas,2006].Hetbeelddatpassieenauthenticiteitzichgeleidelijkaanontwikkelen,isindemeestegevallenrealistischer.Indevolgendetweeparagrafenwordthetbeeldvan‘dejuistekeuze’uitgewerkt.Ditbeeldbenadrukthetbelangvandeberoepskeuzeofstudiekeuze.Eenjuistekeuzekomtvolgensditbeeldtotstanddoorgoedeinformatievoorzieningenbewustnadenken.Toegelichtwordtwatermiskanzijnmetditbeeldendeimplicatieservan.Vervolgenspasserennogenkeleandereproblemen,diezichvoordoenbijhettotstandbrengenvangoedeloopbaanbegeleiding.Hetgaathieromonvermogen,waarvanaanverschillendekantensprakeisenomhetfeitdatdeverantwoordelijkheidvoorloopbaanontwikkelingnietgoedisbelegd.Hetaccentligtindithoofdstukbijhetonderwijs,maarveelisooktoepasbaarindecontextvanarbeid.

4.2 Het dominerende beeld van de goede keuze

Intallozerapportenwordtdeempirischonderbouwdestelling,datverkeerdestudiekeuzetotstudiestakenkanleiden,verabsoluteerdofomgedraaid.Alsofstudiestakenaltijddoorverkeerdekeuzenveroorzaaktis.AlsaanvullingopdeindeinleidingvermeldeconstateringvandeNationaleDenkTank,datverkeerdestudiekeuzenNederlandperjaarzevenmiljardkosten,zijnhiernogenkelevoorbeelden:“Dertigprocentvandestudenteninhethogerberoepsonderwijsblijktgeengoedekeuzetehebbengemaakt:zestakenofswitchenvanstudietijdensofdirectnaheteerstejaar”[Onderwijsraad,2008:47].EldersblijkendatdeOnderwijsraadwelbeterweet:“Waarschijnlijkbestaaternietzoietsalsdejuistekeuze;daarvoorishetleventeveelafhankelijkvanongewisheden,onzekerheden,toevallighedenenherstelmogelijkheden”[Onderwijsraad,2008:33],maarhetaannemelijkeideedatverkeerdekeuzendesleutelrolspelen,isdominant.

Figuur 3: Voorwoord Kies Wijzer Studiekeuze123.nl (bron: www.studiekeuze123.nl)

Tallozepublicatiesillustrerendatzowelopbeleids-alsoppraktischniveauhetbeeldvandegoedekeuzedomineert.Eenvoorbeeldhiervanisdetitelvanhetrapport‘VoordeKeuze’,datverslagdoetvaneengrootonderzoeks-enbeleidsvoorbereidendproject[RWI,2008].Ookbijlagenvankrantenmettitelsals‘Kiezennaschool’en‘Kiezendoejezo’ondersteunenditbeeld[Volkskrant13septemberen1oktober2008].Verderzijneruitspraken,zoalsdievanDoekleTerpstra,devoorzittervandeHBO-raad:“Veelstudentenstoppenalbinneneenweek.Dandenkje:haddendienietwatbeteroverhunstudiekeuzekunnennadenken?”[NieuwsbriefScienceGuide-november2008,nummer28].Vakbladenstaanvolmetterloopsezinnenals“Cijfersoverschooluitvalmakenduidelijk

dathetkiezenvoorjongerennietaltijdsuccesvolverloopt.”[Stam,2008:22].Eenlaatstevoorbeeld:indeinleidingvanhaarLiteratuurrapportStudiestakersen-switchersschrijftJosefienLansbergen[2003:3]dathetresultaatvanhaaronderzoekeenverslagzalzijn“(…)waarinzijmeerzichtgeeftopaspectendiemetstudie-uitvaltemakenhebben.Demeerwaardehiervanisdemogelijkheidommeer,maarookbeterinvloeduitteoefenenophetstudiekeuzeproces.Hierdoorkomtenblijftdejuistestudentwellichtsnelleropdejuisteplaats.”Ookhierdomineertdeimplicieteredenering,datdestudiekeuzedesleutelrolspeelt.Deredeneringmaakthetzoekennaareenoplossingsimpel.IndewoordenvanWilmadeBuck,programmamanagerStudiekeuze123.nlineeninterview[Manintveld,2008]:“Wewillendatscholiereneenbeterdoordachtestudiekeuzemaken.”Maarzijndediagnoseendedaaropberustendeoplossingnieteenbeetjetesnel?Inhoeverresporenbeleidenpraktijkhiermetwetenschap?

4.3 Waarom ‘de goede keuze’ een dwaalspoor kan zijn

Kiezeniseenparadoxaalfenomeen.Hetgaatomhetselecterenvanéénalternatiefuiteenaantalbestaandealternatieven.Alsdeverschilleninaantrekkelijkheidgrootzijn,daniskiezenzomakkelijk,datjeeigenlijknietvaneenkeuzekuntspreken.Alsdeverschilleninaantrekkelijkheidkleinzijn,vindtmenkiezenmoeilijk.Maaralsdealternatievenevenaantrekkelijkzijn,maaktheteigenlijknietuitwatjedoet.Duszouhetkiezendanjuisteveneensmakkelijkmoetenzijn!2

InderijketraditievandeAkademieMens-ArbeidinTilburg,dehuidigeFontysHogeschoolHRMenPsychologie,weesonderanderenOttoTaborsky25jaargeledenalopdegebrekkigheidvandenadrukopdestudie-ofberoepskeuze.Hijbepleittemetkrachteenmeerprocesmatigebenadering.Bijveelwetenschappersenbegeleidersophetgebiedvandeloopbaanontwikkelingleefthetbesefdathetnietomdekeuze,maaromhetprocesgaat.Ditisvoorhenzovanzelfsprekenddathetsomsweleenmantralijkt.Veelpolitici,beleidsmakers,journalisten,ouders,werkgeversencliëntenhebbenechternoghetbeeldvandejuiste,goedgeïnformeerdeendoordachtekeuze.

Hetbeeldvan‘degoedekeuze’ishardnekkigendominant,maarineenaantalopzichtenmisleidend:

Hetbeeldsuggereertdatslechtséénoplossingvaneenkeuzeprobleemgoed1.is.Netzoalsbijbeeldenvan‘dejuistepersoonopdejuisteplaats’ishier

2 MijnbroerJanweesmijalskindhieralop,inhetkadervanhetkiezenvaneengebakje.Degedach-tegangisdaarnaookontwikkelddoordeberoemdeDuitsesocioloogenbedrijfskundigeLuhmann[VanGorkum&ChinAPaw,2007].

sprakevaneenverouderd‘potje-dekseltjedenken’.Mensenkunnenzichinallerleiverschillenderichtingensuccesvolontwikkelen.ProfielenvanBigFivepersoonlijkheidstestsvanmaffiabazenlijkenbijvoorbeeldsprekendopdievanhogeremanagers[Bovenkerk,2001].Mensenkunnenookinallerleiverschillenderichtingenmislukkeneneenopleiding,beroepoffunctiekanzeerverschillendetypenlatenslagenofzakken.Hetwillenmakenvandebestekeuskanstagnatiemetzichmeebrengen(zieookslot6.3).Hetbeeldvan2. de keuzeistestatisch,temomentaanenmisschienzelfsvolledigillusoir.Indecognitievewetenschappenontstaatgeleidelijkaanconsensusoverhetideedatonzegeestbestaatuitveleonafhankelijkemodulen,dieparallelaanhetwerkzijn.Eenvoorbeeldhiervanzijndesubsymbolischeprocessen,dievoorafgaanaandekomstinhetbewustzijnvanwoordenenherinneringen.Anderesubsymbolischeprocessenleidenuiteindelijktotbewusteenonbewustegedragingen[Anderson,2004].Eenkeuzewordtvoorbereiddoorallerleionbewustegebeurtenissenenprocessen.Onbewusteinhoudenbeïnvloedendekeuze.Deonbewusteprocessengaandoornahetaldannietillusoirekeuzemoment.Eenvoorbeeldhiervanishetzoekennaarofcreërenvanbevestigendeinformatie.VolgensonderzoeksgegevensdieWilson[2005]enDijksterhuis[2008]presenteren,laatonsbreinonsdingendoendieweachterafvooronszelfenanderenverklaren.Hetbewustedenken,datprobeerteenrationeelbesluittenemen,ishettopjevaneengroteonbewusteijsberg.Hetbreinheeftdeillusietebeslissen,maarhetbesluitisoponbewustniveaueigenlijkalgenomen.Metonsverstandkunnenweonzekeuzenvaak(zijhetlangnietaltijd)begrijpen.Maarmetonsverstandkunnenwegeenkeuzenmaken,omdatdeonderliggendewaardenenmotievenopeenanderniveaubepaaldworden.Dezegedachtegangstaathaaksopdedwangtotbewustereflectie,dieinhetberoepsonderwijsdomineert.Hiergaanweinparagraaf4.4naderopin.WatinonsbreingebeurtbijkeuzenisvergelijkbaarmetdeuitsprakenoverbeslissingeninorganisatiesvandeDuitsesocioloogenbedrijfskundigeLuhmann:“Beslissingenwordennieteerstgenomenendangecommuniceerd,maarbeslissingenzijnbesliscommunicaties.”[VanGorkum&ChinAPaw,2007:18].Besliscommunicatieszijnnietzelfstandig,maarberustengeheeloppremissenindevormvaneerderebesliscommunicaties.EenvoorbeeldisdekeuzevanpersoonXuiteenaantalkandidatenvoordefunctievanafdelingsmanager.DezekeuzeberustopdeeerderekeuzevanadviesbureauA,degekozenzinnenindefunctiebeschrijving,heteerdervastgesteldbeleid,eenbepaaldeblikvandedirecteuropeenspecifiekmoment…etcetera.Loopbaanstappenhebbenbelangrijkeconsequenties,ookoplangetermijn.3.Mensennemendezestappenineenturbulenteomgeving,waarinhetuiterstmoeilijkisomvoorlangeretijdvooruittekijken.Dekredietcrisisende

daaropvolgenderecessiein2008zijnbijvoorbeelddoorslechtsweinigenvoorspeld.Hetbeeldvan‘derationelekeuze’veronachtzaamthetgegevendathetnauwelijksmogelijkisomdecontextteoverzienwaarindegevolgenvandekeuzezichafspelen.Hetverwaarloosthetfeitdatnieuweinformatieennieuweperspectievenineenturbulenteomgevingsnelopduiken.Dezeinformatieenperspectievenzettendegenomenbeslissingoplosseschroeven.Hetisbelangrijkomhiervooropentestaanendegekozendoelenenkoersaantepassen.Adolescentenhebbennognietdevermogensontwikkelddienodigzijnom4.complexelangetermijnbeslissingentenemen.Ditiszelfshetgevalalszijdielangetermijnkondenoverzien.Ditblijktuitontwikkelingstheorieënen-research.Geavanceerdhersenonderzoekvandeafgelopentienjaarbevestigtdezetheorieënenresearch[Luken,2008b].Leerlingenenstudentenwordennadrukkelijkgewezenophetbelangvandestudiekeuze.Zijmoetendezekeuzezelfmaken.Hierdoorwordendeleerlingenenstudentengeconfronteerdmetietswatzijnognietgoedkunnen.Inhetpositievegevalheeftditeengoedeleerervaringalsresultaat.Maarinhetnegatievegevalleidtdittotfrustratieenondergravingvanzelfvertrouwenofzelfstotverlamming.Zoblijktuithetbelangrijkstemotiefomniet(direct)verdertestuderennahetvoortgezetonderwijs:“Ikwasbangdatiknognietdegoedestudiezoukunnenkiezen”(28procentoverdeverschillendeschooltypen,37procentvoorgymnasiasten)[Onderwijsraad,2008:46].Hetbeeldvandejuistekeuzeveronachtzaamtdatkeuzenplaatsvindenineen5.stroomvangebeurtenissenenprocessendiebuitendeinvloedvanhetkiezendeindividuliggen.Hetbeeldkenteentegrotemachtaanhetdenkenenkiezenvanhetindividutoe.Daardoorwordtdeverantwoordelijkheideenzijdigbijdeindividueleleerling,studentofwerkendegelegd.Alshetmisgaat,heefthijofzijverkeerdgekozen.Deopleiding,arbeidsorganisatieofoverheidkandehandeninonschuldwassen.“Haddenzemaareenbeetjebeteroverhunstudiekeuzemoetennadenken”.Dathetdanhetjaardaarna,bijeenvolgende‘keuze’,-mogelijkineendiametraaltegengestelderichting-vaakweermisgaat,verandertnietsaanditbeeld.‘Goedekeuzen’kunnenmislukken,wanneerergeenbindingontstaatmet6.degekozenopleidingofhetgekozenwerk.Vandeanderekantkunnen‘verkeerdekeuzen’,indienerwélbindingontstaat,heelgoedaflopen!Voorhetontstaanvanbindingishetopleidingsinstituutofdearbeidsorganisatieevenverantwoordelijkalshetindividu.

4.4 De risico’s van reflectie

Dediagnosedateenonbevredigendverloopvanstudieofbaanaaneenverkeerdekeuzeligt,wordttesnelgesteld.Dezesnellediagnoseleidttotdegevolgtrekkingdatdestudiekiezerbetergeïnformeerdmoetwordenendatdezedekeuzebetermoetoverdenken.Metsites,opendagenendejaarlijkseStudiebeurswordthardgewerktaanbetereinformatievoorziening.Daarbijlijkt,vooralinhetberoepsonderwijs,opditmomentsprakevanidealiseringvanreflectie.DevijfloopbaancompetentiesvanKuijpers(kwaliteitenreflectie,motievenreflectie,werkexploratie,loopbaansturingennetwerken)biedeneenveelgebruikt,richtinggevendbegrippenkader.Dezecompetentiesgaanvoortweevijfdeexplicietenvooréénvijfde(loopbaansturing)implicietoverreflectie.Bakker,NijmanendenBoer[2007]schetseneenideaalmodelvanloopbaanoriëntatieen-begeleiding.Opdetweebladzijdenwaarmeezehunmodelbeschrijven,gebruikenzijhetwoordreflectieveertienmaal.Inditmodelissprakevan“reflectiebijelkeactiviteit”.Wekelijksvindtklassikalereflectieplaats.Deleerlingenmoeten,viadeuitkomstenvanreflectie,richtinggevenaanhunhandelenenontwikkeling.“Eendeelnemermoetbijelkvakofstageeenleerplanmakenenonderbouwenwathijwilgaandoen”[o.c.:15].Geenwonderdatmenspreektvanreflectiedwang.Lerendenhebbeneringrotengetaleeenhekelaan[Meijers,2008].Wellichtkanditeendeelverklarenvandeontevredenheidvanstudentenmetstudieloopbaanbegeleiding(zie3.1).Indezeparagraaftonenweaandatstudentenredenhebbenomzichteverzettentegendereflectiedwang.Eeneersteargumentis,dathetnogmaardevraagisinhoeverrestudentenkunnenlerenreflecteren.Aukes[2008]vondinzijnpromotie-onderzoekdateenopervaringslerengebaseerdprogrammaeenpositiefeffecthadophetreflectievermogenvaneerstejaarsstudentenmedicijnen.Uithetpromotie-onderzoekvanNelck-daSilvaRosaenSchlundtBodien[2004]onderscholiereninhetvoortgezetonderwijsblijktechtereennegatiefeffect.Bijjongensleiddeeenvrijlangenintensiefprogrammaterbevorderingvanreflectieoverliteratuurtotverminderdereflectiecapaciteit!Mogelijkzijndecognitievevermogensvanadolescenten,eninhetbijzonderjongens,nognietvoldoendeontwikkeldomtekunnenreflecteren[Luken,2008b].Eentweedeargumentisdathetnietzekeris,ofreflectiewelleidttotdegewensteresultaten.InhetgenoemdeonderzoekvanNelck-daSilvaRosaenSchlundtBodienisgeenrelatiegevondentussenreflectiecapaciteitenstadiumvanego-ontwikkeling.Bijdatlaatstegaathetonderandereoverhetvermogenomzelfstandigebesluitentenemen.Meijers,Kuijpers&Bakker[2006]vondeninhetvwoenmboeensignificantnegatievecorrelatietussenloopbaanreflectieenarbeidsidentiteitengeensignificantecorrelatiesmetleermotivatieen

uitvaldreiging.Eenrecenteronderzoekonderbijna5000hbo-studentenleidttotdeconclusie:“Loopbaanreflectiedraagtpositiefbijaanuitvaldreiging,draagtnietaantoonbaarbijaanleermotivatie,endraagtnegatiefbijaanarbeidsidentiteitenkeuzezekerheid”[KuijpersenMeijers,2008:24].Eenderdeargumentvoorverzettegenreflectiedwangis,dataanreflecterenrisico’szijnverbonden.Hiergaanwenaderopin.

Piekeren

Deopdrachtomtereflecterensuggereert,datloopbaanvragenhiermeezijnoptelossen.Onderloopbaanvragenliggenechterethischeenfilosofischekwestiesdieondanksverenigddenkwerksindsmensenheugenisnietofnauwelijksoplosbaarzijn.Watisleven?Watistijd?Watishetwezenvaneenpersoon?Watisgoedenslecht?Ditleidttothetrisicodatreflecterenontaardtinpiekeren.

Figuur 4: Het verschil tussen piekeren en reflecteren

Iemandaanhetdenkenzettenisnietautomatischgoed.Leary[2002]kenmerktveelgedachtenvanmensenoverzichzelfenoverhunlevenalsvolslagennutteloos.Eriseengrootverschiltussenreflectieenpiekeren.Vandatlaatstewordjealleenmaarongelukkig[Vonk,2003].Piekerendreigtalsdebeginvragennietgoedtebeantwoordenzijnofalshetreflectieprocesnietgoedgestuurdwordt.Eenandereoorzaakvoorpiekerenishetontbrekenvanvoldoendein-enoutput.Hetdenkenwordtdanalshetwareeenautonoomproces,datletterlijkkanaanvoelenalshetronddraaienincirkeltjes.Zoalseencliëntemijooitschreef:“Ikwordsomsgewoongekvanmezelfdoorhetgetoboverwatikwilenwaaromiknietgewoonblijkanzijnmetmijnleven.”Alsdevragendiehetdenkprocesaanjagennietgoedzijn,oftemoeilijkzijn,bestaathetrisicodateraanhetdenkprocesgeeneindekomt.Hetgaathieromvragenals“Waaromkaniknietgewoonblijzijn?”,“Hoevindikmijnwarezelf?”of“Watgebeurterindetoekomst?”.Denkenispasproductievereflectiealservoortganginzitendittotuitkomstenleidt.Indienditniethetgevalis,moethetdenkenopeenanderemaniergelimiteerdzijn.Voorproductievereflectiemoetsprakezijnvanin-enoutput.Inputbijvoorbeeldindevormvanervaringen,nieuweinformatie,ontvangenfeedbackenzovoort.Outputindevormvanietsdoen,bijvoorbeeldeengesprekaangaan,eenmogelijkheidexplorerenof

eennieuwestapzettenindeloopbaan.Vooreenbevredigendreflectieprocesishetbelangrijkdatdeomgevingdaartoemogelijkhedenbiedt.

Verkeerde denkgewoonten en valse (zelf)beelden

Zoalsaanhetbeginvandezeparagraafisaangegeven,bestaanerserieuzeaanwijzingendatreflecterenveeladolescentenbovendepetgaat.Hunbrein,datvaaknoggeneigdistotmonocausaal,zwart-witdenken,kangeconfronteerdwordenmetnon-lineariteitenparadoxenwaarhetnognietaantoeis[Luken,2008b].Hetdenken,datnaarconsistentiezoekt,kanbelangrijke,maarinconsistenteinhouden‘wegdrukken’[Hermans,2006].Menkanalshypothesestellendatdehersenenzichopdeverkeerdelokatieinspannen:nietindeprefrontalecortex,dienognietuitontwikkeldis,maarinanderebreinregio’s-mogelijkmetsuboptimaleontwikkelingtotgevolg.Onrealistischeeisenleidentotfrustratie.Nietalleendestudentraaktgefrustreerd,maarookdedocent.Zijlstra&Meijers[2006:59]verwoordenhetprobleemopbasisvanvierafzonderlijkeonderzoekenondereerstejaarsstudenteninhethbo.Zijformulerenditalsvolgt:“Veelstudentenleggenbijreflecterennietdeverbindingmetzichzelf,terwijlonderwijsactiviteitendiegeassocieerdwordenmetreflecterennietserieusgenomenwordenenervarenwordenalseenverplichtnummer.Opdetoegenomenreflectiedwangreagerenvelestudentenopdezelfdewijzealsopderestvanhetcurriculum:zijtrachtenmetzominmogelijkinspanningteoverleven.”BakkerenNobel[2008:7]citereneenstudieloopbaanbegeleider,diezegt:“Hetisnietdevraagofzehierwelovernamoetendenken,wantdatkannietvroeggenoeg.Hetgaateromdatstudenteninhuneerstejaardeantwoordennognietkunnengeven.Doorzetedwingendiepresentatieweltegevenovereenuitgekristalliseerdearbeidsidentiteit,kanverwachtwordendatzehetschoolsgaanbenaderen,inplaatsvandatzehetvoorzichzelfdoen”.Alsreactieopdereflectiedwangvertellen,verdedigenenherhalenstudentendustekstenwaarzezelfnietechtachterstaan.Zijlopenhierbijhetrisicoverkeerdedenkgewoontenteontwikkelenenzelfindebeledenopvattingentegaangeloven.Indatlaatstegevalwerktdegangvanzakendevormingvanrigide,mogelijkvalse,(zelf)beeldenindehand.

Slechtere keuzen

Eenderdeensamenhangendrisicoisdekansdatreflectiedekwaliteitvankeuzennegatiefbeïnvloedt.Dijksterhuis[2008]biedteenoverzichtvaneenbehoorlijkaantalexperimenten,diedoorhemzelfendooranderenwerdenuitgevoerd.Ineenaantalgevallenblijktdatproefpersonendiedeopdrachtkrijgennatedenkenovereenkeuze,mindergoedekeuzenmakendanproefpersonendieophungevoelmoetenkiezenofdienietdegelegenheidkrijgenomnatedenken.Dijksterhuisnoemtvoorbeeldenvankeuzenophetgebiedvanhuizen,auto’s,jam,posters,

enzovoort.Hoewelzijnbevindingennietgeheelonomstredenzijn-deAustralischeonderzoekerNewellkwambijvoorbeeldtottegengestelderesultaten[VanDyk,2008]-verdienenzeaandacht.Vooralomdaterookeenduidelijkvoorbeeldisophetgebiedvanloopbaanontwikkeling.WilsonenSchooler[1991]rapporterenovereenzorgvuldigopgezetexperiment,waaraan243netgestartepsychologiestudentendeelnamen.Zijkregeninformatieovereenaantalkeuzevakken.Hetgingomeenrealistischesituatie,indezindatzeinwerkelijkheidookuitdezevakkenmoestenkiezen.Degroepwerdingedeeldindrieexperimentelecondities.GroepAkreegdeopdrachtomperstukjeinformatieaantegevenofditdekansvergrootteofverkleindedathijofzijhetbetreffendevakzoukiezen.DerespondentuitgroepBmoest,terwijldeinformatiegelezenwerd,nadenkenoverderedenenwaaromhijofzijdecursuswelofnietzouwillen.Naderhandmoestenzedezeredenenopschrijven.GroepCkreegalleendeinstructieomdeinformatiezorgvuldigtelezenenmoestvervolgenseenvragenlijstinvullenovernietdirectgerelateerdeonderwerpen.Eeneerstebevindingwasdatertussendedriegroepengeenverschilwasindehoeveelheidinformatiedieonthoudenwerd.Echter:groepConthieldmeervandebelangrijkeinformatie(belangrijkheidwasbeoordeelddoordocenten).EentweederesultaatwasdatdebeoordelingenvandeaantrekkelijkheidvanvakkeningroepAenBminderspreidingvertoondendaningroepC.Vrijvertaald:doornatedenkenoverdebeoordelingofderedenendaarvoorkruiptdeaantrekkelijkheidvanalternatievennaarelkaartoe.Hetwordtdanmoeilijkeromonderscheidtemaken.Eenderdeenbelangrijksteconclusiewas,datdestudenteningroepCvakervakkenkozenwaarvanstudentenineerderejarenzeidendathetdebestevakkenwaren.Zijgingenookrelatiefvaakdoorindievakken.Metanderewoorden:zijmaaktenbeterekeuzen.OokGaissmaier,SchoolerenMata[2008]concluderenuitexperimentendatafleidingeffectievergedragbijcognitievetakentotresultaatkanhebben.Eenverklaringdiezijgevenisdatafleidingervoorzorgtdatjenietteveelnadenkt.Afleidingbelemmerthetbreinomnaarpatronentezoeken,watietsiswatmensen-vooralalszeveelcognitievecapaciteitenhebben-nietkunnennalatentedoen.Mensenzoekenzelfspatronenalsdieernietzijnenalshendatverteldis.Gaissmaierc.s.bestrijdenhetdoorveellekenaanvaardeideedatmeerinformatiebeterisbijbeslissingen.Zijverklarenonderanderewaaromouderen,diewegenshunafgenomencognitievevermogensgedwongenzijnminderinformatieensimpelerebesluitvormingsstrategieëntegebruiken,vaakbeterebeslissingennemen.Overigenszijnvoorditlaatstefenomeennatuurlijkookandereverklaringenmogelijk,bijvoorbeelddatinhetonbewustevanouderenveelmeerimplicieteinformatieisopgebouwdofdathetvermogentotpatroonherkenningtotophogeleeftijdtoeneemt[Goldberg,2006].

Ondergesneeuwd gevoel

DeverklaringdieWilsonenSchooler[1991]voordeslechterekeuzenvandenadenkendestudentenopperen,isdatmensendoorhetnadenkenhuncriteriaveranderen.Mensenoverbelichtengeloofwaardiggeachteaspectenenkennenmindergewichttoeaandekantendienietmakkelijk‘teverkopen’zijn.“Peoplechangetheirmindabouthowtheyfeel.”[o.c.:191]Of,indewoordenvanDijksterhuis[2008:117]:“Hetprobleemisdatveelnadenkenertoeleidtdatdeargumentendieverbaliseerbaarzijn,belangrijkergemaaktwordendanzeinfeitezoudenmoetenzijn.”Mogelijkmoetdezegedachteveralgemeniseerdworden.Reflecterenwordtvaakvoorgesteldalseeninnerlijkgesprekdatdepersoonheeftmetzichzelf.Correcterisdevoorstellingdathetmeestenadenkenverlooptalseeninnerlijkgesprekdatdepersoonheeftmetvoorstellingenvananderen[Hermans,2007].Ditisdestesterkerhetgevalalsdepersoonineenontwikkelingsstadiumverkeert,waarindezebelanghechtaandeverbondenheidmetengoedkeuringvananderen(familie,peers,collega’s).Demeesteadolescentenen(jong-)volwassenenbevindenzichineendergelijkstadium[Luken,2008b].Hetrisicoisdatreflecterendanvooraldeinhoudkrijgtvaneenmentalevoorbereidingophetverdedigenenverantwoordenvankeuzennaaranderentoe.Ditkanhetmakenvanechteigenkeuzenindewegstaan.Alsreflecterengeeneindpuntheefteninpiekerenontaardt,kanmenbovendienstellendathetbreindaarzodrukmeeis,datergeenruimteisomzintuiglijkewaarnemingenenheteigengevoeltothetbewustzijndoortelatendringen.

Metbovenstaandewilslechtsgezegdzijndatreflecterenrisico’smetzichmeekanbrengen.Hieruitmoetmennietconcluderendatreflecterenaltijdietsslechtsisendatwehetnietmoetendoenofdatwehetanderenmoetenafraden.Welkeconclusiedanweltetrekken?Datkomtinhoofdstuk6aandeorde.

4.5 Onvermogen aan alle kanten

Dithoofdstukprobeertteverhelderenwaaromgoedeloopbaanbegeleidingenvoorspoedigeloopbaanontwikkelingzoproblematischzijn.Dezeparagraafgaatinopenkelepuntenvanonvermogenbijdebetrokkenpartijen.

Individu

Indevorigeparagraafisaangestipt,datveeljongeren-enzelfsveelvolwassenen-(nog)nietinstaatzijntotzelfstandigereflectie,besluitvormingenzelfsturing.Dezeconclusievalttetrekkenuitresearchrondeenaantaloudereennieuwereontwikkelingstheorieën.Deresultatenzijnindeafgelopentienjaarherhaaldelijk

bevestigddoorbevindingenuiteenheelanderehoek,namelijkdievanhetonderzoekvandehersenen[Luken,2008b].Uithetbreinonderzoekblijktdatpubersenadolescentenbijkeuzenveelooghebbenvoormogelijkebeloningenenkicks,maarweinigvooralternatieven,voordelangetermijnenvoorderisico’s.Eentreffendeillustratiehiervanishetfeitdatjongerenwelweethebbenvandeschadelijkheidvanhardemuziekvoorhungehoor,maargeenoordopjesindoen.Ditomdatzedenkendathetrisicowelmeezalvallenofdaterwelietsopdemarktzalkomenomdeschadeteverhelpen.Demultidisciplinairegegevenswijzeneropdatdemeestejongerenen(jong-)volwassenenhetoverzichtmissenoververleden,hedenentoekomstenoverdeverschillendeinvloedenervanophunleven.Datmaakthetmoeilijkomeeneigenvisieopzichzelfindetoekomstteontwikkelen.Verderisdedoorsneepersooninwezen‘conventioneel’of‘conformistisch’.Datwilzeggendathij/zijleeftvolgensgedragspatronen,normenenwaarden,diezonderonafhankelijkestandpuntbepalingzijnovergenomenuitdeomgeving.Velenmissendeautonomiediegeïmpliceerdisinzelfsturing.Totslotwijzendegenoemdebronneneropdathetiniedergevaltotongeveerhet25elevensjaarmoeilijkisomdenkenenvoelenmetelkaarinverbandtebrengen,omdilemma’soptelossenenomlangetermijnplannentemaken.Vooralsnogonbeantwoordisdevraaginhoeverredemensdezevermogenskanontwikkelen.Nietduidelijkisopditmomentwatdeverhoudingistussendeinvloedenvan‘nature’en‘nurture’enhoezeopelkaarinwerken.

Onderwijsorganisaties

Indecontextvanhetberoepsonderwijsisduidelijkdatdegebodenstudieloopbaanbegeleiding,ondanksdeinvesteringen,inverrewegdemeestegevallennietvoldoetaandekwaliteitscriteriawaaroverconsensusis.Kortsamengevatkomendezeeropneer,datsprakemoetzijnvaneen‘krachtigeloopbaanleeromgeving’die:

praktijkgericht•dialogisch•envraaggerichtis•

[Meijers,Kuijpers&Bakker,2006;RWI,2008;Zijlstra&Meijers,2008].Zoalseerderopgemerkt,voerdenMeijers,KuijpersenBakker[2006]eenonderzoekuitbijeengrootaantalinstellingenvoorvmboenmbo.Hunconclusiewasdatslechtsdrievandeonderzochte226groepenaandegesteldecriteriavoldeden.Hierbijmoetwelaangetekendwordendatdegrensdiezijtrekken,nogalwillekeurigis(3,5opbeoordelingsschalenvan5punten).Momenteeliseenvergelijkbaaronderzoekinhethbobijnaafgerond.Deresultatenzijnnognietgepubliceerd,maaruitbetrouwbarebronisvernomendathetinhethbonogergerisdaninhetmbo.

Ineenevaluatieonderzoek(metinterviewsenvragenlijsten)bijtweehogescholenvanFontys,waarvanbeginvolgendjaarhetrapportzalverschijnen,blijktondermeerdatstudieloopbaanbegeleidingindepraktijkveelwegheeftvanstudievoortgangsbewaking.Vooreengrootdeelisheteenadministratiefprocesvancoachingbijhetinvullenvanhetportfolioenhetafvinkenvancompetenties.184studentenvuldeneenvragenlijstin.Noggeenéénopdrievanhendenktdatdestudieloopbaanbegeleiderhemofhaargoedkent.Slechtséénopdevijfstudentendenktdatdestudieloopbaanbegeleiderweetwatzijnofhaartoekomstplannenzijn.Inverrewegdemeestegevallenwordtnietgesprokenoverhetprivélevenvandestudentofdienspersoonlijkeproblemen.Ditterwijldedataeensignaalbevattendatjuistditsoortgesprekkenuitvalvoorkomt.Loopbaanvragenzijnvaakonlosmakelijkverbondenmetpersoonlijkevragen[ziebijvoorbeeldKunnene.a.,2008]Deresultatenvaneenanderonderzoekonder202leerlingeninhetvmboen485inhetmbogaanindezelfderichting[Kuijpers,2008].Begeleidersenstudentenzijnhetervolgensditonderzoekovereens,datdestudieloopbaangesprekkenweinigdiepganghebben.Tevensblijktdatloopbaanbegeleidingvaakmonologischisinplaatsvandialogischoftrialogisch.Debegeleiderpraaterveeltegen,ofzelfsoverdestudent,maarweinigmethemofhaar.Docentenstellenweinigprikkelendevragendieleerlingenstimulerenomzelfnatedenken[VanVelzen,2002].UitonderzoekinhetVerenigdKoninkrijkblijktdatveeldocenten,nadatzijeenvraaggesteldhebben,nauwelijkseensecondewachten.Alsergeenantwoordgekomenis,gevenzijzelfhetantwoordofstelleneennieuwevraag[Black,2003].Inhetvoortgezetonderwijsishetvanzelfsprekendnogveelmoeilijkerdaninhetberoepsonderwijs,omdeleerlingenincontacttebrengenmetdearbeidsrealiteit.Zekeralsheteromgaathenteconfronterenmetreëleberoepsdilemma’s.Inhetheleonderwijsishetbijzondermoeilijk,indehuidigeconstellatiemisschienonmogelijk,omvraaggerichtheidindevormvanflexibeleenindividueleleerroutesterealiseren[DenBoer&Bakker,2008].Slechtsweinigscholenhebbeneenvisiegeformuleerdenhebbendezevertaaldnaardoelstellingenenactiviteitenvoorleerlingen,studieloopbaanbegeleidersendocenten[DeZwart,Bakker,Overmeer&VanLaar,2007].Deconclusiemoetgetrokkenwordendatvrijwelgeenenkeleonderwijsorganisatieerinslaagtomstudieloopbaanbegeleidingopeenmaniervormtegeven,dievoldoetaandeactueelvigerendekwaliteitscriteria.Eenenanderroeptdevraagopinhoeverredezecriteriarealistischzijn.Dezevraagkomtteruginhoofdstuk6.

Arbeidsorganisaties

Ookinarbeidsorganisatieskomtnogweinigterechtvanstructurelebevorderingvanloopbaanontwikkeling.[VanderHeijden,2005;Korenromp&Luken,2007;VanderHeijden&VanOoijen,2008;Kluijtmans,2008].Vaakbeperktloopbaanbegeleidingzichtotprobleemgevallen.Erbestaatinveelsectoreneen

redelijkaanbodaanscholingsfaciliteiten,maarerisweinigsturing.Opleidingenwordenonvoldoendeineenkadergeplaatstdoordedoelenervanvasttestellenennaafloopteevalueren.Werkgeverslijkenvaakniettebeschikkenoverplannenvoorhunmedewerkers.Alsdezeplannenwelbestaan,dancommunicerenzijhierweinigover.Überhauptlaatdecommunicatietewensenover.Veelwerknemerservarenvooraleentekortaanfeedback.Hetgeformuleerdebeleidblijfttevaakeendodeletter.Erbestaanbijvoorbeeldvaakgoedeafsprakenoverfunctionerings-ofverbetergesprekken,maardeuitvoeringiseenformaliteitofblijftsomszelfsachterwege.Erisbinnenarbeidsorganisatiesbovendienweinigaandachtvoordemanierenwaaropmensenzichinhunwerk,ofvia(informele)trajectenbuitenhetonderwijs,kunnenontwikkelen[Baars-vanMoorsel,2003;Luken,2003].Inarbeidsorganisatiesbestaanbovendienhardnekkige,negatieveenonrealistischebeeldenoverouderwordendewerknemers[Nauta,DeBruin&Cremer,2004].Leidinggevendenvoereneen‘non-interference’beleidtenopzichtevanouderewerknemers[VanderHeijden,2005].

Beleidsmakers

Volgensdein4.3genoemdeparadoxiskiezenaltijdmakkelijk,maarnietsisminderwaar.Hetbelangvandeconsequentiesvandekeuzevoordehelerestvanhetlevenisgroot.Deangstommogelijkhedenuittesluitenofverkeerdtekiezenwerkt,zoalsweindevorigeparagraafzagen,opvelenverlammend.Dehoeveelheidencomplexiteitvandeaangebodeninformatieisoverstelpend.Kiezenimpliceerthetopgevenvanloyaliteit,bijvoorbeeldnaar(éénvande)ouderstoeofnaarvriendenofvriendinnen.Jongerenwordengeconfronteerdmetdebeangstigendeervaringdathuneigenwilperdagdrastischkanveranderen.Beleidsmakersdiemenenditopkunnenlossenmetvoorlichtingendeopdrachter‘evenwatbeterovernatedenken’,onderschattenhetprobleemenlevenzichonvoldoendein.Hunbenaderingkansomseffectiefzijnalsdebetrokkenehelderedoelenheeft,maarvaakisdatjuistniethetgeval.Zijvergetendatzelfkennisminstensevenbelangrijkisalskennisvandemogelijkheden,maarmoeilijkeromtevergaren.Introspectieisiniedergevalonvoldoendegereedschapomzelfkennisteverkrijgen[Devos&Banaji,2003].Beleidsmakershoudengeenrekeningmethetfeitdatstudiekeuzevrageninderegelsamenhangenmetineffectievecopingstrategieënenmetpersoonlijkeproblemen.Dezeproblemenhoevenweliswaarnieternstigtezijn,tochbelemmerenzedevoortgangvandeloopbaanontwikkeling[Kunnen,Holwerda&Bosma,2008].

Deoverheidvoerteenwispelturigbeleidwatbetreftloopbaanbegeleiding.Indetweedehelftvandevorigeeeuwiseeninfrastructuurvoorgesubsidieerdestudie-enberoepskeuzebegeleiding,dieooktoegankelijkwasvoorvolwassenen(zie1.3),opgebouwdenvervolgensweerafgebroken.Ditlaatstegebeurdemetmaatregelendie

hetwerkminderkleinschaligenverzuildenmeermarkt-envraaggerichtmoestenmaken.Helaaswerdniethetindividualsvragendepartijgedefinieerd,maardeonderwijs-enarbeidsvoorzieningsorganisaties.Hetwaseen‘geconstrueerdemarkt’[VanAken,2007].Hetresultaatwasdatdemaatregelenprecieshettegenovergesteldebewerkstelligdenvanwatzebeoogden.Deinhoudelijkedoelenwarentransparantievandedienstverlening,toegankelijkheidenkwaliteitsverbetering.Hetresultaatwaseenvoorzienbare[Luken,1987en1988]vrijwelvolledigeafbraakervan[InspectiesvanOnderwijsenBeroepskeuzevoorlichting,1995;Verrijdt&Hövels,1995].Opditmomentgeldt:”Erzijnbredeleemtenindetoegangvanvolwassenentotloopbaanbegeleidingenerzijnindicatiesdatdevraaghetaanbodvandienstenovertreft.Vooraldedienstenvoormensendiealeenwerkkringhebben,zijnbeperkt”[OECD,2004:4].Hetbegeleidingssysteemisgefragmenteerd.“Itisnotcurrentlyasystematall,inanymeaningfulsense,butaseriesofdisconnectedentities.”[Euroguidance,2006:10].Delaatstejarenbouwtdeoverheidoverigensweernieuwevoorzieningenop(zie1.4).Eendeelvanhetprobleemisdatloopbaanontwikkelingnietonderéénministerievalt.Minstensvierministerieshebbenermeetemaken:Onderwijs,SocialeZakenenWerkgelegenheid,EconomischeZakenenVolksgezondheid,WelzijnenSport.Hetgaatimmersomeendoorlopendprocesdatplaatsvindtinonderwijs,arbeidenleven.Ditproceswordtgemarkeerddoorkeuzen,bijvoorbeeld:

keuzebasisschoolenvmbo/havo/vwo•keuzenleerweg,sector,stage,profielenvakken•beroepskeuze•keuzevervolgopleidingofstudie•keuzenvanbanen,doelen,tactieken,functies,medewerkers,projecten,rollen,•opleidingen/trainingenkeuzenbijcrises,switches,promotieendemotie,conflicten,•gezondheidsproblemen,(re)integratieenuitstroomkeuzenindeprivésfeer,dienauwmetdeloopbaansamenhangen•(levenspartner,kinderen,woonplaats,nevenactiviteiten)

Eenander,samenhangendprobleemisdatvandefinanciering.Bijlevenslangeloopbaanontwikkelinghebbenvooraltweepartijenbelang:hetindividuzelfendesamenlevingalsgeheel.DeNederlandseoverheidstaakteaanheteindvandevorigeeeuwdedirectesubsidiëringvanloopbaanadvies.Dekostenvoorloopbaanadvieszijninveelgevallenformeelzelfsnietaftrekbaarvoordebelasting.Artikel9vanhetEuropeesSociaalHandvest,dathetrechtgarandeertoploopbaanbegeleiding,vindtinonsland,integenstellingtotVlaanderenenveelanderelanden,geenuitvoering.Voorhetindividuisloopbaanbegeleidingdaardoorvaak(te)duur.Partijendiewelgeldhebbenvoorloopbaanbegeleiding(arbeidsorganisaties,verzekeringsmaatschappijen)ofdaarvoorkrijgen(onderwijsinstellingen,UitvoeringsinstituutWerknemersVerzekeringen)hebbenofzienonvoldoende

belanginloopbaanontwikkeling.Werkgeversvrezennogaleens-overigensvaaktenonrechte-dathetstimulerenvanloopbaanontwikkelingleidttotongewenstverloop[Luken,2003;VanderHeijden&VanOoijen,2008].Verzekeringsmaatschappijenhebbennogweinigoogvoordegrote-maarinderdaadmoeilijktecalculeren-opbrengstenvandepreventievanloopbaanproblemen.Dehorizonvanscholenreiktvaaknietverderdandediploma-uitreiking.Zijwordenafgerekendophetaantalgediplomeerden.Scholenervarenwelhetbelangvanhettegengaanvanuitvalenhetverhogenvanrendement,maarzijzienonvoldoendebelangbijdedoorlopendeloopbaanontwikkelingvanhunleerlingen/studenten.Goedeloopbaanbegeleidingwordtsomszelfsalstegenstrijdigaanhetbelangvandeinstellingopgevat,bijvoorbeeldalsdeleerling/studentnaareenandereopleidingdreigttegaan.Ookbijre-integratievanwerklozenenarbeidsongeschiktenstaatdekortetermijnvoorop(mensenzosnelengoedkoopmogelijkineenbetaaldebaanonderbrengen),inplaatsvanhunduurzamelangetermijnontwikkeling[OECD,2004].

Loopbaanbegeleiders

Onderhetkopje‘Onderwijsorganisaties’isindezeparagraafreedseenenanderopgemerktoverhetfunctionerenvanstudieloopbaanbegeleidersinhetberoepsonderwijs.Uiteigenwaarnemingweetikdatdekwaliteitvantestgebruikdeafgelopendecenniasterkgedaaldis:inverhoudingworden-ondermeerviainternet-veelkwalitatiefmindergoedetestsgebruikt,ookonbegeleiddoordepersoonzelf.Adviseurswetenminderdanvoorheenoverdebetekenisen(technische)detailsvantests.Hetlijktmepositiefdathetinstrumentariumgroterendiverserisgewordendan25jaargeleden.Vaneffectonderzoekofkwaliteitsbewakingisechternogsteedsnauwelijkssprake.Eenveegtekenvanzelfgenoegzaamheidisdatbijeenenquêteonderloopbaanadviseursgevondenwordtdat“demeesteadviseursvanmeningzijndatdedoorhengebruiktemethodeninhogematetoereikendzijnvoorhetbeantwoordenvandeadviesvraag”[VanVianen,2008].Loopbaanbegeleidersslagennognietindeinderdaadmoeilijkeopgaveomeenprofessietemakenvanhetvak.Deloopbaanbegeleidershebbenzeerverschillendeachtergrondenenwerkwijzen.Erisgeenbreedgedragenvisieopwatkwaliteitisofzelfsopwatdekernvanhetvakis.Slechtsweinigen(circavijfprocent)zijngecertificeerd.Hetwerkheefteenonduidelijkgezichtnaarbuitentoe.Voorcliëntenishetmoeilijkomhetkafvanhetkorentescheiden[Post,2002;Vons,2008].“HetisabsoluutWildWest”[Simon,2002:7].Interessantisdevergelijkingmethetberoeporganisatieadviseur.DeSonnaville[2005]noemtinzijnproefschriftdepogingenomditberoepteprofessionalisereneenachterhoedegevecht.Dezebranchewilvolgenshemomdefensieveredenennietstrevennaarconsensus.Fundamentele,inhoudelijkediscussiesgaatmen

daaromuitdeweg,evenalsverantwoording,meting,validatieofwetenschappelijkeonderbouwingvanactiviteitenendeeffectendaarvan.“Organisatieadviseursrestslechtséénuitweg:afscheidnemenvanretorischebegrippenals‘professie’en‘professionaliseren’,enzichbinnengevarieerdeomgevingenbloottestellenaantoetsing,valideringenaandeheterogeniteitvandewerkelijkheid.”[o.c.:278]

Wetenschappers

Loopbaanontwikkelingiseeningewikkeldfenomeen.Netzominalsloopbaanbegeleidingonderéénministerievalt,valtloopbaanontwikkelingonderéénwetenschap.Bovendienwordthetinhoogtempoingewikkelderdoorallerleicultureleenmaatschappelijkeontwikkelingen.Enkelevoorbeeldenhiervanzijn:detoenameinaantalendiversiteitvankeuzemogelijkheden,detoenamevanindividuelevrijheidendeafnamevanrichtinggevendekrachten.Erwordtvanuitmoeilijkverenigbareparadigma’soverloopbaanontwikkelinggedacht.Erzijnondermeersociologische,economische,filosofischeenveelpsychologischeaspectenaanteonderkennen.Erzijnzeeruiteenlopendemanierenomnaarloopbaanontwikkelingtekijken[Inkson,2007].Hetlijkenwelafzonderlijkekoninkrijken[Reynaert,2007].Loopbaanontwikkelinglaatzichmoeilijkonderzoeken.Hetislastigomgecontroleerdeexperimentenopditgebieduittevoeren.ExperimentenzoalsdievanWilsonenSchooler[zie4.4]zijnzeldzaam.Bovendienzijnvoorhetverkrijgenvaninzichtindeprocessenooklongitudinaleonderzoekdesignsnodig.Dezezijnduurenvereiseneenstabieleuitvoeringsbasis.Eenspecifiekprobleemligtinhetkiezenenoperationaliserenvanvariabelen.Eenlastigevraagismetname:hoemoetheteffectvanloopbaanbegeleidingwordenvastgesteld?Reflectiebijvoorbeeldwordtinonderzoekgemetenmetvragenals“Ikgavaaknawaarommijietsinteresseert”en“Ikdenkvaaknaovermijnnormenenwaarden”[Kuijpers&Meijers,2006].Positieveantwoordenopdezevragenkunnenevenzeerwijzenoppiekerenalsopreflecteren.Eenandervoorbeeldisdathetbegrip‘arbeidsidentiteit’moeilijkblijkttedefiniëren.IndeonderzoeksrapportenvanKuijpersenMeijerskomenuiteenlopendedefinitiesvoor.Arbeidsidentiteitisgeoperationaliseerdmetvragenals“Ikweethoemijntoekomstalsvakman/vakvrouweruitgaatzien”en“Ikweetnuzekerwelkwerkikwildoen”.Inditgevalzoudenpositieveantwoordennetzogoedkunnenwijzenop‘foreclosure’(datwilzeggenbeslotenhebben,ofzelfsjevastklampenaaneenbesluit,zonderechtgeëxploreerdtehebben)alsopeen‘echte’arbeidsidentiteit.Vegetekenszijn,volgensdeuitkomstenvanhetonderzoek,datleerlingeninhetvmboeenmeerontwikkeldearbeidsidentiteitzoudenhebbendaninhetmboendatloopbaanreflectieenarbeidsidentiteitnegatiefmetelkaarcorreleren(o.c.).

Voorveelcliënteniseengenomenbesluiteenpositiefresultaatvandebegeleiding.Vooranderenishetjuistnodigdateenbesluitoplosseschroevenwordtgezet,zodatdepersoonopengaatstaanvooralternatievenenvoornieuweafwegingen.Bijre-integratiewordtheteffectdoorgaanseenzijdiggemetenmetdevraagofdepersoonbetaaldwerkheeft.Ditgaatvoorbijaanhetbelangvaneerstestappen(bijvoorbeeldmeedoenaaneenactiveringsprojectofaanvrijwilligersactiviteiten)envanuiteindelijkeeffecten(bijvoorbeeldofiemandnavijfjaarnogsteedsgezondisenofhijnogsteedsbetaaldwerkheeft).“Itappearsthatcareercounselingpractitionersareuncertainaboutwhatsuccessiswhenappliedtothenotionofcareers”[Harrington&Harrigan,2006:135].Erkunnengrotediscrepantieszijntussenobjectieveensubjectievemaatstaven:‘losers’kunnenheel‘happy’zijnen‘winners’heel‘unhappy’.”Wiegersma,nestorvandeBeroepskeuzepsychologie,constateerdeinzijnafscheidsrededat“albijna85jaarberoepskeuzeadviseursmeteenmodelwerkendattheoretischonhoudbaaris”[Wiegersma,1990:45].HijdoeldehiermeeophetmodelvanParsons[1909/1967],datinparagraaf1.3aandeordekwam.VolgensWiegersmaisditmodelmedeverantwoordelijkvoorhetbenadrukkenvandeberoepskeuzealseenbeslissing,inplaatsvandedoorlopendeontwikkelingvanderelatietussenmensenarbeid.Hijconstateerdeeenonoverbrugbareklooftussentheorieenpraktijk.Detheorievormingstagneerdesindsheteindvandezestigerjarenvandevorigeeeuw.“Detijdschriftenraaktengevuldmetartikelenophetniveauvandoctoralescripties.”[o.c.:47].Depraktijkhandhaafdezichvrijwelzondertheorie.RecentersteldeOomen[2007:30]:“Detraditioneleloopbaantheorieënzijnnietmeeradequaat:wehebbeneentotaalnieuwmaniervanmodelendenkennodigindezemondialemaatschappij.”HarringtonenHarrigan[2006]zijn,inhunoverzichtvandeinternationaleloopbaanliteratuurvan2005,aanzienlijkpositieveroverdekennis-entheorieontwikkeling.Zijsprekenvaneen‘richandexcitingknowledgebase’.Maartegelijkertijdconstaterenzedatdekennisonvoldoendewordttoegepastennietleidttotuitgewerktemodellenvoorloopbaanbegeleidinginonderwijsenarbeid.Kennelijkbestaatdeklooftussentheorieenpraktijknogsteeds.

4.6 Conclusie

Dithoofdstukopperdeenkeleverklaringenvoorhetfeitdatloopbaanbegeleiding,ondanksdepotentiëlewaardeervan,nognietgoedvandegrondkomt.Hardnekkigeenmisleidendebeeldenspeleneenrol,zoalshetbeelddatkerndoelvanloopbaanbegeleidinghetmakenvangoedestudie-enberoepskeuzenis.Voorlichtingendeopdrachtomergoedovernatedenken,zijndeinstrumentendieopbasisvandatbeeldmetonvoldoende,somszelfsnegatiefresultaatworden

ingezet.Datderesultatentegenvallenislogisch,alsmenzichbedenktdathetbeeldvandegoedekeuzeinstrijdismetwatwewetenoverhoehetbreinfunctioneertenhoelevensenloopbanenzichontvouwen.Hoewelzijtoenminderargumententerbeschikkinghadden,isalindevorigeeeuwdoordeskundigenduidelijkgemaaktdatwehetkiezennietteveelcentraalmoetenstellenenmeermoetenkijkennaarloopbaanontwikkelingalsdoorlopendproces.HetineenCartesiaansmensbeelddiepverankerdebeeldvandegoedekeuze,diedoorinformatieennadenkentotstandkomt,isechterhardnekkig.Hetisnognietgoedgeluktomopbasisvandeprocesgedachteadequateloopbaanbegeleidingtotstandtebrengeninonderwijsenarbeidsorganisaties.Loopbaanontwikkelingiseenveelomvattendengecompliceerdfenomeen,waarvoordeaandachtisversnipperd.Bijallebetrokkenissprakevanonvermogen.Deverantwoordelijkheidvoordeloopbaanontwikkelingwordteenzijdigbijhetindividugelegd.Diewordtdaardoorinveelgevallengeconfronteerdmeteenprobleemdatzijnvermogenstebovengaatenwaarinhijinwezenalleenstaat.Inhetvolgendehoofdstukdoenweeenpogingomhetbeeldvanhetloopbaanprocesscherpertekrijgen.Ooktrachtenweerconsequentiesaanteverbindenvoordeontwikkelingvanbeterwerkendebegeleiding.

5. Een alternatief

5.1 Het proces van loopbaanontwikkeling

Destudie-ofberoepskeuzekanmensimpelvoorstellenmeteendiagramalsfiguur5.

Figuur 5: Beeld van een loopbaankeuze

Depersoonzietvieralternatievenenkiesteréénvan.Figuur6biedteenmeerrealistischbeeld.

Figuur 6: Loopbaan als weg langs vertakkingen

Deloopbaankangezienwordenalseenweglangsallerleivertakkingenvannietgekozenwegen.Ontelbarekleineengrotekeuzen,invloedenenconsequentieshangenmetelkaarsamen.Eenvoorbeeldhiervanisdebeslissingomnogeveneenglastedrinkenomdaterneteenbuivalt.Ditbesluitkanoptermijnbepalendzijnvoorhetfeitdatdepersooneenbepaaldeopleidinggaatvolgen,watweervelerleiconsequentiesheeftvoordeloopbaan.Elkeloopbaanbegeleiderisuitdeverhalenvancliëntenvertrouwdmethet‘butterflyeffect’.Ditfenomeenuitdechaostheorievindt

zijnoorsprongbijdemeteoroloogLorenz.Dezeontdektebijtoeval,datinmeteorologischemodellenminimaleveranderingeninbeginwaardenuiteindelijkleidentotenormeverschilleninhetweer.VandaarzijnstellingdatdebewegingvaneenvlindervleugelinBraziliëeentornadoinTexaskanveroorzaken.Daaromookdeprincipiëleonvoorspelbaarheidvanhetweeropmiddellangetermijn[Broer,VandeCraats&Verhulst,1995].Envanloopbanen.

5.2 Een model voor loopbaanontwikkeling

Figuur7biedteenvoorlopigmodelvoorloopbaanontwikkeling.Ditmodelpoogtmeerrechttedoenaandeinhetvoorafgaandeverzameldegegevensenontwikkeldegedachtegang.

Figuur 7: Model van loopbaanontwikkeling

Hetmodelstelteenpersoonvoorineenomgeving.Doorstappentezettendoetdepersoonervaringenopenontwikkelthij/zijzich.Succeshangtafvandeaanpassingaandeomgeving.Degrenstussenpersoonenomgevingismeteenonderbrokenlijngetekend.Ditgeeftaandatdezenietscherpistetrekken.Eenvoorbeeldvandevaagheidvandegrensisdelucht,diein-enuitgeademdwordt.Eenandervoorbeeldzijnanderemensen,dienietalleenindebuitenwereldaanwezigzijn,maarook-opeenbehoorlijkconcretemanier-indebinnenwereld[Hermans,2006].Depersoonwordtinhetmodelvoorgesteldalseenzelfsturendwezen.Bijdebesturingspeelthetbreineengroterol.Hetbreinwordtgevoedmetinformatievanbuitenenvanbinnen,enreageertmetactie.Centraalinhetmodelstaatbeeldvorming,eenkernactiviteitvanhetbrein[Stuss&Anderson,2003;Dennett,2007].Determ‘beelden’moethierbijbreedwordenopgevat:hetgaatom

representatiesvandewerkelijkheidenvanmogelijkhedeninallerlei-zekernietalleenvisuele-vormen.Deinformatiediebinnenkomtvanuitdeomgevingenvanuitonsinnerlijk,wordtopgevangendoordezintuigen.Hiertoebehoortookdeproprioceptie,datwilzeggendewaarnemingvansignalenuithetlichaam.Metdesignalenopzichkanhetbreinniets.Zijmoeteneerstviasubsymbolischeprocessenverwerktengefilterdworden.Eenverhoudingsgewijsbuitengewoonkleindeel[volgensDijksterhuis1/200.000]wordtvervolgensbewustverwerkt.Ditwordtinhetmodelgesymboliseerdmetdeononderbrokenpijlen.Dezebetreffendebewustewaarneming,reflectieendaden.Eenveelgroterdeelvandeinformatiewordtonbewustverwerkt.Hiervoorstaandeonderbrokenpijlen.Hetgaathierbijomonbewustewaarneming,onbewuste,parallelle‘denk’processenenonbewustehandelingen.Somsleidensignalentotdirectgedrag,bijvoorbeeldalsweonsbrandenaaneenkachel.Datgaatindevormvaneenonbewustereflex,diepasnaafloopbewustkanworden.Ookimitatievangedragvananderenkanviadespiegelneuronenonbewustplaatsvindenenonbewustblijven.Watdoorhetfilterkomt,beïnvloedtonsgevoel.Ongeachtofditbewustofonbewustgebeurt.Gevoelensfungerenalssignalenmetbetrekkingtotbelangen[Frijda,1993].Omgekeerdwordtdewerkingvanhetfilterbeïnvloeddoorhetgevoel.Angstkanbijvoorbeeldtotgevolghebbendatweminderopenstaanvoorsommigesignalen.Ookhetgeheugenheefteenwisselwerkingmethetfilter(bijvoorbeeldbijherkenning).

Debeeldendiebewustenonbewustwordengeconstrueerd,hebbeneveneenseenwisselwerkingmetgeheugen,filterengevoel.Hetbreinheefteenneigingomsignalen,dieinstrijdzijnmetbestaandebeelden,tenegerenoftevervormen.Erisookeenwisselwerkingmetdekeuzenenstappen:mensenzoekenofcreërensomsactiefsituatiesdiehunbeeldenbevestigen.VolgensGreenwald[1980]kanhetegozelfsalseentotalitairestaatfungeren,dieinformatie-ookoverhetverleden,netalsinOrwellsboek‘1984’-vervalstomdestatusquotehandhaven.Signalendieeerstwordengenegeerd,leidenalszetesterkwordentoteenkwalitatieveveranderinginzelf-entoekomstbeelden.Daarnaleidenzetotstappenineennieuwerichting.Hetvolgende,waargebeurdeverhaaltjeillustreerthoeditgebeurt:GertFloormoest,wegensdoofheid,afscheidnemenvanzijnberoepalshuisarts.Voorhemwasheteerstesignaaldathij,bijeenwandelingmetdeboswachter,hetgefluitvaneenbijzondervogeltje,waardeanderhemopwees,nietkonhoren.Paslaterrealiseerdehijzichdathettoenmoetzijnbegonnen.Eentweedesignaalwasdeopmerkingvaneenverzekeringsarts,datjeniettelangmoetdoorgaanalsjegehoorvermindert.EenderdesignaalwasdatGertopeengegevenmoment

ouderendieopstervenlagen,nietmeerkonverstaan.Toenbegonhetvoorzijnvrouwduidelijktewordendaterietsmoestgebeuren.VoorGertzelfwerdditduidelijktoenhijmetdestethoscoophethartendelongenvaneenkortademigepatiëntnietgoedkonhoren.Hijschreefdepatiëntzowelmedicijnenvoorzijnhartalsvoorzijnluchtwegenvoor.“Medischgezienwasdatnietonverantwoord,maargoedvoeldehettochniet.Datwasvoormijechtdelimit.Toenwashetafgelopen.”Gertwerktnaloopbaanbegeleidinginmiddelsineenbibliotheekenbeheerteenarchief[Vons,2002].

Debeeldendiehetbreinmaakt,kunnenhiërarchischwordenvoorgesteld.OphethoogsteniveaustaanvolgensbreinwetenschappersStuss&Anderson[2003]dezelf-enomgevingsbeelden.Dezewetenschappersbaserenzichopbeschadigingeninnauwomschrevenhersengebieden.HunvoorstellingisinlijnmethetoudemodelvanParsons(zie1.3)enmetdeconclusievanHarringtonenHarrigan[2006:156]:“Inaninternationalreviewoftheliterature,thereisgeneralsupportforthetenetsofcareerdevelopment-thatself-knowledgeandcareerexplorationandaninteractiveandintegratedmethodofdeliveryarekeytosoundcareerdecisionmaking.”Determ‘beelden’isexpresinmeervoudgeformuleerd,omdathetinallegevallennietgaatoméén,monolithischbeeld,maaromverschillendebeelden.Gebeurtenissen,herinneringenofstemmingenkunnenbepaaldezelf-oftoekomstbeeldenopdevoorgrondbrengenenlatendomineren[Markus&Wurf,1987].Bijvoorbeeldiemandmaakteenkritischeopmerkingenactiveertdaarmeeherinneringenaanbepaaldefaalervaringenuithetverleden,dieophunbeurtnegatievezelfbeeldenenpessimistischetoekomstscenario’soproepen.Eencomplimentkanhettegenovergesteldeeffecthebben.

Aanvankelijk,alsbaby,isveelvanhetgedragreflexmatig.Gaandeweggaatbeeldvormingeengrotererolspelen.Beeldenwordengeleidelijkaanmeeromvattendenzeworden,evenalsdebijbehorendegevoelspatronen,stabieler.Depersoonontwikkeltzichdoorsteedskeuzentemaken,stappentezettenenervaringenoptedoen.Deinteresseenmotivatievooractiviteitendiegoedbevallen,neemttoe.Erontstaatbindingmetgekozenobjecten.Naexploratieaangeganecommitmentsvormendeidentiteit.Hetgeheugenwordtopgebouwdmetsemantische,episodischeenprocedureleinhoud.Ditzijnbouwstenenvoorcompetenties,ookhiervooreengrootdeelveelmeerimpliciet,danexpliciet.Enkelevandeaanwezigetalentengroeienuittotcompetenties,anderegaanverloren.Ergenstussenhettwintigsteendertigstelevensjaarisdeprefrontalecortex,waarzelfbeeldenenomgevingsbeeldenbijelkaarkomen,volgroeid.Inditdeelvandehersenenvindtookdeintegratievandenkenenvoelenplaats.Beeldvorminggaathethelelevendoor.

Ookdeinhetvoorlopigemodelgenoemde‘stappen’moetmenbreedopvatten.Hetkangaanomkleineofgroteactiesmetconsequentiesvoordekorteen/oflangetermijn.Maarhetkanbijvoorbeeldookgaanomgesprekkendiemenaangaat.Iniedergevalleidenzetotervaringendieophunbeurtinputgevenvoorhetvervolgvanhetontwikkelingsproces.Inderegelzaldoelenroutehoogstensingrotelijnenvoorafbepaaldzijn.Dewegkrijgtgaandewegvorm.Hetbereiktezalmeestalietsheelanderszijndanhetgesteldedoel.

HetismogelijkomhetmodelinverbandtebrengenmetminstenseendeelvandeBigFivepersoonlijkheidskenmerken[Hoekstra,2005].Bij‘Openheid’kanmendenkenaandematewaarinmenopenstaatvoornieuweinformatieenwaarinmeninstaatisombeeldenbijtestellenenverderteontwikkelen.Bij‘Evenwichtigheid’kanmenondermeerdenkenaandematewaarindebeeldenrealistischenstabielzijn.‘Consciëntieusheid’kanmenzienalsdematevanstabielebetrokkenheidbijdekeuzendiemenmaakt.‘Extraversie’heefttemakenmethetgemakwaarmeemenstappenzetindevormvanactiesencontacten.Hetmodelkantevensinverbandwordengebrachtmetdegrondhoudingen,zoalsbeschrevendoorReynaerte.a.[2006].Degrondhouding‘Onderzoekend’heeftbetrekkingopdeopenheidvanhetsysteemenopdekritischereflectieopinput.‘Doelgerichtheid’gaatoverdestabiliteitvanplannenendekoersvastheidvanstappen.‘Speelsheid’en‘Dialooggerichtheid’hebbenondermeerbetrekkingopdevormdiedestappenzullenaannemen.

Hetmodelisvrijuniverseel.Hetisgebaseerdopdeklassiekepsychologischefunctieswaarnemen,voorstellen,geheugen,denken,voelen,willenenmotoriek[Linschoten,1957].Hoeweldegrondslagpsychologischis,ishetmodelgrotendeelsevenzeervantoepassingophetgedragvanorganisaties.Ookopcollectiefniveauwordensignalenvaakgenegeerd,totdathetechtnietmeerlangerkan(vergelijk‘AnInconvenientTruth’).Zelf-enomgevingsbeeldenbepalenookdestappenvanorganisaties.Bijvoorbeeldbijhetaannemenvaneennieuwemedewerker,deintroductievaneennieuwproductofbijeenovername(vergelijkdeovernamevanABN-AmrodieFortisfataalwerd).Ookvoororganisatiesisdekwaliteitvandezelf-,omgevings-entoekomstbeeldenbepalendvoordematevansucces.

5.3 ‘Effectieve rationaliteit’

Ineenonvoorspelbarewereld,waarallesmetallessamenhangt,isdewaardevandeindividueledoel-middelrationaliteit,waarmeeeenlevensplanwordtopgesteld,beperkt.Welkalternatiefkanmendaarvoorindeplaatsstellen?Indevorigeparagrafenwerddeloopbaanontwikkelingbeschrevenalseenweglangsontelbare

vertakkingenenkwamhetbeeldvandepersoonalseenstappenzettendorganismenaarvoren.Hoekunnenweditbeeldnaderconcretiseren,zodatweerietsaanhebbenvoorhettotstandbrengenvanmeereffectieveloopbaanbegeleiding?

Sarasvathy[2001]onderzochtwatondernemerssuccesvolmaakt.Zelegdehiertoeeeningewikkeldecasusvooraandertigoprichtersvangrootgewordenondernemingen(vanaf200miljoendollaromzet)enonderzochthunreacties.Eénvanhaarconclusiesisdatsuccesvolleondernemersnietalleeneencausale(oorzaak-gevolg)rationaliteithanteren,maarookeen‘effectieve’(‘effectual’inhetEngels)rationaliteit.Datwilzeggen:nietzozeerredenerenvanuiteentebereikendoel,waarmiddelenvoorgezochtworden.Maarmeerredenerenvanuitdeaanwezigemiddelenenwatvoordoelenzedaarmeekunnenbereiken.Effectieveondernemersstartenvanuitwiezezijn,watzekunnenenwiezekennen.Somsmeteenhelderevisieendoelvoorogen,maardikwijlsmetplannendievoorlopigzijnendieininteractiemetanderenvoortdurendherzienworden.Zijbeseffendatersteedsonverwachtedingenzullengebeuren,maarzijzienditnietalsongewensteafwijkingenvanhetpad.Deondernemerszienditalsietsnormaals,wat-alsjeervooropenstaat-nieuwekansenbiedt.Voorditlaatstekennenwehetbegripserendipiteit,ofteweldeongezochtevondst[Reynaert,2007].EenvoorbeeldhiervanishetsuccesvandePost-itnotitieblokken,diebegonmetde‘pech’vaneennietgoedwerkendelijm.Ofdepenicilline,diebegonmeteenvergetenschaaltjedatbegonteschimmelen.Bijcausalelogicawilmendetoekomstkunnenvoorspellenomhemtecontroleren.Effectievelogicaprobeertdetoekomsttecontroleren,dooreenstrategischepositieintenemenenactiefmeetedoeninhetcreërenvandietoekomst.Voorspellen(wattoch-ensteedsvaker-gedoemdistemislukken)isdannietnodig.Ditkangoedvergelekenwordenmetdegedachtegangvanemployability:devervangingvanbaanzekerheiddoorwerkzekerheid,opbasisvanduurzamecompetentieontwikkeling.Eenvolgendbelangrijkkenmerkvandesuccesvolleondernemersisdatveelvanhenniettotnauwelijksaanmarktonderzoekdeden.Hoogstensvoerdenzijgesprekkenofprobeerdezelfdeproductenofdienstenteverkopenomteervarenhoeklanteneropreageren.Zijbesteeddenhierweinigmiddelenaan.InteressantisdatdeondernemersdecasusvanSarasvathyopheelverschillende,maarevenkansrijkemanierenoplosten:erwasduidelijknietéénoplossing.Deondernemersbegonnendirectmethetleggenvanrelatiesenhetaangaanvanpartnerships.Zijmaaktenhunzakenpartnersechtdeelgenoot,indezindatzijreëleinvloedkregeninhetproject.Deondernemersdenkennietlangna,maarbeginnenvrijsnelmetdoen.Zekijkennaderhandwelwaarhetopuitdraait.Deondernemerszoekenniet‘dejuistemensen’opdearbeidsmarkt,maarzienmensenals‘juist’,indiendezeemotioneelwilleninvestereninhetproject.Zelfselectieis

daarbijbelangrijkerdanselectie.Vervolgenshelpenondernemers,partnersenmedewerkerselkaaromsamentegroeien.Succesvolleondernemerszijngoedinstaatomtebeslisseninonzekerheid.Debeslissingenspelenzichafinsituatieswaaringeencorrectbesluitvormingsmodelofbeslissingsregelvoorhandenisen/ofsituatieswaarindegegevens,waaropdebeslissingmoetberusten,onbetrouwbaarofonvolledigzijn.Succesvolleondernemersbeschikkenovereenvermogentot‘judgement’:“the(largelytacit)abilitytomake,underconditionsofstructuraluncertainty,decisionsthatturnouttobereasonableorsuccessfulexpost.”[Sarasvathy&Dew,2007:4].Hetgaatdusgrotendeelsomimplicietevermogens.Eenlaatstebelangrijkaspectisdatdeeffectievemaniervanredenerennietzozeeruitgaatvanhetideeomdehoeveelheidofwaarschijnlijkheidvansuccestemaximeren,maarmeervanhetreducerenvandekostenvanmogelijkemislukking.Metanderewoorden:nietmeerinvesterendaneendraagbaarverlies.Ofzorgendatinvesteringennietverlorengaan,maaringevalvanmislukkingietsandersdanhetbeoogdekunnenopleveren.Succesvolleondernemerszorgenvooreen‘exitstrategie’.

DeideeënvanWitte[2004]biedeneenaardigetheoretischeondersteuningvandebevindingenvanSarasvathy.Wittebeschouwtdemarktalseenzakelijkecosysteem.Producentenzijndaarintevergelijkenmetroofdierenenconsumentenmetprooidieren.Formulesdiewiskundiggeoriënteerdebiologenopsteldenomdepopulatieontwikkelingteverklaren,zijnevenzeervantoepassingophetzakelijkeecosysteem.Parameterszoalsvoortplantings-ensterftecijferskunnenvervangenwordendoorparametersalsklantloyaliteitencommerciëleslagkracht.EenconclusiedieWittetrektuitzijnmodelisdathetinside-outkaraktervangeplandemarktbewerkingzalmoetenwordenvervangendooreenoutside-inmechanisme,waarbijconsumentenvoorkeurenmarktstemmingdebedrijfsvoeringgaandomineren.Eenscherpwaarnemingsvermogenisdaarbijessentieel.

OphetwerkvanSarasvathyiszekerkritiekmogelijk.Bijvoorbeelddatdeverschillendedimensiesdiezijbeschrijft,mindermetelkaarsamenhangendanzijveronderstelt.Bovendienzijnhetcausaleeneffectievemodelsimplificerendeideaaltypen[Kraaijenbrink,2008].Menkanhieraantoevoegen,datSarasvathygeenvergelijkinggemaaktheeftmetniet-succesvolleondernemers.Wellichtgebruikenvelenvandezenookeeneffectieverationaliteit.DebevindingenvanSarasvathykunnenwelleidentotdegevolgtrekkingdateffectieverationaliteitmeerkansbiedtopsuccesdandoel-middelrationaliteit.Ofhetnugaatomeenideaaltypeofomdeonderliggendedimensies,naaronzemeningligthiereeninspiratiebron,zowelvooronderwijsinstellingenenarbeidsorganisatiesalsvoorstuderendenenwerkenden.Inhetvolgendehoofdstukformulerenwe,metditinhetachterhoofd,eenaantalsuggestiesvoordevormgevingvanloopbaanbegeleiding.

6. Consequenties

Uitgaandevanhetinhetvorigehoofdstukgepresenteerdegezichtspuntenmodel,moetloopbaanbegeleidingommeergaandaninformatievoorzieningenreflectie.Informatieblijftbelangrijk,maarmoetnietalleenvooromgevingsbeeldendienen,maarookvoorzelfbeelden.Ookdenkenblijftbelangrijk.Loopbaanbegeleidingdientechterhettotalecyclischeprocesteondersteunenvanwaarnemen,beeldvorming,herinneren,voelen,willenendoen.Dithoofdstukbiedteenaantalsuggestiesvoorbegeleidingvolgensditprincipe.

6.1 Informatie voor omgevingsbeelden

Goedeinformatievoorzieningisduidelijk,realistisch,aantrekkelijkenniet-wervend.EenrondgangdoordejaarlijkseStudiebeursinUtrechtoflangsenkeleopendagenlaatziendatdeinformatievoorzieningoveropleidingenvaakaangeenofslechtsaanéénvandezevierbelangrijkekwaliteitseisenvoldoet.Voorlichtingzoueenhelderoverzichtmoetenbiedenvanwaterallemaalmogelijkisenmoetantwoordgevenopdevragenvandepersoon.HoeweldeinformatievoorzieninginNederlandinverhoudingtotandereOESO-landengoedis[Euroguidance,2006],isdezevanuithetoogpuntvanstudieloopbaanbegeleidingverrevanoptimaal.Alleenalinhethogeronderwijsbestaanermeerdanduizendverschillendebachelor-enmasteropleidingen.Danhebbenwehetnognietoverminorsenafstudeerrichtingen.PresidentvandeKoninklijkeNederlandseAkademievanWetenschappenVanOostromzeihierover[2006:10]:“HetaanbodaanbachelorsenmastersinhetNederlandsehogeronderwijslijktsteedsmeeropdemenukaartvaneenslechteChinees.”Hetisvooreenaankomendstudentlastigomantwoordtekrijgenopspecifiekevragen.Bijvoorbeeld-dichtbijhuis,ophetterreinvanHumanResourceManagementblijvend-opvoordehandliggendevragenals:“Bijwelkevande33instellingen,dieeenopleidingPersoneelenArbeidverzorgen,kanikhetbestwordenopgeleidtotloopbaanadviseur?”.Of:“WatishetverschiltussenenerzijdsdeopleidingPersoneelenArbeid,dieresulteertindekwalificatieBachelorofBusinessAdministrationenanderzijdsdeopleidingdieleidttoteenBachelorofHumanResourcesManagement?”.Essentieelisdatdeinformatievooromgevingsbeeldennietbeperktblijfttotbrochures,internetpagina’senverhalen.Hetmoetverdergaandanoverdrachtvaninformatie.(Inter)activiteitisbelangrijk.Deleerlingmoetconcreteervaringenkunnenopdoenmetdemensen,boeken,opdrachten,dilemma’sensituaties,

waarmeehijofzijindetoekomsttemakenkankrijgen.Hoemeerdestudentzelfkeuzesmaakt,stappenzet,exploreertendingenmeemaakt,destemeerhijofzijleert[Luken&Vloet,1998].Intensievecontactentussenonderwijsenbedrijfslevenzijnvangrootbelangombovenstaandeteverwezenlijken.Ookindecontextvanarbeidsorganisatiesisinputvoordevormingvanomgevings-entoekomstbeeldennodig.Bijvoorbeeldindevormvanbedrijfsbezoeken,kortestages,uitwisselingviabanenpools,informatievoorzieningendiscussieoverdetoekomstvisievandeorganisatie.Nukomthetvoor,dateenproductiemedewerkervelejarenineenfabriekshalwerktzonderooiteenkijkjetenemenindenaburigehalenzonderdatdeleidinghem/haardaartoestimuleert[Luken,2003].

6.2 Informatie voor zelfbeelden

Hetwasnietterecht,datdepsychologischetesttotverindevorigeeeuwhetbelangrijkste,somsenigeinstrumentbij(studie)loopbaanbegeleidingwas.Hetisevenmingerechtvaardigddattestsnunogmaardooreenrelatiefkleinegroep(studie)loopbaanbegeleidersgebruiktwordenendatdekwaliteitvanhettestgebruik,bijgebrekaankennisvanpsychometrieenpsychodiagnostiek,afneemt.TotslotishetnietterechtdatKuijpers,Meijers&Bakker[2006]uithungegevensconcluderen,dattestsnietbijdragenaanhetontstaanvanloopbaancompetentiesenarbeidsidentiteit.Dedoorhengevondenlichtnegatievecorrelatiekanimmersheelgoedinomgekeerderichtingverklaardworden(leerlingenmetslechtontwikkeldeloopbaancompetentiesenarbeidsidentiteitwordenvakergetestdanleerlingendieditbeterontwikkelden).Testszijnmeetinstrumentenvoorpsychischekenmerkenzoalsintelligentie,cognitievecapaciteiten,persoonlijkheideninteresses.Zijkunnendepersoonobjectieve,wetenschappelijkonderbouwde,feitelijkeinformatiebiedenoverrelevanteaspectenvanzichzelf.Mitsgoedgebruikt,vormtditeenbelangrijkeaanvullingopallesubjectieveinformatie,invloedenenoverwegingen.Testskunnenvruchtbareinputbiedenvoorreflectieprocesenloopbaanontwikkeling[Luken,1997en2006b;Osinga,2008].Naasttestsbestaanerdiverseanderegoedeinformatiebronnenvoorzelfbeelden[Luken,2006a],metname:

feedback,bijvoorbeeldindevormvan360-gradenmethoden(datwilzeggen•datopsystematischewijzefeedbackwordtverzamelduitdeomgeving)kennistoetsen•criteriumgerichtinterview•portfoliobeoordeling•

assessmentinengezin(hierbijvoertdepersoonineengesimuleerde•praktijksituatieopdrachtenuit,waarbijhij/zijmethodischgeobserveerdenbeoordeeldwordt)

Bovengenoemdebeoordelingsmethodenkunnenwordenaangeduidmetdeterm‘assessmentinbredezin’.Ookanderendandepersoonzelfkunnenderesultatengebruiken.Eenonderwijsinstellingofarbeidsorganisatiekanassessmentresultatengebruikenomverantwoordebeslissingentenemenovertoelating(inhetkadervanselectie),hettoekennenvankwalificaties,beloning,enhetvormgevenvanonderwijs-ofHRM-beleid.Inallegevallenmoetvoorallebetrokkenenwelduidelijkzijnwathetdoelisvanhetassessmentenwiezullenbeschikkenoverderesultaten.Informatievoorzieningvooromgevingsbeeldenenvoorzelfbeeldenkanheelgoedhandinhandgaan.Deconfrontatiemeteenopdrachtineenrealistischewerkomgeving,metfeedbackoverdeuitvoering,leertdepersoonveeloverarbeidenoverzichzelf.

6.3 Begeleiding

Informatievoorzieningisbeslistnietvoldoende.Erisvrijwelaltijdbegeleidingnodigbijhetopnemenenverwerkenvandeinformatie,bijhetontwikkelenentoetsenvanbeelden,bijhetmetelkaarinverbandbrengenvandiebeelden,hetafleidenenuitvoerenvanstappen,enzovoort.Hoewel‘matching’-benaderingenbijleveranciersvanmethodenencomputerprogramma’snogsteedsgangbaarzijn,isdaarvannieteenmaximaaleffectteverwachten.Goedeloopbaanbegeleidingisnieteenkwestievandekenmerkenvandepersooninkaartbrengenenvervolgenskoppelenaaneenbepaaldeopleidingofaaneenbepaaldberoep.Dezebenaderingistestatisch,gaatteveeluitvanpotje-dekseltjedenken(zieook4.3),faaltindetoepassingvanwegemeetproblemenenveronachtzaamtdecentralerolvandemotivatieensturingvandepersoonzelf.Hoeloopbaanbegeleidingdanwelvormtegeven?Opbasisvanhetvoorafgaandegeldendevolgendekenmerkenalsdesiderata.Systematisch

Aande(studie)loopbaanbegeleidingligtidealitereengefundeerdbeleidtengrondslag.Defunderingislieverempirischdanloutergeformuleerdopbasisvan(ideo)logischeargumenten.ZokiestdeNVS-NVLvanoudsher,opbasisvanargumenten,voorhetbeleiddatdecanendocentenmoetenzijn.Ditbeleidwordt

inhetvoortgezetonderwijsvrijweluniverseeltoegepast.Indiversepublicaties[bijvoorbeeldMeijers,2008;Twardy-Duisterse.a.,2008]wordtaldannietopbasisvansolideargumentengestelddatloopbaanbegeleidinggeïntegreerdmoetzijninhetonderwijs.Ditstandpuntlijktiniedergevalinhetberoepsonderwijsalgemeenenzondermeertewordenovergenomen.Tochiserweinigempirischbewijsvoordezevisies.Erzijneveneensvalide,deelsempirischeargumentenvoorhetstandpunt,datmenbij(studie)loopbaanbegeleidingeenbelangrijkerolmoettoekennenaanexterne,onafhankelijkespecialisten.Light[2001:81]concludeertuitdiepgaandeinterviewsmetvelehonderdenstudenten:“Goodadvisingmaybethesinglemostunderestimatedcharacteristicofasuccessfulcollegeexperience.Graduatingseniorsreportthatcertainkindsofadvising,oftendescribedasaskingunexpectedquestions,werecriticalfortheirsuccess.”In3.1vermelddenwereedsdeconclusiedieHughes&Karp[2004]uiteenzorgvuldigemetastudietrokken,namelijkdatvandeverschillendevormenvanbegeleidingindividuelecounselinghetmeesteffectiefis.In3.2isRichard[2005]genoemd,dieopbasisvaneeninternationaleliteratuurstudievoorloopbaanbegeleidinginarbeidsorganisatiestotdeslotsomkwamdatintensieve,individueleinterventieshetmeesteffectiefzijn.Opgrondvandeempirischebevindingen,diein4.5onderhetkopje‘Onderwijsorganisaties’aandeordekwamen,valttebetwijfelenofveeldocenteninstaatzijnomdenodigeeffectieve,intensieveenindividuelecounselingtebieden.

Hoedanook:belangrijkiseenuitgewerktbeleid,waarinondermeerdeuittevoerentakenenverantwoordelijkhedenzijnverdeeld.Zonderhelderevisieenvastgesteldbeleidkunnendehiernatenoemenkenmerkenendebenodigdeorganisatiecultuurnietgerealiseerdworden.Hetisbelangrijkdatditbeleidconsistentisenhetzalnogmoeilijkgenoegzijnomdaarvoortezorgen.Erlijkenindebeleidsbasisnogaleensparadoxentezitten.Deopdracht‘jemoetjezelfsturenendaarvoormoetjeeenpopenportfolioinleveren’isnatuurlijkalparadoxaal.Verderrichthetberoepsonderwijszichopcompetentiesdie,zoalszeactueelzijngedefinieerd,nietgoedmeetbaarzijn.Uitgangspuntvanhetbeleid(opbasisvanouderedefinities)isechterdatzewelmeetbaarzijn[Luken,2008a].Competentiegerichtonderwijsgaatuitvanintrinsiekemotivatiebijdestudent,maaronderzoekenpraktijkervaringlerendatdezedikwijlsontbreekt.Mengaatuitvanvraagsturing,terwijlveelstudentengeenvragenhebben.Menwilhetonderwijsflexibiliseren,maardaadwerkelijkeflexibiliseringzouhetsysteemvanstudiepuntenenkwalificatiesondergraven.Eenlaatstevoorbeeldisdatzowelinonderwijs-alsinarbeidsorganisatiesnogaleenszelfsturinggevraagdwordtzonderdaarruimtevoortegeven.

Realistisch

Beleidenbegeleidingmoetengebaseerdzijnoprealistischebeeldenvanwatindividuen,organisatiesenbegeleidersaankunnen.Inhetvoorafgaande(zieparagraaf4.5)zijneenaantalbeperkingenopditgebiedbeschreven.Ondermeerbleekdatvooralsnogteveelvanleerlingen,studentenenwerkendengeëistwordt,ophetgebiedvanreflectieenzelfsturing.Vanonderwijsorganisatieswordtmetnameophetgebiedvanvraagsturingietsverwachtwaaraanzijnietkunnenvoldoen.Vandocentenwordenverontwikkeldecompetentiesgevraagdophetgebiedvancoachingencounseling.Zoalsin4.5eveneensvermeld,wordenvooronderwijsorganisatiesdriekwaliteitscriteriagehanteerd.Namelijkdatsprakemoetzijnvaneenleeromgevingdie(1)praktijkgericht,(2)dialogischen(3)vraaggerichtis.Erblijkennauwelijksscholentebestaandiehieraan(kunnen)voldoen.Daaromisgeopperddathetnietrealistischisomhetvoldoenaanalledriedezekwaliteitscriteriaalsnormtestellen.Alsdekeuzevaneenprioriteitnoodzakelijkis,danvaltveeltezeggenvoorhetaspect‘dialogisch’.Eenwaredialoogimpliceertondermeerdaterechtnaardepersoongeluisterdwordt.Ditnodigthemofhaaruitomdesubtielegevoelensennogonduidelijkebeelden,dieinhetinnerlijkeprocesaandeordezijn,uittespreken.Debeeldenwordenhierdoorbewust,openvoortegenspraakendaarmeerijpvoorverdereontwikkeling.DezeprioriteitskeuzesluitaanbijdebevindingenvaneenonderzoeknaarloopbaanzelfsturingbijstudentenvanHogeschoolWindesheim:“Voordeloopbaanontwikkelingvanstudenteniseendialoogtussenstudentendocentessentieel.Hetbiedenvanpraktijkervaringenkeuzemogelijkheden(vraaggestuurdonderwijs)isgeengarantievoorloopbaanontwikkeling,dedialooghieroverwel.”[Kuijpers,Moesker&Roefs,2006:20].

Nietalleendedriekwaliteitscriterialijkenonrealistisch.Ookhetgewensteeindresultaat,eenontwikkeldearbeidsidentiteit,lijktindemeestegevallenpashaalbaarindeloopbaannahetonderwijs.Motivatie,competentie,persoonlijkheid(inclusiefvermogenstotzelfsturing)enbindingontwikkelenzichgaandeweggedurendelevenenloopbaan.Hetonderwijsmoetdaarvooreenbasisleggenendienthiermeeeenstarttemaken.Vooreengrootdeelzalhetprocesechterplaatsvindennaafloopvanhetreguliereonderwijs.Eeninrichtingvanhetonderwijs,diepastbijhetgangbareontwikkelingstempo,moet:

Leerlingenniettesnelvoorsortereninlagerenhoger(zoalsnugebeurtnade•basisschoolbijdekeuzetussenvmboenhavo/vwo).Geenvroegeberoepskeuzeneisen(zoalsnuondermeergebeurtbijde•overgangvanvmbonaarmbo).Bredeoriëntatiemogelijkhedenenopleidingenbiedenvoorstudentendienog•nietwetenwelkekantzeopwillen.

Zijpadennietzienalslouterverliesenalsietswatperdefinitiezogauw•mogelijkafgebrokenmoetworden(waardoordestudentsneleenjaarkwijtis),maarzienalsleerervaringen,waarvandewaardekantoenemenalszegoedwordeningebouwdinhetvervolgvande(studie)loopbaan.

Methodisch

Deloopbaanbegeleiderzou(oprationelewijze)instrumentenmoeteninzetten,dieopaanvaardetheoretischeinzichtenenmodellengebaseerdzijn.Hetwoord‘zou’isgebruikt,omdathettotophedenmoeilijkishieraantevoldoen.Ditdoorhetgebrekaanalgemeenaanvaardeinzichtenofzelfseenforumdatinzichtenkanaanvaarden.Verderhangtopditmomentde‘keuze’vaninstrumentenmeestalingroteremateafvanwatdebegeleiderletterlijkenfiguurlijkinhuisheeft,danvanwatdecliëntinzijnsituatienodigheeftofwatvanuitmethodischoogpunthetmeestgeschiktis.Methodischwilookzeggen:inclusiefsystematischeevaluatieen(voorzovermogelijk)effectmeting.

Maatwerk

Begeleidingmoetaansluitenbijdevragen,hetontwikkelingsniveauendesituatievandepersoon.Loopbaanbegeleidingkanallerleivormenhebben,afhankelijkvankenmerkenvandepersoonenvanzijnofhaarervaringenenomgeving.Bijveelleerlingenisnogmaarnauwelijkssprakevanenigbesefvandetoekomst.Ondermeerspelmethodenzoudenhiereffectiefkunnenzijn.Bepaaldeleerlingenbevindenzichineenstadium,datLoevinger[zieWestenberg,2002en2008;Luken2008b]definieertalshet‘zelfbeschermende’stadium.Dezeleerlingenhebbeneenanderebenaderingnodigdanleerlingenophet‘zelfbewuste’niveauvanego-ontwikkeling.Studentendieprecies(denkente)wetenwatzewillen,hebbenanderebegeleidingnodigdanmensendiehiervannoggeenflauwideehebben.Sommigenmoetengestimuleerdwordenomeenpremature‘keuze’lostelatenenzichopentestellenvooralternatieven.Anderenmoetenjuistzekerheidenvertrouwenopbouwen.Weeranderenhebbenbaatbijhetlerenhoezijbeperkingenaankunnenbrengeninalleoverwogenmogelijkheden.Sommigenmoetengestimuleerdwordenomnatedenken,anderenjuistomoponderzoekuittegaanofstappentezetten.Weeranderenmoetenvoorallerenombepaaldevaardighedenoptedoen.Bijvoorbeeld:hoekomjeaandepraatmeteenberoepsbeoefenaarofwerkgever?Hoekunje,viahetstellenvanvragen,erachterkomenwateenbepaaldsoortwerkinhoudtofwelkemarktontwikkelingenteverwachtenzijn?Vooriedereenverloopthetloopbaanprocesdusandersenzozalookdebegeleidingbijvoorkeuropmaatmoetenzijn.Hetligtdaaromvoordehanddatditproceszichgrotendeelsdientaftespeleninkleinegroepjesenopindividueelniveau.

Longitudinaal

Debegeleidingmoetzichnietuitsluitendrichtenopkeuzemomentenoftransities(zoalsgenoemdin4.5).Ennietteveelalleenophetoplossenvanreedsontstaneproblemen.Debegeleidingmoetzichmeerconcentrerenophetleer-enontwikkelingsproces.MinisterPlasterkbepleitdeinvoeringvanintakesinhethogeronderwijsalsmaatregeltegenstudie-uitval.Ineenaantalmbo-enhboinstellingenenzelfsbijeencompletehogeschool(InHolland)vindennuintakesplaats.Ongetwijfeldishetwaardateenintakedemotivatieenbindingtengoedekankomen,maarinveelgevallenzalhetteweinigzijn.Neembijvoorbeeldhetgevalvandestudentdiezichvastklamptaanzijnkeuze,omdathijernietaantoeisdeonzekerheidvaneennieuwe,echte,eigenkeusteverdragen.Dezezalnietopenstaanvoordekritischevragenofopmerkingenvande‘intaker’.Ofdenkaandestudentediedaarwelvooropenstaatengeconfronteerdwordtmethaareigenverlegenheid.ZijlaatzichervanovertuigendatdegekozenopleidingMaatschappelijkWerkenDienstverleningdaardoornietbijhaarpastengaatopinternetopzoeknaareenandereopleiding[deVolkskrant,16oktober2008].Maarhoegaathetnuverdermethaar?Eenintakeomvateenmoment,terwijlloopbaanontwikkelingeenprocesisvanlangeadem,waarindepersoongeleidelijkeenbeterzichtkrijgtopzichzelfen‘dewereld’.Inditprocesleertdepersoonbeidevisiesmetelkaarinverbandtebrengen,eigenplannentemakenenstappentezetten.Voorkeurenencompetentiesontwikkelenzichgeleidelijkdoordeervaringendiemenopdoet.Loopbaanbegeleidingzouidealiterreedsinhetbasisonderwijsmoetenbeginnen[RaadvoorStudieenBeroepskeuze,1994].Daarzoudenkinderenalmoetenlerenafentoenaardewereldvanhetwerkennaardetoekomsttekijken,stiltestaanbijhunervaringen,keuzentemakenenoverditsoortdingentepraten.Loopbaanbegeleidingzoudaarnalevenslangdoormoetengaan.Tijdensdestudieloopbaan.Maarookdaarna,omeenbevredigendelijnaantebrengenindeervaringenenomeenduurzameemployabilityoptebouwenenteonderhouden.Eenvandeveleaspectendiebijdevormgevingvandeloopbaanbelangrijkis,isdatbijhetouderwordeneenafbraakplaatsvindtvanallerleifysiekeencognitievevermogensendatdaarvooranderecapaciteitenindeplaatskomen.

Goed gefaciliteerd

(Studie)loopbaanbegeleidersmoetengenoegtijdhebbenvoorhunwerk.Ditwilnietautomatischzeggen,dathetmeermoetzijndannuhetgevalis.Kwaliteitisbelangrijkerdankwantiteit.Ermoetenonderanderecomputers,informatiesystemen,assessmentinstrumentenengesprekskamersbeschikbaarzijn.Arbeidsorganisatiesmoetenopenstaanvoorondermeerbedrijfsbezoeken,stagesenuitwisseling.

Professioneel

Debegeleidersmoetengoedopgeleidzijnenmoetenhuncompetentieoppeilhoudendoorbijscholingenintervisie.Eencompetentedocentofmanagerisnietautomatischeencompetenteloopbaanbegeleider.Deprofessiemoetzichverderontwikkelen.Ditgebeurtondermeerviaversterkingvandewetenschappelijkebasis,verbeteringvandeopleidingenenprofessionaliseringvanuitdeberoepsverenigingen.

Persoonlijk

Begeleidersmoetenpersoonlijkebelangstellinghebbenvoorhunleerlingen/studenten/medewerkers(endusookvoorhunomstandigheden,gedachtenengevoelens).UitdeeerdergeciteerdewerkenvanLight[2001],Hughes&Karp[2004]enRichard[2005]kanafgeleidwordendatmenseniemandnodighebbendie‘inhunhoofdkruipt’endiestimulerendevragenstelt.Debegeleidermoetdaarbijookzelfhetinitiatiefnemen,wantstudentenenwerkendenzoekenvaakgeenhulp.Zelfsniet,ofjuistniet,alshetnietzogoedgaat.Loopbaanvragenconfronterenmensenmetonderliggendevragen,waarvoorzeterugdeinzen.Opbasisvanbovenstaandezouidealitertijdensdegeheleloopbaaninopleidingenwerksteedseenloopbaanbegeleiderof‘talentcoach’[NationaleDenkTank,2007]stand-bymoetenzijn.Iemandwaarmeeeenvrijlangdurigevertrouwensrelatieopgebouwdwordtendiehetontwikkelingsprocesvandepersoonvolgt.Defrequentievandegesprekkenhangtafvandelevensfasevandecliënt.Belangrijkefunctiesvandergelijkegesprekkenzijn:

verwerkenvanervaringeneninformatietotzelf-enomgevingsbeelden•checkenenindiennodigcorrigerenvanbeelden•hetmetelkaarverbindenvanbeeldenenhetmakenenbeoordelenvan•toekomstbeeldenfeedbackgeven•stimulerenvanperiodiekebezinning,bijvoorbeelddoorhetstellenvan•prikkelendevragencoachenbijkeuzen,vragenenproblemeninde(studie)loopbaan•aanmoedigenvanexploratiesenstappen•

Procesgericht

Uithetvoorlopigemodel(zie5.2)kanmenafleidendathetzettenvaneenstapbelangrijkerkanzijndanhetvindenvandebestmogelijkestap.Ditgeldtevenzeervoororganisaties.Hoogervorst[2004]refereertaanonderzoekoverstrategie-implementatiesvanbedrijven,datuitweesdathetvermogenomstrategischekeuzesdaadwerkelijkteimplementerenbelangrijkerwasdandekwaliteitvandestrategischekeuzeszelf.Zelfseen‘verkeerde’stapiniemandsloopbaanbrengtiniedergevalervaringenenvoortgangvanhetprocesmetzichmee.Alsmenpersedebestmogelijkestapwilvinden,bestaathetrisico,dathetprocestelangstagneert.Hetzoekennaar‘debestekeuze’blijktineenaantalonderzoekenbovendienbelemmerendvoorlevensgeluk.Althanswanneersprakeisvanveelkeuzemogelijkheden[Schwartze.a.,2002].Bijstudiekeuzeisdathetgeval(zie6.1).Bijeen‘verkeerde’stapishetwelzaakniettelangtewachtenmetbijsturenenteproberentochgebruiktemakenvandeopbrengstenvandestap.UithetwerkvanSarasvathy(ziehoofdstuk5.3)kanmenafleidendatmen-althansalshetgaatomdelangetermijn-voorzichtigmoetzijnmetheteisenofstimulerenvan‘SMART-doelen’.Datwilzeggenvandestudentofwerknemervragenomduidelijkedoelenteformuleren,dieSpecifiek,Meetbaar,Acceptabel,RealistischenTijdgebondenzijn.Tevastedoelenkunnenimmersmetzichmeebrengendatmenonvoldoendeopenstaatvooronverwachtekansenennieuweontwikkelingen.Tijdensdeloopbaanontwikkelingishetvanbelangeenoptimalegraadvancommitmenttehebben:voldoendevasthoudenaandoelen,maarookopenstaanendoelofkoerskunnenbijstellen.Bijhetvoortdurendzoekennaardeoptimalemiddenwegkandebegeleidereenbelangrijkerolspelen.

6.4 Plannen lectoraat en kenniskring

Opditmomentisinoverlegmetcollega-lectorWouterReynaerteenmeerjarigonderzoeksprogrammainwording,waarindevolgendethema’sprioriteitkrijgen:

Operationaliseren en toetsen van een aantal begrippen, die het resultaat zijn van de vorige 1. lectoraatsperiode[VanAken&Reynaert,2006].HetgaatmetnameomdebegrippenTalent,Grondhouding,EmotiefenConnectiviteit.DaarnaastgaathetomdeonderlingerelatiestussendezebegrippenenderelatiemetdebegrippenCompetentie,Zelfsturing,LevensthemaenSamenspel.Figuur8biedteenoverzicht.

Figuur 8: De onbewuste en bewuste driehoek bij loopbaanontwikkeling

Vat krijgen op onbewuste processen2. .Beoogdwordtmetbehulpvanimplicieteassociatietests[Devos&Banaji,2003;Greenwalde.a.,2002]en/ofdoorhetmetenvanfysiologischereacties(polygraaf,biofeedback)vattekrijgenoponbewusteinhoudenenprocessen.Resultatenhiervanwordenvergelekenmetderesultatenopexpliciete(klassieke)tests.Mogelijkvindthierbijtoespitsingplaatsopdeontwikkelingvanwaardenenattituden.Serendipiteit en ondernemerschap3. .DoelisdebevindingenvanSarasvathy(zie5.2)nadertoetepassenoploopbaanontwikkeling,loopbaanbegeleidingenhetbevorderenvanondernemerschap.Mogelijkwordtspeciaalaandachtbesteedaandetoepassinginhetkadervan‘mid-liferesourcing’[Andreoli,VanGennip&Pannevis,2008].Ontwikkelingsniveau.4. Ditwordtinhetkadervanloopbaanbegeleidinggemetenmetbehulpvande‘Zinnenaanvullijstcurium’(ZALC)[Westenberg,2002en2008]en/ofmetandereinstrumenten(bijvoorbeeldKeganssubject-objectinterview,zieLuken2008b).Metdezeinstrumentenkanwordenonderzochtof

destelling,dattehogeverwachtingenbestaantenaanzienvandevermogenstotzelfsturing,bevestigdkanworden.Daarnaastkangekekenwordenofdeomvangvandediscrepantiesamenhangtmetdehoeveelheidfrustratie.Tevenskanonderzochtwordenofloopbaanbegeleidinghetontwikkelingsniveau(endaarmeedevermogenstotzelfsturing)bevordert.Hierbijwordtaandachtbesteedaandevraagofdeontwikkelingstheorieënvoordenetgeneratieevenzeervantoepassingzijnalsvooreerderegeneraties.Ontwikkeling van een model voor loopbaanontwikkeling: 5. bijstellenvanhetin5.2gepresenteerdevoorlopigemodelofditvervangendooreenbetermodel.Hiervoorwordtinspiratiegezochtinsysteemtheorieënenprocesmodellen[Ashby,1962;Maturana&Varela,1989;Gendlin,1997;VanGorkum&ChinAPaw,2007].Gestreefdwordtnaareenmodeldatookaspectenvanhetgedragvanorganisatiesensamenlevingbeschrijft,alsmedeinteractiestussendezeenhetindividu..Evaluatie- en effectonderzoek van loopbaanbegeleidingsmethoden en -instrumenten6. .Ditraakttegelijkertijdeenoverkoepelendthema,namelijkhetzoekennaareenmeerzijdigemethodologie.Naastklassieke,objectieveenkwantitatieveonderzoeksmethodenzaltevensgebruikgemaaktwordenvanrecentontwikkeldeonderzoeksmethoden,zoalsactie-onderzoeken‘performatiefonderzoek’[Doornbose.a.2008].

Inlijnmetwatinhoofdstuk5verteldisoversuccesvolleondernemingen,isditgeendichtgetimmerdprogramma,maarzullenwijopenstaanvoorenthousiastepartnersenaanvullendeideeën.HarringtonenHarrigan[2006]concludeerdenuithunoverzichtsstudieoverdemondialeloopbaanliteratuurvan2005,daterveelkennisbeschikbaaris,maardatdezeweinigwordttoegepastindepraktijkenweinigwordtovergedrageninhetonderwijs.Daarligtdeopdrachtvoorhetlectoraat:kennisverzamelen,uitbreiden,toepasseninmethodeneninstrumentenen-viahetonderwijsenviarechtstreeksecontactenmetloopbaanbegeleidersenanderebetrokkenen-dezekennisverspreiden.Metalsdoel:meervoorspoedigeloopbaanontwikkeling.

7. Conclusie

Effectieveloopbaanbegeleidingisvanonschatbarewaarde,maarkomtnognietvandegrond.Inhetonderwijswordtveelaanstudieloopbaanbegeleidinggedaan,maarveelalnietopeenwijzediedegewensteresultatenvoortbrengt.Inarbeidsorganisatieswordtnognietveelinloopbaanbegeleidinggeïnvesteerd,mogelijkomdathetaanbodteversnipperdisenhetteverwachtenrendementonduidelijk.Verouderdedenkbeeldenzijnmededebetaandestagnatie.Metnamehetbeelddathetmakenvanëdegoedekeuzeíopbasisvaninformatieenbewustdenkwerkeenzijdigcentraalstelt.Indezeoratieisgezochtnaarverduidelijkingvanhetloopbaanproces.

Alsditprocessuccesvolverloopt,leidtditaandekantvanhetindividutotduurzamemotivatieencompetentie.Hiermeewordenindeomgevinggewensteresultatenbereikt.Ofhetprocessuccesvolverloopt,hangtafvandekwaliteitvandedoorlopendeinteractietussenpersoonenomgeving.Voorvoorspoedigeloopbaanontwikkelingmoetdeomgevingondermeerinformatie,feedbackenkansenomervaringenoptedoenbieden.Opindividueelniveauzijnwaarnemen,beeldvorming,geheugen,voelen,willenendoenevenbelangrijkalsdenken.Vooreengrootdeelgaathethierbijomsubtieleinnerlijkeprocessen.Dezezijntevergelijkenmetdevleugelslagenvanvlinders,dieuiteindelijkgrotegevolgenkunnenhebbenvoordepersoonendewereld(zieook5.1).Goedebegeleidingfaciliteerthetinnerlijkeprocesendevertalingervannaarbuitentoe.Begrip,geduld,aandachtenwederzijdsvertrouwenzijndaarbijvoorwaarden.Dezeoratieoverziend,ontbreektdathetmeest.

Nawoord

Op16septembervernamikdat,vooreengoedegangvanzaken,deconcepttekstvandezeoratienietop23januari,maarop23novemberafmoestzijn.Wegensandereverplichtingenwasdetijdvooronderzoekenschrijfwerkbeperkt.Normaalgesprokenzouikmeergeputhebbenuitdekennisrijkdominmijnnetwerk.Ikzoumensengeraadpleegdhebbenoverhunbronneneninzichten.Aaneenaantalanderenzouikdeconceptteksthebbenvoorgelegd.Nuwasdaargeentijdvoor.ZelfsmetDominique(mijnechtgenote),dekenniskringledenencollega-lectorWouterReynaertisnauwelijksgelegenheidvoorcontactgeweestoverdeinhoudvanditverhaal.Vooralletekortkomingenbenikdusuitsluitendzelfverantwoordelijk!Ikwilbijdezengraagiedereenbedankendieindirectheeftbijgedragenaanditverhaalenaanhetfeitdatikhetmagvertellen.Hetisonmogelijkaldezemensenpersoonlijktevermelden.Inhetbesefvelentekorttedoennoemikalleenenkelenvanvlakaanhetbeginvanmijnloopbaanenvannu.IndeeersteplaatswilikmijnzusJokeenbroerBenbedankenvoorhetfeitdatzijmijindejarenzeventigvandevorigeeeuwgeldhebbenwillenlenen,zodatikkongaanstuderen.IkkwamindertijdnietinaanmerkingvoorstudiefinancieringenzoumijanderszekerhebbenlatenontmoedigendoordecollegegeldverhogingdieministerDeBrauwinvoerde:vantweehonderdguldennaarhettoenvoormijastronomischebedragvanduizendgulden.FontysHogescholenendeHogeschoolHRMenPsychologiedankikvoorhetinmijgesteldevertrouwen,degebodenkansendeontvangst.SabineSmuldersenLindaFijnvandraatdankikvoordeorganisatievandezeoratie.MarketingenCommunicatieenLindavoordegrondigecontrolevandetekstendewaardevollesuggestiesophetgebiedvantaalgebruik.TotslotdankikWouterReynaertvoorzijnuitnodigingommijkandidaattestellenvoordepositievanlector,voordebasisdiehijmetTeunvanAkengelegdheeftenvoordegoedesamenwerking.

Amsterdam,9december2008

TomLuken

Literatuur

Aalbers,E.,Luken,T.,Nieuwpoort,K.,Ouweneel,L.,Schravendeel,C.,VanVreu,R.&DeVries,P.(1984).Loopbaanbegeleiding en selectie: een notitie voor beroepskeuzeadviseurs die zich willen oriënteren op het gebied van loopbaanbegeleiding en personeelsselectie.Utrecht:VerenigingvanBeroepskeuze-adviseurs.

Aken,T.van(2007).Waardigheidinplaatsvannuttigheid.InVanAken,T.&Reynaert,W.(red.):Labyrintologie: Dwalen in loopbaanland, 141-156.Schiedam:Scriptum.

Aken,T.van&Reynaert,W.(2006).De nieuwe Loopbaan Woordenschat: Het vocabulaire opgegraven. Eindhoven:Fontyshogescholen.

Albertijn,M.&Bruyninckx,E.(2004).Gebruikersbevraging en effectevaluatie van loopbaanbegeleiding in Vlaanderen: Het aanbod aan loopbaanbegeleiding doorgelicht.Antwerpen:Tempera.

Anderson,J.R.e.a.(2004).AnIntegratedTheoryoftheMind.Psychological Review, 111,4,1036–1060.

Andreoli,P.,VanGennip,T.&Pannevis,M.(2008).Midlife resourcing: behoud van 45+ talent.Rotterdam:VrijeLevensloopAcademie.

Ashby,W.R.(1962).Principlesoftheself-organizingsystem.InFoerster,H.von&G.W.Zopf,Jr.(eds.):Principles of Self-Organization: Transactions of the University of Illinois Symposium, 255-278.London:PergamonPress.

Aukes,L.C.(2008).Personal Reflection in Medical Education.ProefschriftrijksuniversiteitGroningen.Groningen:UniversityMedicalCenter.

Baars-vanMoorsel,M.A.A.H.(2003).Leerklimaat: De culturele dimensie van leren in organisaties.ProefschriftuniversiteitvanTilburg.Delft:Eburon.

Bakker,J.,Nijman,D.&DenBoer,P.(2007).LOB in Zeeuws perspectief: Een onderzoek naar de toepassing van en ambities in de loopbaanoriëntatie- en begeleiding van onderwijsinstellingen in Zeeland.Tilburg:IVAbeleidsonderzoekenadvies.

Bakker,J.&Nobel,J.(2008).“Je kan met alle soorten problemen aankloppen.”Interntussenrapportonderzoekstudieloopbaanbegeleiding.Eindhoven:Fontys.

Black,P.(2003).Formative and Summative Assessment: Can They Serve Learning Together?PaperpresentedatAERAChicago,23April2003.

Boer,P.den&Bakker,J.(2008).Loopbaanlerenendeschool.InMeijers,F.&Kuijpers,M.(red.).Loopbaanontwikkeling tussen oud en nieuw leren, 209-229.Antwerpen–Apeldoorn:Garant.

Bovenkerk,F.(2001).Misdaadprofielen.Amsterdam:Meulenhoff.Bragt,C.van(2005).Van uitvalpreventie naar studieloopbaanbegeleiding. EindrapportageOnderzoekProjectUitvalpreventie.Eindhoven:Fontyshogescholen.

Broer,H.,VandeCraats,J.&Verhulst,F.(1995).Chaostheorie: Het einde van de voorspelbaarheid?Derdedruk.Utrecht:Epsilon.

CMI(2007).Loopbaanbegeleiding in de praktijk: Cases van registerconsultants en mentoren CMI.Haarlem:CareerManagementInstitute.

Cremers,W.(2008).Saneringvanonzebedrijfstak:Opwegnaareennieuweleerstoel:loopbaankunde.Reïntegratie,oktober2008,6-7.

Daas,M.den(2006).Maskeradevandekeuzebiografie:Deproblematiekvandezelfsturingbijjongevolwassenen.InDohmen,J.&DeLange,F.:Moderne levens lopen niet vanzelf, 75-87.Amsterdam:SWP/HumanisticUniversityPress.

Dennett,D.C.(2007).Het bewustzijn verklaard.Amsterdam:Olympus.Devos,T.&Banaji,M.R.(2003).Implicitselfandidentity.InM.R.Leary&J.P.Tangney(eds.):Handbook of Self and Identity,153-175.NewYork:Guilford.

Dijksterhuis,A.(2008).Het slimme onbewuste: Denken met gevoel.Amsterdam:BertBakker.Dols,R.(2008).Professionele Loopbaancoaching: Praktijkboek voor het begeleiden van

loopbaanvragen. Culemborg:VanDuuren.Doornbos,A.,VanRooij,M.,Smit,M.&Verdonschot,S.(2008).FromFairytalestoSpherecards:TowardsaNewResearchMethodologyforImprovingKnowledgeProductivity.Forum Qualitative Research, 9,2,art.48.

Dyk,D.van(2008).GutDecisionsMayNotBeSmart.Time Magazine,Friday,Aug.22,2008.

Euroguidance(2006).Career Guidance in the Netherlands.‘s-Hertogenbosch:Euroguidance/CINOP.

Frijda,N.H.(1993).De emoties: Een overzicht van onderzoek en theorie.Amsterdam:BertBakker.

Gaissmaier,W.,Schooler,L.J.&Mata,R.(2008).Anecologicalperspectivetocognitivelimits:Modelingenvironment-mindinteractionswithACT-R.Judgment and Decision Making, 3,3,278-291.

Gendlin,E.T.(1997).A Process model.SpringValley(NewYork),TheFocusingInstitute.

Goldberg,E.(2006).The Wisdom Paradox.NewYork:GothamBooks.Gorkum,M.van&ChinAPaw,B.(2007).Wandelen, Handelen en Veranderen met Niklas

Luhmann.ScriptieAfstudeerrichtingManagementvanVerandering.Rotterdam:ErasmusUniversiteit.

Greenwald,A.G.(1980).TheTotalitarianEgo:Fabricationandrevisionofpersonalhistory.American Psychologist, 35,603-618.

Greenwald,A.G.,Banaji,M.R.,Rudman,L.A.,Farnham,S.D.,Nosek,B.A.&Mellott,D.S.(2002).AUnifiedTheoryofImplicitAttitudes,Stereotypes,Self-Esteem,andSelf-Concept.Psychological Review, 109,1,3-25.

Harrington,T.F.&Harrigan,T.A.(2006).PracticeandResearchinCareerCounseiingandDevelopment—2005.The Career Development Quarterly December, 55,98-167.

HBO-raad(2008).Feitenencijfers:Afgestudeerdenenuitvallersinhethogerberoepsonderwijs.DenHaag:HBO-raad.

Heijden,B.I.J.M.vander(2005).No one has ever promised you a rose garden”: On shared responsibility and employability enhancing strategies throughout careers.Assen:VanGorcum.

Heijden,B.vander&VanOoijen,L.(2008).Employabilityheefttijdnodig:Inzetbaarblijven,daardraaithetom.Loopbaan, 13,5,4-7.

Hermans,H.J.M.(2006).Dialoog en Misverstand: Leven met de toenemende bevolking van onze innerlijke ruimte.Soest:Nelissen.

Herweijer,L.(2008).Gestruikeld voor de start: De school verlaten zonder startkwalificatie.DenHaag:SociaalenCultureelPlanbureau.

Hoekstra,H.A.(2005).Weten wat je wilt: Zelfregulatie en verandervermogen van individuen in organisaties.Oratie.Assen:VanGorcum.

Hoogervorst,J.(2004).EnterpriseEngineering&-Architectuur:Eenantwoordopfalendestrategie-implementaties.Holland Management Review, 98,20-31.

Hughes,K.L.&Karp,M.M.(2004).School-Based Career Development: A Synthesis of the Literature.Paper.NewYork:InstituteonEducationandtheEconomyTeachersCollege,ColumbiaUniversity.

Inkson,K.(2007).Understanding Careers: The Metaphors of Working Lives.ThousandOaks(Californië):Sage.

InspectievanhetOnderwijs,InspectievandeBeroepskeuzevoorlichting(1995).Beroepskeuzevoorlichting tussen wal en schip: Een evaluatie van de Regionale Diensten Centra voor studie- en beroepskeuzevoorlichting.Zwolle/Rijswijk:InspectievanhetOnderwijs,InspectievandeBeroepskeuzevoorlichting.

InspectievanhetOnderwijs(2008).De Staat Van Het Onderwijs: Onderwijsverslag 2006 / 2007.Utrecht:InspectievanhetOnderwijs.

JOB(2007).JOB-Monitor 2007. Onderzoeksresultaten Odin 4.Amsterdam:JongerenOrganisatieBeroepsonderwijs.

KellyServices(2008).Kelly Services Global Workforce Index 2007.Troy(Michigan,VS):KellyServices.

Kluijtmans,F.(red.)(2005).Leerboek personeelsmanagement.Heerlen:OpenUniversiteit/Groningen:WoltersNoordhoff.

Kluijtmans,F.(2008).Van verzorger naar spelverdeler: Over veranderende posities op het HR-speelveld. Heerlen:OpenUniversiteitNederland.

Kneefel,I.e.a.(2007).Studieloopbaanbegeleiding (SLB) bij de FEM: Onderzoek naar de waardering en effecten van SLB.Arnhem:HogeschoolvanArnhemenNijmegen.

Korenromp,L.&Luken,T.(2007).InternrapportvaneenonderzoeknaardepreventievanziektebijeenNederlandsebank.Amsterdam:NOA.

Kraaijenbrink,J.(2008).The nature of the entrepreneurial process: causation, effectuation, and pragmatism.Workinprogresspaper.Enschede:DutchInstituteforKnowledgeIntensiveEntrepreneurship(NIKOS),UniversityofTwente.

Kuijpers,M.A.C.T.(2003).Loopbaanontwikkeling: Onderzoek naar ‘Competenties’.ProefschriftUniversiteitTwente.Enschede:TwenteUniversityPress.

Kuijpers,M.(2008).Loopbaandialoog:overlerenkiezen(en)lerenpraten.InMeijers,F.&Kuijpers,M.(red.).Loopbaanontwikkeling tussen oud en nieuw leren, 241-260.Antwerpen–Apeldoorn:Garant.

Kuijpers,M.&Meijers,F.(2006).Loopbaanleren in Leerloopbanen: Onderzoek naar succesfactoren van loopbaanontwikkeling van lerende integendeel en MBO.’s-Hertogenbosch:Cinop.

Kuijpers,M.&Meijers,F.(2008).Loopbaanleren en -begeleiden in het HBO.DenHaag:Haagsehogeschool.

Kuijpers,M.,Meijers,F.&Bakker,J.(2006).Krachtige loopbaangerichte leeromgevingen in het (v)MBO: hoe werkt het?Driebergen:HetPlatformBeroepsonderwijs.

Kuijpers,M.,Moesker,G.&Roefs,E.(2006).Kaartenkompasvoordestudieloopbaan:Nieuwinstrumentvoorloopbaanbegeleidinginhetonderwijs.Loopbaan, 12,1,18-22.

Kunnen,S.,Holwerda,N.&Bosma,H.A.(2008).Studiekeuzebijdeadolescentenenjongvolwassenen.De Psycholoog, 43,6-11.

Lansbergen,J.(2003).Literatuurrapport studiestakers en -switchers: Opstap naar een uitvalmonitor bij Fontys Hogescholen.Eindhoven:FontysFacilitairBedrijf,AfdelingOnderwijs,FontysAansluitingscentrum.

Leary,M.R.(2002).WhenSelvesCollide:TheNatureoftheSelfandtheDynamicsofInterpersonalRelation-ships.In:Tesser,A.,Stapel,D.A.&Wood,J.V.(eds).Self and Motivation: Emerging Psychological Perspec-tives, 119-146.Washington:AmericanPsychologicalAssociation.

Light,R.J.(2001).Making the Most of College: Students speak their minds.Cambridge(Massachusetts):HarvardUniversityPress.

Linschoten,J.(1957).Algemenefunctieleer.InLangeveld,M.J.(red.)Inleiding in de psychologie,54-207.Groningen:Wolters.

Luken,T.(1987).Hulpbijberoepskeuzewordtvoorvelenonbetaalbaar.OpenForum,De Volkskrant,20januari1987,p.13.

Luken,T.(1988).DeRijkssubsidieregelingBeroepskeuzevoorlichting1986endekwaliteitvanhetwerk.VBA-blad,maart1988,3-7.

Luken,T.P.(1997).Testgebruikindeloopbaanadvisering:Ismetenweten?In:Spijkerman,R.M.H.,Vincken,A.J.R.&Weekenborg,M.J.M.(red.):Handboek Studie- en beroepskeuzebegeleiding, 8960,1-29.Alphena/dRijn:SamsomH.D.TjeenkWillink.

Luken,T.(2002en2003).Employability: Wat beweegt de werknemer? Onderzoek in opdracht van de Regiecommissie Employability in de Metalektro. Rapportage deel 1: deskresearch. Deel 2: resultaten praktijkonderzoek, conclusies en aanbevelingen. Amsterdam:LukenLoopbaanConsult.

Luen,T.(2003).Employability:Watbeweegtdewerknemer?Loopbaan, 9,2,8-10.

Luken,T.(2006a).Zelfkennisalsfundamentvoorloopbaanontwikkeling?In:Huijgevoort,H.van,Admiraal,A.&Vloet,K.(red.):Zelfkennis in loopbaanontwikkeling,11-26.Antwerpen/Apeldoorn:Garant.

Luken,T.(2006b).Testeninhetonderwijs:Nut,gevarenenvoorwaarden.Decaan & Mentor, 4,6,16-21.

Luken,T.P.(2008a).Hoemeetbaarzijncompetenties?Methoden, technieken & analyses, 91,1.5.2.1.1501-1522.AlphenaandenRijn:Kluwer.

Luken,T.(2008b).De(on)mogelijkheidvannieuwlerenenzelfsturing.InMeijers,F.&Kuijpers,M.(red.).Loopbaanontwikkeling tussen oud en nieuw leren, 127-151.Antwerpen–Apeldoorn:Garant.

Luken,T.&Newton,I.(2004).Loopbaanbegeleiding bij de doorstroom van MBO naar HBO. Onderzoeksrapport in opdracht van het Platform Beroepsonderwijs.Amsterdam:NOA.

Luken,T.P.&Vloet,C.M.M.(1998).Informatie en diversiteit bij Loopbaanoriëntatie en -begeleiding.Leeuwarden/Rotterdam:LDC.

Managersonline(2008).Veel talent blijft onbenut.Nieuwsbericht.http://www.managersonline.nl/nieuws/4902/veel-talent-blijft-onbenut.html

Manintveld,C.(2008).Wewillendatscholiereneenbeterdoordachtestudiekeuzemaken.InterviewmetWilmadeBuck,programmamanagerStudiekeuze123.nl.Vives(vakbladict-vernieuwingenbinnenhetonderwijs),25augustus2008.

Markus,H.&Wurf,E.(1987).TheDynamicSelf-Concept:ASocialPsychologicalPerspective.Annual Review of Psychology, 38, 299-337.

Maturana,H.R.&Varela,F.J.(1989). De boom der kennis: hoe wij de wereld door onze eigen waarneming creëren.Amsterdam:Contact.

MBORaad(2007).MBO in feiten en cijfers.DeBilt:MBORaad.Meijers,F..(2008).Loopbaansturing:eencomplexleerproces.InMeijers,F.&Kuijpers,M.(red.).Loopbaanontwikkeling tussen oud en nieuw leren,9-29.Antwerpen–Apeldoorn:Garant.

Meijers,F.,Kuijpers,M.&Bakker,J.(2006).Over leerloopbanen en loopbaanleren: loopbaancompetenties in het (v)MBO.Onderzoeksrapport.Driebergen:HetPlatformBeroepsOnderwijs.

NationaleDenkTank(2007).Succes op school! 12 frisse ideeën voor onderwijs als intermediair tussen leerlingen, arbeidsmarkt en maatschappij.Eindrapport2007.Amsterdam:StichtingDeNationaleDenkTank.

Nauta,A,DeBruin,M.R.&Cremer,R.(2004).Demythedoorbroken:Gezondheideninzetbaarheidouderewerknemers.Hoofddorp:NederlandseOrganisatievoortoegepastnatuurwetenschappelijkonderzoekTNO.

Nelck-daSilvaRosa,F.&SchlundtBodien,W.(2004).Non scholae sed vitae legimus : de rol van reflectie in ego-ontwikkeling en leesattitudeontwikkeling bij adolescenten.ProefschriftrijksuniversiteitGroningen.

NWO(2008).Kennis in kaart 2007.DenHaag:NederlandseOrganisatievoorWetenschappelijkOnderzoek.

OECD(2004).Overzicht Loopbaanbegeleiding en publiek beleid: de kloof overbruggen.Paris:OrganisationforEconomicCooperationandDevelopment.

Onderwijsraad(2008).Een succesvolle start in het hoger onderwijs.DenHaag:Onderwijsraad.

Oomen,A.(2002).Standaarden voor decanen in het voortgezet onderwijs.Utrecht:APS.Oomen,A.(2007).Onderwijsuitval en talentontwikkeling: Met lob in het HAVO en VWO.RapportageAPS-dk4655.720,Utrecht:APS.

Oostrom,F.van(2006).Onderzoekendonderwijs:JaarredevoordeVerenigdeVergaderingvandeKoninklijkeNederlandseAkademievanWetenschappengehoudenop8mei2006.Amsterdam:KoninklijkeNederlandseAkademievanWetenschappen.

Osinga,A.(2008).De CWI Competentietest als studiekeuze begeleidingsinstrument.Scriptie.Enschede:UniversiteitTwente.

Paffen,M.J.A.(1994).Loopbaan-management. Deventer:Kluwer.Parsons,F.(1967,oorspronkelijkeuitgave1909).Choosing a Vocation.NewYork:AgathonPress.

Pere,H.M.(1986).Tussen arbeidsmarkt en individueel welzijn; een historische analyse van de beroepskeuzevoorlichting in Nederland vanuit beroepensociologisch perspektief.CuleMBOrg:Educaboek.

Post,J.(2002).Professieofpotpourri?Overchaosenordeindeloopbaandienstverlening.Loopbaan, 7,5,2-5.

RaadvoorStudie-enBeroepskeuze(1994).Kiezen is kinderspel: een advies over keuzebegeleiding in het basisonderwijs.Rijswijk:RaadvoorStudie-enBeroepskeuze.

Reynaert,W.(red.),Admiraal,D.,VanHaasteren,M.,Mans,D.&Reekers,M.(2006).Studieloopbaanbegeleiding en Assessment: Spelen met grondhoudingen.Groningen/Houten:Wolters-Noordhoff.

Reynaert,W.(2007).Dimensiesvanserendipiteit:Hetverschiltussenzoekersenvinders.InVanAken,T.&Reynaert,W.(red.). Labyrintologie: Dwalen in loopbaanland,84-97.Schiedam:Scriptum.

Reynaert,W.(2007).Tiendemetafoor:deschataanheteindevanderegenboog.InVanAken,T.&Reynaert,W.(red.). Labyrintologie: Dwalen in loopbaanland,126-140.Schiedam:Scriptum.

Richard,G.V.(2005).InternationalBestPracticesinCareerDevelopment:ReviewoftheLiterature.International Journal for Educational and Vocational Guidance, 5,189–201.

RWI(2008).Voor de keuze. Voorstellen voor een betere studie- en beroepskeuzebegeleiding.DenHaag:RaadvoorWerkenInkomen.

Sarasvathy,S.D.(2001).What makes entrepreneurs entrepreneurial?Workingpaper.Charlottesville:DardenGraduateSchoolofBusinessAdministration,UniversityofVirginia.

Sarasvathy,S.D.&Dew,N.(2007).Without Judgment: An Empirically-based Entrepreneurial Theory of the Firm.PaperpresentedattheAustrianEconomicsConference,April29,2007.

Savickas,M.L.&Baker,D.B.(2005).Thehistoryofvocationalpsychology:antecedents,origin,andearlydevelopment.InW.B.Watts&M.L.Savickas(Eds.)Handbook of Vocational Psychology(3rded.)Mahwah,NJ:LawrenceErlbaumAssociates.

Schwartz,B.e.a.(2002).MaximizingVersusSatisficing:HappinessIsaMatterofChoice.Journal of Personality and Social Psychology, 83,5,1178–1197.

Simon,J.(2002).Wildeechtebeunhazennuopstaan?Grensvervaginginloopbaanadvisering.Loopbaan, 7,5,6-9.

Sonnaville,H.K.J.M.de(2005).Retorische aspecten van professionaliseren: Een zoektocht naar beroepsvorming bij organisatieadviseurs.AcademischproefschriftVrijeUniversiteitAmsterdam.Amsterdam:DutchUniversityPress.

Stam,A.(2008).Skolarz,brugnaarjetoekomst.Bij de les, 4, 8 (oktober2008),22-24.

Steijger,V.(2008).70 procent Nederlanders zit op verkeerde werkplek.NieuwsberichtManagersonline.nl,http://www.managersonline.nl/tellafriend/nieuws/5925

Stufkens,R.(2008).Het ABC van de loopbaan: Ambitieus bouwen aan competenties.‘s-Hertogenbosch:Cinop.

Stuss,D.T.&Anderson,V.(2003).Thefrontallobesandtheoryofmind:Developmentalconceptsfromadultfocallesionresearch.Brain and Cognition, 55,69-83.

Taborsky,O.(1984).Begeleidingvanhetstudie-enberoepskeuzeproces.(Ingekortesamenvattingvaneenvoordracht,gehoudenop1februari1984aandeR.K.UniversiteitvanLeuven).In:Taborsky,O.(1992): Loopbaan in balans: opstellen over studie en Beroepskeuze, levensloop en begeleiding processen.Tilburg:AkademieMens-Arbeid.

TNO(2008).Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden 2007.Hoofddorp:NederlandseOrganisatievoortoegepast-natuurwetenschappelijkonderzoekTNO.

Twardy-Duisters,D.e.a.(2008).Studieloopbaanbegeleiding: Het kloppend hart van het curriculum.Nuenen:OABDekkers.

Velzen,J.H.van(2002).Instruction and self-regulated learning: Promoting students’ (self-) reflective thinking.ProefschriftUniversiteitLeiden.

Verrijdt,H.&Hövels,B.(1995).Studie-enberoepskeuzetekoop?EenonderzoeknaardeevaluatievanAOB’sdoorderegionaleArbeidsvoorziening.Nijmegen:InstituutvoorToegepasteSocialewetenschappen(ITS).

Vianen,A.van(2008).Hedenentoekomstvanloopbaanadviesencoaching.NSVP Journaal, 4,7.

Vitae(2007).Koers 2007: Samenvatting onderzoek Vitae.Mei2007.Amsterdam:Vitae.Vonk,R.(2003).Zelfbeeld, geluk en motivatie: Resultaten van het hoofdonderzoek (december

2002-april 2003).Nijmegen:VakgroepSocialePsychologieUniversiteitNijmegen.

Vons,W.(2002).Scènesuiteenloopbaan.Loopbaan, 7,5,24-25.Vons,W.(2008).“Hetishoogtijddatonsvakvolwassenwordt!”Loopbaan, 13,7,3-6.

Westenberg,M.(2002).ZinnenaanvullijstCurium(ZALC).DePsycholoog,37,316-322.

Westenberg,P.M.(2008).DejeugdvanTegenwoordig!Diesoratie433stediesnatalisUniversiteitLeiden.

Wiegersma,S.(1990).Eengespletenontwikkeling:Degeschiedenisvanhetberoepskeuzewerk.Intermediair, 25,7,45-49.

Wijnants,N.(2005).DealenmetDertigersDilemma’s:Delustenenlastenvankiezen.Loopbaan, 11,1,2-5.

Wilson,T.(2005).Vreemden voor onszelf: Waarom we niet weten wie we zijn.Amsterdam/Antwerpen:Contact.

Wilson,T.D.&Schooler,J.W.(1991).ThinkingTooMuch:IntrospectionCanReducetheQualityofPreferencesandDecisions. Journal of Personality and Social Psychology, 60,2,181-192.

Winkel,M.A.van(2006).Opzet,aanpakenopbrengstvanstudieloopbaanbegeleiding.Tijdschrift voor Hoger Onderwijs. 24,2,63-80.

Witte,D.(2004).Demarktalszakelijkecosysteem.Holland Management Review,93,42-55.

Zijlstra,W.T.&Meijers,F.J.M.(2008).Pratenoflaten?Hetontbrekenvandialooginhethogerberoepsonderwijs.Handboek Effectief Opleiden,18.4-5.1t/m15.

Zwart,S.de,Bakker,H.,Overmeer,V.&VanLaar,F.(2007).Studie- en beroepskeuzeoriëntatie op het VMBO en het MBO: Impulsen voor het implementeren van een effectieve loopbaanoriëntatie en -begeleiding (LOB). Utrecht:Berenschot.

Het dwaalspoor van de goede keuze

Naar een effectiever model van (studie)loopbaanontwikkeling

Drs. Tom Luken

Postbus 90904

5000 GE Tilburg

t.luken@fontys.nl

In onderwijs- en arbeidsorganisaties bestaan grote problemen op het gebied van loopbaanontwikkeling. Veel scholieren en studenten vallen uit of switchen vroeg of vaak van opleiding. Veel arbeidsrelaties zijn voor werknemer of werkgever onbevredigend, maar duren toch voort.Uit onderzoek blijkt dat goede loopbaanbegeleiding helpt om dergelijke problemen te voorkomen of op te lossen. Hoewel hiermee in materiële en immateriële zin veel te verdienen valt, is goede loopbaanbegeleiding zeldzaam.

Hoe komt dit? Er zijn de laatste jaren in het beroepsonderwijs grote investeringen in studieloopbaanbegeleiding gedaan. Waarom leveren deze inspanningen niet meer op? Waarom wordt in arbeidsorganisaties niet meer aan loopbaanbegeleiding gedaan? Hoe kan het beter? Dit zijn enkele van de vragen die in deze oratie aan de orde komen.Voor een deel wordt de stagnatie verklaard door de versnippering van het vakgebied. Daarnaast speelt het voortbestaan van hardnekkige, inadequate, maar dominante beelden een rol, zoals het beeld van ‘de goede keuze’, die het individu moet maken door informatie te verzamelen en na te denken. Wat is daar misleidend aan? Wat zijn de consequenties? Hoe kunnen we dit beeld bijstellen? Onder meer de risico’s van reflectie komen aan de orde.

Drs. Tom Luken (1952) is arbeids- en organisatiepsycholoog. Sinds 1979 is hij actief op het terrein van beroepskeuze, loopbaanontwikkeling en (zelf)beoordeling. Hij heeft vanuit diverse instellingen en bedrijven gewerkt in functies als onderzoeker, instrumentontwikkelaar, docent/trainer en adviseur. Vanaf 1996 is Luken als zelfstandig ondernemer gevestigd te Amsterdam. Daarnaast is hij sinds maart 2008 werkzaam als lector ‘Career Development’ bij Fontys Hogeschool HRM en Psychologie. Hij publiceerde onder meer over de onderwerpen loopbaanontwikkeling, employability, zelfkennis, zelfsturing, competenties, testen en assessment.

Het dwaalspoor van de goede keuze

Documents

Transcript of Het dwaalspoor van de goede keuze

Wat is medische beeldvorming? Medische beelden zijn geen ... · De volgende informatie kan uw (tand)arts helpen bij het maken van een goede keuze: • Vertel of u (of uw kind) onlangs

Het goede en het juiste

Het Goede en het Schone en het Ware - gerardenneeltje.nlgerardenneeltje.nl/Kunst PDF/moderne/Het Goede en het Schone en het... · In de 20e eeuw werd het Goede, het Schone, het Ware

KIES HET GOEDE ANTWOORD!!!

PowerPoint-presentatie - Elzendaalcollege · Voorbereiden op goede keuze vervolgopleiding. ... Ook deze PowerPoint-presentatie staat de komende weken op de site om nog eens rustig

Verleid ons tot het goede.

Wat is medische beeldvorming? MEDISCHE BEELDEN ZIJN …...De volgende informatie kan uw (tand)arts helpen bij het maken van een goede keuze: • Vertel of u (of uw kind) onlangs een

Open Source, een goede keuze - OSGeo.nl · TIPS Bekijk de website van het product of leverancier bij voorkeur een .org

Keuze tussen het nominale of reële contract

EEN GOEDE KEUZE VOOR KINDEREN?...Moretti. Het gaat om de producten Samson hespenworst (var-kensvlees), K3 kipfilet, Maya gevogelteworst, Plop gevogelte - worst, De Smurfen superieure

Dienstverlening aan ondernemers - Zwolle · Overige afwegingen voor het uitvoeren van het onderzoek Na de keuze om het Ondernemerspanel te gaan vormen hebben we ook de keuze gemaakt

METHODIEK OPBOUWWERK - Canon Sociaal Werk€¦ · werken is een weloverwogen keuze van projekten en zorgvuldige afwikkeling ervan, tegelijk met een goede plaat sing van de projekten

Open source, een goede keuze

Titel van het document - Vlaanderen Intern · Web viewHet is belangrijk een goede mix te vinden van informatiebronnen of personen die een ... Dit zal u in staat stellen om de keuze

New Muziekworkshops4en4voorstellingen4voor4PO4en4VO · 2014. 5. 6. · Menu%B Menu%A Menu%C Keuze%uit6%workshops Keuze%uit5%workshops Keuze%uit4%workshops Keuze%uitde%volgende%workshops:%!!!

“Wij veroveren de wereld” Lyceum A… · Welke school past bij jou? De grote stap naar het voortgezet onderwijs is spannend. En een goede keuze is belangrijk. Zeker als je grote

Het Bewijs van Goede Dienst

Congres share point rapid circle - wilco turnhout - wanneer is sharepoint een goede keuze - office 365 - sharepoint 2013

Groenbemesters in het bouwplan - Actieplan Bodem & Water · 2019. 2. 25. · Groenbemesters: een goede keuze! Groenbemesters in het bouwplan Wiepie Haagsma, Leendert Molendijk Kennisdag

Welke opvang past het best bij jouw kind?...10 tips om een goede keuze te maken Welke opvang past het best bij jouw kind? leren met henden hoofd en hart Proef de sfeer. Is deze prettig?