Post on 26-Jul-2015
HV-Midden-Holland
1
Vensters uit de Humanistische Canon
www.humanistischecanon.nl
Bespreking: 3 februari 2015
Inleider: Peter de Wit
Venster Klassieke levenskunst
Tijdsperiode Oudheid
Thema De heropleving van de klassieke zelfzorg Wat houdt het advies ‘draag zorg voor jezelf’ in ?
Belangrijke klassieke denkers over levenskunst Socrates - Plato in dialoog
Aristoteles streef naar het juiste midden
Stoïcijen zorg voor gemoedsrust
HV-Midden-Holland
2
Agenda
1. Het voorafje doel van de Canon
2. Het venster over levenskunst in de oudheid Pierre Hadot filosofie als een manier van leven
3. Bevriend raken met jezelf - Dick Kleinlugtenbelt Socrates ga kritisch ondervragend met het zelf om
Aristoteles vorm je karakter door je emoties in goede banen te leiden
Stoïcijnen ga dagelijks na of je activiteiten overeenkomen met je leefregels
4. De hamvraag Brengt dit thema mijn denken verder ?
HV-Midden-Holland
3
Het voorafje
Het namenrondje
heb ik ook uw emailadres ? o alle deelnemers kunnen de sheets per email krijgen
HV-Midden-Holland
4
Het voorafje
Humanistische Canon
35 Vensters
Doel geschiedenis en actualiteit
o verder lezen
‘Het’ humanisme ligt nergens vast
o is historisch veranderlijk
Wat houdt humanisme dan in ?
Website HV vindt u dit belangrijke waarden ?
o zelfbeschikking gelijkwaardigheid o verantwoordelijkheid verdraagzaamheid o solidariteit redelijkheid
dan bent u humanist !
HV-Midden-Holland
5
Het voorafje
Drie hoofdlijnen in de Canon
1. uitgangspunt: kritisch denken - vanuit menselijke vermogens 2. streven: sociale rechtvaardigheid 3. ideaal: ontplooiing van het individu
Eigentijds Humanisme
Drie pijlers van het HV-humanisme de combinatie van deze drie hoofdlijnen
o zelf denken geen autoriteit of geopenbaarde kennis
o samen leven een politiek-moreel streven
o persoonlijke ontplooiing levenskunst
HV-Midden-Holland
6
Levenskunst
Vraag vooraf
waar denkt u aan bij ‘levenskunst’ ? heeft levenskunst een positieve of negatieve bijklank ?
Levenskunst de menselijke levensvragen
o wat is een goed leven ? o wat vind ik waardevol ? o hoe maak ik mijn keuzes ?
een rijke traditie binnen het humanisme o en ook buiten het humanisme
Maar: wie ‘ben’ je eigenlijk ?
HV-Midden-Holland
7
De actualiteit van levenskunst
Binnen en buiten het humanisme
Maand van de spiritualiteit een zoeken naar een beter evenwicht
o materiële welvaart o geestelijk en lichamelijk welzijn
spiritualiteit en levenskunst o zowel de relatie God-Mens als seculier
De levenskunst beurs voor de echte levensgenieters
o met aandacht, zorg en sfeer o het zwitserlevengevoel
Centra voor levenskunst bewust leven
o Humanistisch - geef vorm aan je eigen leven o Mindfulness - leef met aandacht voor het moment o Yoga - de weg naar heelheid en innerlijke vrede
HV-Midden-Holland
8
De Humanistische Canon
Moderne en klassieke levenskunst
De huidige belangstelling in een tijd van individualisering
o kerk, politiek, traditie: niet meer automatisch leidend
grote nadruk op vrijheid en zelfbeschikking o in liberale opvatting:
negatieve vrijheid - niet inmenging ! o in levenskunst:
positieve vrijheid – wat is voor mij een mooi, authentiek leven?
Klassieke levenskunst – een manier van leven verander jezelf
o oefen je in de manier van leven van jouw keuze
Huidige levenskunst word jezelf
o ontwikkel je tot een authentiek individu
DISCUSSIE –het verschil tussen jezelf veranderen of worden
HV-Midden-Holland
9
Pierre Hadot (+1920-2010)
Filosofie in de oudheid
Vertrekpunt: op een bepaalde manier willen leven filosofie als betoog
o gaat over kennis, logica, natuur
filosofie als levenskeuze o zoeken naar wijsheid - hoe in het leven te staan o gemoedsrust - bij alle zorgen, angsten, menselijke ellende
kwetsbaarheid van het bestaan o de keuze gaat vóóraf aan het betoog
paideia o vorming door oefenen en nog eens oefenen
Klassieke levenskunstscholen = een manier van leven Plato (Academie) - zoekt de dialoog en de verandering die deze teweegbrengt
Aristoteles (Lyceum) - biedt de mogelijkheid naar een voortreffelijk midden te streven
Zeno (Stoa) - schuif waar je geen controle over hebt terzijde
Epicurus (Tuin) - zoek geen valse genietingen, leid een gematigd leven
HV-Midden-Holland
10
Dick Kleinlugtenbelt
Levenskunst bevriend raken met jezelf en de ander (Damon, 2010)
Levenskunst - je innerlijke ruimte ieder mens staat in een verhouding tot
o zichzelf o tot anderen o tot de dingen om je heen
hoe vrij is die innerlijke ruimte ? o hoe sta ik in deze situatie ? o is er positieve vrijheid om te kiezen ?
je kunt reflecteren op hoe je jezelf vorm geeft
Levenskunst alledaagse kwesties
o aan welke voor mij belangrijke leefprincipes blijf ik trouw ?
persoonlijke keuzes o streven naar min of meer bewuste en doordachte keuzes
zonder idealisering van autonome en vrije keuze mogelijkheden
HV-Midden-Holland
11
Dick Kleinlugtenbelt
De klassieken: draag zorg voor jezelf
Hoe ga je met jezelf om ?
Orakel van Delphi: KEN UZELF . (+700-400 v. Chr.)
(1) zie in dat je mens bent - onwetend en kwetsbaar
(2) laat het onnadenkende leven achter je
(1) Thales van Milete: de natuur is kenbaar (+600-550 v. Chr) o wetmatigheid in de natuur o veranderlijke van gewoonten, mensenwerk
het moeilijkste dat er is: inzicht in jezelf
(1) Heraclitus: alles stroomt (+550-500 v.Chr) o alles verandert en is toch hetzelfde o trok zich terug voor overleg met zichzelf o ga bevriend om met de diepe samenhang in jezelf
(2) Socrates: kritisch zelf onderzoek (+450-400 v. Chr.) o wat zijn de onderliggende motieven van je handelen ?
HV-Midden-Holland
12
Dick Kleinlugtenbelt
Waar zorg voor dragen ?
Socrates (Plato) de plek waar inzicht en beheersing aanwezig is
o waar de ziel, de ratio is o beheersing van het lichaam
Aristoteles de mens: een animal rationale
o een redelijk én onredelijk dier o streef naar voortreffelijkheid
De Romeinse Stoa Seneca
o leef in overeenstemming met je eigen leefregels
Epictetus o houd je bezig met wat binnen je bereik ligt
Marcus Aurelius o ieder mens heeft een innerlijk kompas
HV-Midden-Holland
13
Socrates (+470-400 v.Chr)
Twee wegen tot zelfinzicht
Dialoog Menon confronterend
o voor wie er van overtuigd is te weten o leidt tot nieuwsgierigheid naar wat dan wel
prikkelend o voor wie denkt niet te weten o leidt tot verwoorden van eigen inzicht.
beide wegen moeten uitmonden in zelfinzicht o is niet bezig met de vraag ‘waar of niet waar’ o zoekt inzicht in de principes die je leven leiden
Waar is dit zelfonderzoek op gericht ? niet op je persoonlijkheidsstructuur
o wel op de dingen die van je hart zijn o wat is een goede manier van leven ?
morele vragen
HV-Midden-Holland
14
Socrates
De plek waar inzicht en beheersing is
Heb je al goede zorg voor jezelf gedragen? belangrijker dan andere vormen van goede zorg
o voor je lichaam, voor je bezittingen, voor je beroep
het zijn vragen die daar aan vooraf gaan o gedachten die je leven voorzien van jouw toewijding
Wat is het waardevolste deeltje van jezelf ? de plek waar inzicht en beheersing te vinden zijn
o de wijsheid waardoor we kennis en inzicht hebben in het goede o dichter bij je dan je lichaam, je bezittingen, je beroep
iedereen kan deze vraag beantwoorden ! o om welke wijsheid gaat het in jouw leven ? o wat zijn jouw leefprincipes ?
in je verschillende soorten activiteiten het raakt de kern van je levenservaringen
HV 1e pijler: zelf denken
HV-Midden-Holland
15
Aristoteles (+380-320 v.Chr.)
Het mensbeeld
De mens: een animal rationale de mens kan met de rede afstand nemen tot de omgeving
maar blijft ook een onredelijk dier o tegelijk een belofte en een gevaar
kan zowel uitmuntend handelen als de controle over zichzelf verliezen
o niet in staat het op rede gebaseerde leven tot zijn natuur te maken
Hoe gaan we om met emoties een emotie is een natuurlijk vermogen
o de wijze waarop iemand boos of verdrietig is, is gebaseerd op zijn gewoontes je innerlijke houding is het resultaat van een leerproces we moeten leren een goed mens te worden
we kunnen zowel weloverwogen boos of verdrietig zijn als ongepast o bij teveel emotie: laat je jezelf meesleuren o bij te weinig emotie: misken je de emotie o één juist midden: het schot in de roos
HV-Midden-Holland
16
Aristoteles
De mogelijkheid van voortreffelijkheid
Wat is goed handelen ? kritiek op Socrates (Plato) o zoekt algemeen geldende kennis over wat men positief waardeert (deugd) o doet dat in dialoog o pas met kennis van een deugd kun je daar naar handelen
Aristoteles o richt zich op praktische wijsheid, deze specifieke situatie o werkt op basis van observatie
ga niet uit van voorgeschreven normen wat doet een verstandig persoon ?
o oefen daarin
De belangrijkste belemmering om goed te handelen niet onwetendheid
maar een gebrek aan zelfbeheersing o het niet in goede banen leiden van emoties
HV-Midden-Holland
17
Aristoteles
Hoe ga je om met jezelf
Het verwerven van praktische wijsheid wat is in deze situatie vereist ?
o algemene regels en de specifiek situatie
werk vanuit je betrokkenheid bij de situatie
o niet vanuit een technisch kunnen
vermijd een teveel of tekort aan emotie o is geen braafheid of middelmatigheid
weet het meest geschikte moment o als er nog bijgestuurd kan worden
Het juiste midden tussen dapperheid lafheid overmoed
vrijgevigheid gierigheid verspilling
grootmoedigheid verwaandheid nederigheid
zachtmoedigheid opvliegendheid gelatenheid
humor platte boertigheid droogstoppel
HV-Midden-Holland
18
Aristoteles
De zelfzorg
Karakter is een gewoonte – een houding
o niet -zoals bij Socrates- al in je innerlijk aanwezig
is in de loop van het leven ontwikkeld o bepaalde gewoonten en gebruiken zich hebben vastgezet o daardoor is er een neiging tot een bepaald soort handelen o ga na waar je eerste neiging naar uitgaat o je hebt een vrije speelruimte bij opkomende emoties
Twee manieren om te ontwikkelen met de eigen rede
o het juiste midden vinden o praktisch inzicht o veel oefenen
neem een voorbeeld aan verstandige mensen
HV-Midden-Holland
19
De Romeinse Stoa
Inspecterend omgaan met het zelf De oude Stoa: van 300 tot 200 v.Chr. (Zeno)
De midden Stoa: van 150 tot 50 v.Chr.
De Nieuwe of Romeinse Stoa: van 0 tot ongeveer 200
Belangrijke stoïcijnen
Seneca (+ 0-65)
toets jezelf aan je leefregels o levenskunst is op de juiste manier leven en
sterven
Epictetus (+ 50-120) wees alleen bezig met zaken die binnen je bereik liggen
o dan ervaar je gemoedsrust
Marcus Aurelius (+120-180)
bevraag je innerlijk kompas o door verkeerde oordelen raakt deze gemakkelijk in het ongerede
HV-Midden-Holland
20
Seneca (+ 0-65)
Toets jezelf aan je leefregels
De emotie woede kritiek op Aristoteles
een verkeerde emotie is niet in goede banen te leiden o ga de strijd aan met de oorzaak van de boosheid
de gedachte dat je onrecht wordt aangedaan vaak zijn gedachten alleen vermoedens
Iedereen kan het maak elke dag ruimte vrij voor zelfonderzoek
o niet gericht op schuld, maar op herstel 1) zelfobservatie
o neem jezelf en je activiteiten in een innerlijke dialoog waar 2) zelftoetsing
o ga na of je activiteiten overeenkomen met je leefregels 3) zelfbegrip
o begrijp wat het meest eigene van je is o je vindt een juiste verhouding ook tot hinderlijke karaktertrekken
HV-Midden-Holland
21
Epictetus (+ 50-120) Gebruiken we ethische woorden juist ?
Filosofie is een wijze van leven begint met het bewustzijn van de eigen zwakheden
o beperkingen en onbekwaamheden
niet met een wetenschappelijke studie
Wat is goed en slecht ? iedereen heeft een natuurlijk idee over goed en kwaad
o dat passen we achteloos toe o waarom is het ene morele oordeel beter dan het andere?
wantrouw vanzelfsprekende morele oordelen
De inrichting van je eigen leven je hebt noodzakelijk eigen leefregels nodig
o leefregels verschillen van persoon tot persoon o in een leefregel leg je het goede voor jouw leven vast o leefregels zijn passend als je er opgetogen door raakt
HV-Midden-Holland
22
Epictetus
Een evenwichtig leven
Wenken voor een evenwichtig leven maak verschil tussen wat we wel en niet in onze macht hebben
o binnen onze macht onze denkvrijheid onze meningen, streven, wensen en afkeer
o buiten onze macht ons lichaam, bezit, reputatie, ambten we proberen ze te beïnvloeden, maar ze zijn van iets anders afhankelijk
DK: Wat ligt wel en wat niet binnen je bereik ? in onze huidige tijd
o veel nadruk op de planning van ons leven o op het vergroten van de macht over de externe omstandigheden
mensen verlangen alles binnen hun bereik te hebben
pdw: géén aansprekende vorm van het stoïcisme ? staat haaks op de 2e HV-pijler: streven naar meer sociale rechtvaardigheid
HV-Midden-Holland
23
Marcus Aurelius
Het innerlijk kompas
Trek je terug in jezelf wat heb je jezelf voorgenomen en wat heb je gedaan
o richt je op je toekomstig gedrag
een redelijk wezen heeft genoeg aan zijn eigen rechtvaardig handelen o dat geeft gemoedsrust o is van nature aanwezig
Een stoïcijnse oefening wist van anderen wat belangrijk was voor het inrichten van het leven
o goede karaktereigenschappen en leefregels o geeft richting om het eigen handelen in goede banen te leiden
Marcus Aurelius: aan wie heb ik veel te danken o van mijn grootvader Verus
hoffelijkheid en een gelijkmatig humeur o van mijn moeder Domitia
vroomheid, vrijgevigheid en een sobere levenswijze.
HV-Midden-Holland
24
De hamvraag
Brengt dit thema mijn denken verder ?
De klassieke levenskunst o een keuze voor een manier van leven o draag zorg voor jezelf
Socrates: wijs inzicht met kritisch ondervragen inzicht krijgen in je onderliggende principes en tegenstrijdigheden
Aristoteles: praktische wijsheid met het midden houden bij emoties je emoties in goede banen leiden
Stoïcijnen: gemoedsrust met zelf inspectie over mijn feitelijke gedrag de eigen leefregels in jezelf versterken: het innerlijk kompas
een vrijwillige bijdrage stellen we zeer op prijs volgende keer: 3 maart 2015 - Moderne levenskunst
pdw/febr-2015