HV-Midden-Holland

1

Vensters uit de Humanistische Canon

www.humanistischecanon.nl

Bespreking: 3 maart 2015

Inleider: Peter de Wit

Venster Moderne levenskunst

Tijdsperiode Heden

Thema De heropleving van de zelfzorg Geef invulling aan je positieve vrijheid

Belangrijke moderne denkers over levenskunst Michel Foucault een vrijheidspraktijk

Joep Dohmen positieve vrijheid

Dick Kleinlugtenbelt mensbeelden

HV-Midden-Holland

2

Agenda

1. Het voorafje doel van de Canon

2. Het venster over levenskunst in onze tijd eerst even terug de klassieke filosofen

Michel Foucault maak van je leven een kunstwerk

Joep Dohmen tegen de onverschilligheid

3. Mensbeelden en levenskunst

Dick Kleinlugtenbelt het eigen leven vorm geven

4. De hamvraag Brengt dit thema mijn denken verder ?

HV-Midden-Holland

3

Het voorafje

Het namenrondje

heb ik ook uw emailadres ? o alle deelnemers kunnen de sheets per email krijgen

HV-Midden-Holland

4

Het voorafje

Humanistische Canon

35 Vensters

Doel geschiedenis en actualiteit

o verder lezen

‘Het’ humanisme ligt nergens vast

o is historisch veranderlijk

Wat houdt humanisme dan in ?

Website HV vindt u dit belangrijke waarden ? zelfbeschikking verantwoordelijkheid redelijkheid

gelijkwaardigheid verdraagzaamheid solidariteit en rechtvaardigheid

dan bent u humanist !

HV-Midden-Holland

5

Het voorafje

Drie hoofdlijnen in de Canon

1. uitgangspunt: kritisch denken - vanuit menselijke vermogens 2. streven: sociale rechtvaardigheid 3. ideaal: ontplooiing van het individu

Eigentijds Humanisme

Drie pijlers van het HV-humanisme de combinatie van deze drie hoofdlijnen o zelf denken geen autoriteit of geopenbaarde kennis

o samen leven een politiek-moreel streven

o persoonlijke ontplooiing levenskunst

thema levenskunst – in alle drie pijlers

HV-Midden-Holland

6

Levenskunst – vorige inleiding

Een breed begrip

Spiritualiteit een zoeken naar een beter evenwicht

o materiële welvaart o geestelijk en lichamelijk welzijn

De levensgenieters de levenskunst beurs

o met aandacht, zorg en sfeer o het zwitserlevengevoel

Centra voor levenskunst bewust leven

o Humanistisch - geef vorm aan je eigen leven o Mindfulness - leef met aandacht voor het moment o Yoga - de weg naar heelheid en innerlijke vrede

binnen en buiten het humanisme: het bewust geleefde leven

HV-Midden-Holland

7

Filosofie in de oudheid – vorige inleiding

Pierre Hadot

Wat is een mooi leven ? in de klassieke oudheid: meer geluk – minder lijden

o met gemoedsrust, innerlijke vrijheid

door jezelf te veranderen – een bewuste manier van leven o jezelf vormen door veel te oefenen

Filosofie - een manier van leven Socrates/Plato - zoek de dialoog

Aristoteles (Lyceum) - streef naar een voortreffelijk midden

Epicurus (Tuin) - zoek geen valse genietingen, leid een gematigd leven

Zeno (Stoa) - schuif terzijde waar je geen controle over hebt

Seneca - toets jezelf aan je leefregels

Epictetus - wees alleen bezig met zaken die binnen je bereik liggen

Marcus Aurelius - bevraag je innerlijk kompas

een breeds scala aan levenskunstscholen

HV-Midden-Holland

8

De Humanistische Canon – vorige inleiding

Klassieke en moderne levenskunst

De huidige belangstelling in een tijd van individualisering

o kerk, politiek, traditie: niet meer automatisch leidend o keuzevrijheid rond persoonlijke levenswijze

grote nadruk op vrijheid en zelfbeschikking o in liberale opvatting:

negatieve vrijheid - niet inmenging ! o in humanistische levenskunst:

positieve vrijheid – wat doe ik met mijn vrijheid wat is voor mij een mooi, authentiek leven ? binnen de notie van het sociale leven: voorbij het dikke-ik

Verschil klassieke levenskunst: verander jezelf

huidige levenskunst: word jezelf

overeenkomst: ontwikkel je tot een authentiek individu

HV-Midden-Holland

9

Het canonvenster over moderne levenskunst

In de laatmoderne tijd

Levenskunst is vrijheid in de praktijk gericht op een persoonlijke levenshouding

o invulling geven aan positieve vrijheid

holistisch leerproces o denken - bezinning, kritische reflectie o voelen - willen, verlangen o doen - oefenen

Thema’s wat kan ik? - bezinning en oefening

wat wil ik echt? - waarden onderzoek

hoe doen we het samen? - vriendschap

wanneer? - omgaan met tijd

De canon: het ideaal van de humanistische levenskunst

een gemeenschap van weerbare, op elkaar betrokken individuen

HV-Midden-Holland

10

Canon doorkijk: Michel Foucault (+1925-1985)

Het menselijk subject – het zelf

De vroege Foucault analyses van de macht

disciplinering moderne westerse mens o complexe maatschappelijke processen

in taal in psychiatrie, juridisch, sexe, commercialisering

tegen het humanisme van o.a. Sartre o geen vrijheid, ontplooiing, verantwoordelijkheid, menslievendheid o geen voor zichzelf transparant subject

De latere Foucault (vanaf 1976) hoe omgaan met heersende codes en regels ?

o rechten en plichten beheersen het denken over het goede leven

in de praktijk is ruimte: een vrijheidspraktijk o leer je eigen leefregels kennen, onthouden en toepassen

Waarom is die lamp wel een kunstwerk en mijn leven niet ?

HV-Midden-Holland

11

Michel Foucault

Het leven als kunstwerk

Levenskunst als vrijheidspraktijk individuele vrijheid

o bestaat niet zonder beïnvloeding (machtsstructuren) o emancipatie gaat over negatieve vrijheid o oproep: geef zelf invulling aan je positieve vrijheid

laat je identiteit niet verstarren o blijf constant denken en oefenen o strijd voor een open en vitaal leven

werk niet gestaag toe naar de grote finale o leer te leven in het hier en nu o het doel van het leven ligt niet in de voltooiing o de weg is het doel

Foucault: een pleidooi voor een open en vitale levensvorm

o op ieder moment van het leven

HV-Midden-Holland

12

Canon doorkijk: Joep Dohmen (1949)

Tegen de onverschilligheid Pleidooi voor een moderne levenskunst – Ambo 2007

Erich Fromm 1947: De zelfstandige mens

heeft de moderne tijd een eigen morele problematiek ? o ja, de onverschilligheid jegens zichzelf o lijkt te leven om te werken en te genieten van rijkdom

het moderne leven o het leven lijkt iets eenvoudigs, hoeft geen speciale inspanning

gericht op vaardigheden voor status en materieel succes o opvoeding lijkt niet gericht op innerlijke rijpheid

niet op de liefdevolle harmonie met de omgeving

de humanistische psychologie o het bevorderen van de optimale ontwikkeling van onze persoonlijkheid

tot wat we in aanleg kunnen zijn in overeenkomst met de wetten van de natuur

Fromm: het leven zelf is een kunst, behoeft inspanning

HV-Midden-Holland

13

Joep Dohmen

De huidige tijd

De moderne liberale tijdgeest streeft naar niet-afhankelijkheid en niet-kwetsbaarheid

o autonomie als recht op zelfbeschikking en niet-inmenging o MAAR het gaat om: HOE invulling geven aan positieve vrijheid

veel mensen kennen hun beperkingen slecht o gering idee van hun afhankelijkheid o gericht op directe behoeftebevrediging o benaderen anderen instrumenteel

Het conservatieve denken de mens is niet opgewassen tegen vrijheid

o gemeenschapsmoraal - normen en waarden discussie

Het postmoderne waardepluralisme

biedt geen duidelijke handelingscriteria leidt tot onzekerheid

je leert niet om tussen morele keuzes verschil te maken

HV-Midden-Holland

14

Joep Dohmen

Het pleidooi: levenskunst biedt een mogelijkheid

Een 5 punten programma ken jezelf

o leer jezelf interpreteren

ontwikkel daadkracht o bevorder met gewoontevorming je praktische wijsheid

maak verschil o bepaal je rangorde van waarden

kies het juiste ogenblik o wat is hier en nu aan de orde

let op de context o houd rekening met de regels en de eisen die aan je gesteld worden

Van inhoud is levenskunst onbepaald !! doel een eigen levenshouding

o persoonlijk toe te passen

zoek naar handelingsruimte in concrete situaties

HV-Midden-Holland

15

Joep Dohmen

Waarom is levenskunst nodig ?

De mythe van de autonomie de norm is: zelfredzaamheid

o óók bij twijfels, angsten, onzekerheden

Dohmen: de moderne mens lijdt daaronder o de vraag is: hoe vrij zijn mensen ?

Zit in de neoliberale tijdgeest niet inmenging

o zelfbeschikking, zelfredzaamheid

Zit óók in het humanisme het vermogen en de taak het eigen leven vorm te geven

o de waardigheid van de persoon o individuele verantwoordelijkheid o respect voor autonome beslissingen

humanisme moet de positieve vrijheid van mensen bevorderen

HV-Midden-Holland

16

Joep Dohmen

Authenticiteit -1

Een nastrevenswaardige houding wees echt, speel geen rol, leef in waarachtigheid

o wees geen conformist o wees alleen met een goede reden een rebel

afgewezen door postmoderne filosofen o ontkennen het bestaan van een essentie in een mens o maar in de praktijk: niet de vraag of, wel wat is het

hoe doe je dat - authentiek zijn? o niet: zomaar doen wat in je opkomt

per se antiautoritair zijn kost wat kost origineel willen zijn

o wel: geduld hebben als de situatie onoverzichtelijk is een autoriteit raadplegen soms moet je op gevoel een besluit nemen

van buitenaf kun je niet zien of een daad authentiek is

HV-Midden-Holland

17

Joep Dohmen

Authenticiteit -2

Een doorleefde levenshouding ontwikkel zelf je eigen waardenschaal

o wees zelf je eigen autoriteit

ga niet uit van een onveranderlijke innerlijke kern o niet: jezelf vinden o wel: in de context afstemmen - wat vind je belangrijk ?

op een waarachtige manier ‘binnen’ en ‘buiten’ op elkaar afstemmen

is niet egoïsme o juist de combinatie:

trouw zijn aan jezelf én de vraag naar de betrokkenheid op de ander

Dohmen: veel moderne mensen willen graag zichzelf zijn o willen verantwoordelijk zijn voor hun eigen leven o willen authentiek zijn o levenskunst biedt een weg

HV-Midden-Holland

18

Dick Kleinlugtenbelt – vorige inleiding (1949)

Levenskunst bevriend raken met jezelf en de ander (Damon, 2010)

Levenskunst - je innerlijke ruimte ieder mens staat in een verhouding tot

o zichzelf o tot anderen o tot de dingen om je heen

hoe vrij is je innerlijke ruimte ? o hoe sta ik in deze situatie ? o is er positieve vrijheid om te kiezen ?

alledaagse kwesties o blijf ik trouw aan voor mij belangrijke leefprincipes ?

persoonlijke keuzes o streven naar min of meer bewuste en doordachte keuzes

je kunt reflecteren op hoe je jezelf vorm geeft o zonder idealisering van autonome en vrije keuze mogelijkheden

HV-Midden-Holland

19

Dick Kleinlugtenbelt

Mensbeelden en levenskunst De mens en de kunst het eigen leven vorm te geven - Damon 2005

Levenskunst vraagt een reflectieve houding o tegenover de dingen om ons heen, onszelf en de anderen

schrijft niet voor reikt mogelijkheden aan

gaat over morele keuzes o biedt speelruimte door keuzemogelijkheden te zoeken o geeft daarmee het eigen leven vorm

gaat niet uit van de actuele vrijheidsopvatting o autonomie, zelfbeschikking, zelfredzaamheid

deze is meer plicht dan een uitdaging

géén appèl op absolute vrijheid o géén te verwezenlijken ideaal o vrijheid binnen maatschappelijke verbanden

werk aan een leven waar je ‘ja’ tegen zegt

HV-Midden-Holland

20

Dick Kleinlugtenbelt

Mensbeelden James Ensor’s mascerade

De levenskunstenaar ziet de mens als een reflectief wezen met keuzevrijheid o MAAR OOK: er is soms een teveel aan vrijheid

weet zich een sociaal wezen o MAAR OOK: met tegenstrijdige verwachtingen

kan van het leven genieten o MAAR OOK: weet van het lijden

wil verstandige en goede keuzes maken o MAAR OOK: er is geen absolute waarheid

doet aan planning o MAAR OOK: heeft weet van het lot

Het wezen van de mens

‘de’ mens kan niet volledig gekend worden

ziet de mens als een kwetsbaar, gebrekkig en ambivalent wezen o eigen verantwoordelijkheid kan soms nauwelijks gedragen worden

HV-Midden-Holland

21

Dick Kleinlugtenbelt

Meerdere mensbeelden

Het eigen mensbeeld levenservaringen liggen ten grondslag aan mensbeelden o per mens verschillend

mensbeelden geven opvattingen over de mens weer o ze leggen de mens niet vast

herijk voortdurend je eigen mensbeeld o ieder mens heeft een mensbeeld dat verandert door omstandigheden

DK: 7 filosofen – 7 mensbeelden – 7 levenskunsten Nietzsche: begrijpt de mens vanuit de (menselijke) natuur

o de kunst je eigen ritme te vinden in relatie tot je natuurlijke werkelijkheid

Levinas: begrijpt het ik in relatie tot de gemeenschap - de ander

o de kunst te genieten waardoor ik de ander meer kan toelaten

Nussbaum: begrijpt de mens als kwetsbaar en gebrekkig wezen

o de kunst om op basis van je emoties het goede te kiezen

Kleinlugtenbelt: welke levenskunst past bij jouw mensbeeld ?

HV-Midden-Holland

22

Twee benaderingen

Geef invulling aan je positieve vrijheid

Dohmen: een 5 punten programma ken jezelf leer jezelf interpreteren

ontwikkel daadkracht gewoontevorming

maak verschil bepaal je rangorde van waarden

kies het juiste ogenblik wat is hier en nu aan de orde

let op de context houd rekening met regels en eisen

oefening en experiment zijn onontbeerlijk

Kleinlugtenbelt: 5 bouwstenen het maken van keuzes streef naar doordacht persoonlijke keuzes

het vrij zijn om hoe sta ik in deze situatie

het morele onderzoek kritisch regels

de omgang met jezelf onderzoek je onderliggende principes

eigen levenservaringen reflectie geeft zicht op wie we zijn

welke bouwsteen heeft aandacht nodig in je eigen leven ?

HV-Midden-Holland

23

Afsluiting

Discussiepunten

Hoe kijkt u aan tegen authenticiteit en autonomie ? is er een authentiek zelf ?

o kan je wel/niet samenvallen met je zelf ?

kan je autonoom zijn ? o kan je wel/niet vanuit jezelf je belangrijkste waarden op een rij krijgen ?

Is levenskunst elitair ? een middenklasse ideaal ?

o is er een ondergrens aan noodzakelijke opleiding ?

Hoe zit het met andere levenskunsten ? zen-boeddhisme als alternatief ?

o meebuigen, geen weerstand bieden, onthechten

wat is er mis met hedonisme ? o het streven naar zogroot mogelijk geluk, zomin mogelijk pijn

onderling afstemmen in een goed normen en waarden debat ? o moderne deugden: integriteit, tolerantie, zorgzaamheid, zelfredzaamheid

HV-Midden-Holland

24

De hamvraag

Brengt dit thema mijn denken verder ?

Levenskunst o een keuze voor een eigen, authentieke manier van leven

Socrates: draag zorg voor jezelf - dat deel waar inzicht en beheersing is

Foucault: waarom zou je van je leven niet een kunstwerk maken ?

Dohmen: veel moderne mensen willen graag zichzelf zijn

Kleinlugtenbelt: welke levenskunst past bij jouw mensbeeld ?

de canon: het ideaal van de humanistische levenskunst o een gemeenschap van weerbare, op elkaar betrokken individuen

een vrijwillige bijdrage stellen we zeer op prijs

volgende Humanistische Canon 2 juni: over Postmodernisme

pdw/maart-2015