Effecten van lichthinder op fauna en flora

Natuurpunt Educatie

&

Preventie lichthinder vzw

Met de steun van de Vlaamse minister van Leefmilieu, Natuur en Cultuur

Ecologische en astronomische lichthinder

Met de steun van de Vlaamse minister van Leefmilieu, Natuur en Cultuur

Lichthinder & natuur

• Dieren ondervinden op verschillende manieren gevolgen:– Lichtschuwe soorten worden verstoord als hun

leefgebied verlicht wordt– Andere worden aangetrokken door licht:

voortplanting en foerageergedrag in de war gestuurd, dodelijke botsingen met lichtbronnen, …

• Ook planten worden in hun cyclus verstoord.

3

Met de steun van de Vlaamse minister van Leefmilieu, Natuur en Cultuur

Effecten op fauna

• Ongewervelden

• Vogels

• Zoogdieren

• Amfibieën en reptielen

4

Met de steun van de Vlaamse minister van Leefmilieu, Natuur en Cultuur

Waarom insecten op licht afkomen

• Klassieke theorie (achterhaald):

oriëntatie op de maan

Met de steun van de Vlaamse minister van Leefmilieu, Natuur en Cultuur 6

Waarom insecten op licht afkomen

• Ze lijden aan ‘gezichtsbedrog’– Naast een lamp zien ze een erg donker gat– Terwijl ze zich daarheen begeven,

verandert het gat van plaats– Verklaring ligt in de bouw van het facetoog

(Hsiao, 1972)

Met de steun van de Vlaamse minister van Leefmilieu, Natuur en Cultuur

Lichthinder & insecten

• Insecten worden meer aangetrokken door wit & blauw licht dan door geel licht

• Gevoelig voor UV-licht

Met de steun van de Vlaamse minister van Leefmilieu, Natuur en Cultuur 8

Insecten & lichthinder

• De meeste insecten leiden een kort leven (van enkele dagen tot een paar weken).

• Veel insecten ‘verspillen’ tijd bij kunstlicht (bijv. vitrine, tankstation, etc.)➮ ze doen dan niet wat ze zouden moeten doen: voedsel of partner zoeken

Met de steun van de Vlaamse minister van Leefmilieu, Natuur en Cultuur 9

Insecten: aantrekking

Met de steun van de Vlaamse minister van Leefmilieu, Natuur en Cultuur

Insecten: predatie

Met de steun van de Vlaamse minister van Leefmilieu, Natuur en Cultuur 11

Nachtvlinders

• Soortenrijke groep: 2300+ soorten in België

• Clichés: – Schadelijk (textiel)– Saaie motten versus kleurrijke dagvlinders

Met de steun van de Vlaamse minister van Leefmilieu, Natuur en Cultuur

Ongeveer 85% van de2470 vlindersoorten

in België zijn nachtactief.

Met de steun van de Vlaamse minister van Leefmilieu, Natuur en Cultuur

Nachtactieve insecten

Met de steun van de Vlaamse minister van Leefmilieu, Natuur en Cultuur

Met de steun van de Vlaamse minister van Leefmilieu, Natuur en Cultuur

Haften en eendagsvliegen

Met de steun van de Vlaamse minister van Leefmilieu, Natuur en Cultuur

Glimwormen

• Kevers

• Mannetjes, vrouwtjes

en larven geven licht

• Lichtorgaan: biochemische reactie waarbij energie vrijkomt in de vorm van fotonen

• In Vlaanderen 3 soorten

Met de steun van de Vlaamse minister van Leefmilieu, Natuur en Cultuur 17

Insecten met een communicatieprobleem

• Glimwormen– vrouwtjes geven licht om

mannetjes aan te trekken– te veel licht: mannetjes

vinden vrouwtjes niet– geen voorplanting

Met de steun van de Vlaamse minister van Leefmilieu, Natuur en Cultuur

Glimwormen

• Larven geven ook licht om predatoren af te schrikken

• In gebieden met veel lichtvervuiling stoppen de larven met lichtgeven

kwetsbaarder?

Met de steun van de Vlaamse minister van Leefmilieu, Natuur en Cultuur

Waterdiertjes

Door kunstlicht verstoorde watervlooien stoppen met het eten van algen, met een onnatuurlijke algengroei tot gevolg.

Met de steun van de Vlaamse minister van Leefmilieu, Natuur en Cultuur 20

Licht & trekvogels

Veel trekvogels

vliegen ´s nachts

(ganzen, steltlopers,

vele zangvogels)

Maan en sterren spelen een rol bij oriëntatie.

Met de steun van de Vlaamse minister van Leefmilieu, Natuur en Cultuur

Licht & trekvogels

Lage wolken/mist & licht

verlicht gebied (cfr maan?) trekt vogels aan

cirkelgedrag in lichtstraal/verlicht gebied

Met de steun van de Vlaamse minister van Leefmilieu, Natuur en Cultuur

Vogels botsen…

• (vuur)torens• vuren, affakkelen olieplatform• windmolens

• Stadsverlichting• Skybeamers/-tracers

of geraken uitgeput

Met de steun van de Vlaamse minister van Leefmilieu, Natuur en Cultuur

Vogelbotsingen met torens

• 38-jaar durende studie, TV-toren, 305m → 121.560 ex. van 123 soorten

• 29-jaar durende studie TV-toren Florida → 44.007 ex. van 186 soorten (Crawford & Engstrom, 2001)

• Meeste torens worden niet onderzocht

Met de steun van de Vlaamse minister van Leefmilieu, Natuur en Cultuur

Posttoren

Bonn

weekend 23 h

maan

Met de steun van de Vlaamse minister van Leefmilieu, Natuur en Cultuur

Posttoren onderzoek door Heiko Haupt

Regulus ignicapillus / Vuurgoudhaan Erithacus rubecula/ Roodborst

Nachtegaal

Met de steun van de Vlaamse minister van Leefmilieu, Natuur en Cultuur

Studies over „torenslachtoffers“ (Longcore, 2008)

• Hoe hoger de toren, hoe dodelijker

• Vogels vliegen meer tegen tuikabels dan tegen masten zelf

• Wit licht trekt meer vogels aan dan rood licht

• Flitsende lichten trekken minder vogels aan (Evans, 2007)

Met de steun van de Vlaamse minister van Leefmilieu, Natuur en Cultuur

Dagroofvogels & nachtelijke predatie

• Slechtvalken in steden jagen ook ‘s nachts

Met de steun van de Vlaamse minister van Leefmilieu, Natuur en Cultuur

Broedvogelverstoring: casus Grutto

• Onderzoek in Nederland naar de invloed van lichthinder op het broedgedrag, vestiging en voortplanting van de Grutto

Met de steun van de Vlaamse minister van Leefmilieu, Natuur en Cultuur

Lichthinder & Grutto’s

Met de steun van de Vlaamse minister van Leefmilieu, Natuur en Cultuur

Lichthinder & Grutto’s

• Geen waarneembare invloed van het wegverkeer.

• Significante invloed op locatie van het nest.

• Geen significante invloed op broedperiode.

• Geen significante invloed op aantal eieren.

• Geen significante invloed op de kwaliteit van het legsel.

Met de steun van de Vlaamse minister van Leefmilieu, Natuur en Cultuur

Verstoring broedvogels

• Onderzoek in Groot-Brittanië naar de invloed van lichthinder op roodborst– Verstoord zanggedrag– Gebrek aan slaap– Verstoord bioritme– Verstoorde BMI

(metabolisme)– Verstoorde broedcyclus

Alex Pollard, Cardiff University

Met de steun van de Vlaamse minister van Leefmilieu, Natuur en Cultuur

Verstoring broedvogels

• Dagactieve soorten worden nachtactief (foerageergedrag onder verlichting)

Met de steun van de Vlaamse minister van Leefmilieu, Natuur en Cultuur

Verstoring wintervogels

• Kleine zwanen overwinteren in grote aantallen in Groot-Brittannië

• In gebieden met lichtvervuiling nam het vetgehalte van de Kleine zwanen sneller toe

• Gevolg: de zwanen kunnen vroeger naar broedgebieden in Siberië vertrekken en komen daar te vroeg aan.

Met de steun van de Vlaamse minister van Leefmilieu, Natuur en Cultuur

Nachtactieve zoogdieren

Nachtactieve zoogdieren zoals herten, bevers & vossen mijden te sterk verlichte gebieden, zodat die soorten leefgebied verliezen.

Met de steun van de Vlaamse minister van Leefmilieu, Natuur en Cultuur

Padden

Padden worden door kunstlicht aangetrokken; op verlichte wegen vinden ze voedsel (insecten), maar vallen ze makkelijk ten prooi aan het verkeer.

Met de steun van de Vlaamse minister van Leefmilieu, Natuur en Cultuur

Amfibieën en lichthinder

• Larvale ontwikkeling

Met de steun van de Vlaamse minister van Leefmilieu, Natuur en Cultuur

Elders in de wereld…

Pasgeboren zeeschildpadden oriënteren zich op het maan- en sterrenlicht dat op het zeewater reflecteert. Kunstlicht langs de kust brengt hen in de war.

Met de steun van de Vlaamse minister van Leefmilieu, Natuur en Cultuur

Zeeschildpadden

• Florida, 1998: 19.970 gedisoriënteerde zeeschildpadden gerapporteerd– Sterven door uitdroging– Worden verorberd door mieren en krabben– Worden doodgereden door auto’s– Overlevers zijn vaak uitgeput (lagere overlevingskansen)

Met de steun van de Vlaamse minister van Leefmilieu, Natuur en Cultuur

Planten & lichthinder

• Fotosynthese: chlorofyl• Hoe meer licht, hoe sneller de plant groeit• Lichtvervuiling zorgt o.m. voor kieming,

doorbreking winterrust, celstrekking, etc.• Teveel aan licht kan bij sommige soorten de

zaadkieming in de war sturen

Met de steun van de Vlaamse minister van Leefmilieu, Natuur en Cultuur

Planten & lichthinder

• Sommige planten zoals aardbei hebben donkere nachten nodig om in bloei te komen.

Met de steun van de Vlaamse minister van Leefmilieu, Natuur en Cultuur

Vorstschade

Door kunstlicht kunnen bladeren en bloesems te vroeg in het jaar ontwikkeld worden. De kans op vorstschade vergroot.

Met de steun van de Vlaamse minister van Leefmilieu, Natuur en Cultuur

Verstoring jaarcyclus

Met de steun van de Vlaamse minister van Leefmilieu, Natuur en Cultuur 19

november 2008

Opbrengstverlies landbouw

Met de steun van de Vlaamse minister van Leefmilieu, Natuur en Cultuur

Conclusie

• Lichthinder is een wijdverbreid probleem voor tal van dieren, planten én onszelf!

• Oplossingen zijn vrij eenvoudig:– Licht uit als het kan– Op de juiste manier verlichten

Met de steun van de Vlaamse minister van Leefmilieu, Natuur en Cultuur

Meer informatie

• Preventie Lichthinder vzw: www.preventielichthinder.be

• Werkgroep Lichthinder VVS: www.lichthinder.be

• Vlaamse overheid: http://www.lne.be/themas/hinder-en-risicos/lichthinder/

• International Dark-sky Organisation: www.darksky.org

45