Klimaatrapport - Natuurpunt

Klimaatrapport VAN VLAAMSE BOUWGRONDEN

Minder beton, meer natuur = winst

Klimaatrapport van Vlaamse bouwgronden: minder beton, meer natuur = winstEen studie van Natuurpunt vzw (13 mei 2019)

Auteurs: Frederik Mollen, Robin Verachtert, Krien Hansen & Anke Geeraerts, Dienst Beleid Data: Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek (VITO)Concept: Anke Geeraerts, Hendrik Moeremans & Frederik MollenKaarten: Jonas Dillen, expert GIS, Dienst BeheerReferentie: Mollen F.H. et al. (2019) Klimaatrapport van Vlaamse bouwgronden: minder beton, meer natuur = winst. Natuurpunt, Mechelen.

V.U. Lieven De Schamphelaere, Coxiestraat 11, 2800 Mechelen

© shutterstock.com

Colofon/klimaatrapport 2019

3

1. Inleiding ............................................................................................................................................... 5

2. Wat is er aan de hand met het klimaat? ...................................................................................... 6

2.1. Klimaatverandering en de effecten daarvan

2.2. Wat kunnen we eraan doen?

2.2.1. Mitigatie – klimaatverandering voorkomen

2.2.2. Adaptatie – klimaateffecten opvangen

2.3. Hoe kan natuur een rol spelen in het klimaatbeleid?

2.3.1. Natuur als koolstof-sink

2.3.2. Natuur als klimaatbuffer

3. Methodologie ..................................................................................................................................... 9

3.1. Opzet en vertrekbasis

3.2. Keuzes op basis van drie scenario’s

3.3. Indicatoren en link met het klimaat

3.3.1. Koolstofopslag

3.3.2. Waterinfiltratie

3.3.3. Verkoeling

4. Resultaten ......................................................................................................................................... 13

4.1. Koolstofopslag

4.2. Waterinfiltratie

4.3. Verkoeling

5. Conclusies ......................................................................................................................................... 17

6. Aanbevelingen ................................................................................................................................. 19

7. Goede voorbeelden ........................................................................................................................ 22

Literatuurlijst ........................................................................................................................................... 23

Afkortingen ............................................................................................................................................... 24

Bijlage ........................................................................................................................................................ 25

Inhoudstafel

KLIMAATRAPPORTDETAILFICHE VLAAMS TOTAAL

WWW.NATUURPUNT.BE/KLIMAATRAPPORT

79 580 ha ONBEBOUWDE BOUWGROND

KOOLSTOFOPSLAG opvang van koolstof, uitgedrukt in uitstoot personenwagens per jaar

WATERINFILTRATIE opvang van regenwater, uitgedrukt in Olympische zwembaden per jaar

HITTEDAGEN aantal dagen met extreme hitte

SCENARIO BETON

BOUWGRONDTE KOOP

HUIDIGE SITUATIE SCENARIO NATUUR

373 912 0 785 193

56 696 0 64 647

4 7 2

5

Inleiding

Aan de vooravond van de Vlaamse verkiezingen van 26 mei 2019 staan kiezers én beleidsmakers voor een belangrijke keuze: bouwen we Vlaanderen verder vol? Voeren we een betonstop in? Of gaan we nog een stap verder dan de betonstop en richten we de resterende bouwgronden natuurlijk in om de klimaatproblemen optimaal het hoofd te bieden?

Nergens anders in Europa staan open ruimte en natuur zo sterk onder druk als in Vlaanderen. Dagelijks maakt 6 ha open ruimte en natuur plaats voor beton. Het klimaat verliest daarbij twee maal. We versnellen de klimaatverandering en vernietigen de beste en goedkoopste oplos-sing om de klimaatverandering te vertragen én te bufferen: onze open ruimte en natuur.

• Verspreid en ruim wonen leidt tot meer infrastructuur, een hoger verbruik aan grondstof-fen, meer autoverplaatsingen en files. Het maakt slimme oplossingen zoals collectief vervoer of warmtenetten bijzonder moeilijk of onbetaalbaar. Beton slaat ook hitte op.

• Ruimte en natuur leveren regulerende ecosysteemdiensten die de klimaatverandering vertragen (= mitigatie: bv. door koolstof op te slaan) en die de gevolgen ervan beperken (= adaptatie: bv. door water op te vangen bij hevige regenval, en weer vrij te geven bij droogte). Natuur en water werken verkoelend.

De maatschappelijke voordelen van open ruimte en natuur zijn niet goed gekend, noch bij de kiezer, noch bij beleidsmakers. Dat is nochtans noodzakelijk om de juiste keuzes te maken in het klimaat- en natuurbeleid. Zeker nu de aarde nog steeds verder opwarmt.

Specifiek voor alle onbebouwde bouwgronden in Vlaanderen (ca. 80.000 ha), biedt dit klimaat-rapport inzicht in drie belangrijke maatschappelijke diensten (ecosysteemdiensten of natuurvoor-delen) die ze leveren, en die relevant zijn voor het klimaatbeleid. Het betreft koolstofopslag (ton/jaar), waterinfiltratie (m³/jaar) en verkoeling (# hittedagen/jaar). De kwantitatieve resultaten worden vervolgens vertaald naar eenvoudig te begrijpen eenheden, en ook monetair (euro’s).

HET RAPPORT SCHOTELT U TELKENS DRIE VERSCHILLENDE SCENARIO’S VOOR: 1) scenario NU, of situatie behouden), de situatie van alle onbebouwde bouwgronden op vandaag 2) scenario BETON, de situatie wanneer we al die bouwgronden volbouwen 3) scenario NATUUR, de situatie waarbij die onbebouwde bouwgronden zo natuurlijk mogelijk worden ingericht

De resultaten worden gepresenteerd voor gans Vlaanderen, maar ook afzonderlijk per provincie en per gemeente. Met het Betonrapport (2018) bracht Natuurpunt die onbebouwde bouwgronden eerder al gedetailleerd in kaart. Dit Klimaatrapport bouwt hier dus op verder.

Alle cijfers die aan de basis liggen van dit rapport, werden aangeleverd en berekend door de Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek (VITO), volgens de Natuurwaardeverkenner (www.natuurwaardeverkenner.be).

Natuurpunt wenst kiezers en beleidsmakers een bewuste keuze bij de nakende verkiezingen en het daaropvolgende regeerakkoord.

6

2. Wat is er aan de hand met het klimaat?

2.1. Klimaatverandering en de effecten daarvan

Sinds de industriële revolutie neemt de concentratie broeikasgassen in de atmosfeer, zoals CO2, toe. Deze gassen laten zonnestralen door, maar houden de warmte die de aarde terugkaatst, tegen. Dit staat bekend als het broeikaseffect. Naast een stijging van de temperatuur zorgt de klimaat-verandering voor een stijging van de zeespiegel, en sinds kort ook gewijzigde weerspatronen en extremere weersomstandigheden.

Het MIRA Klimaatrapport (Brouwers et al., 2015) bundelt bestaande klimaatkennis voor Vlaan-deren. Het geeft een accuraat beeld van de toestand nu, en de mogelijke negatieve effecten in de toekomst.

• Reeds op vandaag stelt het rapport vast dat de temperatuur in Vlaanderen op 200 jaar tijd met 2,5°C toenam (vs. 0,9°C mondiaal). Tropische dagen (≥ 30 °C) en hittegolven komen meer voor. Ook de jaarlijkse gemiddelde hoeveelheid neerslag neemt toe. De winters zijn natter en in de zomer onweert het vaker en intenser. De zeespiegel stijgt en het zeewater wordt warmer. De menselijke gezondheid lijdt meer onder de hitte, zomersmog, allergieën (bv. hooikoorts), infectieziekten en besmet voedsel en water.

• Als de uitstoot van broeikasgassen niet drastisch daalt, zijn de voorspellingen somber. De tem-peratuur kan verder oplopen: nog eens 2,2°C over 30 jaar, of tot 7,2°C over 100 jaar. Over een eeuw kan er ’s winters tot 38% meer regen vallen. In de zomer wordt het waarschijnlijk droger en valt er tot de helft minder regen, maar de kans op intense onweersbuien neemt dan weer verder toe. De zeespiegel kan de komende decennia sneller beginnen te stijgen, tot 80 cm tegen 2100.

Hevige neerslag leidt tot hogere piekafvoeren, waardoor de kans op overstromingen sterk toe-neemt. Wateroverlast brengt schade toe aan gebouwen, infrastructuur, maar ook lager gelegen natuurgebieden die letterlijk verdrinken of met een dikke laag modder achterblijven.

Droge zomers leiden dan weer tot droogte en waterschaarste. Dit leidt op zijn beurt tot drinkwa-tertekorten, opbrengstverliezen in de landbouw, te weinig diepgang voor de scheepsvaart, slechtere waterkwaliteit (met o.a. vissterfte). Waterschaarste is ook nefast voor het functioneren van de natuur.

Wonen in Vlaanderen wordt niet alleen minder leuk maar ook zeer duur door de torenhoge “klimaatkosten”.

7

2.2. Wat kunnen we eraan doen?

> 2.2.1. Mitigatie – klimaatverandering voorkomen

Op de eerste plaats moet we voorkomen dat het klimaat nog verder verandert. Dit noemt men mitigatie.

Koolstofdioxide (CO2) is een belangrijk broeikasgas. Het komt vrij na verbranding van fossiele brandstoffen zoals steenkool, olie en aardgas die veel koolstof (C) bevatten. Omgekeerd kunnen land en water, onder meer via fotosynthese door planten, CO2 onttrekken uit de atmosfeer en zo koolstof fixeren. Deze wisselwerking noemt men de koolstofcyclus en functioneert zoals een systeem van communicerende vaten. Door meer in te zetten op zonnepanelen of windmolens, kan men de huidige uitstoot van CO2 verminderen.

Het Klimaatakkoord van Parijs (2015) kondigde alvast het einde van het tijdperk van fossiele brandstoffen aan. Bijna 200 landen, waaronder België, streven ernaar om de opwarming van de aarde op wereldschaal te beperken tot 1,5 °C. De gemiddelde temperatuur op aarde mag niet meer dan 2°C stijgen. Indien de aarde meer opwarmt, dan zijn wetenschappers het er over eens dat dit het klimaat op aarde onomkeerbaar zal verstoren. Het Klimaatakkoord van Parijs maakt dat Vlaanderen tegen 2050 klimaatneutraal moet zijn.

Met het tienjaarlijks Vlaams Klimaatbeleidsplan en het Vlaams Energiebeleidsplan wenst Vlaan-deren tegen 2030 de uitstoot van broeikasgassen door niet-ETS sectoren (dat zijn sectoren die niet deelnemen aan het zgn. EU Emissions Trading System zoals transport, gebouwen, landbouw en afval) te verlagen met 35% ten opzichte van 2005, en om het energieverbruik met 24,9% te laten dalen ten opzichte van hoe alles nu loopt (zgn. BAU-scenario). Ook voorzien deze plannen in de productie van groene stroom (27.700 GWh), en beloven ze dat wijzigingen in bodem- en landge-bruik netto niet langer zal leiden tot uitstoot (zgn. LULUCF-emissies). Per sector zijn de doelstel-lingen omschreven, alsook de inspanningen die nodig zijn. Op deze manier wordt een stabiel kader geboden op lange termijn.

> 2.2.2. Adaptatie - klimaateffecten opvangen

Naast mitigatie, moeten we ons zo goed mogelijk aanpassen aan de huidige en te verwachten gevolgen van klimaatverandering. Dat noemt men adaptatie.

Ook al stoppen we vandaag met broeikasgassen uit te stoten, dan nog zal de klimaatopwarming nog even doorgaan. Broeikasgassen blijven immers lang in de atmosfeer, en er treedt vertraging op alvorens de aarde en oceanen vervolgens opwarmen.

Het tienjaarlijks Vlaams Adaptatieplan heeft als doel om de klimaatkwetsbaarheid van Vlaanderen in kaart te brengen, de weerbaarheid van Vlaanderen tegen de gevolgen van klimaatverandering te verhogen, en ons zo goed mogelijk aan te passen aan de te verwachten effecten.

8

2.3. Hoe kan natuur een rol spelen in het klimaatbeleid?

De opwarming van de aarde aanpakken vergt een doorgedreven energietransitie. Er moet worden ingezet op zonnepanelen, windmolens en nieuwe technologieën, ook voor het transport en de opslag van groene stroom. Maar ook natuur biedt efficiënte en goedkope oplossingen voor het klimaatbeleid, zowel op vlak van mitigatie (klimaatverandering voorkomen) als adaptatie (effecten opvangen).

> 2.3.1. Natuur als koolstof-sink

Natuurgebieden absorberen wereldwijd een flink deel van de door de mens veroorzaakte broei-kasgassen. Bossen, graslanden, moerassen, veengebieden, slikken, schorren en kustgebieden, ze trekken letterlijk CO2 uit de atmosfeer, en bergen de koolstof veilig op. Wanneer bestaande bossen of natuurlijke graslanden plaatsmaken voor beton of andere menselijke activiteiten, dan verliezen we deze mitigerende voordelen van de natuur.

Voor Vlaanderen blijkt uit de Natuurwaardeverkenner dat een volledige realisatie van de Europese natuurdoelen binnen speciale beschermingszones (Natura 2000 gebieden), netto zou resulteren in extra opslag van circa 1,8 miljoen ton koolstof (Broeckx et al., 2013). Realisatie van Europese, Vlaamse of lokale natuurdoelen buiten Natura 2000 gebieden werden daarbij niet in rekening gebracht.

De beperking van uitstoot en dus de opslag van koolstof die tegen 2030 nodig is om wereldwijd onder de grens van 2°C opwarming te blijven, kan volgens recente studies maar liefst voor 37% uit natuur-gebaseerde oplossingen bestaan (Griscom et al., 2017).

> 2.3.2. Natuur als klimaatbuffer

Naast het vermogen om broeikasgassen uit de lucht te halen, heeft natuur nog een ander belangrijk voordeel. Ze beschermt de mens tegen de negatieve effecten van klimaat-verandering.• Natuur is een spons. Ecologisch ingerichte valleigebieden, slikken, schorren en duinen aan de

kust kunnen overstromingen vermijden door veel water op te vangen in tijden van extreme neerslag of storm, en weer af te staan in periodes van grote droogte.

• Bossen en natuurlijke graslanden zijn ideaal om erosie en modderstromen te vermijden, zeker in heuvelachtige streken.

• Open water in de stad, en groene gevels en daken zorgen voor verkoeling. Steden en dorpen doen er goed aan om natuur zo robuust, divers en gezond mogelijk te maken.

Natuur is multifunctioneel. Overstromingsgebieden, zoals uitgevoerd in het kader van het Sig-maplan, beschermen ons niet alleen tegen watersnood, maar vormen ook een rustplaats voor veel dieren. En daarbovenop is het er nog eens aangenaam fietsen of wandelen.

Samenwerken met natuur is vaak ook goedkoper dan grote bouwwerken of zuiver technologische oplossingen, zowel in aanleg als in onderhoud.

9

3. Methodologie

3.1. Opzet en vertrekbasis

Dit rapport bouwt verder op het Betonrapport (2018) van de Vlaamse gemeenten en provincies, in het bijzonder het aanbod aan onbebouwde bouwgronden in Vlaanderen. Het betreft de indicator ‘betonrisico’. Uit het Betonrapport bleek dat Vlaanderen nog quasi 80.000 ha van dergelijke harde bestemmingen kent, zonder ruimtebeslag (zie Fig. 1).

Fig. 1. Aanbod aan onbebouwde bouwgronden in Vlaanderen (ha), volgens de indicator ‘betonrisico’.

Bron: Betonrapport van Vlaamse gemeenten en provincies (2018).

De bodem en vegetatie van en op die gronden levert op vandaag de Vlaming een aantal belangrijke voordelen, of zogenaamde ecosysteemdiensten (ESD). Van dergelijke diensten, berekent dit rap-port er drie die zeer relevant zijn in het kader van de klimaatopwarming, met name: de opslag van koolstof, de infiltratie van water, en verkoeling (of omgekeerd, het hitte-effect van beton). Verder in dit hoofdstuk vindt u meer uitleg over de keuze en betekenis van deze drie klimaat-indicatoren.

De berekeningen die aan de basis liggen van dit rapport, werden uitgevoerd door VITO, in op-dracht van Natuurpunt. VITO baseerde zich daarbij op het instrument van de Natuurwaarde-verkenner (www.natuurwaardeverkenner.be). De cijfers werden berekend voor gans Vlaanderen, en verder opgedeeld per provincie, tot op gemeentelijk niveau.

Ondanks de recente fusie van een aantal Vlaamse gemeenten, opteert dit rapport om Vlaanderen alsnog in te delen in 308 (in plaats van 300) gemeenten. Dit maakt het mogelijk om eenvoudig een koppeling te maken met de cijfers uit het Betonrapport (2018). Fusiegemeenten hebben derhalve het voordeel te beschikken over cijfers per deelgebied.

10

In tegenstelling tot het Betonrapport (2018), rangschikt dit Klimaatrapport de gemeenten en provincies niet. Immers, vooral het aanbod aan niet bebouwde bouwgronden is bepalend voor de hoogte aan ecosystemen die ofwel bewaard, verloren of gewonnen kunnen worden. 3.2. Keuzes op basis van drie scenario’s

Voor elke van deze regulerende ecosysteemdiensten (koolstofopslag, waterinfiltratie en verkoeling), worden drie verschillende scenario’s onderzocht:

• Op de eerste plaats berekent dit rapport de actuele ecosysteemdiensten, dat is de situatie op vandaag waarbij de bouwgrond braak ligt, of blijft liggen (scenario NU, behoud ESD). In de praktijk betekent dit dat de grond in gebruik is als open ruimte, zoals natuur of landbouw. Het kan bijvoorbeeld gaan om zonevreemde bossen, ruigtes, graslanden, akkers, (moes)tuinen tot zelfs opgespoten terreinen in havengebieden.

• Op de tweede plaats berekent dit rapport het potentieel verlies aan ecosysteemdiensten, dat is de situatie waarbij de bouwgrond volledig bebouwd zou worden (scenario BETON). Dat kan gaan om verschillende soorten van verharding ingevolge nieuwe wegen, huisvesting, land-bouw-gebouwen, industrie of sport-faciliteiten.

• Op de derde plaats berekent dit rapport de potentiële winst aan ecosysteemdiensten, dat is de situatie waarbij de bouwgrond niet bebouwd zou worden, maar volledig natuurlijk (groen-blauw) wordt ingericht zodat de natuurlijke ecosysteemdiensten optimaal benut worden (scenario NATUUR).

Deze scenario’s hebben als doel de Vlaming bewust te maken van de voordelen van natuur en de belangrijke keuzen die zich stellen in het ruimtelijk beleid. Bouwen we Vlaanderen verder vol? Voeren we een betonstop in? Of gaan we nog een stap verder dan de betonstop, en richten we niet bebouwde bouwgronden voortaan natuurlijk in om de klimaatproblemen optimaal het hoofd te bieden?

De voorgestelde scenario’s zijn eerder theoretisch van aard (worst-case vs. best-case): het eindresul-taat zal ergens tussenin liggen. Hoe urgent de problematiek ook is, beleid voeren vergt tijd. Er zal dus vertraging optreden in de realisatie van het gekozen traject, zij het de keuze voor een beton-stop, toch alles volbouwen, of alle onbebouwde bouwgronden zo natuurlijk mogelijk inrichten. In het scenario BETON (volbouwen) wordt ook uitgegaan van een perceelsdekkende verharding (bv. parking), maar dit is in de praktijk niet altijd het geval.

Merk op: De betonstop zoals goedgekeurd door de Vlaamse regering in 2016, laat toe dat van de circa 80.000 ha onbebouwde bouwgrond die Vlaanderen telt, er nog 22.500 ha bebouwd zou worden. Dat komt omdat de Vlaamse regering (2016) besloot om de betonstop niet onmiddel-lijk, maar wel gradueel in te voeren, door de betonsnelheid (nu 6 ha/dag) te halveren tegen 2025 (3 ha/dag) en pas te stoppen tegen 2040 (0 ha/dag). Dit ‘scenario BETONSTOP 2040’ werd niet afzonderlijk berekend maar situeert zich dus tussen het ‘scenario NU’ en het ‘scenario BETON’. In dit scenario verliest Vlaanderen meer dan een kwart van de ecosysteemdiensten die in dit rapport berekend werden onder het ‘scenario NU’.

11

3.3. Indicatoren en link met het klimaat

> 3.3.1. Koolstofopslag

De indicator ‘koolstofopslag (ton/jaar)’ geeft weer hoeveel ton koolstof (C) er jaarlijks opgeslagen wordt binnen het areaal aan beschikbare bouwgrond (Vlaanderen, provincie, gemeente). Het betreft de absorptiecapaciteit van koolstof in de bodem en in biomassa (bv. vegetatie). Om de leesbaarheid van de indicator te verhogen, drukken we de indicator tevens uit in jaarlijkse uitstoot van een gemiddelde personenauto, dus ‘koolstofopslag (auto/jaar)’. De uitstoot aan koolstof (niet koolstofdioxide) van een gemiddelde auto per km bedraagt 48 g/km (zie COPERT, 2016). Ervan uitgaande dat een gemiddelde wagen 15.000 km/jaar aflegt, komt dat neer op 0,72 ton koolstof per jaar (of 2,6424 ton CO2 per jaar).

Tot slot drukken we de indicator ook monetair uit als ‘koolstofopslag (€/jaar)’. Net als in andere landen, berekent de Natuurwaardeverkenner (Liekens et al., 2013: blz. 82) deze waarde als ver-meden reductiekosten om de klimaatopwarming onder 2°C te houden. Concreet komt dit neer op 100 €/ton koolstof. Zie ook De Nocker et al. (2010).

Merk op: De indicator ‘koolstofopslag’ geeft enkel de jaarlijkse bijkomende absorptie-capaciteit weer. Het geeft niet weer welke hoeveelheid aan koolstof vrijkomt uit de bodem en uit biomassa. In het geval een bouwgrond begroeid is met een bos, dat vervolgens wordt gekapt voor bebouwing, dan verliezen we in feite niet alleen de jaarlijkse absorptiecapaciteit van dat bos, maar ook de kool-stof die reeds werd opgeslagen in het bos. De indicator ‘koolstofopslag’ is dan ook een onderschat-ting van het werkelijke probleem.

> 3.3.2. Waterinfiltratie

De indicator ‘waterinfiltratie (m3/jaar)’ geeft weer hoeveel kubieke meter water er jaarlijks opgenomen wordt binnen het areaal aan onbebouwde bouwgrond (Vlaanderen, provincie, ge-meente). In tijden van hevige regenval voorkomt dit overstromingen, terwijl in tijden van hitte, geïnfiltreerd water ten goede komt van de waterbevoorrading.

Om de leesbaarheid van de indicator te verhogen, drukken we de indicator tevens uit als ‘wa-terinfiltratie (Olympisch zwembaden/jaar)’. Voor een Olympisch zwembad hanteren we een standaardinhoud van 2.500 m3 (50 op 25 m, 2 m diep). Als we de inhoud van een Olympisch zwembad zouden uitgieten, dan komt dat overeen met 50 cm water op een oppervlakte van een voetbalveld (50 op 100 m).

Tot slot drukken we de indicator ook monetair uit als ‘waterinfiltratie (€/jaar)’. De Natuurwaarde-verkenner (Hendrix et al., 2015: blz. 82) berekent deze waarde op basis van vermeden kosten voor afvoer, zuivering, overstroming en overstort. Concreet komt dit neer op een vermeden kost van 0,52 €/m3.

> 3.3.3. Verkoeling

Waterpartijen en natuurlijke vegetaties brengen verkoeling. Niet zo zeer door de schaduw die ze werpen op de grond, maar vooral door verdamping via hun bladeren en de ondergrond. Beton

12

daarentegen slorpt hitte op en warmt de omgeving net op. Daarom is de temperatuur in stedelijk gebied vaak enkele graden hoger dan in een groene omgeving. Dit noemt men het hitte-effect.

We brengen dit fenomeen in kaart via de indicator ‘verkoeling (# hittedagen/jaar)’. Een hittedag wordt hier gedefinieerd als het aantal dagen waarbij de driedaags glijdend gemiddelde tempera-turen de gezondheidsdrempel van 29,6°C overschrijdt, en met een minimum temperatuur van 18,2°C. Deze definitie staat ook gekend als ‘hondsdagen’. Deze indicator komt niet voor in de Natuurwaardeverkenner, maar werd speciaal berekend voor dit rapport.

In het ‘scenario NU’ wordt het gemiddeld aantal hittedagen geraamd binnen het bestaand aan-bod van onbebouwde bouwgronden (Vlaanderen, provincie, gemeente). De berekeningen voor het ‘scenario BETON’ en het ‘scenario NATUUR’ baseren zich op het aantal hitte/hondsdagen die zich, binnen Vlaanderen, provincie of gemeente, vandaag reeds voordoen in respectievelijk gebetonneerd (worst-case) of natuurlijk ingericht gebied (best-case). De indicator baseert zich op de temperaturen van heden, niet op de hogere temperaturen die verwacht worden in de toekomst ingevolge de opwarming van de aarde.

De leesbaarheid van deze indicator is op zich voldoende duidelijk en wordt op geen andere wijze uitgedrukt. Gezien deze indicator niet voorkomt in de Natuurwaardeverkenner, voorziet dit rapport ook niet in een monetaire waardering ervan.

Wil je meer weten over de maatschappelijke kosten van verspreid bouwen? Lees dan ook het recente onderzoeksrapport van VITO, Common Ground & VRP (Vermeiren et al., 2019).

13

4. Resultaten

De resultaten van dit rapport worden besproken per indicator: 1) koolstofopslag, 2) waterinfiltratie en 3) verkoeling. Voor elk van deze ecosysteemdiensten worden de resultaten besproken volgens het ‘scenario NU’, vervolgens het ‘scenario BETON’ en tot slot het ‘scenario NATUUR’.

De bespreking beperkt zich tot het Vlaamse totaal. Bij de provinciale resultaten en het gemeentelijk gemiddelde wordt niet afzonderlijk stilgestaan, maar deze kunnen eenvoudig afgelezen worden uit de figuren. De resultaten per indicator voor alle 308 gemeenten zijn ook raadpleegpaar achter-aan dit rapport (zie bijlage).

4.1. Koolstofopslag

De resultaten voor de indicator ‘koolstofopslag’ staan schematisch weergegeven in Fig. 2.

Fig. 2. Indicator ‘koolstofopslag’ volgens de scenario’s NU, BETON of NATUUR, uitgedrukt in ton/jaar, als

equivalent van de uitstoot van # personenauto’s/jaar, en €/jaar.

In het ‘scenario NU’, is het totaal aan onbebouwde bouwgrond in Vlaanderen op vandaag goed voor een koolstofopslag van 269.217 ton/jaar. Dat compenseert de jaarlijkse uitstoot aan koolstof van maar liefst 373.912 personenwagens. De waarde van deze ecosysteemdienst wordt begroot op net geen 27 miljoen €/jaar.

In het ‘scenario BETON’, gaat deze ecosysteemdienst volledig verloren. Door betonnering van de ondergrond, wordt elke vorm van koolstofopname door de bodem of door biomassa onmogelijk. Wensen we het verlies aan koolstofopname te compenseren door andere maatregelen, dan wordt de kost daarvan begroot op 27 miljoen €/jaar.

In het ‘scenario NATUUR’, wanneer we het totaal aan onbebouwde bouwgronden zo natuurlijk mogelijk zouden inrichten, kan maar liefst 565.339 ton/jaar aan koolstof worden opgeslagen, wat overeenkomt met de uitstoot van 785.193 auto’s. Dat is maar liefst een verdubbeling van de absorptiecapaciteit van vandaag. In dit scenario kan de uitstoot van meer dan 400.000 extra auto’s gecompenseerd worden. De monetaire waarde van dit scenario wordt begroot op meer dan 56 miljoen €/jaar.

Regio Bouwgrond

(ha) Nu Beton Natuur Nu Beton Natuur Nu Beton Natuur

Vlaanderen 79.580 269.217 0 565.339 373.912 0 785.193 26.921.692 0 56.533.886 Antwerpen 20.740 68.017 0 124.840 94.468 0 173.389 6.801.699 0 12.484.014 Vlaams-Brabant 9.780 38.235 0 88.419 53.104 0 122.805 3.823.508 0 8.841.940 West-Vlaanderen 13.060 37.894 0 89.948 52.630 0 124.928 3.789.359 0 8.994.785 Oost-Vlaanderen 20.210 63.835 0 146.051 88.660 0 202.849 6.383.539 0 14.605.123 Limburg 15.790 61.236 0 116.080 85.050 0 161.223 6.123.587 0 11.608.024 Gemeente 258 874 0 1.836 1.214 0 2.549 87.408 0 183.552

Koolstofopslag (uitstoot # auto's/jaar)

Koolstofopslag (€/jaar)

KLIMAATINDICATOREN ecosysteemdiensten

Koolstofopslag (ton/jaar)

14

Conclusie: wat de indicator ‘koolstofopslag’ betreft, valt er veel te verliezen (scenario BETON), maar evengoed veel te winnen door de bouwgronden niet alleen te sparen van bebouwing (scenario NU), maar ze vervolgens ook nog eens natuurlijk in te richten (scenario NATUUR).

Merk op: deze cijfers houden nog geen rekening met het verlies aan reeds opgeslagen koolstof in het geval een bouwgrond bouwrijp wordt gemaakt, bv. door ontbossing (zie hoofdstuk methodolo-gie). De indicator houdt evenmin rekening met het feit dat bebouwing op slecht gelegen plekken, vaak leidt tot een toename van het aantal auto’s en het gebruik ervan. Kortom het verlies/winst aan ecosysteemdiensten volgens de respectievelijke scenario’s BETON/NATUUR, wordt in deze oefen-ing nog ruim onderschat.

4.2. Waterinfiltratie

De resultaten voor de indicator ‘waterinfiltratie’ staan schematisch weergegeven in Fig. 3.

Fig. 3. Indicator ‘waterinfiltratie’ volgens de scenario’s NU, BETON of NATUUR, uitgedrukt in m3 /jaar, als

equivalent van het aantal Olympische zwembaden, en €/jaar.

In het ‘scenario NU’, is het totaal volume aan hemelwater dat geïnfiltreerd wordt door onbebou-wde bouwgronden in Vlaanderen op vandaag goed voor 141.739.909 m3 /jaar. Dat stemt overeen met de inhoud van maar liefst 56.696 Olympische zwembaden. De waarde van deze ecosysteem-dienst wordt begroot op circa 74 miljoen €/jaar.

In het ‘scenario BETON’, gaat deze ecosysteemdienst volledig verloren. Door betonnering van de ondergrond wordt de infiltratie van water onmogelijk. Het water moet dus afgevoerd worden via een riolering, en vervolgens wordt het gezuiverd (indien er sprake is van een gemengd riolerings-stelsel). Bij hevige regenval kan de waterzuivering het aanbod aan water niet verwerken en treedt er overstort op: overstroming met vervuild water. De kost aan de maatschappij wordt begroot op 74 miljoen €/jaar.

In het ‘scenario NATUUR’, wanneer we het totaal aan onbebouwde bouwgronden zo natuurlijk als mogelijk zouden inrichten, kan 161.616.986 m3 /jaar aan water infiltreren, wat overeenkomt met de inhoud van 64.647 Olympische zwembaden. Dit is een verhoging van de infiltratiecapaciteit met 14% in vergelijk met nu. De monetaire waarde van dit scenario wordt begroot op meer dan 84 miljoen €/jaar.

Conclusie: wat de indicator ‘waterinfiltratie’ betreft, valt er vooral veel te verliezen (scenario BE-TON). Niettemin valt er toch ook nog 14% te winnen door de bouwgronden niet alleen te sparen van bebouwing (scenario NU), maar ze vervolgens ook nog eens natuurlijk in te richten (scenario

Regio Bouwgrond

(ha) Nu Beton Natuur Nu Beton Natuur Nu Beton Natuur

Vlaanderen 79.580 141.739.909 0 161.616.986 56.696 0 64.647 73.704.753 0 84.040.833 Antwerpen 20.740 32.844.417 0 39.769.118 13.138 0 15.908 17.079.097 0 20.679.941 Vlaams-Brabant 9.780 18.966.984 0 20.399.260 7.587 0 8.160 9.862.831 0 10.607.615 West-Vlaanderen 13.060 22.883.633 0 24.941.793 9.153 0 9.977 11.899.489 0 12.969.732 Oost-Vlaanderen 20.210 35.213.786 0 38.166.675 14.086 0 15.267 18.311.169 0 19.846.671 Limburg 15.790 31.831.089 0 38.340.141 12.732 0 15.336 16.552.166 0 19.936.873 Gemeente 258 460.195 0 524.730 184 0 210 239.301 0 272.860

Waterinfiltratie (€/jaar)

Waterinfiltratie (m³/jaar)


Waterinfiltratie (olympische zwembaden/jaar)

15

NATUUR). Die winst komt overeen met de inhoud van bijna 8.000 Olympische zwembaden, die niet langer moeten verwerkt worden via riolering/waterzuivering, of die ook niet langer overlast kunnen verzorgen zoals overstroming en/of vervuiling. Dit stemt overeen met 8.000 voetbalvelden die elk een halve meter water zouden slikken.

Merk op: deze indicator houdt nog geen rekening met de voordelen van waterinfiltratie voor het aanvullen van de grondwatertafel en dus de watervoorziening. Dit is nochtans ook van grote waarde voor de mens, landbouw en industrie, temeer omdat de klimaatverandering langere peri-odes van droogte in petto heeft. Ook de natuur deelt in de klappen van de droogte. Als de natuur niet goed kan functioneren door een gebrek aan water, dan lopen we het risico dat ook andere ecosysteemdiensten van de natuur minder goed zullen presteren.

4.3. Verkoeling

De resultaten voor de indicator ‘verkoeling’ staan schematisch weergegeven in Fig. 4.

Fig. 4. Indicator ‘verkoeling’ volgens de scenario’s NU, BETON of NATUUR, uitgedrukt in # hitte- of honds-

dagen/jaar.

In het ‘scenario NU’, noteren we binnen het areaal aan onbebouwde bouwgronden in Vlaanderen een gemiddelde van 4 hittedagen per jaar.

In het ‘scenario BETON’, dat is na bebouwing, stijgt het gemiddeld aantal hittedagen op die speci-fieke pekken van 4 naar 7 per jaar.

In het ‘scenario NATUUR’, kan het aantal hittedagen op die plekken dalen van 4 naar 2 per jaar.

Conclusie: wat de indicator ‘verkoeling’ betreft valt het op dat er veel te verliezen is (scenario BE-TON), maar evengoed nog veel te winnen is door de bouwgronden niet alleen te sparen van bebou-wing (scenario NU), maar ze vervolgens ook nog eens natuurlijk in te richten (scenario NATUUR). In het ene scenario stellen we bijna een verdubbeling van het aantal hittedagen vast, terwijl we in het andere scenario net een halvering kunnen bereiken.

Merk op: deze indicator brengt enkel het resultaat in beeld van het aantal ‘hitte-‘ of ‘hondsdagen’. Uiteraard kent Vlaanderen nog veel meer warme dagen die net niet aan deze strenge definitie voldoen. Ook op die dagen levert natuur veel verkoeling. Deze indicator houdt evenmin reken-ing met de opwarming van de aarde, en het feit dat het aantal hittedagen in de toekomst nog gaat toenemen, in alle scenario’s.

Regio Bouwgrond (ha) Nu Beton Natuur

Vlaanderen 79.580 4 7 2 Antwerpen 20.740 5 8 3 Vlaams-Brabant 9.780 5 8 2 West-Vlaanderen 13.060 3 6 2 Oost-Vlaanderen 20.210 4 7 2 Limburg 15.790 5 9 1 Gemeente 258 4 7 2

KLIMAATINDICATOREN ecosysteemdiensten Verkoeling (gemiddeld # hittedagen/jaar)

16

BEPALENDE FACTOREN

Waarom verschillen resultaten tussen gemeenten en provincies?

Het aanbod aan onbebouwde bouwgronden per gemeente, werd in het Betonrapport (2018) afgerond op 10 ha nauwkeurig. De ecosysteemdiensten in dit Klimaatrapport werden echter meer in detail berekend.

Voor Herstappe bijvoorbeeld, de kleinste gemeente van Vlaanderen, geeft dat een cijfer van 0 ha onbebouwde bouwgrond. In de realiteit liggen er in Herstappe toch nog enkele van die bouwgronden, waardoor er alsnog verlies of winst aan ecosysteemdiensten te boeken valt, ook al zijn de resultaten klein (zie gemeentelijke fiche).

Naast het aanbod aan onbebouwde bouwgronden, hangt de uitkomst van deze klimaat-oefening sterk samen met de geografische en fysische kenmerken van gemeenten, en de wijze waarop onbebouwde bouwgronden vandaag in gebruik zijn:

• In zanderige streken kan water beter infiltreren, warmt de omgeving sneller op, maar koelt het ook sneller af. In leemstreken is dat dan weer anders.

• In heuvelachtige streken spoelt water sneller af. Bouwgronden die gelegen zijn op hellingen en/of die in gebruik zijn als akker, kunnen dus behoorlijk wat winst opleveren bij omzetting naar bos of zelfs natuurlijk grasland. Niet alleen kan er dan meer water infiltreren, ook zal er meer opslag van koolstof mogelijk zijn.

• In streken met veel natuur en bos (ook op onbebouwde bouwgrond), zullen de poten-tiële winsten voor koolstofopslag eerder gering zijn, maar de huidige opslagcapaciteit en dus potentiële verliezen bij betonnering zeer aanzienlijk. In streken met weinig natuur is dat net omgekeerd.

Dit verklaart de verschillen in resultaten tussen provincies en gemeenten.

Tot slot nog een kleine toelichting bij de gebruikte eenheden. In bijlage van dit rapport staan de waarden voor koolstof en infiltratie respectievelijk uitgedrukt in ton/jaar en m3 /jaar. In de gemeentelijke fiches (afzonderlijk document) is dat respectievelijk het equivalent aan uitstoot van # personenwagens/jaar en de inhoud van # Olympische zwembaden/jaar. Het gemiddeld aantal hittedagen werd afgerond tot het dichtste geheel getal. Dat geeft soms als resultaat 0, ook al bestaat er toch nog een kleine kans (bv. 0,4 dagen/jaar). Voor geen enkele gemeente is die kans volledig nul.

17

5. Conclusies

Het ruimtelijk beleid in Vlaanderen staat voor een belangrijke keuze. Bouwen we Vlaanderen vol? Voeren we een betonstop in? Of gaan we een stap verder dan de betonstop, en richten we de onbebouwde bouwgronden voortaan zo natuurlijk mogelijk in om de klimaatproblemen optimaal het hoofd te bieden?

Uit het Betonrapport (2018) bleek dat Vlaanderen beschikt over 80.000 ha onbebouwde bouwgronden, dat zijn gronden met een harde bestemming, maar zonder effectief ruimtebeslag. Die gronden leveren de maatschappij vandaag een reeks aan natuurvoordelen, ook wel ecosysteem-diensten genaamd.

Een aantal daarvan zijn belangrijk om de klimaatproblemen het hoofd te bieden. Enerzijds gaat het om diensten die voorkomen dat de aarde verder opwarmt (mitigatie), anderzijds om diensten die de gevolgen van de opwarming van de aarde moeten verzachten (adaptatie).

Het belang van deze diensten is echter niet goed gekend, maar noodzakelijk om de juiste keuzes te maken voor de toekomst. Dit rapport geeft inzicht in drie belangrijke voordelen, en doet uit-spraken op het niveau van Vlaanderen, provincies en individuele gemeenten. Telkens schotelt het rapport drie scenario’s voor: de ‘situatie NU’, de ‘situatie BETON’, en de ‘situatie NATUUR’.

Onbebouwde bouwgronden in Vlaanderen compenseren vandaag de dag een jaarlijkse koolstof-uitstoot van circa 375.000 auto’s. Wanneer we die gronden volbetonneren, dan gaat deze eco-systeemdienst verloren. Omgekeerd, wanneer we deze onbebouwde bouwgronden natuurlijk zouden inrichten, dan kan hun absorberend vermogen meer dan verdubbeld worden. In de situatie van vandaag, wordt de waarde van deze dienst begroot op 27 miljoen €/jaar. Dat is gelijk aan de maatschappelijke kost aan compenserende maatregelen, als we deze gronden zouden volbeton-neren. Als we deze gronden inrichten op een natuurlijke manier, dan loopt de waarde van deze ecosysteemdienst op tot 56 miljoen €/jaar.

Op vlak van waterinfiltratie, zijn onbebouwde bouwgronden in Vlaanderen vandaag goed om het volume aan circa 57.000 Olympische zwembaden aan water op te vangen. In de situatie van vandaag, wordt de waarde van deze dienst begroot op 74 miljoen €/jaar. Als we deze gronden volbetonneren, en dat water in één keer uitgieten op het beton, dan zou een oppervlakte ter grootte van 57.000 voetbalvelden voor 50 cm onder water komen te staan. Wanneer we deze onbebouwde bouwgronden niet alleen vrijwaren van bebouwing, maar ook nog eens natuurlijk zouden inrichten, dan kan het infiltrerend vermogen van vandaag nog met 14% verhoogd worden. De waarde van deze dienst kan dan stijgen tot 84 miljoen €/jaar.

Open ruimte en natuur levert ook verkoeling. In de situatie vandaag noteren we binnen het areaal aan onbebouwde bouwgronden in Vlaanderen, gemiddeld 4 hittedagen (hondsdagen) per jaar. Als we alles zouden volbetonneren, dan stijgt dat aantal hittedagen tot 7. Omgekeerd, als we deze gronden vrijwaren van bebouwing, en bovendien natuurlijk zouden inrichten, dan daalt het aantal hittedagen naar slechts 2 per jaar.

18

Onder de ‘betonstop 2040’ zoals goedgekeurd door de Vlaamse regering in 2016, kan nog 22.500 van circa 80.000 ha aan onbebouwde bouwgronden gebetonneerd worden. Deze bijkomende bebouwing leidt tot een verlies van meer dan een kwart van de ecosysteem-diensten die op vandaag door al die onbebouwde bouwgronden samen geleverd worden (koolstofopslag, waterinfiltratie en verkoeling).

Beton is niet alleen een probleem voor het klimaat, maar ook voor de rijkdom aan soorten planten en dieren, onze biodiversiteit. Hun leefgebieden verkleinen, versnipperen of raken geïsoleerd. Hierdoor kunnen ze zich nog moeilijk voortplanten en verplaatsen. Ook dat laatste is nochtans levensnoodzakelijk nu de aarde opwarmt en hun leefgebieden verschuiven. Dit aspect ligt echter buiten de scope van dit Klimaatrapport.

19

6. Aanbevelingen

In aanloop naar de Vlaamse verkiezingen op 26 mei 2019, en met het oog op een klimaatbesten-dige toekomst, formuleert Natuurpunt 7 oplossingen voor het klimaatbeleid. Deze vind je terug in ons Memorandum op www.natuurpunt.be/verkiezingen.

Het Memorandum vertrekt vanuit de vele maatschappelijke voordelen van natuur en open ruimte. Natuur zuivert lucht en water, het stockeert ook water, en brengt verkoeling als natuurlijke airco. Deze ecosysteemdiensten zijn de oplossing om Vlaanderen in de toekomst klimaatbestendig te maken. Natuur maakt bovendien fit en gezond. Natuur-gebaseerde oplossingen werken vaak beter en zijn ook goedkoper: onze beste levensverzekering.

Dit Klimaatrapport somt alle oplossingen op, en licht er de acties uit die het meest relevant zijn in het klimaatvraagstuk. Elke prioriteit en actie is waardevol, en vaak zijn ze onlosmakelijk met elkaar verbonden. Het volgnummer uit het Memorandum staat erbij, zodat je ze snel terugvindt als je meer achtergrondinformatie wenst. We starten met de betonstop, maar hun bereik gaat snel breder dan louter de onbebouwde bouwgronden die Vlaanderen rijk is.

Oplossing 1: Een daadkrachtige betonstop

Vlaanderen is de meest gebetonneerde regio in Europa en blijft verder verharden aan 6 ha per dag. Dit leidt tot een grote versnippering van de open ruimte en grote gevolgen inzake mobiliteit (files), water (overstromingen) en natuur (verlies aan biodiversiteit). Ruimte voor natuur is voorwaarde nummer één om ecosysteemdiensten te kunnen leveren. • Actie 22 e.v. Vlaanderen zet het fysisch systeem en de bijhorende ecosysteemdiensten centraal

in het omgevingsbeleid. Socio-economische ontwikkelingen gaan niet langer ten koste van natuur of milieu.

• Actie 24 e.v. Vlaanderen rolt de betonstop zonder vertraging uit in het plannings- en vergun-ningenbeleid.

• Actie 32 e.v. Vlaanderen garandeert de financiering van de betonstop op korte termijn, op lange termijn betaalt deze zich volledig terug.

Oplossing 2: Investeer in wetlands, onze natuurlijke schokdempers

Moerassen, slikken en schorren, (broek)bossen en natte graslanden, de zogenaamde ‘wetlands’ zijn echte schokdempers om extreme weersomstandigheden op te vangen. Deze waterrijke gebieden hebben daarnaast een groot potentieel als koolstof-sink. Vlaanderen verloor echter 75% van zijn wetlands in de afgelopen 50-60 jaar. • Actie 66 Vlaanderen herstelt alle gedegradeerde en verdwenen wetlands in groene bestem-

mingen (circa 49.000 ha) tegen 2050.• Actie 68 De Vlaamse Regering zorgt voor een gepast landgebruik en gepaste inrichting op

overstroming-, droogte- en erosiegevoelige terreinen.• Actie 18 Vlaanderen beschermt en herstelt de kwaliteit van het water in naleving van de kader-

richtlijn water.

20

Oplossing 3: Zorg voor natuurlijke riviervalleien

Natuurlijk rivierherstel zorgt voor een grotere watercapaciteit en tragere afvoer waardoor het risico op wateroverlast en droogte verkleint. Tegelijk verhoogt het water het zuiverend vermogen van de rivieren door herstel van de natuurlijke ecosystemen. Dat geldt ook voor het koolstof-absorberend vermogen van valleien. • Actie 64 Vlaanderen maakt een inhaalbeweging in de uitvoering van het geactualiseerde

SIGMA-plan en verhoogt de financiering.• Actie 65 Vlaanderen voert de maatregelen voor rivierherstel in de Leie volledig uit conform de

afgesproken timing (afgerond tegen 2028).• Actie 86 e.v. Vlaanderen beschermt riviervalleien en andere landschappen indirect via het

erfgoedbeleid.

Oplossing 4: Meer natuur en bos

De biodiversiteitscrisis is minstens even urgent als de klimaatcrisis, en beiden verdienen een cen-traal hoofdstuk in het beleid. Het vergt de bescherming van verschillende soorten habitats, zoals bossen, soortenrijke graslanden en wetlands. Investeren in natuur is ook investeren in een klimaat-bestendig Vlaanderen. Er is meer ambitie en een grote inhaalbeweging nodig.• Actie 1 e.v. Vlaanderen zorgt voor voldoende budget voor zowel de aankoop, het beheer en her-

stel van natuur. Verdrievoudig het budget voor aankopen van natuurgebieden.• Actie 5 e.v. Vlaanderen stuurt het natuurdecreet bij en beschouwt natuurbeheerders als vol-

waardige partners bij het opmaken en uitvoeren van het natuurbeleid. • Actie 8 e.v. Vlaanderen maakt een doorstart voor de uitvoering van het Europese Natura 2000

beleid.• Actie 14 e.v. Vlaanderen beschermt de natuur beter door handhaving, bescherming tegen

zonevreemd gebruik en landschapsecologisch natuurherstel.• Actie 51 e.v. Vlaanderen investeert meer in natuur om mensen gezond te houden.• Actie 43 e.v. Vlaanderen verbindt landbouw opnieuw met natuur en creëert een afzonderlijk

fonds voor boerenlandnatuur onder beheer van de natuuradministratie.• Actie 59 Vlaanderen stimuleert groene energie met respect voor natuur & landschap.

Oplossing 5: Een mobiliteitsplan voor plant en dier

Grotere natuurgebieden uitbouwen alleen zal niet volstaan om de biodiversiteitscrisis het hoofd te bieden. Dieren en planten hebben nood aan verbindingen tussen leefgebieden, zodat ze robuuste populaties kunnen vormen en geschikte leefgebieden kunnen opzoeken. Elke 6 seconden sneuvelt een dier op Vlaamse wegen: de impact op de biodiversiteit is enorm.• Actie 34 Vlaanderen maakt een mobiliteitsplan voor plant en dier, met o.a. minstens 30 eco-

ducten.• Actie 35 Vlaanderen realiseert 125.000 ha VEN en 150.000 ha IVON.• Actie 20 Vlaanderen versterkt de uitvoering van het soortenbeleid ook via de soortbescher-

mingsprogramma’s.• Actie 40 e.v. Vlaanderen leert de Vlaming opnieuw samenleven met natuur.

21

Oplossing 6: Duinen in plaats van dijken

De gebetonneerde kustlijn heeft geen veerkracht om de zeespiegelstijging op te vangen. Een klimaatrobuuste kust beschikt over heuvelachtige en natuurlijke stranden, brede duingordels met valleien en natuurlijke overgangen zowel richting zee als polders. De natuurlijke dynamiek die zo ontstaat beschermt ons, is landschappelijk mooier, zelfregulerend en biodiverser.• Actie 71 Vlaanderen stuurt de ruimtelijke ontwikkelingen aan de kust zodat er meer ruimte

ontstaat voor natuurlijke kustbescherming. • Actie 71 Vlaanderen verbiedt machinale strandreiniging en bouwt actief aan een maatschap-

pelijk draagvlak voor meer natuurlijke stranden, o.a. door een proefproject ‘duin voor dijk’.

Oplossing 7: zorg voor groenblauwe steden

Een groot deel van de Vlaamse bevolking woont in stedelijk gebied. Groenblauwe steden creëren niet enkel kansen voor natuur en klimaatbestendigheid, maar ook voor meer welzijn voor veel Vlamingen. Groenblauwe steden zijn steden waar blauwe aders zichtbaar en toegankelijk zijn en waar inwoners groen en natuur vinden op wandelafstand.• Actie 39 Vlaanderen voorziet in het gemeentefonds stimulansen voor meer groenblauwe

netwerken in de stad.• Actie 72 e.v. Vlaanderen betrekt ook burgers bij het natuurbeleid via middenveldorganisaties

zoals Natuurpunt.• Actie 80 Vlaanderen erkent de belangrijke bijdrage van burgerwetenschapsprojecten rond

natuur en investeert daar structureel in.

Zandpoortvest (Mechelen), vroeger volledig in gebruik als bovengrondse parking, nu een aangename rustplek

met opengelegde Binnendijle die de stad opnieuw groen-blauw dooradert. (Foto: Departement Omgeving.)

22

7. Goede voorbeelden

De klimaatproblematiek en de betonstop zijn een gedeelde politieke verantwoordelijkheid van de Vlaamse, provinciale en gemeentelijke overheden. Van deze overheden mogen we verwachten dat ze het goede voorbeeld stellen, en zo burgers, bedrijven en andere organisaties aansporen om ook uit eigen initiatief de betonstop uit te rollen en open ruimte natuurlijk in te richten, ook binnen een urbane context.

In Asse (Kerremansbos, provincie Vlaams-Brabant), te midden van de sterk verstedelijkte Vlaamse Rand, geprangd tussen een groot industrieterrein en de Maalbeek, ontwikkelt zich een jong bos, soortenrijk grasland en bufferbekken dat waterlast voorkomt. Een pril groen-blauw netwerk dat tot stand kwam na intensieve samenwerking tussen de gemeente, AQUAFIN, VLM, VELT, Natu-urpunt en enkele basisscholen. Blauwe reigers en andere soorten voelen zich hier snel thuis. (Foto: Bernard De Cuyper, met dank aan wijlen Erik Meerschaut).

In Sint-Martens-Latem (Twee Beken, provincie Oost-Vlaanderen) legde een project-ontwikkelaar nieuwe natuur aan, als oplossing voor een lokale waterproblematiek. De gemeente legde dit op als voorwaarde in een verkavelingsvergunning. Een voorbeeld van een ecologisch ingericht, groen-blauw netwerk dat koolstof opslaat, water opvangt en de omgeving verkoelt. Een ideale klimaat-buffer dus, en bovendien een zegen voor planten en dieren (Foto: Pieter Van Bulck).

23

Literatuurlijst

Broekx S., De Nocker L., Liekens I., Poelmans L., Staes J., Van der Biest K., Meire P. & Verheyen K. Raming van de baten geleverd door het Vlaamse NATURA 2000-netwerk. Eindrapport. Studie uitgevoerd in opdracht van ANB. VITO, UAntwerpen en UGent, Mol. 215 blz.

Brouwers J., Peeters B., Van Steertegem M., van Lipzig N., Wouters H., Beullens J., Demuzere M., Willems P., De Ridder K., Maiheu B., De Troch R., Termonia P., Vansteenkiste Th., Craninx M., Maetens W., Defloor W., Cauwenberghs K. 2015. MIRA Klimaatrapport 2015, over waargenomen en toekomstige klimaatveranderingen. Vlaamse Milieumaatschappij i.s.m. KU Leuven, VITO en KMI, Aalst. 147 blz.

COPERT (Computer Program to calculate Emissions from Road Transport). 2016. EMEP/EEA air pollutant emission inventory guidebook 2016. Technical guidance to prepare national emission inventories. European Environment Agency, Luxemburg. 24 blz.

De Nocker L., Michiels H., Deutsch F., Lefebvre W. & Torfs R. 2010. Actualisatie van de externe milieuschadekosten (algemeen voor Vlaanderen) met betrekking tot luchtverontreiniging en kli-maatverandering. Eindrapport. Studie uitgevoerd in opdracht van MIRA, Milieurapport Vlaan-deren. VITO, Mol. 122 blz.

Griscom B.W., Adams J., Ellis P.W., Houghton R.A., Lomax, G., Miteva D.A., Schlesinger W.H., Shoch D., Siikamäki J.V., Smith P., Woodbury P., Zganjar C., Blackman A., Campari J., Conant R.T., Delgado C., Elias P., Gopalakrishna T., Hamsik M.R., Herrero M., Kiesecher J., Landis E., Laestadius L., Leavitt S.M., Minnemeyer S., Polasky S., Potapov P., Putz F.E., Sanderman J., Silvius M., Wollenberg E. & Fargione J. Natural climate solutions. Proceedings of the National Academy of Sciences 114 (44): 11645-11650.

Hendrix R., Liekens I., De Nocker L., Vranckx S., Janssen S., Lauwaert D., Brabers L. & Broekx S. 2015 (digitaal april 2018). Waardering van ecosysteemdiensten in een stedelijke omgeving: een handleiding. Eindrapport. Studie uitgevoerd in opdracht van LNE, afdeling milieu-, natuur- en energiebeleid en ANB. VITO, Mol. 148 blz.

Liekens I., Smeets N., Staes J., Van der Biest K., De Nocker L. & Broeckx, S. 2013 (digitaal maart 2018). Waardering van ecosysteemdiensten: een geüpdatete handleiding. Eindrapport. Studie uitgevoerd in opdracht van LNE, afdeling milieu-, natuur- en energiebeleid. 173 blz.

Mollen F.H. 2018. Betonrapport van de Vlaamse gemeenten en provincies. Natuurpunt, Mechelen. 54 blz.

Vermeiren K., Poelmans L., Engelen G., Broeckx S., Beckx C., De Nocker L. & Van Dyck K. Mon-etariseren van de impact van urban sprawl in Vlaanderen. Studie uitgevoerd in opdracht van Departement Omgeving. VITO, Common Ground & VRP. 193 blz.

24

Coupure (Gent), met drijvend groen in de stad. (Foto: Pieter Van Bulck).

AfkortingenInstitutionele afkortingen:ANB Agentschap Natuur en BosEEA European Environment Agency (Europees Milieuagentschap)EMEP European Monitoring and Evaluation ProgrammeKMI Koninklijk Meteorologisch InstituutLNE Vlaamse Overheid, voormalig dep. Leefmilieu, Natuur en EnergieVELT Vereniging voor Ecologisch Leven en TuinierenVITO Vlaamse Instelling voor Technologisch OnderzoekVLM Vlaamse LandmaatschappijVMM Vlaamse MilieumaatschappijVRP Vlaamse Vereniging voor Ruimte en Planning

Andere beleidsmatige afkortingen:BAU Business As UsualCOPERT Computer Program to calculate Emissions from Road TransportESD EcosysteemdienstenETS Emissions Trading SystemIVON Integraal Verwevings- en Ondersteunend NetwerkLULUCF Land Use, Land Use Change and ForestryMIRA Milieurapport VlaanderenVEN Vlaams Ecologisch Netwerk

25

BIJLAGE Klimaatrapport van Vlaamse Bouwgronden, overzicht van voornaamste data per gemeente.

Gemeente Bouwgrond

(ha)Nu Beton Natuur Nu Beton Natuur Nu Beton Natuur

AALST 720 2 520 0 6 367 1 414 210 0 1 462 680 5 8 2 AALTER 450 1 651 0 3 048 1 020 890 0 1 123 720 4 8 2 AARSCHOT 300 1 440 0 2 457 615 763 0 751 541 5 8 0 AARTSELAAR 50 168 0 383 119 607 0 124 161 5 8 3 AFFLIGEM 120 481 0 1 236 258 707 0 268 343 4 7 2 ALKEN 110 374 0 1 086 239 053 0 247 496 5 9 0 ALVERINGEM 60 105 0 372 73 813 0 75 055 2 4 2 ANTWERPEN 4440 6 965 0 16 754 2 677 040 0 2 882 300 6 10 2 ANZEGEM 130 442 0 986 319 246 0 332 398 4 6 2 ARDOOIE 70 194 0 426 131 944 0 137 736 4 6 2 ARENDONK 130 507 0 845 246 260 0 283 077 5 10 3 AS 140 697 0 977 324 553 0 428 984 5 7 3 ASSE 230 900 0 2 505 484 922 0 494 194 5 10 2 ASSENEDE 140 494 0 955 354 945 0 388 745 4 7 2 AVELGEM 150 379 0 1 005 263 189 0 267 018 4 6 2 BAARLE-HERTOG 20 65 0 122 50 835 0 60 513 4 8 2 BALEN 430 1 805 0 3 071 983 260 0 1 410 810 5 10 0 BEERNEM 540 2 871 0 4 030 1 181 980 0 1 480 650 3 7 2 BEERSE 260 1 023 0 1 717 507 195 0 634 119 5 7 3 BEERSEL 250 1 032 0 2 345 483 341 0 526 616 5 8 0 BEGIJNENDIJK 50 219 0 403 134 810 0 156 445 5 8 3 BEKKEVOORT 40 136 0 351 81 665 0 84 185 4 7 2 BERINGEN 890 3 654 0 6 141 1 703 380 0 2 129 480 5 9 0 BERLAAR 100 414 0 870 216 317 0 227 464 4 7 3 BERLARE 160 535 0 1 066 323 143 0 368 145 4 6 2 BERTEM 140 606 0 1 375 256 825 0 262 314 5 7 2 BEVER 20 67 0 212 47 938 0 49 614 3 5 2 BEVEREN 3710 10 767 0 29 425 3 351 850 0 3 410 600 4 7 2 BIERBEEK 100 512 0 1 099 199 386 0 213 698 4 6 2 BILZEN 680 2 568 0 5 331 1 281 060 0 1 422 900 4 9 0 BLANKENBERGE 90 442 0 954 149 788 0 154 381 3 5 2 BOCHOLT 200 1 546 0 2 186 663 125 0 870 069 5 10 3 BOECHOUT 80 275 0 800 192 536 0 196 804 4 7 3 BONHEIDEN 190 763 0 1 196 360 697 0 488 431 5 7 3 BOOM 130 392 0 836 213 089 0 231 625 5 8 3 BOORTMEERBEEK 130 478 0 984 263 854 0 282 214 5 7 3 BORGLOON 240 870 0 2 433 425 626 0 431 906 4 7 0 BORNEM 380 476 0 1 034 210 064 0 234 336 5 8 3 BORSBEEK 10 35 0 67 18 006 0 19 863 5 7 3 BOUTERSEM 110 528 0 1 091 211 747 0 218 980 4 6 2 BRAKEL 170 529 0 1 676 298 473 0 303 929 3 6 2 BRASSCHAAT 310 1 481 0 2 216 589 826 0 748 385 5 6 2 BRECHT 390 1 308 0 2 535 736 234 0 842 192 4 6 2 BREDENE 160 408 0 1 277 209 007 0 216 502 2 4 1 BREE 250 852 0 1 697 504 225 0 533 985 5 9 0 BRUGGE 2920 7 074 0 14 354 3 932 920 0 4 571 640 3 6 1 BUGGENHOUT 120 409 0 872 287 785 0 299 531 4 7 2 DAMME 170 393 0 848 292 701 0 319 412 3 5 2 DE HAAN 80 273 0 724 157 527 0 184 850 2 4 1 DE PANNE 120 256 0 970 299 506 0 349 091 3 5 2 DE PINTE 130 368 0 683 270 825 0 304 795 4 7 2 DEERLIJK 90 274 0 616 213 529 0 225 907 5 7 2 DEINZE 530 2 003 0 3 703 1 140 450 0 1 208 140 4 8 2 DENDERLEEUW 130 427 0 1 212 223 218 0 230 062 5 8 0 DENDERMONDE 540 1 261 0 2 943 758 294 0 781 636 5 7 3 DENTERGEM 60 147 0 335 119 115 0 124 147 5 7 2 DESSEL 260 1 046 0 1 643 610 110 0 802 967 5 11 0 DESTELBERGEN 280 1 057 0 1 910 681 448 0 769 151 4 7 2 DIEPENBEEK 710 2 623 0 4 938 1 194 460 0 1 295 690 4 8 0 DIEST 460 2 054 0 3 985 932 761 0 1 014 070 5 8 0 DIKSMUIDE 260 522 0 2 344 282 682 0 289 330 2 5 2 DILBEEK 330 1 160 0 3 222 625 440 0 640 511 5 10 3 DILSEN-STOKKEM 460 1 317 0 3 016 829 056 0 1 021 370 5 9 0 DROGENBOS 20 104 0 200 38 013 0 39 291 7 12 0 DUFFEL 260 696 0 1 889 402 843 0 452 224 5 8 3 EDEGEM 110 397 0 868 209 883 0 214 698 5 7 3 EEKLO 220 755 0 1 384 526 413 0 604 655 4 8 2 ERPE-MERE 170 599 0 1 777 336 775 0 349 583 4 6 2 ESSEN 230 941 0 1 548 450 315 0 574 347 4 7 2 EVERGEM 1100 2 856 0 6 861 2 032 460 0 2 191 500 4 7 2 GALMAARDEN 70 198 0 672 132 427 0 137 155 4 7 2 GAVERE 190 672 0 1 289 401 970 0 433 315 4 6 2 GEEL 680 2 321 0 4 484 1 431 810 0 1 672 910 5 8 3 GEETBETS 60 278 0 648 157 731 0 161 868 4 7 3 GENK 1840 7 287 0 11 075 3 670 140 0 4 979 440 5 9 0 GENT 1990 5 214 0 11 425 2 763 400 0 3 025 750 5 8 2 GERAARDSBERGEN 470 1 777 0 4 591 821 505 0 844 707 4 6 2 GINGELOM 130 457 0 1 367 270 991 0 277 471 4 6 2




Verkoeling (gemiddeld # hittedagen/jaar)

26

GISTEL 80 283 0 707 161 630 0 174 313 2 4 2 GLABBEEK 50 225 0 563 120 126 0 123 384 4 7 2 GOOIK 90 317 0 976 191 430 0 193 622 3 7 2 GRIMBERGEN 300 994 0 2 433 464 430 0 472 364 5 8 3 GROBBENDONK 250 815 0 1 224 346 360 0 499 685 5 7 3 HAACHT 130 452 0 927 257 274 0 286 999 5 7 3 HAALTERT 170 551 0 1 774 333 364 0 345 077 4 7 2 HALEN 120 502 0 1 096 237 004 0 265 064 5 8 0 HALLE 320 1 093 0 2 790 561 797 0 579 049 4 8 2 HAM 320 889 0 1 608 479 616 0 575 468 5 8 0 HAMME 270 582 0 1 200 316 165 0 336 648 4 7 3 HAMONT-ACHEL 260 1 216 0 1 877 611 436 0 714 632 5 11 0 HARELBEKE 250 651 0 1 333 354 517 0 374 910 4 7 2 HASSELT 990 3 478 0 6 526 1 805 380 0 2 002 720 5 10 0 HECHTEL-EKSEL 140 727 0 1 356 302 829 0 410 062 4 8 2 HEERS 150 635 0 1 492 284 237 0 294 751 4 6 2 HEIST-OP-DEN-BERG 530 2 207 0 4 185 1 247 760 0 1 375 000 5 8 3 HEMIKSEM 110 256 0 457 103 650 0 117 582 6 8 3 HERENT 190 784 0 1 858 384 199 0 397 139 5 8 3 HERENTALS 440 1 764 0 2 871 759 245 0 972 842 5 7 3 HERENTHOUT 40 204 0 303 87 315 0 115 379 5 7 3 HERK-DE-STAD 310 1 131 0 2 463 503 946 0 530 252 5 8 0 HERNE 40 107 0 390 76 985 0 78 882 4 7 2 HERSELT 150 663 0 1 136 315 601 0 374 619 5 7 3 HERSTAPPE 0 7 0 27 5 537 0 5 663 3 4 2 HERZELE 120 366 0 1 113 218 876 0 223 362 3 6 2 HEUSDEN-ZOLDER 550 2 313 0 3 788 1 078 530 0 1 349 310 5 9 0 HEUVELLAND 70 273 0 737 137 913 0 142 889 2 4 1 HOEGAARDEN 80 364 0 781 141 565 0 145 050 4 6 0 HOEILAART 40 157 0 369 71 302 0 75 849 4 6 0 HOESELT 80 300 0 902 177 297 0 183 365 5 7 0 HOLSBEEK 110 519 0 845 218 602 0 268 880 5 7 2 HOOGLEDE 90 287 0 666 228 060 0 232 200 4 6 2 HOOGSTRATEN 340 1 092 0 2 071 598 479 0 697 609 4 9 2 HOREBEKE 20 60 0 201 40 425 0 40 447 3 4 2 HOUTHALEN-HELCHTEREN 730 4 228 0 6 147 1 623 240 0 2 356 520 5 9 0 HOUTHULST 80 257 0 739 135 684 0 142 436 3 5 2 HOVE 70 287 0 675 159 528 0 161 635 4 7 3 HULDENBERG 150 557 0 1 313 294 538 0 313 834 4 6 2 HULSHOUT 100 437 0 820 231 520 0 250 463 5 8 3 ICHTEGEM 70 246 0 491 198 985 0 215 986 3 5 2 IEPER 550 1 712 0 3 994 947 180 0 977 449 3 5 1 INGELMUNSTER 100 320 0 672 181 351 0 190 715 4 6 2 IZEGEM 180 467 0 1 034 356 309 0 378 097 4 6 2 JABBEKE 120 344 0 696 257 728 0 302 029 3 5 2 KALMTHOUT 220 911 0 1 526 469 833 0 569 422 4 7 2 KAMPENHOUT 150 615 0 1 101 276 683 0 284 310 5 8 3 KAPELLEN 230 1 041 0 1 604 483 954 0 650 329 5 7 2 KAPELLE-OP-DEN-BOS 70 148 0 358 97 243 0 98 799 5 7 3 KAPRIJKE 170 870 0 1 181 426 227 0 586 096 4 7 2 KASTERLEE 480 2 726 0 3 814 1 072 660 0 1 636 570 5 7 2 KEERBERGEN 190 728 0 1 272 316 520 0 453 178 5 7 3 KINROOI 130 316 0 697 235 405 0 248 506 4 12 0 KLUISBERGEN 210 773 0 1 734 390 125 0 401 135 4 6 1 KNESSELARE 70 247 0 498 171 026 0 182 515 4 6 2 KNOKKE-HEIST 320 863 0 3 142 478 069 0 493 335 3 6 1 KOEKELARE 30 93 0 198 70 576 0 77 196 3 5 2 KOKSIJDE 250 314 0 1 029 396 452 0 481 262 3 4 2 KONTICH 160 568 0 1 213 371 409 0 385 753 5 8 3 KORTEMARK 60 180 0 412 130 741 0 138 040 3 6 2 KORTENAKEN 50 197 0 533 124 756 0 126 305 4 6 2 KORTENBERG 110 395 0 1 073 217 054 0 227 770 5 7 2 KORTESSEM 70 214 0 635 129 595 0 135 885 5 8 0 KORTRIJK 660 2 011 0 5 475 1 369 010 0 1 403 700 4 7 0 KRAAINEM 40 191 0 461 70 033 0 73 159 5 10 0 KRUIBEKE 220 249 0 614 145 275 0 149 875 4 7 2 KRUISHOUTEM 150 594 0 1 118 372 152 0 398 650 3 6 2 KUURNE 130 370 0 881 285 662 0 295 770 5 7 3 LAAKDAL 210 805 0 1 543 473 367 0 542 346 5 8 0 LAARNE 60 231 0 444 175 269 0 201 176 4 7 2 LANAKEN 590 2 001 0 4 003 1 051 180 0 1 222 190 6 14 0 LANDEN 220 716 0 2 200 394 724 0 402 253 4 7 3 LANGEMARK-POELKAPELLE 50 148 0 374 109 570 0 111 480 3 5 2 LEBBEKE 140 439 0 1 011 328 389 0 338 985 4 7 3 LEDE 120 377 0 1 043 257 600 0 269 738 4 6 2 LEDEGEM 40 123 0 320 80 010 0 82 351 4 6 2 LENDELEDE 10 39 0 100 26 758 0 28 237 4 6 2 LENNIK 90 358 0 936 183 403 0 189 851 4 8 2 LEOPOLDSBURG 130 541 0 882 286 157 0 352 465 5 8 3 LEUVEN 650 2 448 0 5 759 1 152 150 0 1 250 010 5 9 0 LICHTERVELDE 40 130 0 295 105 647 0 108 884 3 5 2 LIEDEKERKE 50 166 0 400 102 617 0 107 413 5 8 3

Gemeente Bouwgrond (ha)

Nu Beton Natuur Nu Beton Natuur Nu Beton Natuur






27

LIER 420 1 414 0 3 070 724 872 0 781 656 5 7 3 LIERDE 40 135 0 440 82 138 0 86 784 3 6 2 LILLE 340 1 801 0 2 438 739 487 0 1 121 740 5 7 3 LINKEBEEK 20 100 0 213 37 902 0 40 737 5 7 0 LINT 30 68 0 184 44 238 0 46 022 5 7 3 LINTER 50 168 0 475 106 429 0 108 599 4 7 0 LOCHRISTI 190 635 0 1 206 463 932 0 523 818 4 7 2 LOKEREN 390 1 395 0 2 756 919 566 0 1 016 970 4 7 2 LOMMEL 910 3 186 0 5 932 2 218 730 0 2 775 180 6 13 0 LONDERZEEL 150 579 0 1 197 356 410 0 375 402 5 7 2 LO-RENINGE 50 48 0 182 26 025 0 27 037 2 4 2 LOVENDEGEM 130 413 0 768 262 633 0 291 615 4 7 2 LUBBEEK 130 539 0 1 201 268 381 0 279 644 4 7 2 LUMMEN 350 1 280 0 2 211 642 117 0 802 342 5 8 0 MAARKEDAL 60 178 0 549 119 214 0 121 097 3 5 2 MAASEIK 310 974 0 1 865 605 977 0 667 906 5 13 0 MAASMECHELEN 760 2 619 0 5 286 1 463 100 0 1 830 770 5 10 0 MACHELEN 190 570 0 1 541 377 085 0 392 134 7 11 0 MALDEGEM 280 957 0 1 790 676 177 0 765 098 4 8 2 MALLE 290 1 230 0 2 174 627 344 0 734 109 4 6 2 MECHELEN 560 1 511 0 3 492 710 208 0 758 383 5 8 3 MEERHOUT 120 211 0 437 136 956 0 151 147 5 8 3 MEEUWEN-GRUITRODE 90 398 0 662 209 509 0 256 580 5 7 3 MEISE 210 811 0 2 103 465 272 0 470 546 4 7 2 MELLE 340 1 262 0 2 537 765 486 0 832 162 4 7 2 MENEN 260 744 0 2 029 522 014 0 533 398 4 7 0 MERCHTEM 130 469 0 1 194 253 976 0 258 869 4 7 2 MERELBEKE 420 1 598 0 2 981 910 589 0 986 188 4 7 2 MERKSPLAS 170 784 0 1 189 406 636 0 508 571 4 6 2 MESEN 10 13 0 47 9 427 0 9 427 2 4 2 MEULEBEKE 80 272 0 632 221 053 0 230 500 4 7 2 MIDDELKERKE 170 418 0 1 434 249 428 0 262 514 2 4 1 MOERBEKE 70 319 0 556 195 309 0 248 650 4 7 2 MOL 1000 4 149 0 6 320 1 642 940 0 2 490 160 5 11 0 MOORSLEDE 60 187 0 481 141 223 0 144 189 3 6 2 MORTSEL 70 291 0 671 177 686 0 186 187 5 8 3 NAZARETH 340 1 041 0 2 085 854 861 0 925 827 4 7 2 NEERPELT 190 653 0 1 144 370 808 0 445 047 6 12 0 NEVELE 180 451 0 998 325 393 0 357 786 4 7 2 NIEL 70 184 0 339 103 939 0 114 746 6 7 3 NIEUWERKERKEN 70 210 0 519 146 872 0 151 480 4 7 3 NIEUWPOORT 210 237 0 847 204 819 0 243 051 2 4 1 NIJLEN 270 1 106 0 2 165 521 333 0 574 319 4 7 3 NINOVE 340 1 126 0 3 298 642 182 0 658 793 4 8 0 OLEN 230 841 0 1 417 459 702 0 557 990 5 7 3 OOSTENDE 600 1 277 0 5 256 515 860 0 539 372 2 5 1 OOSTERZELE 160 786 0 1 572 358 654 0 366 497 3 6 2 OOSTKAMP 380 1 874 0 2 938 864 032 0 1 055 150 3 6 2 OOSTROZEBEKE 70 250 0 527 207 404 0 221 937 5 7 3 OPGLABBEEK 140 535 0 884 364 824 0 450 473 5 8 0 OPWIJK 90 306 0 819 194 196 0 200 690 4 6 2 OUDENAARDE 360 1 133 0 2 982 456 452 0 472 397 4 6 2 OUDENBURG 180 416 0 1 394 295 430 0 314 109 2 4 2 OUD-HEVERLEE 90 320 0 749 189 591 0 209 801 5 7 0 OUD-TURNHOUT 170 726 0 1 170 340 304 0 418 934 4 7 2 OVERIJSE 130 505 0 1 190 241 783 0 253 121 4 6 2 OVERPELT 250 1 036 0 1 821 638 169 0 778 506 6 12 0 PEER 140 524 0 983 403 975 0 462 270 5 9 2 PEPINGEN 40 148 0 447 90 046 0 90 834 4 7 2 PITTEM 50 184 0 453 127 663 0 131 080 4 7 2 POPERINGE 180 632 0 1 726 371 559 0 377 695 3 5 2 PUTTE 140 618 0 1 100 382 267 0 429 674 5 7 3 PUURS 290 747 0 1 608 522 151 0 546 702 5 7 3 RANST 340 823 0 1 826 403 967 0 427 914 4 7 3 RAVELS 180 857 0 1 358 420 748 0 536 938 4 7 2 RETIE 300 1 539 0 1 954 575 226 0 904 691 5 10 3 RIEMST 220 504 0 1 835 351 079 0 368 796 4 10 0 RIJKEVORSEL 110 399 0 825 246 129 0 272 886 4 7 2 ROESELARE 490 1 316 0 3 072 960 515 0 983 332 4 6 2 RONSE 210 722 0 1 890 435 097 0 447 581 3 6 2 ROOSDAAL 120 430 0 1 132 226 614 0 238 535 4 8 0 ROTSELAAR 190 901 0 1 521 422 602 0 523 385 5 8 3 RUISELEDE 40 141 0 330 113 109 0 117 903 4 7 2 RUMST 160 423 0 1 110 265 930 0 296 786 5 8 3 SCHELLE 70 153 0 326 94 583 0 100 706 5 8 3 SCHERPENHEUVEL-ZICHEM 290 1 173 0 2 130 610 064 0 755 703 5 8 2 SCHILDE 310 1 752 0 2 372 601 279 0 774 358 5 6 3 SCHOTEN 270 1 323 0 1 749 458 123 0 584 892 5 8 3 SINT-AMANDS 80 264 0 531 125 032 0 131 262 4 6 3 SINT-GENESIUS-RODE 70 256 0 639 125 720 0 130 701 4 7 2 SINT-GILLIS-WAAS 120 396 0 775 295 930 0 325 964 4 7 2 SINT-KATELIJNE-WAVER 230 873 0 1 698 565 249 0 608 826 5 8 3








28

SINT-LAUREINS 60 146 0 315 103 124 0 115 014 3 7 2 SINT-LIEVENS-HOUTEM 100 350 0 992 218 033 0 224 119 3 6 2 SINT-MARTENS-LATEM 160 561 0 1 033 365 986 0 448 192 4 7 2 SINT-NIKLAAS 570 1 882 0 3 557 1 327 990 0 1 522 150 4 7 2 SINT-PIETERS-LEEUW 200 560 0 1 663 305 201 0 315 755 6 9 0 SINT-TRUIDEN 570 2 123 0 5 592 1 118 240 0 1 145 830 4 9 0 SPIERE-HELKIJN 30 89 0 268 57 585 0 58 966 3 6 2 STABROEK 70 294 0 534 158 875 0 171 141 5 8 2 STADEN 60 177 0 418 130 566 0 133 538 3 6 2 STEENOKKERZEEL 100 345 0 921 203 890 0 208 742 5 9 3 STEKENE 140 534 0 830 290 386 0 402 262 4 7 3 TEMSE 360 751 0 1 833 428 626 0 440 183 4 7 2 TERNAT 120 439 0 1 217 271 088 0 283 643 5 8 0 TERVUREN 300 1 895 0 2 911 581 444 0 591 174 4 6 2 TESSENDERLO 470 2 118 0 3 751 1 032 480 0 1 278 420 5 9 0 TIELT 120 371 0 877 281 041 0 289 681 5 8 2 TIELT-WINGE 90 397 0 777 186 069 0 198 912 4 6 2 TIENEN 410 1 295 0 4 218 718 565 0 734 652 5 8 2 TONGEREN 460 1 739 0 4 830 909 717 0 930 464 4 8 0 TORHOUT 130 625 0 1 131 323 832 0 351 118 3 5 2 TREMELO 170 758 0 1 305 373 819 0 497 200 5 8 3 TURNHOUT 340 1 245 0 2 269 714 150 0 789 158 4 8 2 VEURNE 150 430 0 1 382 193 541 0 199 158 2 4 2 VILVOORDE 200 689 0 1 802 360 252 0 378 364 6 10 3 VLETEREN 40 144 0 260 60 888 0 62 922 2 4 2 VOEREN 70 219 0 695 131 201 0 132 850 5 11 0 VORSELAAR 110 538 0 887 240 827 0 313 134 5 7 3 VOSSELAAR 70 270 0 471 141 746 0 184 638 5 7 3 WAARSCHOOT 150 689 0 1 147 376 560 0 427 531 3 7 2 WAASMUNSTER 170 678 0 1 213 365 151 0 469 403 4 6 3 WACHTEBEKE 170 685 0 1 105 316 797 0 371 020 4 7 2 WAREGEM 250 734 0 1 708 571 299 0 591 605 4 7 2 WELLEN 70 217 0 614 137 604 0 142 240 5 8 0 WEMMEL 50 187 0 534 93 646 0 96 096 6 10 3 WERVIK 130 328 0 954 221 235 0 227 756 4 6 2 WESTERLO 360 1 476 0 2 557 772 181 0 889 488 5 8 3 WETTEREN 210 609 0 1 269 369 374 0 439 091 4 7 2 WEVELGEM 220 614 0 1 567 491 015 0 508 659 4 7 0 WEZEMBEEK-OPPEM 50 221 0 481 86 541 0 89 427 5 7 3 WICHELEN 100 187 0 440 126 016 0 134 355 4 6 2 WIELSBEKE 190 568 0 1 345 409 691 0 421 670 5 7 3 WIJNEGEM 90 327 0 510 144 632 0 169 764 5 8 3 WILLEBROEK 560 1 289 0 2 727 665 584 0 694 614 5 8 3 WINGENE 160 522 0 970 310 018 0 351 656 4 6 2 WOMMELGEM 90 324 0 599 168 193 0 182 362 5 8 3 WORTEGEM-PETEGEM 120 422 0 1 079 238 047 0 244 763 3 6 2 WUUSTWEZEL 260 1 084 0 1 969 559 987 0 637 548 4 7 2 ZANDHOVEN 290 989 0 2 233 387 622 0 455 386 4 6 3 ZAVENTEM 250 985 0 2 537 490 861 0 501 413 6 10 0 ZEDELGEM 280 1 230 0 2 195 669 258 0 766 631 3 5 2 ZELE 140 473 0 919 351 201 0 381 900 4 7 3 ZELZATE 220 682 0 1 265 473 879 0 545 222 4 7 3 ZEMST 290 1 083 0 2 441 474 491 0 509 658 5 7 3 ZINGEM 300 1 153 0 3 171 459 851 0 463 268 3 6 2 ZOERSEL 230 1 010 0 1 691 470 232 0 582 388 4 7 2 ZOMERGEM 100 320 0 608 227 741 0 250 281 4 7 2 ZONHOVEN 300 1 318 0 2 345 753 384 0 864 734 5 9 0 ZONNEBEKE 100 414 0 974 213 362 0 220 409 3 5 2 ZOTTEGEM 280 1 029 0 2 885 555 041 0 564 962 3 6 2 ZOUTLEEUW 100 382 0 941 212 285 0 216 384 4 8 0 ZUIENKERKE 20 43 0 154 14 883 0 15 903 3 5 2 ZULTE 200 632 0 1 272 501 708 0 546 955 5 7 2 ZUTENDAAL 200 837 0 1 362 416 245 0 570 609 4 8 0 ZWALM 90 269 0 817 171 715 0 174 429 3 6 2 ZWEVEGEM 270 707 0 1 860 467 059 0 472 031 4 6 2 ZWIJNDRECHT 260 234 0 548 177 450 0 189 439 6 8 3 VLAAMS TOTAAL 79 580 269 217 0 565 339 141 739 909 0 161 616 986 nvt nvt nvtVLAAMS GEMIDDELDE 258 874 0 1 836 460 195 0 524 730 4 7 2








30

Met 110.000 leden is Natuurpunt de grootste natuurvereniging van Vlaanderen. Zesduizend vrijwilligers en 400 professionele medewerkers zetten zich in voor de bescherming van planten, dieren en landschappen. We beheren meer dan 24.000 hectare Vlaamse natuur in 500 verschillende natuurgebieden. De vrijwilligers nemen het initiatief: ze zorgen voor aankoop, beheer en openstelling van natuurgebieden. Daarbij worden ze bijgestaan door professionele ploegen. Met vele honderden wandelpaden, zitbanken en speelbossen geven we iedereen de kans van de natuur te genieten.

Via het werk in de meer dan 120 studiewerkgroepen en waarnemingen.be houden de we de gezondheid van de Vlaamse natuur in de gaten. Zo leveren we de wetenschappelijke basis voor het natuurbeleid van de overheid. Ons maatwerkbedrijf geeft werk aan honderden arbeiders die het niet makkelijk hebben in de klassieke economie.

Als breed gedragen en politiek onafhankelijke middenveldorganisatie is Natuurpunt een belangrijke pleitbezorger voor meer en betere natuur. Om natuur hoog op de politieke agenda te krijgen, gaan we in dialoog met beleidsmakers op alle niveaus, formuleren we beleidsadviezen en laten we ons horen in het maatschappelijk debat via standpunten, campagnes en acties.

www.natuurpunt.be

Klimaatrapport - Natuurpunt

Documents

Transcript of Klimaatrapport - Natuurpunt