Dichterliebe

Liederencycli

• Beethoven: An die ferne geliebte (1816) – 6 liederen muzikaal aan elkaar gebonden

• Schubert: Die Schöne Müllerin (1823) - 20 losse liederen

• Schubert: Winterreise (1827) - 24 losse liederen.

• Schumann: Dichterliebe (1840) – 20 uiteindelijk 16 liederen

Uitvoeringspraktijk van het lied in de 19e eeuw

• Liederen in de eerste helft van de 19e eeuw komen sporadisch voor op concertprogramma’s

• Éen of twee liederen werden gezongen vooral als afwisseling tijdens een instrumentaal concert. Vaak werden aria’s uit opera’s en oratorio’s gezongen in plaats van liederen

Het lied als muziekgenre in de eerste helft van de 19e eeuw

• In publieke concerten waren liederen sporadisch gezongen. Liederen hoorde meer bij Hausmusik – denk aan de beroemde Schubertiaden

• Componisten componeerden liederen niet als hoge kunst voor een grote publiek.

• Liederen werden als minder beschouwd dan bijna alle andere muziek genres

Liederencyclus• Vanuit de uitvoeringsprakitijk geen vraag naar

een liederencyclus.• Voor componisten een manier om meer status te

geven aan het componeren van liederen• Desalniettemin gingen componisten als

Schubert en Schumann niet vanuit dat de liederen van een liederencyclus ooit als geheel zouden worden uitgevoerd.

• Beethovens An die ferne geliebte uitzondering omdat het onmogelijk is om de liederen los van elkaar te zingen

Eerste uitvoeringen van bekende liederencycli

• Die schöne Müllerin werd voor het eerst compleet uitgevoerd in 1856

• Die Winterreise in 1860• Dichterliebe pas in 1861

in Hamburg door Julius Stockhausen (bariton) met Johannes Brahms aan de piano

Publicatiedata van Schumanns liederenverzamelingen uit 1840

• Liederkreis op 24 (Heine) 1840

• Liederkreis op 39 (Eichendorff) 1842

• Frauenliebe und Leben op 42 (Chamisso)1843

• Dichterliebe 1844

 

Gedichtevon Heinrich Heine

20 Lieder und Gesängeaus dem Lyrischen Intermezzo im Buch der Lieder

für eine Singstimme und das Pianofortecomponirt

undHrn. Dr. Felix Mendelssohn Bartholdy

Freundschaftlich zueeignetVon

Robert Schumann.2ter Liederkreisaus dem Buch der Liederop. 29. Heft 1. u. 2.

Dichterliebe 1840 of 1844

• In 1840 koos Schumann 20 gedichten van de 65 gedichten in Heines Lyrisches Intermezzo voor zijn liederenccyclus

• Schumann componeerde de 20 liederen in de laatste week van mei 1840.

• Schumanns keuze van Heines gedichten een eenheid in compositie.

• Niet zozeer een organisch werk zoals in een klassieke symfonie of sonate

Schumanns keuze uit de Lyrisches IntermezzoSchumann handschrift

Lyrisches Intermezzo

Gedrukteversie

651620

431519

561418

551317

5416

4615

451214

391113

401012

20911

22810

1879

1168

757

66

55

444

333

222

111

Lyrisches Intermezzo• Onderdeel van Buch der

Lieder (1827) de bron Schumann gebruikte voor Dichterliebe

• Lyrisches Intermezzo uitgegeven in 1823 als: Tragödien, nebst einem Lyrischen Intermezzo. In deze uitgave ontbreekt o.a. Im wunderschönen Monat Mai (nr. 1) en Ich grolle nicht (nr. 18)

Liederen en een liederencyclus• Dichterliebe is eerder een verzameling van

fragmenten in de vorm van liederen dan een organische compositie

• Tegenwoordig is het ondenkbaar om de liederen uit een liederencyclus los van elkaar uit te voeren.

• In de eerste helft van de 19e eeuw was het uitvoeren van een liederencylus als geheel ondenkbaar

Schumann en Dichterliebe

• Waarschijnlijk voorzag Schumann Dichterliebe als één geheel voor publicatie

• Een nieuwe vorm in compositie• In mei 1840 was Schumann naast deze

liederen ook met een operatekst bezig• Schumann bood de 20 liederen als geheel

aan de uitgevers Bote & Bock.

Van compositie naar publicatie• Naar de afwijzing van Bote & Bock heeft

Schumann tot 1843 gewacht totdat hij de liederen weer aanbood voor publicatie.

• Bood de 20 liederen nog aan Breitkopf und Härtel (augustus 1843)

• Uiteindelijk bood Schumann de liederen aan de uitgever Peters. Voor het eerst op 27 december krijgen de liederen hun titel van Dichterliebe

Dichterliebe (eerste druk) 1844• Tot eind 1843 schreef Schumann steeds over 20

liederen en zonder de titel Dichterliebe• Het werk is niet langer opgedragen aan

Mendelssohn maar aan Frau Wilhelmine Schröder Devrient – een bekende opera zangeres, de meest ideale dramatische zangeres volgens Schumann

• Waarom 16 liederen in plaats van 20?• Waarom de titel Dichterliebe?

Dichterliebe gepubliceerd• Pas in 1844 is de liederencyclus verschenen als

Dichterliebe en dan met 16 in plaats van 20 liederen

• We weten niet wat precies de beweegredenen hiervoor werden.

• Is de titel op verzoek van de uitgever bedacht?• Was de uiteindelijk samenstelling van

Dichterliebe het idee van de uitgever of van Schumann?

Kenmerken van Schumanns liederen

• Piano veel belangrijker dan voorheen in het lied – een partner voor de stem maar dan een begeleiding

• Uitgebreide naspelen voor piano zonder stem• Schumann doet in zijn liederen veel meer dan

het toonzetten van een tekst• Schumann verweeft de inhoud van de tekst in

zijn muziek en voegt zijn eigen commentaar toe. Hierdoor kan de versmelting van poëzie en muziek plaatsvinden.

Schumanns Dichterliebe

• De eerste zeven liederen komen overeen met de volgorde in de Lyrisches Intermezzo Daarna gaat Schumann kiezen. Omdat er geen verhaal is levert de keuze geen problemen op

• De meeste liederen kunnen niet los van de context van Dichterliebe fungeren.

Im wunderschönen Monat Mai

• Im wunderschönen Monat Mai Im wunderschönen Monat Mai• War ich in einer Bücherei Als alle Knospen sprangen• Gar tief Vergraben Tag für Tag Da ist in meinem Herzen • So fern dem Nachtigallenschlag Die Liebe aufgegangen• So fern dem Blüthenregen

• (Friedrich Rassmann 1821) (Heine 1821)

Thema’s van de gedichten

• Liefde• Liederen• Bloemen• Dromen• Tranen