Diachroon en synchroon belicht

Eva Sieben, Lieven Van Oostende, Sarah Rubbens

� Historische terugblik� Vergelijking tussen Vlaanderen en Nederland: dialectverlies

� Huidige taalvariatie met voorbeelden◦ Rode en groene volgorde◦ Werkwoordelijke eindgroep◦ Pronominaal genus◦ Spelling, uitspraak en lexicon

� Taalattitudes van Nederlanders en Vlamingen� De vlaamsche tale is wonder zoet, voor die heur geen geweld en doet (Guido Gezelle)

� Opmerking vooraf◦ Vlaams gallicisme voor Nederlands in België

� Eerste tendens tot standaardisering◦ Brabants (15e – 16e E): toch niet door de Val van Antwerpen (1585)◦ =>Hollands

� Koninkrijk der Nederlanden◦ Congres van Wenen (1815)◦ Willem I: ‘één land, één taal’◦ Tiendaagse oorlog Zuiden onafhankelijk◦ Belang van deze periode voor Vlaanderen: Pioniers van de Vlaamse Beweging (1830)

� Strijd voor het Vlaams◦ Frans officiële taal na 1830◦ 19e E eerste proteststemmen◦ Vlaamse Strijd in vier fasen� Geboorte van de Vlaamse Beweging (Jan Frans Willems)� Eerste taalwetten� Taalwetgeving (1930-1970): territorialiteitsprincipe� België, een federale staat (+kwestie Leuven)◦ Norm uit Nederland� Nederlandse Taal- en letterkundige congressen� Taalunie (1980)� WNT� Historisch vastleggen van kern en periferie (nu betwistbaar)

� Besluit:Vlaanderen verschilt van Nederland door andere loop in geschiedenisVerschilpunten:� Dialecten langer gebloeid + late standaardisering (zie later)

� Franstalige invloedVb. Belgische hoofdstad (nog steeds ‘Franse dreiging’, cf. Huidige politieke crisis)

� Standaardisering:• Gevolg van dialectverlies• Proces waarbij regionale taal zich richt naar standaardtaal

� Verschillend tempo:• Kerngebied: Randstad � leidpositie• Interne periferie: rest Nederland � volgt snel• Externe periferie: Vlaanderen � volgt trager en verloopt anders

� Ander proces van dialectverlies in Vlaanderen:• Gepaard met opkomst tussentalen (regionale omgangstaal)

• Daardoor ook nog niet zo ver gevorderd als in Nederland: lagere gebruiksfrequentie van AN in VlaanderenReden: vele taalvariëteiten tussen dialect en ANDialect – verschoond dialect – regiolect – Belgisch Beschaafd – AN

• De Vlaamse tussentaal:�volgens Taeldeman: “vloeit uit de eerste plaats voort uit de zwakte van de polaire variëteiten” (dialecten enerzijds, Belgische variant van standaardtaal anderzijds)

�Zie taalcharter: affiche Tussentaalcampagneslordige uitspraak

ruukwiend, blèèven

! Verzorg je uitspraak.

slotmedeklinker ontbreekt

da', wa', nie', mè', goe', ma'

! Spreek de slotmedeklinkers uit, ook de k van frank. De slot-n spreek je meestal niet uit.

h ontbreekt

'elemaal, 'ebt, g'ad

◦ verkeerd lidwoord

de moment, het school, het stad, naar de voetbal gaan

! Gebruik ook bij die veelvoorkomende woorden het juiste lidwoord.

lidwoord bij persoonsnaam

de Jan, den Bert

Persoonsnamen gebruik je zonder lidwoord.

ekik

Da' wist ekik nie'.

! In de standaardtaal zeg je altijd ik.

hem (als onderwerp)

Morgen moet 'm gaan voetballen.

Hem is het lijdend of meewerkend voorwerp. Gebruik altijd hij als onderwerp.

gij

Kom-de-gij ook?

! Gebruik je voor mensen die je met hun voornaam aanspreekt. Anders zeg je u, ook in het meervoud.

verbogen lidwoorden

ne jongen, nen boek, e secondje

! Het onbepaalde lidwoord is altijd een.

verbogen voornaamwoorden

mijnen boek, hare jas, onzen auto, dienen hond

! Voornaamwoorden worden niet verbogen. Alleen ons wordt soms onze.

verbogen bijvoeglijke naamwoorden

hare nieuwen auto, nen dikken boek

! Aan het eind van een verbogen bijvoeglijk naamwoord staat alleen een e.

verkleinwoorden op -kemeiske, boekske, bloemeke

! Verkleinwoorden eindigen op -je.

gebiedende wijs met -t

werkt nog goe', zegt 't

! De gebiedende wijs krijgt geen extra t, ook niet in het meervoud.

van of voor in plaats van om

We probeerden van op tijd te komen. Hij vroeg voor te gaan zwemmen.

! Infinitiefzinnen beginnen met om. Soms kan om weg.

twee keer gaan

We gaan gaan zwemmen.

Schrap een van de twee gaan's.

Ruud Hendrickx, 13 november 2001

� Redenen voor andere standaardisering in Vl:◦ Pas na WO II behoefte aan standaardtaal◦ Franse opleiding van gezagshebbers◦ Ontstaan van ‘Belgisch Beschaafd’

=>Pas vanaf 1970 echt opkomst standaardtaal door algemene verspreiding van Nederlandse opleidingen

� Ook verschillen in dialectverlies binnen Vlaanderen:• Brussel: al vroeg (opboksen tegen Frans)• Antwerpen: stedelijke solidariteitsvariëteit• Limburg: snel dialectverlies (gastarbeiders)• West-Vlaanderen: ongewoon hoge dialectresistentie

� Algemeen: • Brabant dialectverlies verst gevorderd• West-Vlaanderen: net begonnen• Oost-Vlaanderen: middenpositie

� Grammatica:◦ Rode en groene volgorde◦ Doorbreking werkwoordelijke eindgroep◦ Pronominaal genus

� Spelling� Uitspraak� Lexicon

� Binnen de werkwoordelijke eindgroep◦ Variatie positie werkwoorden� Vb. omdat we de hele dag al niemand gezien hebben/ hebben gezien

◦ Rode volgorde: het vervoegde werkwoord eerst◦ Groene volgorde: het vervoegde werkwoord achteraan

� Waar en wanneer een dezer varianten?◦ Dialecten: groene volgorde (Vlaanderen)◦ Nuancering: vervoegd werkwoord en VD (groen)/infinitief (rood)

� De geschreven standaardtaal◦ Voorkeur voor rood (groen ook correct)� Distantie van Duits� Distantie van dialecten

◦ Toename (valse) hypercorrecties� Combinatie werkwoord met adjectief (groen)� Vb. wanneer deze op voorhand is overtuigd is overtuigd is overtuigd is overtuigd van eigen onpartijdigheid

� Vb. niet omdat Lubbers ons dat opdringt, maar omdat wij dat aan onszelf zijn verplicht.zijn verplicht.zijn verplicht.zijn verplicht.

� Vb. van die ‘onschuldige spelletjes’ nam hij dan foto’s die voor de eigen verzameling waren bestemdwaren bestemdwaren bestemdwaren bestemd.

� De geschreven standaardtaal� Combinaties met te + infinitief� Vb. Als het huidige tempo van oerwoudvernietiging doorgaat, zal er over 45 jaar nergens op aarde nog oerwoud zijn te vinden. zijn te vinden. zijn te vinden. zijn te vinden. (Panda november 1991)

� vb. … laat-middeleeuwse boekverluchtingen met bijbelse voorstellingen, waarvan enkele fraaie exemplaren zijn te zien. zijn te zien. zijn te zien. zijn te zien. (NRC Handelsblad 3 januari 1991)

◦ Hypercorrectie of taalverandering?

� Zinnen met voor-pv◦ VD/infinitief hoofdwerkwoord en eventueel infinitieven van hulpwerkwoorden◦ VD voor of na de infinitieven (tussen)� Vb. Dat kan zij niet bedoeld hebben/hebben bedoeld.

◦ Twee infinitieven: infinitief hoofdwerkwoord achteraan� Vb. heb je je computer kunnen laten repareren?

� Zinnen met achter-pv◦ Pv en andere werkwoordsvormen (VD/infinitief)◦ Combinatie van pv en VD� Vb. Eva heeft gehoord dat Sarah vertrokken is/is vertrokken.

◦ Combinatie pv en een of meerdere infinitieven� Vb. Eva heeft vernomen dat Joske het werk heefheefheefheeft kunnen afmakenafmakenafmakenafmaken.

� Ik heb dat gedaan omdat ik je wilwilwilwil helpen/helpen wil. wil. wil. wil. ((((een infinitief)

◦ Combinatie pv, VD en een of meerdere infinitieven� Het is duidelijk dat zoveel ijver door de directie aangemoedigd zou moeten worden/zou moeten worden aangemoedigd

� Ondoordringbaarheid van de werkwoordelijke eindgroep (!)◦ Tussen delen ww-eindgroep geen andere zinsdelen of zinsdeelstukken (Vlaams)� Vb. zij vroeg hoeveel ze daar moest voor betalen.� Vb. hij vond dat ze hem die reis had af moeten raden.� Maar: Ik zal ervoor zorgen dat zij met jou kan kennis maken/kennis kan maken.

� Typische fouten◦ Infinitief voor pv (Noord-Nederland)� Vb. Hij ging ervan uit dat hij niet komen hoefde.

◦ Hoofdwerkwoord als VD of infinitief + te tussen de andere werkwoorden� Vb. ik geloof dat hij zoiets kan beweerd hebben.

� Grammaticaal/syntactisch geslacht◦ Pronominale karakter

� ‘changing gender system’ (tabel)◦ Probleem?◦ Proces van hersemantisering� Natuurlijk geslacht� Telbaarheid� Individueringsgraad� Het meisje speelt in het water, zezezeze (het)heeft veel plezier.� Die auto … daarvoor hadden jullie ‘‘‘‘mmmm gehuurd.� Ik vind puree van echte aardappelen altijd lekkerder want het het het het (zij) is wat steviger.

EngelsEngelsEngelsEngels NederlandsNederlandsNederlandsNederlands DuitsDuitsDuitsDuits

Aantal generaAantal generaAantal generaAantal genera

Adnominaal domein (vergelijk lidwoorden)

Één lidwoord: the Twee lidwoorden: de, het

Drie lidwoorden: der, die, das(+ casusvormen)

Pronominaal genus

Één: it Twee à drie: hij, het, variatie met betrekking tot zij, ze

Drie: er, sie, es(+casusvormen)

genustoekenninggenustoekenninggenustoekenninggenustoekenning

Semantisch genus (alleen pronominaal domein)

-Grammaticaal genus (adnominaal)-Tendens tot semantisch genus (pronominaal

(hoofdzakelijk) grammaticaal genus

� Bezielde nomina versus onbezielde nomina◦ Bezield: mannelijk of vrouwelijk◦ Onbezield: mannelijk of onzijdig

lage frequentie van het vrouwelijke genus= > verschil tussen Vlaanderen (drie genera) en Nederland (twee genera)◦ Regel: In principe kan naar alle de-woorden met een hij verwezen worden, behalve naar vrouwelijke persoonsnamen en nomina, die door een aantal formele regels als typische vrouwelijke nomina gekenmerkt worden: bv. Alle de-woorden die eindigen op de affixen -de, -te, -heid, -ij, -ing, -nis, -schap en --st.

� Driegenerasysteem in Vlaanderen◦ Oorzaak� Vlaamse dialecten (x Nederlandse dialecten)� Vb. ne, e, een◦ Divergentie of convergentie tussen Vlaanderen en Nederland?� Belangrijke onderzoeken: vb. taalverwerving bij kinderen� Hoe eerder een regel door een kind verworven wordt, hoe nauwgezetter het later gevolgd en toegepast zal worden.

� Vb. natuurlijk geslacht versus feminieme pronomen (niet bij persoonsaanduidingen)

� Zowel in Vlaanderen als in Nederland zelfde tendensen

� Besluit◦ Mogelijke convergentie tussen Vlaanderen en Nederland◦ Oorzaken voor evolutie in Vlaanderen� Toenemende dialectverlies� Verminderde zichtbaarheid van het genus (~ Duits)

� Geen verschil in spelling◦ Amerikaans en Brits Engels (color, colour)◦ Binnen-Duits en Oostenrijks (Getto, Ghetto)◦ In andere taalgebieden meer nationale variatie en minder integratiebereidheid

� Voorbeelden van regionale interferentie◦ Vb. diftongering van lange vocalen (e, o, eu)◦ Vb. stemhebbende consonanten v, z en de harde g stemloos te maken

� Noordelijke labiodentale uitspraak� Noordelijke ontwikkeling naar een vocalische r (gooise r) gevolgen voor voorafgaande klinkers

� Typisch voor Vlaanderen: spelling = uitspraak� accentverschil

� Archaïsmen en schrijftaalwoorden◦ Vermits/omdat, zeer/erg, reeds/al, nagel/spijker

� Neologismen � Woordenboeken� Officiële terminologie◦ Gouverneur versus commissaris van de koningin◦ Schepen versus wethouder

� Landsgebonden vernieuwingen◦ Brugpensioen, communautaire problemen, alarmbelprocedure, …

� Purismen◦ Duimspijker/punaise, regenscherm/paraplu

� Belgicismen◦ Vluchtmisdrijf, bosklas, aprilse grillen, …

� Houding van de Nederlanders tgov. Zuidelijk Nederlands:◦ Afwijzing: geen echt Nederlands◦ Neerbuigende vriendelijkheid: ‘sappig taaltje’

� Verklaringen◦ Typische reactie van meerderheid op taal van minderheid◦ Gebrek aan kennis over Vlaamse taalsituatie: Vlaamse variëteiten die geen AN zijn, worden toch als poging tot AN beschouwd

� Houding van de Vlamingen tgov. Noordelijk Nederlands:◦ Scoort hoog op de statusschaal◦ Scoort laag op de solidariteitsschaal: superioriteitsgevoel=>als correct beschouwd, maar niet overgenomen (zelfs niet op radio of tv)=>eigen accenten worden gelegd

� Frustraties: zuidelijke vernieuwingen niet aanvaard in NoordenBv. nefast, resem, valavond (fataal, reeks, vooravond)

� Opmerking Geert van Istendael:

‘Hoe kun je mooier zeggen dat een man geil naar een prachtige, onbereikbare moordgriet staat te kijken dan: “Ik stond daar met mijn broek vol goesting.”’

� Besluit:Vlamingen kiezen voor een AN met een paar zuidelijke kenmerken, t.g.v. de perifere positie.Toch ontmoeten Noord en Zuid elkaar in de algemene Nederlandse taal

� Vraagstelling:Moet het Noordelijk Nederlands net zoals het Zuidelijk Nederlands als een taalvariëteit van het AN worden beschouwd?

Johan De Caluwe:Het Nederlands dat in Nederland wordt gebruikt is net zo goed eenvariëteit van het Nederlands die zich door allerlei eigen-aardigheden in uitspraak, woordenschat en grammatica onderscheidt van de taal die in Vlaanderen wordt gebruikt. Die eigenaardigheden moeten dan ook als nationale, in casu Nederlandse varianten, worden gemarkeerd in woordenboeken en grammatica’s, net zoals dat al jaren voor de Belgische varianten gebeurt.

�Devos, Magda. (2001). Taalsituatie en taalontwikkeling in Vlaanderen. Gent: Academia Press.

�Willemyns, Roland (2003). Het verhaal van het Vlaams. De geschiedenis van het Nederlands in de Zuidelijke Nederlanden. Standaarduitgeverij /Het Spectrum.

�De Vries, e.a. (1993). Het verhaal van een taal. (hoofdstuk 6: ‘Ik ook ben een Belg en mag tot Belgen spreken’)

�Vandeputte, Omer. (1986). Nederlands. Het verhaal van een taal. Stichting Ons Erfdeel vzw

�Willemyns, Roland (2003). Het verhaal van het Vlaams. De geschiedenis van het Nederlands in de Zuidelijke Nederlanden. Standaarduitgeverij /Het Spectrum. (hoofdstuk 12)

�Taeldeman, Johan (1992), ‘Welk Nederlands voor Vlamingen?’ In: Nederlands van Nu, 40-2, pp. 33-51.

�Taeldeman, Johan. Het Vlaamse taallandschap verschraalt. De Standaard.

�Van der Horst, Joop; Van der Horst, Kees (1999) Geschiedenis van het Nederlands in de twintigste eeuw. Den Haag/Antwerpen, Sdu/Standaard.

�De Caluwe, Johan. (18-10-07) Nederlands en Belgisch Nederlands zijn evenwaardig. Toch? Taalschrift.

� Johan Verminnen: Rue des Bouchers� Flip Kowlier: Ti Woa� Shrek 2