De lerende organisatie - COnnecting REpositorieseen HBO en universitaire opleiding. 10. Het...

De lerende organisatie

Een kwantitatief onderzoek naarde effecten van werkomgevings- en

persoonlijke kenmerken op de lerende organisatie

Lianne Zuijdwegt 850559031

Open Universiteit Nederland Faculteit : Managementwetenschappen Opleiding : Master of Science in Management Begeleider/examinator : Diana Veneklaas Slots Medebeoordelaar : Pieter Kamminga Juli, 2016

VoorwoordDitonderzoekisuitgevoerdalseindopdrachtvoordestudieManagementwetenschappenaandeOpenUniversiteitNederland,afstudeerkringAccounting&Finance.Studerennaastmijnfulltimebaanhebikaltijdalshobbygezieneneenhobbydoejevoorjeplezier,daarbijwasmijncredo;hetmoetonderwegookleukblijven.Voormijbetekenthetmoetleukblijvendatanderezaken,zoalssport,werkengezinernietondermochtenlijden.Toenbleekdatmijnonderzoeksteedsstilkwamteliggenenikdaardoorelkekeeropnieuwmoestbeginnenhebikmijncredomoetenaanpassen.DevolgendespreukvanConfuciusheeftmijgeïnspireerdomdoortegaanopmomentendathetmoeizaamging:

Krachtligternietindatwijnooitvallen,maariederekeeralswevallendatweweeropstaan

Deaanpassingheeftvoormijbetekenddatik10wekenietsminderhebgewerkt,omdatsportnodigisvoordeontspanningenmijngezinhetallerbelangrijkstinmijnlevenis.Daarnaastmaakteikgoedeafsprakenmetmijnafstudeerbegeleideromdevoortgangerintehouden.Dezeaanpakwerptzijnvruchtenaf.Doordelangeretijdachterelkaarmethetonderzoekbezigtezijnwerdhetonderzoekenweerleuk.Hetafstudeeronderzoekgafmijdemogelijkheidomdelerendeorganisatieendehieraangerelateerdefactorenverderuittediepen.TijdenshetschrijvenvandezeMasterthesiswerdikbegeleiddoorDianaVeneklaasSlots.IkbedankDianavoordeleerzamediscussies,deduidelijkefeedbackenhaarpositievebegeleiding.OokPieterKammingawilikbedankenvoorhetbeoordelenvanmijnMasterthesis.DaarnaastbedankikmijnmanPaulenkinderenJulianenLaura,omdatzijmijderuimtehebbengegeven,begriphebbengetoondenhebbengesteundtijdensmijnonderzoek.Tenslottebedankikalleanderen,waaronderderespondenten,diehebbenmeegewerktaanmijnonderzoek.Yerseke,juli2016LianneZuijdwegt

SamenvattingDitonderzoekrichtzichophetvindenvaneenverklaringvanuitdeeffectenvandewerkomgeving,waaronder“tijdvoorleren”enpersoonlijkekenmerkenopdeperceptiesoverdelerendeorganisatieenvervolgensopdewerktevredenheid.Dedoelstellingvanditonderzoekiseenverdiependestudienaardewijzewaaropwerkomgevingsfactorenenpersoonlijkekenmerkendeperceptieoverdelerendeorganisatiebeïnvloedenendegevolgenhiervanopdewerktevredenheid.Werktevredenheidisvoorelkeorganisatiebelangrijkomdattevredenmedewerkersleidttottevredenklanten.TheoretischkaderBancaireorganisatieswerkensindsdekredietcrisisin2008ineenomgevingdievoortdurendondereenvergrootglasligt.Daardoorisveranderingregelgewordenwelkedoormedewerkersvloteigengemaaktmoetenworden.Ditvraagtomeenlerendeomgeving.Bijbankenisveelonderzoekgedaannaarveranderprocessenenperformancemanagementsystemen.Daarnaastisonderzoekgedaannaarwerktevredenheidenwerkdruk.Omteoverlevenmoetenorganisatieszichsteedsaanpassenenhuneigentoekomstcreërendooreenlerendeorganisatieteworden(Senge,2006).Totnutoehebbenonderzoekersweinigaandachtbesteedaanheteffectvanwerkdrukindelerendeorganisatieenderelatiemetanderevariabelen.Bestaandeliteratuurlaatsomsconflicterenderesultatenzienenbevathiatentenaanzienvandekenmerkendiegerelateerdzijnaandelerendeorganisatie.HetbelangrijksteverschiltussendebestaandeliteratuurenhetonderzoekvanGijzel(2015)isdatindemeesteonderzoekendelerendeorganisatiealsonafhankelijkevariabeleisonderzocht.Inditonderzoekwordt,netalshetonderzoekvanGijzel(2015)delerendeorganisatiealsmediërendeenafhankelijkevariabeleonderzocht.Daarnaastwordt“tijdvoorleren”,datverbandhoudtmetwerkdruk,endeperceptievandelerendeorganisatieonderzocht.Zoverbekend,isditnieteerderonderzocht.DitonderzoekisaansluitendophetonderzoekvanGijzel(2015)uitgevoerdomdebestaandeliteratuuraantevullen.OnderzoeksvraagNaaraanleidingvanhettheoretischkaderendebestaandeliteratuurisdevolgendeonderzoeksvraaggeformuleerd:Hoezijndeervarenwerkdruk,“tijdvoorleren”enbeschikbaremiddelengerelateerdaanperceptiesoverdelerendeorganisatieenwerktevredenheid,eninwelkematebeïnvloedenpersoonlijkinitiatiefenbevlogenheidvanmedewerkersdezerelaties?Enreagerendiversegroepenmedewerkersverschillendopdezevariabelen?MethodeOmdehypothesentetoetseniseenkwantitatiefempirischonderzoeksontwerpgebruikt.Deonderzoekgegevenszijnviaeenonlinemeerkeuzevragenlijstverzameld.DezebestonduiteenNederlandseversievangevalideerdevragenlijsten,waaronderdeDimensionsofthelearningOrganizationQuestionnaire(DLOQ),KEYSendeUtrechtWorkEngagementScale(UWES).Devragenlijstisverspreidonderalle277medewerkersvaneenNederlandsebankorganisatie.73respondenten(26%)vuldeninnovemberendecember2015devragenlijstvolledigin.DegegevenszijnstatistischgetestinSPSSendeberekeningen,zoalsdefactor-,betrouwbaarheidsanalyseenPartialLeastSquaresStructuralEquationModelling(PLSSEM),zijngemaaktmetbehulpvanSmartPLS.

ResultatenenconclusiesUithetonderzoekblijkt:

1. Werkdrukheefteendirectennegatiefverbandopdeperceptieoverdelerendeorganisatie.

2. Toegangtotmiddelenisnietgerelateerdaandeperceptieoverdelerendeorganisatie.Hetmoderatoreffectvanpersoonlijkinitiatiefopderelatietussenbeschikbaremiddelendelerendeorganisatieiseveneensnietaangetoond.

3. “Tijdvoorleren”enbevlogenheidhebbeneenpositiefeffectopdelerendeorganisatie.

4. Hetmediërendeffectvanbevlogenheidopderelatietussenwerkdruk,“tijdvoorleren”,beschikbaremiddelenendelerendeorganisatieisnietaangetoond.

5. Delerendeorganisatieheefteenmediërendeffectopderelatietussenwerkdruk,“tijdvoorleren”,beschikbaremiddelenenwerktevredenheid.

6. Hetmediërendeffectvandelerendeorganisatieopderelatietussenpersoonlijkinitiatiefenwerktevredenheidisnietaangetoond.

7. Bijjongeremedewerkersisderelatietussendelerendeorganisatieendewerktevredenheidsterkerdanbijouderemedewerkers.

8. Heteffectvan“tijdvoorleren”opdeperceptieoverdelerendeorganisatieisbijjongeremedewerkers(jongerdan36jaar)sterkerdanbijdeouderemedewerkers.

9. Hetdirecte(negatieve)effectvanwerkdrukopbevlogenheidissterkerbijmedewerkersmetmaximaaleenMBOopleidingdanvoormedewerkersmeteenHBOenuniversitaireopleiding.

10. Hetindirecteeffectvan“tijdvoorleren”opwerktevredenheidisviadeperceptieopdelerendeorganisatiebijjongeremedewerkers(jongerdan36jaar)groterdanbijdeouderemedewerkers.

AanbevelingenDitonderzoekiseenaanvullingopdebestaandeliteratuurdooreennieuwmodeltemakenopbasisvanrelatiesdieeerderopeenanderewijzeonderzochtzijn.Opbasisvantweeonderzoeken,vanGijzel(2015)indegezondheidszorgenditonderzoekineenbancaireomgeving,kunnendeuitkomstennietgegeneraliseerdworden.Ineenvervolgonderzoek,eventueellongitudinaal,kunnendeeffectenoplerendeorganisatieineenanderebrancheonderzochtworden.Ookishetmogelijkdeonderzoeksvragentebeantwoordenopbasisvankwalitatiefonderzoek.Inderelatietussenwerkdrukendelerendeorganisatieisinteressantofwerkdrukeenoorzaakisofeengevolg.Indemeesteonderzoekeniswerkdrukalsoorzaakonderzocht,ineenvervolgonderzoekkanwerkdrukalsgevolgofalsmoderatieeffectonderzochtworden.

InhoudsopgaveVoorwoord.............................................................................................................................................................2Samenvatting........................................................................................................................................................3Inhoudsopgave....................................................................................................................................................51. Inleiding.........................................................................................................................................................61.1. Aanleidingenprobleemstelling..................................................................................................61.2. Methodevanonderzoek.................................................................................................................71.3. Leeswijzer.............................................................................................................................................7

2. Literatuuronderzoek................................................................................................................................82.1. Delerendeorganisatie....................................................................................................................82.2. Effectvanomgevingskenmerken............................................................................................122.2.1. Werkdruk..................................................................................................................................122.2.2. Beschikbaremiddelen.........................................................................................................122.2.3. “Tijdvoorleren”.....................................................................................................................13

2.3. Effectvanpersoonlijkekenmerken........................................................................................142.3.1. Initiatief......................................................................................................................................142.3.2. Bevlogenheid...........................................................................................................................152.3.3. Effectopwerktevredenheid..............................................................................................162.3.4. Conclusie....................................................................................................................................16

2.4. Reactiesvangroepen....................................................................................................................172.5. Onderzoeksmodel..........................................................................................................................18

3. Methodologie............................................................................................................................................193.1. Methodevanonderzoek..............................................................................................................193.2. Dataverzameling.............................................................................................................................193.3. Operationalisatie............................................................................................................................203.4. Data-analyse.....................................................................................................................................203.5. Methodologischeissues...............................................................................................................22

4. Resultaten...................................................................................................................................................244.1. Onderzoeksdata..............................................................................................................................244.1.1. Factoranalyse...........................................................................................................................264.1.2. Betrouwbaarheidconstructen.........................................................................................27

4.2. Kwaliteitvanhetonderzoek......................................................................................................284.2.1. Validiteitenbetrouwbaarheid.........................................................................................28

4.3. Beschrijvendestatistiek..............................................................................................................294.4. PartialLeastSquaresStructuralEquationModelling(PLSSEM)..............................304.4.1. Directerelatiesvandeperceptieoverdelerendeorganisatie..........................334.4.2. Mediërenderolvanbevlogenheid..................................................................................344.4.3. Mediërenderolvanperceptiesoverdelerendeorganisatie..............................35

4.5. Moderatieanalyse..........................................................................................................................364.6. Reactiesvangroepen....................................................................................................................38

5. Conclusies,discussieenaanbevelingen........................................................................................405.1. Conclusies..........................................................................................................................................405.2. Discussie.............................................................................................................................................445.3. Aanbevelingenvoordepraktijk...............................................................................................445.4. Aanbevelingen.................................................................................................................................45

Literatuur............................................................................................................................................................46Bijlagen.................................................................................................................................................................50

1. Inleiding

1.1. AanleidingenprobleemstellingSindsdekredietcrisisvan2008ishet(inter)nationaletoezichtopbankenverscherpt.Dituitzichinveeladditionelewet-enregelgeving,waardoorveranderingenmetgroteimpactzijnenwordendoorgevoerd.Daarnaastkampenbankenmetproblemenomdebedrijfsvoeringrendabeltehouden.Naastwet-enregelgevingheeftdebancaireorganisatietemakenmetinterneregelgeving.Ditisregelgevingdiegeldtvoordegeheleorganisatie.Ophoofdlijnenhanterenallelokaleorganisatiesuniformewerkwijzen,maardoorhunzelfstandigheidmogenzehiervanafwijken.Binnendeonderzochteorganisatiewordtondernemerschapgestimuleerd.Indezecultuurwordenmedewerkersgestimuleerdzichmaximaalintespannenomklantentevredentehouden.Hierbijspelenalledimensiesvandelerendeorganisatieeenrol.Uitmedewerkerstevredenheidonderzoeken,diebijdeonderzochtebankperkwartaalwordenuitgezet,blijktdatdebelevingvanwerkdrukinbepaaldeteamserghoogis.Uitdieonderzoekenblijktookdatbinnenheteneteamdebevlogenheidweleninandereteamnietisaangetast.Daarnaastdientelkebankincontroltezijn.Medewerkerservarenondernemerschapversusincontrolalstweezakendienietaltijdsamengaan.Bijbankenisveelonderzoekgedaannaarveranderprocessenendeeffectenvanperformancemanagement.Daarnaastisonderzoekgedaannaarwerktevredenheidenwerkdruk.Organisatiesmoetenzichsteedsaanpassenenhuneigentoekomstcreërendooreenlerendeorganisatietewordenomteoverleven(Senge,2006).Onderzoekershebbentotnutoeweinigaandachtbesteedaanheteffectvanwerkdrukindelerendeorganisatieenderelatiemetanderevariabelen.Onderzochtwordt1. heteffectvanwerkomgevingskenmerken,waaronder“tijdvoorleren”en

persoonlijkekenmerkenopdelerendeorganisatie;2. delerendeorganisatieinderolvanmediërendeenafhankelijkevariabele;3. deverschillendereactiesvangroepenmedewerkersopdevariabelen.

Eensoortgelijkkwantitatiefonderzoekisbegin2015uitgevoerddoorGijzel.Opbasisvanditonderzoek(Gijzel,2015)zijndeeffectenvanwerkomgevingskenmerken,persoonlijkekenmerkenen“tijdvoorleren”opdelerendeorganisatieonderzocht.Haaronderzoekiseenaanvullingopbestaandeliteratuurdoornieuwemodellenmetbegrippenenrelatiesdieeerderafzonderlijkonderzochtzijn.Uithaaronderzoekblijktdatvande208artikelenoverdelerendeorganisatie,slechtsbij20onderzoekendelerendeorganisatiealsafhankelijkevariabeleisonderzocht.DusinovereenstemmingmetdeaanbevelingenvanSongetal.(2013),iszegekomentothaaronderzoeksmodelmetdaarindelerendeorganisatiealsmediërendeenafhankelijkevariabele.HetonderzoekvanGijzel(2015)wijstuitdatwerkdrukeensignificantnegatiefeffectheeftopperceptiesoverdelerendeorganisatie.Hetpositieveeffectvanbeschikbaremiddelenopdelerendeorganisatiewordtsterkerwanneerhetpersoonlijkinitiatiefvanmedewerkersstijgt.Bevlogenheidheefteenpositiefeffectopdelerendeorganisatie.Werkdrukenbeschikbaremiddelenhebbenviabevlogenheideenindirecteffectopdelerende

organisatie.Werkdrukenbeschikbaremiddelenhebbenviadelerendeorganisatieeenindirecteffectopwerktevredenheid.Desterktevanhetpositieveeffectvanbeschikbaremiddelenviadelerendeorganisatieopwerktevredenheidisafhankelijkvanhetpersoonlijkinitiatiefvanmedewerkersmitsdeoverigevariabelengelijkblijven.HetonderzoekvanGijzel(2015)isuitgevoerdbijeenNederlandsegezondheidszorginstelling.Omdatdeconclusiesgebaseerdzijnopeenonderzoekbijéénorganisatie,geeftdatonvoldoendeaanleidingomdeuitkomstentegeneraliserenenvantoepassingteverklarenopandereorganisaties.Gijzel(2015)beveeltaandedemografischevariabelenen“tijdvoorleren”verdertebestuderen.Teneindedevaliditeitengeneraliseerbaarheidtevergrotenwordthetonderzoekhierbijherhaaldineenanderebrancheenorganisatie.Omdaarnaastdebestaandewetenschapuittebreidenwordendemografischevariabelenonderzochtenis“tijdvoorleren”toegevoegdalsonafhankelijkvariabele.CentraleonderzoeksvraagHoezijndeervarenwerkdruk,“tijdvoorleren”enbeschikbaremiddelengerelateerdaanperceptiesoverdelerendeorganisatieenwerktevredenheid,eninwelkematebeïnvloedenpersoonlijkinitiatiefenbevlogenheidvanmedewerkersdezerelaties?Enreagerengroepenmedewerkersverschillendopvariabelen?

1.2. MethodevanonderzoekOmdatditonderzoekvraagstukkenkentintermenvangeneraliseerbaarheidvanresultatenwordteenstatischbetrouwbarekwantitatieveonderzoeksmethodeingezet.Omdehypothesentekunnentoetseniscijfermatigeinformatienodig.Bijditonderzoekwordtgebruikgemaaktvaneenonlineenquête.Voorditmediumisgekozenomdathiermeedegehelepopulatiegelijktijdigkanwordenbereiktenresultatenautomatischgestructureerdenopgeslagenworden.Metdecijfermatigeinzichtenkunnendeonderzoeksvragenwordenbeantwoord.Hetisonmogelijkemeteenkwalitatiefonderzoekinkortetijdzoveelinformatieteverzamelen.Bijditkwantitatiefonderzoekwordenhypothesengetoetstrondomdeperceptiesoverdelerendeorganisatie.Deveronderstellingenzijngebaseerdopwetenschappelijkeliteratuurenzoalshierbovenisaangegeven,eeneerderuitgevoerdonderzoekineenandereorganisatie.Hoofdstuk2bevateenuitgebreidliteratuuronderzoek.HetonderzoekisuitgevoerdbinneneenNederlandsebancaireorganisatie.Vanwegeprivacyoverwegingenwordtdenaamvanorganisatienietgenoemdindezeonderzoeksrapportage.

1.3. LeeswijzerHetdoelvanditverslagisomdeinhoudelijkeinformatiezoduidelijkmogelijkopdelezerovertebrengen.Inhoofdstuk2wordtliteratuuronderzoekgedaannaardelerendeorganisatie,desamenhangmetdeomgevings-enpersoonlijkekenmerkenendithoofdstukwordtafgeslotenmetdegeformuleerdehypothesenenhetonderzoeksmodel.Deonderzoeksmethodestaatinhoofdstuk3beschreven.Inhoofdstuk4wordenderesultatengepresenteerd.Inhoofdstuk5wordtafgeslotenmetdeconclusies,discussieenaanbevelingen.

2. LiteratuuronderzoekOminzichttekrijgenindeperceptievandewerknemerstenaanzienvandelerendeorganisatie,desamenhangmetwerkdrukendeeffectendaarvanopwerktevredenheid,wordenindithoofdstukdetheoretischeachtergrondentoegelicht.Bijdeliteratuurstudieiszoveelmogelijkaansluitingmetdebancairesectorgezocht.Waarditnietmogelijkis,wordtalgemeneliteratuurbeschreven.Inparagraaf2.1wordtingegaanopverschillendedefinitiesvandelerendeorganisatie.Daarnawordtinparagraaf2.2.heteffectvanomgevingskenmerkeneninparagraaf2.3heteffectvanpersoonlijkekenmerkennadertoegelicht.Inparagraaf2.4staandereactiesvangroepenentenslotteinparagraaf2.5hetonderzoeksmodel.

2.1. DelerendeorganisatieDetermlerendeorganisatiekenteenaantaldefinities.Bomers(1989,p.2)definieertdelerendeorganisatieals:eenorganisatiediealsbewustbeleidvoerthaarlerendvermogenopalleniveausenopcontinu-basistevergrotenteroptimaliseringvanhaareffectiviteit.Simons(1990)steltvrijalgemeendatindefinitiesvandelerendeorganisatiehetbegrip‘lerendvermogen’centraalstaat.Hijdoelthiermeeoplerendvermogenvanhetindividu.Daarnaastgaathijookinophetlerendvermogenvangroepenenorganisaties.Hijsteltdatdeomschrijvingvandelerendeorganisatieaangevuldkanwordenmetdetermleerbereidheid.Eenlerendeorganisatieiseenorganisatiediealsbewustbeleidvoerthetlerendvermogenendeleerbereidheidopalleniveausenopcontinu-basistevergrotenteroptimaliseringvanhaareffectiviteit.Senge(1992,p19)bespreektin‘DeVijfdeDiscipline’hetconceptvande‘lerendeorganisatie’.Hijdefinieertdezealsvolgt:“Lerendeorganisatieszijnorganisatieswaarinmensenvoortdurendhuncapaciteitenvergrotenomresultatentecreërendiezijechtvoorogenhebben,waarinnieuweexpansievegedragspatronenwordengekoesterdenwaarinmensenvoortdurendlerenhoezijgezamenlijkkunnenleren”.Garvin(2008)geefteenvrijalgemenedefinitie:"Eenlerendeorganisatieiseenorganisatiebedreveninhetcreëren,verwervenenoverdragenvankennis,enhetgedragaanpassennareflectieopnieuwekenniseninzichten."Waaromishetbelangrijkdatorganisatieslerendworden?VolgensSimons(1990)isditomdat

• hetsteedsbelangrijkerisdatbedrijvenzichaanpassenaandeeisenvandeomgeving;

• devoortdurendeaanpassingdienodigis.Veranderingisregelgewordenenmoetsnelkunnenverlopen;

• deveranderinginderichtingvaneenlerendeorganisatieheeftvooraltemakenmetdegeleidelijkeverschuivinginderichtingvaneenkennis-eninformatiemaatschappij;

• deoptimalebenuttingvanhetmenselijkpotentieelvaneenorganisatie.Bomers(1989)geefteenanderargument,hijverwijstnaarhetstrategischebelangdatvaneenlerendeorganisatieopdearbeidsmarktkanuitgaan.Tenslotteishetafbreukrisicovanknowhowdoorhetvertrekvanmedewerkersineenlerendeorganisatiezokleinmogelijkalsmensenvanelkaarleren.MisschiennogweldebelangrijksteredenwaaromeenorganisatieeenlerendeorganisatiewilzijnwordtgenoemdinhetonderzoekvanSavas(2013).Lerendeorganisatiesdragennietalleenbijaandeorganisatie,maarookaanhetwelbevindenvan

medewerkers.Mensendieineenlerendeorganisatiewerkenzijngelukkigerinhunleven.Hoekaneenorganisatielerendworden?VolgensMarsickenWatkins(2003),kaneenorganisatiezichinderichtingvaneenlerendeorganisatieverplaatsendoorhetcreërenvandoorlopendeleermogelijkheden,hetbevorderenvanonderzoekendedialoog,hetstimulerenvansamenwerkingenteamleren,hetcreërenvansystemenomgegevensomvantelereninvastteleggenentedelen,empowermentvanmenseninderichtingvaneengezamenlijkevisie,hetaansluitenvandeorganisatieaanhaaromgevingenhetverstrekkenvanstrategischleiderschapvoorhetleren.Daaromkangezegdwordendatalleorganisatiesleren(Huysman,2000),maarslechtsenkelevanhenwordenlerendeorganisaties(Örtenblad,2001).Dielerendeorganisatieszullenlerenvolledigintegrereninhunorganisatiecultuur.HetmediërendeffectvandelerendeorganisatieiseerderonderzochtbijkeramischetegelfabrikanteninSpanje(Chiva&Alegre,2008).Ditonderzoekbewijstdatdelerendeorganisatieeenmediërendeffectheeftopderelatietussenemotioneleintelligentieenwerktevredenheid.Hetbestaansrechtvaneenbedrijfwordthoofdzakelijkontleentaantevredenklanten.ResultatenuithetonderzoekvanPantouvakisenBouranta(2013)bevestigdendemediërenderolvandewerktevredenheidvandemedewerkerenderelatietussenorganisatorischeleercultuurenklanttevredenheid.Deveronderstellingdathetindirecteeffectvandeorganisatorischeleercultuuropklanttevredenheid,viawerktevredenheidsterkerzouzijnbijeenhogeropleidingsniveau,danbijeenlageropleidingsniveauwerdinditonderzoekondersteund.Belemmeringen“Voororganisatiesislerennoodzakelijkomteoverlevenopdelangetermijn.Vaakgaathetmisinhetprocesvanontdekken,verspreidenentoepassenvannieuweinzichten.Deeersteneigingisgewoontegedragtoetepassenenbijhet‘oudevertrouwde’teblijven.Geleerdelessenwordenmodelmatigovergedragenenerwordenverwachtingengecreëerd,waarbijvoorbijgegaanwordtaanhetprocesvanhetlerenvannieuwelessenineennieuweonzekereomgeving”(Graaff&Kramer,2012,p.43).Binnendebancaireomgevingisditpatroonherkenbaar:“deorganisatieheeftdewensomhetonverwachtetemanagen.Ditisgeziendedrukvanuitregelgevingentoezichtbegrijpelijk”.Zoalsblijktuiteenonderzoekbijdekrijgsmacht(Graaff&Kramer,2012,p.44),datdebestaandecultuurmaaktdatlerenopeenbureaucratischemanierplaatsvindt,hiervankanooksprakezijnbijandereorganisaties,zoalsindebancaireomgeving.“Binnendebureaucratischecultuuroverheerstdeangstomrisico’stenemenenfoutentemaken,deangstomfoutennaarbuitentebrengen,endeangstomtevertrouwenopdecreativiteitenhetaanpassingsvermogenvanleidinggevendenindechaosencomplexiteitvandeuitzending”(Graaff&Kramer,2012,p.57).Conclusieuithetonderzoekbijdekrijgsmacht:“hetfundamentvoorlerenisdeelsinstructuurenintentiealaanwezig.Depraktijkisweerbarstigerdandetheorie:decultuurendeideeënenopvattingenvanhaarmedewerkerszullenmeemoetenveranderenvoordatvanlerenechtsprakekanzijn”(Graaf&Kramer,2012,p.57).Inhetartikel‘naareenbrederbegripvanleren’(Bolhuis&Simons2001)bepleitendeschrijverseenbrederbegripvanleren.Metnameveranderendleren;waarbijhetook

noodzakelijkisomoudeinzichten,gewoontenenattitudesaftelerenomplaatstemakenvoornieuweinzichten,vaardigheden,gewoontenenattitudes.Hetisnuttigonderzoeknaardeinvloedvankenmerkenvandewerkomgevingtedoen(Park,Song,Yoon,&Kim,2014),omdatbarrièresvoorlerenmeestalgeworteldzijnindeomgevingendeorganisatiezelf(Sun&Scott,2003).ConclusieBovenstaandeartikelenonderschrijvenhetbelangvanonderzoeknaarwerkomgevingskenmerkeninrelatietotdeperceptieoverdelerendeorganisatie.Indeliteratuurwordtsomsbenadruktdatwerkomgevingskenmerkenenpersoonlijkekenmerkendeperceptieofwaarnemingvandeonderzochtemensenis.Indebeschrevenliteratuurhierbovenisditnietexplicietbenoemd.Inditonderzoekisgekozendeperceptienadrukkelijktebenoemen,omhiermeeaantegevendatdeuitkomstenvanhetonderzoekgeenobjectievemetingenzijn.Hiernavolgenterafsluitingdedefinitiesvandedimensiesvandelerendeorganisatie,waaropdevrageninhetonderzoekgebaseerdzijn.

Tabel1:Definitiesvandedimensiesvandelerendeorganisatie

Variabele(bron)

Dimensie Definitie

Lerendeorganisatie(MarsickenWatkins(2003,p.139))

Leermogelijkheden

Lereniszodaniggeorganiseerd,datmensenkunnenlerenophetwerk;dezemogelijkhedenzijnbedoeldvoorpermanenteeducatieengroei.

Bevorderonderzoekendialoog

Mensenkrijgenproductievecognitievevaardighedenomhunvisieenhetvermogenomteluisterenenonderzoektedoennaardeopvattingenvananderen;decultuurisveranderdnaarhetaanmoedigentothetstellenvanvragen,gevenvanfeedbackenexperimenteren(foutenmakenmag).

Stimuleersamenwerkingenteamleren

Hetwerkiszogeorganiseerddatgroepentoegangkrijgentotverschillendemanierenvandenken;vangroepenwordtverwachtdatzesamenlerenensamenwerken;samenwerkingwordtgewaardeerddoordecultuurenbeloond.

Creëersystemenomlerenvastteleggenentedelen

IT-systemenomhetlerentedelenzijnontwikkeldengeïntegreerdinhetwerk;zijngratisbeschikbaar;kennissystemen.

Empowermensenmeteengezamenlijkevisie

Mensenzijnbetrokkenbijhetbedenken,hetformulerenenuitdragenvaneengezamenlijkevisie;verantwoordelijkheidwordtdichtbijdebesluitvorminggelegd,zodatmensengemotiveerdwordenomtelerenopgebiedenwaarzeverantwoordelijkvoorzijn.

Sluitdeorganisatieaanmethaaromgeving

Mensenwordengeholpenomheteffectvanhunwerkopdegeheleondernemingtezien;mensentastendeomgevingafengebruikeninformatieomhetwerkindepraktijkaantepassen;deorganisatiesluitaanbijzijnomgeving.

Biedstrategischleiderschapvoorhetleren

Leidersmodel,koplopersenstimulerenhetleren;leidinggevendenzettenlerenstrategischinalsbedrijfsresultaten.

2.2. EffectvanomgevingskenmerkenZoalseerderaangegevenwordtdeperceptieoverdelerendeorganisatieentevredenheidoverhetwerkdoorvelefactorenbeïnvloed.Hieronderwordtdebestaandeliteratuurvandeonderzochteomgevingskenmerkenbeschreven.

2.2.1. WerkdrukIndeliteratuuriseenaanzienlijkaantalstudiestevindenwaarbijderelatiestussenwerkdrukenbijvoorbeeldprestaties,autonomieenwerktevredenheidwordtonderzochtbijbankenbijvoorbeelddoorRuysseveldt,Manshoven,DeWitte,Bundervoet,&VanHootegem(2003)enHoukes,Janssen,Jonge,&Bakker(2003).UithetonderzoekvanRuysseveldtetal.(2003)blijktdatdebankmedewerkersophetvlakvanstressklachtensignificantslechterscorenvoorbijnaallegemetenstressindicatorendanwerknemersindereferentiegroep.Hetpsychischwelbevinden(hiermeewordtbedoeldhetoverhetalgemeengelukkigvoelenenplezierbelevenindagelijksebezigheden)islagerenerbestaateenreëelrisicoopburnout.Bankmedewerkerszijnookmindertevredenmethunwerkenkenneneenhogerziekteverzuim.Houkesetal.(2003)heefteenlongitudinaalonderzoekonderbankemployeesuitgevoerdwaaruitblijktdatintrinsiekewerkmotivatievoornamelijkwordtbepaalddoortaakkenmerken,zoalsvaardigheidenautonomieenuitputtingkanvoorkomen.Hogewerkdrukwordtgezienalseenbelemmeringvoorhetlerenomdathettijdvoorleeractiviteitenvermindert(Ellström,2001).Gijzel(2015)toontinhaaronderzoekaandatwerkdruknegatiefgerelateerdisaandeperceptiesoverdelerendeorganisatie.Hieruitvolgtdeeerstehypothese:

H1Ervarenwerkdrukisdirectennegatiefgerelateerdaandeperceptiesoverdelerendeorganisatie.Bevlogenheidwordttoegelichtinparagraaf2.3.2.DebelangrijksteconclusieuithetonderzoekvandeArbodienst,waarbijdeonderzochteorganisatieisaangesloten,isdatbevlogenmedewerkersbeterbestandzijntegenhogewerkdrukenminderverzuimen.Hetisaannemelijkdatbevlogenheidendeperceptieoverdelerendeorganisatiederelatiemetwerkdrukbeïnvloed.Daaromzijndevolgendehypothesentoegevoegd:H6Bevlogenheidmedieertderelatietussenwerkdrukendeperceptieoverdelerendeorganisatie;H9Perceptiesoverdelerendeorganisatieheefteenmediërenderoleniseenafhankelijkevariabeleinderelatietussenwerkdrukenwerktevredenheid.

2.2.2. BeschikbaremiddelenMiddelenzijnnodigomeenlerendeorganisatietewordenenteblijven.Middelenverwijzennaartoegangtotrelevanteorganisatorischemiddelen,zoalsgeld,materialen,informatie,faciliteitenensystemenInzijnboek‘BuildingtheLearningOrganization’beschrijftMarquardt(1996)datmensencontinuetoegangtotinformatieengegevenshebbenalséénvandedimensiesvandelerendeorganisatie.Eriseengrensaanwatmedewerkerskunnenbereikenmetdehoeveelheidbeschikbaremiddeleninhunwerk(Amabile,Conti,Coon,Lazenby,&Herron,1996).Ookvoorinformeellereniseengrens:hetselecterenvanstrategieënenhetuitvoerenenevaluerenvanactiesalsgevolgvanorganisatorischeverschillen,uitdagingenenanderetriggers(Marsick&Watkins,2003).Uitonderzoekin2001/2002bijBelgischebanken(Ruysseveldtetal.,2004)blijkt,datvaakwordtgeklaagdoverteweinigmiddelen,informatieeninstrumentelesteunvooreenadequatetaakuitoefening.Ondanksdeaanwezigheidvanliteratuurovermiddelen

diebijmedewerkersvanbanken(onvoldoende)aanwezigzijn,isuitvoerenvanvervolgonderzoekrelevanteneenlogischvervolg.Dehypotheseluidt:

H2Waargenomentoegangtotbeschikbaremiddelenisdirectenpositiefgerelateerdaandeperceptiesoverdelerendeorganisatie.Omdatverwachtwordtdatbevlogenheidendeperceptieoverdelerendeorganisatieinderelatiesmedieertvolgenhieruitdevolgendehypothesen:H8Bevlogenheidmedieertderelatietussenbeschikbaremiddelenendeperceptieoverdelerendeorganisatie;H11Perceptiesoverdelerendeorganisatieheefteenmediërenderoleniseenafhankelijkevariabeleinderelatietussenbeschikbaremiddelenenwerktevredenheid.

2.2.3. “Tijdvoorleren”‘Tijdvoorleren”iszovermijbekendnieteerderonderzocht.“Tijdvoorleren”isdoormijalsvolgtgedefinieerd:Tijdom(samenmetanderen)telerenenreflecterenmiddelsformeleopleidingen,trainingenéntijdensdeuitvoeringvanhetwerk.Aangezien“tijdvoorleren”overeenkomstenheeftmetwerkpleklereneninformeellerenwordtliteratuuroverwerkpleklereneninformeellerenbeschreven.VolgensTaris(2007)bestaan2typeninformeelleren.Heteerstetypelerenheeftbetrekkingophetvindenvanoplossingenvoornieuweproblemen,indevormvanhetontwikkelenvannieuwewerkinstructies.Vervolgenskaneentweedetypelerenplaatsvinden,namelijkhetautomatiserenvandehandelingendievereistzijnomeenbepaaldewerkinstructieuittevoeren.Indepraktijkblijktdatdemeestenieuwekennisenvaardighedenophetwerkviainformeellerenwordenverworven(Taris,2007).MarsickenVolpe(1999)beschrijveninformeellerenalsoverwegendongestructureerd,experimenteelennon-institutioneel.Hetbetreft,zoalsRau(2006)stelt,lerentijdensdeuitvoeringvanhetwerk,ennietmiddelsformeleopleidingenoftrainingen.Eenkernvraagmetbetrekkingtotinformeelwerkpleklerenbetreftdematewaarinwerkkenmerken,zoalswerkdrukenautonomie,deontwikkelingvannieuwecompetentiesbevorderenofbelemmeren.Alsdenieuwegedragspatroneneffectiefblijkentezijn,danwordenzevolgensKarasek(1998)geïncorporeerdinhetrepertoirevangedragsstrategieëndiedewerknemerinzetommetdeeisenvandejobomtegaan,datwilzeggen:zeworden‘geleerd’(Karasek,1998;zieookTaris&Kompier,2005).In2005publiceerdenTarisenKompier(2005)eenoverzichtvan18studiesoverwerkpleklerenindecontextvanhetJobDemands-Resources-model.HetJobDemandControl-model(Karasek&Theorell,1990)gaatuitvantweewerkomgevingskenmerken.Taakeisen(depsychologischebelastingdieeenbaanmetzichmeebrengtd.w.z.hetwerkvolume,decomplexiteitvanhetwerk,detijdsdruk)enregelmogelijkheden(dematewaarinwerknemerszelfkunnenbepalenwatmendoet,wanneerenhoemenhetwerkdoet).Ditmodelsteltdathogewerkeisen,zoalswerkdruk,werknemersaanzettentotactiefleren,datwilzeggen:tothetinitiërenvanactiviteitengerichtophetaanscherpenvanbestaandeenhetverwervenvannieuwecompetenties.Eenhogewerkdrukspoortwerknemersnamelijkaanommeereffectievewerkstrategieënen-gedragingentezoekenwaarmeezehunwerkdoelenbeterkunnenbereiken.Ditstrevennaareffectieverwerkenonderhogedrukloktreflectieoveralternatieveoplossingenvoorwerkgerelateerdeproblemenuit,netalsexploratievanalternatievewerkstrategieënen-gedragingen.Zijvondengeenovertuigendempirischbewijsvoordeverondersteldepositievesamenhangtussenwerkdrukenwerkplekleren.Sommigestudiesrapporteerdeninderdaadpositieverelatiestussenwerkdrukenindicatorenvoorwerkgerelateerdleren(bijv.Rau,2006).Daartegenovervondenandere

studieseenniet-significantesamenhangtussenwerkdrukenwerkplekleren(bijv.Houkesetal.,2003;VanRuysseveldt&Taverniers,2010),ennoganderezelfseennegatieverelatie(bijv.VanRuysseveldt,Verboon&Smulders,2011).Eerderestudiesnaarderelatietussenwerkdrukenindicatorenvanwerkpleklerenlietenconflicterenderesultatenzien(vooreenoverzicht,zieTaris&Kompier,2005).Vande19onderzoekenondersteunen12onderzoekendehypothesenen7ondersteunendehypothesenniet,waardoorgeenhardeconclusiesgetrokkenkunnenwordenopbasisvanhetoverzichtsonderzoek.VanRuysseveldtenvanDijke(2012)gevenaandatonzekennisoverdeinvloedvanspecifiekewerkkenmerkenopdebeschikbaarheidvaninformeleleermogelijkhedentotopzekerehoogtedubbelzinnigisenbepaaldepuntennogonopgelostblijft(Desjardin&Tuijnman,2005).Werkpleklerenheeftvoornamelijktemakenmetinformeelleren.Omdetekstleesbaartehoudenwordthiernawerkpleklerengenoemd,ookwanneerhetgaatoverinformeelleren.Deuiteenlopendebevindingenmakenhetinteressantderelatiestussen“tijdvoorleren”endeperceptieoverdelerendeorganisatieteonderzoeken.

Hetverschiltussen“tijdvoorleren”enwerkpleklerenisdat“tijdvoorleren”meeromvat.Ooklereninformeletrainingenenopleidingeniseenonderdeelvan“tijdvoorleren”.Werkpleklerenvindtplaatsopdewerkvloer.Werkpleklerenkanookgestructureerdgeorganiseerdzijn,bijvoorbeeldvia“coachingonthejob”doorcollega,leidinggevendeoftrainer.Eenovereenkomsttussen“tijdvoorleren”enwerkpleklerenisdatbeideoverwegendongestructureerdplaatsvindentijdenshetwerk.Bijdezevormenvanlerendoenwerknemerszowelbewustalsonbewustkennisenvaardighedenop.Daarnaastkanwerkpleklerenookelementenvanformeellerenbevatten,zoalseenbewustgeplandegelegenheidomteleren,bijvoorbeeldeenstage.Werkpleklerenen“tijdvoorleren”bevattenbeideelementenvanformeeleninformeelleren.Daaromkandeliteratuuroverwerkpleklerenvantoepassingzijnop“tijdvoorleren”.

Taris(2007)geeftaandatwerknemersgemiddeld20tot40%vandetijdbestedenaanwerkzaamhedendiedegelegenheidbiedenomnieuwekennisenvaardighedenoptedoen.Wanneerwerknemersdezetijdervarenals“tijdomteleren”,kanverwachtwordendathunperceptieoverdelerendeorganisatiehieraangerelateerdis.Dehypotheseluidtalsvolgtenbeschrijftdenognieteerderindewetenschaponderzochterelatie:

H4“Tijdvoorleren”isdirectenpositiefgerelateerdaandeperceptiesoverdelerendeorganisatie.Omdatverwachtwordtdatbevlogenheidendeperceptieoverdelerendeorganisatieinderelatiesmedieertvolgenhieruitdevolgendehypothesen:H7Bevlogenheidmedieertderelatietussen“tijdvoorleren”endeperceptieoverdelerendeorganisatie.H10Perceptiesoverdelerendeorganisatieheefteenmediërenderoleniseenafhankelijkevariabeleinderelatietussen“tijdvoorleren”enwerktevredenheid.

2.3. Effectvanpersoonlijkekenmerken

2.3.1. InitiatiefBijdeonderzochtebankwordtondernemerschapgestimuleerd.Ditwordtalsverplichte

competentieinhetperformancemanagementsysteemalsvolgtomschreven:Kansensignalerenendezeomzettennaaracties(veelalvianietgebaandewegen)diebijdragenaanbetereresultatenvandeorganisatie.Binnendeonderzochteorganisatieishetbelangrijkonderscheidendtezijnindemarkt.Datdoenzedoorteparticiperenenactiefmeetedoenininitiatievenmetenvoorhunklantenbinnendelokalegemeenschap.Ondernemerschapbetekentcreatief,kansengrijpen,resultaatgerichtenrisico-onderkennend;hetefficiëntinzettenvantijd,energieenmiddelenwaarbijdeklantcentraalgesteldwordt.Klantendagelijksverrassendoorhogerekwaliteitensnelheid,daarvoorisdurf,driveeninzetnodig.Persoonlijkinitiatiefisdeself-startendeenproactievebenaderingvandemedewerkerstijdenshetwerk,watresulteertinhetherkennenvankansenenhetanticiperenopnieuweuitdagingenenkansen(Frese,Fay,Hilburger,Leng,enTag,1997).Persoonlijkinitiatiefenproactiviteit,zijnvergelijkbareconcepten(Baer&Frese,2003).Hetiseenproductvanpersoonlijkekenmerkenenomgevingsfactoren(Bateman&Crant,1999).Daaromishetnietaannemelijkdatdemiddelen,zoalsinformatie,persoonlijkinitiatiefverbeteren.Hetiseerderaannemelijkdatwerknemersdieveelpersoonlijkinitiatieftonenmeerkanshebbenomdebeschikbareorganisatorischemiddelentegebruikenomtelerenenontwikkelendanwerknemersdieminderpersoonlijkinitiatieftonen.Alsgevolghiervankandepositieverelatietussendemiddelenendelerendeorganisatiesterkerzijnvoorwerknemersmetveelpersoonlijkeinitiatief.Daaromwordtvoorgestelddatderelatietussenwaargenomentoegangtotmiddelenenperceptiesoverdelerendeorganisatiewordtbeïnvloeddoorpersoonlijkinitiatief(Gijzel,2015).

Dezebevindingenmakenhetinteressantominitiatiefalsmodererendevariabeletebekijken.Eenmodererendevariabeleiseenvariabelewaarvanwordtveronderstelddatdezeeensignificanteinvloedheeftopheteffectvaneenverklarendevariabele.Demodererendevariabeleinitiatiefzalbekekenwordenvoorderelatiebeschikbaremiddelenopdeperceptiesoverdelerendeorganisatie.Dehypotheseluidt:

H3Persoonlijkinitiatiefmodereertderelatietussenwaargenomentoegangtotmiddelenenperceptiesoverdelerendeorganisatieopeenzodanigewijzedatderelatiesterkerisvoorwerknemersdieveelinitiatieftonenenzwakkervoorwerknemersdieminderinitiatieftonen.GezienhypotheseH3ishetaannemelijkdatpersoonlijkinitiatiefvaninvloedisopdeindirecterelatietussenwaargenomentoegangtotmiddelenenvoldoeninginhetwerkdoordelerendeorganisatie.Daaromisdevolgendehypothesetoegevoegd:H12Perceptiesoverdelerendeorganisatieheefteenmediërenderoleniseenafhankelijkevariabeleinderelatietussenbeschikbaremiddelenenwerktevredenheidisafhankelijkvanpersoonlijkinitiatief;

2.3.2. BevlogenheidBevlogenheidwordtomschrevenalseenpositieve,werkgerelateerdepsychischetoestanddiewordtgekarakteriseerddoorvitaliteit,toewijdingenabsorptie.Vitaliteitgeeftaandatmenbeschiktovereenhoogenergieniveauenzichfitvoelt,overgrotementaleveerkrachteneengrootdoorzettingsvermogenbeschikt.Bevlogenwerknemerszijnooktoegewijd;zezijnzeersterkbetrokkenbijhunwerkenditroeptbijhengevoelensvantrotsenenthousiasmeop.Tenslotteervarenbevlogenmedewerkersvaakabsorptie,waarbijzeopeenplezierigewijzeopgaaninhetwerk,detijdvoorbijlijkttevliegenenmenerzichmoeilijkvanloskanmakenvanhetwerk(Schaufeli&Bakker,

2001).Bakker,Demerouti&Lieke(2012)hebbeninhetonderzoekonder144medewerkersmetverschillendeberoepen,alleenvoormedewerkersdiehoogscorenopnauwgezetheid,eenpositiefeffectvanbevlogenheidopdelerendeorganisatiegevonden.BevlogenheidisinhetonderzoekvandeArbodienstopgebouwduit4onderdelen:plezierinhetwerk;energieinhetwerk;actiefleren;initiatiefnemenrichtinghetwerk.Onderzoektoonttevensaandatbevlogenheidactiefleergedragvergrootdatcruciaalisvoorhetlerenvanorganisaties(Bakkeretal.,2012).Dehypothesediehieruitvolgtluidt:H5Bevlogenheidisdirectenpositiefgerelateerdaandeperceptieoverdelerendeorganisatie.

2.3.3. EffectopwerktevredenheidInhetconceptueelmodelwordenomgevingskenmerken,delerendeorganisatieenwerktevredenheidmetelkaarverbonden.HetonderzoekenvandezerelatiewordtondersteunddooreerdereonderzoekvanEllickson(2002)waarinwordtaangegevendatmiddeleneenpositiefeffecthebbenopwerktevredenheid.TevensbewijstSpaansonderzoek(Chiva,&Alegre,2008)datdelerendeorganisatieeenmediërendeffectheeftopderelatietussenemotioneleintelligentieenwerktevredenheid.

2.3.4. ConclusieBovenstaandeartikelenonderschrijvenhetbelangvanonderzoeknaareenomgeving-enpersoonlijkekenmerkeninrelatietotdeperceptieopdelerendeorganisatieenwerktevredenheid.Hiernavolgenterafsluitingdedefinitiesvandedimensiesvanwerkdruk,beschikbaremiddelen,initiatiefenbevlogenheid,waaropdevrageninhetonderzoekgebaseerdzijn.

Tabel2:Definitiesvanwerkdruk,beschikbaremiddelen,tijdvoorleren,initiatiefenbevlogenheid

Omdatditeenkwantitatiefonderzoekbetreftwaarbijhetonderzoek,metdeuitbreiding“tijdvoorleren”,alleendeorganisatiewaarhetonderzoekwordtuitgevoerdwijzigt,isinhetbelangvaneengoedevergelijkbaarheidgekozenvoorhethanterenvandehypothesenvanGijzel(2015).Hypothese4Creatiefvermogenisnietmeegenomenomdatuithaaronderzoekgeensignificanterelatieblijkt.Hypothese4isvervangendoordeaanvullendehypothese“tijdvoorleren”afkomstiguithaaraanbeveling.

2.4. ReactiesvangroepenHetisgoedmogelijkdatgeslacht,leeftijdenopleidingvanrespondentendediverserelatiekanbeïnvloeden.UithetonderzoekvanRuysseveldt&vanDijke(2012)blijktdatdedriecontrolevariabelen(geslacht,leeftijdenopleiding)significantgerelateerdzijnaanleermogelijkheden.Leermogelijkhedendaaldenmeteenhogereleeftijdenstegenmethetopleidingsniveau.Mannenrapporteerdenmeerleermogelijkhedendanvrouwen.Onderzoekonderverpleegkundigen(Lawrence,2011)ondersteuntdecorrelatietussenopleidingsniveauenbevlogenheid.Decorrelatieisnietsignificant,waarschijnlijkdoorgebrekaanvariatieinopleidingsniveau.Hoewelsubstantieelbewijsontbreekt,lijkthethogeronderwijseenpositieveinvloedtehebbenopbetrokkenheidbijhetwerk(DeLange,DeWitte&Notelaers,2008).UitonderzoekvanMartinotenSengers(2004)ondermeerdan600gemeenteambtenarenengepubliceerddoorPeeters(2005)blijktdatdeouderewerknemershogerscoordenopbevlogenheiddanhunjongerecollega’s.

Variabele(bron)

Dimensie Definitie

Werkdruk(Amabileetal.(1996,p.1166))

- Extremetijdsdruk,onrealistischeverwachtingentenaanzienvandeproductiviteit,enafleidingvancreatiefwerk.

Beschikbaremiddelen(Amabileetal.(1996,p.1166))

Detoegangtotdenodigemiddelen,inclusiefgeld,materialen,faciliteiteneninformatie.

TijdvoorlerenEigendefinitie

- Tijdom(samenmetanderen)telerenenreflecterenmiddelsformeleopleidingen,trainingenéntijdensdeuitvoeringvanhetwerk.

Initiatief(Frese,Fay,Hilburger,Leng,&Tag,1997),p.140))

- Eensoortgedragdatbijeenindividuresulteertinhetnemenvaneenactieveenzelfstartendeaanpakomtewerkenendieverdergaandanwatformeelnodigisineenbepaaldefunctie.

Bevlogenheid(Schaufelietal(2006,p.702))

Kracht Dehogeniveausvanenergieenmentaleveerkrachttijdenshetwerk,debereidheidommoeiteteinvestereninhetwerk,endoorzettingsvermogenzelfsonderdruk.

Toewijding Sterkbetrokkeninhetwerkenhetervarenvaneengevoelvanbetekenis,enthousiasme,inspiratie,trotsenuitdaging.

Volledigopgaanin

Vollediggeconcentreerdengelukkigverdieptinhetwerk,waarbijdetijdgaatsnelvoorbijenmenheeftmoeilijkhedenmetzichzelflosmakenvanhetwerk.

2.5. OnderzoeksmodelDevariabelenenhypothesenwordensamengevatweergegeveninhetconceptueelmodelinfiguur1.AanpassingenaanhetmodelvanGijzel(2015)zijninhetroodweergegeven.Figuur1.Conceptueelmodel

3. MethodologieIndithoofdstukwordtinparagraaf3.1demethodevanonderzoekbesproken,paragraaf3.2.gaatinopdedataverzameling.Paragraaf3.3gaatvervolgensinopdeoperationalisatieeninparagraaf3.4wordtdedata-analysebeschreven.Tenslottewordtinparagraaf3.5demethodologischeissuestoegelicht.

3.1. MethodevanonderzoekDegegevenswordenbijditkwantitatieveonderzoekviaeenonlinevragenlijstverzameldzodatdehypothesenstatistischgetoetstkunnenworden.Vooreenonlinevragenlijstisgekozenomdathetmogelijkmaaktdepopulatiegelijktijdigtebenaderenenresultatenautomatischgestructureerdengeautomatiseerdopgeslagenworden.Deonderzoeksvragenkunnenmetdecijfermatigeinzichtenbeantwoordworden.Meteenkwalitatiefonderzoekishetonmogelijkinkortetijdzoveelinformatieteverzamelen.Deorganisatiedieinditkwantitatieveonderzoekcentraalstaatiseenbancaireorganisatiemet277medewerkers.Deorganisatiebestaatuiteendirectieteam,eenmanagementlaagenvierafdelingenmetzowelcommerciëlealsbeheersmatigefuncties.Omhetrisicotebeperkendatonderzoeksresultatenbeïnvloedwordendooranderefactorenisgetrachteensteekproeftedoenbijeengroeprespondentendiezohomogeenmogelijkis.Ditbetekentdatisgeprobeerdzoveelmogelijkkenmerkenvanderespondentengelijktehouden.Inditgevalisdeovereenkomstdatallerespondentenmedewerkersvandebancaireorganisatiezijn.Omdathetonderzoekgelijktijdiguitgezetisbijallepersonenenderesultatenslechtseenmaalgemetenzijn,issprakevaneencross-sectioneelonderzoek.Ditintegenstellingtoteenlongitudinaalonderzoekwaarbijdewaarnemingenbijiederindividuopeenaantalachtereenvolgendetijdstippenwordenherhaald.Hetisbelangrijktevermeldendatdeelnameaanhetonderzoekvrijwilligis.Ditbetekentdatresultatennietrandomzijnaangeziendeelnemerskondenbeslissenofzewelofnietdeelnamenaanhetonderzoek.Daarnaastzijndeantwoordenopdevrageneenzelfrapportagevandedeelnemer.Deantwoordenvormenzelfperceptiesinplaatsvanobjectievemetingen.Zelfrapportagekanleidentoteenvertekeningvanresultaten.Doorhetonderzoekanoniemuittevoeren,wordtvertekeningzoveelmogelijkvoorkomen.Omdathetonderzoekanoniemwordtafgenomenkannietwordenvoorkomendateendeelnemervakerdanéénkeerdeelneemt.Bijdeinstructieisverzochtdevragenlijstslechtseenmaalintevullen.Uitcontrolevandeantwoorden,opdezelfdeleeftijdendezelfdefunctie,blijktdatgeenrespondentendevragenlijstmeerdanéénkeerhebbeningevuld.

3.2. DataverzamelingDedataverzamelingismiddelshetvolgendeprocesverlopen.Opbasisvandeinhetvorigehoofdstukbeschreventheoretischkaderzijn10hypothesenovergenomenuithetonderzoekvanGijzel(2015)enzijnaanvullendehypothesengeformuleerd.Omdezehypothesentetoetsten,zijnvragenlijstenuitgezet.Devragenlijstbestaatuit67meerkeuzevragen.Demeesterespondentenhaddenongeveer10minutennodigvoorhetinvullenvandevragenlijst.Devragenlijstisuitgezetmetbehulpvandesoftwareonderzoek.mwm2.Ditprogramma

wordtbinnenhetbedrijfwaarhetonderzoekisuitgevoerdaltijdgebruikt,waardoormedewerkersermeebekendzijn.Devragenlijstisuitgezetvan18november2015totenmet18december2015.Indezeperiodezijntweeherinneringsverzoekenverzonden.Voordatdeuitnodigingmetdelinknaardevragenlijstnaarallemedewerkersisgestuurd,zijndeleidinggevendenviaeenseparatemailenthousiastgemaaktomdemedewerkersaantemoedigenmeetewerkenaanhetonderzoek.Tweeleidinggevendenhebbeneenextraoproepgedaanviaeen(afdeling)nieuwsbrief.Eénleidinggevendeheefteenpersoonlijkeoproepgedaanviademail.

3.3. OperationalisatieDetheoretischebegrippenzijndoorGijzel(2015)geoperationaliseerddoormiddelvan“multipleitemconstructs”.Dezeconstructenendimensieszijn,vertaaldnaarhetNederlands,inhetvorigehoofdstuktoegelicht.Omdecentraleonderzoeksvraaggerichtopheteffectvanwerkomgeving-enpersoonlijkekenmerkenopdelerendeorganisatie,delerendeorganisatieinderolvanmediërendeenafhankelijkevariabeleen“tijdvoorleren”,datverbandhoudtmetwerkdrukenheteffecthiervanopdewerktevredenheidtebeantwoorden,wordtgebruiktgemaaktvanbestaandevragenlijstenuithetonderzoekvanGijzel(2015).Haarvragenzijnovergenomenuitbestaandeliteratuurencasestudies.Bijdezeoperationalisatiewordteenvariabeledoormeerderestellingengemeten.Inhetonderzoekzijnvijfvariabelenopgenomen.Deitemswordengrotendeelsgemetenmetbehulpvaneenvijf-puntsLikertschaalvan'bijnanooit'tot'bijnaaltijd'en‘Zeeroneens’tot‘Zeereens’.DezevragenlijstbestaatuitNederlandseversiesvanveelgebruiktevragenlijsten,waaronderdeDimensionsofthelearningOrganizationQuestionnaire(DLOQ),KEYSendeUtrechtWorkEngagementScale(UWES).Allereerstbestaatdevragenlijst(bijlage1)uiteenlerendeorganisatieschaal.DezevragenzijnafkomstigvanMarsickenWatkins(2003).DevragendiebetrekkinghebbenopdevariabelenwerkdrukenbeschikbaremiddelenzijnafkomstigvanAmabileetal.(1996).VoorbevlogenheidisdeUtrechtWorkEngagementschaalvanSchaufelietal(2006)gebruikt.Voor(persoonlijk)initiatiefisdeschaalvanFreseetal(1997)gebruiktenwerktevredenheidisgemetenopbasisvaneenvraagvanJudge(1995).AldezevragenzijndoorGijzel(2015)vertaaldvanuithetEngels.AanvullendzijndoormijvragentoegevoegdenvertaalduithetEngelsoverleermogelijkhedenopbasisvanEdmondson(1999)enKruis,A.,Speklé,R.F.,VanElten,H.J.,Widener,S.K..(2011).Allehierbovenbeschrevenschalenzijngevalideerdeschalendiehunwaardeenbetrouwbaarheidinanderonderzoekbewezenhebben.Ditgeldtnietvoordevragenovertijdvoorleren,dezezijndoormijgeformuleerdopbasisvandeliteratuuroverinformeelleren.

3.4. Data-analyseIndezeparagraafwordtbeschrevenhoehetfeitelijkeonderzoekisuitgevoerd.HetconceptuelemodelwordtstatistischgetestmetbehulpvanSPSS22enSmartPLS.

SPSSisinditonderzoekgebruiktvoordebeschrijvendestatistiekenSmartPLS(PartialLeastSquares)voordeberekeningen.EenmodelmetindirecterelatieskannietinéénkeerinSPSSwordenberekend.SmartPLSkijktnaardirecteenindirecterelatiesenkanwerkenmetkleineaantallenwaarnemingen.SmartPLSishetmeestgeschikteprogrammavoorhetmakenvanberekeningenvanzoweldirectealsindirecterelatiesenhiermeehetmeestgeschiktbijuitvoeringvanditonderzoek.MissingvaluesHuizingh(2014)geeftaandattweesoortenmissingvalueszijn.DitkaneenontbrekendewaardevaneennumeriekevariabelezijndiedoorSPSSwordenherkend,systemmissingvalue.Ofeenontbrekendewaarde,bijvoorbeeldeenrespondentheeftbijvoorbeeldnulingevuldbijleeftijd,dienietwordtherkenddoorSPSS,eenusermissingvalue.Degebruikerzaldeusermissingvaluedoorhetopgevenvandecodevoormissingvalueherkenbaarmoetenmakenvoorhetsysteem.Bij3vragenlijstenissprakevanmissingvalues,hierinontbreektdeleeftijd.Dezezijnnietverwijderd,maarvervangendoorhetberekendegemiddeld(voormissingvalues).Ookvoordevragendiemet‘nietvantoepassing‘beantwoordzijn,isdezewerkwijzetoegepast.Omdatdevragenlijstverdervolledigzijningevuldzijndezevragenlijstnietuitgesloten.Hetconceptueelmodelbestaatfeitelijkuit4soortenrelaties:1.Directerelatiesopdeperceptieoverdelerendeorganisatie

a.H1:Ervarenwerkdrukisdirectennegatiefgerelateerdaandeperceptiesoverdelerendeorganisatie;b.H2Waargenomentoegangtotbeschikbaremiddelenisdirectenpositiefgerelateerdaandeperceptiesoverdelerendeorganisatie;c.H4Tijdvoorlerenisdirectenpositiefgerelateerdaandeperceptiesoverdelerendeorganisatie;d.H5Bevlogenheidisdirectenpositiefgerelateerdaandeperceptieoverdelerendeorganisatie.

2.Mediërenderolvanbevlogenheida.H6Bevlogenheidmedieertderelatietussenwerkdrukendeperceptieoverdelerendeorganisatie;b.H7Bevlogenheidmedieertderelatietussentijdvoorlerenendeperceptieoverdelerendeorganisatie;c.H8Bevlogenheidmedieertderelatietussenbeschikbaremiddelenendeperceptieoverdelerendeorganisatie.

3.ModererendeffectvaninitiatiefH3Persoonlijkinitiatiefmodereertderelatietussenwaargenomentoegangtotmiddelenenperceptiesoverdelerendeorganisatieopeenzodanigewijzedatderelatiesterkerisvoorwerknemersdieveelinitiatieftonenenzwakkervoorwerknemersdieminderinitiatieftonen;-Desterktevanhetpositieveeffectvanwaargenomenbeschikbaremiddelenviadelerendeorganisatieopwerktevredenheidisafhankelijkvanhetpersoonlijkinitiatiefvanmedewerkersmitsoverigevariabelengelijkblijven.

4.Mediërenderolvanperceptiesoverdelerendeorganisatiea.H9Perceptiesoverdelerendeorganisatieheefteenmediërenderoleniseenafhankelijkevariabeleinderelatietussenwerkdrukenwerktevredenheid;b.H10Perceptiesoverdelerendeorganisatieheefteenmediërenderoleniseenafhankelijkevariabeleinderelatietussen“tijdvoorleren”enwerktevredenheid.

c.H11Perceptiesoverdelerendeorganisatieheefteenmediërenderoleniseenafhankelijkevariabeleinderelatietussentoegangtotmiddelenenwerktevredenheid;d.H12Perceptiesoverdelerendeorganisatieheefteenmediërenderoleniseenafhankelijkevariabeleinderelatietussenwaargenomentoegangtotmiddelenenwerktevredenheidisafhankelijkvanpersoonlijkinitiatief;

Voordatdehypothesenwordengetoetstiseenfactoranalyseuitgevoerd.Omdatmeerderevariabelenwordenonderzochtisgekekenofgeenanderevariabelendeonderzochterelatiesbeïnvloeden.VervolgenswordtdePartialLeastSquaresStructuralEquationModelling(PLSSEM)uitgevoerdopdehierbovenbeschrevenrelaties.

3.5. MethodologischeissuesIndezeparagraafvolgteenbeschrijvingvanissuesdiedevaliditeitvanhetonderzoekkunnenbeïnvloeden.Bijdeopzetvanhetonderzoekiszoveelmogelijkgetrachtdezetevoorkomen.Non-responseOmtevoorkomendatpersonennietwillendeelnemenaanhetonderzoekishetonderzoekuitgevoerdbinnenhetbedrijfwaardeonderzoekerwerkt.Deuitnodigingtotdeelnameisopeeninformelemaniervormgegeven,waarbijdeonderzoekerhulpvraagtvancollega’s.Omdatcollega’seenwerkgerelateerderelatiemetelkaarhebbenisdekansopresponsegroterdanwanneerhetgaatomgeheelonbekendeonderzoekers.Daarnaastisaangegevendatderesultatenanoniemwordenopgeslagenenisgekozenvoorgebruikersvriendelijkesoftware.Alvorensdehyperlinkvandeenquêteisverstuurdisdezegetest.Eendrietalgebruikersheeftdevragengetestopfouten,gebruiksvriendelijkheidensnelheidvanhetsoftwarepakket.Opbasisvandezeuitkomstenisookdetijdindicatiebepaald.Dedeelnemersiseenruimtijdsbestekgegevenomdevragenlijstintevullen.Hierbijhebbendedeelnemersmaximaaltweeherinneringenontvangenopstrategischgekozentijdstippenzodatdekansopinvullenhetgrootsteis.Eenuitnodigingisaanhetbeginvandemiddagverstuurdendeandereopwoensdag.Opwoensdagishetveelalwatrustigeropkantoorenisdekansgroterdatmensennahetlezenvandeherinneringdirectovergaantotactie.Eenbelangrijkevraagisofdenon-respondentenafwijkenvanderespondenten.Deredenomdittecontrolerenisdatnon-responsmogelijkeffectheeftopdeuitkomstvanhetonderzoek.Hiervankansprakezijnalsdenon-respondentengroepafwijktvanderespondentengroep.Omditkunnenvaststellen,zijndeuitkomstenvandecontrolevariabelenleeftijd,geslachtenleidinggevendenvanderespondentenvergelekenmetdievandetotalepopulatie.Degemiddeldeleeftijdvandetotalepopulatieis39jaar.Ditwijktnietafvandegemiddeldeleeftijdvanderespondentendieookgemiddeld39jaaris.Vandetotalepopulatieis42%manen58%vrouw.Ditisomgekeerdaanderespondentenwaarvan53%manen47%vrouwis.Hetpercentageleidinggevendevandetotalepopulatieis8%enhetpercentagerespondentendateenleidinggevendefunctieheeftis11%.Uitdezevergelijkingblijktdateengeringekansisopeennon-responsevertekening.

Tabel3.Demografischegegevensrespondenten,n=73vergelekenmetdegegevensvandeorganisatie

Gegevensvandeorganisatieper1december2015Sociaal-wenselijkeantwoorden/AnonimiteitDemogelijkheidbestaatdatdeelnemerssociaal-wenselijkeantwoordengeven.Eenaantalitemsvandevragenlijstgaanbijvoorbeeldovertalentenvaardigheden.Mensenzijnnietsnelgeneigdomvanzichzelftezeggendatzenietgenoegtalentenvaardighedenhebbenomhunwerkgoedtedoen.Ditsoortsociaal-wenselijkeantwoordenkaneenvertekeninggevenvanderesultaten.Alhoeweldekansopsociaal-wenselijkantwoordenbijeeninterviewgroterisdanbijeenonlineenquête.Bijdeinstructieenuitnodigingtotdeelnameisduidelijkaangegevendatdeantwoordenanoniemwordenverwerktomdekansopsociaal-wenselijkeantwoordenteverkleinen.Helaasisdoordeonderzoekereeninschattingsfoutgemaaktbijhetopstellenvandevragenlijst.Hierinisonderanderedeleeftijdendefunctievanderespondentalsvariabeleopgenomenmetalsdoelomdemografischeanalysesuittekunnenvoeren.Aangezienvaneenaantalfunctiesmaarweinigmedewerkersindeorganisatiewerkzaamzijn,resulteertdecombinatievanleeftijdenfunctietesnelinherleidbaarheidvandegegevens.Dezeopmerkingkomtbijherhalingterugindeopenvraag‘ruimtevooreentoelichting’(bijlage2).Eengevolgvandeherleidbaarheidvandegegevenskanzijneenkleineraantalrespondenten.Daarnaastkandeherleidbaarheidvandegegevenseenvertekeningvanderesultatengeven,doordatrespondentensociaalwenselijkeantwoordeninvullen.InterpretatieproblemenDemeesteveldenvandevragenlijstenbevatteneenselectievanantwoordenwaardoorintegratieproblemenwordenvoorkomenendedeelnemerbijwijzevansprekengedwongenwordtomeenantwoordtekiezenuitdeopsomming.Desondankskannietwordenvoorkomendatdevraagstellingverkeerdgeïnterpreteerdkanwordenofdeuitlegnietgoedwordtgelezenwaardoorvertekeningoptreedt.Zoalsuitdeparagraafoveroperationalisatieblijkt,worden(bijna)uitsluitendwetenschappelijkegevalideerdevragenlijstengebruiktmetdedaarbijbehorendebronvermelding.Dezevragenlijstenzijnalvakerwetenschappelijkgebruikwaardoordekansopinterpretatieverschillenwordtverkleind.DevragenlijstenzijnvertaalduithetEngelswatkanleidentotinterpretatieproblemen.OmdittevoorkomenzijndevragendoormeerderepersonenbeoordeeldinzoweldeEngelsealsdeNederlandsevraagsteling.Voordatdeuitnodigingtotdeelnameisverstuurdisdevragenlijstgetestdoorpersonendiegeenonderdeeluitmakenvandeonderzoekspopulatie.Ditomfoutenzoveelmogelijktevoorkomen.

Variabele Waarde Org N %

Geslacht Man 42% 39 53%

Vrouw 58% 34 47%

< 29 jaar 24% 13 21%

30 - 39 jaar 28% 25 31%

40 - 49 jaar 32% 23 32%

50 - 59 jaar 16% 10 13%

60 - 69 jaar 1% 2 3%

Leidinggevende positie 8% 8 11%

Leeftijd

4. ResultatenIndithoofdstukwordenderesultatenvanhetuitgevoerdeonderzoekgepresenteerd.Inparagraaf4.1wordendebetrouwbaarheidsanalyseopdevragenenrespondentenenfactoranalyseuitgevoerd.Inparagraaf4.2wordtdekwaliteitvanhetonderzoektoegelichtenparagraaf4.3beschrijftdedata,ookwelstatistiekgenoemd.Vervolgenswordtinparagraaf4.4dePartialLeastSquaresStructuralEquationModelling(PLSSEM)uitgevoerd.Inparagraaf4.5wordtdemoderatieanalysetoegelicht.Totslotinparagraaf4.6wordendereactiesvangroepenweergegeven.Terwijldemeestevariabelengemetenwordenintermenvanpercepties,wordtdezenuancesomsweggelatenomdetekstduidelijkenleesbaartehouden.

4.1. OnderzoeksdataHetonderzoekisuitgevoerdbijeeninNederlandgevestigdecoöperatievebank.Deonderzoekspopulatiebestaatuit277werknemersdieinnovember2015werkzaamwarenbijdezebank.Hiervanvulden73medewerkers(26%)devragenlijsthelemaalin.Hetdatabestandbestaatuit39(53%)mannelijkeen34(47%)vrouwelijkerespondenten.Demeesterespondenten(53)hebbeneenHBOofUniversitaireopleidinggevolgd.Degemiddeldeleeftijdvanderespondentenis39jaarmeteengemiddeldevan13,1jaarwerkervaringbinnendebancaireorganisatie.Hierondervolgteenoverzichtvandedemografischekenmerkenvanderespondenten.Tabel4.Demografischegegevensrespondenten,n=73

Variabele Waarde N %

Geslacht Man 39 53%

Vrouw 34 47%

< 29 jaar 13 21%

30 - 39 jaar 25 31%

40 - 49 jaar 23 32%

50 - 59 jaar 10 13%

60 - 69 jaar 2 3%

Jaren in de organisatie 0 - 4 jaar 15 31%

5 - 9 jaar 14 17%

10 - 14 jaar 12 10%

15 - 19 jaar 17 29%

20 - 24 jaar 7 10%

25 - 29 jaar 2 2%

30 – 34 jaar 3 4%

≥ 35 jaar 3 4%

Jaren in huidige positie 0 - 4 jaar 21 44%

5 - 9 jaar 21 19%

10 - 14 jaar 16 23%

15 - 19 jaar 7 10%

20 - 24 jaar 2 2%

25 - 29 jaar 4 4%

30 - 34 jaar 2 4%

≥ 35 jaar 0 0%

Opleidings-niveau Voortgezet onderwijs (vmbo, mavo, havo, vwo) 5 7%

Middelbaar beroepsonderwijs (mbo, mts, meao) 15 21%

Hoger beroepsonderwijs 40 48%

Universiteit 13 23%

Leeftijd

Demografischegegevenszoalsleeftijd,zijninklasseningedeeldomdeoverzichtelijkheidtevergroten(BaardaendeGoede,2006).EerstzijndegegevensinStatisticalProgramforSocialSciences(SPSS)versie22geïmporteerd.Alvorensdeanalysevandedataisuitgevoerdzijndeomgekeerdevragenvandevragenbeschikbaremiddelen(3.5)enwerkdruk(5.2)gehercodeerd:1wordt5,2wordt4,3blijft3,4wordt2en5wordt1.Hercoderenvannegatiefnaarpositiefisnodigomdeconclusiesjuistteinterpreteren.Inhetonderzoekzijnvijfvariabelenopgenomen.Deconstructenwordengrotendeelsgemetenmetbehulpvaneenvijf-puntsLikertschaalvan'bijnanooit'tot5'bijnaaltijd'en‘Zeeroneens’tot‘Zeereens’.Alsblijktdateenconstructwordtgevormduitmeerderevragen,dieverschillendgemetenworden,danzijndievragengestandaardiseerd.Doordeantwoordentestandaardiserenkunnendevragenmetelkaarwordenvergeleken.Vragenzijnvergelijkbaargemaaktdoorbijdevragenwaarn.v.t.isingevuld,hetantwoordtevervangendoorhetgemiddeldevandevraag.Daarnaisdevaliditeitvandeconstructengetestdooreenfactoranalyse(Hair,Black,Babin&Anderson2010,p116-117).Metdefactoranalysesteljevastofsprakeisvanconsistentebeantwoordingindevragenbinneneenconstruct.Daarnaastwordtgecontroleerdofconstructennormaal(bijlage3)verdeeldzijn(Hair,Black,Babin&Anderson2010,p71-72).Intabel5staatwelkenormengehanteerdwordeninditonderzoek.Wanneerafwijkingenvandenormengeconstateerdworden,danwordendezevermeld,waarbijwordtaangegevenofdegeconstateerdeafwijkingenmogelijkgevolgenhebbenvoorhetbetreffendeconstructenhetonderzoek.VervolgensisdebetrouwbaarheidvandeconstructenonderzochtmetdeberekeningeninterpretatievandeCronbach’sAlphaenAVE.Tabel5.gehanteerdenormen:

Volgensdealgemeengehanteerdevuistregelhorenvariabelendieeenfactorladingvanminimaal0,4hebben,bijdiefactor.OmdenormvandeAVEtehalen,isdeinditonderzoekeenfactorladingvanminimaal0,5nodig.AVE'sbovende0,5wordenbehandeldalsindicatiesvanconvergentevaliditeit.Convergentevaliditeitgeefteensterkesamenhangaanmetinstrumentendievergelijkbaaroftegengesteldconstructmeten.InSmartPLSzijnvervolgensdegestandaardiseerdegegevensingelezeneniseenmodelgemaaktinclusiefdemodererendevariabele‘initiatief’.Hierbijisdelerendeorganisatiealsafhankelijkevariabele,persoonlijkinitiatiefalsmodererendevariabeleenmiddelenalsonafhankelijkevariabeleingevoerd.Detoetsisuitgevoerdindedefaultsetting:tweezijdig.Dezeaanpakmaaktgebruikvandelatentevariabelescoresvandelatentevoorspellerenlatentemoderatorvariabeleuitdebelangrijksteeffectenmodel(zonderdeinteractietermijn).Dezelatentevariabelescoreswordenopgeslagenengebruiktomdeproductindicatorvoordetweedefaseanalyse(ditgebeurdopdeachtergrond)diede

Normaleverdeling Kurtosis -2><2Normaleverdeling Skewness -2><3Onderlingesamenhang Componentloadings >0,5Constistentiebinnencontruct Cronbach'sAlpha >0,7Samengesteldebetrouwbaarheid AVE >0,5

interactietermnaastdevoorspellerkarakteristiekenmoderatorvariabeleteberekenen.Ookisbootstrappinguitgevoerd.Ditbestaatuithetvelemalendoenvaneensteekproefuitdeoorspronkelijkesteekproefmetterugleggen.Doorhetaantalsteekproeventevergrotenkanhetbetrouwbaarheidsintervalnauwkeurigerwordenbepaald.Inditonderzoekishetaantalsamplesgezetop5000.Vervolgenszijnaandehandvandeuitkomstendehypothesenaldannietbevestigd.Dehypothesenzijn2-zijdiggetoetstensignificantbij0,1.<0,002***;<0,02**;<0,1*

4.1.1. FactoranalyseNahetstandaardiserenisdefactoranalyseuitgevoerd.Hiermeeonderzoekjeofdeafzonderlijkevragenteherleidenzijnnaaréénofeenbeperktaantalaspecten(factoren).Zoja,dankanmeneensamengesteldevariabelemaken.Deuitkomstvandefactoranalysegeeftaanhoedeachterliggendestructuurvanlerendeorganisatie,werkdruk,beschikbaremiddelen,initiatiefenbevlogenheidzichverhouden.Hieronderisdefactoranalysetoegelicht.Dewerkwijzeisalsvolgt.Wanneereenfactorladinglagerisdan0,5,ofminderdan0,2afwijktvaneenanderconstruct,wordtdevraaguitgesloten.Nahetuitsluitenvandevraag,voerjeopnieuwdefactoranalyseuit.Defactoranalyseherhaaljetotallefactorladingenaandegenoemdenormvoldoen.Uitdefactoranalyseblijktdatdevragen1.2.en1.3,devragenoverhet‘continuecreërenvanleermogelijkheden’,onvoldoendediscriminerenmetitems‘tijdvoorleren’omeensamengesteldevariabeletekunnenvormen.AanvullendophetonderzoekvanGijzel(2015),zijndoormijvragentoegevoegdoverleermogelijkheden.(Edmondson(1999)enKruis,A.,Speklé,R.F.,VanElten,H.J.,Widener,S.K..(2011).QuestionnaireonControlattheLeveloftheBusinessUnitManager,NyenrodeBusinessUniversiteit.Deviervragenmogenopbasisvandefactoranalysenietonderdevariabelelerendeorganisatiemeegenomenwordenomdatzeonvoldoendediscriminerenmetitemsuit‘bevlogenheid’enwordendaaromnietindeanalysemeegenomen.Nahetuitvoerenvandefactoranalyseblijktdatdimensie‘Continuecreërenvanleermogelijkheden’wordtgemetendoorvraag1.1.‘Bevorderonderzoekendialoog’wordtgemetendoordevragen1.4en1.6.‘Stimuleersamenwerkingenteamleren’wordtgemetendoordevragen1.8en1.9.‘Creëersystemenomlerenvastteleggenentedelen’doorvraag1.12.‘Empowermensenmeteengezamenlijkevisie’kannietgemetenwordenomdatdevragenonvoldoendediscriminerenmetdeitemsvan‘middelen’en‘tijdvoorleren’.‘Sluitdeorganisatieaanmethaaromgeving’wordtgemetendoorvraag1.18.‘Biedstrategischleiderschapvoorhetleren’wordtgemetendoordevragen1.19,1.20en1.21.‘Tijdvoorleren’wordtgemetendoordevragen7.1,7.2,7.3,8.1,8.2en8.4.Werkdrukwordtgemetendoordevragen2.1,2.2,2.3,2.4en2.5.Initiatief(indebank‘ondernemerschap’genoemd)wordtgemetendoordevragen5.1,5.2,5.3,5.4,5.5en5.6enwordtinhetconceptueelmodelalsmodererendeffectmeegenomen.Indetheoriewordtgestelddatpersoonlijkinitiatiefenpro-activiteiteenproductisvanpersoonlijkekenmerkenenomgevingsfactoren(Bateman&Crant,1999).Hetisnietwaarschijnlijkdattoegangtotbeschikbaremiddelenpersoonlijkinitiatiefbevorderd.Hetiseerderaannemelijkdatwerknemersmetveelpersoonlijkinitiatiefmeergebruikmakenvanbeschikbaremiddelen,danmedewerkersmet

minderpersoonlijkinitiatief.Omtecontrolerenofdevragenoverinitiatiefvoldoendesamenhangenisditmiddelsdefactoranalyseonderzocht.Degebruiktevragensamenzijneengoedeweergavevanhetconstructpersoonlijkinitiatief.Beschikbaremiddelenwordtgemetendoordevragen3.1,3.2,3.3,3.4,3.6en3.7.Bevlogenheidwordtindriedimensiesonderverdeeld.‘Kracht’wordtgemetendoordevragen4.1,4.2en4.5,‘toewijding’wordtgemetendoordevragen4.3,4.4en4.7en‘absorptie’wordtgemetendoordevragen4.6,4.8en4.9.Deuitkomstvandefactorlading,naverwijderenvandevragendienietaandenormenvoldoen,staatinbijlage4.Hetmodelinclusieffactorladingenstaatinbijlage5.

4.1.2. BetrouwbaarheidconstructenCronbach’salphaVervolgensisdebetrouwbaarheidvandeconstructenonderzocht.Hiermeewordtbedoelddatdemeerdereitemssamenéénschaalmogenvormen.DitisonderzochtmetdeberekeningeninterpretatievandeCronbach’salpha.DeCronbach’salphaisvolgensBaardaendeGoede(2001)eenmaatdiedehomogeniteituitdrukt.Dealphakaneenwaardehebbendievannultotéénloopt.Nulbetekenddatgeensamenhangisenééndatdevragenallemaalprecieshetzelfdemeten.Intabel6eenoverzichtvandeCronbach’salphanadefactoranalyse.

Tabel6.Cronbach'salphacoëfficiëntvoorinterneconsistentie

Noot:bijdedimensieswaar1vraagperdimensieresteertkangeenberekeningwordengemaakt

VariabeleendimensieLerendeorganisatieDimensiesContinuecreërenvanleermogelijkhedenBevorderonderzoekendialoogStimuleersamenwerkingenteamlerenCreeërsystemenomlerenvastteleggenentedelenEmpowermensenmeteengezamenlijkevisieSluitdeorganisatieaanmethaaromgevingBiedstrategischleiderschapvoorhetlerenTijdomteleren/1en2WerkdrukInitiatiefBeschikbaremiddelenBevlogenheidDimensiesKrachtToewijdingAbsorptieTotaal

Vr. Items α10 0,889

1.1 11.4-1.6 2 0,7851.8-9 2 0,7431.12 1

01.18 11.19-21 3 0,8717,8.1,8.2,8.4 5 0,8042 5 0,8585 7 0,7433 5 0,8484 9 0,937

1,2,5 3 0,8833,4,7 3 0,9166,8,9 3 0,822

AVEOmdebetrouwbaarheidvandeconstructentetesten,wordtsteedsvakergevraagdnaarcomposietbetrouwbaarheid(CR)engemiddeldeVariantiegeëxtraheerd(AVE)inplaatsvanCronbach-alpha(interneconsistentievanmaatregelen).AVE=(somvanhetkwadraatgestandaardiseerdelading)/(somvankwadratengestandaardiseerdelading+somvandeindicatormeetfout)Samengesteldebetrouwbaarheidalsdebetrouwbaarheidvaneengesommeerdeschaalgemiddeldevariantiegeëxtraheerdisdevariantievandeindicatorenverklaarddooreengemeenschappelijkefactor,gemiddelde-variantieeigenschapgerelateerdegeëxtraheerd.AVEvarieertvan0tot1,engeeftdeverhoudingvandetotalevariantiediedoordelatentevariabele.VolgensBagozzi(1991),geefteenvariantiegeëxtraheerdgroterdan0,50aandatdegeldigheidvanzoweldeconstructiealsdeindividuelevariabelenhoogis.Tabel7.Overzichtbetrouwbaarheidenvaliditeit

Hetconstructpersoonlijkinitiatiefiszwakennietvoldoetaandenormvan0,5.Desondankswordtdevariabelemeegenomenalsmodererendevariabele,omdatdemoderatiemogelijktotinteressantebevindingenleidt.

4.2. KwaliteitvanhetonderzoekEriseenverbandtussendekwaliteitvanderesultatenendevaliditeitenbetrouwbaarheidvanderesultaten.Validiteitwordtverdeeldininterneenexternevaliditeit.Metvaliditeit(geldigheid)wordtdematewaarinderesultatenvanhetonderzoekmetdetetoetsenhypothesenovereenkomenbeoordeeld.

4.2.1. ValiditeitenbetrouwbaarheidValiditeitgeeftaanofdeuitkomstenvaneenonderzoekdaadwerkelijkspecifiekvoorditonderzoekrelevantefeitenbestaan.Hetisbelangrijkomeenzohoogmogelijkevaliditeitterealiseren:hoehogerdevaliditeit,hoebetekenisvollerdeuitkomstenzijn.Erwordtonderscheidgemaakttusseninterneenexternevaliditeit.Internevaliditeitisdematewaarindeconclusiesvoorhetonderzoekgeldigzijnvoordeonderzoeksgroep.Ditbetreftdegenomenstappentussendetheorieenoperationaliseringinmeetbarebegrippen.Omdatvoorditonderzoekgebruikgemaaktisvanbestaandemeetinstrumentenvanandereonderzoekersendezelfdewijzevandataverzamelingistoegepast,issprakevaneenhogematevanconsistentie.Ditverhoogddeinternevaliditeitvanditonderzoek.Deexternevaliditeitisdematewaarindeconclusiesookvantoepassingzijnopdegehelepopulatie(ofteweldegeneraliseerbaarheiddiemedeafhankelijkisvanderepresentativiteitvandeonderzoeksgroep).Omdatditonderzoekindevormvan

ReliabilityandDiscriminantValidity (normfactanalyseis0,5)

Construct CR AVE Bevlogenheid Lerendeorg Middelen PersinitiatiefTijdomteleren Werkdruk

Bevlogenheid 0,947 0,665 0.816Lerendeorg 0,909 0,503 0.485 0.709Middelen 0,887 0,574 0.370 0.506 0.757Persinitiatief 0,816 0,427 0.302 0.277 0.039 0.653Tijdomteleren 0,857 0,506 0.372 0.628 0.410 0.233 0.711Werkdruk 0,897 0,638 -0.360 -0.517 -0.434 -0.238 -0.297 0.798

eensteekproefeerderisuitgevoerdineenandereorganisatieenbranche,verhoogtditookdegeneraliseerbaarheid.Metbetrouwbaarheidwordtbedoeldofeenandereonderzoekerdiehetzelfdeonderzoekuitvoerttotdezelfderesultatenkomtzoalsbeschreveninditonderzoek.Hetisnieteenvoudigaantegevenhoegrootdebetrouwbaarheidvanditonderzoekis.Delerendeorganisatieiseenonderwerpwaaropditmomentveelonderzoeknaarwordtgedaanenovergeschrevenwordt.Deperceptieoverdelerendeorganisatiekanhierdoorveranderen,waardoorhetbeeldvanrespondentenveranderdindetijd.Debetrouwbaarheidvanditonderzoekheeftdanookbeperktehoudbaarheid.Deverzameldedatakanwordengezienalsrepresentatiefvooreenbepaaldmomentindetijd.

4.3. BeschrijvendestatistiekAllereerstwordenhetgemiddelde,standaarddeviatieendecorrelatievanallevariabelengetoond.Eengemiddeldevandeperceptieovereenlerendeorganisatievan3,05opdeschaalvan1tot5wordtdoorderespondentendeorganisatiealseennognietvollediglerendeorganisatiegezien(Ali,2012).Hetgemiddeldevantalentenvaardigheden(4,38)ishethoogstegemiddelde.Hetgemiddeldevandewerktevredenheidismet4,25hetopéénnahoogstegemiddelde.Hetgemiddeldevandeervarenwerkdruk(2,84)ishetlaagstegemiddelde.Tabel8.Gemiddelde,standaarddeviatieencorrelatievanallevariabelen(n=73)

Variabele Gem SD LO WD BM BV IN WT LT GE OPL MP JF JO VU TL HR TVLerendeorganisatie

3,053 0,621 1

Werkdruk 2,84 0,83 0,494** 1Beschikbaremiddelen

3,66 0,67 0,507** -0,42 1

Bevlogenheid 3,69 0,71 0,467** -,323** ,344** 1Initiatief 3,71 0,37 0,173 -0,186 -0,052 ,295* 1Werktevredenheid

4,25 0,62 0,573** -,388**0,457** ,668** 0,141 1

Leeftijd 39,14 9,86 -0,112 0,113 0,074 0,067 -0,041 0,079 1Geslacht 1,47 0,50 0,146 -,422** 0,06 0,153 0,179 ,251* -0,148 1Opleidings-niveau

4,77 0,98 -0,279 0,163 -0,132 -,251* 0,09 -0,133 0,041 -0,087 1

Managementpositie

0,11 0,31 0,112 0,204 0,115 0,175 0,189 0,216 0,134 -0,152 0,219 1

JareninFunctie

8,48 7,39 -0,31 -0,1 0,171 0,126 -0,092 0,066 ,673** 0,035 -0,122 0,064 1

Jarenbijorganisatie

12,66 9,76 -0,205 0,094 -0,016 -0,003 -0,194 -0,006 ,748** -0,096 -0,129 0,019 ,598** 1

Voorkeursuren 33,12 6,74 -0,111 ,364** -0,440 -0,074 -0,035 -0,161 0,077 -,571** ,312** ,367** -0,106 -0,029 1

Leermogelijkheden

Tijdomteleren

3,41 0,736 0,574** -,339** ,429** ,321** 0,085 ,363** -0,06 0,015 -0,098 ,258* -0,095 -0,074 -0,015 1

Hoev.ruimtevoorhetleren

3,95 1,91 -0,412 0,18 "-0,241* -0,146 0,016 -,246* 0,085 -0,031 -0,066 -0,174 0,083 0,087 -0,091 -,663** 1

Talent/vaardigheden

4,38 0,52 -0,121 -0,085 0,153 0,115 0,028 0,091 0,148 0,051 -0,123 -0,177 ,231* 0,122 -0,002 -0,083 -0,021 1

*p<0.05level(2-tailed) **p<0.01level(2-tailed)

Perceptieoverdelerendeorganisatiezijnsignificantgecorreleerdaan5variabelenzoalsweergegevenintabel9.Tabel9.Significantecorrelatiesmetdelerendeorganisatie

Ditbetekentbijvoorbeelddateentoenamebevlogenheidwordtgeassocieerdmeteentoenameindeperceptieoverdelerendeorganisatie.Bovendienkaneentoenamewerkdrukwordtgeassocieerdmeteendalingindelerendeorganisatiealsdecorrelatiecoëfficiëntnegatiefis.Correlatiestussen0.30en0.49kanwordenbeschouwdalseenzwakke,correlatiestussen0,50en0,69alsmatig(Zady,2008).Devariabelegeslachtisopvallend(negatief)gerelateerdaanwerkdruken(positief)gerelateerdaanwerktevredenheid.Alsvrouw=0enman=1kanditalsvolgtkunnenwordengeïnterpreteerd.Gemiddeldervarenmannenminderwerkdrukdanvrouwenenzijnmannenmeertevredenoverhunwerkdanvrouwen.Tijdvoorlerencorreleertnegatiefmetwerkdruk,zodatdestemeer“tijdvoorleren”dewerknemerervaart,desteminderzijofhijwerkdrukervaart.Tijdvoorlerencorreleertpositiefmetbeschikbaremiddelenenwerktevredenheid,zodatdewerknemerdiemeertijdvoorlerenervaart,destemeerzijofhijbeschikbaremiddelenenwerktevredenheidervaart.Hogecorrelatiestussentweeonafhankelijkevariabelenkanleidentotfouteninregressieanalyseenverkeerdeinterpretatiesvanhetuiteindelijkemodel(Scott,Flaherty&Currall,2013).Dezezogenaamdemulticollineariteittreedtopwanneerdecorrelatietussenvariabelenboven0,8is(Watkins&Dirani,2013).Hoeweldecorrelatietussenbevlogenheidenwerktevredenheidvrijhoog(0,668,p<0,01)is,treedtgeenmulticollineariteitop.Vervolgenszijndedirecte–enindirecterelatiesenmodererendeeffectenberekend.Tenslottewordtafgeslotenmetderesultatenvandetoetsingvandehypothesen.

4.4. PartialLeastSquaresStructuralEquationModelling(PLSSEM)OmdehypothesenoverderelatiestussenwaargenomenwerkomgevingenpersoonlijkekenmerkenendelerendeorganisatietetoetstenwordteenPartialLeastSquaresStructuralEquationModelling(PLSSEM)uitgevoerd.AllevariabelenzijninSmartPLSopgenomen.Hieruitvolgendedirecteenindirecterelaties.Inbijlage6eenoverzichtvantotale-enindirecteeffecten,waaruitblijktwelkeeffectensignificantzijn.

Variabele

Correlatielerende

organisatieWerkdruk -0,494**Beschikbaremiddelen 0,507**Bevlogenheid 0,467**Werktevredenheid 0,573**Tijdomteleren 0,574**

Figuur2.ModelSmartPLSvoorbootstrappingHettotaleeffectvoorbootstappingwordtweergegeveninfiguur2.DeRsquarevandeorigineledatawordthierinweergegeven.Intabel10deweergavevandeRSquarevoorennabootstrapping.Tabel10.Directerelatiesopdeperceptievandelerendeorganisatienabootstrapping

Hettotaledirecteeffectvanbevlogenheid,werkdruk,tijdvoorlerenentoegangtotmiddelenisgoedvoor56%vandevariantieindeperceptieoverdelerendeorganisatie(R20,560).

RSquare OriginalSample(O)SampleMean(M)StandardDeviation(STDEV)TStatistics(|O/STDEV|)PValuesBevlogenheid 0.212 0.257 0.081 2.627 0.009Lerendeorganisatie 0.560 0.617 0.069 8.181 0.000Werktevredenheid 0.344 0.352 0.075 4.577 0.000

Uithetoverzichttotale-enindirecteeffecten(bijlage6)blijktwelkeeffectensignificantzijn.Intabel11eensamenvattingvandetotale,directeenindirecteeffectennabootstrapping.Tabel11.Samenvattingvandetotale,directeenindirecteeffectennabootstrapping

<0,002***;<0,02**;<0,1*2-zijdiggetoetstensignificantbij0,1.

Totaleeffecten Bevlogenheid Lerendeorganisatie

Werk-tevredenheid

Bevlogenheid 0.169* 0.101*Lerendeorganisatie 0.590***Middelen 0.207* 0.212* 0.126*ModeratingEffect1 0.080 0.049Persoonlijkinitiatief 0.116 0.069Tijdomteleren 0.188 0.403*** 0.237***Werkdruk -0.228* -0.276** -0.163**Werktevredenheid

Indirecteeffecten Bevlogenheid Lerendeorganisatie

Werk-tevredenheid

Bevlogenheid 0.101*LerendeorganisatieMiddelen 0.037 0.126*ModeratingEffect1 0.049Persoonlijkinitiatief 0.069Tijdomteleren 0.031 0.237***Werkdruk -0.039 -0.163**Werktevredenheid

Directeeffecten Bevlogenheid Lerendeorganisatie

Werktevreden-heid

Bevlogenheid 0.169*Lerendeorganisatie 0.590***Middelen 0.207 0,176ModeratingEffect1 0.080Persoonlijkinitiatief 0.116Tijdomteleren 0.188 0,372***Werkdruk -0.228* -0,236*Werktevredenheid

4.4.1. DirecterelatiesvandeperceptieoverdelerendeorganisatieDeuitkomstvandedirecterelatiesbeantwoordhypothese1,2,4en5.Bevlogenheid,werkdrukentijdvoorlerenzijnsignificantgerelateerdaandeperceptieoverdelerendeorganisatie.Deinterpretatievandecijfersishiernabeschreven.Hypothese1veronderstelteendirectennegatiefverbandtussenwerkdrukendeperceptieoverdelerendeorganisatie.Dezehypothesewordtdoordedatabevestigd.Eentoenamevanééneenheidwerkdrukleidttoteenverminderingvan0,236indeperceptieoverdelerendeorganisatie(p<0,10),wanneeranderevariabelenconstantwordengehouden.Hypothese2verondersteltdatdetoegangtotmiddelendirectenpositiefgerelateerdisaandeperceptieoverdelerendeorganisatie.Voordezehypotheseisgeenondersteuninggevondenindedata.Hypothese4verondersteltdattijdvoorlerendirectenpositiefgerelateerdaandeperceptiesoverdelerendeorganisatie.Dezehypothesewordtdoordedatameteenhogesignificantie(p<0,002)ondersteund.Wanneerdeoverigevariabelenconstantgehoudenworden,eentoenamevanééneenheidintijdvoorlerenleidttoteentoenamevan0,372indeperceptieoverdelerendeorganisatie.Hypothese5verondersteltdatbevlogenheiddirectenpositiefgerelateerdaandeperceptiesoverdelerendeorganisatie.Dezehypothesewordtdoordedatameteenlagesignificantie(p<0,10)ondersteund.Eentoenamevanééneenheidinbevlogenheidleidttoteentoenamevan0,169indeperceptiesoverdelerendeorganisatie.Hetmodelmetdirecterelatiesvandeperceptieoverdelerendeorganisatiewordtweergegeveninfiguur3.

Figuur3.Directerelatietussendeonafhankelijkevariabelenendelerendeorganisatie

4.4.2. MediërenderolvanbevlogenheidDemodellenmetdemediërenderolvanbevlogenheidwordenweergegeveninfiguur4,5en6.

Figuur4.Directeenindirecteeffectenvanwerkdrukopdelerendeorganisatie.Hypothese6veronderstelteenmediërendeffectvanbevlogenheidopderelatietussenwerkdrukendelerendeorganisatie.Voordezehypotheseisgeenondersteuninggevondenindedata.

Figuur5.Directeenindirecteeffectenvan“tijdvoorleren”opdelerendeorganisatie.Hypothese7veronderstelteenmediërendeffectvanbevlogenheidopderelatietussen“tijdvoorleren”endelerendeorganisatie.Voordezehypotheseisgeenondersteuninggevondenindedata.

Figuur6.Directeenindirecteeffectenvanmiddelenopdelerendeorganisatie.Hypothese8veronderstelteenmediërendeffectvanbevlogenheidopderelatietussenbeschikbaremiddelenendelerendeorganisatie.Voordezehypotheseisgeenondersteuninggevondenindedata.

4.4.3. MediërenderolvanperceptiesoverdelerendeorganisatieDemodellenmetdemediërenderolvanperceptieoverdelerendeorganisatiewordenweergegeveninfiguur7,8en9.

Figuur7.IndirecteeffectvanwerkdrukopdewerktevredenheidHypothese9veronderstelteenmediërendeffectvandelerendeorganisatieopderelatietussenwerkdrukenwerktevredenheid.Dezehypothesewordtdoordedatameteengemiddeldesignificantie(p<0,02)ondersteund.Eentoenamevanééneenheidwerkdrukleidttoteenindirecteverminderingvan0,163inwerktevredenheiddoordelerendeorganisatie,wanneeranderevariabelenconstantwordengehouden.

Figuur8.Indirecteeffectvan“tijdvoorleren”opdewerktevredenheidHypothese10veronderstelteenmediërendeffectvandelerendeorganisatieopderelatietussen“tijdvoorleren”enwerktevredenheid.Dezehypothesewordtdoordedatameteenhogesignificantie(p<0,002)ondersteund.Eentoenamevanééneenheid“tijdvoorleren”leidttoteenindirectetoenamevan0,237inwerktevredenheiddoordelerendeorganisatie,wanneeranderevariabelenconstantwordengehouden.

Figuur9.IndirecteeffectvanbeschikbaremiddelenopdewerktevredenheidHypothese11veronderstelteenmediërendeffectvandelerendeorganisatieopderelatietussentoegangtotmiddelenenwerktevredenheid.Dezehypothesewordtdoordedatameteenlagesignificantie(p<0,10)ondersteund.Eentoenamevanééneenheidtoegangtotmiddelenleidttoteenindirectetoenamevan0,126in

werktevredenheiddoordelerendeorganisatie,wanneeranderevariabelenconstantwordengehouden.

Figuur10.Directe-enindirecterelatietussendeonafhankelijkevariabelenendelerendeorganisatieDedirecte-enindirecterelatiestussendeonafhankelijkevariabelenendeperceptieoverdelerendeorganisatiewordensamengevatinfiguur10.Hypothese12veronderstelteenmediërendeffectvandelerendeorganisatieopderelatietussenpersoonlijkinitiatiefenwerktevredenheid.Voordezehypotheseisgeenondersteuninggevondenindedata.Ditgeldtzowelvoorpersoonlijkinitiatiefalsonafhankelijkevariabeleenalsindemodererenderol.

4.5. ModeratieanalyseMeteenmoderatoranalysewordtonderzocht,ofdesamenhangtussenonafhankelijkevariabelebeschikbaremiddeleneenafhankelijkevariabeleperceptieoverdelerendeorganisatie,doordemoderatorinitiatiefwordtbeïnvloed.Hetmodelmetdemodererenderolvaninitiatiefwordtweergegeveninfiguur11.

Figuur11.Modererendeeffectvaninitiatief

Hypothese3veronderstelteenmoderatoreffectvanpersoonlijkinitiatiefopderelatietussenbeschikbaremiddelendelerendeorganisatie.Voordezehypotheseisgeenondersteuninggevondenindedata.Nabootstappingishetmoderatieeffect0.08,dezerelatieismetp=0.482nietsignificant.Hoewelhetmoderatoreffectnietsignificantis,zijndeverschillendeuitkomstentussenmannenenvrouwenopvallend.Vooralleenvrouwenishetmoderatoreffect0.154enbijmannen-0.03.Eeninteractiecoëfficiëntkwantificeerthoedewerkingvandeonafhankelijkvariabeleopdeafhankelijkevariabeleverandertnaarmatedeinteractie/moderatorvariabeleverandertmetééneenheid(Hayes,2013).Inditgevalisdeinteractiecoëfficiëntnietsignificant.Hetverondersteldeeffectdatpersoonlijkinitiatiefzouhebbenopderelatietussenmiddelenenlerendeorganisatiekandusnietbewezenworden.Omdegemodereerderelatienaderteonderzoekeniseeneenvoudigehellinganalyseuitgevoerd.Zoalsblijktuitfiguur12,wanneerdemiddelennegatiefoflaagzijn,isdeperceptieoverdelerendeorganisatiehethoogstonderwerknemersmeteenhoogpersoonlijkinitiatief.Wanneerdemiddelenhoogzijn,isdelerendeorganisatieishethoogstondermedewerkersmetveelpersoonlijkinitiatief.Infeitebestaatdepositieverelatietussenbeschikbaremiddelenenperceptiesoverdelerendeorganisatievoorallewerknemers,maarderelatiewordtsterkeralspersoonlijkinitiatiefvanmedewerkersstijgt.Metanderewoorden:hetpositieveeffectvandebeschikbaremiddelenopdelerendeorganisatieisdegrootsteonderdewerknemersmetveelpersoonlijkinitiatief.Echter,dehypothesewordtnietbevestigdomdatderelatienietsignificantis.

Figuur12

Infiguur13wordenopbasisvandeT-toetsinSmartPLSde(significante)relatiesweergegeven.

Figuur13.ResultaatT-toetsinSmartPLST-waardenkleinerdan1.960isgeensignificanterelatieenhoehogerdesignificantiehoedikkerdepijl.Hieruitblijktdat“tijdvoorleren”eensignificanterelatieheeftmetdelerendeorganisatie,werkdrukeensignificanterelatieheeftmetbevlogenheidenbevlogenheideensignificanterelatieheeftmetdeperceptieoverdelerendeorganisatieendeperceptieoverdelerendeorganisatieeensignificanterelatieheeftmetwerktevredenheid.

4.6. ReactiesvangroepenDaarnaastisonderzochtofgroepenverschillendreagerenopvariabelen.OmdeverschillenteonderzoekenzijninSmartPLSverschillendegroepengedefinieerd,zoalsmannen,vrouwen,jongeremedewerkers(jongerdan36jaar),ouderemedewerkers,lageropgeleidemedewerkers(totMBO)enhogeropgeleidemedewerkers.VervolgenszijndeuitkomstenmetbehulpvanMulti-GroupAnalysisgeanalyseerd.Dedirecteenindirecterelatiesvandeverschillendegroepenstaaninbijlage7.Inbijlage8wordendeuitkomstenvandeverschillentussenallegroepenweergegeven.Hieruitblijktdatalleenindegroepenleeftijdenopleidingsniveaudeverschillensignificantzijn.

Hetoverzichtsignificanteverschillentussendegroepenisweergegevenintabel12.Tabel12.Significanteverschilleninpathcoefficientsvanonderzochtegroepennabootstrapping

<0,002***;<0,02**;<0,1*2-zijdiggetoetstensignificantbij0,1.Significanteverschillentussengroepen:1. Hoewelhetonderzoeknietprimairisgerichtophetonderzoekenvandedirecte

relatietussendeperceptievandelerendeorganisatieenwerktevredenheid,laatdeanalyseinééngroepeensignificantverschilzien.Derelatietussendelerendeorganisatieenwerktevredenheidlooptpergroepuiteen.Bijjongeremedewerkersisderelatietussendelerendeorganisatieendewerktevredenheidsterkerdanbijouderemedewerkers.

2. Heteffectvantijdvoorlerenopdeperceptieoverdelerendeorganisatieisbijjongeremedewerkers(jongerdan36jaar)groterdanbijdeouderemedewerkers.

3. Hetdirecte(negatieve)effectvanwerkdrukopbevlogenheidisaanmerkelijksterkerbijmedewerkersmetmaximaaleenMBOopleidingdanvoormedewerkersmeteenHBO-enuniversitaireopleiding.

4. Hetindirecteeffectvan“tijdvoorleren”opwerktevredenheidisviadeperceptieopdelerendeorganisatiebijjongeremedewerkers(jongerdan36jaar)groterdanbijdeouderemedewerkers.

Allerespondenten <36jaar >35jaar

Opleiding=>HBO

Opleiding<HBO

Lerendeorganisatie->Werktevreden-heid 0.590*** 0.697* 0.511*

Tijdomteleren->Lerendeorganisatie 0.405*** 0.722* 0.329*

H6Werkdruk->Bevlogenheid -0.228** -0.087* -0.472*

Tijdomteleren->Werktevreden-heid 0.237*** 0.504** 0.168**

5. Conclusies,discussieenaanbevelingenNuderesultatenbekendzijnvolgenindithoofdstukdeconclusiesvanhetonderzoekenworden(onverwachte)resultatenbesprokenineendiscussie.Alsafsluitingwordenaanbevelingenvoordepraktijkenvervolgonderzoekgedaan.

5.1. ConclusiesDerelatietussenwerkdrukendelerendeorganisatieisdoorGijzel(2015)onderzocht.Hieruitblijktdatwerkdrukdirectennegatiefgerelateerdisaandeperceptieoverdelerendeorganisatie.Dezerelatieiszoverbekendnieteerderwetenschappelijkindezelfdecontextonderzocht.Welisliteratuuroverwerkpleklerenbeschikbaar,dezelaatconflicterenderesultatenzien.InhetoverzichtsonderzoekvanTarisenKompier(2005)wordtgestelddathogewerkdrukwerknemersaanspoorttotactiefleren.AndereonderzoekersvondengeensignificantesamenhangtussenwerkdrukenwerkpleklerenenookuitstudiesvanbijvoorbeeldVanRuysseveldt,Verboon&Smulders(2011)blijkteennegatieverelatietussenwerkdrukenwerkplekleren.InditonderzoekiswerkdrukeveneensdirectennegatiefgerelateerdaandeperceptieoverdelerendeorganisatieenkomtovereenmethetgeenvanuitdeliteratuurvanGijzel(2015)enVanRuysseveldt,Verboon&Smulders(2011)werdverwacht.Concluderendbiedtditonderzoekaanvullendperspectiefdoorhetonderzoekteverrichtenineenbancaireorganisatie.“Tijdvoorleren”isnieteerderonderzocht.Omdat“tijdvoorleren”veelovereenkomstenheeftmetwerkplekleren,isaansluitinggezochtmetliteratuuroverwerkplekleren.Zoalshierbovenisaangegevenvindenweindeliteratuuroverwerkpleklerenconflicterenderesultaten.Indeonderzochteliteratuurrapporteerdenmannenmeerleermogelijkhedendanvrouwen(Ruysseveldt&vanDijke(2012).Uitditonderzoekblijktdat“tijdvoorleren”deperceptieoverdelerendeorganisatiebevorderd.Hetindirecteeffectvan“tijdvoorleren”opwerktevredenheidviadeperceptieopdelerendeorganisatieisbijjongeremedewerkers(jongerdan36jaar)groterdanbijdeouderemedewerkers.ConcluderendisditonderzoekaanvullendopdebestaandeliteratuurdoordeuitbreidingvanhetconceptueelmodelvanGijzel(2015).“Tijdvoorleren”isdirectenpositiefgerelateerdaandeperceptiesoverdelerendeorganisatie.Ditkomtovereenmetdevoorgesteldehypothese.Deinvloedvanbeschikbaremiddelenopderelatiemetdeperceptieoverdelerendeorganisatiegeefteengedifferentieerdbeeld.UitonderzoekvanRuysseveldtetal.(2004)bijBelgischebankenblijkt,datvaakwordtgeklaagdoverteweinigmiddelen,informatieeninstrumentelesteunvooreenadequatetaakuitoefening.VanuitdeliteratuurvanAmabileetal.(1996)wordtgestelddatereengrensisaanwatwerknemersmetbeschikbaremiddelenkunnenbereiken.HetonderzoekvanGijzel(2015)geeftaandatbeschikbaremiddeleneensignificantpositiefeffecthebbenopdeperceptieoverdelerendeorganisatie.Integenstellingtotdeverwachtingvanuitdeliteratuurisgeensteunvoordehypothesegevondenvoorbeschikbaremiddeleninrelatietotdeperceptieoverdelerendeorganisatie.Decorrelatietussentoegangtotmiddelenendelerendeorganisatieisinditonderzoeksignificantenhetgemiddeldevanbeschikbaremiddelenishogerdanbijvoorbeeld“tijdvoorleren”.HieruitvolgtdeconclusiedatdezeuitkomstnietaansluitaanbijdeliteratuurvanRuysseveldtetal.(2004),waarinmedewerkersklagendatonvoldoende

middelenaanwezigzijn.Deuitkomstbevestigddatereengrensisaanwatwerknemersmetbeschikbaremiddelenkunnenbereiken,ditsluitaanbijdeliteratuurvanAmabileetal.(1996).BinnendewetenschappelijkliteratuurisGijzel(2015)deeersteonderzoekerdiedeinvloedvanpersoonlijkinitiatiefalsmoderatortussenbeschikbaremiddelenendelerendeorganisatieheeftonderzocht.Uithaaronderzoekblijktdathetpositieveeffectvanbeschikbaremiddelenopdelerendeorganisatiesterkerwordtwanneerhetpersoonlijkinitiatiefvandemedewerkersstijgt.Persoonlijkinitiatiefheeftinhetvoorliggendonderzoekgeenmoderatoreffectopderelatietussenbeschikbaremiddelenendelerendeorganisatie.Hetconstructpersoonlijkinitiatiefiszoalseerderaangegevenzwak.Hetzwakkeconstructheefteffectopdegevondenrelatie.Dehellinganalysetoontaandatderelatietussenbeschikbaremiddelenendeperceptieoverdelerendeorganisatiesterkerwordtalspersoonlijkinitiatieftoeneemt.Dehypothesewordtechternietbevestigd,omdatderelatienietsignificantis.Dezeuitkomstvanhetmoderatoreffectisteverwachtenomdatgeensteungevondenisvoordehypothesevandedirecterelatiebeschikbaremiddelenendeperceptieoverdelerendeorganisatie.Concluderendwordtinditonderzoekeenmoderatoreffectvanpersoonlijkinitiatiefopderelatietussenbeschikbaremiddelenendeperceptieoverdelerendeorganisatienietbevestigd.Ditwordtinditonderzoekveroorzaaktdoorhetontbrekenvandesignificantedirecterelatietussenbeschikbaremiddelenendeperceptieoverdelerendeorganisatieendoorhetzwakkeconstructpersoonlijkinitiatief.Ookisgeensteunisgevondenvoorhetindirecteeffectvanpersoonlijkinitiatiefopwerktevredenheiddoordelerendeorganisatie.Ditisinlijnmetdeuitkomstvandehypothesevandedirecterelatie,hetzwakkeconstructenhetmoderatoreffectopderelatie.OnderzoekvanBakkeretal.(2012)toontaandatbevlogenheidactiefleergedragvergrootdatcruciaalisvoorhetlerenvanorganisaties.Bakkeretal.(2012)heeftinzijnonderzoekondermedewerkersmetverschillendeberoepen,weliswaaralleenvoormedewerkersdiehoogscorenopnauwgezetheid,eenpositiefeffectvanbevlogenheidopdelerendeorganisatiegevonden.HetonderzoekvanGijzel(2015)geeftaandatbevlogenheid(zijheefthetvertaaldnaarbetrokkenheid)eenpositiefeffectheeftopdelerendeorganisatie.UitdepublicatievanPeeters(2005)blijktdatdeouderewerknemershogerscoordenopbevlogenheiddanhunjongerecollega’s.Uitditonderzoekblijktdathetdirecte(positieve)effectvanbevlogenheidopdelerendeorganisatiebijjongeremedewerkershogerisdanbijdeouderemedewerkers.DeMulti-GroupAnalysisgeeftaandatditverschiltussendeleeftijdsgroepennietsignificantis,daaromkunnenopbasisvandeuitkomstengeenconclusieswordengetrokken.Hoewelditonderzoeknietgeheelvergelijkbaaris,komthetresultaatnietovereenmetdeuitkomstuithetonderzoekvanPeeters(2005).Dehogeredirecte(negatieve)relatievanwerkdrukopbevlogenheidbijouderemedewerkersiseenmogelijkeverklaringvoordelagere(positieve)relatievanbevlogenheidopdelerendeorganisatie.Ditonderzoektoontaandatbevlogenheiddirectpositiefgerelateerdisaandeperceptieoverdelerendeorganisatie.Deconclusiekomtovereenmethetgeenvanuitdeliteratuurwerdverwacht.Inditonderzoekisgeensteungevondenvoordemediërenderolvanbevlogenheid.Werkdruk,tijdvoorlerenenbeschikbaremiddelenblijkenindirectnietsignificant

vaninvloedopdeperceptieoverdelerendeorganisatiedoorbevlogenheid.DitresultaatistegengesteldaandeuitkomstvanhetonderzoekvanGijzel(2015)waarindezehypothesewordtgevestigdmeteenhogebetrouwbaarheid(95%).BijdezedeelvraagconstateerikeenopvallendverschilmethetonderzoekvanGijzel(2015).Mijnervaringisdatindebancairesectorinhetalgemeenveelmedewerkerswerkendiehoogscorenopnauwgezetheid.DesondankskomthetresultaatnietovereenmetdeuitkomstvanBakkereral.(2012)waarinweleenpositiefeffectvanbevlogenheidopdelerendeorganisatiegevondenis.Hetindirecteeffectvanbevlogenheidopdeperceptieoverdelerendeorganisatiezienderespondentenvanditonderzoekblijkbaaranders,danderespondenteningezondheidszorgendeoverigeberoepen.Veelonderzoekisgedaannaarwerkdrukgerelateerdaanwerktevredenheid.BijvoorbeeldMikkelsenetal.(2000)concludeerdedatdefunctie-eisen,metinbegripvandewerkdruk,werktevredenheidindirectbeïnvloed.Zoalseerderbeschreven,hebbenmiddelenvolgensEllickson(2002)eenpositiefeffectopdewerktevredenheid.NaastGijzel(2015)bewijstookSpaansonderzoek(Chiva,&Alegre,2008)datdelerendeorganisatieeenmediërendeffectheeftopderelatietussenemotioneleintelligentieenwerktevredenheid.Alsresultaatvanditonderzoekkanhetvolgendewordengeconcludeerd:Demediërenderolvanperceptiesoverdelerendeorganisatieisbevestigd.Metanderewoorden,werktevredenheidwordtindirectnegatiefbeïnvloeddoorwerkdrukenindirectpositiefdoor“tijdvoorleren”enbeschikbaremiddelen,viadeperceptieoverdelerendeorganisatie.Dezeuitkomstkomtovereenmetdeconclusiesuitbestaandeliteratuur.HierbijmoetwordenopgemerktdatalleendeuitkomstenvanGijzel(2015)enChiva,&Alegre(2008)vergelijkbaarzijnmetditonderzoek,waarbijdemediërenderolvanperceptieoverdelerendeorganisatieisonderzocht.Indeandereonderzoekenbetreftheteenonderzoeknaardirecterelatiesmetwerktevredenheid.Dedeelvraag“tijdvoorleren”iseenaanvullingopdebestaandeliteratuurdooruitbreidinginhetconceptueelmodelvanGijzel(2015).Wanneerwekijkennaarverschillentussendegroepen,zienweovereenkomstenenverschillenmetdebestaandeliteratuur.InhetonderzoekvanRuysseveldt&vanDijke(2012)zijndriecontrolevariabelen(geslacht,leeftijdenopleiding)significantgerelateerdaanleermogelijkheden.Leermogelijkhedendaaldenmeteenhogereleeftijdenstegenmethetopleidingsniveau.Mannenrapporteerdenmeerleermogelijkhedendanvrouwen.Inditonderzoekrapporterenjongeremedewerkerseensignificantsterkererelatietussen“tijdvoorleren”endelerendeorganisatiedanouderemedewerkers.Ditkomtovereenmetderesultatenindeliteratuur,waarinleermogelijkhedendaaldenmeteenhogereleeftijd.Mannenrapportereneensterkererelatietussen“tijdvoorleren”endelerendeorganisatiedanvrouwenhetgeenovereenkomtmetderesultatenindeliteratuur.UitdeMulti-GroupAnalysisblijktdathetverschiltussendemannenenvrouwenenhetverschilinopleidingsniveaunietsignificantis,daaromkunnenopbasisvandezeuitkomstengeenconclusieswordengetrokken.Conclusie:vandedriecontrolevariabelen(geslacht,leeftijdenopleiding)uitdeliteratuur,isinditonderzoekalleenleeftijdsignificantgerelateerdaan“tijdvoorleren”endelerendeorganisatie.

EenBelgischonderzoek(DeLange,DeWitte&Notelaers,2008)veronderstelteenpositieverelatietussenopleidingsniveauenbevlogenheid,maarkandezerelatienietbewijzen.Inditonderzoekishetdirecte(negatieve)effectvanwerkdrukopbevlogenheidsterkerbijmedewerkersmetmaximaaleenMBOopleidingdanvoorhogeropgeleidemedewerkers.DezesignificanterelatievertoontovereenkomstenmetdeconclusieuithetBelgischeonderzoekwaarinwordtveronderstelddateenhogeropleidingsniveaubevlogenheidpositiefbeïnvloed.Wanneerbijhogeropgeleidendebevlogenheidhogeris,beïnvloedwerkdrukderelatiemetbevlogenheidmindernegatief.Concluderendbevestigdditonderzoekdepositieverelatietussenopleidingsniveauenbevlogenheid,omdatwerkdrukbijhogeropgeleidendoorbevlogenheidwordtgedempt,ofmindernegatiefbeïnvloed,danbijlageropgeleidemedewerkers.Hoewelhetonderzoeknietprimairisgerichtophetonderzoekenvandedirecterelatietussendeperceptievandelerendeorganisatieenwerktevredenheid,laatdeanalyseinééngroepeensignificantverschilzien.Derelatietussendelerendeorganisatieenwerktevredenheidlooptpergroepuiteen(bijlage7).Bijjongeremedewerkersisderelatietussendelerendeorganisatieendewerktevredenheidsignificantsterkerdanbijouderemedewerkers.Devariabelen‘jaarinfunctie’en’jarenindeorganisatie’hebbennietsignificantbijdragenaanhetmodel.

5.2. DiscussieDeonderzoeksresultatenenconclusiesvanditonderzoeklatenruimtevoordiscussieenaanbevelingen.OpvallendzijndeverschilleninderesultatenvanhetonderzoekvanGijzel(2015).Inhaaronderzoekwordenalledirecteenindirecterelatiesondersteundenisslechtshetmoderatoreffectvancreatiefvermogennietsignificant.Dezevariabeleisinditonderzoeknietmeegenomen.Debelangrijksteuitkomstuitditonderzoek,demediërenderolvanperceptieoverdelerendeorganisatie,komtovereenmethetresultaatvanGijzel(2015).Hierdoorisdebetrouwbaarheidvanhetonderzoeksresultaattoegenomendoorhetuitvoerenvanhetvoorliggendonderzoek.Deconclusieblijfthetzelfde,maarisnugefundeerdopeenbrederebasis.DeuitkomstenvandecorrelatieskomenovereenmethetonderzoekvanGijzel(2015)hieronderhetresultaat.Dezelfdevariabelenblijkensignificanttezijn.Decorrelatiesinditonderzoekzijnzoalsweergegevenintabel13onderanderesterkerdoordefactoranalyse.UithetonderzoekvanGijzel(2015)blijktnietdateenfactoranalyseisuitgevoerd.Daarnaastiseenverschilinonderzoeksmethode.DeberekeningeninhetvoorliggendonderzoekzijnuitgevoerdmetSmartPLS,Gijzel(2015)heefthaarberekeningenmetSPSSgemaakt.SmartPLSberekentdirecteenindirecterelatiesinéénkeer,waardoorberekeningennauwkeurigerzijn.Daarnaastiseenhypotheseovermodererendeffectcreatiefvermogennietmeegenomen.Hetweglatenentoevoegenvanvariabelenheefteffectopderesultatenvandeoverigevariabelen.Tabel13.SignificantecorrelatiesmetdelerendeorganisatienafactoranalysevergelekenmethetonderzoekvanGijzel(2015)

Zoalseerderisbeschreven,maaktinandereonderzoekeninitiatiefnemenrichtinghetwerkonderdeeluitvanbevlogenheid.Aangezieninditonderzoekinitiatiefenbevlogenheidapartevariabelenzijn,kanditderesultatenvertekenen.

5.3. AanbevelingenvoordepraktijkNaaraanleidingvanditonderzoekishetmogelijkomeenaanbevelingvoordepraktijkteformuleren.Allereersthetzelfkunnenbepalenwelkewerkzaamhedenmenopwelkemanierenopwelktijdstipmenuitvoertenhethebbenvanuitdagendwerkhebbeneenpositiefeffectophetlerendoorwerknemers.Tentweedehetvoorkomenvanovermatigewerkdrukbijwerknemers.Teveelwerkdrukbeïnvloedderelatiemetbevlogenheidendeperceptieoverdelerendeorganisatienegatief.Metnamebijlager(danHBO-niveau)opgeleidemedewerkersishet

Variabele

CorrelatieGijzel

Correlatienafactoranalyse

Werkdruk -0,391 -0,494**Beschikbaremiddelen 0,457 0,507**Bevlogenheid 0,459 0,467**Werktevredenheid 0,375 0,573**

voorkomenvantehogewerkdrukrelevant,omdatbijdezewerknemersdenegatieverelatiesterkeraanwezigis.Tenslottegeefwerknemersstructureeltijdenruimteomsamenmetcollega’skritischnaarhunwerktekijkenenverbetervoorstellenmogendoenéninvoeren.Foutenmakenmag!Erkenfoutenenleerervan.

5.4. AanbevelingenOmdevaliditeitengeneraliseerbaarheidteverhogen,kanditonderzoek,eventueellongitudinaal,herhaaldwordeninandereorganisatiesofbranches.Ditonderzoekisuitgevoerdopbasisvankwantitatiefonderzoek.Omdebetrouwbaarheidvanderesultatenverderteverhogen,ishetmogelijkdeonderzoeksvragentebeantwoordenopbasisvankwalitatiefonderzoek.Exploratiefonderzoeklaatruimtevoornaderespecificatie,concretiseringendetailleringvanbegrippenenderelatiesdaartussen(Verschuren&Doorewaard,2007).Deresultatenvanbeideonderzoekenkunnenvervolgensmetelkaarwordenvergeleken.Hierdoorkandebetrouwbaarheidvandeonderzoeksresultatenwordenverhoogd.Inderelatietussenwerkdrukendeperceptieoverdelerendeorganisatieisinteressantofwerkdrukeenoorzaakisofeengevolg.InhetoverzichtsonderzoekvanTarisenKompier(2005)wordtgestelddathogewerkdrukwerknemersaanspoorttotactiefleren.Sommigewerknemersbenoemenwerkdrukalsredendiezebeperktomnieuwetakentelerenofkennisteverwerven.Hetonderzoekenvandeverschillendeoorzakenvanwerkdrukisinteressesant.Ikverondersteldatmedewerkersdiemeer“tijdvoorleren”ervaren,meerempowermentlatenzien,metalsgevolg,datzeminderwerkdrukervaren.Indemeesteonderzoekeniswerkdrukalsoorzaakonderzocht,ineenvervolgonderzoekkanwerkdrukalsgevolgofalsmoderatieeffectonderzochtworden.

LiteratuurAmabile,T.M.,Conti,R.,Coon,H.,Lazenby,J.,&Herron,M.(1996).Assessingtheworkenvironmentforcreativity.Academyofmanagementjournal,39(5),1154-1184.Baarda,D.B.,&DeGoede,M.P.M.(2001).Basisboekmethodenentechnieken.Handleidingvoorhetopzettenenuitvoerenvanonderzoek.Groningen/Houten:Wolters-Noordhoff. Baer,M.,&Frese,M.(2003).Innovationisnotenough:Climatesforinitiativeandpsychologicalsafety,processinnovations,andfirmperformance.Journaloforganizationalbehavior,24(1),45-68.Bagozzi,R.P.(1991).Furtherthoughtsonthevalidityofmeasuresofelation,gladness,andjoy.JournalofPersonalityandSocialPsychology,61(1),98.Bakker,A.B.,Demerouti,E.,&Lieke,L.(2012).Workengagement,performance,andactivelearning:Theroleofconscientiousness.JournalofVocationalBehavior,80(2),555-564.Bateman,T.S.,&Crant,J.M.(1993).Theproactivecomponentoforganizationalbehavior:Ameasureandcorrelates.Journaloforganizationalbehavior,14(2),103-118.Bolhuis,S.,&Simons,R.J.(2001).Naareenbeterbegripvanleren.HumanResourceDevelopment:organiserenvanleren.Bomers,G.B.J."DeLerendeOrganisatie,(TheLearningOrganisation)."Nijenrode:UniversiteitvoorBedrijfskunde(UniversityofManagement)(1989).Chiva,R.,&Alegre,J.(2008).Emotionalintelligenceandjobsatisfaction:theroleoforganizationallearningcapability.Personnelreview,37(6),680-701.DeLange,A.H.,DeWitte,H.,&Notelaers,G.(2008).ShouldIstayorshouldIgo?Examininglongitudinalrelationsamongjobresourcesandworkengagementforstayersversusmovers.Work&Stress,22(3),201-223.Desjardins,&R.,Tuijnman,A.(2005)Ageneralapproachforusingdatainthecomparativeanalysesoflearningoutcomes.Interchange,36,349-370.Edmondson,A.(1999).Psychologicalsafetyandlearningbehaviorinworkteams.Administrativesciencequarterly,44(2),350-383.Ellickson,M.C.,&Logsdon,K.(2002).Determinantsofjobsatisfactionofmunicipalgovernmentemployees.PublicPersonnelManagement,31(3),343-358.Ellström,P.E.(2001).Integratinglearningandwork:Problemsandprospects.Humanresourcedevelopmentquarterly,12(4),421-435.

Frese,M.,Fay,D.,Hilburger,T.,Leng,K.,&Tag,A.(1997).Theconceptofpersonalinitiative:Operationalization,reliabilityandvalidityintwoGermansamples.Journalofoccupationalandorganizationalpsychology,70(2),139-161.Garvin,D.A.,Edmondson,A.C.,&Gino,F.(2008).Isyoursalearningorganization?.Harvardbusinessreview,86(3),109.Graaff,M.C.,&KramerE.H.(2012)Leiderschap,Uitzendingen'IntelligentFailure'.Deintelligentemislukkingalshoeksteenvandelerendeorganisatie."M&O:tijdschriftvoormanagementenorganisatie(5):41-60.Gijzel,A.H.(2015).Time-out!Thelearningorganizationisheretostay.Hayes,A.F.(2015).Anindexandtestoflinearmoderatedmediation.MultivariateBehavioralResearch,50(1),1-22.Houkes,I.,Janssen,P.P.,deJonge,J.,&Nijhuis,F.J.(2001).Specificrelationshipsbetweenworkcharacteristicsandintrinsicworkmotivation,burnoutandturnoverintention:Amulti-sampleanalysis.EuropeanJournalofWorkandOrganizationalPsychology,10(1),1-23.Houkes,I.,Janssen,P.P.,Jonge,J.,&Bakker,A.B.(2003).Specificdeterminantsofintrinsicworkmotivation,emotionalexhaustionandturnoverintention:Amultisamplelongitudinalstudy.JournalofOccupationalandorganizationalPsychology,76(4),427-450.Huizingh,E.(2014).InleidingSPSSvoorIBMSPSSStatastics22DenHaag:AcademicServiceHuysman,M.(2000).Anorganizationallearningapproachtothelearningorganization.EuropeanJournalofworkandorganizationalpsychology9(2)133-145.Judge,T.A.,Cable,D.M.,Boudreau,J.W.,&Bretz,R.D.(1995).Anempiricalinvestigationofthepredictorsofexecutivecareersuccess.Personnelpsychology,48(3),485-519.Karasek,R.A.,&Theorell,T.(1990).Healthywork:Stress,productivity,andthereconstructionofworkinglife.NewYork:BasicBooks.Kruis,A.,Speklé,R.F.,VanElten,H.J.,Widener,S.K..2011.QuestionnaireonControlattheLeveloftheBusinessUnitManager,NyenrodeBusinessUniversiteitLawrence,L.A.(2011,October).Workengagement,moraldistress,educationlevel,andcriticalreflectivepracticeinintensivecarenurses.InNursingForum(Vol.46,No.4,pp.256-268).BlackwellPublishingInc.Marquardt,M.J.(1996).Buildingthelearningorganization.NewYork,NY:McGraw-HillCompanies.Marsick,V.&Volpe,M.(1999).Thenatureandneedforinformallearning.AdvancesinDevelopingHumanResources,1,1-9

Marsick,V.J.,&Watkins,K.E.(2003).Demonstratingthevalueofanorganization'slearningculture:thedimensionsofthelearningorganizationquestionnaire.AdvancesinDevelopingHumanResources,5(2),132-151.Martinot,D.,&Sengers,M.(2004).Ouderenzijndetoekomst:Eenonderzoeknaarhetwelbevindenvandeouderewerknemer.UniversiteitUtrecht:Doctoraalscriptie.Mikkelsen,A.,Ogaard,T.,&Lovrich,N.(2000).Modelingtheeffectsoforganizationalsettingandindividualcopingstyleonemployeessubjectivehealth,jobsatisfactionandcommitment.PublicAdministrationQuarterly,371-397.Örtenblad,A.(2001).Ondifferencesbetweenorganizationallearningandlearningorganization.Learningorganization8(3),125-133.Pantouvakis,A.,&Bouranta,N.(2013).Thelinkbetweenorganizationallearningcultureandcustomersatisfaction:confirmingrelationshipandexploringmoderatingeffect.LearningOrganization,20(1),48-64.Park,Y.K.,Song,J.H.,Yoon,S.W.,&Kim,J.(2014).Learningorganizationandinnovativebehavior:themediatingeffectofworkengagement.EuropeanJournalofTrainingandDevelopment,38(1/2),75-94.

Peeters,M.C.,Nauta,A.,DeJonge,J.,&Schalk,R.(2005).Detoekomstvanouderewerknemers:derevivalvaneen‘oud’themaindearbeids-enorganisatiepsychologie.GedragenOrganisatie,18(6),297-308.Rau,R.(2006).Learningopportunitiesatworkaspredictorforrecoveryandhealth.Euro-peanJournalofWorkandOrganizationalPsychology,15,158-180.Savas,A.C.(2013).Theeffectsofscienceteachers’perceptionoflearningorganizationonjobsatisfaction.Anthropologist,16(1-2),395-404.Schaufeli,W.B.&Bakker,A.B.(2001).Werkenwelbevinden:NaareenpositievebenaderingindeArbeids-enGezondheidspsychologie.Gedrag&Organisatie,14,229-253.Schaufeli,W.B.,Bakker,A.B.,&Salanova,M.(2006).Themeasurementofworkengagementwithashortquestionnaireacross-nationalstudy.Educationalandpsychologicalmeasurement,66(4),701-716.Scott,M.,Flaherty,D.,&Currall,J.(2013).Statistics:moreregressionmodels.JournalofSmallAnimalPractice,54(10),541-546.Senge,P.M.(1992).Devijfdediscipline.Schiedam:Scriptummanagement.Senge,P.M.(2006).Thefifthdiscipline:Theartandpracticeofthelearningorganization.BroadwayBusiness.Simons,P.R.J."Lerenlerenineenlerendeorganisatie."Gaatenonderwijst:liberamicorumvoordr.MCJMommers(1990):219-233.

Song,J.H.,&Kolb,J.A.(2013).Learningorganizationalcultureandfirmperformance:themediatingeffectsofknowledgecreationinKoreanfirms.JournalofLeadership&OrganizationalStudies,20(2),252-264.Sun,P.Y.,&Scott,J.L.(2003).Exploringthedivide-organizationallearningandlearningorganization.Thelearningorganization,10(4),202-215.Taris,T.W.(2007).Aldoendeleertmen:werkkenmerkenenleergedragophetwerk.[Nijmegen]:RadboudUniversiteitNijmegen.Taris,T.&Kompier,M.(2005).Jobcharacteristicsandlearningbehavior:Reviewandpsy-chologicalmechanisms.InP.Perrewé&D.Ganster(Eds.),Researchinoccupationalstressandwell-being:Exploringinterpersonaldynamics:Vol.4(pp.127-166).Amsterdam:JAIPress.VanRuysseveldt,J.,Manshoven,J.,DeWitte,H.,Bundervoet,J.,&VanHootegem,G.(2003).Stressenwelzijnindebanksector.VanRuysseveldt,J.,Cambré,B.,Depickere,A.,&Adiele,M.(2004).Doordebankgenomen.Stressindebanksector.VanRuysseveldt,J.&Taverniers,J.(2010).Alwerkendleren.Deactiefleren-hypothesevanKarasekrevisited.Gedrag&Organisatie,23,1-18.VanRuysseveldt,J.,Verboon,P.&Smulders,P.(2011).Jobresourcesandemotionalexhaustion:themediatingroleoflearningopportunities.Work&Stress,25,205-223.

VanRuysseveldt,J.,DijkeM.van."Wanneerbevordertenwanneerhindertwerkdrukhetwerkplekleren?."Gedragenorganisatietijdschriftvoorsociale,arbeids-enorganisatie-psychologie25(2012):28-44.Verschuren,P.J.M.,&Doorewaard,J.A.C.M.(2007).Hetontwerpenvaneenonderzoek.DenHaag:Lemma.Watkins,K.E.,&Dirani,K.M.(2013).Ameta-analysisofthedimensionsofalearningorganizationquestionnairelookingacrosscultures,ranks,andindustries.AdvancesinDevelopingHumanResources,15(2),148-162.Zady,M.F.,&Westgard,Q.C.(2008).Z-STATS12:correlationandsimpleleastsquaresregression.Afbeeldingvoorblad:https://encrypted-tbn3.gstatic.com/images?q=tbn:ANd9GcTyK1ZONk7Aw3TLGOLF3WTRmXF1w787LQxpgqm9Rvp22jIKPrsCRA

BijlagenBijlage1. VragenlijstBijlage2. Antwoorden‘ruimtevoortoelichting’Bijlage3. NormaalverdelingBijlage4. FactorladingennaverwijderenvragenBijlage5. ModelinclusieffactorladingenBijlage6. TotaaleffectnabootstrappingBijlage7. OverzichttotaaleffectgroepenMulti-GroupAnalysisBijlage8. OverzichtverschilleningroepenMulti-GroupAnalysis

Bijlage1. MailbijuitnodigingBestecollega,

ZijnerbinnenRabobankOosterscheldemogelijkhedenomsamenteleren?Hebjegenoegtijden

materiaaldaarvoor?Krijgjeruimteominitiatieftenemenenvoeljejegesteundengestimuleerd?

Naastmijnwerkbijdebankdoeikinmijnvrijetijdonderzoeknaar‘delerendeorganisaties’.Ikonderzoekmetnameofbepaaldeeigenschappenvanmedewerkersendewerkomgevinginvloedhebbenopdeleercultuurinorganisaties.Iknodigjevanharteuitmijnvragenlijstintevullen.Ditduurtca.7tot15minuten.Devragenzijnvoornamelijkmeerkeuzevragen.

>>Ganaardevragenlijst

Doordeeltenemenaanmijnonderzoekhelpjezowelmijalsdebank.Hetonderzoeklevert

namelijkeenbeeldopvansterkepuntenenverbetermogelijkheden.Naaraanleidingvande

resultatenkrijgtdeleidingvandebanktipsvoorhetbeterbenuttenvandeeigenschappenvan

medewerkersenhetvergrotenvanhetlerendvermogenvandeorganisatie.

Meerinformatieoverhetonderwerp,jedeelnameenprivacyvindjeindeinleidingvandevragenlijst.

Alvasthartelijkdankvoorjemedewerking.

LianneZuijdwegtStudentManagementwetenschappenOpenUniversiteitNederlandTekstbijdevragen:Jebentaangekomenbijdevragenlijstoverlerendeorganisaties.Eenvergelijkbaaronderzoekisbegin2015uitgevoerdineenNederlandsegezondheidszorginstellingenuitgebreidaandehandvandeaanbevelingenuithetonderzoek.IkvoerditonderzoekuitterafrondingvandemastermanagementwetenschappenbijdeOpenUniversiteit.Devragenlijstbestaatuit67meerkeuzevragen.Geefhetantwoordwatheteerstinjeopkomt,dathetbestbijjebelevingpast.Invullenkostca.7tot15minuten.Deantwoordenwordengeanonimiseerdenvertrouwelijkbehandeld.Alvasthartelijkdankvoorjemedewerking.LianneZuijdwegt

LerendeorganisatieTable41.Twenty-oneitemsoftheDimensionsofLearningOrganizationQuestionnairebyMarsickandWatkins(2003),translatedintoDutchItemcode R Item Valuetype Values1.1 Inmijnorganisatiehelpendemensenelkaar

zodatzijkunnenleren.scale 1(bijna)nooit,2soms,3regelmatig,4

vaak,5(bijna)altijd1.2 Inmijnorganisatiekrijgenmensentijdzodatzij

kunnenleren.scale 1(bijna)nooit,2soms,3regelmatig,4

vaak,5(bijna)altijd1.3 Inmijnorganisatiewordendemensenbeloond

alszijleren.scale 1(bijna)nooit,2soms,3regelmatig,4

vaak,5(bijna)altijd1.4 Inmijnorganisatiegevendemensenelkaarop

eenopeneneerlijkemanierfeedback.scale 1(bijna)nooit,2soms,3regelmatig,4

vaak,5(bijna)altijd1.5 Alsmenseninmijnorganisatiehunmening

gevenvragenzeookwatanderenervandenken.scale 1(bijna)nooit,2soms,3regelmatig,4

vaak,5(bijna)altijd

1.6 Inmijnorganisatiebestedendemensentijdaanhetcreërenvanvertrouweninelkaar.

scale 1(bijna)nooit,2soms,3regelmatig,4vaak,5(bijna)altijd

1.7 Inmijnorganisatiehebbendeteamsdevrijheidomhundoelenaantepassen,indiennodig.

1.8 Inmijnorganisatiestellendeteamshundenkwijzenbijnaaraanleidingvangroepsdiscussiesofverzameldeinformatie.

1.9 Inmijnorganisatievertrouwendeteamseropdatdeorganisatiehandeltopbasisvanhunaanbevelingen.

1.10 Mijnorganisatieontwikkeltsystemendiehetverschilmetentussendehuidigeendegewensteprestaties.

1.11 Mijnorganisatiezorgtervoordatdelessenuithetverledenbeschikbaarzijnvoorallemedewerkers.

1.12 Mijnorganisatiemeetheteffectvantijdenmiddelendiebesteedzijnaantrainingen.

1.13 Mijnorganisatiewaardeerthetwanneermenseninitiatiefnemen.

1.14 Mijnorganisatiegeeftdemensenzeggenschapoverdemiddelendiezenodighebbenvoordeuitvoeringvanhunwerk.

1.15 Mijnorganisatiesteuntdemedewerkersdieingecalculeerderisico'snemen.

1.16 Mijnorganisatiestimuleertdemensentedenkenvanuiteenbreedperspectief.

1.17 Mijnorganisatiewerktsamenmetdebuitenwereldaangemeenschappelijkedoelen.

1.18 Mijnorganisatiestimuleertdemensenomoveralindeorganisatietezoekennaaroplossingenvoorproblemen.

1.19 Inmijnorganisatiebegeleidenencoachendeleidinggevendenhunmedewerkers.

1.20 Inmijnorganisatiezijndeleidinggevendenvoortdurendopzoeknaarleermogelijkheden.

1.21 Inmijnorganisatiezorgendeleidinggevendenervoordatdehandelingeninovereenstemmingzijnmetdewaardenvandeorganisatie.

WerkdrukTable42.FiveitemsofKEYS,Assessingtheworkenvironmentforcreativity,byAmabileetal.(1996),translatedintoDutchItemcode R Item Valuetype Values2.1 Ikmoetteveelwerkdoeninteweinigtijd. scale 1(bijna)nooit,2soms,3regelmatig,4

vaak,5(bijna)altijd2.2 x Ikhebvoldoendetijdvoormijnprojecten/taken. scale 1(bijna)nooit,2soms,3regelmatig,4

vaak,5(bijna)altijd2.3 Indezeorganisatiezijnerteveelzakendiede

aandachtafleidenvanprojecten.scale 1(bijna)nooit,2soms,3regelmatig,4

vaak,5(bijna)altijd2.4 Indezeorganisatiezijnonrealistische

verwachtingenvanwatmensenkunnenbereiken.

2.5 Ikvoeltijdsdrukinmijnwerk. scale 1(bijna)nooit,2soms,3regelmatig,4vaak,5(bijna)altijd

BeschikbaremiddelenTable43.SixitemsofKEYS,Assessingtheworkenvironmentforcreativity,byAmabileetal.(1996),translatedintoDutchItemcode R Item Valuetype Values3.1 Demiddelendieiknodighebvoormijnwerkzijn

directbeschikbaar.scale 1(bijna)nooit,2soms,3regelmatig,4

vaak,5(bijna)altijd3.2 Overhetalgemeenkanikalleskrijgenwatik

nodighebvoormijnwerk.scale 1(bijna)nooit,2soms,3regelmatig,4

vaak,5(bijna)altijd3.3 Hetbudgetvoormijnproject(en)isoverhet

algemeentoereikend.scale 1(bijna)nooit,2soms,3regelmatig,4

vaak,5(bijna)altijd3.4 Ikkanalleinformatiekrijgendieiknodighebom

mijnprojectengoeduittevoeren.scale 1(bijna)nooit,2soms,3regelmatig,4

vaak,5(bijna)altijd3.5 x Ikhebmoeiteomhetmateriaaltekrijgendatik

nodighebvoormijnwerk.scale 1(bijna)nooit,2soms,3regelmatig,4

vaak,5(bijna)altijd3.6 Deinformatiedieiknodighebvoormijnwerkis

gemakkelijktekrijgen.scale 1(bijna)nooit,2soms,3regelmatig,4

vaak,5(bijna)altijdWerkbelevingen-betrokkenheidTable44.NineitemsoftheUtrechtWorkEngagementScalebySchaufelietal.(2006),availableinDutchonwww.wilmarschaufeli.nlItemcode R Item Valuetype Values4.1 Opmijnwerkbruisikvanenergie. scale 1(bijna)nooit,2soms,3regelmatig,4

vaak,5(bijna)altijd4.2 Alsikwerkvoelikmefitensterk. scale 1(bijna)nooit,2soms,3regelmatig,4

vaak,5(bijna)altijd4.3 Ikbenenthousiastovermijnbaan scale 1(bijna)nooit,2soms,3regelmatig,4

vaak,5(bijna)altijd4.4 Mijnwerkinspireertmij. scale 1(bijna)nooit,2soms,3regelmatig,4

vaak,5(bijna)altijd4.5 Alsik‘smorgensopstahebikzinomaanhet

werktegaan.scale 1(bijna)nooit,2soms,3regelmatig,4

vaak,5(bijna)altijd4.6 Wanneerikheelintensiefaanhetwerkben,voel

ikmijgelukkig.scale 1(bijna)nooit,2soms,3regelmatig,4

vaak,5(bijna)altijd4.7 Ikbentrotsophetwerkdatikdoe. scale 1(bijna)nooit,2soms,3regelmatig,4

vaak,5(bijna)altijd4.8 Ikgahelemaalopinmijnwerk. scale 1(bijna)nooit,2soms,3regelmatig,4

vaak,5(bijna)altijd4.9 Mijnwerkbrengtmijinvervoering. scale 1(bijna)nooit,2soms,3regelmatig,4

vaak,5(bijna)altijd

InitiatiefenproactiviteitTable46.Sevenitemsoftheself-reportedinitiativescalebyFreseetal.(1997),translatedintoDutchItemcode R Item Valuetype Values5.1 Ikgaactiefaandeslagmetproblemen. scale 1zeeroneens,2oneens,3niet

oneens/nieteens,4eens,5zeereens5.2 Wanneerietsmisgaat,zoekikmeteennaareen

oplossing.scale 1zeeroneens,2oneens,3niet

oneens/nieteens,4eens,5zeereens5.3 Ikbenutelkekansomergensactiefbijbetrokken

teworden.scale 1zeeroneens,2oneens,3niet

oneens/nieteens,4eens,5zeereens5.4 Ikneemonmiddellijkinitiatief,ookwanneer

anderendatnietdoen.scale 1zeeroneens,2oneens,3niet

oneens/nieteens,4eens,5zeereens5.5 Ikbenutmogelijkhedensnelommijndoelente

bereiken.scale 1zeeroneens,2oneens,3niet

oneens/nieteens,4eens,5zeereens5.6 Meestaldoeikmeerdanmijgevraagdwordt. scale 1zeeroneens,2oneens,3niet

oneens/nieteens,4eens,5zeereens5.7 Ikbenvooralgoedinhetrealiserenvanideeën. scale 1zeeroneens,2oneens,3niet

oneens/nieteens,4eens,5zeereens

LeermogelijkhedenTabel:vanVeldhoven&Meijman,1994Itemcode R Item Valuetype Values6.1 Ikleernieuwedingeninmijnwerk. scale 1(bijna)nooit,2soms,3regelmatig,4

vaak,5(bijna)altijd6.2 Mijnbaanbiedtmogelijkhedenvoorpersoonlijke

groeienontwikkeling.

6.3 Mijnbaanbiedtmogelijkhedenvoorzelfstandigdenkenendoen.

6.4 Mijnwerkgeeftmehetgevoeldatikerietsmeekanbereiken.

TijdomtelerenItemcode R Item Valuetype Values7.1 Ikkrijgopmijnwerkvoldoendemogelijkheden

omsamentewerken,tereflecterenenlerenentijdomideeënenfoutensamentebespreken.

7.2 Ikkrijgopmijnwerkvoldoendetijdomteleren scale 1(bijna)nooit,2soms,3regelmatig,4vaak,5(bijna)altijd

7.3 Tijdomtelerenenhetbijhoudenvanvakkennisiseenonderdeelvanmijnwerk.

Graagaangeveninwelkemateuheteensofoneensmetdevolgendeuitspraken:

8.1 Ik krijg goede studiefaciliteiten voor het volgen van opleidingen.

scale 1zeeroneens,2oneens,3nietoneens/nieteens,4eens,5zeereens

8.2 Ikneemregelmatigdetijdomnaarmanierentezoekenomdeprocessenbinnenmijnafdelingteverbeteren

scale 1zeeroneens,2oneens,3nietoneens/nieteens,4eens,5zeereens,4vaak,5(bijna)altijd6nietvantoepassing

8.3 Ikgaeropuitomalleinformatievananderen-zoalswerknemers,klantenofanderedelenvandeorganisatietekrijgen

8.4 Ikzoekregelmatignieuweinformatiediemijhelptbelangrijkeveranderingenterealiseren

scale 1zeeroneens,2oneens,3nietoneens/nieteens,4eens,5zeereens,4

vaak,5(bijna)altijd6nietvantoepassing

8.5 Ikreflecteervaakopdewerkprocessenvanmijnafdeling

8.6 Ikspreekvaakmetmensenopmijnafdelingomveronderstellingenoverbepaaldeonderwerpenaandeordetestellen.

9 Hoeveelruimtekrijgjeophetwerkvoorhetleren? scale Kuntuditaangevenopeenschaalvan1tot10(waar10isdehoogstescore)

TalentTable45.SixitemsoftheCreativePotentialScalebyDiLielloandHoughton(2008),translatedintoDutchItemcode R Item Valuetype Values10 Ikhebhettalentendevaardighedenommijn

werkgoedtedoen.scale 1zeeroneens,2oneens,3niet

oneens/nieteens,4eens,5zeereensWerktevredenheidTable47.One-itemBriefOverallJobSatisfactionMeasureJudgeetal.(1995),translatedintoDutchItemcode R Item Valuetype Values11 Hoetevredenbentuoverhetalgemeenmetuw

scale 1zeerontevreden,2redelijkontevreden,3nietontevreden/niettevreden,4redelijktevreden,5zeertevreden

OverigegegevensTable48.EightgeneralcontrolvariablesinDutchItemcode R Item Valuetype ValuesIdealworkhours

12.1 Hoeveeluurwerktugemiddeldperweek,exclusiefpauzesenoverwerk?

numeric

12.2 Hoeveelextraurenwerktugemiddeldperweek?

numeric

12.3 Hoeveeluurperweekzouuhetliefstwillenwerken?

numeric

Yearsinorganization

12.4 Hoeveeljaarwerktubijuwhuidigeorganisatie? numeric

Yearsincurrentposition

12.5 Hoeveeljaarwerkervaringheeftuinuwhuidigefunctieofeenvergelijkbarefunctie?

numeric

Typeofposition

13 Inwelkevanonderstaandefunctiegroepenpastuhetbest?

nominal AllefunctieskopiërenvanWieisWie.

Educationallevel

14 Watisuwhoogsteafgerondeopleiding?

ordinal 1basisonderwijs,2voortgezetonderwijs:vmbo,mavo,havo,vwo,3lagerberoepsonderwijs(LBO,LTS),4middelbaarberoepsonderwijs(mbo,mts,meao),5hogerberoepsonderwijs(hbo),6universiteit(wo)

Gender

15 Watisuwgeslacht? nominal 1man,2vrouwAge

16 Watisuwleeftijd? numeric Comments

17 Ruimtevoortoelichtingofopmerkingen. text

Bijlage2. Antwoorden‘ruimtevoortoelichting’1.Organisatieheeftallesinzichomveelenergiebijdemensentemobiliseren.MedewerkershebbenenormedriveenBevlogenheid.Doorwijzevanorganiseren(hogewerkdruk,topdown,veeldeadlines,geen/onvoldoendekeuzesmakenetcetc.)wordtditpotentieelm.i.volstrektonvoldoendebenutenisereencultuurvanacceptatie/gelatenheidontstaan.Ditwerktbelemmerendvoordelerendeorganisatie.Mijnantwoordenzijndaarombewustscherpneergezetomditeffectzichtbaartemaken.Ditism.n.eenoproepomhetandersaantepakken,geenklaagzangoverhoeslechtwehetwelnietdoen.Metdejuisteaanpakisernl.enormveelenergieenpositiviteittemobiliserenwaarorganisatieenmedewerkersprofijtvanzullenhebben.2.Mijnfunctieiseenafwisselendefunctiewaarveeluitdaginguittebehalenvalt.Echtervindikdateropdezefunctieenafdelingwordtneergekekendoorzowelcollegasalsmanagement.ErisweinigBevlogenheidendaardoorkrijgikhetgevoeldatwijalsteamnietbelangrijkzijnvoordeorganisatie.(temerkenaanfeitwenietwordenmeegenomeninoverleggen,nietgenoemdwordentijdensbijeenkomstene.d.)Watjammeris,wantwezijneenactiefteam.Ikdenkdatweeenkweekvijverzijnmetveelpotentie,enjuisthieropleidingsmogelijkhedenaanbiedengeeftdebankeenmeerwaardevangoedopgeleidemedewerkersmetpraktijkéntheoriekennis.Graagzouikmezelfookverderontwikkelenenikhoopdatdebankmijhiereenkanstoegeeft.3.Ikmistebijsommigevragendeoptietekiezenvoorbijv.n.v.t./geenervaringmee.Daarnaasthadiklievernietdekeuzevoorneutraal.Ditdwingtmeertotkiezen.Nuveelalwelneutraalgevuld.4antwoordmogelijkheden,duszonderneutraalgeeftmeerconclusiesdan5.4.Testzouanoniemingevuldmoetenkunnenworden.Functieisteherleidbaar.5.jekuntookgewoonmijnnaamvragen.metdeverstrektegegevenskomjeuitopéénpersoonbinnendeheleorganisatie

Bijlage3. Normaalverdeling

VariableNumberMissing Mean Median Min Max StandarddeviationExcessKurtosisSkewness�V1_1 0.000 0.000 3.685 4.000 2.000 5.000 0,826 -0,256 -0,390V1_4 3.000 0.000 2.753 3.000 1.000 5.000 0,962 -0,215 0,237V1_6 5.000 0.000 3.000 3.000 2.000 5.000 0,794 -0,096 0,503V1_8 7.000 0.000 2.918 3.000 1.000 5.000 0,807 -0,149 0,313V1_9 8.000 0.000 2.699 3.000 1.000 4.000 0,753 -0,816 0,374V1_12 11.000 0.000 2.110 2.000 1.000 5.000 1,048 0,021 0,742V1_18 17.000 0.000 3.493 4.000 2.000 5.000 0,813 -0,462 -0,212V1_19 18.000 0.000 3.274 4.000 1.000 5.000 0,997 -0,834 -0,326V1_20 19.000 0.000 3.068 3.000 1.000 5.000 0,849 -0,275 -0,133V1_21 20.000 0.000 3.534 4.000 2.000 5.000 0,861 -0,621 0,023V2_1 21.000 0.000 2.849 3.000 1.000 5.000 1,094 -0,992 -0,014V2_2 22.000 0.000 3.315 3.000 1.000 5.000 1,058 -0,499 -0,384V2_3 23.000 0.000 2.890 3.000 1.000 5.000 0,900 -0,811 -0,009V2_4 24.000 0.000 2.384 2.000 1.000 5.000 1,015 -0,193 0,605V2_5 25.000 0.000 2.781 3.000 1.000 5.000 1,076 -0,698 0,183V3_1 26.000 0.000 3.644 4.000 2.000 5.000 0,866 -0,614 -0,134V3_2 27.000 0.000 3.808 4.000 2.000 5.000 0,838 -0,619 -0,189V3_3 28.000 0.000 3.699 4.000 1.000 5.000 0,771 1,293 -0,696V3_4 29.000 0.000 3.630 4.000 2.000 5.000 0,768 -0,250 -0,173V3_6 31.000 0.000 3.507 4.000 1.000 5.000 0,908 -0,237 -0,413V4_1 32.000 0.000 3.589 4.000 2.000 5.000 0,791 -0,352 -0,131V4_2 33.000 0.000 3.699 4.000 1.000 5.000 0,806 0,793 -0,513V4_3 34.000 0.000 3.959 4.000 2.000 5.000 0,835 0,078 -0,642V4_4 35.000 0.000 3.712 4.000 1.000 5.000 0,868 0,381 -0,553V4_5 36.000 0.000 3.822 4.000 1.000 5.000 0,956 0,626 -0,784V4_6 37.000 0.000 4.000 4.000 2.000 5.000 0,828 -0,061 -0,592V4_7 38.000 0.000 3.890 4.000 2.000 5.000 0,820 -0,290 -0,399V4_8 39.000 0.000 3.493 4.000 2.000 5.000 0,893 -0,721 -0,097V4_9 40.000 0.000 3.027 3.000 1.000 5.000 1,046 -0,817 -0,129V5_1 41.000 0.000 4.041 4.000 3.000 5.000 0,481 1.453 0,115V5_2 42.000 0.000 4.096 4.000 3.000 5.000 0,553 0,256 0,042V5_3 43.000 0.000 3.466 3.000 2.000 5.000 0,723 -0,232 -0,100V5_4 44.000 0.000 3.425 4.000 2.000 4.000 0,639 -0,514 -0,675V5_5 45.000 0.000 3.795 4.000 2.000 5.000 0,495 1.909 -1.072V5_6 46.000 0.000 3.781 4.000 3.000 5.000 0,579 -0,320 0,063V5_7 47.000 0.000 3.370 3.000 2.000 4.000 0,652 -0,639 -0,561V7_1 52.000 0.000 3.274 3.000 1.000 5.000 0,911 -0,321 -0,357V7_2 53.000 0.000 2.918 3.000 1.000 5.000 1,057 -0,827 -0,117V7_3 54.000 0.000 3.384 4.000 1.000 5.000 1,118 -0,514 -0,512V8_1 55.000 0.000 4.219 4.000 2.000 5.000 0,763 1,802 -1,156V8_2 56.000 0.000 3.260 3.000 1.000 5.000 0,994 -0,740 -0,208

Bijlage4. Factorladingennaverwijderenvragen

naverwijderen20vragenBevlogenheidLerendeorg Middelen ModeratingEffect1PersinitiatiefTijdomtelerenWerkdruk werktevrV1_12 0,311 0,761 0,276 -0,045 0,24 0,184 -0,296 0,279V1_18 0,438 0,801 0,474 -0,015 0,435 0,519 -0,378 0,47V1_19 0,324 0,806 0,404 0,181 0,135 0,502 -0,435 0,494V1_20 0,275 0,689 0,415 0,1 0,141 0,558 -0,39 0,414�V1_1 0,389 0,680 0,263 0,231 0,12 0,444 -0,235 0,477V1_21 0,384 0,722 0,444 0,113 0,162 0,484 -0,497 0,502V1_4 0,332 0,723 0,246 -0,014 0,176 0,363 -0,344 0,381V1_6 0,44 0,623 0,426 0,107 0,116 0,42 -0,386 0,421V1_8 0,174 0,657 0,262 0,227 0,145 0,341 -0,362 0,262V1_9 0,32 -0,379 0,273 -0,02 0,273 0,356 -0,296 0,368V2_1 -0,162 -0,529 -0,265 -0,018 -0,177 -0,313 0,853 -0,189V2_2 -0,224 -0,332 -0,433 -0,119 -0,317 -0,359 0,751 -0,225V2_3 -0,384 -0,457 -0,238 0,099 -0,077 0,013 0,720 -0,447V2_4 -0,396 -0,302 -0,412 0,109 -0,164 -0,267 0,854 -0,437V2_5 -0,211 0,396 -0,332 -0,098 -0,199 -0,268 0,804 -0,291V3_1 0,255 0,486 0,805 -0,034 0,027 0,321 -0,393 0,268V3_2 0,365 0,309 0,862 0,066 0,021 0,42 -0,339 0,464V3_3 0,242 0,466 0,670 0,082 -0,012 0,326 -0,233 0,33V3_4 0,263 0,055 0,842 0,161 0,108 0,404 -0,395 0,339V3_5 0,298 0,422 0,530 0,024 -0,122 -0,015 -0,236 0,286V3_6 0,287 0,342 0,782 0,11 0,063 0,299 -0,35 0,414V4_1 0,808 0,377 0,316 -0,177 0,229 0,259 -0,358 0,49V4_2 0,829 0,515 0,374 0,066 0,338 0,352 -0,335 0,538V4_3 0,863 0,472 0,382 0,009 0,284 0,362 -0,332 0,687V4_4 0,853 0,386 0,25 -0,043 0,211 0,275 -0,406 0,673V4_5 0,849 0,244 0,349 0,071 0,17 0,321 -0,231 0,495V4_6 0,736 0,411 0,28 -0,02 0,38 0,095 -0,245 0,404V4_7 0,872 0,302 0,341 0,039 0,198 0,225 -0,263 0,624V4_8 0,775 0,429 0,203 0,114 0,201 0,162 -0,17 0,452V4_9 0,742 0,206 0,163 -0,027 0,222 0,242 -0,233 0,543V5_1 0,298 0,257 0,085 -0,181 0,727 0,122 -0,178 0,012V5_2 0,145 0,13 0,125 0,126 0,745 0,182 -0,24 0,092V5_3 0,202 0,142 -0,185 0,036 0,635 0,041 -0,107 0,173V5_4 0,147 0,177 -0,143 0,119 0,594 0,179 0,051 0,082V5_5 0,207 0,087 0,138 -0,077 0,601 0,089 -0,26 0,211V5_7 0,21 0,453 -0,041 -0,143 0,600 0,102 -0,085 0,046V7_1 0,282 0,453 0,287 0 0,185 0,738 -0,217 0,271V7_2 0,242 0,561 0,4 0,035 0,146 0,872 -0,34 0,242V7_3 0,332 0,537 0,432 0,138 0,108 0,828 -0,281 0,401V8_1 0,121 0,315 0,247 0,222 -0,08 0,632 -0,146 0,118V8_2 0,201 0,334 0,139 0,133 0,349 0,647 -0,068 0,209

Bijlage5. Modelinclusieffactorladingen

Bijlage6. TotaaleffectnabootstrappingTotaaleffectnabootstapping

Totaleffects Bevlogenheid Lerendeorganisatie

Middelen ModeratingEffect1

Persoonlijkinitiatief

Tijdomteleren

Werkdruk Werk-tevredenheid

Bevlogenheid 1.000 0.169* 0.101*Lerendeorganisatie 1.000 0.590***Middelen 0.207* 0.212* 1.000 0.126*ModeratingEffect1 0.080 1.000 0.049Persoonlijkinitiatief 0.116 1.000 0.069Tijdomteleren 0.188 0.403*** 1.000 0.237***Werkdruk -0.228* -0.276** 1.000 -0.163**

TotaleeffectenOriginalSample(O)

SampleMean(M)

StandardDeviation

TStatistics(|O/STDEV PValues

Bevlogenheid->Lerendeorg 0.188 0.169* 0.087 2.164 0.030Bevlogenheid->Werktevredenheid 0.110 0.101* 0.055 2.010 0.045Lerendeorg->Werktevredenheid 0.587 0.590*** 0.065 9.027 0.000Middelen->Bevlogenheid 0.201 0.207* 0.105 1.904 0.057Middelen->Lerendeorg 0.199 0.212* 0.111 1.785 0.074Middelen->Werktevredenheid 0.117 0.126* 0.069 1.693 0.091ModeratingEffect1->Lerendeorg 0.069 0.080 0.098 0.704 0.482ModeratingEffect1->Werktevredenheid 0.041 0.049 0.059 0.684 0.494Persinitiatief->Lerendeorg 0.084 0.116 0.081 1.038 0.299Persinitiatief->Werktevredenheid 0.049 0.069 0.048 1.030 0.303Tijdomteleren->Bevlogenheid 0.176 0.188 0.111 1.594 0.111Tijdomteleren->Lerendeorg 0.412 0.403*** 0.093 4.429 0.000Tijdomteleren->Werktevredenheid 0.241 0.237*** 0.059 4.118 0.000Werkdruk->Bevlogenheid -0.220 -0.228* 0.104 2.118 0.034Werkdruk->Lerendeorg -0.288 -0.276** 0.092 3.113 0.002Werkdruk->Werktevredenheid -0.169 -0.163** 0.059 2.837 0.005

Indirecteeffecten OriginalSample(O)SampleMean(M)StandardDeviation(STDEV)TStatistics(|O/STDEV|)PValues

Bevlogenheid->Lerendeorg

Bevlogenheid->werktevr 0.110 0.101* 0.055 2.010 0.045

Lerendeorg->werktevr

Middelen->Bevlogenheid

Middelen->Lerendeorg 0.038 0.037 0.029 1.324 0.185

Middelen->werktevr 0.117 0.126* 0.069 1.693 0.091

ModeratingEffect1->Lerendeorg

ModeratingEffect1->werktevr 0.041 0.049 0.059 0.684 0.494

Persinitiatief->Lerendeorg

Persinitiatief->werktevr 0.049 0.069 0.048 1.030 0.303

Tijdomteleren->Bevlogenheid

Tijdomteleren->Lerendeorg 0.033 0.031 0.026 1.278 0.201

Tijdomteleren->werktevr 0.241 0.237*** 0.059 4.118 0.000

Werkdruk->Bevlogenheid

Werkdruk->Lerendeorg -0.041 -0.039 0.029 1.427 0.154

Werkdruk->werktevr -0.169 -0.163** 0.059 2.837 0.005**

Bijlage7. OverzichttotaaleffectgroepenMulti-GroupAnalysisJongeremedewerkers(jongerdan36jaar)versusouderemedewerkers

Mannenversusvrouwen

MedewerkersmetopleidingsniveaulagerdanHBOversusHBOenhoger

Medewerkersdielagewerkdrukervarenversusmedewerkersdiehogewerkdrukervaren

Bijlage8. OverzichtverschilleningroepenMulti-GroupAnalysisJongeremedewerkers(jongerdan36jaar)versusouderemedewerkers

Mannenversusvrouwen

MedewerkersmetopleidingsniveaulagerdanHBOversusHBOenhoger

Medewerkersdielagewerkdrukervarenversusmedewerkersdiehogewerkdrukervaren

De lerende organisatie - COnnecting REpositorieseen HBO en universitaire opleiding. 10. Het...

Documents

Transcript of De lerende organisatie - COnnecting REpositorieseen HBO en universitaire opleiding. 10. Het...

onderzoek naar perceptie van de consument Verkeerde inschatting ...

CO 2 -opslag in Barendrecht perceptie, feiten, dilemma’s

Directe en indirecte oorzaken van gewelddadig extremisme

Hoofdstuk 4 Perceptie en individuele besluitvormingkennisbanksu.com/wp-content/uploads/2017/06/Perceptie-en... · De drie bepalende factoren volgens de attributietheorie te noemen.

Connecting Colours - Teamontwikkeling met Insights Discovery

4 Visueel Perceptie Onderzoek bij kinderen en …113 4 Visueel Perceptie Onderzoek bij kinderen en jongeren met oculaire slechtziendheid 4.1 Introductie metingen één en twee: Visueel

Rutger van Dillen | teamleader | 0809186 Mark van Etten ......doelgroeponderzoek 5 we are connecting vibes | projectdocumentatie introductie Ten bate van het Connecting Vibes project

Connecting Technlogy - Customer Contact Awards …contactcentres.be/wp-content/uploads/2018/11/Connecting...– Parallel werken waarbij bepaalde taken kunnen onderbroken worden door

Thai-Go ; Connecting backpackers in Thailand!

Milieuverantwoorde consumptie - perceptie en maatschappelijk gedrag

CURRICUL UM VITAE - Connecting Again

De perceptie van de klant is jouw realiteit

Indirecte emissiekosten compensaties - inleiding

Connecting with your Content - Netherlands - INFOGRAPHIC

Perceptie en Aandacht

Werkmedia Voor Indirecte Koeling

Workshop Perceptie en stimulatie - Philips

4.A.1 Carbon footprint · 2018-12-21 · Carbon footprint Aannemingsbedrijf van der Meer B.V. Pagina 11A van 17 ugustus 2018 4.3 Indirecte emissies De indirecte emissies hebben betrekking

Yammer voor just connecting mei 2012

Perceptie van het goed gebruik van geneesmiddelen Resultaten pharma.be