1

Overgewicht en obesitas:een psychologisch perspectief

dr. Leentje VervoortLeentje.Vervoort@UGent.be

• Diagnose ~ % lichaamsvet• BMI als ‘proxy’ van lichaamsvet•

• bijkomende metingen

Leentje.Vervoort@ugent.be

Overgewicht en obesitas

Leentje.Vervoort@ugent.be

BMI: volwassenen

Leentje.Vervoort@ugent.be

BMI: kinderen en adolescenten• BMI percentielen

met leeftijd- en geslacht specifieke grenswaarden

Leentje.Vervoort@ugent.be

BMI: kinderen en adolescenten

2

Leentje.Vervoort@ugent.be

Overgewicht in België

gem. BMI = 25.3Leentje.Vervoort@ugent.be

Overgewicht in België

17=20%

5=5%

Leentje.Vervoort@ugent.be

Overgewicht in België

1997=2008 1997=2008

Leentje.Vervoort@ugent.be

Overgewicht in België

Implicaties van overgewicht en obesitas Implicaties van overgewicht en obesitas

3

Leentje.Vervoort@ugent.be

Implicaties van overgewicht en obesitas

Leentje.Vervoort@ugent.be

Implicaties

Leentje.Vervoort@ugent.be

Implicaties

Leentje.Vervoort@ugent.be

Etiologie: multifactoriële aandoening

Leentje.Vervoort@ugent.be

Etiologie: ecological system theory

modified from Kolbe & Story , 2005 

Leentje.Vervoort@ugent.be

Etiologie: ecological system theory

Davison & Birch, 2001

4

Leentje.Vervoort@ugent.be

Etiologie: genetica• DNA-onderzoek

• h2 = 70%• verschillende kandidaat-genen• polygentische aandoening

• tweeling- en adoptiestudies• h2 = 25 – 40%

• MAAR: dramatische stijging in overgewicht/obesitas prevalentie suggereert invloed van omgeving

Leentje.Vervoort@ugent.be

Etiologie: omgevingsinvloeden• obesogene omgeving

• hoge beloningswaarde• food away from home

• media• voeding• gewicht• body image

• sedentair gedrag .

Leentje.Vervoort@ugent.be

Etiologie: gedragenergy inbalance: intake > expenditure

Leentje.Vervoort@ugent.be

Energie-inname

Leentje.Vervoort@ugent.be

Energie-inname

Leentje.Vervoort@ugent.be

EtiologieEten obese kinderen te veel?

geen echt bewijs voor een sterke directe linkuitzondering: vet inname en voorkeur voor vetrijk voedsel, frisdrank uitzondering: eetpatroon en eetstijl

Bewegen obese kinderen te weinig?meer sedentair gedragmeer ‘screent time’ (directe link)

5

Leentje.Vervoort@ugent.be

Etiologie: intern vs. externe signalen

homeostatisch

hedonisch

aangeleerd

motivatie om te eten die volgt uitenergie tekort (of het voorkomt)gestuurd door interne signalen

behoud van energie homeostastevermijden van uithongering

Berridge, 1996; Lowe & Butryn, 2007

homeostatische honger

Berridge, 1996; Lowe & Butryn, 2007

hedonische hongermotivatie om te eten zonder dat er een energie behoefte isgestuurd door de beloningswaarde van voedsel

consumptie omwille van smaak en hedonische aantrekkingskrachtoverrulet homeostatische, interne verzadigingssignalen

aangeleerde hongermotivatie om te eten zonder dat er een energie behoefte isgestuurd door ‘gewoonte’

consumptie omdat we het zo geleerd hebbenoverrulet homeostatische, interne verzadigingssignalen

Berridge, 1996; Lowe & Butryn, 2007; Appelhans, 2009

motivatie om te eten zonder dat er een energie behoefteis, gestuurd door de beloningswaarde van voedsel

liking

wanting

learning

hedonische honger

hedonische impactpleziersmaakopioid activatie incentive salience

toenaderingsgedragdispositie om te etendopamine activatie

Berridge, 1996, 2009; Berridge, Robinson, & Aldridge, 2009

predictieve verbandencognities

6

motivatie om te eten zonder dat er een energie behoefteis, gestuurd door de beloningswaarde van voedsel

Berridge, 1996, 2009; Havermans, 2011

likingwanting

learning

beloningswaarde van voeding

liking

beloningswaarde

wantinglearning

Berridge, 1996; Lowe & Butryn, 2007; Appelhans, 2009

beloningswaarde van voedingReward value of food

obesogene omgeving

<<<<<<<<<<

<<<<<<<<<<<

<

toename van gedrag

afname van gedrag

pos. bekrachtiging

neg. bekrachiging

pos.straf

neg.straf

BEKRACHTIGING

STRAF

operante conditionering

Leentje.Vervoort@ugent.be

cue-elicited eating

7

cue-elicited eating

Leentje.Vervoort@ugent.be

habituatie en dishabituatie

after Epstein, Rodefer, Wisniewski & Cacciula, 1992

Leentje.Vervoort@ugent.be

habituatie en dishabituatie

after Temple et al., (2007). AmJClinNut, 85(2)355-361

MAAR…

en nog meer maar…

Leentje.Vervoort@ugent.be

sensitisatie

after Hausnet et al., (2012). Appetite, 58(3)1152‐1159

0

20

40

60

80

100

120

140

intake (g)

8

habituatie of sensitisatie?

Leentje.Vervoort@ugent.be

klassieke conditionering

CS+

CR≈

CS+

CRUS UR

CS-

US

klassieke conditionering

Leentje.Vervoort@ugent.be

Etiologie: psychologische modellen• Kaplan & Kaplan, 1957

• obesitas overeten • 2 oorzaken voor overeten

• cue-induced eating (klassieke conditionering)• emotional eating (affectregulatie)

Leentje.Vervoort@ugent.be

Etiologie: psychologische modellen• affect regulatie

• onvermogen om onderscheid te maken tussen interne honger en verzadigingssignalen vs. emotionele signalen

• affect lokt eetgedrag uiteten vermindert affect

Leentje.Vervoort@ugent.be

Etiologie: psychologische modellen• restrained theory (Herman & Polivy, 1984)

• gewichtsproblemen en overeten = bijwerking van diëten• biologische barrières (honger en verzadiging)

vs. zelfopgelegde regels

9

Leentje.Vervoort@ugent.be

Etiologie: psychologische modellen• externality theory (Schachter et al., 1968)

• “ internal state is irrelevant to eating by obese” “external, food relevant cues trigger eating for suchpeople”

Leentje.Vervoort@ugent.be

Etiologie: psychologische modellen• beloningsgevoeligheid (Davis et al., 2007)

Leentje.Vervoort@ugent.be

Etiologie: psychologische modellen• doel conflict model (Stroebe, Papies & Aarts, 2008)

• plezier van etenvs.

gewichtscontrole/gezondheid• NIET verschil in attitudes• WEL verschil in cognitieve representaties en processen

Leentje.Vervoort@ugent.be

Etiologie: psychologische modellen• neurocognitieve processen

• executief functioneren• e.g., ‘delay of gratification’

• aandacht• e.g., selectieve aandacht• e.g., aandacht en concentratie

Leentje.Vervoort@ugent.be

Etiologie: psychologische modellen

belonings-processen

controle processen

Appelhans, 2009

Leentje.Vervoort@ugent.be

Etiologie: ecological system theory

modified from Kolbe & Story , 2005 

10

aanbevolen literatuurStroebe, W., Papies, E.K., & Aarts, H. (2008). From homeostatic to hedonic theories of eating: self-regulatory failure in food-rich environments.Applied Psychology, 57, 172-193,Liang, J., Matheson, B.E., Kaye, W.H., & Boutelle, K.N. (2014). Neurocognitive correlatesof obesity and obesity-related behaviors in children and adolescents. International Journal of Obesity, 38, 494-506Davis, C., Strachan, S., & Berkson, M. (2004). Sensitivity to reward: implications for overeating and overweight. Appetite, 42, 131-138.Epstein, L.H., Rodefer, J.S., Wisniewski, L., & Caggiula, A.R. (1992). Habituation and dishabituation of human salivary response. Physiology & Behavior, 51, 945-950.