14 Sport & Gemeenten • juni 2014

Over je eigen schaduw heenstappen levert veel op

PUBLIEK-PRIVATE SAMENWERKINGIN STRIJD TEGEN OVERGEWICHT

Sittard-Geleen telt net geen 100.000 inwoners en valt, net als de rest van Zuid-Limburg, op vanwege

haar negatieve gezondheidsgerelateerde cijfers. GGD Zuid-Limburg becijferde enkele jaren geleden

dat de percentages van jonge obese inwoners hoger zijn dan de landelijke gemiddelden. Kinderen in

Zuid-Limburg hebben vaker obesitas dan elders in het land, maar ook de lichtere variant (overgewicht)

komt er relatief vaker voor. Daarnaast duiden ook andere indicatoren, bijvoorbeeld het aantal kinde-

ren dat in lage SES-wijken woont, op de kwetsbare positie van de stad op het gebied van gezondheid.

Tekst: Sandra van Maanen

15Sport & Gemeenten • juni 2014

SAMENWERKING OVERGEWICHT

Goed nieuws is dat juist in deze gemeente

met zevenmijlspassen vooruitgang wordt

geboekt in de strijd ter voorkoming van

overgewicht. Dankzij een laagdrempelige

publiek-private aanpak, waarin sport, zorg

en welzijn samenwerken. “Succes heeft te

maken met visie van bestuurders en niet

in de laatste plaats de passie waarmee

gewerkt wordt om werkelijk iets aan het

probleem te doen, zegt Wim Venekamp,

internist/endocrinoloog en een van de

oprichters van de Obesitas Academy. Vene-

kamp pleitte al in de jaren negentig van de

vorige eeuw voor een multidisciplinaire

benadering in de strijd tegen overgewicht

op basis van programma’s voor jeugd en

gezin. Beweging speelt hierin een belang-

rijke rol. “Alleen wanneer sport, voeding en

psychologische ondersteuning op een logi-

sche, laagdrempelige manier worden aan-

geboden, is de tsunami aan obesitasgeval-

len die ons land zal overspoelen te stoppen.

De gemeente Sittard-Geleen is zeer voor-

uitstrevend. Binnen alle goede initiatieven

die op dit terrein ontstaan, wordt hier een

logische koppeling gemaakt. Sittard-Geleen

loopt ver vooruit op het overheidsstreven

om van elke gemeente een JOGG-gemeente

te maken. Het idee achter JOGG (Jongeren

Op Gezond Gewicht) wordt hier al in de prak-

tijk gebracht.”

ProgrammadenkenTom van Vliet is namens Ecsplore en Sport-

stichting Sittard-Geleen programmamana-

ger van het gemeentelijke programma Sport

en bewegen en doceert sportmanagement

en -beleid aan de Fontys Sporthogeschool

te Eindhoven. Hij is een van de trekkers van

het project. In de strijd tegen overgewicht

pleit hij al langere tijd voor een intensie-

vere samenwerking tussen de publieke en

private sector. De visie is helder: publiek-pri-

vate samenwerking biedt kansen. “De wijze

waarop gemeenten omgaan met sportbe-

leid in relatie tot gezondheidsachterstan-

den, met name overgewicht en obesitas, is

gebaat bij programmadenken. Dat blijkt uit

de resultaten. Als je hetzelfde ambieert is

het slimmer en een stuk goedkoper om er

samen de schouders onder te zetten.”

Zoiets vraagt wel wat van organisaties.

“Ieder heeft zijn eigen DNA, vaak zijn ze al

lang bezig, hebben ze ervaring. Soms lopen

ze daarmee misschien ook vast. Aan goede

projecten vanuit verschillende beleidster-

reinen is geen gebrek. Soms is er overlap,

zoals een voetbaltoernooi als onderdeel

van een zomervakantieprogramma, geor-

ganiseerd door de sportverenigingen. En

zo’n zelfde toernooi dat nog geen week

later door welzijnswerkers in de wijk wordt

georganiseerd. Voor dezelfde doelgroep.

Dat kan handiger, krachtiger en completer.

Initiatieven worden sterker wanneer je er

één doordacht programma van maakt. Laat

de welzijnswerker doen waar-ie goed in is,

net als de sportorganisator.”

Sittard-Geleen heeft ervoor gekozen sport-

beleid, met name sportstimuleringsbeleid,

dienstbaar te maken aan gezondheidsach-

terstanden. Mensen en middelen worden

gericht ingezet om overgewicht en motori-

sche achterstanden te voorkomen. Preven-

tie geldt als zwaartepunt, waarbij scholen,

de sportvereniging, zorg en welzijn samen

optrekken. Zo moet het mogelijk worden

kinderen die ‘opvallen’ in een vroeger sta-

dium vanuit diverse disciplines te helpen.

Het klinkt zo logisch; samen de schou-

ders eronder, samen werken aan één doel:

gezonde inwoners. Maar zo simpel is de

praktijk niet, weet ook Van Vliet. “Het kost

tijd partijen mee te krijgen. Binnen de

gemeente, maar ook in de private sector

wordt immers hard geknokt. Voor eigen

bestaansrecht, voor eigen budget. Wij zoe-

ken nieuwe wegen waarbij we partners

vragen over de eigen schaduw heen te stap-

pen, soms een stapje terug te doen zodat

een ander een stap vooruit kan maken.

Dat is niet makkelijk. Eén ding moeten we

Tom van Vliet, teamleider/coördinator SPRINT

“Als je hetzelfde ambi-

eert is het slimmer en

een stuk goedkoper om

er samen de schouders

onder te zetten”

16 Sport & Gemeenten • juni 2014

PUBLIEK-PRIVATE SAMENWERKING

Probleem centraal stellenVan Vliet spant zich vanuit de stuurgroep in

voor realtime sturing, een spannend traject,

vooral omdat het niet om ‘smart’ omschre-

ven doelstellingen of bestaande budgetten

gaat. Richting en kaders zijn er uiteraard wel,

maar de projecten, aanpak en ook financie-

ring liggen open. “Dat is een legitimatie om

over beleidsterreinen heen te kijken, te zoe-

ken naar draagvlak en manieren om elkaar

te versterken. Wat we vragen is simpel: doe

waar je goed in bent en wees coöperatief.

Door het probleem centraal te stellen en ver-

volgens te kijken welke professionals een bij-

drage kunnen leveren in de aanpak, boeken

we vooruitgang. De weg naar publiek-private

samenwerkingsvormen is er een van vallen

en opstaan. En ja, alle clichés passeerden

in zo’n traject de revue: van argwaan over

een winstoogmerk tot discussies over de

opbrengsten van preventie. Maar inmiddels

zijn we wel een flink eind verder dan in 2011.”

In pilotvorm is op een paar kleine scholen

getoetst of het zinvol is de groepsleerkracht

tijdelijk te ondersteunen met de gymles.

Er is een combinatiefunctionaris als coach

ingezet die de leerkrachten begeleidde. Na

drie maanden is het effect gemeten en toen

RiskCare kan haar kennis vanuit de curatie

(preventie) hierin perfect kwijt. “Voorkomen

van overgewicht is feitelijk veel lastiger dan

de behandeling er van.”

RiskCare ontwikkelde een leerlingvolg-

systeem dat met ingang van het komend

schooljaar op een groot aantal basisscho-

len in de gemeente wordt ingezet. Kinderen

worden voortaan ook gevolgd in hun fysieke

ontwikkeling. Ze worden gewogen, hun fit-

heid wordt getoetst. De kinderen maar ook

hun leerkrachten en de combinatiefunctio-

naris leveren input. Van Bree: “Deze regelma-

tige screening en rapportages leveren een

schat aan data op. Op school komt gezonde

leefstijl nadrukkelijker op de kaart te staan.

Tegelijk willen we met het Centrum voor

Jeugd en Gezin op wijkniveau meekijken of

de situatie van de kinderen thuis aandacht

nodig heeft. Overgewicht bij jonge kinderen

kent vaak een achterliggende problematiek,

bijvoorbeeld alcoholverslaving van een

van de ouders. Omdat nu een koppeling tot

stand komt op verschillende niveaus, wordt

de strijd tegen overgewicht breder gedra-

gen. Sport en zorg worden op wijkniveau bij

elkaar gebracht, waarmee meer interven-

ties in de strijd worden gegooid, terwijl de

gemeente zelf een stap terugdoet.”

voor ogen houden: multidimensionale pro-

blemen los je niet alleen, maar juist samen

op. Deze hulp zoeken we zowel bij andere

beleidsterreinen (afdelingen Welzijn, Zorg,

Onderwijs, etc.), maar ook zeer nadrukkelijk

in de private sector.”

PreventieEen van de zorgpartners die in Sittard-Ge-

leen het voortouw neemt is RiskCare, gespe-

cialiseerd in preventie en curatie van over-

gewicht. Directeur Merlijn van Bree tekende

een convenant met de partijen in Sittard-Ge-

leen en is blij met de laagdrempelige aanpak.

“Alleen wanneer sport,

voeding en psycholo-

gische ondersteuning

op een logische, laag-

drempelige manier wor-

den aangeboden, is de

tsunami aan obesitas-

gevallen die ons land zal

overspoelen te stoppen”

“Overgewicht bij jonge

kinderen kent vaak een

achterliggende proble-

matiek, bijvoorbeeld

alcoholverslaving van

een van de ouders”

Vanaf februari wordt interactief voorlichting gegeven door speciaal opgeleide

educatiemedewerkers en een speciaal ingerichte Smart & Fit Truck.

Zie www.ikinactie.nl en de video: www.youtube.com/watch?v=5Jliuyd4HHo.

Dit schooljaar start een gezamenlijk leerlingvolgsysteem, waarbij jaarlijks

motoriek, antropometrie en gezondheidsgerelateerd gedrag wordt gemonitord.

De keten van vroegsignalering met combinatiefunctionarissen, het leerling-

volgsysteem, periodieke monitoring jeugdgezondheidszorg (GGD Zuid-Limburg)

en doorverwijsmogelijkheden naar curatieve programma wordt verkend en

gebouwd.

RiskCare opende dit voorjaar een gespecialiseerde kindervestiging in Sittard-

Geleen. Zie www.riskcare.nl.

Op korte termijn start een opleidingstraject met sportverenigingen om in de sta-

bilisatiefase van overgewichtsbehandelingen te zorgen voor opvolgend aanbod.

RiskCare junior verzorgt een specialistisch deel daarin.

Sittard-Geleen overweegt de PPS-constructie kracht bij te zetten door te kiezen

voor JOGG (Jongeren Op Gezond Gewicht).

17Sport & Gemeenten • juni 2014

PUBLIEK-PRIVATE SAMENWERKING

slagen wil Van Vliet best delen met gemeen-

ten die net als Sittard-Geleen publiek-private

samenwerking ambiëren. “Wij hebben met

vallen en opstaan geleerd. Mocht iemand

willen klankborden, dan kan er altijd contact

met me worden opgenomen.”

tiemedewerkers schreef zij het programma

voor de truck. “Er zit overlap in functies, de

bibliotheek maakt zich onder andere sterk

voor educatie, informatie en leesbevorde-

ring. Die laten zich prima combineren met

het sportieve thema. Je kunt ook meer te

weten komen over een gezonde leefstijl

door erover te lezen. Wij willen graag laten

zien dat we werk maken van bibliotheekver-

nieuwing; de bieb van vandaag is meer dan

een plank leenboeken. We komen naar scho-

len, ontmoeten kinderen en ouders in de

truck en laten zien dat de bibliotheek meer

is dan een uitleenfabriek. Dat we bijdragen

aan gezondheidsbewustzijn vinden we een

goede zaak, in feite winnen we zo allemaal.”

In september gaat de truck weer on tour,

alle basisscholen in de gemeente worden

met een bezoek vereerd, de bus blijft tel-

kens een week bij de school staan.

De ervaring, inclusief de valkuilen en tegen-

bleek dat er gevarieerdere en intensievere

lessen worden gegeven, de plezierbeleving

en het enthousiasme bij leerlingen toe-

neemt en er bij veel kinderen sprake is van

motorische vooruitgang.

Voor het voortgezet onderwijs werd een

plan gesmeed om leerlingen buiten school-

tijd te verleiden tot beweging, bij voorkeur

structureel. Op zes locaties voor vmbo

werden activiteiten aangeboden onder het

motto ‘Mijn Ding’. Ruim 1.200 leerlingen op

zes locaties leerden ‘Mijn Ding’ kennen, 150

schreven zich in voor sportcursussen. Tij-

dens de cursussen was 85 procent daarvan

present bij alle activiteiten. Een score waar-

over Van Vliet tevreden is. “Het succes van

‘Mijn Ding’ komt vooral door de communi-

catie richting de doelgroep. De ervaring die

een lokale muziekschool hierin had, werd

benut om het project bij de leerlingen onder

de aandacht te brengen. Met succes. De

volgende stap is de zorgcomponent toe te

voegen. Want belangrijk is ook met ouders

in gesprek te raken, gezonde leefstijl is meer

dan sport. Hierin kunnen Centrum voor

Jeugd en Gezin of een partij als RiskCare een

rol pakken.”

Opvallende verschijning in Sittard-Geleen is

de Smart & Fit Truck, waarin speciaal opge-

leide educatiemedewerkers scholen bezoe-

ken om leerlingen te vertellen over het

belang van een gezonde leefstijl. Een rol in

de ontwikkeling van dit programma speelde

het bibliotheekwerk in de gemeente. Tinie

Lebens, projectleider bij Biblionova, zag

mooie kansen om aan te haken op het sport-

en gezondheidsthema gericht op kinderen.

In samenwerking met Van Vliet en de educa-

Verder lezen…Op het Visie & Beleidsplein op

www.sportengemeenten.nl kunt u de

volgende documenten downloaden:

‘GGD en publiek private samenwerking,

GGD West-Brabant (2012)’ bij sport,

bewegen en gezondheid

‘PPS management, krachten bundelen

en verschillen overbruggen, TNO (2013)’

bij maatschappelijke verbondenheid

“Initiatieven worden

sterker wanneer je

er één doordacht

programma van maakt”

De Smart & Fit Truck die langs de scholen toert