Mars, een bijzondere Mars, een bijzondere planeetplaneet

De geschiedenis van Mars De geschiedenis van Mars

Hoe werd Mars wat deze planeet nu is? Hoe werd Mars wat deze planeet nu is?

Een laboratorium rijdt op MarsEen laboratorium rijdt op Mars

C. de JagerC. de Jager

Mars van dichterbij gezien Mars van dichterbij gezien Opname door Rosetta ruimtesonde op 24 februari Opname door Rosetta ruimtesonde op 24 februari 2007 2007 ((Rosetta, gelanceerd maart 2004, zal komeet Rosetta, gelanceerd maart 2004, zal komeet 67P/Churyumov–Gerasimenko67P/Churyumov–Gerasimenko in in 2014 bereiken2014 bereiken) )

DE PLANEET MARSDE PLANEET MARS

• Afstand tot zon: 1,5 maal aardafstand, Afstand tot zon: 1,5 maal aardafstand, dus ruim twee maal minder bestralingdus ruim twee maal minder bestraling

• Diameter: 6800 km = 0,53 maal die van Diameter: 6800 km = 0,53 maal die van aardeaarde

• Massa: 0,11 maal die van aardeMassa: 0,11 maal die van aarde• Ontsnappingsnelheid aan oppervlak: 5 Ontsnappingsnelheid aan oppervlak: 5

km/sec (aarde: 11,2 km/sec). Dit heeft km/sec (aarde: 11,2 km/sec). Dit heeft gevolgen voor ontsnapping atmosfeergevolgen voor ontsnapping atmosfeer

ATMOSFEER EN KLIMAATATMOSFEER EN KLIMAAT

• Daglengte: 24 u 37 minDaglengte: 24 u 37 min

• Jaar: 1,88 maal aardjaar; 669 MarsdagenJaar: 1,88 maal aardjaar; 669 Marsdagen

• Atmosferische druk: 0,007 maal die op Atmosferische druk: 0,007 maal die op aarde; dus zeer ijl!aarde; dus zeer ijl!

• Samenstelling atmosfeer: 95% koolzuurgas; Samenstelling atmosfeer: 95% koolzuurgas;

3% stikstof; argon 2 %3% stikstof; argon 2 %

• helling poolas: 24helling poolas: 24○○ (aarde: 23,5 (aarde: 23,5○○))

• Mars heeft dus Mars heeft dus seizoenenseizoenen, als de aarde, als de aarde

DAGELIJKSE DAGELIJKSE TEMPERATUURVARIATIETEMPERATUURVARIATIEvoor twee opvolgende dagen. Breedtegraden: 22 en 48 noordvoor twee opvolgende dagen. Breedtegraden: 22 en 48 noordDit is anders op andere breedten en varieert ook over het Dit is anders op andere breedten en varieert ook over het seizoenseizoen

Atmosferische druk gedurende één Mars-Atmosferische druk gedurende één Mars-jaar (Viking landers)jaar (Viking landers)

Wat zien we op Mars?Wat zien we op Mars?

Diverse structurenDiverse structuren

IJSKAPPEN, HOOGLANDEN EN IJSKAPPEN, HOOGLANDEN EN VULKANEN VULKANEN (Global Surveyor Missie) (Global Surveyor Missie)

Inslagkraters Inslagkraters (zoals Schiaparelli; inslag van een flinke planetoïde)(zoals Schiaparelli; inslag van een flinke planetoïde)

Lange slenk (spleetvormige Lange slenk (spleetvormige inzakking)inzakking) (Vallis Marineris; 4000 km lang, 200 km breed, 10 km diep) (Vallis Marineris; 4000 km lang, 200 km breed, 10 km diep)

Nogmaals de Valles Nogmaals de Valles MarinerisMarineris

Detailopname: zandverschuivingen en Detailopname: zandverschuivingen en stroomgleuvenstroomgleuven

Een raadsel: ‘continent’ Een raadsel: ‘continent’ verschuiving??verschuiving??

Dat zou op Mars toch niet kunnen Dat zou op Mars toch niet kunnen voorkomen?voorkomen?

HOOGTEKAART, ENKELE NAMEN. HOOGTEKAART, ENKELE NAMEN. Zie ook de vier grote Zie ook de vier grote vulkanen. Mt Olympus in de Tharsis hoogvlakte is 22 km hoogvulkanen. Mt Olympus in de Tharsis hoogvlakte is 22 km hoog

Vele opmerkelijke Vele opmerkelijke structurenstructuren• Het Tharsis hooglandHet Tharsis hoogland

• De vier reuzenvulkanen in het Tharsis De vier reuzenvulkanen in het Tharsis hooglandhoogland

• Weinig kraters in de Noordelijke vlakteWeinig kraters in de Noordelijke vlakte

• Het bekraterde zuidelijker land Het bekraterde zuidelijker land

• De grote slenk (Valles Marineris)De grote slenk (Valles Marineris)

• Het Hellas bassin Het Hellas bassin

Onderstelde evolutieOnderstelde evolutie

• Tharsis hoogland ontstond door opwellend Tharsis hoogland ontstond door opwellend magma in het vulkanische gebiedmagma in het vulkanische gebied

• Daardoor brak ten slotte de Valles MarinerisDaardoor brak ten slotte de Valles Marineris

• De noordelijke laagvlakte moet zijn ontstaan later De noordelijke laagvlakte moet zijn ontstaan later dan 3,6 - 3,8 miljard jaar geledendan 3,6 - 3,8 miljard jaar geleden

• Vóór die tijd heerste namelijk het hevige Vóór die tijd heerste namelijk het hevige interplanetaire bombardement interplanetaire bombardement

• Het meer zuidelijk gelegen hoogland met zijn vele Het meer zuidelijk gelegen hoogland met zijn vele kraters heeft dat bombardement wel kraters heeft dat bombardement wel ondervonden ondervonden

Heel veel inslagkraters Heel veel inslagkraters (Nereidum Montes)(Nereidum Montes)

Hoogteverschillen: Nereidum Hoogteverschillen: Nereidum Montes aan de rand van het Montes aan de rand van het hooglandhoogland

OOK RECENTE VERANDERINGENOOK RECENTE VERANDERINGEN

STOFLAWINES STOFLAWINES

RECENTE STOFLAWINESRECENTE STOFLAWINES

STOFLAWINES EN STOFLAWINES EN WINDDUINENWINDDUINEN

WATER OP EN IN MARSWATER OP EN IN MARS

Is of was er wel water in of op Is of was er wel water in of op Mars?Mars?

POOLKAP: COPOOLKAP: CO22-IJS EN WATER--IJS EN WATER-IJSIJS

‘‘STROOMBEDDING’ OP STROOMBEDDING’ OP MARS?MARS?

‘ ‘EILANDJES’ IN BREDE EILANDJES’ IN BREDE ‘RIVIER’ ?‘RIVIER’ ?

EROSIEGEULEN IN BERGHELLINGEROSIEGEULEN IN BERGHELLING

Microscopische concreties in Microscopische concreties in Meridiani PlanumMeridiani Planumontstaan in poreus gesteente door aangroei ontstaan in poreus gesteente door aangroei van in water opgeloste mineralen. Kleiner van in water opgeloste mineralen. Kleiner dan 2 – 3 mmdan 2 – 3 mm

IJS OP EN ONDER IJS OP EN ONDER OPPERVLAKOPPERVLAK

Directe foto’s, Directe foto’s, neutronenstraling en neutronenstraling en

radarmetingenradarmetingen

BEVROREN MEER EN RIJPBEVROREN MEER EN RIJPKrater in gebied Vastital Borealis; 70Krater in gebied Vastital Borealis; 70º º

NBNB

DE METHODEDE METHODE

OVERZICHT VAN DE OVERZICHT VAN DE RESULTATENRESULTATEN

SEDIMENTLAGENSEDIMENTLAGEN

Verraden deze de neerslag Verraden deze de neerslag van materiaal in oceanen op van materiaal in oceanen op

Mars? Mars?

SEDIMENTLAGEN SEDIMENTLAGEN (Mars Reconn. (Mars Reconn. Orbiter)Orbiter)

West Candor Chasma West Candor Chasma (Mars Global (Mars Global Surveyor)Surveyor)

Een effectieve methode: Een effectieve methode: radarradar

Radiogolven kunnen Radiogolven kunnen kilometers diep doordringen; kilometers diep doordringen; experiment MARSIS in Mars experiment MARSIS in Mars

ExpressExpress

Hoe dik zijn de ijslagen Hoe dik zijn de ijslagen wel?wel?• Radarmetingen met de Europese Mars Radarmetingen met de Europese Mars

Express tonen dat de ijslaag van de Express tonen dat de ijslaag van de Zuidpoolkap dikker is dan gedachtZuidpoolkap dikker is dan gedacht

• Twee radarreflexen worden ontvangen: Twee radarreflexen worden ontvangen: van oppervlak en van de onderzijde ijslaagvan oppervlak en van de onderzijde ijslaag

• De sterkte van de ontvangen reflex toont De sterkte van de ontvangen reflex toont dat tussenliggend materiaal uit ijs bestaatdat tussenliggend materiaal uit ijs bestaat

• Dikte variabel, tot wel enkele km Dikte variabel, tot wel enkele km • Schatting: indien alle zuidpoolijs over Mars Schatting: indien alle zuidpoolijs over Mars

verspreid: laag van ca. 10 meter dikte verspreid: laag van ca. 10 meter dikte

Veel ondergrondse ijslagen.Veel ondergrondse ijslagen.Maar is er ook vloeibaar Maar is er ook vloeibaar water ? water ? • ijslagen komen ondergronds voor tot ijslagen komen ondergronds voor tot

diepten van enkele km diepten van enkele km

• Maar evenals bij de aarde neemt de Maar evenals bij de aarde neemt de temperatuur toe met toenemende dieptetemperatuur toe met toenemende diepte

• Gevolg van de verwarming door de Gevolg van de verwarming door de natuurlijke radioactiviteit van gesteenten natuurlijke radioactiviteit van gesteenten

• Zo kunnen we water vermoeden op Zo kunnen we water vermoeden op grotere dieptengrotere diepten

Water op grote dieptenWater op grote diepten

• Berekeningen tonen aan dat een Berekeningen tonen aan dat een temperatuur van 0 graden bereikt wordt temperatuur van 0 graden bereikt wordt op diepten van 4 tot 5 kmop diepten van 4 tot 5 km

• Daar zou water kunnen voorkomen in de Daar zou water kunnen voorkomen in de poriën van het basaltporiën van het basalt

• Op ca. 10 km diepte is de druk zo groot Op ca. 10 km diepte is de druk zo groot dat de poriën dichtgeslagen zijn.dat de poriën dichtgeslagen zijn.

• Dus: water tussen 5 en 10 km diepte Dus: water tussen 5 en 10 km diepte

HOE DE OCEANEN HOE DE OCEANEN VERDWENENVERDWENEN

Rol van de zeer actieve zonRol van de zeer actieve zon

Zon was vroeger zon veel Zon was vroeger zon veel actiever dan nu actiever dan nu • Dit houdt in: meer magnetisme, zonnevlekken, vlammen en Dit houdt in: meer magnetisme, zonnevlekken, vlammen en

coronale massa emissies; de ultraviolette en Röntgen straling was coronale massa emissies; de ultraviolette en Röntgen straling was tot 100 mal krachtiger dan nutot 100 mal krachtiger dan nu

• Intense UV- en Röntgenstraling verhitte de atmosferische Intense UV- en Röntgenstraling verhitte de atmosferische buitenlagen van Mars (exosfeer)buitenlagen van Mars (exosfeer)

• Leidde tot ontsnappen van de lichtste gassen, gevolgd door Leidde tot ontsnappen van de lichtste gassen, gevolgd door verdampen van de oceaan, meer ontsnappen, enz.verdampen van de oceaan, meer ontsnappen, enz.

• Net als bij de aarde ontsnapten de lichtste gassen, waterstof en Net als bij de aarde ontsnapten de lichtste gassen, waterstof en helium het eersthelium het eerst

• Maar iets zwaardere gassen, als zuurstof en stikstof kunnen ook Maar iets zwaardere gassen, als zuurstof en stikstof kunnen ook niet vastgehouden worden – vandaar die ijle atmosfeerniet vastgehouden worden – vandaar die ijle atmosfeer

Nu begint het pas goed; Nu begint het pas goed; een nieuwe episode brak een nieuwe episode brak

aan!aan!

4 augustus 2012 landde het 4 augustus 2012 landde het laboratorium Curiosity op laboratorium Curiosity op

Mars Mars

Rijdend laboratorium; 5 m lang, Rijdend laboratorium; 5 m lang, 2,5 m hoog; 12 instrumenten aan 2,5 m hoog; 12 instrumenten aan boordboord

Zal een veertigtal kilometer Zal een veertigtal kilometer moeten rijden op moeten rijden op kernbrandstofkernbrandstof

De vraag: waar te landen?De vraag: waar te landen?

Misschien in Meridiani Planum? Rood: vooral Misschien in Meridiani Planum? Rood: vooral gesteenten en harde sedimenten; blauw: meer gesteenten en harde sedimenten; blauw: meer

fijnkorrelig zand, stof enz. fijnkorrelig zand, stof enz.

Of misschien in de Valles Of misschien in de Valles Marineris?Marineris?

De beslissing viel De beslissing viel

• Uit een groot aantal voorstellen werd Uit een groot aantal voorstellen werd ten slotte een klein aantal ten slotte een klein aantal geselecteerdgeselecteerd

• Deze werden door een commissie van Deze werden door een commissie van specialisten kritisch bekekenspecialisten kritisch bekeken

• Tot het besluit viel : Tot het besluit viel : de Gale krater de Gale krater met daarin de Mt Sharp (Aeolis Mons)met daarin de Mt Sharp (Aeolis Mons)

• Aeolis Mons is 5,5 km hoogAeolis Mons is 5,5 km hoog

Aan de voet van het Aan de voet van het hooglandhoogland

Beoogd landingsgebied aan Beoogd landingsgebied aan de voet van Mt Sharp, in de de voet van Mt Sharp, in de kraterkrater

Onder andere een intrigerende Onder andere een intrigerende stroombedding. Een oude rivier stroombedding. Een oude rivier ? ?

Een ander deel van het Een ander deel van het kratergebied; een steile wand en kratergebied; een steile wand en windduinenwindduinen

Mt Sharp: Mt Sharp: Berg met opvallende Berg met opvallende gelaagdheid: van vochtig (geweest? gelaagdheid: van vochtig (geweest? onderaan) tot droger (top)?onderaan) tot droger (top)?

Waar zoekt men naar?Waar zoekt men naar?

• We zoeken niet naar “leven op Mars”; dus niet We zoeken niet naar “leven op Mars”; dus niet naar eventuele microbiologische structuren naar eventuele microbiologische structuren

• Als dat er is dan zit het diep, minstens enkele Als dat er is dan zit het diep, minstens enkele meters onder het oppervlakmeters onder het oppervlak

• Bovendien zou Curiosity dan eerst helemaal Bovendien zou Curiosity dan eerst helemaal gedesinfecteerd moeten zijn; vrijwel onmogelijkgedesinfecteerd moeten zijn; vrijwel onmogelijk

• Doel is te zoeken of er Doel is te zoeken of er perioden zijn geweest perioden zijn geweest in de geschiedenis van Mars die gunstig in de geschiedenis van Mars die gunstig waren voor het ontstaan van levenwaren voor het ontstaan van leven

LANDING; TECHNISCH LANDING; TECHNISCH OOGSTANDJEOOGSTANDJE

• Eerste fase: de sonde komt in Eerste fase: de sonde komt in atmosfeer, verwarming door hitteschil atmosfeer, verwarming door hitteschil opgevangenopgevangen

• Tweede: parachute (30 m middellijn) Tweede: parachute (30 m middellijn) opentopent

• 3 -- Hitteschild wordt afgeworpen3 -- Hitteschild wordt afgeworpen

• 4 -- parachute en bovendeel laten los4 -- parachute en bovendeel laten los

• 5 -- afdaling afgeremd door gasstralen5 -- afdaling afgeremd door gasstralen

Een zeer gecompliceerde Een zeer gecompliceerde afdaling afdaling

Afdaling werd gezien door Mars Afdaling werd gezien door Mars satellietsatelliet

Laatste deel: raket-Laatste deel: raket-afremmingafremming

Zelfportret na de landingZelfportret na de landing

Even rondkijken: daar staan we Even rondkijken: daar staan we nunu

En daar zien we de wand En daar zien we de wand van Mt Sharp; zie de van Mt Sharp; zie de gelaagdheidgelaagdheid

Waar komen die keien Waar komen die keien vandaan? vandaan?

Eerste sporen over de Eerste sporen over de Marsbodem. Marsbodem. Maximum rijsnelheid 2,5 Maximum rijsnelheid 2,5 meter per minuut. Krachtbron 4,6 kg meter per minuut. Krachtbron 4,6 kg plutonium; levensduur 14 jaarplutonium; levensduur 14 jaar

Onbegrepen heuveltjesOnbegrepen heuveltjes

Een ander deel van de Een ander deel van de kraterwandkraterwand

Sedimentlagen en Sedimentlagen en aanwijzing voor vroeger aanwijzing voor vroeger stromend waterstromend water

Veegde een stofduivel over het Veegde een stofduivel over het land?land?

Van dichterbij bekeken: Van dichterbij bekeken: ondergestoven stenen ondergestoven stenen

Heeft hier water Heeft hier water gestroomd? gestroomd? Het zou een aards beekje Het zou een aards beekje hebben kunnen zijnhebben kunnen zijn

stromingspatroonstromingspatroon

En hier? Grindsteentjes werden En hier? Grindsteentjes werden hier hier eens afgerond – in een eens afgerond – in een beekje? beekje?

Mooi afgerond grindMooi afgerond grind

Analyse van het grindAnalyse van het grind

• De grindsteentjes moeten zijn ontstaan De grindsteentjes moeten zijn ontstaan in stromend waterin stromend water

• Het stroomde met een snelheid van ca. Het stroomde met een snelheid van ca. een meter per seconde een meter per seconde

• Diepte van het beekje is onzeker, Diepte van het beekje is onzeker, schattingen tussen 10 cm en een meterschattingen tussen 10 cm en een meter

• Steentjes moeten afkomstig zijn van Steentjes moeten afkomstig zijn van hogere bergwand hogere bergwand

Vreemd wit object in het Vreemd wit object in het grindgrind

steen met gelaagde steen met gelaagde structuur, zo groot als een structuur, zo groot als een voetbalvoetbal

Werd spectroscopisch Werd spectroscopisch onderzochtonderzocht

• Uit de mast van Curiosity werd een Uit de mast van Curiosity werd een krachtige laserstraal gericht op de steenkrachtige laserstraal gericht op de steen

• Heel klein vlekje van de steen verdampteHeel klein vlekje van de steen verdampte

• Die damp werd spectroscopisch Die damp werd spectroscopisch onderzochtonderzocht

• Samenstelling lijkt op die van basaltSamenstelling lijkt op die van basalt

• (Basalt vindt zijn oorsprong in een (Basalt vindt zijn oorsprong in een waterrijke omgeving)waterrijke omgeving)

Een schepje MarszandEen schepje MarszandLang onberoerde grond, gezien de hardere Lang onberoerde grond, gezien de hardere korstkorst

Zand werd onderzochtZand werd onderzocht

• Het werd gezeefd Het werd gezeefd

• Deeltjes kleiner dan 0,15 millimeter Deeltjes kleiner dan 0,15 millimeter werden doorgelaten voor onderzoekwerden doorgelaten voor onderzoek

• Daarna röntgen analyse van het Daarna röntgen analyse van het doorgelaten stof doorgelaten stof

Het röntgendiffractie Het röntgendiffractie patroonpatroon

De resultatenDe resultaten

• Er zijn twee soorten stof: deels plaatselijk Er zijn twee soorten stof: deels plaatselijk ontstaan stof, deels van elders hierheen ontstaan stof, deels van elders hierheen gewaaidgewaaid

• Ook verweerd basaltisch materiaalOok verweerd basaltisch materiaal

• En ook kristallen zoals veldspaat en olivijnEn ook kristallen zoals veldspaat en olivijn

• Verder in zand of stof gebonden water, zwavel, Verder in zand of stof gebonden water, zwavel, chloorhoudend en glasachtig materiaalchloorhoudend en glasachtig materiaal

• Veel daarvan duidt op ontstaan in een vochtige Veel daarvan duidt op ontstaan in een vochtige omgevingomgeving

• Misschien ook enige vulkanische beïnvloedingMisschien ook enige vulkanische beïnvloeding

Gemeten atmosferische Gemeten atmosferische samenstelling bevestigt eerdere samenstelling bevestigt eerdere resultatenresultaten

Belangrijk nieuw resultaat !Belangrijk nieuw resultaat !

• Geen methaan gevondenGeen methaan gevonden

• Minder dan één miljoenste van een Minder dan één miljoenste van een procentprocent

• Methaan kan een biologische Methaan kan een biologische oorsprong hebben. oorsprong hebben.

• Zowel plantaardig als dierlijkZowel plantaardig als dierlijk

• Maar kan ook van vulkanen afkomstig Maar kan ook van vulkanen afkomstig zijn zijn

Was er dan nooit methaan in de Was er dan nooit methaan in de atmosfeer van Mars atmosfeer van Mars

• Dat is niet zekerDat is niet zeker

• Methaan is een vrij licht gasMethaan is een vrij licht gas

• Kan nog makkelijker dan zuurstof ontsnapt Kan nog makkelijker dan zuurstof ontsnapt zijn; in tegenstelling tot koolzuurgaszijn; in tegenstelling tot koolzuurgas

• Massaverhouding tussen een Massaverhouding tussen een methaanmolecuul en een zuurstof- resp. methaanmolecuul en een zuurstof- resp. koolzuurmolecuul is 10 tot 16 en 22 koolzuurmolecuul is 10 tot 16 en 22

De atmosfeer zal aanvankelijk zeer dicht geweest De atmosfeer zal aanvankelijk zeer dicht geweest zijn (tot 100 bar = 100 maal onze atmosferische zijn (tot 100 bar = 100 maal onze atmosferische druk) maar was in minder dan een half miljard jaar druk) maar was in minder dan een half miljard jaar vrijwel verdwenenvrijwel verdwenen

Curiosity zal hopelijk 23 Curiosity zal hopelijk 23 maanden over Mars rijdenmaanden over Mars rijden

We zijn nu halverwege en hebben een tipje We zijn nu halverwege en hebben een tipje van de sluier op kunnen lichtenvan de sluier op kunnen lichten

Er komt vast nog heel veel meerEr komt vast nog heel veel meer

Route van het eerste jaar; nu Route van het eerste jaar; nu komt de beklimming van Mt Sharp komt de beklimming van Mt Sharp

We beginnen te klimmen; We beginnen te klimmen; enkele recente enkele recente ontdekkingenontdekkingen

Rondkijken, boren, graven Rondkijken, boren, graven analyserenanalyseren

Hier stonden we eind januari 2013. Toen moest Hier stonden we eind januari 2013. Toen moest beslist worden of hier de eerste grondboring plaats beslist worden of hier de eerste grondboring plaats zou vindenzou vindenWe zijn hier al 500 meter van de landingsplaatsWe zijn hier al 500 meter van de landingsplaats

Een klein en ondiep Een klein en ondiep boorgaatjeboorgaatje

Resultaat van de analyseResultaat van de analyse

• Alle noodzakelijke elementen voor Alle noodzakelijke elementen voor het leven zijn aanwezig:het leven zijn aanwezig:

• Zoals zwavel, stikstof, zuurstof, Zoals zwavel, stikstof, zuurstof, koolstof koolstof

• We verwachten dat de We verwachten dat de sedimentlagen van Mt Sharp nog sedimentlagen van Mt Sharp nog veel nieuws zullen leren veel nieuws zullen leren

23-09:Een bijzondere formatie gezien. 23-09:Een bijzondere formatie gezien. 26-09: per 26-09: per m3 ca. 2 liter water in de ca. 2 liter water in de grond! grond!

Tot slotTot slot

Kort overzicht van de Kort overzicht van de geschiedenis van Marsgeschiedenis van Mars

Drie grote perioden in de Drie grote perioden in de geschiedenis van Marsgeschiedenis van Mars

• Indeling:Indeling:• Noach era :Noach era : 4,5 tot 3,6 miljard (Mjd) jaar geleden. 4,5 tot 3,6 miljard (Mjd) jaar geleden.

Warm, vochtig; een atmosfeer; oceanen Warm, vochtig; een atmosfeer; oceanen • In het latere deel ervan: In het latere deel ervan: Meer vulkanisme. In he Meer vulkanisme. In he

eerdere deel van deze periode ook het intense eerdere deel van deze periode ook het intense interplanetaire bombardement . Veel interplanetaire bombardement . Veel inslagkraters. De oceanen verdweneninslagkraters. De oceanen verdwenen

• Hesperische eraHesperische era (3,6 – 2,0): Droger (3,6 – 2,0): Droger• Amazonische era Amazonische era (2,0 – nu): Oxyderend(2,0 – nu): Oxyderend

De geschiedenis van water en De geschiedenis van water en atmosfeer van Marsatmosfeer van Mars

• Oceanen waren op Mars ca. vóór ca. 3,8 tot 4 Oceanen waren op Mars ca. vóór ca. 3,8 tot 4 miljard jaar geleden. miljard jaar geleden.

• Verschillende getallen voor de gemiddelde diepte Verschillende getallen voor de gemiddelde diepte (d.i. indien het water verspreid zou zijn over het (d.i. indien het water verspreid zou zijn over het hele Marsoppervlak):hele Marsoppervlak):

• 12 meter (Lammer et al., Icarus 2003)12 meter (Lammer et al., Icarus 2003)• 156 meter (Carr & Head, JGR 2003) 156 meter (Carr & Head, JGR 2003) • 430 meter (Boyce et al. JGR, 2005) 430 meter (Boyce et al. JGR, 2005) • De atmosfeer zal omstreeks 3,5 miljard jaar De atmosfeer zal omstreeks 3,5 miljard jaar

geleden in de ruimte verdwenen zijn geleden in de ruimte verdwenen zijn