2020 t/m 2025 Hoofdrapport · thema’s vertaald in de concrete acties die in het pro-gramma staan....

Programma Water 2020 t/m 2025

Hoofdrapport

INHOUDSOPGAVE1 INLEIDING 31.1 Het vroegere GRP krijgt een nieuwe vorm 41.2 Zorgplichten 41.3 Thema’sintoekomstvisie 41.4 Speerpunteninuitvoeringsagenda 41.5 Programma’s 41.6 Omgevingsplan 61.7 Participatie 61.8 GeldigheidsduurprogrammaWater 71.9 Vaststelling 71.10 Leeswijzer 7

2 STAND VAN ZAKEN 92.1 Bestaandevoorzieningen 102.2 De opgave 132.3 Werkenaandetoekomst 14

3 WONEN, LEEFBAARHEID EN SOCIALE COHESIE 173.1 Goedebereikbaarheidvandekernen 183.2 Eengezondesamenleving 18

4 ENERGIE EN KLIMAAT 214.1 Regionaleenergiestrategie 214.2 Verduurzamenvandebestaande woningvoorraad 224.3 Verderinzettenopduurzaamheid 234.4 Inzettenopverschillendeklimaatadaptieve maatregelen 24 4.4.1 Knelpunteninbeeld 25 4.4.2 Prioriteitvaststellen 26 4.4.3 Maatregelen uitvoeren 27

5 OMGEVING EN LANDSCHAP 335.1 Verdervergroenenvandekernen 35

6 WERK, INNOVATIE EN RECREATIE 376.1 Duurzamebedrijventerreinen 376.2 Cleantech regio 396.3 Versterkensectorrecreatieentoerisme 40

7 PARTICIPATIE EN KRACHTIGE NETWERKEN 437.1 Eenverbindenderol 447.2 Partnersindefysiekeleefomgeving 44

8 PERSONEEL 478.1 Personeel 47

1 PROGRAMMAWATER2020T/M2025- HOOFDRAPPORT

Hoofdstuk1INLEIDINGHetmakenvangoedebeleidsafwegingenophetterreinvanbeheervandeopenbareruimte,bescher-mingvanbodemenwaterkwaliteitendezorgvoorhettotalewatersysteemwordtsteedsbelangrijker.Eenduidigheidvanderegelgevingook.DitwordtbeoogdindenieuweOmgevingswet(diein2021vankrachtwordt).

MetdeRuimtelijkeToekomstvisieVoorstgevenwijeenkrachtigebasisvoorruimtelijkeontwikkelingenindegemeenteVoorst.DebelangrijkstetrefwoordenhierbijzijnKwaliteit,VerbindingenDuurzaamheid.IndebijbehorendeUitvoeringsagendazijndespeer-puntenbenoemd.Deuitwerkingvanbeleidoverdefysiekeleefomgevingisinprogramma’sopgenomen.

OmdespeerpuntenophetgebiedvanwatereenconcreteinvullingtegevenisditProgrammaWateropgesteld.Ditprogrammageefteenbeeldvanwaarwestaanmaarmeernogwaarweheenwillenofsomsmoeten. Wateriseenbreedthema.OprijksniveauspeelthetDeltaprogrammaRuimtelijkeAdaptatie(DPRA)enoplokaalniveauishetafkoppelenvanregenwatereenbelangrijkthema.Omoverzichttecreërenwordenhieronderdediverseonderdelenvanhetwatersys-teemgenoemddieinditprogrammabehandeldworden.▪ Afvalwater▪ Regenwater▪ Oppervlaktewater▪ Grondwater▪ Drinkwater

DITPROGRAMMAGEEFTEENBEELDVANWAARWE

STAANMAARMEERNOGWAARWEHEENWILLEN

OF SOMS MOETEN.

PROGRAMMAWATER2020T/M2025- HOOFDRAPPORT3

Omgevingsvisie

Omgevingsplan

Uitvoeringsagenda

Programmamobiliteit

Programmagroen

Programmawater

Programmamilieu

Programmaruimtelijkekwaliteit

Deonderdelenvanhetwatersysteemzijnonlosmakelijkmetelkaarverbonden.Tochgaanverschillendeinstantiesoverdeafzonderlijkeonderdelen.Dezeinstantiesmoetendanookintensiefmetelkaarsamenwerken.Degemeente-lijkewatertakenrichtenzichvooralophetafvalwater,hethemelwaterenhetgrondwater.Dezorgvoorhetopper-vlaktewaterligtvoornamelijkbijhetwaterschapenbijRijkswaterstaatendezorgvoorhetdrinkwaterligtbijdedrinkwaterbedrijven.

1.1 Het vroegere GRP krijgt een nieuwe vorm

HethebbenvaneenGemeentelijkeRioleringsplan(GRP)isvoorgemeenteneenwettelijkeverplichting(deWetmilieubeheer,artikel4.22).HetGRPbevatderegelsvoordefysiekeleefomgevingophetbeleidsterreinwater.AangezienVoorsteenpilotgemeenteisinhetkadervandeOmgevingsvisienemenwehetGRPintegraalopinhetProgrammaWater.DewettelijkeverplichtingtothethebbenvaneenGRPwordtnuingevuldviaditProgrammaWater.EenbelangrijkonderdeelvanditProgrammaisdeverplichteinhoudvanhetGRP,maarnuineennieuwjasje.

1.2 Zorgplichten

GemeentenhebbendriezorgplichtenvanuitdeWetmilieubeheerendeWaterwet:▪ Dezorgplichtvoorinzamelingentransportvanstedelijkafvalwater;

▪ Dezorgplichtvoordoelmatigeinzamelingenverwerkingvanafvloeiendhemelwater(regenwater,hagel,sneeuwendergelijke);

▪ Dezorgplichtvoorhetgrondwater.

Inditprogrammaisvastgelegdhoewijervoorzorgendatweaandezorgplichtenvoldoen,welkekostenermeezijngemoeidenwelkeinzetvanfinanciëleenpersonelemiddelennodigis.Ditvormtdejuridischebasisvoorde

rioolheffing.Debepalingvandehoogtevanderiool-heffingiseenbelangrijkeuitkomstvanditprogramma.Naast(zorg)plichtengeeftwaterookkansen,uitdagingenenrandvoorwaardenvoorderuimtelijkeinrichting.DezezijnookinhetProgrammaWateropgenomen.

1.3 Thema’sintoekomstvisie

IndeRuimtelijkeToekomstvisieVoorstwordendestrategischebeleidskeuzesingevuldaandehandvandevolgendethema’s:▪ Participatieenkrachtigenetwerken▪ Wonen,leefbaarheidensocialecohesie▪ Werken,innovatieenrecreatie▪ Omgevingenlandschap▪ EnergieenklimaatDezethema’svormendebasisvoorhetProgrammaWater.

1.4 Speerpunten in uitvoeringsagenda

Voordethema’suitdeRuimtelijkeToekomstvisieVoorstzijnindeUitvoeringsagendaspeerpuntenbenoemdmetbijbehorendeactieseneenglobaleplanning.Detabelhiernaastgeefteenoverzichtvandespeerpuntendieeenrelatiehebbenmethetbeleidsveldwater.

1.5 Programma’s

DebenoemdespeerpuntenenactiesvandeUitvoeringsagendawordenindevolgendeprogramma’suitgewerkt:▪ ProgrammaMobiliteit▪ ProgrammaGroen▪ ProgrammaMilieu▪ ProgrammaRuimtelijkekwaliteit▪ ProgrammaWater

Thema’s Speerpunten

Wonen,leefbaarheidensocialecohesie

GoedebereikbaarheidvandekernenGezondesamenleving

Energie en klimaat Energie en klimaatRegionale Energie StrategieVerduurzamenvanbestaandewoningvoorraadVoortzettenvanaddendumduurzaamheidInzettenopverschillendeklimaat-adaptievemaatregelen

Omgeving en landschap

BehoudenversterkingvanhetlandschapendecultuurhistorieVerdervergroenenvandekernen

Werk,innovatieenrecreatie

DuurzamebedrijventerreinenCleantech regioVersterkenvandesectorrecreatieentoerisme

Participatie en krachtige netwerken

EenverbindenderolPartnersindefysiekeleefomgeving

1.6 Omgevingsplan

EénvandeuitgangspuntenvandeOmgevingswetisdatdecentraleoverhedenalhunregelsoverdeleefomgevingbijeenbrengeninééngebiedsdekkenderegeling.Voordegemeentenisdithetomgevingsplan.InditProgrammaWaterhebbenweherendertekstkadersopgenomen.Dezekadersvormendewaterinputvoorhetomgevings-plandatnogkomengaat.

1.7 Participatie

Ditprogrammaistotstandgekomenmetbehulpvanonzeinwoners.Bijhettotstandkomenvanderuimtelijketoekomstvisieiseenintensiefparticipatietrajectdoor-lopen.Debenoemdethema’sendeinhoudervanzijninhogematebepaalddoorwaterdooronzeinwonersisaangegeven.Ditprogrammasluitaanbijdethema’suitdetoekomstvisie.Deinputvanonzeinwonersisviadezethema’svertaaldindeconcreteactiesdieinhetpro-grammastaan.

WaterendeOmgevingswetDeOmgevingswetbundeltenmoderniseertallewettenvoordeleefomgevinginéénnieuwewet.Vanaf2021treedtdenieuwewetinwerking.Hetdoelvandewetisomalleonderdelenvandefysiekeleefomgevingmetelkaarinsamenhangtebrengen.Metruimteomlokaleinitiatievenmogelijktemakenenoplossingenopmaattecreëren.

Inderuimtelijketoekomstvisie‘Kwaliteit,verbindingenduurzaamheid’heeftdegemeenteVoorstdelijnenvoordelangetermijnbepaald.Dedoelendieindezeruim-telijketoekomstvisiestaan,wordengeconcretiseerdinprogramma’s.

Eenprogrammaiseenflexibelintezetten,veelalthematischbeleidsinstrumentominvloeduitteoefenenopdefysiekeleefomgeving.Eenprogrammaverbindtverschillendesectoralebelangen.Denkbijvoorbeeldaandegebiedenmobiliteit,water,groenenmilieu.Eenprogrammaheefteenbeleidsmatigekanteneenuitvoerendekant.Inhetprogrammastaanconcretemaatregelengenoemdenisaangegevenhoenormenofgebiedsgerichtedoelstellingengehaaldworden.

Hetprogrammaheefteenzelfbindendkarakter.Ditbetekentdatalleenhetvaststellendbestuursorgaanzelfwordtgebondenomhetplantotuitvoeringtebrengen.Doorditzelfbindendekarakterisergeenbezwaarenberoepmogelijk.Welisinspraakmogelijk,zodatdekwaliteitvandevoorbereidingisgeborgd(dealgemenevoorbereidingsprocedure,afdeling3.4uitdeAlgemeneWetbestuursrechtisvantoepassing).

Uiteindelijkleidendegemeentelijkeomgevingsvisieendeverschillendeprogramma’ssamentotéénomge-vingsplan.Deregelsvanhetomgevingsplangeldenvooriedereen.Inwoners,bedrijvenenoverheidsinstan-tiesmoetenzichbijhetuitvoerenvanactiviteitenindefysiekeleefomgevingaanderegelsvanhetomgevings-planhouden.Degemeenteisbevoegdvoortoezichtop-enhandhavingvanderegelsinhetomgevingsplan.

Hetomgevingsplangaathierbijuitvaneeneven-wichtigetoedelingvanfuncties.AlsonderdeelvandeOmgevingswetkrijgtookhetthemawatereenplekinhetomgevingsplan.Denkhierbijaanwaterkwaliteit,waterhoeveelheid(waterkwantiteit)enwaterveiligheid.

BijhettotstandkomenvanhetprogrammaiserookgoedesamenwerkinggeweesttussendegemeenteenWaterschapVallei&Veluwe.VóórvaststellingdoordegemeenteraadishetontwerpvanhetProgrammaWaterofficieelvoorcommentaargezondenaanhetWaterschapVallei&VeluweendeProvincieGelderland.Ditpro-grammaheeftimmersdestatusvaneen“GemeentelijkRioleringsplan”.Inbijlage8isdereactievanbovenstaandeinstantiesopgenomen.

Ter inzageConformafdeling3.4uitdeAlgemeneWetbestuursrechtheefthetontwerpvanhetProgrammaWaterterinzagegelegen.Erzijngeenzienswijzenbinnengekomen.

1.8 Geldigheidsduurprogramma Water

Degemeentesteltzelfdegeldigheidsduurvanhetpro-grammavast.DegeldigheidsduurvanditProgrammaWateriszesjaar:2020totenmet2025.Depeildatumis1maart2019enallegenoemdebedra-genzijnopprijspeil1januari2019.EvaluatievandevoortgangeneventueletussentijdsebijstellingvanhetProgrammaWatervindtplaatsalserzichgroteverande-ringenvoordoen.

1.9 Vaststelling

HetProgrammaWateriseenplandatdoordegemeente-raadisvastgesteld.NadeformelevaststellingishetProgrammatoegezondenaanWaterschapValleienVeluweendeProvincieGelderland.BovendienisdevaststellingvanhetProgrammaWaterintenminsteééndag-ofnieuwsblad(VoorsterNieuws)gepubliceerd,zodatinwo-nerskennishebbenkunnennemenvandeinhoudvanhetvastgesteldeprogramma.

1.10 Leeswijzer

HetProgrammaWaterheeftvooraleenandereopbouwdanhetoudeenvertrouwdeGRP-document.Dewettelijkvereisteinhoudstaaterallemaalin.Hethoofdrapportvanhetprogrammabevathetbeleidskader.Hetkijkteventerugmaarisprimairgerichtopdetoekomst.Hetsluitaanbijdethema’svandeRuimtelijkeToekomstvisieVoorstenbijdespeerpuntenenactiesuitdeUitvoeringsagenda.InhetprogrammaisvooralbeschrevenhoevanuithetbeleidsveldWaterwordtbijgedragenaandethema’senhetinvullenvandeactiesbijdespeerpunten.Detoetsingvanonsstelselendewerkzaamheden,deregelsdiegel-denvoordefysiekeleefomgevingvanuithetbeleidsveldWaterendetailgegevenszijnvooralterugtevindeninhetbijlagenrapport.Definanciëleverantwoordingenonder-bouwingvanderioolheffingisterugtevindenineenapartdocument.Dit‘Hoofdrapport’vormtsamenmethetrapport“Financiëleonderbouwing”enhet‘Bijlagenrapport’hetProgrammaWater.

VaktaalDitprogrammaiseengemeentelijkplanwaardegemeen-teraadzichovermoetuitspreken.Hetisechternietalleenvoordepolitiekgeschreven,maarookvoorafstemmingenoverlegmetdevakinhoudelijkemensenvanbijvoorbeeldhetwaterschap.Ditheefttotgevolgdatinditdocumentvaktaalwordtgebruikt.Erisdaaromeenuitgebreideverklarendewoordenlijstopgenomeninbijlage1vanhetBijlagenrapport.

7 RUIMTEL I JKE TOEKOMSTVIS IE VOORST

STAND VAN ZAKENAllesoverziendkunnenwestellendatwijgoedpreste-renophetbeleidsveldWater.Wevoldoenaandewater-zorgplichten.Devoorzieningendiewijhebben,voldoenaandeeisenenrichtlijnen.Hetpersoneelendeorga-nisatieistoegesnedenopdetakenenhettakenpakket.Hetonderhoudendevervanginghoudthetbestaandesysteeminstandendefinanciëlemiddelendekkendekostenvoordegemeentelijkewatertaken.

Wehebbengetoetstofdehuidigesituatievoldoetaanderegelsvoordefysiekeleefomgeving.Deuitkomstenvandetoetsingstaaninbijlage3.Bijlage4geeftaanhoewijdebestaandewatervoorzieningenbeheren.Inbijlage5leestuwelkezakenwijindeafgelopenplan-periode(2015-2019)hebbenuitgevoerd.

DeVoorsterwerkwijzeOnzewerkwijzekenmerktzichdoordevolgendetrefwoorden:nuchter,pragmatisch,eerlijk,doelmatig,efficiënt,lokaalbekend,vakinhoudelijk,aanpakken.

Degroottevandegemeenteenhetgeringepersoneels-verloopbinnendegemeentelijkeorganisatiezorgenervoordaterveellokalekennisis.Wekennenhethelegebiedenwetenhoehetwaterstroomt.Zowelinderioolbuis,deslootalsdeondergrond.Wewetenwaterindeorganisatiespeeltenwelkeprojecteneropdeagendastaan.

Hoofdstuk2

ONZEWERKWIJZEKENMERKTZICHDOORDEVOL-

GENDETREFWOORDEN:NUCHTER,PRAGMATISCH,

EERLIJK,DOELMATIG,EFFICIËNT,LOKAALBEKEND,

VAKINHOUDELIJK,AANPAKKEN.

Webekijkendeomgevingintegraal:Alseenrioolmoetwordenvervangenkijkenweooknaardeonderhouds-toestandvandewegerbovenennaardebehoefteomdeopenbareruimteandersinterichten.Wehoudenindegatendatdeverschillendefunctieselkaarnietbeperken.Waarrioolligtplantenwegeenbomen.Waarwebomenwillenleggenwegeenriool.

Regelmatigzittendecollega’svan‘wegen’,‘groen’,‘waterenriolering’bijelkaaromdekorte-enlangetermijnplanningenopelkaaraftestemmenenommeekoppel-kansenteverzilveren.Delijnentussenhetbestuurendeambtenarenzijnkortentyperenzichdooreenopendialoogwaarbijgezochtwordtnaardebestebalanstussenpolitiek,beleidenuitvoering.Wezijnzakelijkalshetmoet,maarwerkenhetbestealsweeengezamenlijkdoelnastreven.

2.1 Bestaandevoorzieningen

Hierondervolgteenkortebeschrijvingvandebestaandevoorzieningenvoorhetregulerenvanhemelwater,grond-waterenafvalwaterdiebijgemeenteVoorstinbezitzijn.

Degrafieken,diagrammenentabelindezeparagraafgeveneensamenvattingvandegegevensweerdieinonsbeheersystemen(KikkerenPUB-DR)zitten.Debeheer-systemenbevattenallebenodigdedetailgegevensvandewatervoorzieningendiewebeheren.Wezorgenervoordatdegegevensactueelzijn.Wekunnenertekeningenmeegenereren,zodatwekunnenzienwaardevoorzieningenliggenenwelkespecificatieserbijhoren.Wemakeneroverzichtenmeeenwevoereneranalysesmeeuit.Wekunnenbijvoorbeeldbepalenhoeveelprocentvandehuis-houdenszijnaangeslotenophetrioolstelsel.

voorziening aantal eenheid

Vrijvervalriolering 160 kmgemengd 90 kmDWA(vuilwater) 30 kmHWA(hemelwater) 40 kmIBA’sparticulier 3 stuksDrukriolering 240 kmdrukrioleringunits 1.103 stuksboostergemalenDWA 26 stuksboostergemalenHWA 2 stukscentralevoedingskasten 11 stuksBergbezinkvoorzieningen(BBV) 4 stuksGemalen 17 stuksGemengd 7 stuksBBV’smetpomp 3 stuksDWA 5 stuksHWA 2 stuksGrondwater 1 stuksPersleidingenbijgemalen 9 kmWadi’seninfiltratievoorzieningen 2.136 m3Straat-entrottoirkolken 8.113 stuksOverstorten(gemengdsysteem)* 27 stuksOverstortenenuitlaten(HWA)* 36 stuksWatergangenB-watergang(afwateringssloten) 11 kmC-watergangenbermsloten 168 kmDuikers 5.326 mZinkers(riolering) 5 stuksStuwen 2 stuksFonteinen 1 stuk

* deels overlap tussen HWA-overstorten en overstorten van

het gemengde stelsel. In het Programma Water staat geen

uitputtende lijst met overstorten. We zijn met het waterschap

overeen gekomen dat het afdoende is als de lijsten met

riooloverstorten opgenomen zijn in de BRP’s.

De verdeling van typen riolering voor de gehele gemeente

Per kern ligt de verdeling anders

AansluitpercentageOnzegemeentekent10.460adressen.99,8%vandepercelendiebijdezeadressenhorenisaangeslotenopderiolering.0,2%vandepercelenisnietaangesloten.Dezepercelen:▪ hebbeneenIBAofhelofytenfilter;▪ zijnonbewoond;▪ hebbenuitstelomandereredenen.

Ongeveer80%vandeaangeslotenpercelenloosthetafvalwaterviahetvrijvervalrioolenongeveer20%vandeaangeslotenpercelenloosthetafvalwaterviadedrukriolering.

VerduurzamenWespannenonsinomonzerioolsystementeverduurza-men.Wedoenditdoorschoonregenwatergescheidentehoudenvanafvalwater.Inmiddelsis40%vandelengtevandevrijvervalrioleninonzegemeenteonderdeelvaneengescheidenrioolsysteem.Opeengedeeltevanonsareaalishetregenwateralwelafgekoppeldmaarligtdaarnaastnogeengemengdrioolomdatdithetwatervaneenanderewijktransporteert.85%vanhetareaalisvollediggescheiden.Alsonzenieuwbouwwordt100%gescheidenaangelegd.

Het overgrote deel van de vrijvervalriolering ligt in Twello

Gemengde riolering wordt niet meer aangelegd, wel wordt deze vervangen

OppervlaktewaterOnzegemeenteheeftoppervlaktewaterinbeheer.DezorgvoorhetoppervlaktewaterligtechtervoornamelijkbijhetwaterschapenbijRijkswaterstaat.Webehereneenaantalwatergangen(sloten),ditzijndekleinerewatergangen.Webeheren11kilometerB-watergangen.Ditzijnwatergan-genmeteenafvoerendefunctie.VaakzijndeaangelandenaanbeidezijdenvandeB-watergangelkvoordehelfteigenaar/beheerder.Inveelgevallenbetekentditdatdegemeentedeenehelftvandewatergangbeheerteneenandereeigenaar(bijvoorbeeldeenagrariër)deanderehelft.Webeherendaarnaast168kilometerC-watergangenenbermsloten.Veelvandezewatergangenzijnzoge-naamdezakslotendiedienenvoordeontwateringvandewegeninhetbuitengebied.

Dehoofdwatergangen(A-watergangen)zijninbeheerbijhetwaterschap.DeIJsselendemeestegrotewatergangen,strangenenplassenindeuiterwaardenzijnineigendomenbeheervanRijkswaterstaatofeennatuurorganisatie.HetzwemwatervandeplasBusslooisineigendomenbeheerbijLeisureLands.

2.2 De opgave

Deopgavevoordekomendeplanperiode(2020t/m2025)bestaatervooraluitomdehuidigeprestatiesteborgenendezeopeenaantalonderdelenteverbeterenteweten:

▪ Voorbereiding van beleid-, planvorming en regel-geving (ziebijlage4)

- Opstellenaansluitverordening;- Actualiserenverordeningafvoerhemelwaterengrond-waterophetgebiedvanontijzeringswater;

- Beleidsregelsvoorbedrijfslozingenopdedrukriolering.

▪ Regulierebeheertakenvoorbestaandevoorzienin-gen (ziebijlage4)

- Inspectievanderiolering(meteendoorhetrioolrij-dendecamera)iseenbelangrijkebasisvoorhetnemenvanbeslissingenoverwelofnietvervangen,renove-renofreparerenvanleidingenenputten.Alssectorisgekozenvooreennieuweinspectiewerkwijzeper1januari2020opbasisvandeEuropesenormNEN-EN13508-2:2011.

▪ Verbeterpunten- emissieopoppervlaktewaterverminderen(metnamedeTwelloseBeek)doorhetafkoppelenvanverhardoppervlakenhetverbeterenvandedoorstromingvandebeek(ziewaterfabriekparagraaf2.3);

- zichtbaarheidenbeleefbaarheidvanwaterverbeterendoorhetrealiserenvanbovengrondsewaterafvoerenbergingingreppelsenwadi’s;

- reducerenvanafvoervanregenwaterviadedrukriolering

- verminderenvanH2S-gassenbijlozingspuntvandruk-rioolopvrijvervalstelsel;

- hetgrondwatermeetnetbehoeftnogverbeteringophetgebiedvanvalidatievandebinnengekomendataendedigitalepresentatiehiervan.

Gassen uit de drukriolering zorgen voor aantasting van beton.

▪ Wensen- afvalwatersysteemverderverduurzamendoorafkoppelen;- klimaatbestendigheidvergroten;maatregelenvolgenuithetDeltaprogrammaRuimtelijkeAdaptatie.

▪ Kansen- meeliftenmetwegreconstructies,uitbreidings-eninbreidingsplannenomhetrioolsysteemteoptimali-serenendeopenbareruimteklimaatbestendiginterichten.Dezeonderdelenzijnintegraalopgenomenindevervangingslijstrioleringziebijlage2.

▪ Natuurvriendelijkeoevers- waterberging(zowelvoordetaakstellingenvanhetwaterschapalsookdegemeente);

- toenamevanecologischewaardeenbiodiversiteit;- landschappelijkemeerwaarde

▪ Wadi’sengreppels- uitbreidenvanhetstelselvoordebergingvanregenwater;

- meekoppelkansenvoorecologischewaardenenbiodiversiteit;

- invullingvangroenedorpsstructuren.

De Grote Wetering in Klarenbeek is heringericht als water-

berging in de nieuwe woonwijk.

2.3 Werkenaandetoekomst

Indekomendeplanperiodenemenweruimtevoorhetwerkenaandetoekomst.Deuitdagingenvandetoekomstzijndeopgavenvanmorgen.Dezestaandusvandaagalopdeagenda,zodatweonzerichtingkunnenbepalen.Daarnaastspringenwijuiteraardinopnieuwethema’sdienunognietbekendzijn.

Klimaatverandering en DPRAKlimaatveranderingiseenrelatiefnieuwthema.Deeer-steconcreteactiesinditkaderzijngeïntegreerdinditProgrammaWaterenwordenindekomendeplanperiodegeïmplementeerd.Bijvoorbeeldhetafkoppelenenklimaat-bestendigherinrichtenvandeopenbareruimterondomdelocatievanhetoudeVeluwsCollegeendegemeentewerf.

Energie(transitie)Vanuitdesamenwerkingsverbandendragenwebijaanhetverkennenvandeuitdagingendiedeophandenzijndeenergietransitiemetzichmeebrengen.Weontwer-penenergiebewust(bijvoorkeurvrijvervalinplaatsvangemalenenalstochgemalennodigzijndanpassenweenergiezuinigepompentoe)enwekijkennaarverderever-duurzaming.Detransitievanhetwarmtenetbiedtkansenenbedreigingen.Kansenvoorriothermie,aquathermie(uitstromingvandeIJsselenuitstratificatieBussloo)wordensamenonderzocht.Mochtoptermijneenwarmtenetaan-gelegdwordenwaarvoordestratenopengebrokenwordendancombinerenwijditwaarmogelijkmethetafkoppelenvandeverharding.

VerwijderingmedicijnenenhormonenuithetwaterHetwaterschapontwikkeltnieuwemethodenommedicijn-restenuithetafvalwatertekrijgen.Wijvolgendeontwik-kelingenopdevoet.Wezijnalertopkansenomhierovermeetedenken.Wevoerennoggeenconcreteprojectenuit.Webeseffendathetverwijderenvanmedicijnrestenenhormonennoodzaakis.Weleverenonzebijdrageviadesamenwerkingsverbandenenverkennengezamenlijkde

mogelijkhedenvoornieuwesanitatie.Wehakenaanalserinteressanteontwikkelingenzijnvoordegemeentelijkerioleringstaak.

Waterfabriek WilpAlhetgemeentelijkafvalwatertenzuidenvandeA1wordtbinnenkortgezuiverdineennieuwerioolwa-terzuiveringsinstallatie(RWZI)inWilp,deWaterfabriekWilp.Ingezetwordtopterugwinningvanbijvoorbeeldcellulose,humuszurenenalginaten.HetzuiveringsslibwordtafgevoerdnaarApeldoornwaarhetdoormiddelvanvergistingdewijkZuidbroekvoorzietvanwarmte.InhetprojectWaterfabriekisruimtevoorexperimentenenproductontwikkeling.Hierbijwordtsamenwerkinggezochttussendeoverheid,hetbedrijfslevenenkennisinstituten(triplehelix;).Fysiekwordtaangeslotenbijdeparkeer-enlaboratoriumfaciliteitenvanGeniusGenes/SchoneveldBreeding.Dezuiveringvanhet‘regenwateraandeel’enderevitalisatievanhetgezuiverdewatergebeurtineenhelofytenfilter.Zoweldewaterfabriekalshethelofytenfil-terwordttoegankelijkgemaaktvooreducatieveenrecre-atievedoeleinden.DitprojectpastperfectindeCleanTechA1-zone,waarbijgezochtwordtnaarduurzameinitia-tieveninhetgebiedrondomderijksweg.Wijwerkendanookgraagmeeaanderealisatiemaarwillenwelzorgendathetomvangrijkecomplexmooiingepastwordtinhetlandschap.

VerbeteringwaterkwaliteitTwelloseBeekDewaterfabriekvoorzietdeTwelloseBeekvanschoongezuiverdwaterdatdoorhethelofytenfilterweervoorzienisvanbiologischleven.DoordezedoorstrominghopenwijdatdeTwelloseBeekookinhetzomerseizoenblijftstro-men.Hierdoorwordteenverbeteringvandewaterkwaliteitverwacht.Ookzorgthetvoorverdunningvanhetover-stortwaternaeenheftigebui.Daarnaastgaanwedoormethetafkoppelenvanverhardingomzoweldefrequentiealsdekwantiteitvandeoverstortingenaftelatennemen.

Een waterfabriek heeft meer weg van een fabriek dan een

zuivering.

GeenBBVaandeTroelstralaanInhetafvalwaterakkoorddatbijdeOptimalisatiestudie(OAS)Terwoldehoort,ishetrealiserenvaneenberg-bezinkvoorziening(BBV)aandeTroelstralaaninTwellovoorzien.Dezebergbezinkvoorzieningwordtnietmeergerealiseerd.Debergbezinkvoorzieningisgecompen-seerddoordiverseafkoppelprojectendieinTwellozijnenwordenuitgevoerd.AfkoppelenheeftnetalseenBBVeenpositiefeffectophetmilieutechnischefunctionerenvanhetrioolstelselmaarisvelemalenduurzamerdaneenbergbezinkvoorziening.

Gecombineerde vuilwater en regenwater overstort op de

Fliert.

Renovatie/vergroting RWZI Terwolde Hetsplitsenvanhetafvalwatersysteem(‘deknip’)zorgtvoor“ruimte”/meercapaciteitopderioolwaterzuive-ringsinstallatieTerwolde.HierdoorkanmeerwatervanuitTwellonaardezuiveringTerwoldegestuurdwordenwatweerbijdraagtaaneenrobuusterstelselinTwelloenmindervuilelozingenopdeTwelloseBeek.DezuiveringinTerwoldeisverouderdenmoetgerenoveerdworden.

De FliertDeFliertiseenbeekmeteenhogeecologischewaarde.HetwaterisgelabeldalsSED-water,watermeteenSpecifiekeEcologischeDoelstelling.TennoordenvanderijkswegA1ligtereentaakstellingopvanuitdeKaderrichtlijnWater.Hetbeekjeisindezomermaandendroogvallendmaarhetoverigedeelvanhetjaarbevathetzuiverkwelwater.Samenmethetwaterschapzijnwijbezigmethetverbeterenvandewaterkwaliteitenbeleef-baarheid.AlsgemeenteblijvenwijernaarstrevendatderiooloverstortendieopdeFliertuitkomenzominmogelijkoverstorten.Wijdoenditdoorhetafkoppelenvanverhardoppervlak.Hetwaterschapzorgtvoorverondiepingenbeschaduwingomdekwaliteitteverbeteren.Doorhetondiepewatervormenzichopwarmeenzonnigedagenveelalgendiedekwaliteitverslechteren.

Meetdata kan optimaler ingezet wordenOpditmomentbeschikkenwijovereengrondwater-meetneteneenmeetnetindegemengderiolering.Dezesystemenfunctionerennaarbehoren.Maarzowelbijdevalidatiealshetproactievegebruikkannogwinstbehaaldworden.Opditmomentisditgeenspeerpuntengebrui-kenwijdedatametnamealsdesituatiehieromvraagt,bijvoorbeeldvoorhetinformerenvanbouwondernemin-gen,planvoorbereidingenplaatselijkeverbetermaatrege-leninaanhetrioolsysteem.

Hoofdstuk3

VOORDELEEFBAARHEIDZIJNGOEDEVOORZIENIN-

GEN VOOR AFVALWATER, REGENWATER, OPPER-

VLAKTEWATERENGRONDWATERONMISBAAR.

WONEN, LEEFBAARHEID EN SOCIALE COHESIELeefbaarheidmaakjesamen.Demaatschappijiseennetwerkdatwijsamenvormen,metallesocialecomponenten.Techniekishierbijondersteunend.Techniekzorgtvooreenaantalbasisfuncties.Wevin-denhetvanzelfsprekenddatallesgoedfunctioneertenzorgtvoorcomfort.Heelprettigdatweonsgeenzorgenhoevenmakenoferwelwateruitdekraanstroomt.Ookfijndathetwaterweerweglooptalswehetgebruikthebben.Onderdedouche,indekeuken,dewasmachineofhettoilet,maarookopstraat.

Voordeleefbaarheidzijngoedevoorzieningenvoorafvalwater,regenwater,oppervlaktewaterengrondwateronmisbaar.Deaanlegvanrioleringheeftbijvoorbeeldeenenormebijdragegeleverdaanhetverbeterenvandevolksgezondheid.Hetinzamelenenafvoerenvanafvalwateriseenkerntaakvandegemeente.DewatervoorzieningenindegemeenteVoorstzijndaaromgoedgeborgd.Zijvoldoeninhogemateaandegeldenderichtlijnen.

DaarnaastwordtvanuithetProgrammaWaterbijge-dragenaanhetverderverbeterenvandeleefbaarheid.Bijingrepeninopenbaargebied(bijvoorbeeldriool-vervangingen)wordtsamenmetdeanderebeleidsvel-dennagegaanhoeintegraalkanwordenbijgedragenaan(hetverbeterenvan)deleefbaarheid.

De greppels op Achter ‘t Holthuis voeren

het regenwater af naar de grote wadi’s.

3.1 Goede bereikbaarheid van de kernen

Goedebereikbaarheidvangebouwenmetvitalefunctiesindekernenisbelangrijk.Wezettenonserdaaromvoorindatdoorgaandewegen,routesvanhulpdienstenenhetopenbaregebiedbijscholenenbejaardenhuizenender-gelijkeredelijkerwijsgevrijwaardblijftvanwater-op-straatenoverstromingvanuithetoppervlaktewater.

Wadi’sbiedenmeerwaarde Plekkenvoorwaterbergingbiedenkansenvoormulti-functioneelruimtegebruik.Wadi’sengreppelsvangennietalleenhetregenwateropmaargevendewijkeengroeneuitstraling,biedenruimtevoorbiodiversiteitenspelen.

Controle waterafvoerDeafvoercapaciteitvanhetrioolsysteemendebergingenafvoervanhetoppervlaktewaterwordenéénsinde12jaargecontroleerd.Deresultatenvandecontrolewordenvastgelegdinbasisrioleringsplannen(BRP’s).Dezeplannenzijnbijdegemeenteintezien.

StresstestenWijvoerenelkezesjaarstresstesten(zieparagraaf4.4.1)uitomtewetenwaarhetwatersysteemoverbelastraaktalshetextreemhardregent.Opbasisvanderesultatenvandestresstestwordtbepaaldoferknelpuntenzijnenwelkeknelpuntenalseerstewordenaangepakt.

3.2 Eengezondesamenleving

Degemeentelijkeafvalwaterzorgplichtkomtvoortuitdewensomeenduurzamebeschermingvandevolksge-zondheidtewaarborgen.Rioleringenschoondrinkwaterleverendaaraaneenhelegrotebijdrage.Vroegerwarener

regelmatigepidemieënvancholera,tyfusenbuilenpest.Doorbeschikbaarheidvanschoondrinkwaterendooraanlegvanrioleringisdehygiënesterkverbeterdendegemiddeldeleeftijdmettientallenjarenomhooggegaan.

Wezorgenvoordrogevoetenindedorpenenbuurt-schappen.Wevoerenregelmatighydraulischetoetsingenuitomnategaanofdeafvoersystemenadequaatwerken.Wedragenbijaanschonerwater.Volgensdelaatstebere-keningenvoldoenweaanderichtlijnenvoorvuiluitworp(dehoeveelheidvervuilwaterdatviaeenriooloverstortdeslootbereikt).Ookhebbenwegéénrisicovolleover-stortenvoordevolksgezondheidenveedrenkingmeerinonzegemeente.Dezezijnindeafgelopenjarenallemaalgesaneerd.

Wezientoeophettegengaanvanfoutaansluitingenzoalsvuilwaterlozingenopregenwaterafvoer,regenwateropdrukrioleringenvuilwaterriolering.Ditisbelangrijkvooreengoedfunctionerendsanitairenhetinordehoudenvandewaterkwaliteit.

Water in de buurtHetprogrammaWaterzetinophetverbeterenvandebelevingvanwater.Onderanderedoor:▪ Eenbijdrageaanfiets-enwandelrouteslangswater-gangen(DeFliert,Weteringsebroek,poortvanTwello);

▪ Afkoppelenvanverhardoppervlakindekernenendetijdelijkebergingvanhetregenwateringroenewadi’s;

▪ Dewaterstandindewadi’smakenwehetliefstnietdieperdan30cmwaterenmetflauwehellingenvoordeveiligheidvankleinekinderen.

VerbeterenwaterkwaliteitbekenenslotenInsamenwerkingmetWaterschapValleienVeluwewer-kenweaanhetverbeterenvandewaterkwaliteitenwaterkwantiteitindeTwelloseBeekenaanverbeteringvandeVoorsterbeekdoorhetaanpassenvanstuwenenhetbeperkenvanoverstortingenvanuithetriool.

OokwordtsamengewerktaanhetrealiserenvandeWaterfabriekWilp.Eeninnovatievewaterzuivering,diebijdraagtaanhetverbeterenvandewaterkwaliteitvanhetoppervlaktewater.Zieookhoofdstuk6.

Verbeter de buurtVanuithetProgrammaWaterwordtbijgedragenaanbewustwordingenparticipatie.Westimulereninwo-nersomhuneigenterreinwaterrobuustinterichten.Bijvoorbeeldviahetinformatiebladregenwaterafkoppe-len.Andereinspanningenzijn:▪ Operatiesteenbreek.Inwonersstimulerenomopeigenterreinverhardingteverwijderen,zodatregenwaterweerdegrondinkantrekkenennietnaarhetrioolstroomt;

▪ Bijdrageregelingafkoppelenwaaronderafentoeeenregentonnenactie,ziehttps://www.voorst.nl/afkoppelbijdrage;

▪ Berichtenopinternet,facebook&twitter;▪ DaarnaasthebbenweVerbeterdebuurt,eenappeneenwebsitewaarinbewonersengebruikershunmeldingenenklachtenkunnendoorgevenaandegemeente.

KlimaatbestendigeleefomgevingEenklimaatbestendigeleefomgevingiséénvandespeer-puntenvandekomendeplanperiode.Hierbijdenkenwenietalleenaanafkoppelenvanregenwatermaarbijvoor-beeldookaanhoeweproblemenmetdroogteenhittekunnenvoorkomen.Meerhieroverhebbenweopgenomeninhoofdstuk4:Energieenklimaat.

DrinkwaterNettennoordenvanTwellobevindtzicheendrinkwa-terwinning.Doordathetdrinkwaterhieruiteendieperegrondwaterlaaggehaaldwordt,ligtermaareenbeperktebeschermingszoneomheen.Dezeboringvrijezoneisbelangrijkomnatelevenzodatdekwaliteitvanonsdrinkwatergeborgdwordt.

Dezezoneisdanookaangegeveninhetbestemmingsplanzodatditbijvergunningstoetsingvoorbijvoorbeeldeenondergrondsewarmte/koudeopslaginbeeldkomt.Dezemogenindezonenietwordenaangelegd.Daarnaastisdegehelegemeente,netalsgrotedelenvandebuurgemeenten,aangewezenalszoekgebiedvoornieuwedrinkwaterwinning.

Vitensbekijktmomenteelwaareennieuwewaterwin-ninghetmeestoptimaalis.InmiddelsishiervoordenotaReikwijdteenDetailniveaugereed.

Drinkwaterwingebied Ruimtelijkisnietalleenhetterreinvandedrinkwater-winningzelfbeschermdmetbestemmingsplanregelsmaarookmeteenboringvrijezoneomhetwinge-biedheen.Dezezoneheefteenoppervlaktevanca.1.600m2.Dezezonemoetdewinningvrijwarenvanvervuiling.Ookwarmte-koudevoorzieningenkunneneenbronvanvervuilingzijndoorlekkageindedie-peregrondlagen.Dezemogenindezonedanooknietwordenaangelegd.

De drinkwaterwinning bij Twello wordt beschermd door een

boringsvrije zone.

Hoofdstuk4

NAASTHETOPORDEHOUDENVANHETBESTAANDE

WATERSYSTEEM,LIGTDENADRUKOPHETVERDER

VERGROTEN VAN DE KLIMAATBESTENDIGHEID.

ENERGIE EN KLIMAATKlimaatiséénvandepijlersvanhetProgrammaWater.Naasthetopordehoudenvanhetbestaandewater-systeem,ligtdenadrukophetverdervergrotenvandeklimaatbestendigheid.Ookenergieiseenbelangrijkthema.Indithoofdstukleestuhierover.

4.1 RegionaleenergiestrategieWewerkenmeeaandeenergie-enwarmtetransitie.Wewillenhetgebruikvanenergiebeperkenenwewillenbijdragenaanhetduurzaamopwekkenvanenergie.

Warmte terugwinnenIn2021stellenweeentransitievisiewarmtevast.Ditiseentijdspadvoorhetverduurzamenvanwijkenwaarinstaatwelkewijkwanneervanhetaardgasafgaatenopwelkemanierdewijkendanverwarmdworden.Warmteuitwaterkrijgtdaarineenrol.Weonderzoekenoptiesvoorhetterugwinnenvanwarmteuitonswatersysteem.ErisonderzochtofderestwarmtevanAtteroendetoekomstigeWaterfabriekWilpkonwordeningezetalsenergiebronvoorThermenBussloo.Ditbleeknietrendabelvanwegedeafstandtussendeverschillendebedrijven.Werich-tenonzepijlennuopriothermieenaquathermie.Wekijkennaarenergiewinninguitdetemperatuurvanhetrioolwater,uitstromingvandeIJsselofuitstratificatievandeplasBussloo.Wijdragenmetinzetvanperso-neelbijaanhetverkennenvandeopties.

EnergiebewustontwerpenBijhetontwerpenvanwatervoorzieningenhoudenwerekeningmetduurzaamheidenenergie.Weontwerpenenergiebewust.Wekiezenbijvoorkeurvoorwatertrans-portondervrijvervalinplaatsvantransportviagemalenenpersleidingen.Alseengemaaltochnoodzakelijkis,dankiezenwevoorenergiezuinigepompen.Wekiezenvoorduurzamematerialenwaarbijweperprojectkijkenwelkenieuweontwikkelingenerzijn.Zowelquatechniekalsmateriaal.Waarmogelijkkiezenwevoorhetmateriaalmeteenzokleinmogelijkemilieuimpact.Bijaanbestedingenwordtrekeninggehoudenmetduurzaam-heid.Ditdoenwedoorbijdeuitvoeringeisentestellenaanmateriaalgebruik,circulairinzettenvanmaterialendieverwijderdworden,aantaltransportkilometersenduur-zaamtransport.Ookwordtergekekennaardebedrijfs-voeringvandeuitvoerendepartij.

4.2 Verduurzamen van de bestaandewoningvoorraad

Ophetgebiedvanwaterligtdeverduurzamingvandebestaandewoningvoorraadvooralinhetscheidenvanschoonenvuilwatereninhetvasthoudenvanregenwater.

Bijaanpassingvanbinnenhuisrioleringvanbestaandewoningenisgescheidenaanbiedenwenselijk.Bijrenovatieofgrootschaligeverbouwishetzelfsverplicht.

Duurzame inrichting Bijalleruimtelijkeplannenwordtgekekenhoewehetgebiedzoduurzaammogelijkkunneninrichten.Hierbijwordtookgekekennaarhetscheidenofgescheidenhoudenvanschoonregenwaterenvuilafvalwater.Bijnieuwbouwengrootschaligeverbouwingeisenwijdatzelfs.Enweleggenhetevengoedaanonszelfop.

Hetscheidenvanschoonenvuilwaterbijbestaandegebouwenkanookopeigeninitiatiefvaninwoners.Wijstimulerenditindevormvanafkoppelbijdrage.Ooksteu-nenwijhiervoorOperatieSteenbreek.OperatieSteenbreekzetzichinvoorhetverwijderenvanverhardingopeigenterreinenhetstimulerenvanhetbergenvanwateropeigenterrein.Eenminimalebergingwordtvoorbestaandegebouwenzonderafkoppelplichtnietvoorgeschreven.

Nieuwbouw en duurzaamheidVoornieuwbouwishetgescheidenaanbiedenvanschoonenvuilwateropgenomenindeOmgevingsvergunning,activiteitBouwen.Bijnieuwbouwisgescheidenaanbie-denverplicht.AlsvoorbeeldgeldtdewijkDeSchakerinTwello.Indezewijkwordthetregenwaterbovengrondsaangebodenopopenbaarterreinenopgevangenviaeensysteemvangreppelsenwadi’s.Hetvuilewaterwordtafgevoerdviaeenvuilwatersysteemdatondervrijvervalnaareengemaalstroomt.Doorhetscheidenvanschoonenvuilwaterkunnendebuizenenhetgemaalgeringvanomvangzijnenbehorenhogepompkostenenrioolover-stortenopoppervlaktewatertotdeverledentijd.

RegenwaterbergingVoornieuwbouwennieuweverhardingbinnendebebouwdekomgeldenbergingseisenvoorregenwater.Dezestaaninhettekstkader.

RegenwaterbergingZoweldegemeentealshetwaterschapstelleneisenaandetebergenhoeveelheidregenwater.Dezebergingseiswordtuitgedruktinmillimeterneer-slagopverhardoppervlak(daken,stoepen,wegen,parkeerplaatsenenzovoort).Vooronverhardterrein(tuin,gazon,groenstrookendergelijke)geldtgeenbergingseis.

GemeentelijkeeisDegemeentelijkeeisgeldtvoorpercelendieaange-slotenwordenopvrijvervalriolering.Bijnieuwbouwengrootschaligeverbouw/renovatiegeldteenbergings-eisvan36mm.Dewaterbergingmoetinprincipeopeigenterreinwordenaangebracht.Inoverlegkandebergingeventueelookinopenbaargebiedwordengerealiseerd.

WaterschapseisDebergingseisis60mm.Debergingseisgeldtbijeentoenamevanhetverhardeoppervlak.Voordetoenamegeldenonderstaandegrenswaarden.Isdetoenamekleinerdandeopgegevengrenswaarde,dangeldtdebergingseisvanhetwaterschapniet.

▪ Binnendebebouwdekom:toenamevanverhardoppervlak >1.500 m2

▪ Buitendebebouwdekom:toenamevanverhardoppervlak > 4.000 m2

Groene dakenWatervasthoudenkanookdooraanlegvangroenedaken.Ditkanzowelopbestaandegebouwenalsbijnieuwbouw.Plantenophetdakgebruikenhetwater.Eengroendakhelptbijhetregulerentemperatuurinenomhetgebouw.Eengroendakbeperkthetwarmteverliesdoorisolatie.Hetbeperktookhittedoorverdampingvanwaterviadeplanten.

Alseengroendakwordtaangelegdvervaltdegemeente-lijkeeisvan36mm/m2voordezeaangelegdevierkantemetersdak.Hetismogelijkdatdewaterschapseisbijeengroendakwelvantoepassingblijft.WijhebbendesporthalaandeZuiderlaanvoorzienvaneenzogenaamdsedumdak.Naastwaterberginggeeftditookeenmooienatuurlijkeuitstralingaanditlandelijkegebied.

4.3 Verder inzetten op duurzaamheid

Wijzijngoedopwegmethetontvlechtenvanschoneenvuilewaterstromen.Westrevenernaaromschoonenvuilwaterinhetopenbaregebiedsteedsmeerteschei-den.Waarhetkan/doelmatigisvervangenwebestaandegemengderioleringdooreengescheidenrioolsysteemalshetstelselaanvervangingtoeis.Waarditkan,wordtderioolvervanginggecombineerdmethetklimaatrobuustinrichtenvandebuitenruimte.

AfkoppelambitieOnzeafkoppelambitieishoogmaarisergeenhaast.Dewateroverlastproblematiekisrelatiefbeperkt.Erisdanookgeenurgentieomaldewegenopentemakenomregenwatersystemenaanteleggen.Weliftenbijvoor-beeldmeebijrioolvervangingenenwegreconstructies.Afkoppelenwordtgezienalseenmaatregelmeteentweeledigdoel.Enerzijdsisheteenefficiëntemanieromregenwateringoedebanenteleidenenhiermeedewerkingvanhetafvalwatersysteemteverbeteren.Anderzijdsisafkoppeleneenduurzaamheidsmaatregel.Endatisminstenszobelangrijk.Hetregenwaterwordtweertoegevoegdaanhetgrondwaterofoppervlaktewaterennietmeerverontreinigddoormengingmetvuilrioolwaterwaarnahetverpomptenweergezuiverdmoetworden.

Jaarlijkswordterbinnenhetgrondgebiedvandegemeentecirca2hectareafgekoppeld.Wijnemen

gemiddeld1,7hectarevooronzerekening.Deoverigeoppervlakkenkomenuitprivateinitiatievenofverplich-tingenbijnieuwbouwengrootschaligeverbouw.Intotaalstaatvoordeplanperiodetotenmet2025,37groteenkleineafkoppelprojectenophetprogramma.Beoogdwordtomindezeperiodeongeveer75.000m2 aan ver-hardoppervlakvanhetgemengderioolaftehalen.Hetschoneregenwaterwordtopeenduurzameendoelma-tigemanierinhetwatersysteemopgenomen.Delijstmetafkoppelprojectenisopgenomeninbijlage2.

Drukriolering en regenwaterDrukrioleringisprimairbedoeldvoorinzamelenentransporterenvan(huishoudelijk)afvalwateruithetbui-tengebied.Inprincipekomtergeenregenwaterop/indedrukriolering.Regenwaterkaninnagenoegallegevallenprimalokaalverwerktworden.

Somsisdewereldnietzwart/witenkunneneruit-zonderingengelden.Somswordthettoegestaanomeengeringehoeveelheidvervuildregenwaterviadrukrioleringaftevoeren.Ditkanaandeordezijnbijbedrijfsmatigelozingeninhetbuitengebied.Voordebedrijfsmatigelozingeninhetbuitengebiedzijnbeslisbomenopgesteldenvoorbeeldtekstenvoordevergunningenuitgeschreven.Dezenemenwijinhetomgevingsplanop.

Bekendisdatopeenaantalplaatsenookschoonregen-waterviadrukrioleringwordtafgevoerd.Hetsysteemraakthierdooroverbelast,waardoorstoringenontstaanendedoelmatigewerkingvanhetsysteeminhetgedrangkomt.Bovendienwordtschoonregenwateronnodigvermengdmetafvalwater,datvervolgensopderioolwaterzuiveringweermoetwordenschoongemaakt.Regenwaterafvoerenviadedrukrioleringisonwenselijk,omdathettransporte-ren(verpompen)vanregenwaterenergiekost.

Wewillendeaansluitingenvanschoonregenwaterophetdrukrioolaanpakken.Wevolgenhetonderstaandeplanvanaanpak:▪ inventariserenlocaties▪ afstemmenmetperceeleigenaar,omgevingsdienstenwaterschapoverontvlechten

▪ aanpassingenlatenuitvoeren▪ controle

4.4 Inzettenopverschillende klimaatadaptieve maatregelenHetklimaatverandert.Datmerkenweonderandereophetgebiedvanwater.Wekrijgenvakertemakenmethevigezomersebuiendieervoorzorgendathetregulierewaterafvoersysteemoverbelastraakt.Langeperiodesvandroogtegaanookvakervoorkomen.

Westaanvoordeopgaveomdezeveranderingenhethoofdtebieden.HetDeltaprogrammaRuimtelijkeAdaptatie(DPRA)geefthiervoorhandvatten.

Deltaprogramma Ruimtelijke AdaptatieIn2018ishetDeltaprogrammaRuimtelijkeAdaptatie(DPRA)aangenomen.HetDPRAvloeitvoortuithetBestuursakkoordWater.DekernvandezedeltabeslissingisdatNederlandin2050klimaatbestendigenwaterro-buustingerichtis.

HetDPRAbehandelt4thema’s:▪ wateroverlast▪ droogte▪ hitte▪ overstroming

HetDPRAisopgebouwdrond7ambities(figuuropvol-gendepagina)en3werkfasen:weten,willenenwerken.

AanpakklimaatadaptatieVoorstOnzeaanpaksluitaanbijdefaseringvanhetDPRA.Defases‘weten,willen,werken’zijnvertaaldin3stappen.Metdezestappenstellenweeenconcreetmaatregelen-pakketvastenwevoerendezeookuit.Stap1:KnelpunteninbeeldStap2:PrioriteitvaststellenStap3:Maatregelenuitvoeren

4.4.1 Knelpunten in beeldDeeerstestapopwegnaareenklimaatbestendigeinrich-tingisinzichtelijkkrijgenvanknelpuntenvoorvitaleenkwetsbarefuncties.Dezestapisreedsgezet.Voorhetstedelijkegebiediseenstresstestuitgevoerd.Deknel-puntenzijninbeeld.

Deresultatenvandeverkennendestresstestvoorwateroverlast,hitteendroogtevindtuviadelink https://klimaatvalleienveluwe.nl/atlas/

Stresstest 2.0Begin2019hebbenwijeengedetailleerdestresstestvoorwateroverlastuitgevoerd.Deregionalestresstestuit2017istebenoemenalsstresstestlightengaatvoorwateroverlastalleenuitvandeAlgemeneHoogtekaartNederland(AHN).Bijdegedetailleerdestresstesthebbenwedeafvoervanwaterviahetonderliggenderioolstelselmeegerekend.Deaanwezigheidvanriooloverstorten,regenwaterriolen,regenwaterbuffers(zowelondergrondsalsdeinmiddelsbekendewadi’s),groteofjuistkleinediametersvanriolenhebbeneffectopdewaterafvoer.

Opkaartenmateriaalisaangegevenwaarhetwaterpro-blemengaatgeven.Hetresultaatvandestresstestiseenkaartmeteenindicatievandedieptevanhetwaterophetmaaiveld.Waarwatertegenpandenstaatofwaarwegenonderlopen,ontstaathinder,overlastofschade.Omtekunnenfocussenoprisicogebiedenenomeenprioriteringtekunnenmaken,zijnwaterdieptentegenpandenenopwegennadergeanalyseerd.

Dekaartenzijngeenblauwdrukvoormaatregelenmaargevenwelaanwaardeknelpuntenzittenengevenrichtingaandeintegraleuitvoeringsprogramma’s.

Detail van een stresstestkaart

Weziendatwijredelijkgoeduitdestresstestkomen.Erisdoormaatregelen,zoalsafkoppelenenhetaanleggenvanvoldoendeberging,zowelondergrondsalsboven-gronds,alveelwerkverzet.Welzijnernog7locatiesdievoorverbeteringinaanmerkingkomen.DatzijnJupiter,Hietweideweg,KarelDoormanstraat,MolenstraatenOmloopinTwelloenG.J.vanHeuvenstraatenKruizemuntstraatinVoorst.

Sommigevlekkenopdestresstestkaartzijnwadi’s.Datzijnnatuurlijkgeenoverlastlocaties,wanthetisjuistdebedoelingdathierwaterstaatalshetregent.Wadi’szorgenvoorhettijdelijkopslaan/bergenvanovertolligregenwater.

4.4.2 PrioriteitvaststellenDevolgendestapishetprioriterenvandeknelpunten.Inoverlegmetdebelangenverenigingenvaninwonersuitdedorpen,metondernemersverenigingenenmetdes-kundigengevenwijnadereinvullingaandeuitkomstenvandestresstesten.Meteenmooiwoordheetditeenrisicodialoog.Inditparticipatietrajectgaanwegezamen-lijkopzoeknaarkennisvanoverlastvoordedriethema’swateroverlast,droogteenhitte.Wieherkentdeplaatsendieoplichtenopdestresskaartenofweetoverlastlocatiesdienunognietopdekaartverschijnen?Hiervoorbezoe-kenwijin2020deverschillendekernen.Ookhoudenweexpertmeetingsbijvoorbeeldmethetwaterschap.

Westellenvastwelkeknelpuntenurgentzijn.Dezepakkenwealseersteaan.

Waterplassen, hinder of overlastDoordeklimaatveranderingkomenhevigeregenbuienvakervoor.Datbetekentdaterookvakerplassenwateropstraatstaan.Accepterenhoorterbij.Hetwaterkanweinigkwaadzolanghetopstraatstaat.Bovendienishetwaterinderegelsnelweerverdwenenalshetstoptmetregenen.

Wemakenonderscheidtussenwaterhinderenwaterover-last.Waterplassenopstraatzijnhinderlijk.Waterdatingebouwenstroomtgeeftoverlast.Omwateroverlasttevoorkomen,ishetbelangrijkdatgebouwenhogerstaandandestraat.InhettekstkaderindeparagraafWateroverlastleestuwelkegradatiesvanwaterhinderweonderscheiden.

Locatie 29, Jupiter Twello

Locatie 30, Hietw

eideweg Tw

Locatie 38, Händelstraat Twello

Locatie 40, Saturnus Twello

Locatie 41, Mozartstraat Twello

Esri Nederland, Community Maps Contributors

Stresstest Wateroverlast

opdrachtgever: Gemeente Voorst

C03071.000694

±schaal (A4): 1:3,000

datum: 4-3-2019

0 40 80 120 160 m

Jupiter Twello

Locatienummer: 29, Jupiter TwelloUrgentie: zeer urgentMaatregel: Meeliften met ontwikkelingen

LegendaWoongrensOppervlaktewater

Water-op-straat locatiesniet urgenturgentzeer urgent

Waterdiepte tegen panden< 3 centimeter3 tot 7.5 centimeter> 7.5 centimeter

Waterdiepte op weg< 10 centimeter10 tot 15 centimeter15 tot 20 centimeter> 20 centimeter

Water op straat (in centimeters boven maaiveld)> 30 cm

4.4.3 Maatregelen uitvoerenWevoerensamenmetonzepartnersmaatregelenuitomdeknelpuntenteverminderen.Ookleverenweinputinprojectenvanonzemedeoverhedenenprojectontwikke-laars.Deprincipeshierachterisdeadaptatiestrategie.Wevoerenmaatregelenuitvoordevolgendeonderdelen:▪ verhelpenvanwateroverlast▪ verhelpendroogte▪ verminderenhitte▪ verminderenvanoverstromingskansenen-risico’s

Wemakendeopenbareruimteklimaatbestendig Werichtendeopenbareruimtezoindatwegeenhittestress,droogtestressofwateroverlastcreëren.Enwezorgenervoordatweopplekkenwaarditwelhetgevalisdezeoverlastlatenafnemen.Vooralwaterengroenleverthieraaneengrotebijdrage.

WateroverlastRegenwaterwordtopdemeesteplaatsenindebebouwdekomafgevoerdviahetrioolstelsel.Hetwatervandestraatstroomtviastraatkolkeninhetriool.Alshethardregent,danraakthetrioolstelselvol.Somsregenthetzoharddatdeafvoercapaciteitvanhetriooloverschredenwordt.Erblijftdanwateropstraatstaan.Meestalduurtditmaarkort.Alsderegenstoptdankomterweerruimteinhetrioolenkanhetwaterdatopstraatstaatalsnogwordenafgevoerd.Somsontstaanerhinderlijkesituatiesofzelfsoverlastdoorhetwater.

Weontvangengraagmeldingenvanonzeinwonersoverwaterdathinderlijkesituatiesveroorzaaktofoverlasttotgevolgheeft.Ofersprakeisvanhinderofoverlastwordtbeoordeeldaandehandvanderichtlijnendieuinhetkaderkuntlezen.Meldingenkunnenwordeningediendviawww.verbeterdebuurt.nl

Degemeentelijketaakisprimairgerichtophetwaterbinnendebebouwdekom.Alsersprakeisvanwaterover-lastdieveroorzaaktwordtdoorwaterdatafkomstigisvangemeentelijkegrondonderneemtdegemeentesowiesoactie.Alseerstewordtgezorgddathetwaterwordtweg-gepompt.Vervolgenswordtbeoordeeldofdewaterover-lastveroorzaaktisdooreencalamiteitofdatdeoverlasthetgevolgisvaneenstructureelknelpuntinhet(afval)watersysteem.Aandehandhiervanwordtdeurgentievoorhetuitvoerenvanmaatregelenafgewogen.Urgenteoverlastsituatieswordenaangepakt.Demaatregelenomdewateroverlastterugtedringenwordenzosnelmoge-lijkuitgevoerd.Bijniet-urgentewateroverlastwordteendoelmatigheidstoetsuitgevoerdomnategaanwelkemaatregelenhetmeestpassendzijn.Opbasishiervanwordteenplanningvoordeuitvoeringvandemaatregelengemaakt.

Wateroverlast en verantwoordelijkheidWateroverlastenverantwoordelijkheidzijnpersituatieverschillend.Inbasisdegeldtdatdegemeenteverant-woordelijkisvoorwateroverlastinhetopenbaregebiedendatdeperceeleigenaarverantwoordelijkisvoorwater-overlastopheteigenterreinendegebouwendiedaaropstaan.Degemeentekomtpasinbeeldalsdeoverlastopheteigenterreinhetgevolgisvanknelpunteninhetopenbaregebied.

Adaptatiestrategie wateroverlastDeconclusievandestresstestwateroverlastisgelukkigdateralveelinordeis.Erisnogweleenaantalstappentezettennaareenrobuustersysteem.Destrategieisomhetteveelaanregenwaternaarplaatsenteleidenwaarhetgeenkwaadkan.Daarkunnenwehettijdelijkopslaan.

HevigeregenenwateroverlastWemakenonderscheidnaarverschillendegradaties:

Waterplassen op straatWaterplassenopstraatkunneneropduidendathetrioolstelseltijdelijkoverbelastis.Dewaterplassenkunnenookhetgevolgzijnvanongelijkliggendebestrating.Kleinewaterplassenopstraatzijnnieterg.Degemeenteonderneemtgeenactie.Alsdeplassenhetgevolgzijnvanverstoptestraatkolken,danvolgtwelactie.Destraatkolkenwordenschoonge-maakt,zodatdewaterafvoerhersteldwordt.

Groteplassenopstraatdielangerdaneenuurblijvenstaankunnenookaanleidingzijntotactie.Ditwordtdoordegemeentepersituatiebeoordeeld.

WaterhinderAlshetwaterafvoersysteemechtveelregenmoetverwerken,dankanerookwaterhinderontstaan.Wesprekenvanwaterhinderals:▪ Regenwater,rioolwaterofslootwaterdebelangrijkeverkeersadersendoorgaande(ontsluitings)wegenen(fiets)tunnelsgedurendemeerdantweeuurblokkeert;

▪ Regenwater,rioolwaterofslootwaterlangerdan4uurhinderoplevertvoorhetverkeer(gemotoriseerd,fietsersenvoetgangers);

▪ Rioolwaterlangerdan4uurineenachterpad,plantsoenoftuinstaatenditafkomstigisuithetgemengderioolstelsel.

Westrevenernaaromallesituatieswaarwaterhinderontstaat,structureelteverhelpen.Demaatregelenwordenuitgevoerdalserterplaatseookandereingrepeninhetopenbaregebiednodigzijn(bijvoorbeeldrioolver-vangingofherbestrating.

WateroverlastErissprakevanwateroverlastals:▪ Regenwater,rioolwaterofslootwaterviadestraathuizenofgebouweninstroomt;

▪ Regenwater,rioolwaterofslootwaterdebelangrijksteverkeersaders,doorgaandewegenoftunnelsgedurendemeerdaneenhalvedagblokkeert.

Hetisbelangrijkomhetteveelaanwaternietinéénkeeraftevoeren.Omoverbelastingvanhetoppervlaktewa-tersysteemtevoorkomenenookomdathetwenselijkisomwaterbeschikbaartehoudenvoormomentendathetwaternodigis.Bijvoorbeeldtijdensdrogeperiodenindezomer.Alleenwatéchtnietvastgehoudenkanwordenvoerenweaf.

Ophoofdlijnengeldendevolgendemaatregelen:▪ afkoppelenvanregenwatervangemengderiolering.Intotaalstaanvoordeplanperiode37groteenkleineafkoppelprojectenophetprogramma.Delijstmetafkoppelprojectenisopgenomeninbijlage2.Westi-mulerenparticulierenomregenwateraftekoppelen;

▪ afvoernaaropenwaterofnaarweinigkwetsbaargebied;

▪ infiltratienaargrondwaterviainfiltratiebuizen,wadi’s,greppelsensloten;

▪ ookmaatregelenalshetvergrotenvandegemengderiolering(somsalleeneenknellendeleiding)kaneenbijdrageleveren;

▪ hetvergrotenvangemaalpompenheeftnauwelijkseffectopwateroverlastmaarkanweldeperiodevanwater-op-straatverkorten;

▪ regentonnenactie;hoeweleenregentonmaareenkleinehoeveelheidwaterkanafvangenzorgteentonvooreenreductievanhetdrinkwaterverbruikenmeernogvoorbewustzijnvanmensenalshetgaatomdrinkwaterverbruik.

DroogteDroogteheefteendirecteffectopplanten,bomenengewassen.Wijzijntijdenslangdurigdrogeperiodenmetnameindeweeromdejongebomenenjongeaanplantwatertegeven.Hetwaterwordtonttrokkenuitoppervlak-tewaterenbluswaterputten.Doordroogtekandegrondwaterstanddieperwegtrekkendangewoonlijkindezomer.Hetgroen(gazons,bomen,struiken,tuinplantenendergelijke)kanhieronderlij-denenzelfsafsterven.Ookkandroogteleidentoteen

wijzigingindraagkrachtvandeondergrondwaardoorrioolleidingenkunnenbreken.Metnamegresbuizenzijnkwetsbaar.Gelukkigdathetmerendeelvanonzerioleringopzandgrondligt,diehiermindergevoeligvoorisdanbijvoorbeeldkleiofveen.

Alsnaeenperiodevandroogteeenhoosbuivalt,kandatvervelendegevolgenhebben.Alsdeoverstorteninhetgemengderioolgaanwerkenisheteffectgroterdannaeenniet-drogeperiode.Deoverstortingenhebbenjuistineendrogeperiodeeennadeligeffectopdewaterkwaliteitenhetwaterleven,omdatdewaterstandenindezeperiodelaagzijn.Ookkandewaterganginmiddelsdrooggevallenzijn.Ditgeeftookeengroterekansopstank.

Opmomentendatereenonttrekkingsverbodisvooroppervlaktewaterkunnensommigeonderhoudswerk-zaamheden,zoalshetreinigenvanriolering,nietuitge-voerdworden.

Adaptatiestrategie droogteOpditmomentzijndekaartenuitdestresstestnogergglobaalenvergennadereuitwerking.Tochkunnenwealenkelestrategieënbenoemen:▪ wekoppelenverhardingaf;▪ wehoudenzoveelmogelijkregenwatervastvooraan-vullingvanhetgrondwatertekortinhetzomerhalfjaarenvoorhetoppeilhoudenvandezoetwatervoorraad.

▪ wezetteninophetaanleggenvaninfiltratieriolen,infiltratiekratten,wadi’s,greppelsenslotenomover-tolligwatertijdensneerslagoptevangenenviainfil-tratienaarhetgrondwaterbeschikbaartemakenvoorhetgroen;

▪ westimulerenhetverminderenvanverharding(ontste-nen)opparticulierterreindoormiddelvandeOperatieSteenbreekomdesponswerkingvandetuinentevergroten;

▪ westimulerenvergroeningsprojectenopschoolpleinen;▪ wegevenkwetsbarebeplantingwateralsdedroogte-periodeaanhoudt.

PROGRAMMAWATER2020T/M2025- HOOFDRAPPORT

HitteVeelwarmedagenachterelkaarlevertnietalleenplezieropmaarkanooktotproblemenleiden.Vooralouderenenkleinekinderenkunnenoverlastervarenbijaanhou-dendewarmte.Maarookisgeblekendatdoorhittedearbeidsproductiviteitafneemtendenachtrustverslech-tert.Waterkaneendeelvandeoplossingzijnmaarditweerkanookjuistinhetwatersysteemproblemengeven.Langdurigewarmtekanzorgenvooralgengroeiinhetwater.Ditheefteennadeligeffectopdewaterkwaliteit.Ookkanereenontwikkelingzijnvanblauwalg.Dezealgzorgtervoordatwaterongeschiktwordtalszwemwater.Ookhetrisicovanbotulismedoordodevissenofeendenisgrootbijaanhoudendehitte.Straat-entrottoirkolkenzijnuitgevoerdmeteenstank-slot.Netalsdezwanenhalsindewasbakzorgteenlaagjewaterdatderioolluchtnietnaarbuitenkomt.Alshetlangdurigdroogenwarmiskunnendezestankslotenuitdrogenwaardoorderioolluchtvrijkomtenhetstinktindestraat.

Adaptatiestrategie hitteWijzetteninophittebestrijdingdooraanplantvanvitaalopenbaargroen.Verdampingviabladerenzorgtvoorverkoeling.Metnamebomenhebbeneenbelangrijkebij-drageaanhettegengaanvanhitteindeopenbareruimte.Bomencreërenschaduwenookkoeltedoorverdampingvanwaterviadebladeren.▪ wijbestedenvooralveelzorgaandegroeiplaatsvandebomen.Dezekrijgtveelmeeraandachtdanvroegerzodatdebomenbeterkunnenuitgroeienenvitalerzijn;

▪ aandehuidigeherinrichtingvanhetcentrum,eenpotentiëlelocatievoorhitte,bestedenwijveelzorgdoorhettoevoegenvanvitaalgroen;.

▪ netalstegendroogteishetvergroenenvandeopen-bareruimte,tuinenenschoolpleinenookeffectiefvoorhetbestrijdenvanhitte;

▪ hetwaterschaphoudtdekwaliteitvanhetzwemwaterindegatenengeefteenzwemverbodafalserblauwalginhetzwemwaterzit;

▪ hetwaterschapcontroleertregelmatigopdodevissenenvogelsinhetwateromdevormingvanbotulismetevoorkomen;

▪ indiennodigvullenwedekolkenmetwateromeendroogvallendstankslotteverhelpen;

▪ westimulerengroenedakendoorhetkwijtscheldenvandegemeentelijkeregenwaterbergingseis;

▪ wevoerenhetprojectA1miljoenbomenuit.

OverstromingenAlswebinnendegemeentepratenoveroverstromingen,wordtvaakgedachtaandeWilpseKlei.Velenvanonshebbenimmersaleenpaarmeegemaaktdatdezeonderwaterliep.Alleen,deWilpseKleiiseenuiterwaarde,weliswaarmeteenhogezomerdijkmaarweldegelijkeenuiterwaardedieonderdeelvormtvanderivierbeddingvandeIJssel.Deuiterwaardeisbuitendijksgebied.Hetmaaktonderdeeluitvanderivierbedding(winterbed)alserveelwateraftevoerenvalt.

AlswehetbinnenhetDPRAoveroverstromingenpratendanhebbenwehetoverhetonderlopenvanhetbinnen-dijksegebied.Hoelanggeledenditinonzegemeentegebeurtiskunnenweonsgelukkignietmeerherinneren.

Adaptatiestrategie overstromingenMetdestijgingvandezeespiegel,hetverdersmeltenvanhetgletsjerijsindeAlpenendeheftigerregenvalzowelindebrongebiedenvandeIJsselalsookinNederlandzelf,krijgendedijkenhetdekomendedecenniazwaarderteverduren.Mochtendedijkenbrekendankomthetwaterindegemeentetotmaximaaleenmeterhoog.Dewater-hoogteinhetuiterwaardegebiedkanzelfsstijgentottweemeter.Ditkanleidentotveelschadeendoordestromingooktotveiligheidsproblemen.

HoogwaterbescherminglangsderiviereniseentaakvanRijkswaterstaat.Zijvoerthaartaaknaarbehorenuit.Welkemaatregelenerwordengenomenomonstegenover-stromingentebeschermen,staatinhetDeltaprogrammaRuimtevoordeRivierenhetDeltaprogrammaRivieren.

NudeIJsselmeerruimtegekregenheeftindeVoorsterkleizijndegroteingrepenbijderiviervoorevenklaar.Voordelangeretermijn(na2050)staanernogeenpaargroteprojectenopstapel:▪ Hoogwatergeul Deventer▪ Integraal Riviermanagement▪ Hoogwaterbeschermingsprogramma

Hoogwatergeul DeventerTussendeSteenenkamerendeWorpaandeenezijdeendeFliertaandeanderezijde,ligteenruimtelijkereser-veringvooreenbypassvandeIJssel,dezogenaamdehoogwatergeulDeventer.DezemaatregelisvastgesteldindePlanologischeKernbeslissingRuimtevoordeRivier.Methet“Besluitalgemeneregelsruimtelijkeordening(Barro)GroteRivieren”isdezeruimtegereserveerdvoordetoekomst.DeBarrovertaaltdenationalebelangenuitdeStructuurvisieinfrastructuurenruimtenaarjuridischeregels.Dieregelsomvatteninstructiesaanandereoverhe-dendiedoorhenmoetenwordenopgevolgd.Binnendebegrenzingvanderuimtelijkereserveringvoordehoogwatergeulishetniettoegestaanomzondertoestemmingvanhetrijkbestemmingswijzigingenuittevoerendiekunnenleidentotgrootschaligeofkapitaal-sintensieveontwikkelingendiehettreffenvanrivier-ver-ruimendemaatregelenkunnenbelemmeren.Dehuidigebestemmingondervindtgeenbelemmeringvandezereservering.DegeheleIJsselvaltonderditbesluit.Metdezeeisenstelthetrijkderivierveiligvoorhaarfunctiesvoorbergingenafvoervanwater.Hetisdanookniettoegestaanomactiviteiteninhetrivierbedtoetestaandiebijvoorbeelddedoorstrominghinderen.

TussenTwelloendeSteenenkamerreserverenweeengrootgebiedwaarindetoekomstmogelijkdehoogwatergeulDeventergerealiseerdkanwordenomdeIJsselmeerruimtetegeven.DitgebiedisterugtevindenindeBarro.

Integraal RiviermanagementHetdeltaprogrammaRivierenomhelsthethelespeelveldvanderivier:Hetriviersysteem,deveiligheid,descheep-vaart,deecologieetcetera.Vanuitdegemeentezoekenwenaarafstemmingenmeekoppelkansenvoorgebiedsont-wikkeling.Hetrijkendeprovinciegaanhetuitvoerings-programmadekomendejarenvormeninhoudgeven.

Naastdezeinhoudelijkestudieswordttevensingezetoprisicopreventie.Hierbijmoetgedachtwordenaaneva-cuatieroutesencrisisopvang.EengoedvoorbeeldishetRampenplanvandegemeentewaarinoverstromingeenaparteplaatsheeft.

Hoogwaterbeschermingsprogramma HetprogrammaHoogwaterbescherming,waarvanhetwaterschaptrekkeris,gaatoverdeveiligheidvandedij-ken.Hierbijwordtgekekennaarhoogte,breedte,sterkte,enfaalmechanismenzoalshetrisicooppiping.AldedijkenvandeIJsselzijngetoetst.Eriseenopgaveoponsgrondgebiedmaardezevaltteoverzien.Metnamepipingvormt een potentieel knelpunt.

Uitdetoetsingblijktdatergéénurgenteknelpuntenzijn.Demaatregelenstaanopdelangetermijnplanning.

Eenbelangrijkeopgavebijhetuitvoerenvanmaatregelenisderuimtelijkeinpassingenhetbehoudofversterkenvanderuimtelijkekwaliteit.HiervoorisdoordeprovincieGelderlandinsamenwerkingmetWaterschapRijn&IJssel,WaterschapVallei&VeluweenWaterschapRivierenlandeninoverlegdeaanliggendegemeenteneenkwaliteitskaderIJsseldijkenopgesteld,het‘RuimtelijkPerspectiefDijkenGelderseIJssel&SplitsingspuntengebiedRijn-Waal-IJssel’.DitRuimtelijkPerspectiefheeftalsdoeltesturenenteinspirerenopeengoedevormgevingeninpassingvandedijkversterkingsmaatregelen.Inhoofdstuk5leestuhiermeer over.

Piping onder dijken Eenbelangrijkfaalmechanismebijdijkenispiping.Bijditmechanismestroomtwaterviaeenzandlaagondereendijkdoorenkomthetachterdedijkweeromhoog.Hierdoorkaneenwelontstaan.Naverloopvantijdkanhetwaterzandmeevoerenenbegintereenkanaal(pipe)onderdedijkteontstaan.Alsditproceslan-gerdoorgaat,vormtzicheendoorgaandeverbindingtussenhetbuitenwaterenhetachterland.Uitslijtingvanhetkanaalkanuiteindelijkleidentothetinstortenvandedijk

Hoofdstuk5OMGEVING EN LANDSCHAPWijzettenonsinvoorbehoudenversterkingvanhetlandschapendecultuurhistorie.DegemeenteVoorstgeldtalshetgroenehartvandestedendriehoek.Omgevingenlandschaphebbendaaromeenpromi-nenteplaats.Denkaanklassiekeboerderijen,karak-teristieklandschap,kwelwaterafhankelijkenatuurennatuurlijkaandelandschapsbepalendewaterelemen-ten.Voorbeeldenhiervanzijn:▪ DeIJsselmethaaruiterwaarden,stroomruggenenkarakteristiekedijkenlandschapzoalsdeBomendijkendeTerwoldeBandijk;

▪ DewatergangenzoalsdeVoorsterbeek,Klarenbeek,DeFliert,TwelloseBeek,Hondsgriftendeweterin-geninhetnoorden(TerwoldseWetering,NijbroekseWetering,GroteWetering)enhetToevoerKanaal;

▪ RecreatieplasBussloo;▪ DeruïnevanslotNijenbeek,deverdedigingsburchtaandeIJsseldieminstensuitde13eeeuwdateert.Ditslotisin2015geconsolideerdomverdervervaltegentegaan;

▪ DeMatanzedienietalleenprachtigaaneendoor-braakklokgelegenismaarhaarnaamzelfsdanktaaneenzeebaaiinCuba;

▪ HetstuwtjeaandeVloeddijk/Middendijk;▪ DedijkenindepolderNijbroek;▪ DewatermolenoplandgoedKrepel;▪ DedoorbraakkolkenlangsdeIJssel,zoalsdiebijlandgoed’tSchol;

▪ DeAppenseBandijkdiehaaksopdeIJsselstaatenvroegerweerstandboodtegenhetIJsselwatertoendenieuwebandijkenhetgemaalernognietwaren;

▪ UitwaterendgemaalTerwolde;BaronvanderFeltz.

GeldersDijkDNAenontwerpprincipesvoorhetlandschapHetdijkenlandschaplangsdeGelderseIJsselisinkaartgebracht.Dekarakteristiekenvandever-schillendelandschapstypenzijnvastgelegdinhetrapportGeldersDijkDNA;RuimtelijkPerspectiefDijkenGelderseIJssel&SplitsingspuntengebiedRijn-Waal-IJssel.

Inherentaandeverschillendetypengeldenspeci-fiekeontwerpprincipesvoorhetlandschapdaterbijhoort.DeontwerpprincipeszijnvastgelegdinhetgenoemdeDNA-rapport.

Delandbouw,denatuurendeanderefunctiesinhetgebiedkampenbijdrogezomerszoalsdievan2018meteenwatertekort.Hetwaterschapzetallezeilenbijomhetgebiedzolangmogelijkvanwatertevoorzien.ZijdoenditdoorwatervasttehoudenmaaralsditnietvoldoendeiswordtwatervanuitdeIJsselnaarhetbinnenlandgepompt.DitkanonderanderebijhetgemaalTerwolde.NaaraanleidingvandelageIJsselstandenindezomervan2018wilhetwaterschapdemogelijkheidomwaterintelatenbijgemaalTerwoldeverbeteren.Daarnaastwillenzedebesturingenpompenvanditgemaalmoderniseren.Wijwerkenhiergraagaanmee,maarwelmetbehoudvanhetcultuurhistorischensemblevanditoude,mooiegemaaldateenblikvangerisaandeTerwoldseBandijk.

Waterleverteenbijdrageaanhetlandschapenheteco-systeem.Dewaterstructuurzorgtookvoorbergingenafvoervanovertolligregenwater.BinnenhetProgrammaWaterwordtdaaromgezochtnaarruimtevoorwaterber-ginginhetopenbaregebied,zodathetwaterbeterzicht-baarwordtendewaterstructuurrobuuster.

Debestaandewaterstructuurismedebepalendvoordegeometrievanhetafvalwaterstelsel.Binnenhetafvalwa-tersysteemwordterrekeningmeegehoudendatdeecolo-gischkwetsbarewaterlichamenzominmogelijkworden

belastmetafvalwater.Waardatkanwordthetschoneregenwaterbenutomhetwatersysteemaantevullen.

Debijdragevanhetwateraandeomgevingenhetland-schapisvooralvisueelenrecreatief.VanuitProgrammaWaterwordteenbijdragegeleverdaandebelevingvanwater.Hiertoewordthetvolumeuitriooloverstor-tenbeperkt,zodathetoppervlaktewaterschoonblijft.Hiervoorwordtverhardoppervlakafgekoppeldenwordenenwadi’singepastinhetstedelijkegebied.

t Het uitwaterende gemaal Burgemeester van der Feltz is een

cultuurhistorische blikvanger.

p De wadi’s in Klarenbeek vangen het regenwater van de

woonwijk op.

5.1 Verder vergroenen van de kernen

Plantenenbomendragenbijaandeleefbaarheid.Daaromisgroenbinnendebebouwdekombelangrijk.Bijriool-vervangingenherinrichtingvanopenbaargebiedwordtingezetophetafkoppelenvanverhardoppervlakenhetvasthoudenvanschoonregenwaterinwadi’sofgroen-stroken.Waarhetkanendoelmatigis,wordtnieuwgroengerealiseerdincombinatiemetwaterberging.

Delijstmetafkoppelprojectenisopgenomeninbijlage2.Inhoofdstuk3Wonen,leefbaarheidensocialecohesieleestumeeroverwaterindebuurt.

WaterkwaliteitWaareenriooloverstorteenoplossingbiedtvoordrogevoeteniseenoverstortingeenbedreigingopvoordewaterkwaliteit.Datafkoppelengrotevoordelenoplevertvoorhetopper-vlaktewaterismetnamegoedtezienindeTwelloseBeek.Dekwaliteitvandezebeekisdelaatste20jarensterkverbeterd.Metnamedoordeafkoppelprojectenendebergbezinkvoorzieningkomterveelminderrioolwaterviadeoverstortenindezerelatiefkleinebeek.Daarnaastzijnindeloopvandejarenbijdebeekookveelregen-waterriolenaangelegd.Dezezijnvoorzienvaneenuitlaatwaardoorregenwatervertraagdnaardebeekkanstromen.Ookisdebeekcirca10jaarteruggeheeluitgebaggerdenwaarmogelijkvoorzienvaneennatuurvriendelijkeoever.HierdoorisdeTwelloseBeekvaneenwatergangmetveelslibengrijswaterlangzamerhandveranderdnaareenbeekmeteennatuurlijkeuitstraling.Debodemvandebeekisweerteziendoordathetwaterhelderderisgeworden.

WatervisieVoorst2030InhetWaterplanVoorstdatin2009doorderaadisvastgesteldiseenvisiegegeventot2015entot2030.Voordekortetermijnzijnmaatregelenbenoemd.Demaatregelenzijnverdeeldinprojectendiegekoppeldzijnaanzeswatergerelateerdethema’s.Demaatregelenzijndeelseeninventarisatievandelopendeprojecten,deels“opstapelstaande”projectenendeelsnieuweprojecten.Voorelkemaatregeliseenzogenaamdefactsheetopge-steldwaarinonderanderedeplanning,projecttrekker(gemeente,waterschap,overig)staatweergevenenwelkekostengemoeidzijnmetdemaatregel.Erzijntweetypenmaatregelen:onderzoeksmaatregelenenuitvoeringsmaat-regelen.Eengrootdeelvandeinhetplanvoorgesteldemaatregelenisinmiddelsuitgevoerd,sommigezijnandersopgelostensommigemoetennoguitgevoerdworden.Inbijlage7iseenoverzichtgegeven.

Hieronderzijndeambitiesenlangetermijndoelen(2030)aangegevenuithetWaterplan2009dienogsteedsactueelzijn:

Thema’swaterplanvoorst

Waterkwantiteit ambitie WateroverlastenwatertekortenkomennietmeervoorindegemeenteVoorst.

doel Robuustwatersysteemmetvoldoenderuimteomwatertebergen.Ooktenaanzienvanklimaatveranderingen.

Waterkwaliteit ambitie Dewaterkwaliteitisinallewatergangeninorde.

doel Dechemischeenecologischwaterkwaliteitvoldoetaandegeldendenormen.

Grondwater ambitie Hetbehoudenvaneenkwalitatiefenkwantitatiefgoedgrondwaterbeschermingsgebiedenhetopheffenvanverdrogingsproblemenengrondwateroverlast.

doel Behoudenvanaanwezigegrondwaterbeschermingsgebiedenoptimalesituatievanhetgrondwater.

Waterbeleving ambitie IndegemeenteVoorstkanmengenietenvanalhetaanwezigewater.

doel RecreatieplanBussloo,decultuurhistorischedijkenenderobuustewatergangenzijnvoorderegioeenzeeraantrekkelijkgebiedomterecreëren.

Water in de bebouwde omgeving

ambitie Aanscherpingvanhethuidigebeleid.

doel Nieuwbouwlocatieszijngescheidenaangelegdenbestaandstedelijkgebiediszovermogelijkafgekoppeld.

Communicatie ambitie Inwonerkanwatergerelateerdeklachtenkwijtbijdegemeente.

doel Degemeenteheefteengestructureerdecommunicatierichtingdeinwoners.

Hoofdstuk6WERK, INNOVATIE EN RECREATIEWijbiedennaarverhoudingveelwerkgelegenheid.Westrevennaareengoedvestigingsklimaatvoorondernemingeneninstellingen.RecreatieenToerismewordeneconomischgeziensteedsbelangrijker.Duurzaamheideninnovatiezijnhierbijleidendethema’s.

6.1 Duurzame bedrijventerreinen

Wijzettenonsinvoorhetverduurzamenvanbedrij-venterreinen.Alsblijktdatditdoelmatigis,danwordthetopenbaregebiedaangepaktenklimaatbestendigenwaterrobuustingericht.Hierbijkangedachtwordenaanhetverhelpenvanwateroverlast,hetafkoppelenvanverhardoppervlak,hetstimulerenvanbedrijvenomgroenedakenaanteleggen,ofhetrealiserenvaneenverbeterdgescheidenrioolstelselwaarerzorgoververvuilingis.

Duurzaamheidsinitiatievenvanbedrijvenstimulerenwemetdeafkoppelbijdrage.Zie https://www.voorst.nl/afkoppelbijdrage

WE STREVEN NAAR EEN GOED VESTIGINGSKLI-

MAAT VOOR ONDERNEMINGEN EN INSTELLINGEN.

RECREATIE EN TOERISMEWORDEN ECONOMISCH

GEZIENSTEEDSBELANGRIJKER.

Voorwaarden Het materiaal voor het afkoppelen wordt door

de gemeente tteerr bbeesscchhiikkkkiinngg gesteld met inachtneming van het beschikbare budget.

U woont in een gebied/woning waar afkoppelen niet verplicht is.

U draagt zelf zorg voor de aanleg. Het materiaal is bedoeld om af te koppelen

volgens de regels van gemeente Voorst. Bij mmiissbbrruuiikk van deze regeling worden de

kosten van het materiaal in rekening gebracht.

Z-17-00683_2017-44089 V2

Aanmelden kan via dit formulier: Naam: : ____________________________________ Adres: : ____________________________________ Postcode : ____________________________________ Woonplaats : ____________________________________ Telefoonnr. : ____________________________________ E-mail : ____________________________________

Kruis aan wat van toepassing is: Ik heb een eigen huis: ☐ Ik woon in een huurhuis: ☐

Heeft u ‘huurhuis’ aangekruist, voeg dan ook de toestemming van uw verhuurder toe. Als u alleen een regenton wilt aanvragen, is deze toestemming niet vereist. Vergeet niet om de “bestellijst afkoppelmateriaal” op de aacchhtteerrzziijjddee in te vullen en een schets te maken!! Dit formulier ingevuld versturen aan:

- gemeente@voorst.nl - Gemeente Voorst

P. van Dijk Postbus 9000 7390 HA Twello

Of u geeft het ingevulde formulier af aan de balie in het gemeentehuis.

BBiijjddrraaggee aaffkkooppppeelleenn rreeggeennwwaatteerr

AAaannmmeellddffoorrmmuulliieerr

Een duurzaam bedrijventerreinEengoedvoorbeeldvaneenduurzaambedrijventerreinisEngelenburgenEngelenburg-noord.Hetrioolsysteemzitingenieusinelkaar.Hetregenwaterwordtgeschei-denvanhetvuilewateropgevangen,zoalsditookindenieuwbouwwijkeninmiddelsgebeurt.Maaromdathetregenwatervandeverhardingopditindustriegebiednogweleensvervuildkanrakendoordebedrijfsvoeringiservoorgekozenomhiereenzogenoemdverbeterdgescheidenrioolstelsel(VGS)toetepassen.Hierbijlooptheteersteregenwaternaarhetvuilwatersysteemenwordtditafgepomptnaarderioolwaterzuivering.AlshetharderenlangerregentloopthetwateroverindewatergangdeKoppelleiding.Ditsoortsystemenwordeninhetlandwelvakertoegepastmaarhiergaanwenogeenstapverder.Hetregenwaterdatopdedakenvaltisnietvervuild.Hetisdanookjammeromditnaardezuiveringtepompen.Ophetbedrijventerreinwordtditwateropgevangeninwadi’senhetinfiltreertdaarnaindebodem.Alsheterghardregentlooptditwaterviadrainsnaarhetretentiegebiedaandenoordkantvanhetindustriegebied.Hierwordthetregenwater,samenmethetwateruitdeKoppelleidinggebufferdenlangzaamafgevoerdnaardeHondsgrift.Hierdoorwordtzominmogelijkwatervervuildenzoveelmogelijkwaterweeraandeondergrondafgegeven.Bijkomendvoordeelisdatdewadi’senderetentiesamenmetdeboomsingelshetindustriegebiedeengroenemeerwaardegevenaanhetindustrieterrein.In2014isereennieuwepersleidingaangelegdtussenhetrioolgemaalKoppelstraatopEngelenburgenhetgemaalKruisakkerweginhetnoordenvanTwello.HieropiseveneensdepersleidingvanuitTeugeaangesloten.DezezogenoemdeRingtransportleidingwaseenafspraaktus-senhetwaterschapendegemeenteuitdeOptimalisatieStudieAfvalwatersysteemTwellouit2008.DoordeaanlegvandezeleidingwordthetrioolwatervanongeveereenderdevanhetgemeentelijkoppervlaknietmeerviahetvrijvervalsysteemvandekernvanTwellogeleidmaarkanditrechtstreeksnaardezuiveringverpomptworden.ZowordthetrioolstelselvanTwelloontlastenneemtzowel

dekwantiteitalsmetnamevuillastvandeoverstortenopdeTwelloseBeekaf.OokwordendebetonnenbuizenenputtenvanditstelselnietmeerblootgesteldaandeH2S-gassenuitdeafvalwaterstroomvangemaalKoppelstraaten Teuge.

DekansenDeindustrieterreinenDeBeltenNijverheidzijnnoggemengdgerioleerd.Dithoudtindatalhetregenwaterdatopdezeterreinenvalt,samenmethetafvalwaterafgevoerdwordtdoorhetrioolstelsel.AlleenhetbedrijfHorescaisvolledigafgekoppeld.DebedrijvendienadebrandaandeNijverheidstraatopnieuwzijngebouwdheb-beneenwaterbergingvan36mmopheteigenterrein.Deoverloopvandebergingssystemensluitechternogaanophetgemengdestelsel.Bijeentoekomstigerevitalisatievanhetterreinwordtdeoverloopnaareenslootgebracht.

Verderafkoppelenvanhetverhardeoppervlakophetbedrijventerreiniswenselijk.Hierdoorkanmetnamehetwater-op-straatindeMolenstaatverminderdworden.HetknelpuntindeMolenstraatisnieturgent.Wewachtendaaromopeenmeekoppelkansomhetknelpuntoptelossen.

BedrijfsaansluitingenopdrukrioleringOpeenaantalplaatseninonsbuitengebiedzijnbedrijfs-matigeaansluitingenvanafvalwateropdedrukriolering.Hetbetreftspoelplaatsenvoorlandbouwvoertuigenentankplaatsendievoorzienzijnvanvloeistofdichtevloeren.Ookwordtsomshetspoelwatervandeontijzeringsinstal-latiesaangeslotenopdedrukriolering.Delozingvanhetwaswaterzelfisnietinaldegevallenhetgrootstepro-bleem,hiervoorkansomsmeteenbufferenbijvoorbeeldlozingindenachtelijkeurenwelafgevoerdworden.Alserregenvalt,dantredenerwelproblemenop.Devloei-stofdichtevloerenzijnnietoverdektenderegendieeropvaltkomtinhetdrukrioolterecht.Dedrukrioleringis

gemaaktvoorhetafvoerenvanhuishoudelijkafvalwaterenisnietgeschiktvoorhetverplaatsenvanregenwater.Ookbeschikkenditsoortsystemennietovereenrioolover-stort.Eenkleineregenbuileidtaltotoverbelastingvanhetsysteem.Hierdoortredenerpompstoringenopenkunnenrioolputtenoverstromen.Hetontijzeringswaterleidttotandereproblemen.Doorderestantenvanroestkunnenpompenvastlopenenbuizenverstoptraken.

Samenmethetwaterschap,degemeentenBrummen,EdeenBarneveldendeomgevingsdienstDeValleiiseenstudieverrichtnaarduurzamealternatieven.Heteindre-sultaatzijnbeleidsregelsvoordiversetypebedrijfslozin-gen.Hierbijwordtuitgegaanvansplitsingaandebron,vergaandezuivering,strengelozingseisenenmaatwerk-oplossingen.Hierbijhorenbeslisbomenomdesituatieperlozingtekunnenbeoordelen.Dezevormeneenonderdeelvandebeleidsregels.Ooklevertdestudiemaatwerk-voorschriftenopdieopgenomenkunnenwordenindevergunningen.

6.2 Cleantech regio

Samennaareenschonetoekomst.DaarkoersenwijopindeCleantechRegio.DeCleantechregiowordtgevormddoordeStedendriehoek-gemeentenApeldoorn,Brummen,Deventer,Epe,Heerde,Lochem,VoorstenZutphen.Zijwerkenmetondernemers,onder-wijsenonderzoeksamenaaneenenergieneutraleenduurzameeconomieensamenleving.Economieeneco-logiegaanhandinhand.LangsdeA1speeltspecifiekde“CleantechA1-zone”.HierwordtdeenergietransitieenCleantechzichtbaar.

Slimmer watergebruikEenvoorbeeldisslimmerwatergebruikdoorpapierin-dustrieEerbeek.Dooreenbetereenefficiënterezuivering

vanhetproceswaterisermindernieuwwaternodigvoordeproductievanpapier.Erhoeftmindergrondwatertewordenopgepompt.Datisgoedvoordenatuurendebiodiversiteitenhetkostmindergelddanvroeger.

WaterzuiverenéngrondstoffenwinnenIn2023willenwijdemeestcirculaireregiozijnvanEuropa.Wewillennietcirculairdoen,maarcirculairzijn.Metdewaterzuiveringenkunnenweveelbereiken.DebestaanderioolwaterzuiveringinTerwoldeisoudenvernieuwingisnodig.WaterfabriekWilpbiedthiervoordeuitkomst.MetdebouwvandeWaterfabriekwordentweedoelstellingeninéénkeerbehaald:schoonwaterindeTwellosebeekéneentoekomstbestendigewaterzuivering.Hetwordteen‘allesinéénzuivering’,waarbijweallegrondstoffendiewemogelijkkunnengebruiken-uithetrioolwaterhalenencirculairinzetten.OokwordtdoordekomstvandezezuiveringdeuitstootvanLachgasgere-duceerd.Dezeonderbelichtebronvoorklimaatsverande-ringiskwalijkerdanCO2.HetopwarmendvermogenvanlachgasN2Ois310keergroterdanvanCO2.DaarnaastkrijgtookdezuiveringinTerwoldeeentotalemakeoverwaarbijsamenwerkinggezochtwordtmetdezuiveringinDeventer.

Wewerkensamenmethetwaterschapaanhetrealise-renvanWaterfabriekWilp.DewaterfabriekiséénvandefocusprojectenvandeCleantechRegioenpastnaadloosbinnendevisievandeCleantechA1-zone.

AlternatievesanitatieAlswepratenoveralternatievevormenvansanitatiedankangedachtwordenaanIBA’s(individuelebehandelingafvalwater)enhelofytenfiltersaldannietgecombineerdmetelkaar;aantoilettenwaarbijdeurineapartwordtopgevangenofbijvoorbeeldvacuümtoiletten.Inhetverledenhebbenweervoorgekozenomaldewoningeninonsgebiedaantesluitenopderiolering.Ook

depandenwaarbijwijditnietdirectverplichtwaren.Dezekeuzehadtemakenmethetprincipevangelijkemon-niken,gelijkekappenplushetfeitdatwijhetonderhoudvanhetmeestgangbarealternatief(deIBA)nietoponswildennemenvanwegedekostenendekwetsbaarheidvandesystemendiedestijdsbeschikbaarwaren.

Sporadischkomtereenverzoekbinnenvooreenalter-natievewijzevanwaterzuivering.Deachterliggendegedachteishierbijoverwegenddatmensenmeerenmeeroff-the-gridwillen.Alsgemeentewillenwijhierwelovermeedenken,maarsommigevormenvanzuiveringvanhuishoudelijkafvalwater(IBA’senhelofytenfilters)stellenonsvooreenjuridischdilemma.Dewettelijkeregelsschrijvenvoordatalserbinnen40metervandeerfgrensrioleringaanwezigis,hetperceelopderioleringmoetwordenaangesloten.Binnendebebouwdekommogenalternatievevormenvanzuiveringniet.Buitendebebouwdekomgeldtdathetonderhouddoordegemeenteofinopdrachtvanonsverzorgdwordt.Pasnaontheffingvandeprovinciekunnenwijdezorgtaakvooreenkleindeelnaastonsneerleggen.MogelijkverdwijntdeplichttothetkrijgenvanontheffingbijdekomstvandeOmgevingswetenkrijgenwijmeerruimteommeetebewegenmetoff-the-gridverzoeken.Totdietijdhante-renwedestelregeldatwijbereidzijnommeetewerkenalseeninitiatiefonshaalbaarlijkt,mitsdeinitiatiefnemer:

▪ kanaantonendatergeenoverlastoptreedtvoordeomgevingindevormvanstankofrisico’s;

▪ gebruikmaaktvaneenzuiveringwaarbijhetrendementgelijkisaandebestbeschikbaretechniek;

▪ debodemkwaliteitendewaterkwaliteitnietafneemt;▪ vanhetwaterschapeenakkoordheeftdatzij,door-middelvaneenvergunning,meewilwerkenaaneeneventueleoppervlaktewaterlozing;

▪ hetonderhoudendekostenvooronderhoudopzichneemt;

▪ insamenwerkingmetdegemeentedeontheffingbijdeprovincieheeftgeregeld.

Bijalternatievevormenvansanitatie(bijvoorbeeldcom-posttoiletten)speeltdezeafwegingminderenisditvaakdekeusenhetrechtvandeparticulierzelf,welkunnenhierbijaanvullendeeisenwordengesteld.

6.3 Versterkensectorrecreatieen toerisme

Waterleverteenvisuelebijdrageaandeomgevingenhetlandschap.Recreatieentoerismeprofiterenhiervan.

OnsuitgestrektelandschapmetdeIJssel,polders,bekenenweteringen,vormteenbelangrijkebasisvoorhettoerismeenderecreatieinonzegemeente.Ditland-schapmaaktdatdeGemeenteVoorsteenfijnleefklimaatheeftomtewonenenterecreëren.Ditisookbeschreveninonzetoeristischevisie(maart2018).Detoeristischevisieisuitgewerktineenconcreteuitvoeringsagendadieervoorzorgtdathettoerismeeenextraimpulskrijgt.Wijdoendatdoormiddelvandenieuwemarketingpo-sitionering‘DeIJsselvallei’.HierinstaathetbijzondereIJssellandschapmetallewaterrijkeelementenzoalsdebeken,weteringenenderivierzelfcentraal.Daarnaasthebbenwijbinnenonzetoeristischevisietweetoeristi-schetrekpleistersaangewezenwaarvanRecreatiegebiedBusslooereenis.

VanuithetProgrammaWaterwordteenbijdragegeleverdaandebelevingvanwater.Hiertoewordthetvolumeuitriooloverstortenbeperkt,zodathetoppervlaktewaterschoonblijft.Ookwordtverhardoppervlakafgekoppeldenwordenerwadi’singepastinhetstedelijkegebied.

Waterenhaardirecteomgevingwordtbijvoorkeurzoingerichtdatdezegoedtebeleveniseneenfunctievervult voor recreatie.

Daarnaastvervultwaternatuurlijkeenrolalszwemwater,locatievoorwatersportactiviteitenzoalsduiken,snorke-len,windsurfenendergelijke.HierbijdenkenwenatuurlijkdirectaandeplasBussloo.Maarookopweteringenwordtgerecreëerd.OpdeVoorsterBeekwordtbijvoorbeeldgekanood.Enhetwaterwordtnatuurlijkgebruiktdoordehengelsporters.Ditgebeurtinvijvers,kolken,bekenenderivier.

Hoofdstuk7

WAAR HET KAN, ZETTEN WE IN OP PARTICIPA-

TIEVANONZE INWONERS.BIJ PLANVORMING,BIJ

BEHEERENBIJONDERHOUD.

PARTICIPATIE EN KRACHTIGE NETWERKENVeelvandeactiesdiebijhetProgrammaWaterhoren,hebbeninvloedophetopenbaregebied.Denkaanrioolvervanging,aanhetrealiserenvanwadi’svoorwaterbergingofafkoppelenincombinatiemeteennieuweinrichtingvandebuitenruimte.Waarhetkan,zettenweinopparticipatievanonzeinwoners.Bijplanvorming,bijbeheerenbijonderhoud.Bijhetvormgevenvandeplannenmakenwegraaggebruikvandesignalenuitdemaatschappij.Wezettenbij-voorbeeldmeldingenvaninwonersinalssignaalfunc-tievoorknelpunten,zodatwedezegoedinbeeldkrijgenenadequaatkunnenverhelpen.

7.1 Een verbindende rol

Alsgemeentehebbenweeenverbindenderoltussendebelanghebbendenbijingrepenindebuitenruimte.Westrevenhierbijeenintegralebenaderingna,waarbijwealledisciplinesmeewegen.Alshetrioolmoetwordenvervangen,dankijkenweooknaardetoestandvandewegerbovenennaardewensomhetstraatbeeldaantepakken.Bijvoorbeelddoorparkeerplaatsentehergroepe-renenruimtetemakenvoorgroen.Maarevengoedwordtbijwegreconstructiesgekekennaardeonderhoudsstaatvanhetrioolendeuitkomstenvandestresstesten.

Bijhetrealiserenvandeingrepenindebuitenruimtewerkenwevolgensdeonderstaandeaanpak:▪ voorstelmaken▪ afstemmingeninspraak▪ planverfijnen▪ uitvoeren.

Eenvoorbeeldvaneen(recent)participatietrajectishetaanpassenderegenwaterafvoervanhettankeilandvanvliegveldTeuge.Delozingvanhetregenwaterleverdeproblemenopinhetafvalwatersysteem.Samenmetdestakeholders(luchthaven,middenstanders,gemeente,OVIJ,waterschap)isdeoplossinggevonden.Demeestdoelmatigemaatregelenvoorhetverbeterenvandehemelwaterafvoerzijngerealiseerd.

7.2 Partnersindefysieke leefomgeving

Wewerkengraagsamenmetonzeinwonersaanhetbehe-renenoptimaliserenvandeopenbareruimte.

AfkoppelbijdrageAfkoppelenishetscheidenvanschoonregenwater(regen,sneeuw,hagel)vanhetvuilewater(watervantoiletten,

wasmachines,douchesendergelijke).Opditmomentwordendezewaterstromenopveelplaatsennoggecombi-neerdafgevoerdnaardezogenoemdegemengderiolering.Hetiswenselijkvoorhetmilieuomdehemelwaterstroomvandezerioleringaftehalen.Ditgebeurtindenieuw-bouwwijkenvanafheteindevandevorigeeeuwalstan-daard,maarindeouderewijkenisditopveelplaatsennog niet het geval.

Westimulerenonzeinwonersomzelfhunsteentjebijtedragenaanhetscheidenvanschoonenvuilwater.Somsletterlijk,doorhetweghalenvanverhardingenuittuinenenvanopritten,zodathetregenwaterdirectindegrondkaninfiltrereninplaatsvandathetnaarhetrioolwordtafgevoerd.Ookfiguurlijk,doorderegenpijpenvanhetdakaftekoppelenenhetregenwaterindeachtertuin,devoordeurofalslaatsteoptieoverstraatwegtelatenlopen.Somsisdewoningalvoorzienvaneenregenwa-teraansluiting.Daarkanookgebruikvangemaaktworden.

Regentonacties zijn een groot succes.

Wehebbeneen‘Bijdrageregelingafkoppelen’ingesteld.Deafkoppelbijdragelooptvoorminimaalvijfjaar,van2017totenmet2021.Daarnabekijkenwijofdebijdragewordtvoortgezet.Zoalshierbovenalisgemeld,richtdebijdrageregelingzichopdeparticulierendiegeenafkop-pelplichthebben,maarvrijwilligwillenmeedoenomhetwatersysteemteverduurzamen.Viaonderstaandelinkkunnenbewonerscontrolerenofzeinaanmerkingkomen,vooreenbijdrage:https://www.voorst.nl/afkoppelbijdrage

SamenwerkingWijparticipereninveelsamenwerkingsverbandenmetbuurgemeentenenandereoverheden.Hierondervolgteenopsomming.

▪ SamenwerkingmetWaterschapValleien Veluwe

OnderanderebijhetpilotprojectWaterfabriekWilpenindeVisieNatuurlijkOntwikkelen(dezegeefteenvisieophetomgaanmethemelwaterengebruiktwaterinderegioValleienVeluwe)isernauwcontactmethetwater-schap.OokdeSamenwerkingsovereenkomstOntvlechtenwaterstromen(financiëlebijdragewaterschapaanafkop-pelenverhardoppervlak)endegezamenlijkeinvullingvanhetDeltaprogrammaRuimtelijkeAdaptatie(DPRA)viahetRegionaalManifestRuimtelijkeAdaptatiezijningezamenlijkheidvoorbereid.BijdeinvullingvanhetDPRAzijnookhetPlatvormValleienEem,RegioNoordVeluwe,ProvincieGelderlandenProvincieUtrechtaangesloten.AlsinvullingvanhetRegionaalManifestRuimtelijkeAdaptatieisin2019hetprojectRegionaleAdaptatieStrategie(RAS)ingediendbijhetrijk.Hetprojectiseropgerichtomeenoverkoepelenderuimtelijkeadaptatiestrategieoptestellenvoorhetgehelegebied.Elkezeswekeniseroverlegtussendeaccountmanagersvanhetwaterschapendegemeentewaarinnaastinhoudelijkeonderwerpenookdesamenwerkingenorganisatorischeaspectenaanbodkomen.

BOVI 2050 InaanvullingopdeWatertoetsheefthetwaterschapdeBOVIontwik-keld.BOVIstaatvoorBlauweOmgevingsvisieengeefteendoorkijktot2050.Hetiseennieuwewijzeomtekoersennaareenduurzameenwaterinclusieveleefomgevingwaarinwatereenbelangrijkerolspeelt.DeBOVIgeeftdevisievanhetwaterschapopdebeteke-nisvanwaterendeuitdagingendieopdeleefomgevingafkomen.Uitdagingenzijn:klimaatsverandering,energietransitie,circulaireeconomie,hervorminglandbouw,natuuropgavenendeverste-delijking.Daarbijiseenbeterbegripvan,endeomgangmethetwatervaakhetbeginvaneensamenhangendeoplossing.IndeBOVIwordenhiervoordriewaterprincipesgehanteerd:▪ Waterishetordenendprincipeinderuimtelijkeontwikkeling▪ Maximaalschoonhoudenenvasthoudenvanwater▪ Partnerschapalswatermerk

Zie de website https://bovi2050.nl/

Blauwe Omgevingsvisie 2050 Levend houden blauwe hart: behoud + versterken bescherming grondwa-teraanvulling

Natuurlijke randmeerkust met rand-meerdijken als veilig, beleefbaar en ecologisch waardevol lint

Water bergen, recreatie en natuur in ro-buust beekdallandschap in landbouw-gebied. Accent op enkele beken.

Rioolwater lokaal zuiveren bij kleine kernen en water benutten als extra bron in de bovenloop van de beken.

Beter benutten schone Veluwse kwel in Flevoland: drinkwater en/of terugsturen als schone bron voor de Randmeren.

Waterinclusieve stedelijke vernieuwing

Natuurlijk peilbeheer in veenweidege-bieden

Toevoegen organische stof aan land-bouwgrond vanuit bijvoorbeeld beekbe-heer ten behoeve van sponswerking en CO2 vastlegging

Doorleveren vaste stof vanuit lokale zuiveringen naar RWZI’s

Robuuste groene inrichting groene zone Veluwe – Randmeren tussen Ermelo en Putten

Circulaire, natuurinclusieve landbouw binnen randvoorwaarden van een duurzaam bodem- en watersysteem

Thermische energie uit oppervlaktewa-ter (TEO) als duurzame warmtevoor-ziening.

Digitale en slimme aansturing van het watersysteem en de waterketen

Brede riviermonding aan de Eem als hart van natuurgebied

Ontwikkeling van duurzame stedelij-ke landschappen gestuurd door het natuurlijke waterysteem

Waterbergingsgebied met natuurlijk moerasland en natte landbouw

Innovatieve, energiezuinige koeling veehouderij met behulp van water

Versterken natuur in combinatie met vernatting en aangepaste teelten

Grote RWZI’s uitbouwen als fabriek van energie, stoffen en schoon water.* RWZI Harderwijk: accent op biogas

* RWZI Apeldoorn: accent op herge--

* RWZI Amersfoort: accent op water-stof productie

* RWZI Ede: accent op energieproduc-tie & stadswarmte

Ontwikkeling van een natuurlijker randmeerkust als robuuste verbinding Veluwe - Heuvelrug en via Horsterwold naar Oostvaardersplassen.

Kleinschalig circulair wonen in verwe-vingslandschap

Robuust brongebied vrij houden van ‘klassieke’ grootschalige stedelijke ontwikkeling.

Windcorridors in combinatie met

verkoeling van het stedelijk gebied

Waterinclusief maken van bestaand stedelijk gebied. Grootschalige warm-tevoorziening voor stad(sdeel), thermi-sche energie uit afvalwater (TEA)

Koesteren en veiligstellen hoge waterkwaliteit voor recreatie en natuur Randmeren.

Riviersysteemmaatregelen in combina-tie met duurzame bevaarbaarheid en meer water vasthouden

op de Veluwe in combinatie met droge natuur (stuifzand en heide)

Gebiedsproces maximaal vasthouden, -

ter rond de Hierdense beek

Dynamische, decentrale drinkwaterwin-ning in combinatie met grondwatercon-trolezones

klimaatmantel; groen-blauwe corridor als drager voor ruimtelijke ontwikkeling met ruimte voor waterberging

Water vasthouden in robuust en natuur-lijk brongebied

stuwen van beken en sprengen, waar mogelijk in combinatie met lokale energie uit waterkracht.

Vitale blauwe motor

Dynamische bronlandschappen op

Robuust watersysteem van bron tot monding

Kringlooplandschappen op levende bodems

Waterinclusieve, bebouwde omgeving

Lokale waterfabrieken en grond-stoffen- en energiehubs

Veilige dijken & dynamisch buiten-water

Valleikanaal en Apeldoorns Kanaal als ‘klimaatkanaal’: centrale waterbuffer en levering in droge tijden

Klimaatmantels rond stedelijke -

delijk hemelwater én grondwater

De Blauwe Omgevingsvisie geeft de lange termijn visie weer van

Waterschap Vallei en Veluwe.

▪ SamenwerkingsverbandWaterOost-Veluwe(SWOV)DegemeenteninhetSWOVwerkenambtelijkenbestuur-lijksamenmethetwaterschap.Onderandereinhetafval-waterteam,bijonderhoudaangemalenensamenwerkinginoppervlaktewaterprojectenzoalsKRW-opgavedeFliert(SED-water/GeldersNatuurnetwerk),afwateringVoorstwestenWeteringseBroek/PolderNijbroek.DeSWOV-partnerszijnWaterschapValleienVeluweendegemeentenApeldoorn,Brummen,Epe,HeerdeengemeenteVoorst.Deambitievanhetsamenwerkings-verbandisominde(afval)waterketenwinsttebehalenuitsamenwerkingdoorsamengegevensuittewisselen,investeringskostenteverlagen,hetrioolmeeroptimaaltebenutteneninvullingtegevenaandediverseanderewateropgaven.RecentelijkheeftVitenszichaangeslotenbijditsamenwerkingsverband.

▪ RegionaalAmbtelijkOverlegRijn-OostSamenwerkingvoorhetuitvoerenvandeKaderrichtlijnWater(KRW)endevoorbereidingvanhet2estroomge-biedsplan.SamenwerkingspartnerszijnMinisterievanInfrastructuurenMilieu,MinisterievanEconomischezaken,LandbouwenInnovatie,Rijkswaterstaat,provincies,waterschappen,waterbedrijvenengemeenten.WijlatenonsinSWOV-verbandvertegenwoordigendoordevoorzit-tervanhetSWOVendegemeentelijkecoördinator(vandegemeenteEmmen).

▪ ZoetwaterOostNederland(ZON)ZONgeeftuitvoeringaanhetlandelijkeBestuursovereenkomstophetgebiedvanbeschikbaarheidvanzoetwater.DesamenwerkingspartnerszijnhetRijkenmedeoverheden(provincies,waterschappenengemeen-ten)inderegioOost-Nederland.Ookdelandelijkesubsi-dieverlooptviaditgremium.

▪ Samenwerking met Woningbouwvereniging IJsseldalWonen

Wezijnopzoeknaarmogelijkhedenomsamenmetdewoningbouwverenigingmeerconcrete(water)projectenoptepakken.Tijdenswegreconstructieswordtnual

dooronsbijachterpadenvanIJsseldalWoneneenHWA-uitleggeraangebrachttenbehoevevanhetafkoppelenvandewoningenendetuinverharding.IJsseldalWonenheefttoegezegddatderegenpijpenwordenaangeslotenophetregenwaterrioolalsdewoningvanhuurderverandert.Naoverlegmogennuookbewonersvanhuurwonin-genvanIJsseldalWonenmeedoenaandegemeentelijkeafkoppelbijdrageregeling.

▪ VerenigingNederlandseRiviergemeenten

WijzijnlidvandeVerenigingNederlandseRiviergemeenten,onzeburgemeesterisvoorzitter.Dezeverenigingomvat70gemeentendielangsderiviereninNederlandliggen.Hetiseenplatformenontmoe-tingsplaatsvoorbestuurdersvanriviergemeenten.Deverenigingzetzichnaastkennisuitwisselinginvoorhetbehartigenvandegemeentelijkerivierbelangen,ingoedesamenwerkingmetdeVNG.Doorinzetopzowelbestuur-lijkalsambtelijkniveauenzowelregionaal,nationaalalsinternationaal.

▪ Samenwerking in vergunningverleningGemeente,waterschapenOmgevingsdienstVeluweIJssel(OVIJ)gevendiversever-gunningenuitdietemakenhebbenmetwaterzaken.BijvoorbeeldOmgevingsvergunningeninhetkadervandeWetalgemenebepalingenomgevingsrecht(Wabo)rondrioolvervanging.Degemeenteishierbijvergunningver-lenendeinstantie,maarheeftplichtomdeandereover-hedenhierbijtebetrekken.VandaardesamenwerkingtussengemeenteVoorst,WaterschapValleienVeluweenOmgevingsdienstVeluweIJsselinvergunningverlening.

▪ Gezamenlijke communicatieHetVoorsterNieuwsendegemeentelijkesocialmediawordtgoedgelezen.Wijpublicerendanookregelmatignieuwsberichtenofaankondigingenvanandereoverhe-den.Ookliggenhunplannenentekeningenterinzageofwordthetgemeentehuisgebruiktvoorinformatieavonden.

Hoofdstuk8

DE BINNENDIENST IS GEZIEN HAAR TAKEN ONDER-

BEZET.TOCHISERVOORGEKOZENOMDEHUIDIGE

BEZETTING TE HANDHAVEN.

PERSONEELOmonzegoedeprestatiesophetbeleidsveldWatertewaarborgen,ismenskrachtonmisbaar.Indithoofd-stukgaanwijprimairinopdepersoneelsinzetdiegemoeidismethetuitvoerenvandegemeentelijkewaterzorgtaken.

8.1 Personeel

Degemeentelijkewatertakenwordenuitgevoerddoortweediensten,debinnendienstendebuitendienst.

BinnendienstDebinnendienstzorgtvoordeplanmatigezakenzoalsbeleidvorming,coördinatievanhetbeheer,plan-vorming,afstemmenmetanderebeheerdisciplines,samenwerkenmetandereoverheden/partijen,afwegenvandedoelmatigheidvaningrepen,onderbouwingvanfunctionerenvanvoorzieningen,waarborgenvankwaliteitenparticipatievaninwoners.

Huidige bezetting handhavenDeBinnendienstisgezienhaartakenonderbezet.Tochiservoorgekozenomdehuidigebezettingtehand-haven.BijdegemeenteVoorstzijndiversemensenindienst,diegezamenlijkongeveer2fteaanriolerings-werkzaamhedeninvullen.Deonderbezettingwordtgecompenseerdmetinhuurvanexpertise.Doorhetstellenvanprioriteitenisdelaatstejarengeblekendatwijmetdezebezettingonzetakenadequaatkunnenuitvoeren.

BuitendienstDebuitendienstzorgtvoorhetoperationeelhoudenvandegemeentelijkewatervoorzieningen.DehuidigetakenvandeBuitendienstophetgebiedvanwaterzijn:▪ hetopsporenvandeoorzaakvanrioleringsproblemenenhetverhelpenvankleinecalamiteiten;

▪ hetbemensenvandestoringsdienst,dezeverhelptdeeerstestoringenindedrukriolering,dekleinecalami-teitenmetderioleringenplaatsenvandeafzettingbijgroterecalamiteiten;

▪ verhelpenvanverstoppingenindeduikersvandewatergangendieinbeheerzijnvandegemeente;

▪ decoördinatie,uitbestedingenhettoezichtvanhetslotenbeheer.

DeBuitendienstisopsterkte.BijgemeenteVoorstzijntweemensenindienstdiesamenbijna1fteaanriole-ringswerkzaamhedeninvullen.Eendeelvandetakenwordtuitbesteed.

Meer uitbestedenOmdatdelocatievandegemeentewerfsamenmetdevoormaligelocatievanhetVeluwsCollegewordtheront-wikkeldtotwoningbouwlocatie,wordteenstrategischekeuzevoorbereidoverdetoekomstigeorganisatievandeBuitendienst.Opbasisvaneenintegralewegingvanvierscenario’skiesthetcollegeinprincipevoorhetscenariowaarbijdeoperationeletakenvandeBuitendienstwor-denuitbesteed.Ditprincipebesluitisvoorgelegdaandeinspraakorganen.

Dekeuzevoorditscenarioisgebaseerdopdevolgendecriteria:▪ Dekwaliteitvandedienstverleningvoordeinwonersmoettenminstegelijkblijven,ditbetekentdatdaarwaarerdirectklantcontactisdezebehoudenmoetblijven;

▪ Hetkosten/economischmeestvoordeligescenario;

▪ Kennisvanhetvakgebied.Ookvoordelangeter-mijnblijftdekennisenkundevandebuitenruimtegewaarborgd.

Inditscenarioblijfthettoezicht,deregieoverdeaan-bestedingenhetcontactmetdesamenlevingbijdegemeente.Voorhetaspectwaterheeftditenkeledirectegevolgen.Hetoperationeledeelvandeeerdergenoemdewerkzaamhedenmoetuitbesteedwordenaanmarktpar-tijen.Hierbijmoetopgemerktwordendathetovergrotedeelvanhetrioolbeheer,rioolonderhoudenslotenonder-houdnualuitbesteedwordt.Indefinanciëleparagraafisnoggeenrekeninggehoudenmetdezetoekomstigeontwikkeling.Ditvormteenonder-deelvandeoverkoepelendestudievoordezetransitie.

Colofon

Ditiseenuitgavevan:GemeenteVoorstPostbus90007390 HA Twellowww.voorst.nl

November2019

Mettekstbijdragenvan:MarkvanDijk;WarecoIngenieurs

Financiëleberekeningendoor:ElwinLeusink;Sweco

Fotoverantwoording:Coverenpag.2:prostooleh,FreepikPag.8:topntp26,FreepikPag.28onderaan:VictorZastolskiyOverigefoto’s:gemeenteVoorst

2020 t/m 2025 Hoofdrapport · thema’s vertaald in de concrete acties die in het pro-gramma staan....

Documents

Transcript of 2020 t/m 2025 Hoofdrapport · thema’s vertaald in de concrete acties die in het pro-gramma staan....

Leveranciersbijeenkomst impact omgevingswet 11092015

Kingcongres2015 omgevingswet geeft gemeenten ruimte

De punitieve handhaving van de Omgevingswet...4 Handhaving onder de Omgevingswet: uitgangspunten 135 4.1 Twee centrale keuzes; kenmerken omgevingsrecht 135 4.2 Uitgangspunt Omgevingswet:

Bedrijfsarchitectuur omgevingswet gemeenten€¦ · Voorwoord Bedrijfsarchitectuur omgevingswet gemeenten v1.0 2 De invoering van de omgevingswet brengt grote veranderingen met zich

Omgevingswet participatie en communicatie

Ondergrond in de Omgevingswet - Bodem Breed Symposium

Uitwerking Informatievoorziening Omgevingswet Waterschappen · Eindpresentatie Uitwerking Informatievoorziening Omgevingswet Waterschappen (UIVO-W) 17 Analyseren: Missie, Doelen,

Brokken PRO PIET HEINKADE 3 Festival GRAMMA JAZZ / WORLD ...€¦ · GRAMMA PIET HEINKADE 3 1019 BR AMSTERDAM JAZZ / WORLD / IMPRO LA CORNEILLE Guy Corneille zang/gitaar, Daan Crone

Presentatie Chris Kuijpers, Congres Omgevingswet 2014

Basisregistraties en de Omgevingswet: wát een stel

Eveline Sillevis Smitt - Omgevingswet

Deelprogramma Digitaal Stelsel Omgevingswet€¦ · Deelprogramma DSO Deelprogramma Digitaal Stelsel Omgevingswet Globale Architectuur Schets Aansluitpunt Informatieproducten Versie

Kantelpresentatie omgevingswet

GRAMMA Portfolio | design voor cultuur

Presentatie Friso de Zeeuw, Congres Omgevingswet 2014

Presentatie Jocco Eijssen, Congres Omgevingswet 2014

'Rapport 'Pionieren met de Omgevingswet'

20170331 omgevingswet presentatie leveranciersdag king v02

Basisgegevens Geluid en Omgevingswet

Uitvoeringstoets omgevingswet