2020 t/m 2025 Hoofdrapport · thema’s vertaald in de concrete acties die in het pro-gramma staan....
Transcript of 2020 t/m 2025 Hoofdrapport · thema’s vertaald in de concrete acties die in het pro-gramma staan....
Programma Water 2020 t/m 2025
Hoofdrapport
INHOUDSOPGAVE1 INLEIDING 31.1 Het vroegere GRP krijgt een nieuwe vorm 41.2 Zorgplichten 41.3 Thema’sintoekomstvisie 41.4 Speerpunteninuitvoeringsagenda 41.5 Programma’s 41.6 Omgevingsplan 61.7 Participatie 61.8 GeldigheidsduurprogrammaWater 71.9 Vaststelling 71.10 Leeswijzer 7
2 STAND VAN ZAKEN 92.1 Bestaandevoorzieningen 102.2 De opgave 132.3 Werkenaandetoekomst 14
3 WONEN, LEEFBAARHEID EN SOCIALE COHESIE 173.1 Goedebereikbaarheidvandekernen 183.2 Eengezondesamenleving 18
4 ENERGIE EN KLIMAAT 214.1 Regionaleenergiestrategie 214.2 Verduurzamenvandebestaande woningvoorraad 224.3 Verderinzettenopduurzaamheid 234.4 Inzettenopverschillendeklimaatadaptieve maatregelen 24 4.4.1 Knelpunteninbeeld 25 4.4.2 Prioriteitvaststellen 26 4.4.3 Maatregelen uitvoeren 27
5 OMGEVING EN LANDSCHAP 335.1 Verdervergroenenvandekernen 35
6 WERK, INNOVATIE EN RECREATIE 376.1 Duurzamebedrijventerreinen 376.2 Cleantech regio 396.3 Versterkensectorrecreatieentoerisme 40
7 PARTICIPATIE EN KRACHTIGE NETWERKEN 437.1 Eenverbindenderol 447.2 Partnersindefysiekeleefomgeving 44
8 PERSONEEL 478.1 Personeel 47
1 PROGRAMMAWATER2020T/M2025- HOOFDRAPPORT
2
Hoofdstuk1INLEIDINGHetmakenvangoedebeleidsafwegingenophetterreinvanbeheervandeopenbareruimte,bescher-mingvanbodemenwaterkwaliteitendezorgvoorhettotalewatersysteemwordtsteedsbelangrijker.Eenduidigheidvanderegelgevingook.DitwordtbeoogdindenieuweOmgevingswet(diein2021vankrachtwordt).
MetdeRuimtelijkeToekomstvisieVoorstgevenwijeenkrachtigebasisvoorruimtelijkeontwikkelingenindegemeenteVoorst.DebelangrijkstetrefwoordenhierbijzijnKwaliteit,VerbindingenDuurzaamheid.IndebijbehorendeUitvoeringsagendazijndespeer-puntenbenoemd.Deuitwerkingvanbeleidoverdefysiekeleefomgevingisinprogramma’sopgenomen.
OmdespeerpuntenophetgebiedvanwatereenconcreteinvullingtegevenisditProgrammaWateropgesteld.Ditprogrammageefteenbeeldvanwaarwestaanmaarmeernogwaarweheenwillenofsomsmoeten. Wateriseenbreedthema.OprijksniveauspeelthetDeltaprogrammaRuimtelijkeAdaptatie(DPRA)enoplokaalniveauishetafkoppelenvanregenwatereenbelangrijkthema.Omoverzichttecreërenwordenhieronderdediverseonderdelenvanhetwatersys-teemgenoemddieinditprogrammabehandeldworden.▪ Afvalwater▪ Regenwater▪ Oppervlaktewater▪ Grondwater▪ Drinkwater
DITPROGRAMMAGEEFTEENBEELDVANWAARWE
STAANMAARMEERNOGWAARWEHEENWILLEN
OF SOMS MOETEN.
PROGRAMMAWATER2020T/M2025- HOOFDRAPPORT3
Omgevingsvisie
Omgevingsplan
Uitvoeringsagenda
Programmamobiliteit
Programmagroen
Programmawater
Programmamilieu
Programmaruimtelijkekwaliteit
Deonderdelenvanhetwatersysteemzijnonlosmakelijkmetelkaarverbonden.Tochgaanverschillendeinstantiesoverdeafzonderlijkeonderdelen.Dezeinstantiesmoetendanookintensiefmetelkaarsamenwerken.Degemeente-lijkewatertakenrichtenzichvooralophetafvalwater,hethemelwaterenhetgrondwater.Dezorgvoorhetopper-vlaktewaterligtvoornamelijkbijhetwaterschapenbijRijkswaterstaatendezorgvoorhetdrinkwaterligtbijdedrinkwaterbedrijven.
1.1 Het vroegere GRP krijgt een nieuwe vorm
HethebbenvaneenGemeentelijkeRioleringsplan(GRP)isvoorgemeenteneenwettelijkeverplichting(deWetmilieubeheer,artikel4.22).HetGRPbevatderegelsvoordefysiekeleefomgevingophetbeleidsterreinwater.AangezienVoorsteenpilotgemeenteisinhetkadervandeOmgevingsvisienemenwehetGRPintegraalopinhetProgrammaWater.DewettelijkeverplichtingtothethebbenvaneenGRPwordtnuingevuldviaditProgrammaWater.EenbelangrijkonderdeelvanditProgrammaisdeverplichteinhoudvanhetGRP,maarnuineennieuwjasje.
1.2 Zorgplichten
GemeentenhebbendriezorgplichtenvanuitdeWetmilieubeheerendeWaterwet:▪ Dezorgplichtvoorinzamelingentransportvanstedelijkafvalwater;
▪ Dezorgplichtvoordoelmatigeinzamelingenverwerkingvanafvloeiendhemelwater(regenwater,hagel,sneeuwendergelijke);
▪ Dezorgplichtvoorhetgrondwater.
Inditprogrammaisvastgelegdhoewijervoorzorgendatweaandezorgplichtenvoldoen,welkekostenermeezijngemoeidenwelkeinzetvanfinanciëleenpersonelemiddelennodigis.Ditvormtdejuridischebasisvoorde
rioolheffing.Debepalingvandehoogtevanderiool-heffingiseenbelangrijkeuitkomstvanditprogramma.Naast(zorg)plichtengeeftwaterookkansen,uitdagingenenrandvoorwaardenvoorderuimtelijkeinrichting.DezezijnookinhetProgrammaWateropgenomen.
1.3 Thema’sintoekomstvisie
IndeRuimtelijkeToekomstvisieVoorstwordendestrategischebeleidskeuzesingevuldaandehandvandevolgendethema’s:▪ Participatieenkrachtigenetwerken▪ Wonen,leefbaarheidensocialecohesie▪ Werken,innovatieenrecreatie▪ Omgevingenlandschap▪ EnergieenklimaatDezethema’svormendebasisvoorhetProgrammaWater.
1.4 Speerpunten in uitvoeringsagenda
Voordethema’suitdeRuimtelijkeToekomstvisieVoorstzijnindeUitvoeringsagendaspeerpuntenbenoemdmetbijbehorendeactieseneenglobaleplanning.Detabelhiernaastgeefteenoverzichtvandespeerpuntendieeenrelatiehebbenmethetbeleidsveldwater.
1.5 Programma’s
DebenoemdespeerpuntenenactiesvandeUitvoeringsagendawordenindevolgendeprogramma’suitgewerkt:▪ ProgrammaMobiliteit▪ ProgrammaGroen▪ ProgrammaMilieu▪ ProgrammaRuimtelijkekwaliteit▪ ProgrammaWater
4
Thema’s Speerpunten
Wonen,leefbaarheidensocialecohesie
GoedebereikbaarheidvandekernenGezondesamenleving
Energie en klimaat Energie en klimaatRegionale Energie StrategieVerduurzamenvanbestaandewoningvoorraadVoortzettenvanaddendumduurzaamheidInzettenopverschillendeklimaat-adaptievemaatregelen
Omgeving en landschap
BehoudenversterkingvanhetlandschapendecultuurhistorieVerdervergroenenvandekernen
Werk,innovatieenrecreatie
DuurzamebedrijventerreinenCleantech regioVersterkenvandesectorrecreatieentoerisme
Participatie en krachtige netwerken
EenverbindenderolPartnersindefysiekeleefomgeving
5 PROGRAMMAWATER2020T/M2025- HOOFDRAPPORT
1.6 Omgevingsplan
EénvandeuitgangspuntenvandeOmgevingswetisdatdecentraleoverhedenalhunregelsoverdeleefomgevingbijeenbrengeninééngebiedsdekkenderegeling.Voordegemeentenisdithetomgevingsplan.InditProgrammaWaterhebbenweherendertekstkadersopgenomen.Dezekadersvormendewaterinputvoorhetomgevings-plandatnogkomengaat.
1.7 Participatie
Ditprogrammaistotstandgekomenmetbehulpvanonzeinwoners.Bijhettotstandkomenvanderuimtelijketoekomstvisieiseenintensiefparticipatietrajectdoor-lopen.Debenoemdethema’sendeinhoudervanzijninhogematebepaalddoorwaterdooronzeinwonersisaangegeven.Ditprogrammasluitaanbijdethema’suitdetoekomstvisie.Deinputvanonzeinwonersisviadezethema’svertaaldindeconcreteactiesdieinhetpro-grammastaan.
WaterendeOmgevingswetDeOmgevingswetbundeltenmoderniseertallewettenvoordeleefomgevinginéénnieuwewet.Vanaf2021treedtdenieuwewetinwerking.Hetdoelvandewetisomalleonderdelenvandefysiekeleefomgevingmetelkaarinsamenhangtebrengen.Metruimteomlokaleinitiatievenmogelijktemakenenoplossingenopmaattecreëren.
Inderuimtelijketoekomstvisie‘Kwaliteit,verbindingenduurzaamheid’heeftdegemeenteVoorstdelijnenvoordelangetermijnbepaald.Dedoelendieindezeruim-telijketoekomstvisiestaan,wordengeconcretiseerdinprogramma’s.
Eenprogrammaiseenflexibelintezetten,veelalthematischbeleidsinstrumentominvloeduitteoefenenopdefysiekeleefomgeving.Eenprogrammaverbindtverschillendesectoralebelangen.Denkbijvoorbeeldaandegebiedenmobiliteit,water,groenenmilieu.Eenprogrammaheefteenbeleidsmatigekanteneenuitvoerendekant.Inhetprogrammastaanconcretemaatregelengenoemdenisaangegevenhoenormenofgebiedsgerichtedoelstellingengehaaldworden.
Hetprogrammaheefteenzelfbindendkarakter.Ditbetekentdatalleenhetvaststellendbestuursorgaanzelfwordtgebondenomhetplantotuitvoeringtebrengen.Doorditzelfbindendekarakterisergeenbezwaarenberoepmogelijk.Welisinspraakmogelijk,zodatdekwaliteitvandevoorbereidingisgeborgd(dealgemenevoorbereidingsprocedure,afdeling3.4uitdeAlgemeneWetbestuursrechtisvantoepassing).
Uiteindelijkleidendegemeentelijkeomgevingsvisieendeverschillendeprogramma’ssamentotéénomge-vingsplan.Deregelsvanhetomgevingsplangeldenvooriedereen.Inwoners,bedrijvenenoverheidsinstan-tiesmoetenzichbijhetuitvoerenvanactiviteitenindefysiekeleefomgevingaanderegelsvanhetomgevings-planhouden.Degemeenteisbevoegdvoortoezichtop-enhandhavingvanderegelsinhetomgevingsplan.
Hetomgevingsplangaathierbijuitvaneeneven-wichtigetoedelingvanfuncties.AlsonderdeelvandeOmgevingswetkrijgtookhetthemawatereenplekinhetomgevingsplan.Denkhierbijaanwaterkwaliteit,waterhoeveelheid(waterkwantiteit)enwaterveiligheid.
6
BijhettotstandkomenvanhetprogrammaiserookgoedesamenwerkinggeweesttussendegemeenteenWaterschapVallei&Veluwe.VóórvaststellingdoordegemeenteraadishetontwerpvanhetProgrammaWaterofficieelvoorcommentaargezondenaanhetWaterschapVallei&VeluweendeProvincieGelderland.Ditpro-grammaheeftimmersdestatusvaneen“GemeentelijkRioleringsplan”.Inbijlage8isdereactievanbovenstaandeinstantiesopgenomen.
Ter inzageConformafdeling3.4uitdeAlgemeneWetbestuursrechtheefthetontwerpvanhetProgrammaWaterterinzagegelegen.Erzijngeenzienswijzenbinnengekomen.
1.8 Geldigheidsduurprogramma Water
Degemeentesteltzelfdegeldigheidsduurvanhetpro-grammavast.DegeldigheidsduurvanditProgrammaWateriszesjaar:2020totenmet2025.Depeildatumis1maart2019enallegenoemdebedra-genzijnopprijspeil1januari2019.EvaluatievandevoortgangeneventueletussentijdsebijstellingvanhetProgrammaWatervindtplaatsalserzichgroteverande-ringenvoordoen.
1.9 Vaststelling
HetProgrammaWateriseenplandatdoordegemeente-raadisvastgesteld.NadeformelevaststellingishetProgrammatoegezondenaanWaterschapValleienVeluweendeProvincieGelderland.BovendienisdevaststellingvanhetProgrammaWaterintenminsteééndag-ofnieuwsblad(VoorsterNieuws)gepubliceerd,zodatinwo-nerskennishebbenkunnennemenvandeinhoudvanhetvastgesteldeprogramma.
1.10 Leeswijzer
HetProgrammaWaterheeftvooraleenandereopbouwdanhetoudeenvertrouwdeGRP-document.Dewettelijkvereisteinhoudstaaterallemaalin.Hethoofdrapportvanhetprogrammabevathetbeleidskader.Hetkijkteventerugmaarisprimairgerichtopdetoekomst.Hetsluitaanbijdethema’svandeRuimtelijkeToekomstvisieVoorstenbijdespeerpuntenenactiesuitdeUitvoeringsagenda.InhetprogrammaisvooralbeschrevenhoevanuithetbeleidsveldWaterwordtbijgedragenaandethema’senhetinvullenvandeactiesbijdespeerpunten.Detoetsingvanonsstelselendewerkzaamheden,deregelsdiegel-denvoordefysiekeleefomgevingvanuithetbeleidsveldWaterendetailgegevenszijnvooralterugtevindeninhetbijlagenrapport.Definanciëleverantwoordingenonder-bouwingvanderioolheffingisterugtevindenineenapartdocument.Dit‘Hoofdrapport’vormtsamenmethetrapport“Financiëleonderbouwing”enhet‘Bijlagenrapport’hetProgrammaWater.
VaktaalDitprogrammaiseengemeentelijkplanwaardegemeen-teraadzichovermoetuitspreken.Hetisechternietalleenvoordepolitiekgeschreven,maarookvoorafstemmingenoverlegmetdevakinhoudelijkemensenvanbijvoorbeeldhetwaterschap.Ditheefttotgevolgdatinditdocumentvaktaalwordtgebruikt.Erisdaaromeenuitgebreideverklarendewoordenlijstopgenomeninbijlage1vanhetBijlagenrapport.
7 RUIMTEL I JKE TOEKOMSTVIS IE VOORST
8
STAND VAN ZAKENAllesoverziendkunnenwestellendatwijgoedpreste-renophetbeleidsveldWater.Wevoldoenaandewater-zorgplichten.Devoorzieningendiewijhebben,voldoenaandeeisenenrichtlijnen.Hetpersoneelendeorga-nisatieistoegesnedenopdetakenenhettakenpakket.Hetonderhoudendevervanginghoudthetbestaandesysteeminstandendefinanciëlemiddelendekkendekostenvoordegemeentelijkewatertaken.
Wehebbengetoetstofdehuidigesituatievoldoetaanderegelsvoordefysiekeleefomgeving.Deuitkomstenvandetoetsingstaaninbijlage3.Bijlage4geeftaanhoewijdebestaandewatervoorzieningenbeheren.Inbijlage5leestuwelkezakenwijindeafgelopenplan-periode(2015-2019)hebbenuitgevoerd.
DeVoorsterwerkwijzeOnzewerkwijzekenmerktzichdoordevolgendetrefwoorden:nuchter,pragmatisch,eerlijk,doelmatig,efficiënt,lokaalbekend,vakinhoudelijk,aanpakken.
Degroottevandegemeenteenhetgeringepersoneels-verloopbinnendegemeentelijkeorganisatiezorgenervoordaterveellokalekennisis.Wekennenhethelegebiedenwetenhoehetwaterstroomt.Zowelinderioolbuis,deslootalsdeondergrond.Wewetenwaterindeorganisatiespeeltenwelkeprojecteneropdeagendastaan.
Hoofdstuk2
ONZEWERKWIJZEKENMERKTZICHDOORDEVOL-
GENDETREFWOORDEN:NUCHTER,PRAGMATISCH,
EERLIJK,DOELMATIG,EFFICIËNT,LOKAALBEKEND,
VAKINHOUDELIJK,AANPAKKEN.
9 PROGRAMMAWATER2020T/M2025- HOOFDRAPPORT
Webekijkendeomgevingintegraal:Alseenrioolmoetwordenvervangenkijkenweooknaardeonderhouds-toestandvandewegerbovenennaardebehoefteomdeopenbareruimteandersinterichten.Wehoudenindegatendatdeverschillendefunctieselkaarnietbeperken.Waarrioolligtplantenwegeenbomen.Waarwebomenwillenleggenwegeenriool.
Regelmatigzittendecollega’svan‘wegen’,‘groen’,‘waterenriolering’bijelkaaromdekorte-enlangetermijnplanningenopelkaaraftestemmenenommeekoppel-kansenteverzilveren.Delijnentussenhetbestuurendeambtenarenzijnkortentyperenzichdooreenopendialoogwaarbijgezochtwordtnaardebestebalanstussenpolitiek,beleidenuitvoering.Wezijnzakelijkalshetmoet,maarwerkenhetbestealsweeengezamenlijkdoelnastreven.
2.1 Bestaandevoorzieningen
Hierondervolgteenkortebeschrijvingvandebestaandevoorzieningenvoorhetregulerenvanhemelwater,grond-waterenafvalwaterdiebijgemeenteVoorstinbezitzijn.
Degrafieken,diagrammenentabelindezeparagraafgeveneensamenvattingvandegegevensweerdieinonsbeheersystemen(KikkerenPUB-DR)zitten.Debeheer-systemenbevattenallebenodigdedetailgegevensvandewatervoorzieningendiewebeheren.Wezorgenervoordatdegegevensactueelzijn.Wekunnenertekeningenmeegenereren,zodatwekunnenzienwaardevoorzieningenliggenenwelkespecificatieserbijhoren.Wemakeneroverzichtenmeeenwevoereneranalysesmeeuit.Wekunnenbijvoorbeeldbepalenhoeveelprocentvandehuis-houdenszijnaangeslotenophetrioolstelsel.
voorziening aantal eenheid
Vrijvervalriolering 160 kmgemengd 90 kmDWA(vuilwater) 30 kmHWA(hemelwater) 40 kmIBA’sparticulier 3 stuksDrukriolering 240 kmdrukrioleringunits 1.103 stuksboostergemalenDWA 26 stuksboostergemalenHWA 2 stukscentralevoedingskasten 11 stuksBergbezinkvoorzieningen(BBV) 4 stuksGemalen 17 stuksGemengd 7 stuksBBV’smetpomp 3 stuksDWA 5 stuksHWA 2 stuksGrondwater 1 stuksPersleidingenbijgemalen 9 kmWadi’seninfiltratievoorzieningen 2.136 m3Straat-entrottoirkolken 8.113 stuksOverstorten(gemengdsysteem)* 27 stuksOverstortenenuitlaten(HWA)* 36 stuksWatergangenB-watergang(afwateringssloten) 11 kmC-watergangenbermsloten 168 kmDuikers 5.326 mZinkers(riolering) 5 stuksStuwen 2 stuksFonteinen 1 stuk
* deels overlap tussen HWA-overstorten en overstorten van
het gemengde stelsel. In het Programma Water staat geen
uitputtende lijst met overstorten. We zijn met het waterschap
overeen gekomen dat het afdoende is als de lijsten met
riooloverstorten opgenomen zijn in de BRP’s.
10
De verdeling van typen riolering voor de gehele gemeente
Per kern ligt de verdeling anders
AansluitpercentageOnzegemeentekent10.460adressen.99,8%vandepercelendiebijdezeadressenhorenisaangeslotenopderiolering.0,2%vandepercelenisnietaangesloten.Dezepercelen:▪ hebbeneenIBAofhelofytenfilter;▪ zijnonbewoond;▪ hebbenuitstelomandereredenen.
Ongeveer80%vandeaangeslotenpercelenloosthetafvalwaterviahetvrijvervalrioolenongeveer20%vandeaangeslotenpercelenloosthetafvalwaterviadedrukriolering.
VerduurzamenWespannenonsinomonzerioolsystementeverduurza-men.Wedoenditdoorschoonregenwatergescheidentehoudenvanafvalwater.Inmiddelsis40%vandelengtevandevrijvervalrioleninonzegemeenteonderdeelvaneengescheidenrioolsysteem.Opeengedeeltevanonsareaalishetregenwateralwelafgekoppeldmaarligtdaarnaastnogeengemengdrioolomdatdithetwatervaneenanderewijktransporteert.85%vanhetareaalisvollediggescheiden.Alsonzenieuwbouwwordt100%gescheidenaangelegd.
11 PROGRAMMAWATER2020T/M2025- HOOFDRAPPORT
Het overgrote deel van de vrijvervalriolering ligt in Twello
Gemengde riolering wordt niet meer aangelegd, wel wordt deze vervangen
12
OppervlaktewaterOnzegemeenteheeftoppervlaktewaterinbeheer.DezorgvoorhetoppervlaktewaterligtechtervoornamelijkbijhetwaterschapenbijRijkswaterstaat.Webehereneenaantalwatergangen(sloten),ditzijndekleinerewatergangen.Webeheren11kilometerB-watergangen.Ditzijnwatergan-genmeteenafvoerendefunctie.VaakzijndeaangelandenaanbeidezijdenvandeB-watergangelkvoordehelfteigenaar/beheerder.Inveelgevallenbetekentditdatdegemeentedeenehelftvandewatergangbeheerteneenandereeigenaar(bijvoorbeeldeenagrariër)deanderehelft.Webeherendaarnaast168kilometerC-watergangenenbermsloten.Veelvandezewatergangenzijnzoge-naamdezakslotendiedienenvoordeontwateringvandewegeninhetbuitengebied.
Dehoofdwatergangen(A-watergangen)zijninbeheerbijhetwaterschap.DeIJsselendemeestegrotewatergangen,strangenenplassenindeuiterwaardenzijnineigendomenbeheervanRijkswaterstaatofeennatuurorganisatie.HetzwemwatervandeplasBusslooisineigendomenbeheerbijLeisureLands.
2.2 De opgave
Deopgavevoordekomendeplanperiode(2020t/m2025)bestaatervooraluitomdehuidigeprestatiesteborgenendezeopeenaantalonderdelenteverbeterenteweten:
▪ Voorbereiding van beleid-, planvorming en regel-geving (ziebijlage4)
- Opstellenaansluitverordening;- Actualiserenverordeningafvoerhemelwaterengrond-waterophetgebiedvanontijzeringswater;
- Beleidsregelsvoorbedrijfslozingenopdedrukriolering.
▪ Regulierebeheertakenvoorbestaandevoorzienin-gen (ziebijlage4)
- Inspectievanderiolering(meteendoorhetrioolrij-dendecamera)iseenbelangrijkebasisvoorhetnemenvanbeslissingenoverwelofnietvervangen,renove-renofreparerenvanleidingenenputten.Alssectorisgekozenvooreennieuweinspectiewerkwijzeper1januari2020opbasisvandeEuropesenormNEN-EN13508-2:2011.
▪ Verbeterpunten- emissieopoppervlaktewaterverminderen(metnamedeTwelloseBeek)doorhetafkoppelenvanverhardoppervlakenhetverbeterenvandedoorstromingvandebeek(ziewaterfabriekparagraaf2.3);
- zichtbaarheidenbeleefbaarheidvanwaterverbeterendoorhetrealiserenvanbovengrondsewaterafvoerenbergingingreppelsenwadi’s;
- reducerenvanafvoervanregenwaterviadedrukriolering
- verminderenvanH2S-gassenbijlozingspuntvandruk-rioolopvrijvervalstelsel;
- hetgrondwatermeetnetbehoeftnogverbeteringophetgebiedvanvalidatievandebinnengekomendataendedigitalepresentatiehiervan.
Gassen uit de drukriolering zorgen voor aantasting van beton.
13 PROGRAMMAWATER2020T/M2025- HOOFDRAPPORT
▪ Wensen- afvalwatersysteemverderverduurzamendoorafkoppelen;- klimaatbestendigheidvergroten;maatregelenvolgenuithetDeltaprogrammaRuimtelijkeAdaptatie.
▪ Kansen- meeliftenmetwegreconstructies,uitbreidings-eninbreidingsplannenomhetrioolsysteemteoptimali-serenendeopenbareruimteklimaatbestendiginterichten.Dezeonderdelenzijnintegraalopgenomenindevervangingslijstrioleringziebijlage2.
▪ Natuurvriendelijkeoevers- waterberging(zowelvoordetaakstellingenvanhetwaterschapalsookdegemeente);
- toenamevanecologischewaardeenbiodiversiteit;- landschappelijkemeerwaarde
▪ Wadi’sengreppels- uitbreidenvanhetstelselvoordebergingvanregenwater;
- meekoppelkansenvoorecologischewaardenenbiodiversiteit;
- invullingvangroenedorpsstructuren.
De Grote Wetering in Klarenbeek is heringericht als water-
berging in de nieuwe woonwijk.
2.3 Werkenaandetoekomst
Indekomendeplanperiodenemenweruimtevoorhetwerkenaandetoekomst.Deuitdagingenvandetoekomstzijndeopgavenvanmorgen.Dezestaandusvandaagalopdeagenda,zodatweonzerichtingkunnenbepalen.Daarnaastspringenwijuiteraardinopnieuwethema’sdienunognietbekendzijn.
Klimaatverandering en DPRAKlimaatveranderingiseenrelatiefnieuwthema.Deeer-steconcreteactiesinditkaderzijngeïntegreerdinditProgrammaWaterenwordenindekomendeplanperiodegeïmplementeerd.Bijvoorbeeldhetafkoppelenenklimaat-bestendigherinrichtenvandeopenbareruimterondomdelocatievanhetoudeVeluwsCollegeendegemeentewerf.
Energie(transitie)Vanuitdesamenwerkingsverbandendragenwebijaanhetverkennenvandeuitdagingendiedeophandenzijndeenergietransitiemetzichmeebrengen.Weontwer-penenergiebewust(bijvoorkeurvrijvervalinplaatsvangemalenenalstochgemalennodigzijndanpassenweenergiezuinigepompentoe)enwekijkennaarverderever-duurzaming.Detransitievanhetwarmtenetbiedtkansenenbedreigingen.Kansenvoorriothermie,aquathermie(uitstromingvandeIJsselenuitstratificatieBussloo)wordensamenonderzocht.Mochtoptermijneenwarmtenetaan-gelegdwordenwaarvoordestratenopengebrokenwordendancombinerenwijditwaarmogelijkmethetafkoppelenvandeverharding.
VerwijderingmedicijnenenhormonenuithetwaterHetwaterschapontwikkeltnieuwemethodenommedicijn-restenuithetafvalwatertekrijgen.Wijvolgendeontwik-kelingenopdevoet.Wezijnalertopkansenomhierovermeetedenken.Wevoerennoggeenconcreteprojectenuit.Webeseffendathetverwijderenvanmedicijnrestenenhormonennoodzaakis.Weleverenonzebijdrageviadesamenwerkingsverbandenenverkennengezamenlijkde
14
mogelijkhedenvoornieuwesanitatie.Wehakenaanalserinteressanteontwikkelingenzijnvoordegemeentelijkerioleringstaak.
Waterfabriek WilpAlhetgemeentelijkafvalwatertenzuidenvandeA1wordtbinnenkortgezuiverdineennieuwerioolwa-terzuiveringsinstallatie(RWZI)inWilp,deWaterfabriekWilp.Ingezetwordtopterugwinningvanbijvoorbeeldcellulose,humuszurenenalginaten.HetzuiveringsslibwordtafgevoerdnaarApeldoornwaarhetdoormiddelvanvergistingdewijkZuidbroekvoorzietvanwarmte.InhetprojectWaterfabriekisruimtevoorexperimentenenproductontwikkeling.Hierbijwordtsamenwerkinggezochttussendeoverheid,hetbedrijfslevenenkennisinstituten(triplehelix;).Fysiekwordtaangeslotenbijdeparkeer-enlaboratoriumfaciliteitenvanGeniusGenes/SchoneveldBreeding.Dezuiveringvanhet‘regenwateraandeel’enderevitalisatievanhetgezuiverdewatergebeurtineenhelofytenfilter.Zoweldewaterfabriekalshethelofytenfil-terwordttoegankelijkgemaaktvooreducatieveenrecre-atievedoeleinden.DitprojectpastperfectindeCleanTechA1-zone,waarbijgezochtwordtnaarduurzameinitia-tieveninhetgebiedrondomderijksweg.Wijwerkendanookgraagmeeaanderealisatiemaarwillenwelzorgendathetomvangrijkecomplexmooiingepastwordtinhetlandschap.
VerbeteringwaterkwaliteitTwelloseBeekDewaterfabriekvoorzietdeTwelloseBeekvanschoongezuiverdwaterdatdoorhethelofytenfilterweervoorzienisvanbiologischleven.DoordezedoorstrominghopenwijdatdeTwelloseBeekookinhetzomerseizoenblijftstro-men.Hierdoorwordteenverbeteringvandewaterkwaliteitverwacht.Ookzorgthetvoorverdunningvanhetover-stortwaternaeenheftigebui.Daarnaastgaanwedoormethetafkoppelenvanverhardingomzoweldefrequentiealsdekwantiteitvandeoverstortingenaftelatennemen.
Een waterfabriek heeft meer weg van een fabriek dan een
zuivering.
GeenBBVaandeTroelstralaanInhetafvalwaterakkoorddatbijdeOptimalisatiestudie(OAS)Terwoldehoort,ishetrealiserenvaneenberg-bezinkvoorziening(BBV)aandeTroelstralaaninTwellovoorzien.Dezebergbezinkvoorzieningwordtnietmeergerealiseerd.Debergbezinkvoorzieningisgecompen-seerddoordiverseafkoppelprojectendieinTwellozijnenwordenuitgevoerd.AfkoppelenheeftnetalseenBBVeenpositiefeffectophetmilieutechnischefunctionerenvanhetrioolstelselmaarisvelemalenduurzamerdaneenbergbezinkvoorziening.
15 PROGRAMMAWATER2020T/M2025- HOOFDRAPPORT
Gecombineerde vuilwater en regenwater overstort op de
Fliert.
Renovatie/vergroting RWZI Terwolde Hetsplitsenvanhetafvalwatersysteem(‘deknip’)zorgtvoor“ruimte”/meercapaciteitopderioolwaterzuive-ringsinstallatieTerwolde.HierdoorkanmeerwatervanuitTwellonaardezuiveringTerwoldegestuurdwordenwatweerbijdraagtaaneenrobuusterstelselinTwelloenmindervuilelozingenopdeTwelloseBeek.DezuiveringinTerwoldeisverouderdenmoetgerenoveerdworden.
De FliertDeFliertiseenbeekmeteenhogeecologischewaarde.HetwaterisgelabeldalsSED-water,watermeteenSpecifiekeEcologischeDoelstelling.TennoordenvanderijkswegA1ligtereentaakstellingopvanuitdeKaderrichtlijnWater.Hetbeekjeisindezomermaandendroogvallendmaarhetoverigedeelvanhetjaarbevathetzuiverkwelwater.Samenmethetwaterschapzijnwijbezigmethetverbeterenvandewaterkwaliteitenbeleef-baarheid.AlsgemeenteblijvenwijernaarstrevendatderiooloverstortendieopdeFliertuitkomenzominmogelijkoverstorten.Wijdoenditdoorhetafkoppelenvanverhardoppervlak.Hetwaterschapzorgtvoorverondiepingenbeschaduwingomdekwaliteitteverbeteren.Doorhetondiepewatervormenzichopwarmeenzonnigedagenveelalgendiedekwaliteitverslechteren.
Meetdata kan optimaler ingezet wordenOpditmomentbeschikkenwijovereengrondwater-meetneteneenmeetnetindegemengderiolering.Dezesystemenfunctionerennaarbehoren.Maarzowelbijdevalidatiealshetproactievegebruikkannogwinstbehaaldworden.Opditmomentisditgeenspeerpuntengebrui-kenwijdedatametnamealsdesituatiehieromvraagt,bijvoorbeeldvoorhetinformerenvanbouwondernemin-gen,planvoorbereidingenplaatselijkeverbetermaatrege-leninaanhetrioolsysteem.
16
Hoofdstuk3
VOORDELEEFBAARHEIDZIJNGOEDEVOORZIENIN-
GEN VOOR AFVALWATER, REGENWATER, OPPER-
VLAKTEWATERENGRONDWATERONMISBAAR.
WONEN, LEEFBAARHEID EN SOCIALE COHESIELeefbaarheidmaakjesamen.Demaatschappijiseennetwerkdatwijsamenvormen,metallesocialecomponenten.Techniekishierbijondersteunend.Techniekzorgtvooreenaantalbasisfuncties.Wevin-denhetvanzelfsprekenddatallesgoedfunctioneertenzorgtvoorcomfort.Heelprettigdatweonsgeenzorgenhoevenmakenoferwelwateruitdekraanstroomt.Ookfijndathetwaterweerweglooptalswehetgebruikthebben.Onderdedouche,indekeuken,dewasmachineofhettoilet,maarookopstraat.
Voordeleefbaarheidzijngoedevoorzieningenvoorafvalwater,regenwater,oppervlaktewaterengrondwateronmisbaar.Deaanlegvanrioleringheeftbijvoorbeeldeenenormebijdragegeleverdaanhetverbeterenvandevolksgezondheid.Hetinzamelenenafvoerenvanafvalwateriseenkerntaakvandegemeente.DewatervoorzieningenindegemeenteVoorstzijndaaromgoedgeborgd.Zijvoldoeninhogemateaandegeldenderichtlijnen.
DaarnaastwordtvanuithetProgrammaWaterbijge-dragenaanhetverderverbeterenvandeleefbaarheid.Bijingrepeninopenbaargebied(bijvoorbeeldriool-vervangingen)wordtsamenmetdeanderebeleidsvel-dennagegaanhoeintegraalkanwordenbijgedragenaan(hetverbeterenvan)deleefbaarheid.
De greppels op Achter ‘t Holthuis voeren
het regenwater af naar de grote wadi’s.
17 PROGRAMMAWATER2020T/M2025- HOOFDRAPPORT
3.1 Goede bereikbaarheid van de kernen
Goedebereikbaarheidvangebouwenmetvitalefunctiesindekernenisbelangrijk.Wezettenonserdaaromvoorindatdoorgaandewegen,routesvanhulpdienstenenhetopenbaregebiedbijscholenenbejaardenhuizenender-gelijkeredelijkerwijsgevrijwaardblijftvanwater-op-straatenoverstromingvanuithetoppervlaktewater.
Wadi’sbiedenmeerwaarde Plekkenvoorwaterbergingbiedenkansenvoormulti-functioneelruimtegebruik.Wadi’sengreppelsvangennietalleenhetregenwateropmaargevendewijkeengroeneuitstraling,biedenruimtevoorbiodiversiteitenspelen.
Controle waterafvoerDeafvoercapaciteitvanhetrioolsysteemendebergingenafvoervanhetoppervlaktewaterwordenéénsinde12jaargecontroleerd.Deresultatenvandecontrolewordenvastgelegdinbasisrioleringsplannen(BRP’s).Dezeplannenzijnbijdegemeenteintezien.
StresstestenWijvoerenelkezesjaarstresstesten(zieparagraaf4.4.1)uitomtewetenwaarhetwatersysteemoverbelastraaktalshetextreemhardregent.Opbasisvanderesultatenvandestresstestwordtbepaaldoferknelpuntenzijnenwelkeknelpuntenalseerstewordenaangepakt.
3.2 Eengezondesamenleving
Degemeentelijkeafvalwaterzorgplichtkomtvoortuitdewensomeenduurzamebeschermingvandevolksge-zondheidtewaarborgen.Rioleringenschoondrinkwaterleverendaaraaneenhelegrotebijdrage.Vroegerwarener
regelmatigepidemieënvancholera,tyfusenbuilenpest.Doorbeschikbaarheidvanschoondrinkwaterendooraanlegvanrioleringisdehygiënesterkverbeterdendegemiddeldeleeftijdmettientallenjarenomhooggegaan.
Wezorgenvoordrogevoetenindedorpenenbuurt-schappen.Wevoerenregelmatighydraulischetoetsingenuitomnategaanofdeafvoersystemenadequaatwerken.Wedragenbijaanschonerwater.Volgensdelaatstebere-keningenvoldoenweaanderichtlijnenvoorvuiluitworp(dehoeveelheidvervuilwaterdatviaeenriooloverstortdeslootbereikt).Ookhebbenwegéénrisicovolleover-stortenvoordevolksgezondheidenveedrenkingmeerinonzegemeente.Dezezijnindeafgelopenjarenallemaalgesaneerd.
Wezientoeophettegengaanvanfoutaansluitingenzoalsvuilwaterlozingenopregenwaterafvoer,regenwateropdrukrioleringenvuilwaterriolering.Ditisbelangrijkvooreengoedfunctionerendsanitairenhetinordehoudenvandewaterkwaliteit.
Water in de buurtHetprogrammaWaterzetinophetverbeterenvandebelevingvanwater.Onderanderedoor:▪ Eenbijdrageaanfiets-enwandelrouteslangswater-gangen(DeFliert,Weteringsebroek,poortvanTwello);
▪ Afkoppelenvanverhardoppervlakindekernenendetijdelijkebergingvanhetregenwateringroenewadi’s;
▪ Dewaterstandindewadi’smakenwehetliefstnietdieperdan30cmwaterenmetflauwehellingenvoordeveiligheidvankleinekinderen.
VerbeterenwaterkwaliteitbekenenslotenInsamenwerkingmetWaterschapValleienVeluwewer-kenweaanhetverbeterenvandewaterkwaliteitenwaterkwantiteitindeTwelloseBeekenaanverbeteringvandeVoorsterbeekdoorhetaanpassenvanstuwenenhetbeperkenvanoverstortingenvanuithetriool.
18
OokwordtsamengewerktaanhetrealiserenvandeWaterfabriekWilp.Eeninnovatievewaterzuivering,diebijdraagtaanhetverbeterenvandewaterkwaliteitvanhetoppervlaktewater.Zieookhoofdstuk6.
Verbeter de buurtVanuithetProgrammaWaterwordtbijgedragenaanbewustwordingenparticipatie.Westimulereninwo-nersomhuneigenterreinwaterrobuustinterichten.Bijvoorbeeldviahetinformatiebladregenwaterafkoppe-len.Andereinspanningenzijn:▪ Operatiesteenbreek.Inwonersstimulerenomopeigenterreinverhardingteverwijderen,zodatregenwaterweerdegrondinkantrekkenennietnaarhetrioolstroomt;
▪ Bijdrageregelingafkoppelenwaaronderafentoeeenregentonnenactie,ziehttps://www.voorst.nl/afkoppelbijdrage;
▪ Berichtenopinternet,facebook&twitter;▪ DaarnaasthebbenweVerbeterdebuurt,eenappeneenwebsitewaarinbewonersengebruikershunmeldingenenklachtenkunnendoorgevenaandegemeente.
KlimaatbestendigeleefomgevingEenklimaatbestendigeleefomgevingiséénvandespeer-puntenvandekomendeplanperiode.Hierbijdenkenwenietalleenaanafkoppelenvanregenwatermaarbijvoor-beeldookaanhoeweproblemenmetdroogteenhittekunnenvoorkomen.Meerhieroverhebbenweopgenomeninhoofdstuk4:Energieenklimaat.
DrinkwaterNettennoordenvanTwellobevindtzicheendrinkwa-terwinning.Doordathetdrinkwaterhieruiteendieperegrondwaterlaaggehaaldwordt,ligtermaareenbeperktebeschermingszoneomheen.Dezeboringvrijezoneisbelangrijkomnatelevenzodatdekwaliteitvanonsdrinkwatergeborgdwordt.
Dezezoneisdanookaangegeveninhetbestemmingsplanzodatditbijvergunningstoetsingvoorbijvoorbeeldeenondergrondsewarmte/koudeopslaginbeeldkomt.Dezemogenindezonenietwordenaangelegd.Daarnaastisdegehelegemeente,netalsgrotedelenvandebuurgemeenten,aangewezenalszoekgebiedvoornieuwedrinkwaterwinning.
Vitensbekijktmomenteelwaareennieuwewaterwin-ninghetmeestoptimaalis.InmiddelsishiervoordenotaReikwijdteenDetailniveaugereed.
Drinkwaterwingebied Ruimtelijkisnietalleenhetterreinvandedrinkwater-winningzelfbeschermdmetbestemmingsplanregelsmaarookmeteenboringvrijezoneomhetwinge-biedheen.Dezezoneheefteenoppervlaktevanca.1.600m2.Dezezonemoetdewinningvrijwarenvanvervuiling.Ookwarmte-koudevoorzieningenkunneneenbronvanvervuilingzijndoorlekkageindedie-peregrondlagen.Dezemogenindezonedanooknietwordenaangelegd.
De drinkwaterwinning bij Twello wordt beschermd door een
boringsvrije zone.
19 PROGRAMMAWATER2020T/M2025- HOOFDRAPPORT
20
Hoofdstuk4
NAASTHETOPORDEHOUDENVANHETBESTAANDE
WATERSYSTEEM,LIGTDENADRUKOPHETVERDER
VERGROTEN VAN DE KLIMAATBESTENDIGHEID.
ENERGIE EN KLIMAATKlimaatiséénvandepijlersvanhetProgrammaWater.Naasthetopordehoudenvanhetbestaandewater-systeem,ligtdenadrukophetverdervergrotenvandeklimaatbestendigheid.Ookenergieiseenbelangrijkthema.Indithoofdstukleestuhierover.
4.1 RegionaleenergiestrategieWewerkenmeeaandeenergie-enwarmtetransitie.Wewillenhetgebruikvanenergiebeperkenenwewillenbijdragenaanhetduurzaamopwekkenvanenergie.
Warmte terugwinnenIn2021stellenweeentransitievisiewarmtevast.Ditiseentijdspadvoorhetverduurzamenvanwijkenwaarinstaatwelkewijkwanneervanhetaardgasafgaatenopwelkemanierdewijkendanverwarmdworden.Warmteuitwaterkrijgtdaarineenrol.Weonderzoekenoptiesvoorhetterugwinnenvanwarmteuitonswatersysteem.ErisonderzochtofderestwarmtevanAtteroendetoekomstigeWaterfabriekWilpkonwordeningezetalsenergiebronvoorThermenBussloo.Ditbleeknietrendabelvanwegedeafstandtussendeverschillendebedrijven.Werich-tenonzepijlennuopriothermieenaquathermie.Wekijkennaarenergiewinninguitdetemperatuurvanhetrioolwater,uitstromingvandeIJsselofuitstratificatievandeplasBussloo.Wijdragenmetinzetvanperso-neelbijaanhetverkennenvandeopties.
21 PROGRAMMAWATER2020T/M2025- HOOFDRAPPORT
EnergiebewustontwerpenBijhetontwerpenvanwatervoorzieningenhoudenwerekeningmetduurzaamheidenenergie.Weontwerpenenergiebewust.Wekiezenbijvoorkeurvoorwatertrans-portondervrijvervalinplaatsvantransportviagemalenenpersleidingen.Alseengemaaltochnoodzakelijkis,dankiezenwevoorenergiezuinigepompen.Wekiezenvoorduurzamematerialenwaarbijweperprojectkijkenwelkenieuweontwikkelingenerzijn.Zowelquatechniekalsmateriaal.Waarmogelijkkiezenwevoorhetmateriaalmeteenzokleinmogelijkemilieuimpact.Bijaanbestedingenwordtrekeninggehoudenmetduurzaam-heid.Ditdoenwedoorbijdeuitvoeringeisentestellenaanmateriaalgebruik,circulairinzettenvanmaterialendieverwijderdworden,aantaltransportkilometersenduur-zaamtransport.Ookwordtergekekennaardebedrijfs-voeringvandeuitvoerendepartij.
4.2 Verduurzamen van de bestaandewoningvoorraad
Ophetgebiedvanwaterligtdeverduurzamingvandebestaandewoningvoorraadvooralinhetscheidenvanschoonenvuilwatereninhetvasthoudenvanregenwater.
Bijaanpassingvanbinnenhuisrioleringvanbestaandewoningenisgescheidenaanbiedenwenselijk.Bijrenovatieofgrootschaligeverbouwishetzelfsverplicht.
Duurzame inrichting Bijalleruimtelijkeplannenwordtgekekenhoewehetgebiedzoduurzaammogelijkkunneninrichten.Hierbijwordtookgekekennaarhetscheidenofgescheidenhoudenvanschoonregenwaterenvuilafvalwater.Bijnieuwbouwengrootschaligeverbouwingeisenwijdatzelfs.Enweleggenhetevengoedaanonszelfop.
Hetscheidenvanschoonenvuilwaterbijbestaandegebouwenkanookopeigeninitiatiefvaninwoners.Wijstimulerenditindevormvanafkoppelbijdrage.Ooksteu-nenwijhiervoorOperatieSteenbreek.OperatieSteenbreekzetzichinvoorhetverwijderenvanverhardingopeigenterreinenhetstimulerenvanhetbergenvanwateropeigenterrein.Eenminimalebergingwordtvoorbestaandegebouwenzonderafkoppelplichtnietvoorgeschreven.
Nieuwbouw en duurzaamheidVoornieuwbouwishetgescheidenaanbiedenvanschoonenvuilwateropgenomenindeOmgevingsvergunning,activiteitBouwen.Bijnieuwbouwisgescheidenaanbie-denverplicht.AlsvoorbeeldgeldtdewijkDeSchakerinTwello.Indezewijkwordthetregenwaterbovengrondsaangebodenopopenbaarterreinenopgevangenviaeensysteemvangreppelsenwadi’s.Hetvuilewaterwordtafgevoerdviaeenvuilwatersysteemdatondervrijvervalnaareengemaalstroomt.Doorhetscheidenvanschoonenvuilwaterkunnendebuizenenhetgemaalgeringvanomvangzijnenbehorenhogepompkostenenrioolover-stortenopoppervlaktewatertotdeverledentijd.
RegenwaterbergingVoornieuwbouwennieuweverhardingbinnendebebouwdekomgeldenbergingseisenvoorregenwater.Dezestaaninhettekstkader.
22
RegenwaterbergingZoweldegemeentealshetwaterschapstelleneisenaandetebergenhoeveelheidregenwater.Dezebergingseiswordtuitgedruktinmillimeterneer-slagopverhardoppervlak(daken,stoepen,wegen,parkeerplaatsenenzovoort).Vooronverhardterrein(tuin,gazon,groenstrookendergelijke)geldtgeenbergingseis.
GemeentelijkeeisDegemeentelijkeeisgeldtvoorpercelendieaange-slotenwordenopvrijvervalriolering.Bijnieuwbouwengrootschaligeverbouw/renovatiegeldteenbergings-eisvan36mm.Dewaterbergingmoetinprincipeopeigenterreinwordenaangebracht.Inoverlegkandebergingeventueelookinopenbaargebiedwordengerealiseerd.
WaterschapseisDebergingseisis60mm.Debergingseisgeldtbijeentoenamevanhetverhardeoppervlak.Voordetoenamegeldenonderstaandegrenswaarden.Isdetoenamekleinerdandeopgegevengrenswaarde,dangeldtdebergingseisvanhetwaterschapniet.
▪ Binnendebebouwdekom:toenamevanverhardoppervlak >1.500 m2
▪ Buitendebebouwdekom:toenamevanverhardoppervlak > 4.000 m2
Groene dakenWatervasthoudenkanookdooraanlegvangroenedaken.Ditkanzowelopbestaandegebouwenalsbijnieuwbouw.Plantenophetdakgebruikenhetwater.Eengroendakhelptbijhetregulerentemperatuurinenomhetgebouw.Eengroendakbeperkthetwarmteverliesdoorisolatie.Hetbeperktookhittedoorverdampingvanwaterviadeplanten.
Alseengroendakwordtaangelegdvervaltdegemeente-lijkeeisvan36mm/m2voordezeaangelegdevierkantemetersdak.Hetismogelijkdatdewaterschapseisbijeengroendakwelvantoepassingblijft.WijhebbendesporthalaandeZuiderlaanvoorzienvaneenzogenaamdsedumdak.Naastwaterberginggeeftditookeenmooienatuurlijkeuitstralingaanditlandelijkegebied.
4.3 Verder inzetten op duurzaamheid
Wijzijngoedopwegmethetontvlechtenvanschoneenvuilewaterstromen.Westrevenernaaromschoonenvuilwaterinhetopenbaregebiedsteedsmeerteschei-den.Waarhetkan/doelmatigisvervangenwebestaandegemengderioleringdooreengescheidenrioolsysteemalshetstelselaanvervangingtoeis.Waarditkan,wordtderioolvervanginggecombineerdmethetklimaatrobuustinrichtenvandebuitenruimte.
AfkoppelambitieOnzeafkoppelambitieishoogmaarisergeenhaast.Dewateroverlastproblematiekisrelatiefbeperkt.Erisdanookgeenurgentieomaldewegenopentemakenomregenwatersystemenaanteleggen.Weliftenbijvoor-beeldmeebijrioolvervangingenenwegreconstructies.Afkoppelenwordtgezienalseenmaatregelmeteentweeledigdoel.Enerzijdsisheteenefficiëntemanieromregenwateringoedebanenteleidenenhiermeedewerkingvanhetafvalwatersysteemteverbeteren.Anderzijdsisafkoppeleneenduurzaamheidsmaatregel.Endatisminstenszobelangrijk.Hetregenwaterwordtweertoegevoegdaanhetgrondwaterofoppervlaktewaterennietmeerverontreinigddoormengingmetvuilrioolwaterwaarnahetverpomptenweergezuiverdmoetworden.
Jaarlijkswordterbinnenhetgrondgebiedvandegemeentecirca2hectareafgekoppeld.Wijnemen
23 PROGRAMMAWATER2020T/M2025- HOOFDRAPPORT
gemiddeld1,7hectarevooronzerekening.Deoverigeoppervlakkenkomenuitprivateinitiatievenofverplich-tingenbijnieuwbouwengrootschaligeverbouw.Intotaalstaatvoordeplanperiodetotenmet2025,37groteenkleineafkoppelprojectenophetprogramma.Beoogdwordtomindezeperiodeongeveer75.000m2 aan ver-hardoppervlakvanhetgemengderioolaftehalen.Hetschoneregenwaterwordtopeenduurzameendoelma-tigemanierinhetwatersysteemopgenomen.Delijstmetafkoppelprojectenisopgenomeninbijlage2.
Drukriolering en regenwaterDrukrioleringisprimairbedoeldvoorinzamelenentransporterenvan(huishoudelijk)afvalwateruithetbui-tengebied.Inprincipekomtergeenregenwaterop/indedrukriolering.Regenwaterkaninnagenoegallegevallenprimalokaalverwerktworden.
Somsisdewereldnietzwart/witenkunneneruit-zonderingengelden.Somswordthettoegestaanomeengeringehoeveelheidvervuildregenwaterviadrukrioleringaftevoeren.Ditkanaandeordezijnbijbedrijfsmatigelozingeninhetbuitengebied.Voordebedrijfsmatigelozingeninhetbuitengebiedzijnbeslisbomenopgesteldenvoorbeeldtekstenvoordevergunningenuitgeschreven.Dezenemenwijinhetomgevingsplanop.
Bekendisdatopeenaantalplaatsenookschoonregen-waterviadrukrioleringwordtafgevoerd.Hetsysteemraakthierdooroverbelast,waardoorstoringenontstaanendedoelmatigewerkingvanhetsysteeminhetgedrangkomt.Bovendienwordtschoonregenwateronnodigvermengdmetafvalwater,datvervolgensopderioolwaterzuiveringweermoetwordenschoongemaakt.Regenwaterafvoerenviadedrukrioleringisonwenselijk,omdathettransporte-ren(verpompen)vanregenwaterenergiekost.
Wewillendeaansluitingenvanschoonregenwaterophetdrukrioolaanpakken.Wevolgenhetonderstaandeplanvanaanpak:▪ inventariserenlocaties▪ afstemmenmetperceeleigenaar,omgevingsdienstenwaterschapoverontvlechten
▪ aanpassingenlatenuitvoeren▪ controle
4.4 Inzettenopverschillende klimaatadaptieve maatregelenHetklimaatverandert.Datmerkenweonderandereophetgebiedvanwater.Wekrijgenvakertemakenmethevigezomersebuiendieervoorzorgendathetregulierewaterafvoersysteemoverbelastraakt.Langeperiodesvandroogtegaanookvakervoorkomen.
Westaanvoordeopgaveomdezeveranderingenhethoofdtebieden.HetDeltaprogrammaRuimtelijkeAdaptatie(DPRA)geefthiervoorhandvatten.
Deltaprogramma Ruimtelijke AdaptatieIn2018ishetDeltaprogrammaRuimtelijkeAdaptatie(DPRA)aangenomen.HetDPRAvloeitvoortuithetBestuursakkoordWater.DekernvandezedeltabeslissingisdatNederlandin2050klimaatbestendigenwaterro-buustingerichtis.
HetDPRAbehandelt4thema’s:▪ wateroverlast▪ droogte▪ hitte▪ overstroming
HetDPRAisopgebouwdrond7ambities(figuuropvol-gendepagina)en3werkfasen:weten,willenenwerken.
24
AanpakklimaatadaptatieVoorstOnzeaanpaksluitaanbijdefaseringvanhetDPRA.Defases‘weten,willen,werken’zijnvertaaldin3stappen.Metdezestappenstellenweeenconcreetmaatregelen-pakketvastenwevoerendezeookuit.Stap1:KnelpunteninbeeldStap2:PrioriteitvaststellenStap3:Maatregelenuitvoeren
4.4.1 Knelpunten in beeldDeeerstestapopwegnaareenklimaatbestendigeinrich-tingisinzichtelijkkrijgenvanknelpuntenvoorvitaleenkwetsbarefuncties.Dezestapisreedsgezet.Voorhetstedelijkegebiediseenstresstestuitgevoerd.Deknel-puntenzijninbeeld.
Deresultatenvandeverkennendestresstestvoorwateroverlast,hitteendroogtevindtuviadelink https://klimaatvalleienveluwe.nl/atlas/
Stresstest 2.0Begin2019hebbenwijeengedetailleerdestresstestvoorwateroverlastuitgevoerd.Deregionalestresstestuit2017istebenoemenalsstresstestlightengaatvoorwateroverlastalleenuitvandeAlgemeneHoogtekaartNederland(AHN).Bijdegedetailleerdestresstesthebbenwedeafvoervanwaterviahetonderliggenderioolstelselmeegerekend.Deaanwezigheidvanriooloverstorten,regenwaterriolen,regenwaterbuffers(zowelondergrondsalsdeinmiddelsbekendewadi’s),groteofjuistkleinediametersvanriolenhebbeneffectopdewaterafvoer.
Opkaartenmateriaalisaangegevenwaarhetwaterpro-blemengaatgeven.Hetresultaatvandestresstestiseenkaartmeteenindicatievandedieptevanhetwaterophetmaaiveld.Waarwatertegenpandenstaatofwaarwegenonderlopen,ontstaathinder,overlastofschade.Omtekunnenfocussenoprisicogebiedenenomeenprioriteringtekunnenmaken,zijnwaterdieptentegenpandenenopwegennadergeanalyseerd.
25 PROGRAMMAWATER2020T/M2025- HOOFDRAPPORT
Dekaartenzijngeenblauwdrukvoormaatregelenmaargevenwelaanwaardeknelpuntenzittenengevenrichtingaandeintegraleuitvoeringsprogramma’s.
Detail van een stresstestkaart
Weziendatwijredelijkgoeduitdestresstestkomen.Erisdoormaatregelen,zoalsafkoppelenenhetaanleggenvanvoldoendeberging,zowelondergrondsalsboven-gronds,alveelwerkverzet.Welzijnernog7locatiesdievoorverbeteringinaanmerkingkomen.DatzijnJupiter,Hietweideweg,KarelDoormanstraat,MolenstraatenOmloopinTwelloenG.J.vanHeuvenstraatenKruizemuntstraatinVoorst.
Sommigevlekkenopdestresstestkaartzijnwadi’s.Datzijnnatuurlijkgeenoverlastlocaties,wanthetisjuistdebedoelingdathierwaterstaatalshetregent.Wadi’szorgenvoorhettijdelijkopslaan/bergenvanovertolligregenwater.
4.4.2 PrioriteitvaststellenDevolgendestapishetprioriterenvandeknelpunten.Inoverlegmetdebelangenverenigingenvaninwonersuitdedorpen,metondernemersverenigingenenmetdes-kundigengevenwijnadereinvullingaandeuitkomstenvandestresstesten.Meteenmooiwoordheetditeenrisicodialoog.Inditparticipatietrajectgaanwegezamen-lijkopzoeknaarkennisvanoverlastvoordedriethema’swateroverlast,droogteenhitte.Wieherkentdeplaatsendieoplichtenopdestresskaartenofweetoverlastlocatiesdienunognietopdekaartverschijnen?Hiervoorbezoe-kenwijin2020deverschillendekernen.Ookhoudenweexpertmeetingsbijvoorbeeldmethetwaterschap.
Westellenvastwelkeknelpuntenurgentzijn.Dezepakkenwealseersteaan.
Waterplassen, hinder of overlastDoordeklimaatveranderingkomenhevigeregenbuienvakervoor.Datbetekentdaterookvakerplassenwateropstraatstaan.Accepterenhoorterbij.Hetwaterkanweinigkwaadzolanghetopstraatstaat.Bovendienishetwaterinderegelsnelweerverdwenenalshetstoptmetregenen.
Wemakenonderscheidtussenwaterhinderenwaterover-last.Waterplassenopstraatzijnhinderlijk.Waterdatingebouwenstroomtgeeftoverlast.Omwateroverlasttevoorkomen,ishetbelangrijkdatgebouwenhogerstaandandestraat.InhettekstkaderindeparagraafWateroverlastleestuwelkegradatiesvanwaterhinderweonderscheiden.
Locatie 29, Jupiter Twello
Locatie 30, Hietw
eideweg Tw
ello
Locatie 38, Händelstraat Twello
Locatie 40, Saturnus Twello
Locatie 41, Mozartstraat Twello
Esri Nederland, Community Maps Contributors
Stresstest Wateroverlast
opdrachtgever: Gemeente Voorst
C03071.000694
±schaal (A4): 1:3,000
datum: 4-3-2019
0 40 80 120 160 m
Jupiter Twello
Locatienummer: 29, Jupiter TwelloUrgentie: zeer urgentMaatregel: Meeliften met ontwikkelingen
LegendaWoongrensOppervlaktewater
Water-op-straat locatiesniet urgenturgentzeer urgent
Waterdiepte tegen panden< 3 centimeter3 tot 7.5 centimeter> 7.5 centimeter
Waterdiepte op weg< 10 centimeter10 tot 15 centimeter15 tot 20 centimeter> 20 centimeter
Water op straat (in centimeters boven maaiveld)> 30 cm
1 cm
26
4.4.3 Maatregelen uitvoerenWevoerensamenmetonzepartnersmaatregelenuitomdeknelpuntenteverminderen.Ookleverenweinputinprojectenvanonzemedeoverhedenenprojectontwikke-laars.Deprincipeshierachterisdeadaptatiestrategie.Wevoerenmaatregelenuitvoordevolgendeonderdelen:▪ verhelpenvanwateroverlast▪ verhelpendroogte▪ verminderenhitte▪ verminderenvanoverstromingskansenen-risico’s
Wemakendeopenbareruimteklimaatbestendig Werichtendeopenbareruimtezoindatwegeenhittestress,droogtestressofwateroverlastcreëren.Enwezorgenervoordatweopplekkenwaarditwelhetgevalisdezeoverlastlatenafnemen.Vooralwaterengroenleverthieraaneengrotebijdrage.
WateroverlastRegenwaterwordtopdemeesteplaatsenindebebouwdekomafgevoerdviahetrioolstelsel.Hetwatervandestraatstroomtviastraatkolkeninhetriool.Alshethardregent,danraakthetrioolstelselvol.Somsregenthetzoharddatdeafvoercapaciteitvanhetriooloverschredenwordt.Erblijftdanwateropstraatstaan.Meestalduurtditmaarkort.Alsderegenstoptdankomterweerruimteinhetrioolenkanhetwaterdatopstraatstaatalsnogwordenafgevoerd.Somsontstaanerhinderlijkesituatiesofzelfsoverlastdoorhetwater.
Weontvangengraagmeldingenvanonzeinwonersoverwaterdathinderlijkesituatiesveroorzaaktofoverlasttotgevolgheeft.Ofersprakeisvanhinderofoverlastwordtbeoordeeldaandehandvanderichtlijnendieuinhetkaderkuntlezen.Meldingenkunnenwordeningediendviawww.verbeterdebuurt.nl
Degemeentelijketaakisprimairgerichtophetwaterbinnendebebouwdekom.Alsersprakeisvanwaterover-lastdieveroorzaaktwordtdoorwaterdatafkomstigisvangemeentelijkegrondonderneemtdegemeentesowiesoactie.Alseerstewordtgezorgddathetwaterwordtweg-gepompt.Vervolgenswordtbeoordeeldofdewaterover-lastveroorzaaktisdooreencalamiteitofdatdeoverlasthetgevolgisvaneenstructureelknelpuntinhet(afval)watersysteem.Aandehandhiervanwordtdeurgentievoorhetuitvoerenvanmaatregelenafgewogen.Urgenteoverlastsituatieswordenaangepakt.Demaatregelenomdewateroverlastterugtedringenwordenzosnelmoge-lijkuitgevoerd.Bijniet-urgentewateroverlastwordteendoelmatigheidstoetsuitgevoerdomnategaanwelkemaatregelenhetmeestpassendzijn.Opbasishiervanwordteenplanningvoordeuitvoeringvandemaatregelengemaakt.
Wateroverlast en verantwoordelijkheidWateroverlastenverantwoordelijkheidzijnpersituatieverschillend.Inbasisdegeldtdatdegemeenteverant-woordelijkisvoorwateroverlastinhetopenbaregebiedendatdeperceeleigenaarverantwoordelijkisvoorwater-overlastopheteigenterreinendegebouwendiedaaropstaan.Degemeentekomtpasinbeeldalsdeoverlastopheteigenterreinhetgevolgisvanknelpunteninhetopenbaregebied.
Adaptatiestrategie wateroverlastDeconclusievandestresstestwateroverlastisgelukkigdateralveelinordeis.Erisnogweleenaantalstappentezettennaareenrobuustersysteem.Destrategieisomhetteveelaanregenwaternaarplaatsenteleidenwaarhetgeenkwaadkan.Daarkunnenwehettijdelijkopslaan.
27 PROGRAMMAWATER2020T/M2025- HOOFDRAPPORT
HevigeregenenwateroverlastWemakenonderscheidnaarverschillendegradaties:
Waterplassen op straatWaterplassenopstraatkunneneropduidendathetrioolstelseltijdelijkoverbelastis.Dewaterplassenkunnenookhetgevolgzijnvanongelijkliggendebestrating.Kleinewaterplassenopstraatzijnnieterg.Degemeenteonderneemtgeenactie.Alsdeplassenhetgevolgzijnvanverstoptestraatkolken,danvolgtwelactie.Destraatkolkenwordenschoonge-maakt,zodatdewaterafvoerhersteldwordt.
Groteplassenopstraatdielangerdaneenuurblijvenstaankunnenookaanleidingzijntotactie.Ditwordtdoordegemeentepersituatiebeoordeeld.
WaterhinderAlshetwaterafvoersysteemechtveelregenmoetverwerken,dankanerookwaterhinderontstaan.Wesprekenvanwaterhinderals:▪ Regenwater,rioolwaterofslootwaterdebelangrijkeverkeersadersendoorgaande(ontsluitings)wegenen(fiets)tunnelsgedurendemeerdantweeuurblokkeert;
▪ Regenwater,rioolwaterofslootwaterlangerdan4uurhinderoplevertvoorhetverkeer(gemotoriseerd,fietsersenvoetgangers);
▪ Rioolwaterlangerdan4uurineenachterpad,plantsoenoftuinstaatenditafkomstigisuithetgemengderioolstelsel.
Westrevenernaaromallesituatieswaarwaterhinderontstaat,structureelteverhelpen.Demaatregelenwordenuitgevoerdalserterplaatseookandereingrepeninhetopenbaregebiednodigzijn(bijvoorbeeldrioolver-vangingofherbestrating.
WateroverlastErissprakevanwateroverlastals:▪ Regenwater,rioolwaterofslootwaterviadestraathuizenofgebouweninstroomt;
▪ Regenwater,rioolwaterofslootwaterdebelangrijksteverkeersaders,doorgaandewegenoftunnelsgedurendemeerdaneenhalvedagblokkeert.
28
29
Hetisbelangrijkomhetteveelaanwaternietinéénkeeraftevoeren.Omoverbelastingvanhetoppervlaktewa-tersysteemtevoorkomenenookomdathetwenselijkisomwaterbeschikbaartehoudenvoormomentendathetwaternodigis.Bijvoorbeeldtijdensdrogeperiodenindezomer.Alleenwatéchtnietvastgehoudenkanwordenvoerenweaf.
Ophoofdlijnengeldendevolgendemaatregelen:▪ afkoppelenvanregenwatervangemengderiolering.Intotaalstaanvoordeplanperiode37groteenkleineafkoppelprojectenophetprogramma.Delijstmetafkoppelprojectenisopgenomeninbijlage2.Westi-mulerenparticulierenomregenwateraftekoppelen;
▪ afvoernaaropenwaterofnaarweinigkwetsbaargebied;
▪ infiltratienaargrondwaterviainfiltratiebuizen,wadi’s,greppelsensloten;
▪ ookmaatregelenalshetvergrotenvandegemengderiolering(somsalleeneenknellendeleiding)kaneenbijdrageleveren;
▪ hetvergrotenvangemaalpompenheeftnauwelijkseffectopwateroverlastmaarkanweldeperiodevanwater-op-straatverkorten;
▪ regentonnenactie;hoeweleenregentonmaareenkleinehoeveelheidwaterkanafvangenzorgteentonvooreenreductievanhetdrinkwaterverbruikenmeernogvoorbewustzijnvanmensenalshetgaatomdrinkwaterverbruik.
DroogteDroogteheefteendirecteffectopplanten,bomenengewassen.Wijzijntijdenslangdurigdrogeperiodenmetnameindeweeromdejongebomenenjongeaanplantwatertegeven.Hetwaterwordtonttrokkenuitoppervlak-tewaterenbluswaterputten.Doordroogtekandegrondwaterstanddieperwegtrekkendangewoonlijkindezomer.Hetgroen(gazons,bomen,struiken,tuinplantenendergelijke)kanhieronderlij-denenzelfsafsterven.Ookkandroogteleidentoteen
wijzigingindraagkrachtvandeondergrondwaardoorrioolleidingenkunnenbreken.Metnamegresbuizenzijnkwetsbaar.Gelukkigdathetmerendeelvanonzerioleringopzandgrondligt,diehiermindergevoeligvoorisdanbijvoorbeeldkleiofveen.
Alsnaeenperiodevandroogteeenhoosbuivalt,kandatvervelendegevolgenhebben.Alsdeoverstorteninhetgemengderioolgaanwerkenisheteffectgroterdannaeenniet-drogeperiode.Deoverstortingenhebbenjuistineendrogeperiodeeennadeligeffectopdewaterkwaliteitenhetwaterleven,omdatdewaterstandenindezeperiodelaagzijn.Ookkandewaterganginmiddelsdrooggevallenzijn.Ditgeeftookeengroterekansopstank.
Opmomentendatereenonttrekkingsverbodisvooroppervlaktewaterkunnensommigeonderhoudswerk-zaamheden,zoalshetreinigenvanriolering,nietuitge-voerdworden.
Adaptatiestrategie droogteOpditmomentzijndekaartenuitdestresstestnogergglobaalenvergennadereuitwerking.Tochkunnenwealenkelestrategieënbenoemen:▪ wekoppelenverhardingaf;▪ wehoudenzoveelmogelijkregenwatervastvooraan-vullingvanhetgrondwatertekortinhetzomerhalfjaarenvoorhetoppeilhoudenvandezoetwatervoorraad.
▪ wezetteninophetaanleggenvaninfiltratieriolen,infiltratiekratten,wadi’s,greppelsenslotenomover-tolligwatertijdensneerslagoptevangenenviainfil-tratienaarhetgrondwaterbeschikbaartemakenvoorhetgroen;
▪ westimulerenhetverminderenvanverharding(ontste-nen)opparticulierterreindoormiddelvandeOperatieSteenbreekomdesponswerkingvandetuinentevergroten;
▪ westimulerenvergroeningsprojectenopschoolpleinen;▪ wegevenkwetsbarebeplantingwateralsdedroogte-periodeaanhoudt.
PROGRAMMAWATER2020T/M2025- HOOFDRAPPORT
30
HitteVeelwarmedagenachterelkaarlevertnietalleenplezieropmaarkanooktotproblemenleiden.Vooralouderenenkleinekinderenkunnenoverlastervarenbijaanhou-dendewarmte.Maarookisgeblekendatdoorhittedearbeidsproductiviteitafneemtendenachtrustverslech-tert.Waterkaneendeelvandeoplossingzijnmaarditweerkanookjuistinhetwatersysteemproblemengeven.Langdurigewarmtekanzorgenvooralgengroeiinhetwater.Ditheefteennadeligeffectopdewaterkwaliteit.Ookkanereenontwikkelingzijnvanblauwalg.Dezealgzorgtervoordatwaterongeschiktwordtalszwemwater.Ookhetrisicovanbotulismedoordodevissenofeendenisgrootbijaanhoudendehitte.Straat-entrottoirkolkenzijnuitgevoerdmeteenstank-slot.Netalsdezwanenhalsindewasbakzorgteenlaagjewaterdatderioolluchtnietnaarbuitenkomt.Alshetlangdurigdroogenwarmiskunnendezestankslotenuitdrogenwaardoorderioolluchtvrijkomtenhetstinktindestraat.
Adaptatiestrategie hitteWijzetteninophittebestrijdingdooraanplantvanvitaalopenbaargroen.Verdampingviabladerenzorgtvoorverkoeling.Metnamebomenhebbeneenbelangrijkebij-drageaanhettegengaanvanhitteindeopenbareruimte.Bomencreërenschaduwenookkoeltedoorverdampingvanwaterviadebladeren.▪ wijbestedenvooralveelzorgaandegroeiplaatsvandebomen.Dezekrijgtveelmeeraandachtdanvroegerzodatdebomenbeterkunnenuitgroeienenvitalerzijn;
▪ aandehuidigeherinrichtingvanhetcentrum,eenpotentiëlelocatievoorhitte,bestedenwijveelzorgdoorhettoevoegenvanvitaalgroen;.
▪ netalstegendroogteishetvergroenenvandeopen-bareruimte,tuinenenschoolpleinenookeffectiefvoorhetbestrijdenvanhitte;
▪ hetwaterschaphoudtdekwaliteitvanhetzwemwaterindegatenengeefteenzwemverbodafalserblauwalginhetzwemwaterzit;
▪ hetwaterschapcontroleertregelmatigopdodevissenenvogelsinhetwateromdevormingvanbotulismetevoorkomen;
▪ indiennodigvullenwedekolkenmetwateromeendroogvallendstankslotteverhelpen;
▪ westimulerengroenedakendoorhetkwijtscheldenvandegemeentelijkeregenwaterbergingseis;
▪ wevoerenhetprojectA1miljoenbomenuit.
OverstromingenAlswebinnendegemeentepratenoveroverstromingen,wordtvaakgedachtaandeWilpseKlei.Velenvanonshebbenimmersaleenpaarmeegemaaktdatdezeonderwaterliep.Alleen,deWilpseKleiiseenuiterwaarde,weliswaarmeteenhogezomerdijkmaarweldegelijkeenuiterwaardedieonderdeelvormtvanderivierbeddingvandeIJssel.Deuiterwaardeisbuitendijksgebied.Hetmaaktonderdeeluitvanderivierbedding(winterbed)alserveelwateraftevoerenvalt.
AlswehetbinnenhetDPRAoveroverstromingenpratendanhebbenwehetoverhetonderlopenvanhetbinnen-dijksegebied.Hoelanggeledenditinonzegemeentegebeurtiskunnenweonsgelukkignietmeerherinneren.
Adaptatiestrategie overstromingenMetdestijgingvandezeespiegel,hetverdersmeltenvanhetgletsjerijsindeAlpenendeheftigerregenvalzowelindebrongebiedenvandeIJsselalsookinNederlandzelf,krijgendedijkenhetdekomendedecenniazwaarderteverduren.Mochtendedijkenbrekendankomthetwaterindegemeentetotmaximaaleenmeterhoog.Dewater-hoogteinhetuiterwaardegebiedkanzelfsstijgentottweemeter.Ditkanleidentotveelschadeendoordestromingooktotveiligheidsproblemen.
HoogwaterbescherminglangsderiviereniseentaakvanRijkswaterstaat.Zijvoerthaartaaknaarbehorenuit.Welkemaatregelenerwordengenomenomonstegenover-stromingentebeschermen,staatinhetDeltaprogrammaRuimtevoordeRivierenhetDeltaprogrammaRivieren.
NudeIJsselmeerruimtegekregenheeftindeVoorsterkleizijndegroteingrepenbijderiviervoorevenklaar.Voordelangeretermijn(na2050)staanernogeenpaargroteprojectenopstapel:▪ Hoogwatergeul Deventer▪ Integraal Riviermanagement▪ Hoogwaterbeschermingsprogramma
Hoogwatergeul DeventerTussendeSteenenkamerendeWorpaandeenezijdeendeFliertaandeanderezijde,ligteenruimtelijkereser-veringvooreenbypassvandeIJssel,dezogenaamdehoogwatergeulDeventer.DezemaatregelisvastgesteldindePlanologischeKernbeslissingRuimtevoordeRivier.Methet“Besluitalgemeneregelsruimtelijkeordening(Barro)GroteRivieren”isdezeruimtegereserveerdvoordetoekomst.DeBarrovertaaltdenationalebelangenuitdeStructuurvisieinfrastructuurenruimtenaarjuridischeregels.Dieregelsomvatteninstructiesaanandereoverhe-dendiedoorhenmoetenwordenopgevolgd.Binnendebegrenzingvanderuimtelijkereserveringvoordehoogwatergeulishetniettoegestaanomzondertoestemmingvanhetrijkbestemmingswijzigingenuittevoerendiekunnenleidentotgrootschaligeofkapitaal-sintensieveontwikkelingendiehettreffenvanrivier-ver-ruimendemaatregelenkunnenbelemmeren.Dehuidigebestemmingondervindtgeenbelemmeringvandezereservering.DegeheleIJsselvaltonderditbesluit.Metdezeeisenstelthetrijkderivierveiligvoorhaarfunctiesvoorbergingenafvoervanwater.Hetisdanookniettoegestaanomactiviteiteninhetrivierbedtoetestaandiebijvoorbeelddedoorstrominghinderen.
TussenTwelloendeSteenenkamerreserverenweeengrootgebiedwaarindetoekomstmogelijkdehoogwatergeulDeventergerealiseerdkanwordenomdeIJsselmeerruimtetegeven.DitgebiedisterugtevindenindeBarro.
Integraal RiviermanagementHetdeltaprogrammaRivierenomhelsthethelespeelveldvanderivier:Hetriviersysteem,deveiligheid,descheep-vaart,deecologieetcetera.Vanuitdegemeentezoekenwenaarafstemmingenmeekoppelkansenvoorgebiedsont-wikkeling.Hetrijkendeprovinciegaanhetuitvoerings-programmadekomendejarenvormeninhoudgeven.
31 PROGRAMMAWATER2020T/M2025- HOOFDRAPPORT
Naastdezeinhoudelijkestudieswordttevensingezetoprisicopreventie.Hierbijmoetgedachtwordenaaneva-cuatieroutesencrisisopvang.EengoedvoorbeeldishetRampenplanvandegemeentewaarinoverstromingeenaparteplaatsheeft.
Hoogwaterbeschermingsprogramma HetprogrammaHoogwaterbescherming,waarvanhetwaterschaptrekkeris,gaatoverdeveiligheidvandedij-ken.Hierbijwordtgekekennaarhoogte,breedte,sterkte,enfaalmechanismenzoalshetrisicooppiping.AldedijkenvandeIJsselzijngetoetst.Eriseenopgaveoponsgrondgebiedmaardezevaltteoverzien.Metnamepipingvormt een potentieel knelpunt.
Uitdetoetsingblijktdatergéénurgenteknelpuntenzijn.Demaatregelenstaanopdelangetermijnplanning.
Eenbelangrijkeopgavebijhetuitvoerenvanmaatregelenisderuimtelijkeinpassingenhetbehoudofversterkenvanderuimtelijkekwaliteit.HiervoorisdoordeprovincieGelderlandinsamenwerkingmetWaterschapRijn&IJssel,WaterschapVallei&VeluweenWaterschapRivierenlandeninoverlegdeaanliggendegemeenteneenkwaliteitskaderIJsseldijkenopgesteld,het‘RuimtelijkPerspectiefDijkenGelderseIJssel&SplitsingspuntengebiedRijn-Waal-IJssel’.DitRuimtelijkPerspectiefheeftalsdoeltesturenenteinspirerenopeengoedevormgevingeninpassingvandedijkversterkingsmaatregelen.Inhoofdstuk5leestuhiermeer over.
Piping onder dijken Eenbelangrijkfaalmechanismebijdijkenispiping.Bijditmechanismestroomtwaterviaeenzandlaagondereendijkdoorenkomthetachterdedijkweeromhoog.Hierdoorkaneenwelontstaan.Naverloopvantijdkanhetwaterzandmeevoerenenbegintereenkanaal(pipe)onderdedijkteontstaan.Alsditproceslan-gerdoorgaat,vormtzicheendoorgaandeverbindingtussenhetbuitenwaterenhetachterland.Uitslijtingvanhetkanaalkanuiteindelijkleidentothetinstortenvandedijk
32
Hoofdstuk5OMGEVING EN LANDSCHAPWijzettenonsinvoorbehoudenversterkingvanhetlandschapendecultuurhistorie.DegemeenteVoorstgeldtalshetgroenehartvandestedendriehoek.Omgevingenlandschaphebbendaaromeenpromi-nenteplaats.Denkaanklassiekeboerderijen,karak-teristieklandschap,kwelwaterafhankelijkenatuurennatuurlijkaandelandschapsbepalendewaterelemen-ten.Voorbeeldenhiervanzijn:▪ DeIJsselmethaaruiterwaarden,stroomruggenenkarakteristiekedijkenlandschapzoalsdeBomendijkendeTerwoldeBandijk;
▪ DewatergangenzoalsdeVoorsterbeek,Klarenbeek,DeFliert,TwelloseBeek,Hondsgriftendeweterin-geninhetnoorden(TerwoldseWetering,NijbroekseWetering,GroteWetering)enhetToevoerKanaal;
▪ RecreatieplasBussloo;▪ DeruïnevanslotNijenbeek,deverdedigingsburchtaandeIJsseldieminstensuitde13eeeuwdateert.Ditslotisin2015geconsolideerdomverdervervaltegentegaan;
▪ DeMatanzedienietalleenprachtigaaneendoor-braakklokgelegenismaarhaarnaamzelfsdanktaaneenzeebaaiinCuba;
▪ HetstuwtjeaandeVloeddijk/Middendijk;▪ DedijkenindepolderNijbroek;▪ DewatermolenoplandgoedKrepel;▪ DedoorbraakkolkenlangsdeIJssel,zoalsdiebijlandgoed’tSchol;
▪ DeAppenseBandijkdiehaaksopdeIJsselstaatenvroegerweerstandboodtegenhetIJsselwatertoendenieuwebandijkenhetgemaalernognietwaren;
▪ UitwaterendgemaalTerwolde;BaronvanderFeltz.
GeldersDijkDNAenontwerpprincipesvoorhetlandschapHetdijkenlandschaplangsdeGelderseIJsselisinkaartgebracht.Dekarakteristiekenvandever-schillendelandschapstypenzijnvastgelegdinhetrapportGeldersDijkDNA;RuimtelijkPerspectiefDijkenGelderseIJssel&SplitsingspuntengebiedRijn-Waal-IJssel.
Inherentaandeverschillendetypengeldenspeci-fiekeontwerpprincipesvoorhetlandschapdaterbijhoort.DeontwerpprincipeszijnvastgelegdinhetgenoemdeDNA-rapport.
33 PROGRAMMAWATER2020T/M2025- HOOFDRAPPORT
Delandbouw,denatuurendeanderefunctiesinhetgebiedkampenbijdrogezomerszoalsdievan2018meteenwatertekort.Hetwaterschapzetallezeilenbijomhetgebiedzolangmogelijkvanwatertevoorzien.ZijdoenditdoorwatervasttehoudenmaaralsditnietvoldoendeiswordtwatervanuitdeIJsselnaarhetbinnenlandgepompt.DitkanonderanderebijhetgemaalTerwolde.NaaraanleidingvandelageIJsselstandenindezomervan2018wilhetwaterschapdemogelijkheidomwaterintelatenbijgemaalTerwoldeverbeteren.Daarnaastwillenzedebesturingenpompenvanditgemaalmoderniseren.Wijwerkenhiergraagaanmee,maarwelmetbehoudvanhetcultuurhistorischensemblevanditoude,mooiegemaaldateenblikvangerisaandeTerwoldseBandijk.
Waterleverteenbijdrageaanhetlandschapenheteco-systeem.Dewaterstructuurzorgtookvoorbergingenafvoervanovertolligregenwater.BinnenhetProgrammaWaterwordtdaaromgezochtnaarruimtevoorwaterber-ginginhetopenbaregebied,zodathetwaterbeterzicht-baarwordtendewaterstructuurrobuuster.
Debestaandewaterstructuurismedebepalendvoordegeometrievanhetafvalwaterstelsel.Binnenhetafvalwa-tersysteemwordterrekeningmeegehoudendatdeecolo-gischkwetsbarewaterlichamenzominmogelijkworden
belastmetafvalwater.Waardatkanwordthetschoneregenwaterbenutomhetwatersysteemaantevullen.
Debijdragevanhetwateraandeomgevingenhetland-schapisvooralvisueelenrecreatief.VanuitProgrammaWaterwordteenbijdragegeleverdaandebelevingvanwater.Hiertoewordthetvolumeuitriooloverstor-tenbeperkt,zodathetoppervlaktewaterschoonblijft.Hiervoorwordtverhardoppervlakafgekoppeldenwordenenwadi’singepastinhetstedelijkegebied.
t Het uitwaterende gemaal Burgemeester van der Feltz is een
cultuurhistorische blikvanger.
p De wadi’s in Klarenbeek vangen het regenwater van de
woonwijk op.
34
5.1 Verder vergroenen van de kernen
Plantenenbomendragenbijaandeleefbaarheid.Daaromisgroenbinnendebebouwdekombelangrijk.Bijriool-vervangingenherinrichtingvanopenbaargebiedwordtingezetophetafkoppelenvanverhardoppervlakenhetvasthoudenvanschoonregenwaterinwadi’sofgroen-stroken.Waarhetkanendoelmatigis,wordtnieuwgroengerealiseerdincombinatiemetwaterberging.
Delijstmetafkoppelprojectenisopgenomeninbijlage2.Inhoofdstuk3Wonen,leefbaarheidensocialecohesieleestumeeroverwaterindebuurt.
WaterkwaliteitWaareenriooloverstorteenoplossingbiedtvoordrogevoeteniseenoverstortingeenbedreigingopvoordewaterkwaliteit.Datafkoppelengrotevoordelenoplevertvoorhetopper-vlaktewaterismetnamegoedtezienindeTwelloseBeek.Dekwaliteitvandezebeekisdelaatste20jarensterkverbeterd.Metnamedoordeafkoppelprojectenendebergbezinkvoorzieningkomterveelminderrioolwaterviadeoverstortenindezerelatiefkleinebeek.Daarnaastzijnindeloopvandejarenbijdebeekookveelregen-waterriolenaangelegd.Dezezijnvoorzienvaneenuitlaatwaardoorregenwatervertraagdnaardebeekkanstromen.Ookisdebeekcirca10jaarteruggeheeluitgebaggerdenwaarmogelijkvoorzienvaneennatuurvriendelijkeoever.HierdoorisdeTwelloseBeekvaneenwatergangmetveelslibengrijswaterlangzamerhandveranderdnaareenbeekmeteennatuurlijkeuitstraling.Debodemvandebeekisweerteziendoordathetwaterhelderderisgeworden.
WatervisieVoorst2030InhetWaterplanVoorstdatin2009doorderaadisvastgesteldiseenvisiegegeventot2015entot2030.Voordekortetermijnzijnmaatregelenbenoemd.Demaatregelenzijnverdeeldinprojectendiegekoppeldzijnaanzeswatergerelateerdethema’s.Demaatregelenzijndeelseeninventarisatievandelopendeprojecten,deels“opstapelstaande”projectenendeelsnieuweprojecten.Voorelkemaatregeliseenzogenaamdefactsheetopge-steldwaarinonderanderedeplanning,projecttrekker(gemeente,waterschap,overig)staatweergevenenwelkekostengemoeidzijnmetdemaatregel.Erzijntweetypenmaatregelen:onderzoeksmaatregelenenuitvoeringsmaat-regelen.Eengrootdeelvandeinhetplanvoorgesteldemaatregelenisinmiddelsuitgevoerd,sommigezijnandersopgelostensommigemoetennoguitgevoerdworden.Inbijlage7iseenoverzichtgegeven.
35 PROGRAMMAWATER2020T/M2025- HOOFDRAPPORT
Hieronderzijndeambitiesenlangetermijndoelen(2030)aangegevenuithetWaterplan2009dienogsteedsactueelzijn:
Thema’swaterplanvoorst
Waterkwantiteit ambitie WateroverlastenwatertekortenkomennietmeervoorindegemeenteVoorst.
doel Robuustwatersysteemmetvoldoenderuimteomwatertebergen.Ooktenaanzienvanklimaatveranderingen.
Waterkwaliteit ambitie Dewaterkwaliteitisinallewatergangeninorde.
doel Dechemischeenecologischwaterkwaliteitvoldoetaandegeldendenormen.
Grondwater ambitie Hetbehoudenvaneenkwalitatiefenkwantitatiefgoedgrondwaterbeschermingsgebiedenhetopheffenvanverdrogingsproblemenengrondwateroverlast.
doel Behoudenvanaanwezigegrondwaterbeschermingsgebiedenoptimalesituatievanhetgrondwater.
Waterbeleving ambitie IndegemeenteVoorstkanmengenietenvanalhetaanwezigewater.
doel RecreatieplanBussloo,decultuurhistorischedijkenenderobuustewatergangenzijnvoorderegioeenzeeraantrekkelijkgebiedomterecreëren.
Water in de bebouwde omgeving
ambitie Aanscherpingvanhethuidigebeleid.
doel Nieuwbouwlocatieszijngescheidenaangelegdenbestaandstedelijkgebiediszovermogelijkafgekoppeld.
Communicatie ambitie Inwonerkanwatergerelateerdeklachtenkwijtbijdegemeente.
doel Degemeenteheefteengestructureerdecommunicatierichtingdeinwoners.
36
Hoofdstuk6WERK, INNOVATIE EN RECREATIEWijbiedennaarverhoudingveelwerkgelegenheid.Westrevennaareengoedvestigingsklimaatvoorondernemingeneninstellingen.RecreatieenToerismewordeneconomischgeziensteedsbelangrijker.Duurzaamheideninnovatiezijnhierbijleidendethema’s.
6.1 Duurzame bedrijventerreinen
Wijzettenonsinvoorhetverduurzamenvanbedrij-venterreinen.Alsblijktdatditdoelmatigis,danwordthetopenbaregebiedaangepaktenklimaatbestendigenwaterrobuustingericht.Hierbijkangedachtwordenaanhetverhelpenvanwateroverlast,hetafkoppelenvanverhardoppervlak,hetstimulerenvanbedrijvenomgroenedakenaanteleggen,ofhetrealiserenvaneenverbeterdgescheidenrioolstelselwaarerzorgoververvuilingis.
Duurzaamheidsinitiatievenvanbedrijvenstimulerenwemetdeafkoppelbijdrage.Zie https://www.voorst.nl/afkoppelbijdrage
WE STREVEN NAAR EEN GOED VESTIGINGSKLI-
MAAT VOOR ONDERNEMINGEN EN INSTELLINGEN.
RECREATIE EN TOERISMEWORDEN ECONOMISCH
GEZIENSTEEDSBELANGRIJKER.
Voorwaarden Het materiaal voor het afkoppelen wordt door
de gemeente tteerr bbeesscchhiikkkkiinngg gesteld met inachtneming van het beschikbare budget.
U woont in een gebied/woning waar afkoppelen niet verplicht is.
U draagt zelf zorg voor de aanleg. Het materiaal is bedoeld om af te koppelen
volgens de regels van gemeente Voorst. Bij mmiissbbrruuiikk van deze regeling worden de
kosten van het materiaal in rekening gebracht.
Z-17-00683_2017-44089 V2
Aanmelden kan via dit formulier: Naam: : ____________________________________ Adres: : ____________________________________ Postcode : ____________________________________ Woonplaats : ____________________________________ Telefoonnr. : ____________________________________ E-mail : ____________________________________
Kruis aan wat van toepassing is: Ik heb een eigen huis: ☐ Ik woon in een huurhuis: ☐
Heeft u ‘huurhuis’ aangekruist, voeg dan ook de toestemming van uw verhuurder toe. Als u alleen een regenton wilt aanvragen, is deze toestemming niet vereist. Vergeet niet om de “bestellijst afkoppelmateriaal” op de aacchhtteerrzziijjddee in te vullen en een schets te maken!! Dit formulier ingevuld versturen aan:
- [email protected] - Gemeente Voorst
P. van Dijk Postbus 9000 7390 HA Twello
Of u geeft het ingevulde formulier af aan de balie in het gemeentehuis.
BBiijjddrraaggee aaffkkooppppeelleenn rreeggeennwwaatteerr
AAaannmmeellddffoorrmmuulliieerr
37 PROGRAMMAWATER2020T/M2025- HOOFDRAPPORT
Een duurzaam bedrijventerreinEengoedvoorbeeldvaneenduurzaambedrijventerreinisEngelenburgenEngelenburg-noord.Hetrioolsysteemzitingenieusinelkaar.Hetregenwaterwordtgeschei-denvanhetvuilewateropgevangen,zoalsditookindenieuwbouwwijkeninmiddelsgebeurt.Maaromdathetregenwatervandeverhardingopditindustriegebiednogweleensvervuildkanrakendoordebedrijfsvoeringiservoorgekozenomhiereenzogenoemdverbeterdgescheidenrioolstelsel(VGS)toetepassen.Hierbijlooptheteersteregenwaternaarhetvuilwatersysteemenwordtditafgepomptnaarderioolwaterzuivering.AlshetharderenlangerregentloopthetwateroverindewatergangdeKoppelleiding.Ditsoortsystemenwordeninhetlandwelvakertoegepastmaarhiergaanwenogeenstapverder.Hetregenwaterdatopdedakenvaltisnietvervuild.Hetisdanookjammeromditnaardezuiveringtepompen.Ophetbedrijventerreinwordtditwateropgevangeninwadi’senhetinfiltreertdaarnaindebodem.Alsheterghardregentlooptditwaterviadrainsnaarhetretentiegebiedaandenoordkantvanhetindustriegebied.Hierwordthetregenwater,samenmethetwateruitdeKoppelleidinggebufferdenlangzaamafgevoerdnaardeHondsgrift.Hierdoorwordtzominmogelijkwatervervuildenzoveelmogelijkwaterweeraandeondergrondafgegeven.Bijkomendvoordeelisdatdewadi’senderetentiesamenmetdeboomsingelshetindustriegebiedeengroenemeerwaardegevenaanhetindustrieterrein.In2014isereennieuwepersleidingaangelegdtussenhetrioolgemaalKoppelstraatopEngelenburgenhetgemaalKruisakkerweginhetnoordenvanTwello.HieropiseveneensdepersleidingvanuitTeugeaangesloten.DezezogenoemdeRingtransportleidingwaseenafspraaktus-senhetwaterschapendegemeenteuitdeOptimalisatieStudieAfvalwatersysteemTwellouit2008.DoordeaanlegvandezeleidingwordthetrioolwatervanongeveereenderdevanhetgemeentelijkoppervlaknietmeerviahetvrijvervalsysteemvandekernvanTwellogeleidmaarkanditrechtstreeksnaardezuiveringverpomptworden.ZowordthetrioolstelselvanTwelloontlastenneemtzowel
dekwantiteitalsmetnamevuillastvandeoverstortenopdeTwelloseBeekaf.OokwordendebetonnenbuizenenputtenvanditstelselnietmeerblootgesteldaandeH2S-gassenuitdeafvalwaterstroomvangemaalKoppelstraaten Teuge.
DekansenDeindustrieterreinenDeBeltenNijverheidzijnnoggemengdgerioleerd.Dithoudtindatalhetregenwaterdatopdezeterreinenvalt,samenmethetafvalwaterafgevoerdwordtdoorhetrioolstelsel.AlleenhetbedrijfHorescaisvolledigafgekoppeld.DebedrijvendienadebrandaandeNijverheidstraatopnieuwzijngebouwdheb-beneenwaterbergingvan36mmopheteigenterrein.Deoverloopvandebergingssystemensluitechternogaanophetgemengdestelsel.Bijeentoekomstigerevitalisatievanhetterreinwordtdeoverloopnaareenslootgebracht.
Verderafkoppelenvanhetverhardeoppervlakophetbedrijventerreiniswenselijk.Hierdoorkanmetnamehetwater-op-straatindeMolenstaatverminderdworden.HetknelpuntindeMolenstraatisnieturgent.Wewachtendaaromopeenmeekoppelkansomhetknelpuntoptelossen.
BedrijfsaansluitingenopdrukrioleringOpeenaantalplaatseninonsbuitengebiedzijnbedrijfs-matigeaansluitingenvanafvalwateropdedrukriolering.Hetbetreftspoelplaatsenvoorlandbouwvoertuigenentankplaatsendievoorzienzijnvanvloeistofdichtevloeren.Ookwordtsomshetspoelwatervandeontijzeringsinstal-latiesaangeslotenopdedrukriolering.Delozingvanhetwaswaterzelfisnietinaldegevallenhetgrootstepro-bleem,hiervoorkansomsmeteenbufferenbijvoorbeeldlozingindenachtelijkeurenwelafgevoerdworden.Alserregenvalt,dantredenerwelproblemenop.Devloei-stofdichtevloerenzijnnietoverdektenderegendieeropvaltkomtinhetdrukrioolterecht.Dedrukrioleringis
38
gemaaktvoorhetafvoerenvanhuishoudelijkafvalwaterenisnietgeschiktvoorhetverplaatsenvanregenwater.Ookbeschikkenditsoortsystemennietovereenrioolover-stort.Eenkleineregenbuileidtaltotoverbelastingvanhetsysteem.Hierdoortredenerpompstoringenopenkunnenrioolputtenoverstromen.Hetontijzeringswaterleidttotandereproblemen.Doorderestantenvanroestkunnenpompenvastlopenenbuizenverstoptraken.
Samenmethetwaterschap,degemeentenBrummen,EdeenBarneveldendeomgevingsdienstDeValleiiseenstudieverrichtnaarduurzamealternatieven.Heteindre-sultaatzijnbeleidsregelsvoordiversetypebedrijfslozin-gen.Hierbijwordtuitgegaanvansplitsingaandebron,vergaandezuivering,strengelozingseisenenmaatwerk-oplossingen.Hierbijhorenbeslisbomenomdesituatieperlozingtekunnenbeoordelen.Dezevormeneenonderdeelvandebeleidsregels.Ooklevertdestudiemaatwerk-voorschriftenopdieopgenomenkunnenwordenindevergunningen.
6.2 Cleantech regio
Samennaareenschonetoekomst.DaarkoersenwijopindeCleantechRegio.DeCleantechregiowordtgevormddoordeStedendriehoek-gemeentenApeldoorn,Brummen,Deventer,Epe,Heerde,Lochem,VoorstenZutphen.Zijwerkenmetondernemers,onder-wijsenonderzoeksamenaaneenenergieneutraleenduurzameeconomieensamenleving.Economieeneco-logiegaanhandinhand.LangsdeA1speeltspecifiekde“CleantechA1-zone”.HierwordtdeenergietransitieenCleantechzichtbaar.
Slimmer watergebruikEenvoorbeeldisslimmerwatergebruikdoorpapierin-dustrieEerbeek.Dooreenbetereenefficiënterezuivering
vanhetproceswaterisermindernieuwwaternodigvoordeproductievanpapier.Erhoeftmindergrondwatertewordenopgepompt.Datisgoedvoordenatuurendebiodiversiteitenhetkostmindergelddanvroeger.
WaterzuiverenéngrondstoffenwinnenIn2023willenwijdemeestcirculaireregiozijnvanEuropa.Wewillennietcirculairdoen,maarcirculairzijn.Metdewaterzuiveringenkunnenweveelbereiken.DebestaanderioolwaterzuiveringinTerwoldeisoudenvernieuwingisnodig.WaterfabriekWilpbiedthiervoordeuitkomst.MetdebouwvandeWaterfabriekwordentweedoelstellingeninéénkeerbehaald:schoonwaterindeTwellosebeekéneentoekomstbestendigewaterzuivering.Hetwordteen‘allesinéénzuivering’,waarbijweallegrondstoffendiewemogelijkkunnengebruiken-uithetrioolwaterhalenencirculairinzetten.OokwordtdoordekomstvandezezuiveringdeuitstootvanLachgasgere-duceerd.Dezeonderbelichtebronvoorklimaatsverande-ringiskwalijkerdanCO2.HetopwarmendvermogenvanlachgasN2Ois310keergroterdanvanCO2.DaarnaastkrijgtookdezuiveringinTerwoldeeentotalemakeoverwaarbijsamenwerkinggezochtwordtmetdezuiveringinDeventer.
Wewerkensamenmethetwaterschapaanhetrealise-renvanWaterfabriekWilp.DewaterfabriekiséénvandefocusprojectenvandeCleantechRegioenpastnaadloosbinnendevisievandeCleantechA1-zone.
AlternatievesanitatieAlswepratenoveralternatievevormenvansanitatiedankangedachtwordenaanIBA’s(individuelebehandelingafvalwater)enhelofytenfiltersaldannietgecombineerdmetelkaar;aantoilettenwaarbijdeurineapartwordtopgevangenofbijvoorbeeldvacuümtoiletten.Inhetverledenhebbenweervoorgekozenomaldewoningeninonsgebiedaantesluitenopderiolering.Ook
39 PROGRAMMAWATER2020T/M2025- HOOFDRAPPORT
depandenwaarbijwijditnietdirectverplichtwaren.Dezekeuzehadtemakenmethetprincipevangelijkemon-niken,gelijkekappenplushetfeitdatwijhetonderhoudvanhetmeestgangbarealternatief(deIBA)nietoponswildennemenvanwegedekostenendekwetsbaarheidvandesystemendiedestijdsbeschikbaarwaren.
Sporadischkomtereenverzoekbinnenvooreenalter-natievewijzevanwaterzuivering.Deachterliggendegedachteishierbijoverwegenddatmensenmeerenmeeroff-the-gridwillen.Alsgemeentewillenwijhierwelovermeedenken,maarsommigevormenvanzuiveringvanhuishoudelijkafvalwater(IBA’senhelofytenfilters)stellenonsvooreenjuridischdilemma.Dewettelijkeregelsschrijvenvoordatalserbinnen40metervandeerfgrensrioleringaanwezigis,hetperceelopderioleringmoetwordenaangesloten.Binnendebebouwdekommogenalternatievevormenvanzuiveringniet.Buitendebebouwdekomgeldtdathetonderhouddoordegemeenteofinopdrachtvanonsverzorgdwordt.Pasnaontheffingvandeprovinciekunnenwijdezorgtaakvooreenkleindeelnaastonsneerleggen.MogelijkverdwijntdeplichttothetkrijgenvanontheffingbijdekomstvandeOmgevingswetenkrijgenwijmeerruimteommeetebewegenmetoff-the-gridverzoeken.Totdietijdhante-renwedestelregeldatwijbereidzijnommeetewerkenalseeninitiatiefonshaalbaarlijkt,mitsdeinitiatiefnemer:
▪ kanaantonendatergeenoverlastoptreedtvoordeomgevingindevormvanstankofrisico’s;
▪ gebruikmaaktvaneenzuiveringwaarbijhetrendementgelijkisaandebestbeschikbaretechniek;
▪ debodemkwaliteitendewaterkwaliteitnietafneemt;▪ vanhetwaterschapeenakkoordheeftdatzij,door-middelvaneenvergunning,meewilwerkenaaneeneventueleoppervlaktewaterlozing;
▪ hetonderhoudendekostenvooronderhoudopzichneemt;
▪ insamenwerkingmetdegemeentedeontheffingbijdeprovincieheeftgeregeld.
Bijalternatievevormenvansanitatie(bijvoorbeeldcom-posttoiletten)speeltdezeafwegingminderenisditvaakdekeusenhetrechtvandeparticulierzelf,welkunnenhierbijaanvullendeeisenwordengesteld.
6.3 Versterkensectorrecreatieen toerisme
Waterleverteenvisuelebijdrageaandeomgevingenhetlandschap.Recreatieentoerismeprofiterenhiervan.
OnsuitgestrektelandschapmetdeIJssel,polders,bekenenweteringen,vormteenbelangrijkebasisvoorhettoerismeenderecreatieinonzegemeente.Ditland-schapmaaktdatdeGemeenteVoorsteenfijnleefklimaatheeftomtewonenenterecreëren.Ditisookbeschreveninonzetoeristischevisie(maart2018).Detoeristischevisieisuitgewerktineenconcreteuitvoeringsagendadieervoorzorgtdathettoerismeeenextraimpulskrijgt.Wijdoendatdoormiddelvandenieuwemarketingpo-sitionering‘DeIJsselvallei’.HierinstaathetbijzondereIJssellandschapmetallewaterrijkeelementenzoalsdebeken,weteringenenderivierzelfcentraal.Daarnaasthebbenwijbinnenonzetoeristischevisietweetoeristi-schetrekpleistersaangewezenwaarvanRecreatiegebiedBusslooereenis.
VanuithetProgrammaWaterwordteenbijdragegeleverdaandebelevingvanwater.Hiertoewordthetvolumeuitriooloverstortenbeperkt,zodathetoppervlaktewaterschoonblijft.Ookwordtverhardoppervlakafgekoppeldenwordenerwadi’singepastinhetstedelijkegebied.
Waterenhaardirecteomgevingwordtbijvoorkeurzoingerichtdatdezegoedtebeleveniseneenfunctievervult voor recreatie.
40
Daarnaastvervultwaternatuurlijkeenrolalszwemwater,locatievoorwatersportactiviteitenzoalsduiken,snorke-len,windsurfenendergelijke.HierbijdenkenwenatuurlijkdirectaandeplasBussloo.Maarookopweteringenwordtgerecreëerd.OpdeVoorsterBeekwordtbijvoorbeeldgekanood.Enhetwaterwordtnatuurlijkgebruiktdoordehengelsporters.Ditgebeurtinvijvers,kolken,bekenenderivier.
41 PROGRAMMAWATER2020T/M2025- HOOFDRAPPORT
42
Hoofdstuk7
WAAR HET KAN, ZETTEN WE IN OP PARTICIPA-
TIEVANONZE INWONERS.BIJ PLANVORMING,BIJ
BEHEERENBIJONDERHOUD.
PARTICIPATIE EN KRACHTIGE NETWERKENVeelvandeactiesdiebijhetProgrammaWaterhoren,hebbeninvloedophetopenbaregebied.Denkaanrioolvervanging,aanhetrealiserenvanwadi’svoorwaterbergingofafkoppelenincombinatiemeteennieuweinrichtingvandebuitenruimte.Waarhetkan,zettenweinopparticipatievanonzeinwoners.Bijplanvorming,bijbeheerenbijonderhoud.Bijhetvormgevenvandeplannenmakenwegraaggebruikvandesignalenuitdemaatschappij.Wezettenbij-voorbeeldmeldingenvaninwonersinalssignaalfunc-tievoorknelpunten,zodatwedezegoedinbeeldkrijgenenadequaatkunnenverhelpen.
43 PROGRAMMAWATER2020T/M2025- HOOFDRAPPORT
7.1 Een verbindende rol
Alsgemeentehebbenweeenverbindenderoltussendebelanghebbendenbijingrepenindebuitenruimte.Westrevenhierbijeenintegralebenaderingna,waarbijwealledisciplinesmeewegen.Alshetrioolmoetwordenvervangen,dankijkenweooknaardetoestandvandewegerbovenennaardewensomhetstraatbeeldaantepakken.Bijvoorbeelddoorparkeerplaatsentehergroepe-renenruimtetemakenvoorgroen.Maarevengoedwordtbijwegreconstructiesgekekennaardeonderhoudsstaatvanhetrioolendeuitkomstenvandestresstesten.
Bijhetrealiserenvandeingrepenindebuitenruimtewerkenwevolgensdeonderstaandeaanpak:▪ voorstelmaken▪ afstemmingeninspraak▪ planverfijnen▪ uitvoeren.
Eenvoorbeeldvaneen(recent)participatietrajectishetaanpassenderegenwaterafvoervanhettankeilandvanvliegveldTeuge.Delozingvanhetregenwaterleverdeproblemenopinhetafvalwatersysteem.Samenmetdestakeholders(luchthaven,middenstanders,gemeente,OVIJ,waterschap)isdeoplossinggevonden.Demeestdoelmatigemaatregelenvoorhetverbeterenvandehemelwaterafvoerzijngerealiseerd.
7.2 Partnersindefysieke leefomgeving
Wewerkengraagsamenmetonzeinwonersaanhetbehe-renenoptimaliserenvandeopenbareruimte.
AfkoppelbijdrageAfkoppelenishetscheidenvanschoonregenwater(regen,sneeuw,hagel)vanhetvuilewater(watervantoiletten,
wasmachines,douchesendergelijke).Opditmomentwordendezewaterstromenopveelplaatsennoggecombi-neerdafgevoerdnaardezogenoemdegemengderiolering.Hetiswenselijkvoorhetmilieuomdehemelwaterstroomvandezerioleringaftehalen.Ditgebeurtindenieuw-bouwwijkenvanafheteindevandevorigeeeuwalstan-daard,maarindeouderewijkenisditopveelplaatsennog niet het geval.
Westimulerenonzeinwonersomzelfhunsteentjebijtedragenaanhetscheidenvanschoonenvuilwater.Somsletterlijk,doorhetweghalenvanverhardingenuittuinenenvanopritten,zodathetregenwaterdirectindegrondkaninfiltrereninplaatsvandathetnaarhetrioolwordtafgevoerd.Ookfiguurlijk,doorderegenpijpenvanhetdakaftekoppelenenhetregenwaterindeachtertuin,devoordeurofalslaatsteoptieoverstraatwegtelatenlopen.Somsisdewoningalvoorzienvaneenregenwa-teraansluiting.Daarkanookgebruikvangemaaktworden.
Regentonacties zijn een groot succes.
44
Wehebbeneen‘Bijdrageregelingafkoppelen’ingesteld.Deafkoppelbijdragelooptvoorminimaalvijfjaar,van2017totenmet2021.Daarnabekijkenwijofdebijdragewordtvoortgezet.Zoalshierbovenalisgemeld,richtdebijdrageregelingzichopdeparticulierendiegeenafkop-pelplichthebben,maarvrijwilligwillenmeedoenomhetwatersysteemteverduurzamen.Viaonderstaandelinkkunnenbewonerscontrolerenofzeinaanmerkingkomen,vooreenbijdrage:https://www.voorst.nl/afkoppelbijdrage
SamenwerkingWijparticipereninveelsamenwerkingsverbandenmetbuurgemeentenenandereoverheden.Hierondervolgteenopsomming.
▪ SamenwerkingmetWaterschapValleien Veluwe
OnderanderebijhetpilotprojectWaterfabriekWilpenindeVisieNatuurlijkOntwikkelen(dezegeefteenvisieophetomgaanmethemelwaterengebruiktwaterinderegioValleienVeluwe)isernauwcontactmethetwater-schap.OokdeSamenwerkingsovereenkomstOntvlechtenwaterstromen(financiëlebijdragewaterschapaanafkop-pelenverhardoppervlak)endegezamenlijkeinvullingvanhetDeltaprogrammaRuimtelijkeAdaptatie(DPRA)viahetRegionaalManifestRuimtelijkeAdaptatiezijningezamenlijkheidvoorbereid.BijdeinvullingvanhetDPRAzijnookhetPlatvormValleienEem,RegioNoordVeluwe,ProvincieGelderlandenProvincieUtrechtaangesloten.AlsinvullingvanhetRegionaalManifestRuimtelijkeAdaptatieisin2019hetprojectRegionaleAdaptatieStrategie(RAS)ingediendbijhetrijk.Hetprojectiseropgerichtomeenoverkoepelenderuimtelijkeadaptatiestrategieoptestellenvoorhetgehelegebied.Elkezeswekeniseroverlegtussendeaccountmanagersvanhetwaterschapendegemeentewaarinnaastinhoudelijkeonderwerpenookdesamenwerkingenorganisatorischeaspectenaanbodkomen.
BOVI 2050 InaanvullingopdeWatertoetsheefthetwaterschapdeBOVIontwik-keld.BOVIstaatvoorBlauweOmgevingsvisieengeefteendoorkijktot2050.Hetiseennieuwewijzeomtekoersennaareenduurzameenwaterinclusieveleefomgevingwaarinwatereenbelangrijkerolspeelt.DeBOVIgeeftdevisievanhetwaterschapopdebeteke-nisvanwaterendeuitdagingendieopdeleefomgevingafkomen.Uitdagingenzijn:klimaatsverandering,energietransitie,circulaireeconomie,hervorminglandbouw,natuuropgavenendeverste-delijking.Daarbijiseenbeterbegripvan,endeomgangmethetwatervaakhetbeginvaneensamenhangendeoplossing.IndeBOVIwordenhiervoordriewaterprincipesgehanteerd:▪ Waterishetordenendprincipeinderuimtelijkeontwikkeling▪ Maximaalschoonhoudenenvasthoudenvanwater▪ Partnerschapalswatermerk
Zie de website https://bovi2050.nl/
Blauwe Omgevingsvisie 2050 Levend houden blauwe hart: behoud + versterken bescherming grondwa-teraanvulling
Natuurlijke randmeerkust met rand-meerdijken als veilig, beleefbaar en ecologisch waardevol lint
Water bergen, recreatie en natuur in ro-buust beekdallandschap in landbouw-gebied. Accent op enkele beken.
Rioolwater lokaal zuiveren bij kleine kernen en water benutten als extra bron in de bovenloop van de beken.
Beter benutten schone Veluwse kwel in Flevoland: drinkwater en/of terugsturen als schone bron voor de Randmeren.
Waterinclusieve stedelijke vernieuwing
Natuurlijk peilbeheer in veenweidege-bieden
Toevoegen organische stof aan land-bouwgrond vanuit bijvoorbeeld beekbe-heer ten behoeve van sponswerking en CO2 vastlegging
Doorleveren vaste stof vanuit lokale zuiveringen naar RWZI’s
Robuuste groene inrichting groene zone Veluwe – Randmeren tussen Ermelo en Putten
Circulaire, natuurinclusieve landbouw binnen randvoorwaarden van een duurzaam bodem- en watersysteem
Thermische energie uit oppervlaktewa-ter (TEO) als duurzame warmtevoor-ziening.
Digitale en slimme aansturing van het watersysteem en de waterketen
Brede riviermonding aan de Eem als hart van natuurgebied
Ontwikkeling van duurzame stedelij-ke landschappen gestuurd door het natuurlijke waterysteem
Waterbergingsgebied met natuurlijk moerasland en natte landbouw
Innovatieve, energiezuinige koeling veehouderij met behulp van water
Versterken natuur in combinatie met vernatting en aangepaste teelten
Grote RWZI’s uitbouwen als fabriek van energie, stoffen en schoon water.* RWZI Harderwijk: accent op biogas
* RWZI Apeldoorn: accent op herge--
teem
* RWZI Amersfoort: accent op water-stof productie
* RWZI Ede: accent op energieproduc-tie & stadswarmte
Ontwikkeling van een natuurlijker randmeerkust als robuuste verbinding Veluwe - Heuvelrug en via Horsterwold naar Oostvaardersplassen.
Kleinschalig circulair wonen in verwe-vingslandschap
Robuust brongebied vrij houden van ‘klassieke’ grootschalige stedelijke ontwikkeling.
Windcorridors in combinatie met
verkoeling van het stedelijk gebied
Waterinclusief maken van bestaand stedelijk gebied. Grootschalige warm-tevoorziening voor stad(sdeel), thermi-sche energie uit afvalwater (TEA)
Koesteren en veiligstellen hoge waterkwaliteit voor recreatie en natuur Randmeren.
Riviersysteemmaatregelen in combina-tie met duurzame bevaarbaarheid en meer water vasthouden
op de Veluwe in combinatie met droge natuur (stuifzand en heide)
Gebiedsproces maximaal vasthouden, -
ter rond de Hierdense beek
Dynamische, decentrale drinkwaterwin-ning in combinatie met grondwatercon-trolezones
klimaatmantel; groen-blauwe corridor als drager voor ruimtelijke ontwikkeling met ruimte voor waterberging
Water vasthouden in robuust en natuur-lijk brongebied
stuwen van beken en sprengen, waar mogelijk in combinatie met lokale energie uit waterkracht.
Vitale blauwe motor
Dynamische bronlandschappen op
Robuust watersysteem van bron tot monding
Kringlooplandschappen op levende bodems
Waterinclusieve, bebouwde omgeving
Lokale waterfabrieken en grond-stoffen- en energiehubs
Veilige dijken & dynamisch buiten-water
Valleikanaal en Apeldoorns Kanaal als ‘klimaatkanaal’: centrale waterbuffer en levering in droge tijden
Klimaatmantels rond stedelijke -
delijk hemelwater én grondwater
De Blauwe Omgevingsvisie geeft de lange termijn visie weer van
Waterschap Vallei en Veluwe.
45 PROGRAMMAWATER2020T/M2025- HOOFDRAPPORT
▪ SamenwerkingsverbandWaterOost-Veluwe(SWOV)DegemeenteninhetSWOVwerkenambtelijkenbestuur-lijksamenmethetwaterschap.Onderandereinhetafval-waterteam,bijonderhoudaangemalenensamenwerkinginoppervlaktewaterprojectenzoalsKRW-opgavedeFliert(SED-water/GeldersNatuurnetwerk),afwateringVoorstwestenWeteringseBroek/PolderNijbroek.DeSWOV-partnerszijnWaterschapValleienVeluweendegemeentenApeldoorn,Brummen,Epe,HeerdeengemeenteVoorst.Deambitievanhetsamenwerkings-verbandisominde(afval)waterketenwinsttebehalenuitsamenwerkingdoorsamengegevensuittewisselen,investeringskostenteverlagen,hetrioolmeeroptimaaltebenutteneninvullingtegevenaandediverseanderewateropgaven.RecentelijkheeftVitenszichaangeslotenbijditsamenwerkingsverband.
▪ RegionaalAmbtelijkOverlegRijn-OostSamenwerkingvoorhetuitvoerenvandeKaderrichtlijnWater(KRW)endevoorbereidingvanhet2estroomge-biedsplan.SamenwerkingspartnerszijnMinisterievanInfrastructuurenMilieu,MinisterievanEconomischezaken,LandbouwenInnovatie,Rijkswaterstaat,provincies,waterschappen,waterbedrijvenengemeenten.WijlatenonsinSWOV-verbandvertegenwoordigendoordevoorzit-tervanhetSWOVendegemeentelijkecoördinator(vandegemeenteEmmen).
▪ ZoetwaterOostNederland(ZON)ZONgeeftuitvoeringaanhetlandelijkeBestuursovereenkomstophetgebiedvanbeschikbaarheidvanzoetwater.DesamenwerkingspartnerszijnhetRijkenmedeoverheden(provincies,waterschappenengemeen-ten)inderegioOost-Nederland.Ookdelandelijkesubsi-dieverlooptviaditgremium.
▪ Samenwerking met Woningbouwvereniging IJsseldalWonen
Wezijnopzoeknaarmogelijkhedenomsamenmetdewoningbouwverenigingmeerconcrete(water)projectenoptepakken.Tijdenswegreconstructieswordtnual
dooronsbijachterpadenvanIJsseldalWoneneenHWA-uitleggeraangebrachttenbehoevevanhetafkoppelenvandewoningenendetuinverharding.IJsseldalWonenheefttoegezegddatderegenpijpenwordenaangeslotenophetregenwaterrioolalsdewoningvanhuurderverandert.Naoverlegmogennuookbewonersvanhuurwonin-genvanIJsseldalWonenmeedoenaandegemeentelijkeafkoppelbijdrageregeling.
▪ VerenigingNederlandseRiviergemeenten
WijzijnlidvandeVerenigingNederlandseRiviergemeenten,onzeburgemeesterisvoorzitter.Dezeverenigingomvat70gemeentendielangsderiviereninNederlandliggen.Hetiseenplatformenontmoe-tingsplaatsvoorbestuurdersvanriviergemeenten.Deverenigingzetzichnaastkennisuitwisselinginvoorhetbehartigenvandegemeentelijkerivierbelangen,ingoedesamenwerkingmetdeVNG.Doorinzetopzowelbestuur-lijkalsambtelijkniveauenzowelregionaal,nationaalalsinternationaal.
▪ Samenwerking in vergunningverleningGemeente,waterschapenOmgevingsdienstVeluweIJssel(OVIJ)gevendiversever-gunningenuitdietemakenhebbenmetwaterzaken.BijvoorbeeldOmgevingsvergunningeninhetkadervandeWetalgemenebepalingenomgevingsrecht(Wabo)rondrioolvervanging.Degemeenteishierbijvergunningver-lenendeinstantie,maarheeftplichtomdeandereover-hedenhierbijtebetrekken.VandaardesamenwerkingtussengemeenteVoorst,WaterschapValleienVeluweenOmgevingsdienstVeluweIJsselinvergunningverlening.
▪ Gezamenlijke communicatieHetVoorsterNieuwsendegemeentelijkesocialmediawordtgoedgelezen.Wijpublicerendanookregelmatignieuwsberichtenofaankondigingenvanandereoverhe-den.Ookliggenhunplannenentekeningenterinzageofwordthetgemeentehuisgebruiktvoorinformatieavonden.
46
Hoofdstuk8
DE BINNENDIENST IS GEZIEN HAAR TAKEN ONDER-
BEZET.TOCHISERVOORGEKOZENOMDEHUIDIGE
BEZETTING TE HANDHAVEN.
PERSONEELOmonzegoedeprestatiesophetbeleidsveldWatertewaarborgen,ismenskrachtonmisbaar.Indithoofd-stukgaanwijprimairinopdepersoneelsinzetdiegemoeidismethetuitvoerenvandegemeentelijkewaterzorgtaken.
8.1 Personeel
Degemeentelijkewatertakenwordenuitgevoerddoortweediensten,debinnendienstendebuitendienst.
BinnendienstDebinnendienstzorgtvoordeplanmatigezakenzoalsbeleidvorming,coördinatievanhetbeheer,plan-vorming,afstemmenmetanderebeheerdisciplines,samenwerkenmetandereoverheden/partijen,afwegenvandedoelmatigheidvaningrepen,onderbouwingvanfunctionerenvanvoorzieningen,waarborgenvankwaliteitenparticipatievaninwoners.
Huidige bezetting handhavenDeBinnendienstisgezienhaartakenonderbezet.Tochiservoorgekozenomdehuidigebezettingtehand-haven.BijdegemeenteVoorstzijndiversemensenindienst,diegezamenlijkongeveer2fteaanriolerings-werkzaamhedeninvullen.Deonderbezettingwordtgecompenseerdmetinhuurvanexpertise.Doorhetstellenvanprioriteitenisdelaatstejarengeblekendatwijmetdezebezettingonzetakenadequaatkunnenuitvoeren.
47 PROGRAMMAWATER2020T/M2025- HOOFDRAPPORT
BuitendienstDebuitendienstzorgtvoorhetoperationeelhoudenvandegemeentelijkewatervoorzieningen.DehuidigetakenvandeBuitendienstophetgebiedvanwaterzijn:▪ hetopsporenvandeoorzaakvanrioleringsproblemenenhetverhelpenvankleinecalamiteiten;
▪ hetbemensenvandestoringsdienst,dezeverhelptdeeerstestoringenindedrukriolering,dekleinecalami-teitenmetderioleringenplaatsenvandeafzettingbijgroterecalamiteiten;
▪ verhelpenvanverstoppingenindeduikersvandewatergangendieinbeheerzijnvandegemeente;
▪ decoördinatie,uitbestedingenhettoezichtvanhetslotenbeheer.
DeBuitendienstisopsterkte.BijgemeenteVoorstzijntweemensenindienstdiesamenbijna1fteaanriole-ringswerkzaamhedeninvullen.Eendeelvandetakenwordtuitbesteed.
Meer uitbestedenOmdatdelocatievandegemeentewerfsamenmetdevoormaligelocatievanhetVeluwsCollegewordtheront-wikkeldtotwoningbouwlocatie,wordteenstrategischekeuzevoorbereidoverdetoekomstigeorganisatievandeBuitendienst.Opbasisvaneenintegralewegingvanvierscenario’skiesthetcollegeinprincipevoorhetscenariowaarbijdeoperationeletakenvandeBuitendienstwor-denuitbesteed.Ditprincipebesluitisvoorgelegdaandeinspraakorganen.
Dekeuzevoorditscenarioisgebaseerdopdevolgendecriteria:▪ Dekwaliteitvandedienstverleningvoordeinwonersmoettenminstegelijkblijven,ditbetekentdatdaarwaarerdirectklantcontactisdezebehoudenmoetblijven;
▪ Hetkosten/economischmeestvoordeligescenario;
▪ Kennisvanhetvakgebied.Ookvoordelangeter-mijnblijftdekennisenkundevandebuitenruimtegewaarborgd.
Inditscenarioblijfthettoezicht,deregieoverdeaan-bestedingenhetcontactmetdesamenlevingbijdegemeente.Voorhetaspectwaterheeftditenkeledirectegevolgen.Hetoperationeledeelvandeeerdergenoemdewerkzaamhedenmoetuitbesteedwordenaanmarktpar-tijen.Hierbijmoetopgemerktwordendathetovergrotedeelvanhetrioolbeheer,rioolonderhoudenslotenonder-houdnualuitbesteedwordt.Indefinanciëleparagraafisnoggeenrekeninggehoudenmetdezetoekomstigeontwikkeling.Ditvormteenonder-deelvandeoverkoepelendestudievoordezetransitie.
48
49 PROGRAMMAWATER2020T/M2025- HOOFDRAPPORT
Colofon
Ditiseenuitgavevan:GemeenteVoorstPostbus90007390 HA Twellowww.voorst.nl
November2019
Mettekstbijdragenvan:MarkvanDijk;WarecoIngenieurs
Financiëleberekeningendoor:ElwinLeusink;Sweco
Fotoverantwoording:Coverenpag.2:prostooleh,FreepikPag.8:topntp26,FreepikPag.28onderaan:VictorZastolskiyOverigefoto’s:gemeenteVoorst
50