Driemaandelijks magazine van Natuurpunt - regio Meanderland - Afdelingen Netebronnen, Balen-Nete, Geel-Meerhout en Ham Afgiftekantoor: Geel 1 - P209043 • v.u. An Gijs - Weidestraat 11 2490 Balen
Belgie -BelgiqueP.B.-2440 Geel 1
BC1323
MEANDER2015 April | Mei | Juni • Jaargang 14 nr. 2
Meander 22 |
NatuurpuntNatuurpunt, vereniging voor natuur en landschap in Vlaanderen, telt
meer dan 91.000 gezinnen als lid. De vereniging stelt zich tot doel om
de natuur te beschermen door aankoop en beheer van natuurgebieden
en door beïnvloeding van het overheidsbeleid inzake natuurbehoud en
ruimtelijke ordening. Natuurpunt heeft de symbolische kaap van 20.000
hectare beheerd natuurgebied overschreden, 68% daarvan is eigendom
van de vereniging, het overige gedeelte wordt gehuurd. Daarnaast
wil de vereniging ook een voortrekkersrol vervullen op het vlak van
natuurstudie en natuur- en milieueducatie.
Lid wordenDoor overschrijving van 27 euro op rekening BE17 2300 0442 3321
met vermelding ‘nieuw lid’. Als lid ontvangt u automatisch het nationaal
contactblad ‘Natuur.blad’. Extra abonnementen: Natuur.focus (natuurstudie
en –beheer) 11 euro en Natuur.oriolus (vogelstudie) 10 euro. Beide extra
abonnementen samen 17 euro.
MeanderMeander is het gratis driemaandelijks contactblad voor de leden van
Natuurpunt in de afdelingen Balen-Nete, Geel-Meerhout, Ham en
Netebronnen (Dessel-Mol). Andere geïnteresseerden kunnen een
jaarabonnement op Meander nemen door overschrijving van 8 euro
op rekening BE31 0015 6350 0055 van Meander.
De Meander is gratis te raadplegen op www.issuu.com/meanderland
Oplage: 2.250 exemplaren.
RedactieAn Gijs, Jef Sas, Frans Emmerechts, Jeannine Simonis, Marc Verachtert,
Jan De Schepper, Tom Schildermans, Jan Albrecht, Rudi Rademaekers,
Arne Vermeulen.
ContactFrans Emmerechts, [email protected].
Met dank aan onze fotografenFrans Emmerechts, Jan Albrecht, Marc Verachtert, Luc van den Bergh,
Yana van Nueten, Rik Verborgt, Wim Pauels, Eef Weetjens, Marc Mangel-
schots, Tom Schildermans, Toon Huybrechts, Eddy Vaes, Pieter Cox, An
Gijs, Herman Bijnens, Paul Wouters en Marianne Horemans, Wikimedia
Creative Commons.
Coverfoto’s: Geluid der stilte aan de Grote Nete ©Luc van den Bergh,
Sperwer ©Eddy Vaes, De Vennen ©Frans Emmerechts
Op alle foto’s rusten auteursrechten. Voor de gegevens van de fotografen
kunt u contact opnemen met de redactie.
Lay-out MeanderArne Vermeulen en Jan Albrecht
Deadline teksten volgende MeanderMaandag 27 april 2015 bij [email protected]
Verschijnt eind juni 2015. Inlichtingen voor het leveren van tekst en
beeld: [email protected].
GiftenGiften voor de aankoop van natuurgebieden in de regio
Meanderland zijn welkom op rekening BE56 2930 2120 7588
van Natuurpunt Beheer met vermelding van de naam en het nummer van
het project dat je wenst te steunen:
3770 - Grote Netewoud
7703 - Keiheuvel (Balen)
7709 – De Maat (Mol)
7067 – Zammelsbroek (Geel)
7088 - Neerhelst (Geel)
7118 - Griesbroek (Balen)
7725 - Buitengoor en Vleminksloop (Mol)
7734 - De Vennen (Balen)
7736 - Malesbroek (Geel/Meerhout)
7739 - Molse Nete (Balen/Mol)
7763 - Belsbroek-De Vloyen (Geel/Meerhout)
7769 - Breeven (Geel)
7779 - Scheppelijke Nete (Mol/Balen)
7783 - Zelguis (Geel)
7784 - De Bleken (Mol)
8810 - De Rammelaars (Ham)
8874 - Veldhovenheide (Ham)
Contactpersonen afdelingsbesturen
Afdeling NetebronnenContact: Jef Sas, [email protected]
www.natuurpuntnetebronnen.be
Afdeling Balen-NeteContact: Tom Schildermans, [email protected]
www.natuurpuntbalen-nete.be
Afdeling Geel-MeerhoutContact: Marc Verachtert, [email protected]
www.natuurpuntgeelmeerhout.be
Afdeling HamContact: Frans Hoes, [email protected]
www.natuurpuntham.be
Colofon
Torfven tijdens inrichtingswerken 2015©Marc Verachterd
april - juni 2015 | 3
NatuurpuntMeanderlandBEDANKT ZIJN ACTIEVEVRIJWILLIGERSVerderop in dit nummer vinden jullie info
over de vrijwilligersavond in juni. Maar eerst wil ik hier één (super )actieve vrijwilliger
in de kijker stellen. Een vrijwilligster eigenlijk, en wel eentje van het eerste uur, Jeannine Simonis.
Al actief in Geel als Wielewaalster en Natuurgids in de jaren
tachtig, heeft Jeannine een serieus natuurpalmares. Al heel snel
ging haar interesse uit naar natuurstudie en was zij de trekkende
kracht van een vlinderwerkgroep. Zij ronselde geïnteresseerde
Natuur-In-Zicht- en Natuurgidscursisten en trok met hen de na-
tuurgebieden in op zoek naar vlinders en legde monitoringtra-
jecten vast. Dankzij de vlinderwerkgroep beschikken we nu over
statistieken die over vele jaren een schat aan informatie leveren,
zowel naar de evolutie (lees achteruitgang) van ons vlinderbe-
stand als naar het reservaatbeheer toe.
Wat later kwam de paddenwerkgroep eraan. Afsluitingen zetten,
wekenlang padden overzetten, ook met volledige klassen van
verschillende scholen. Ik durf er niet naar schatten hoeveel dui-
zenden padden door de helpende handen van Jeannine werden
gered. Gelukkig komen er langzaamaan meer duurzame oplos-
singen aan, zoals bijvoorbeeld het tijdelijk afsluiten van de Ame-
rikalaan, waardoor deze gevaarlijke bezigheid bij ochtendgloren
en valavond niet meer hoeft. Maar het vult Jeannine toch met
gemengde gevoelens want ‘toch spijtig dat we de schoolkinde-
ren dan niet meer bij dit gebeuren kunnen betrekken’.
En wie herinnert zich niet de tentoonstelling ‘Waterleven’ in de
Schrijnwerkerij in Geel en op heel wat andere plaatsen. Als rech-
terhand van de voorzitter van de werkgroep levert zij nog steeds
alle mogelijke hand- en spandiensten: waterstalen nemen,
wateronderzoek, tot alle mogelijke logistieke diensten: aquaria,
bino’s, … het heeft allemaal geen geheimen meer voor haar.
Maar denk niet dat het daar bij blijft. Jeannine is ook één van de
trekkers van de regionale werkgroep Thalictrum: met geïnteres-
seerden op plantenonderzoek gaan in vele reservaten, zodat ook
daarmee de nodige ondersteuning kan geleverd worden aan de
natuurbeheerders.
En toen vorig voorjaar de Stad Geel aankondigde een cursus
rond de honingbijen te organiseren, vond zij het hoog tijd wor-
den om ook onze wilde (solitaire) bijen eens in de schijnwerper
te zetten, dus start er dit voorjaar een cursus, gegeven door Joeri
Cortens.
En als ik Jeannine wil bedanken voor al dat noeste natuur.werk,
dan doe ik dat ineens ook voor haar rechterhand en man Leon
(Dille) natuurlijk, want zij vormen bij vele activiteiten een tan-
dem. Maar Jeannine wordt een dagje ouder en is koortsachtig
op zoek naar mensen die dit studiewerk stilletjes aan van haar
willen overnemen… laat van je horen!
Marc Verachtertvoorzitter NP-Geel-Meerhout
Colofon
Foto©Frans Emmerechts
Meander 24 |
HET TRADITIONEEL KEMPENS LANDSCHAPVoorgeschiedenisNa de laatste ijstijd, ruim 10.000 jaar ge-
leden, veranderde het klimaat en begon
de natuur zich, na verloop van tijd, aan te
passen aan warmere temperaturen. De
steppen die Noordwest-Europa bedekten
werden omgevormd tot uitgestrekte, ein-
deloze bossen. Op hoger gelegen zand-
gronden gingen eiken, berken en den-
nen groeien, op lager gelegen gronden
haagbeuken, eiken, linden en olmen. Op
veengronden en in rivierdalen ontston-
den broekbossen van elzen en wilgen.
De oudste archeologische vondsten die
in onze regio werden gedaan, dateren uit
het Neolithicum of de Nieuwe Steentijd.
Op enkele plaatsen werden gepolijste
vuurstenen bijlen gevonden. Ze wijzen
op menselijke aanwezigheid tussen 4000
en 1800 jaar voor Christus. De kunst
om aan landbouw te doen, die elders al
bekend was, drong toen stilaan door tot
deze streken. En samen daarmee ook de
veeteelt.
Vormen van cultuurlandschapIn de loop van de duizenden jaren die
volgden, namen de mensen de bossen
geleidelijk onder handen. Ze deden dat
eerst op de zandgronden. Een zandige
bodem bood immers minder weerstand
aan hun eerste ontginningspogingen
dan de moeilijker bewerkbare natte bos-
grond in de omgeving van de rivieren.
Ze legden er akkers aan voor de voedsel-
gewassen die ze wilden verbouwen. Op
deze manier ontstond de eerste vorm van
cultuurlandschap. De beginnende land-
bouwers verwijderden de bossen voorna-
melijk door ze af te branden. Dat zorgde
voor een tijdelijk bemestingseffect. Op
de plaatsen waar de bossen verdwenen,
ontstonden, naast de nog bescheiden
akkers, steeds uitgestrekter heidevelden.
Hierdoor kwam de bodem, die voorheen
door de bomen vastlag, hier en daar
Hooiland met soortenrijke plantengemeenschap © Frans Emmerechts
april - juni 2015 | 5
bloot te liggen. De wind kreeg er vrij
spel en veroorzaakte zandverstuivingen.
Toen de mensen ertoe overgingen hun
runderen, varkens, schapen en andere
gedomesticeerde dieren op de heidevel-
den te laten grazen, aten die alle jonge
boomopslag op, zodat de bossen daar
geen kans meer kregen op herstel. Die
velden bleven heide, een tweede vorm
van cultuurlandschap na de eerste ak-
kers. Om hun akkers te bemesten ge-
bruikten de mensen heideplaggen. Zo
hoogden ze die akkers stilaan op terwijl
elders stuifzandvlakten verlaagden.
Later, in de middeleeuwen, ging men ook
de lager gelegen bossen kappen, in de
buurt van de rivieren. Hierbij ontstond
een nieuwe vorm van cultuurlandschap,
het grasland. Al naargelang van het ge-
bruik was dat hooiland of weiland. Hooi-
land wanneer het als grasakker diende
om er een hooioogst af te halen als
veevoer voor de winter. Weiland wanneer
men het vee er liet op grazen.
FerrariskaartenHet optreden van de mensen verrijkte
het landschap. Akkers en weiden werden
in overzienbare stukken verdeeld door
houtwallen, hagen en hakhoutbosjes. De
techniek van de landbouw was kleinscha-
lig. De mensen spreidden hun werkzaam-
heden in ruimte en in tijd, op het ritme
van de seizoenen. Ze volgden dat even
getrouw als de planten en de dieren. Ze
leefden in overeenstemming met de na-
tuur. Van vervuiling was nog geen sprake.
Het landschap dat zo tot stand kwam,
kende veel verschillende biotopen met
floristische pareltjes en met diersoorten
die nu zeldzaam of verdwenen zijn. Dat
‘traditioneel’ landschap bestond zonder
ingrijpende wijzigingen van in de mid-
deleeuwen tot in de tweede helft van de
negentiende eeuw. Vanaf toen verander-
de het uitzicht in enkele tientallen jaren
meer dan in de vijf eeuwen voordien en
vanaf de twintigste eeuw ging de veran-
dering zich steeds sneller voltrekken.
Van het oud, traditioneel landschap is nu
niet veel meer overgebleven. Toch zijn
er hier en daar nog stukjes die de tijden
getrotseerd hebben. Ze zijn de levende
getuigen van de essentiële rol die het
speelde in het leven van de mensen.
Die leefden niet verspreid over het hele
grondgebied van de gemeenten, maar
woonden samen in (kerk)dorpen en in
gehuchten. De meesten waren boeren
die, door langdurige en zware arbeid, de
arme gronden vruchtbaar maakten.
Hoe het landschap eruitzag, is te zien
op de Ferrariskaarten, opgemaakt in de
tweede helft van de achttiende eeuw
(1771-1778). Het beeld op die kaarten
verschilt totaal van dat op hedendaagse
kaarten. Weliswaar staan er dorpen en
gehuchten vermeld die nu nog bestaan,
maar rond die dorpen en gehuchten
lagen akkers, afgebakend met houtwal-
len. Achter de akkers begon de heide,
hier en daar afgewisseld met stuifduinen
en vennen en doorsneden door enkele
brede groene linten: de valleien van de
Kleine, de Grote en de Molse Nete en hun
zijrivieren, met hun schrale beemden en
hun ontoegankelijke moerassen. Bossen
waren schaars.
Ferrariskaart met Geel, Bel, Grote Nete, Molse Nete
Meander 26 |
HeideDe heide dankt haar ontstaan dus aan het
verdwijnen van het eikenberkenbos. (De
dennen, meestal grove dennen, die oor-
spronkelijk tussen de eiken en de berken
stonden, waren in het begin van de mid-
deleeuwen uitgestorven in deze streken.
Later werden ze, om economische rede-
nen, uit noordelijker gelegen gebieden
opnieuw ingevoerd.)
Die (droge) heide werd een essentiële
schakel in de economie. Ze diende in de
allereerste plaats als weideplaats voor het
vee, voornamelijk voor de schapenkudden.
Veel boeren hadden een kleinere of gro-
tere kudde die ze weidden op de gemeen-
schappelijke heide, waarvan het gebruik
berustte op oeroude plaatselijke regels.
Een tweede belangrijke functie van de hei-
de was het leveren van zand en brandhout,
maar vooral van strooisel voor de potstal.
Het was een rijkdom voor de mensen…
In de potstal stonden een koe of enkele
koeien, het paard, de geit, soms enkele
mestvarkens en de kippen… boven op de
mest, die ze vermengd met het strooisel
vast trapten. Daarbij werkten ze zich als
het ware elke dag omhoog. De mest uit de
potstal kwam eenmaal, hooguit tweemaal
per jaar op de akkers terecht.
Een derde economische functie van de
heide had te maken met de bijenteelt. De
imkerij was belangrijk, want honing was
vrijwel het enige zoetmiddel dat de men-
sen gebruikten. Om de honingoogst te be-
vorderen stak men soms stukken heide in
brand. Zodoende bekwam men jonge hei,
die uitbundiger bloeide dan oude en die
per korf of per kas meer honing gaf.
Op vochtige, meestal iets lager gelegen
plaatsen in de heide bevond zich de natte
hei: een uit dwergstruiken bestaande ve-
getatie die geplagd werd. Het plagsel of
turf werd gedroogd en gebruikt als brand-
stof voor de haard, ook wel als strooisel bovenaan: Heide, duinen en berken onderaan: Veenderij (De Zegge) ©Frans Emmerechts
Honingbij in de heide © Frans Emmerechts
april - juni 2015 | 7
voor de potstal of rechtstreeks als meststof
voor de akkers.
Duinen en vennenDe vegetatie van de droge en de natte
heide wordt op de Ferrariskaarten onder-
broken door kale, vaak stuivende zand-
terreinen met duinvorming en ook door
vennen.
De duinformaties werden gevormd door
zuidwestenwinden die het plaatselijke
zand uitwaaiden ofwel meevoerden uit ri-
viervlakten. Dit stuifzand geraakte meestal
niet ver, omdat het vrij vlug door planten-
groei werd tegengehouden en tot duinen
werd opgehoopt.
Anderzijds, als de grond werd wegge-
stoven met vorming van min of meer
uitgestrekte kuilen, ontstonden er ‘uitwaai-
ingslaagten’ of vennen. Het zand werd
nooit verder weggestoven dan tot de
zandondergrond, zodat die vennen ondiep
bleven.
WaterlopenDe natuurlijke waterlopen met hun beek-
en rivierdalen speelden, net zoals de heide,
een zeer belangrijke rol in de economie.
Ze werden in de loop van de eeuwen wel
gewijzigd door ingrepen van de mens
maar in de periode van het traditioneel
landschap was de menselijke invloed
nog niet zo groot als nadien. Er werden
al wel eens dijken aangelegd of bruggen
gebouwd. Soms werd een waterloop
rechtgetrokken om de waterafvoer te ver-
gemakkelijken of om sommige plaatsen
tegen wateroverlast te beschermen. Ook
werden er grachten gegraven om droge
zandgronden te bevloeien. Het broek
overstroomde echter meestal nog in de
winter, zodat er slib werd afgezet, dat de
bodem verrijkte. De beemden in het broek
dienden als weidegrond voor het vee.
Tevens werd het hooi voor de winter er
gewonnen. Het eeuwenlang volgehouden
regime waarbij de plantengroei jaarlijks
één of twee keer werd gemaaid, gedroogd
en afgevoerd zonder toevoeging van extra
meststoffen, resulteerde in een specifieke,
soortenrijke plantengemeenschap die zich
kon handhaven en ieder jaar verjongen:
moeraskartelblad, langbladige ereprijs,
draadrus, moeraswederik, klimopklokje
enz… De fauna kende nog dieren als ot-
ter, korhoen, grauwe klauwier en ortolaan.
De lucratieve jacht op deze soorten werd,
naast latere veranderingen in landschap en
landbouw, oorzaak van hun verdwijning.
In de rivieren, de beken en de poelen werd
paling, snoek, zeelt, voorn en andere vis
gevangen.
Uiterst belangrijk was de veen- of moer-
winning in de talrijke veenderijen. Er werd
moer gebaggerd voor eigen gebruik,
maar ook voor de verkoop. Die brandstof
was veel fosfaatrijker dan de uit de heide
afkomstige brandstof, zodat de van veen
afkomstige as een waardevolle meststof
voor de akkers was.
Belangrijk ten slotte was ook hier en
daar het winnen van ijzererts, voor de
ijzerindustrie uit de streek rond Luik of
uit Duitsland. Onder de dekzanden langs
de rivieren in onze streek ligt veelal een
grof, glauconiethoudend zand, Diestiaan
genaamd. Het glauconiet werd door het
grondwater meegevoerd en door oxida-
tie omgezet in limoniet: een okerkleurig
ijzeroxide dat uitvlokt aan het oppervlak
van poelen en plassen en dan bezinkt op
de bodem. Het limonietrijke slib dat zo
ontstond, werd moerasijzererts, ijzersteen
of gruis genoemd. Het werd opgeschept,
gedroogd en verzonden.
Het optreden van de mens, zowel in de
landbouw als in de veenderijen en de
ijzerertswinning gaf aan grote gebieden
de kans zich te ontwikkelen tot rijk ge-
schakeerde landschappen, bewoond door
planten en dieren die er voordien niet of
heel weinig voorkwamen.
tekst: Frans emmerechts
Otter (Natuurpunt Museum) © Frans Emmerechts
Bolderende korhaan (Natuurpunt Museum) © Frans Emmerechts
Grauwe klauwier en Ortolaan (Natuurpunt Museum) © Frans Emmerechts
Referenties 1 M. De Bont en G. T’Jonck, ‘Landschaps- en
nederzettingsgeschiedenis’, in Geel van gis-teren tot morgen, Lions Mol-Geel, 1977.
2 J.E. De Langhe, Rol en betekenis van de Zegge in het traditioneel Kempisch Land-schap, Antwerpen, 1978.
3 C. Van Haesendonck, ‘Florule des environs de Westerloo’ in Bulletin de la Société Royale de Botanique de Belgique, Bruxelles, 1869.
Meander 28 |
DE VENNEN Een stukje Grote NeteWoud
‘Natuurgebied De Vennen’ klinkt bij vele Balenaars nog niet bekend in de oren, maar dat zal de eerstkomende jaren wel veranderen. Het gevarieerde boslandschap, dat wordt afgewisseld met open ruimten en doorsne-den door waterlopen ligt in hun gemeente en is wel degelijk een natuurgebied!
tekst: Herman Bijnens, Denis mertens en jan mallants
De Vennen ©Frans Emmerechts
Langs de noordzijde loopt de Grote
Hoofdgracht. Ze vormt de scheiding
met De Most en mondt even verder
uit in de Grote Nete. De Kleine Hoofd-
gracht komt uit De Most, stroomt door
het ganse gebied en is, misschien nog
meer dan de Grote Nete, de bepalende
factor in het centrale gedeelte. De Grote
Nete zelf slingert met zijn vele prachtige
meanders voor een groot deel parallel
aan de Kleine Hoofdgracht, meer naar
het zuiden toe.
Geschiedenis Vlak onder het domein De Most lag van
oudsher een kleinschalige mozaïek van
ecologisch waardevolle hooilandjes,
omzoomd door elzen en van oost naar
west doorsneden door twee waterlopen.
Het was dan ook niet verwonderlijk dat
Natuurreservaten - dat enkele jaren later
samen met De Wielewaal Natuurpunt
zou worden - halverwege de jaren 1990,
op basis van de Biologische Waarde-
ringskaart en van het feit dat veel van die
kleine hooilandjes niet meer in gebruik
waren, besliste om er een natuurgebied
uit te bouwen. De vereniging was ervan
overtuigd dat de omgeving als een
nieuwe parel aan het valleigebied van de
Grote Nete moest worden toegevoegd.
Op 3 mei 1995 werd een eerste akte van
aankoop ondertekend en momenteel
staat de teller van aangekochte gronden
al op meer dan 100 hectare. Van deze
oppervlakte is 53 hectare officieel als
natuurgebied erkend en er is nog een
april - juni 2015 | 9
dossier hangende voor een bijkomende
erkenning van 34 hectare. Het dossier
sleept al jaren aan, hopelijk wordt het dit
jaar afgerond.
De Vennen ligt in het Habitatrichtlijnge-
bied ‘Bovenloop van de Grote Nete met
Zammelsbroek, Langdonken en Goor’,
dat werd opgenomen in het Europees
Natura 2000-netwerk van waardevolle
natuurgebieden. Dit feit alleen al is voor
ons een stimulans om verder aan het
gebied te blijven werken. De officiële
opening vond plaats op 4 mei 2003 en
ondertussen zijn we al een heel eind ge-
vorderd op verschillende terreinen. Een
grote meerwaarde voor het gebied is de
onmiddellijke nabijheid van twee andere
belangrijke natuurgebieden. Aan de
noordoostzijde ligt, zoals reeds vermeld,
het natuurgebied De Most-Keiheuvel,
aan de zuidwestzijde ligt Scheps. Beide
gebieden worden beheerd door het
Agentschap voor Natuur en Bos. Er bie-
den zich dus mogelijkheden aan voor de
toekomst: een potentieel aaneengeslo-
ten gebied van meer dan 1000 hectare
dat een prachtig start- of eindpunt zou
kunnen zijn van een wandeling door het
Grote Netewoud.
LifeTwee Europese Life-projecten hebben
het gebied gedurende het laatste decen-
nium een nieuwe impuls gegeven. Voor-
eerst, van 2006 tot 2011, het Life-project
Grote Nete. Het had tot doel de laagland-
beekvallei te herstellen. In De Vennen
lag de nadruk op de Kleine Hoofdgracht.
Meer bepaald vonden er allerlei ingre-
pen plaats om de gracht een natuurlijker
verloop te geven, om de waterberging te
verhogen en vooral om het visbestand
(met enkele zeldzame vissoorten, waar-
onder de beekprik) een grotere kans te
geven om zich verder te ontwikkelen.
Bijkomend werden inrichtingsmaatrege-
len genomen die de natuurwaarde van
de waterloop en van het omliggende
valleigebied verhoogden. Het provincie-
bestuur van Antwerpen, de beheerder
van de waterloop, was een enthousiast
en waardevol medewerker. Studiebureau
Haskoning voerde een uitgebreide hy-
draulische studie uit, zowel van de Kleine
Hoofdgracht als van de Grote Nete. Zo
verkreeg men een duidelijk inzicht in de
beschikbare bergings- en afvoercapaci-
teit. Bijkomend werd een onderzoek uit-
gevoerd naar de voorgestelde ingrepen.
Studiebureau Soresma stelde de plannen
op en in het voorjaar van 2011 werden
de werken aangevat: afgraven van ber-
men, maken van plasbermen en herme-
andering van de waterloop in bepaalde
zones. Er werd zowat 18.000 ton zand
afgegraven. Voorafgaand aan de werken
inventariseerde de Universiteit Antwer-
pen het visbestand. In haar eindrapport
stond dat er 13 vissoorten werden aan-
getroffen waaronder 3 beschermde: de
beekprik, de kopvoorn en de kwabaal.
Naast deze ecologische maatregelen
werden ook werken uitgevoerd om de
toegankelijkheid van het gebied te ver-
hogen. Natuurpunt deed namelijk graag
een extra inspanning om de natuurwaar-
den ook aan de bevolking te tonen en
dus werd, als afsluiting van het project,
een prachtig plankenpad aangelegd om
Meander 210 |
zo een vaste, aangeduide wandeling te
realiseren. Hier en daar moet er nog een
kleinigheid aan verbeterd worden, maar
daar werken we aan.
Uit ‘De Vennen in Balen’, een folder van
het studiebureau en de provincie Ant-
werpen van 1 september 2011: ‘Iconisch
voor deze werken is de “heilige boom” in
de ene zone, en de nevengeulen met de
voorden in de andere. De heilige boom
is een dappere eik die net zoals alle eiken
graag zijn eigen plekje onder de zon wil.
Met de werken afgerond, heeft de eik
zijn magie niet verloren. Voor ons een
memorabel icoon. Naast de wereld die
stil staat, is de wereld in constante bewe-
ging. In de andere zone zijn het de ne-
vengeulen en de winterbedding die het
beeld tekenen voor de omgeving. Naast
de bloemenweiden is de kronkelende
waterloop een icoon op zich.’
Ondertussen werd een tweede Europees
project van Natuurpunt goedgekeurd.
Het Life+-project Grote Netewoud. (De
naam ‘Grote Netewoud’ is ongetwijfeld
geboren uit de geest van onze vroegere
medewerker Jan Dirkx.) Het loopt van
2013 tot 2019. Ook De Vennen maakt
er deel van uit. Het project wil een aan-
eengesloten gebied ontwikkelen met
broekbossen, ruigtes en heide, kortom:
een avontuurlijk landschap waar planten,
dieren en mensen welkom zijn. Er wordt
vooral gewerkt aan grondaankopen en
aan het verbeteren van de natuurwaar-
den. Ook het toeristisch aspect krijgt veel
aandacht en meerdere projecten die dit
aantonen worden uitgewerkt. Onder de
deskundige leiding van Manu Büscher
gaan we hier fijn werk van maken.
BeheerZoals in meerdere gebieden van de Ne-
tevallei zien we ook in De Vennen overal
kleine landschapselementen, vergezeld
van waterlopen die ecologisch, maar ook
landschappelijk en cultuurhistorisch een
grote waarde hebben. Het beheer richt
zich dan ook op verschillende zaken.
Vooreerst dienen allerlei soorten exoten
te worden verwijderd. Naast enkele spar-
renbosjes en populieren zijn dat voorna-
melijk struiken en bomen rond verlaten,
aangekochte vijvers. Ten tweede moeten
weilanden worden verarmd door maai-
beheer. Het grootste deel van dit werk
gebeurt door de professionele ploeg.
Nu we eindelijk ook in Mol een ploeg ter
Aandenken Life-project Grote Nete ©Herman Bijnens
Op wandel buiten het plankenpad ©Eef Weetjens Begrazing door ezels ©Frans Emmerechts
Geleide wandeling langs plankenpad ©Frans Emmerechts
april - juni 2015 | 11
beschikking hebben zal het beheer nog
vlotter verlopen. Verder is er de begra-
zing. De hoofdbrok van het natuurbeheer
in De Vennen gebeurt door begrazing.
Momenteel laten acht verschillende
landbouwers of hobby-landbouwers hun
paarden, pony’s, koeien of ezels in ver-
schillende blokken grazen. De ervaring
van de laatste jaren leerde dat het begra-
zingsbeheer grondig moet worden her-
bekeken. Het is de bedoeling op termijn
te komen tot grotere, aaneengesloten
blokken en het aantal dieren stilaan te
verminderen. Vooral in de nattere gebie-
den moeten minder dieren komen en
ook moet men vaker wisselen van soort.
Daarnaast staan er nog allerlei werkjes op
het programma zoals het onderhoud van
de afrastering, het veertiendaags uitvoe-
ren van grondwaterstandmetingen (20
peilputten en 7 bruggen), het onderhoud
van het wandelpad, het steeds weer
overleggen over wat we moeten aan-
vangen met de verrassingen en met de
nieuwe zaken die de natuur ons brengt.
Maar niet alleen de natuur, soms zijn het
ook de mensen die met (hedendaagse)
voorstellen komen. Zo hebben we on-
dertussen ook onze geocache die, zoals
in het Griesbroek, gebaseerd is op een
indianenverhaal.
Bandheidelibel ©Yana Van Nueten
Ven ©Frans Emmerechts
Zoekt u een invulling van uw vrije tijd,
neem dan even contact op met een
van de leden van ons beheerteam.
We maken dan samen een wandeling
door De Vennen.
Ter kennismaking: Herman Bijnens
014/81 13 18 - Denis Mertens 014/30
90 65 - Jan Mallants 014/81 70 09.
Meander 212 |
CursusRoofvogelsdoor NP-Netebronnen en NP-Educatie
Op algemene vraag van onze cursisten ‘Leren kijken naar vogels’ krijgen we nu
een vervolg met een initiatiecursus roofvogels determineren met als lesge-
ver weer Koen Leysen van NP-Educatie. Tijdens deze cursus worden prach-
tige beelden getoond van onze dagroofvogels. In de eerste theorieles behandelen
we hun ecologie en de relaties die ze hebben met hun omgeving. In de tweede
les komen voedselkeuze, broed-en trekgedrag aan bod. De derde les zal gaan
over aantallen roofvogels in Vlaanderen, de bedreigingen en beschermings-
mogelijkheden. In de vierde les leren de cursisten hoe ze stap voor stap te
werk moeten gaan bij het juist op naam brengen van roofvogels.
Daarbij wordt uitgebreid aandacht besteed aan de belangrijkste
determinatiekenmerken, ondersteund met powerpointprojectie
en videobeelden, want ‘roofvogelen’ is niet gemakkelijk!
Zeearend op De Maat ©Eddy Vaes Buizerd ©Pieter Cox
Torenvalk ©Pieter Cox
Boomvalk ©Rik Verborgt
Visarend ©Rik Verborgt Bruine kiekendief©Rik Verborgt
april - juni 2015 | 13
Hoe plant je 100 bomen en struiken op 1,5 uur?
Cursus Roofvogels PraktischTheorielessenop maandagen 31 augustus, 14 september,28 september en 12 oktober door Koen Leysen van NP-Educatie in Ecocentrum De Goren, Postelsesteenweg 71, Mol, telkens van 19.30 tot 22.30 u.
PraktijklessenPraktijkles 1: Eerste kennismaking met roofvogels in hun biotoop met veel kans op visarend op zaterdag 29 augustus. • Afspraak: 13.30 u parking reservaat Den Diel (aan de Bailey-
bruggen van Sas 3/De Maat-kant Postel). Carpool naar De Wurft bij Yves Lesseliers.
• Begeleider: Jef Sas. • Einde: 16.30 u.
Praktijkles 2: Excursie naar en door reservaat De Maat op zondag 11 oktober o.l.v. Jef Sas. Achteraf nog bezoek mogelijk aan de tentoonstel-ling Natuurfotografie van Natuurpunt-leden in ‘t Kristallijn. • Afspraak: 13.30 u parking ‘t Kristallijn, Blauwe Keidreef 3, Mol.• Einde: ca 16 u.
Praktijkles 3: Geleid bezoek aan trektelpost Maatheide voor studie roofvogel-trek (bij mooi weer toch!) op zondag 25 oktober. • Afspraak: 13.30 u aan het oorlogsmonumentje op kruispunt
Lommel Werkplaatsen en Martinus van Gurplaan. • Begeleiding: Jef Sas. • Einde: wanneer je het voor gezien houdt daar ... (= vaste tel-
post, geen wandeling, een stoeltje zou nuttig kunnen zijn ;-)
Praktijkles 4, een reuze-afsluiter: Roofvogelexcursie naar het Verdronken Land van Saeftinghe o.l.v. Koen Leysen op zaterdag 31 oktober. Busreis, want deze activiteit staat ook open voor niet-cursisten. Prijs: nog te bepalen (is niet inbegrepen in de in-schrijvingsprijs van de cursus). Picknick en laarzen meenemen!
Inschrijvenbij [email protected] of 014/31 26 57 of 0499/34 62 60. Gelieve bij uw inschrijving naast uw mailadres ook geboortedatum en -plaats door te geven. Deze gegevens zijn nodig om het leerbe-wijs aan te maken. Prijs: leden van Natuurpunt 40 euro en niet-leden 65 euro. Na inschrijving worden zij zo lid van Natuurpunt voor 2016. Overschrijven op rek. nr. BE18 0011 5777 9165 van Natuurpunt Netebronnen met vermelding ‘cursus roofvogels’. Max. 25 deelnemers! Zorg dat je erbij bent!
Op zaterdag 29 november 2014 om 9 u werd in de Vennen
verzameling geblazen voor een plantactie in samenwer-
king met de Firma Toro Europe uit Oevel. Toro bestond
100 jaar en om dat op een gepaste wijze te vieren werden er door
het van origine Amerikaans bedrijf culturele en maatschappelijke
projecten gesteund. De vestiging in Oevel, het logistieke centrum
voor de Benelux, Europa, het Midden-Oosten en Afrika, zocht een
partner voor het aanplanten van 100 bomen en struiken in een
natuurgebied.
De Vennen stelde zich kandidaat om hiervoor in het Life-project
Grote Netewoud een perceel ter beschikking te stellen. Toro kwam
op die frisse maar zonnige zaterdag met een 10-tal mensen, ge-
wapend met schop en handschoenen afgezakt naar Balen, maar
ook met de multifunctionele Toro Dingo TX525 op rupsbanden
(gewicht 1000 kg), voorzien van een gatenfrees. Hiermee waren
de nodige plantgaten op een wip geboord en moest er enkel ge-
plant worden en de gaten terug aangevuld. Zo kan je gemakkelijk
100 stuks verwerken op 1,5 uur, een koffiepauze inbegrepen.
Omdat het materiaal en de nodige manuele hulp toch ter plaatse
waren werden op een nabij gelegen grondstuk nog snel een 30-
tal boompjes extra geplant, waarna bij een korte wandeling in het
gebied, nog wat uitleg werd gegeven over de reeds uitgevoerde
werken in het kader van het vorige Life-project, uitgevoerd in sa-
menwerking met de provincie.In naam van Natuurpunt bedanken
we de firma Toro Europe voor de volledige sponsoring van deze
plantactie en hopen we bij een eventuele andere gelegenheid
nogmaals op hun steun te mogen rekenen.
tekst: Jan Mallants, Denis Mertens en herMan BiJnens
Meander 214 |
Tweede editie Cultuur in de Natuur - Pinksterzondag 24 mei Wie er vorig jaar bij was tijdens de eerste editie van Cultuur in
de Natuur herinnert zich vast nog de wandeling onder een stra-
lende zomerzon tussen duin en Nete. In onze zo al mooie natuur
werden de zintuigen extra op scherp gezet door toevoeging
van vijf onverwachte culturele ontmoetingen. Geluid in de stilte
onder de vlierstruik, een sjamanistische klanksessie op het Ezel-
spaadje, beeldende kunst en land-art in de zandarena op de Bel-
sehei, gagel ruiken en proeven (Gageleer) met op de voorgrond
muziek van een jong stel getalenteerde muzikanten en een mo-
derne dansvoorstelling in het natuurlijk amfitheater van de Pas-
semansberg aan ‘t Gewad. Bij aankomst aan het Bezoekerscen-
trum was er nog tijd om na te kaarten met meer Gageleer, soep,
boterhammen, havermoutkoeken en wafels. Kortom een meer
dan geslaagde eerste keer en het begin van een traditie die we
ook dit jaar graag verder zetten. De precieze invulling werd bij
het ter perse gaan van dit nummer nog volop in elkaar gepuz-
zeld maar noteer alvast de datum: Pinksterzondag 24 mei! Meer
informatie vind je binnenkort op de website http://www.natuur-
punt.be/grote-netewoud-meerhout, via de Facebook-pagina
www.facebook.com/GroteNeteWoud en via de Nieuwsbrief van
Meanderland. Ontvang je die laatste nog niet? Stuur dan gauw
een mailtje naar [email protected]. Tot dan!
Verslag Groot Vogelfeest 2015Ruim 300 bezoekers, waaronder héél veel kinderen, zakten op
zondag 11 januari van heinde en verre af naar het Bezoekerscen-
trum Grote Netewoud voor de tweede editie van het Groot Vo-
gelfeest. De talrijke Natuurpunt-vrijwilligers hadden er opnieuw
een mooi feest van gemaakt met o.a. prachtige voedertaarten,
heerlijke soep en Glühwein, een tentoonstelling rond ‘vogels be-
loeren door de jaren heen’ en vooral veel knutselpret. De kinde-
ren trokken massaal aan de slag met zelf getimmerde vogelhuis-
jes, dennenappels en massa’s pindakaas, voederhuisjes van recu-
peratiematerialen, liters verf en veel zaadjes, druiven en appels.
Zo was iedereen meteen klaar om het daaropvolgende weekend
alle soorten van vogels te ontvangen in de tuin tijdens de grote
vogeltelling van Natuurpunt. Voorbeelden van de zelfgemaakte
voederflessen vind je tentoongesteld in het Bezoekerscentrum.
Nieuws uitBezoekerscentrum Grote Netewoud
Geluid der stilte aan de Grote Nete ©Luc Van den Bergh
Vogelfeest 2015 ©Wim Pauels
Nestkastjes bouwen, Vogelfeest 2015 ©Wim Pauels
Bezoekerscentrum Grote NetewoudWatermolen 8, 2450 Meerhout
Open op woensdag/donderdag/vrijdag van 9 tot 17 u en
op zondag van 13 tot 17 u
Contact: 014/21 34 50 of [email protected]
Geluid der stilte aan de Grote Nete ©Luc van den Bergh
april - juni 2015 | 15
Activiteiten Meanderlandzondag 29 maart
› Speenkruidwandeling in het Griesbroek in Balen• Ontdek de voorjaarsbloeiers die het Grote Netewoud op-
nieuw kleur geven. Bewonder de tapijten van speenkruid, die bedekt zijn met fel donkergele bloemen. Laarzen zijn onmisbaar!
• Afspraak: parking taverne De Waterhoek, Olmensebaan 126 te Balen om 14 u.
• Info: Dirk Geenen 0472/47 96 20.
maandag 6 april › Poelenwerkgroep Waterleven
• Om 14 u eerste bemonstering poelen Geel. Afspraak: Aqua-ski, Kemeldijk, Geel. Van 18 – 22 u determinatie waterdiertjes in lokaal Natuurpunt, Boerenkrijglaan 51 b, Olen.
• Info: [email protected].
zaterdag 11 april › Poelenwerkgroep Waterleven
• Om 14 u wateranalyse in labo, lokaal Natuurpunt, Boeren-krijglaan 51 b, Olen.
• Info: [email protected].
maandag 20 april › Poelenwerkgroep Waterleven
• Van 18 – 22 u determinatie waterdiertjes in lokaal Natuur-punt, Boerenkrijglaan 51 b, Olen. Info: [email protected].
vrijdag 24 april › Vorming rond dementie in Dessel
• Hoe luisteren we naar personen met dementie en hoe leren we hieruit om een natuuractiviteit vorm te geven?
• Om 19.30 u in Alfons Smet Residenties. Meer info elders in dit nummer.
zaterdag 25 april › Ecologische werkgroep Meanderland
• Inventarisatie van hooilandjes in sectie A van De Ramme-laars.
• Afspraak: 9 u Natuurhuis De Rammelaars, Zwartenhoekstraat 1, Kwaadmechelen.
• Einde: ca. 12 u. • Info: [email protected] of 0496/51 02 79.
zaterdag 25 april › Speciale vrijwilligers werkdag Natuurpunt Ham
• FUTUUR.NATUUR Veldhovenheide of De Rammelaars• Alle info: www.natuurpuntham.be• Mail naar [email protected]
zondag 26 april › Vroege morgenexcursie in en om reservaat De Maat in Mol
• Met mogelijkheid voor een lekker ontbijt achteraf in taverne Jagershof. Luisteren naar vroege lentevogels met als orkest-meester de nachtegaal.
• Afspraak: 6.30 u op parking taverne Jagershof, Waterstraat 43, Mol.
• Einde ca. 9 u. Ontbijt vanaf 9.15 u. • Inschrijven hiervoor aan 8,50€/pers. bij Jos van het Jagers-
hof, 014/43 60 73 of bij [email protected] of 014/31 26 57 of 0499/34 62 60.
zondag 26 april › Dotterbloemwandeling in de Vennen in Balen
• De dotterbloem is één van onze mooiste inheemse planten met als favoriete standplaats randen van beken, natte wei-landen en moerasgebied. Geniet van deze plant tijdens onze wandeling in De Vennen. Laarzen aangeraden!
• Afspraak: parking FC Cools, Peer Luytendijk te Balen om 14 u. • Info: Jan Mallants 014/81 70 09 of Denis Mertens 014/30 90 65.
Met kinderen De Bos In op Veldhovenheide © Jan Albrecht
Meander 216 |
Activiteitenkalender
vrijdag 30 april › Nachtegalen- en rugstreeppaddentocht in Mol
• Op en rond reservaat De Maat i.s.m. De Gagel. Bij mooi weer mag je een prachtig en uniek concert verwachten van deze schemerzangers! Afspraak: 19.30 u aan parking Kleppende Klipper, Postelsesteenweg 111, Mol (Sas3/De Maat).
• Einde: rond 22.30 u als de rugstrepen van zich laten horen hebben!
• Info: Fons Lommelen 0474/90 19 55 of [email protected] of 0499/34 62 60.
Vrijdag 1 mei › 1 Mei Wandelingen De Rammelaars
• In en om De Rammelaars, Ham.• Vroege Vogels wandeling om 6:00• Ochtend wandeling om 8:30• Met ontbijt eieren met spek €7• Natuur.cafe hele dag open tot 18:00.• Info en inschrijvingen (niet verplicht, wel gewaardeerd) op
www.natuurpuntham.be• Plaats: Natuur.huis De Rammelaars, Broekstraat z/n Ham.• Info [email protected], 0472 577515
Zaterdag 2 mei › Insectenhotel De Reus op Veldhovenheide
• Natuurpunt Ham• Kinderen bouwen samen met ons een bijenhotel in de vorm
van een grote sculptuur op een zandvlakte in het bos.• Ochtend of middag. Of de hele dag, ook met de hele familie.• Info en inschrijvingen op www.natuurpuntham.be of Frans.
[email protected], 0472 577515.
zondag 3 mei › Vroege morgenexcursie in Mol-Gompel
• Door de Molse Netevallei i.s.m. De Gagel. Kom mee luisteren naar de voorjaarszangers in het ochtendkoor! Bij nat weer laarzen gewenst!
• Afspraak: 6 u Kerk Mol-Gompel, O.L.V.-straat 85. • Einde tussen 8.30 u en 9 u. • Info: [email protected] of 014/31 71 54.
zondag 3 mei › Vroege vogelwandeling in het Zammelsbroek in Geel
• Al eens in een moeras rondgewandeld ’s morgens vroeg? Indrukwekkend hoeveel vogels je hoort!
• Afspraak: aan de kerk in Geel-Zammel om 6 u. • Einde rond 9 u. • Info: [email protected] of 0498/12 47 29.
vrijdag 8 mei › Cursus waarnemingen.be voor gevorderden in Balen
• Met Koen Leysen in De Kruierie van 19.30 tot 22 u. • Meer info elders in dit nummer en bij tom.schildermans@
skynet.be.
zaterdag 9 mei › Ochtendwandeling in en om Belsbroek en -heide in Geel
en Meerhout• Een verkenning van de natuur, bij nevel, in alle stilte… heeft
zijn charmes. Maar kan jij uit je bed? • Afspraak: aan de kiosk op de Markt van Meerhout om 6 u.
• Einde rond 9 u. • Info: [email protected] of 014/30 43 16.
zaterdag 9 mei › Plantenwerkgroep Thalictrum
• Voorjaarsbloeiers poel De Vos en poel Westerlo. • Afspraak: Aqua-ski, Kemeldijk, Geel, van 9 tot 12 u. • Info: [email protected].
zondag 10 mei › Ochtendwandeling in het Griesbroek in Balen
• Ontdek de grote verscheidenheid aan dieren en planten die opnieuw tot leven zijn gekomen in ons moerasgebied. Kom daarom op deze zondagmorgen mee wandelen in het Gries-broek. Laarzen zijn onmisbaar!
• Afspraak: parking taverne De Waterhoek, Olmensebaan 126 te Balen om 9 u.
• Info: Tom Schildermans 0473/66 10 99.
zaterdag 16 mei › Ecologische werkgroep Meanderland
• Inventarisatie van beheerde hooilandjes aan de Molderloop, Molse Netevallei in Balen.
• Afspraak: 9 u aan de spoorweg op de kruising van de Lieven Heerstraat en de Molderloopstraat, Balen.
• Einde: 12 u. • Info: [email protected] of 0496/51 02 79.
zondag 17 mei › Orchideeënwandeling in Neerhelst in Geel-Larum
• Brede orchis en gevlekte orchis, ze staan er weer. Kom je ze mee ontdekken?
• Afspraak: Larumsebrugweg aan het kanaal in Geel om 14 u. Einde rond 16.30 u.
• Info: [email protected] of 0498/18 67 46.
zaterdag 23 mei › Plantenwerkgroep Thalictrum
• Olensbroek, donk Raapbreuken. • Afspraak: tenniscentrum Ter Heide, Lichtaartseweg 216, He-
rentals, van 9 tot 12 u. • Info: [email protected].
zondag 24 mei › Cultuur in de Natuur rond Bezoekerscentrum Grote Nete-
woud • Tweede editie van dit succesvolle evenement. • Meer info elders in dit nummer.
zaterdag 30 mei › Speciale vrijwilligers werkdag Natuurpunt Ham
• FUTUUR.NATUUR Veldhovenheide of De Rammelaars• Alle info: www.natuurpuntham.be• Mail naar [email protected]
zaterdag 30 mei › Plantenwerkgroep Thalictrum
• Olensbroek, veenkuilen. • Afspraak: parking Olensbroek, Roerdompstraat 2, Olen, van
9 tot 12 u. • Info: [email protected].
april-juni 2015 | 17
zondag 31 mei › Natuurbeleving voor personen met dementie in Dessel
• In ‘Den Hof’, Alfons Smet Residenties, Lukasstraat. Van 13 tot 17 u.
• Organisatie NP-Netebronnen (An Dierckx) en NP-Educatie (Joke Flour).
• Meer info elders in dit nummer of [email protected] of 0497/88 46 47.
zondag 31 mei › Landschapswandeling in het Grote Netewoud in Meerhout
• Wat kunnen we verwachten van een wandeling in het Grote Netewoud? Wat is dat Grote Netewoud eigenlijk (en wat wil-len wij dat het wordt)?
• Afspraak: kerkplein Meerhout om 14 u. • Einde rond 16.30 u. • Info: [email protected] of 0499/63 20 07.
zaterdag 6 juni › Ecologische werkgroep Meanderland
• Inventarisatie van heischrale graslanden in het Griesbroek, Balen.
• Afspraak: 9 u aan taverne De Waterhoek, Olmensebaan 126, Balen.
• Einde: 12 u. • Info: [email protected] of 0496/51 02 79.
zaterdag 6 juni › Libellenwerkgroep Vlaanderen op bezoek in De Maat en
Den Diel in Mol• Onder leiding van libellenexpert Peter Vanderschoot. • Afspraak: 10 u parking Kleppende Klipper, Postelsesteenweg
111, Mol. Picknick op terras Jagershof of in ‘t veld! 14 u op parking Den Diel (Baileybruggen De Maat) voor de namid-dagexcursie. Laarzen zijn nuttig en mooi weer is noodzakelijk op deze dag. Iedereen welkom.
• Info: [email protected] of 0499/34 62 60.
zondag 7 juni › Wandeling rond waterleven aan de Dekshoevevijver in Geel
• Het biologische leven in natuurlijk water is enorm. Van on-ooglijk kleine beestjes tot vraatzuchtige kevers. Kom het al-lemaal ontdekken!
• Afspraak: parking Dekshoevevijver, Fransebaan in Geel om 14 u.
• Einde rond 16.30 u. • Info: [email protected] of 014/58 08 12.
zaterdag 13 juni › Op zoek naar de nachtzwaluw in Balen
• Eén week voor de kortste nacht van het jaar gaan we op zoek naar deze mysterieuze en zeldzame vogel, die pas actief wordt als de schemering invalt. De nachtzwaluw komt voor in een landschap met open zandige plekken en bosranden. De Keiheuvel en de Most zijn daarom enkele van de weinige gebieden in Vlaanderen waar we deze vogel nog aantreffen.
• Afspraak: parking speeltuin De Keiheuvel te Balen om 20 u. • Info: Tom Schildermans 0473/66 10 99.
zondag 14 juni › Zomerexcursie door het Buitengoor in Mol
• Kom mee de unieke flora en fauna bewonderen van dit ge-bied. Laarzen wel noodzakelijk!
• Afspraak: 14 u aan Ecocentrum De Goren, Postelsesteenweg 71, Mol.
• Einde ca. 16.30 u. • Info: Frans Michiels, 0472/56 39 75.
zaterdag 20 juni › Plantenwerkgroep Thalictrum
• Tweede perceel Meerhout. • Afspraak: Aqua-ski, Kemeldijk, Geel, van 9 tot 12 u. • Info: [email protected]
zaterdag 20 juni › Vrijwilligersavond Natuur.Meanderland
• Wij willen graag de vrijwilligers van Meanderland bedanken voor hun inzet. We wandelen naar het reservaat Belsbroek en –heide met ook het pas ingerichte Torfven. Daarna gaan we een hapje eten in De Kleine Volmolen.
• Meer info elders in dit nummer.
Libel in wording op de buitenwand van natuur.huis De Rammelaars © Jan Albrecht
18 | Meander 2
Activiteitenkalender
zondag 21 juni › Feestelijke opening FUTUUR.NATUUR
• Cultuur in de natuur wandelroute FUTUUR.NATUUR wordt feestelijk geopend met animatie, performances, theater, cafe, muziek.
• Zondagmiddag• Startpunt: De Oude Pastorie, Pastoriestraat, Ham. • Bekijk alle info op www.natuurpuntham.be.• Mail naar [email protected]
zaterdag 27 juni › Speciale vrijwilligers werkdag Natuurpunt Ham
• FUTUUR.NATUUR Veldhovenheide of De Rammelaars• Alle info: www.natuurpuntham.be• Mail naar [email protected]
zaterdag 27 juni › Ecologische werkgroep Meanderland
• Inventarisatie van galigaanpercelen, Buitengoor, Mol. • Afspraak: 9 u aan Ecocentrum De Goren, Postelsesteenweg
71, Mol. • Einde: 12 u. • Info: [email protected] of 0496/51 02 79.
zaterdag 27 juni › Zwerfvuilopruimactie in het Zammelsbroek in Geel
• Afspraak: parking aan de kerk van Geel-Oosterlo om 9 u. • Info: [email protected] of 0478/64 19 40.
zaterdag 27 juni › Plantenwerkgroep Thalictrum
• Olensbroek, weilanden Langendonk. • Afspraak: spoorwegbrug splitsing Langendonkstraat - Ka-
mergoor, van 9 tot 12 u. • Info: [email protected].
zondag 28 juni › Zomerexcursie in de Molse Netevallei in Balen
• Samen met De Gagel. Nieuwe natuurstukken in beheer. Kom die mee ontdekken op deze excursie!
• Afspraak: 14 u parking hoek Vaartstraat-Boudewijnlaan, Balen. • Einde: ca. 16.30 u. • Info: Luc De Groof, 0494/29 79 49
zaterdag 4 juli › Plantenwerkgroep Thalictrum
• Poel De Vos en perceel. • Afspraak: Aqua-ski, Kemeldijk, Geel, van 9 tot 12 u. • Info: [email protected].
zondag 5 juli › Wandeling in de Vloyen in Meerhout
• Genieten van mooie natuur? Dat kan vlak bij het bezoekers-centrum aan de watermolen.
• Afspraak: parking bezoekerscentrum (hoek Lil), Meerhout om 14 u.
• Einde rond 16.30 u. • Info: [email protected] of 0494/42 35 78.
zondag 12 juli › Dagtocht: landschapswandeling op de grens Arendonk
(B)-Reusel (NL)• Een wandeling van +/- 15 km door een voor velen onbekend
gebied. We passeren langs het Hoge Vijverbos in Arendonk, een prachtig bosgebied beheerd door het ANB. We trekken verder over de Nederlandse grens door het heide- en land-duinencomplex van Zwarte Heide en natuurinrichtingspro-ject Beleven. Een boeiende kennismaking met een grens-overschrijdend natuurgebied van meer dan 700 ha.
• Afspraak om 9.15 u op de markt in Dessel (carpooling). Pick-nick en mooi weer niet vergeten!
• Info: Paul Verhoeven, [email protected] of 014/31 67 85.
Ecologische werkgroep monitoring in de Rammelaars© Jan Albrecht
april-juni 2015 | 19
Midwinter of de winterzonnewende vertegen-woordigt de kortste dag van het jaar, en is niet alleen een astronomisch fenomeen, maar ook een cultuurhistorisch feest dat reeds dui-zenden jaren wordt gevierd. Zowel de Germa-nen als de Romeinen hielden een uitgebreid meerdaags festival met spijs en drank om de terugkeer van de zon en het licht te vieren. In Balen werd op midwinter een avontuurlijke avondwandeling
ingericht in het natuurgebied Griesbroek. Ondanks de overvloe-
dige regenval van de dagen ervoor, mochten we toch meer dan
honderd enthousiaste wandelaars verwelkomen. Zij werden ge-
trakteerd op midwinterfolklore uit het verre verleden en lokale
verhalen en legenden uit een minder ver verleden. Onder meer
veenlijken, hulstkoningen, magische paddenstoelen, zonnewie-
len, joelvuren, kettinghonden en krijsende katten passeerden
de revue en maakten van de allereerste editie van de Midwinter-
wandeling een geslaagd evenement. Met dank aan iedereen die
erbij was!eef WeetJens
foto’s: An Gijs en Tom Schildermans
A4-artikel-meander.indd 1 6/03/15 22:00
Meander 220 |
Natuur belevingvoor personen met dementie
Dat de natuur een positieve invloed heeft op het algemeen welzijn is algemeen geweten. Ook voor personen met dementie kan de natuur enorm veel betekenen en bijdragen aan de kwaliteit van leven. Daarom organiseren Natuurpunt Netebronnen en Natuurpunt Educatie op zondag 31 mei van 13 u tot 17 u een activiteit, specifiek gericht op deze kwetsbare doelgroep.
NatuurpuntNetebronnen
Natuureducatieve tuin ‘Den Hof’ in Des-
sel, een project dat in 2011 werd opge-
start door Natuurpunt Educatie i.s.m. het
woon- en zorgcentrum Alfons Smet Resi-
denties, leent zich perfect voor deze ac-
tiviteit. Personen met dementie kunnen
hier samen met hun begeleiders (familie,
hulpverleners) op een veilige manier ten
volle komen genieten van al wat de na-
tuur te bieden heeft.
Bezoekers krijgen de gelegenheid een
wandeling te maken doorheen de
verschillende ‘groen’-compartimenten
waarbij de zintuigen telkens op een
andere manier worden gestimuleerd.
Naast de reeds aanwezige natuurlijke
elementen zullen extra activiteiten wor-
den aangeboden om de natuurbeleving
zo optimaal mogelijk te laten verlopen.
Het kruidenhoekje wordt een verwenmo-
ment voor geuren en smaken. Verder kan
men genieten van de kleurenpracht van
de bloemenweide, de natuurgeluiden te
midden van de stilte in het bos en de rust
van het water bij de poel. Nadien is er
nog gelegenheid om na te genieten met
een drankje, bij muziek uit de oude doos.
We willen de bezoekers zo veel mogelijk
uitnodigen om foto’s te nemen en even-
tueel zelfs audio-opnamen te maken, zo-
dat ze samen met hun geliefde nog lang
kunnen nagenieten van deze mooie dag.
Bovendien hopen we met deze activiteit
ook ideeën aan te reiken aan mantelzor-
gers en hulpverleners om zelf activiteiten
op te zetten rond natuurbeleving voor
hun dierbaren.
Op zondag 31 mei van 13 tot 17 u in
Natuureducatieve tuin ‘Den Hof’, Alfons
Smet Residenties, Lukasstraat 2A, Dessel.
Doelgroep: Personen met dementie
(ook jongdementie) en hun familie en/of
hulpverleners.
Inkom gratis. Inschrijven is niet noodza-
kelijk, doch geef zo mogelijk toch een
seintje zodat we kunnen inschatten
hoeveel personen we ongeveer mogen
verwachten.
Ook geïnteresseerde vrijwilligers mogen
zich bij An aanmelden. Zij worden vooraf
nog voldoende geïnformeerd om alles
vlot te laten verlopen. Meer info hierover
volgt nog.
0497/88 46 47Foto’sNatuurbeleving ©Vlaamse ouderenraadZintuigellijk beleving ©Rik VerborgtVergeet dementie. Onthou Mens.
april - juni 2015 | 21
VormingOp vrijdag 24 april om 19.30 u verzorgt Karolien Verschueren van Expertisecentrum Dementie Tandem vzw in samenwerking met Natuurpunt Netebronnen, Natuurpunt Educatie en de Alzheimer Liga een vorming rond dementie in Alfons Smet Residenties. De vorming duurt 1,5 à 2 u, met ruimte voor vragen, en staat open voor familieleden van personen met dementie, mantel-zorgers, verzorgenden, natuurgidsen, (tuin)vrijwilligers en geïnteresseerden.Hoe luisteren we naar personen met dementie en hoe leren we hieruit om een natuuractiviteit vorm te geven? Waar kunnen we op letten? Natuurbeleving vraagt een goede inleving in de doelgroep. Het Expertisecentrum zet ons op weg personen met dementie beter te begrij-pen en te leren voelen hoe we samen kunnen genieten van een activiteit.
Joke flour
Natuur belevingvoor personen met dementie
Foto’sNatuurbeleving ©Vlaamse ouderenraadZintuigellijk beleving ©Rik VerborgtVergeet dementie. Onthou Mens.
Meander 222 |
FUTUUR NATUURZondag 21 juni 2015Feestelijke Opening
Voor de 2e editie van cultuur-in-de-natuur nodigde Natuurpunt Ham kunstenaars en vrijwilligers uit om ideeën en projecten uit
te werken rond het thema Futuur•Natuur. Hoe ziet de toekomst van de natuur er uit ? Zijn er dan plastic pan-da’s? Wordt de natuur een schuilplaats? Zal de wereld overgenomen worden door mieren? Wat voor bloemen zullen we zien bloeien?Futuur•Natuur wil mensen uitdagen en aan het denken zetten rond ontwikkelingen in de natuur door bezoekers en wandelaars op een speelse manier te verrassen.
Feestelijke openingOp zondag 21 juni 2015 wordt
FUTUUR.NATUUR feestelijk geopend in
samenwerking met de gemeente Ham.
Startend vanaf de Oude Pastorie in
Oostham is er een programma met een
schare vertellers, perfomers, muzikanten
en straattheater te aanschouwen rond
de pastorie en langs de FUTUUR.NATUUR
wandeling.
De wandelingIn het natuurgebied Veldhovenheide is
een bewegwijzerde wandeling van 3km
uitgezet waarlangs de FUTUUR.NATUUR
kunstwerken te zien zijn. Deze wandeling
is vrij toegankelijk vanaf 21 juni tot half
oktober.
KinderactiviteitOp zaterdag 2 Mei bouwen kinderen met
ons een reuze insectenhotel langs de
FUTUUR.NATUUR wandelroute op een
zandvlakte in het bos.
Inschrijven kan via onze website.
Daarnaast zijn er activiteiten via scholen.
De resultaten worden opgenomen in de
FUTUUR.NATUUR wandeling.
Tentoonstelling In het gemeentehuis van Ham is een
FUTUUR.NATUUR tentoonstelling van 20
juni tot september, geopend tijdens de
openingsuren van het gemeenthehuis.
Andere aanvullende locaties en catalo-
gus worden bekend gemaakt via onze
website.
FUTUUR.NATUUR café Vanaf Zondag 21 juni t/m 13 september
is er iedere zondagmiddag van 13u-18u
een FUTUUR.NATUUR zomer cafe met
info, terras en drankjes.
uitz.: Zondag 5 juli gesloten.
Zomer SineMAH+Alle vrijdagen vanaf 27 juni tot eind au-
gusus is er om 21:00 ZomersineMAH in
de Oude Pastorie. In het programma zijn
ook films opgenomen rond het thema
FUTUUR.NATUUR. NP Ham vrijwilligers
verzorgen mede de vertoning.
VrijwilligersDit alles kost een kleine NP afdeling als
Ham natuurlijk veel inzet. Iedereen die
wel eens wil meehelpen als vrijwilliger is
daarom zeer welkom. Stuur een mailtje
naar [email protected]
en je bent er bij!
InformatieKijk vooral op onze website voor uitge-
breide up-to-date info over het program-
ma en tijstippen
Begeleide wandelingen op aanvraag.
Fietsroute. Scholenactiviteiten.
Alle info:
www.natuurpuntham.be
Adres startpunt alle activiteiten:
De Oude Pastorie
Pastoriestraat z/n
3945 Oostham
Alle contact via:
april-juni 2015 | 23
Natuur.café De Rammelaarsopent vanaf zondag 29 maartNatuur.huis De Rammelaars in Ham opent elke zon- en feestdag van 13u tot 18 u zijn deuren. Je kan er terecht voor een flinke wandeling, een frisse pint bio-bier op ons schitterende terras en een gezellig babbeltje.
De vrijwilligers ontvangen je met open armen en geven graag
advies als je een korte of langere wandeling wil maken in het
mooie kleinschalige landschap met bloemrijke hooilanden en
broekbossen in een prachtige Kempische beekvallei.
In het Natuur.huis verkopen we kaarten, Natuurpunt-artikelen,
boeken, verse honing. Voor de kinderen is er een leuke speel-
hoek met interessante (natuur)boekjes en verrassingen.
Groepen en scholen zijn erg welkom in ons natuurgebied. We
stellen graag een aangepast programma op maat voor. Het Na-
tuur.huis is ook beschikbaar voor cursussen en kleine feestjes.
Voor de tarieven en alle info kan je terecht bij:
[email protected], tel: 0472-57 75 15.
Beide foto’s Natuurpunthuis De Rammelaars©Jan Albrecht
Vrijdag 1 Mei Dauwtrappen, bloemetjes en bijtjes
De RammelaarsNaar jaarlijkse traditie wordt er op 1 mei in de Rammelaars gewandeld vanaf het krieken van de dag met aansluitend een ontbijt met spek en eieren à € 7
• Vroege vogels vertrekken om 6u ochtends voor een Vogel-
geluiden-dauwtrip. De vogels zingen dan gratis voor ons
en wij proberen zoveel mogelijk soorten te onderscheiden.
• Voor de iets minder vroege vogels start om 8u30 de Vlin-
der- en bloemenwandeling mét natuurgids.
• Afspraak om 6u / 8u30 aan het Natuur.huis bij De Ramme-
laars in Ham.
• Inschrijven voor het ontbijt bij [email protected] of
0472 577515 of via de website. Ook voor meer info kan u
daar terecht. Betaling kan ter plaatse. Graag van te voren
inschrijven in verband met de inkopen.
• Natuur.cafe de hele dag open tot 18 uur.
Zaterdag 2 Mei
InsectenreusVeldhovenheide
Kinderen bouwen een reuze insectenhotel in het bos samen met de vrijwilligers van Natuurpunt Ham en de Gezinsbond. Het hotel wordt een on-derdeel van de cultuur-in-de-natuur wandelroute FUTUUR.NATUUR, dus we gaan er wat moois van maken.
• Zaterdag 2 mei
• Tussen 9:30 en 16:30
• 2 sessies: ochtend en middag. Aan beide deelnemen mag
natuurlijk ook.
• Alle info en details op wwww.natuurpuntham.be
• Locatie: Zandvlakte aan de Fazantenweg te Oostham. zie
info op website.
• Kleine inkom, incl drankje en versnapering
• Ouders ook welkom.
• Inschrijven via d website of bij [email protected] of
0472 577515.
natuurpuntham.be
Meander 224 |
De sieralgen- en kranswierenwerkgroep Micrasterias van Natuurpunt gaat op zoek naar ridderkruisen. Dit zijn fraaie, kruisvormige, goed herkenbare sieralgen, die met een microscoop worden bekeken en op naam worden gebracht. Ze zijn goede indicators voor de waterkwali-teit, vandaar het belang van haar onderzoek naar deze soorten.
tekst: Paul Wouters en marianne horemans
Het aantal onderzoekers in deze
materie is in Vlaanderen nooit erg
groot geweest. Vóór en tijdens de
Tweede Wereldoorlog onderzocht L. Van
Meel zoetwateralgen in de provincie Ant-
werpen en de voorbije decennia heeft Jos
Gysels van Natuurpunt Studie er heel wat
onderzoek naar verricht. Sinds september
2011 organiseert de werkgroep Micraste-
rias (‘ridderkruisen’) regelmatig excursies
om poelen en vennetjes te onderzoeken.
Gedurende de voorbije eeuw is de water-
kwaliteit in Vlaanderen erg veranderd. Dit
had ook grote gevolgen voor de sieralgen.
Zo zijn sommige soorten in Vlaanderen
volledig uitgestorven terwijl andere
soorten er dan weer op vooruit gingen. In
zwak gebufferde vennen op Pleistocene
zandgronden is de achteruitgang van de
Micrasterias-soorten opvallend. Men wijt
het vooral aan het verdwijnen van vennen
met structuurrijke oeverbegroeiingen en
verlandingsvegetaties. Tevens heeft de
grote hoeveelheid stikstofdepositie uit de
atmosfeer een negatieve invloed op de
waterkwaliteit. Dankzij het herstellen van
oeroude vennen en biotopen en de ver-
minderde vervuiling door zure regen, lijkt
de situatie van de sieralgen echter stilaan
te verbeteren. Ook hebben sommige soor-
ten zich weten te handhaven in resterende
trilvenen en laagveenmoerassen. Omdat
ridderkruisen vooral voorkomen in zui-
ver, voedselarm en zwak-zuur water, zijn
vooral de Antwerpse Kempen en Limburg
hotspots voor sieralgen.
Ridderkruisen (Micrasterias) behoren tot
de familie van de sieralgen. (De naam
Micrasterias werd afgeleid uit het Grieks
en betekent ‘kleine ster’.) Ze kunnen be-
schouwd worden als de orchideeën onder
de groenalgen. Sieralgen zijn heldergroen,
bevatten bladgroenkorrels en behoren
tot het plantenrijk. Omdat ze specifieke
eisen stellen aan hun leefmilieu, zijn ze
belangrijke indicators voor de natuur-
waarde van een gebied. Ze komen voor
in zuivere zoetwatermilieus en je kan ze
bijna het ganse jaar door vinden. Ze zijn
erg gevoelig voor vervuiling en voor ver-
anderingen in hun milieu en ze reageren
vrij snel op elke wijziging. Ze zijn slechts
opgebouwd uit één cel en elk geslacht
heeft zijn eigen vorm. De cellen bestaan
uit twee symmetrische helften, de semi-
cellen. Micrasterias-soorten kunnen zich
zowel aseksueel als seksueel reproduce-
ren. Deze mooie soorten behoren tot de
grootste sieralgen (tussen 60 en 350µm)
en zijn meestal goed herkenbaar. In Vlaan-
deren komen een 15-tal soorten ridder-
kruisen voor. De meeste hebben nog geen
officiële Nederlandse naam. Twee ervan
worden hiernaast even besproken.
Gebieden met een goede waterkwaliteit
herbergen nog veel soorten sieralgen,
waaronder in het beste geval ook de schit-
terende ridderkruisen.
Op zoek naar
ridderkruisen
Vennetje in Buitengoor-Meergoor ©Paul Wouters en Marianne Horemans
april - juni 2015 | 25
Micrasterias crux-melitensisDeze soort ridderkruis kan voorkomen in kalkrijk water. Ze
wordt in de Kempen het meest gevonden op moerassige
plaatsen en in oeverzones. De aanwezigheid van mineraal-
rijk kanaalwater uit de Kempische kanalen heeft een gun-
stig effect op dit toch wel zeldzaam ridderkruis. De soort
reageert gunstig op een verbetering van de waterkwaliteit.
Micrasterias papilliferaDit ridderkruis reageert gunstig op natuurbeheer in het
kader van venherstel. De soort is vrij zeldzaam in de Kem-
pen en echt zeldzaam in de rest van Vlaanderen. Het is een
pionierssoort die vooral voorkomt in gebufferde waters
(vennen, vijvers), minder vaak in moerassige plekken en
uitzonderlijk in zure heidevennen met veenmossen en
hoogveenplassen.
overzichtkaart overzichtkaart
Drie minuutjes van je kostbare tijdBeste natuurliefhebber, we kennen je van op een natuurwandeling, een cursus, een werkdag in de natuur…
Alleszins weten we dat je interesse hebt in natuurbeleving, natuurstudie of natuurbehoud. De vier Natuur-
puntafdelingen van Meanderland willen er alles aan doen om uw natuurmomenten uit te breiden en te
verrijken. Om blijvend te slagen in onze missie – de natuur in onze regio nog beter beschermen of kenbaar
maken – zijn we permanent op zoek naar extra man/vrouw-kracht. Daarom zijn we benieuwd naar je inte-
resses en mogelijke engagementen zodat we samen kunnen verder bouwen aan onze natuursterke regio
en tegemoet kunnen komen aan je natuurbehoeften.
Mogen we daarom drie minuutjes van je kostbare tijd vragen om onze online enquête in te vullen?
https://nl.surveymonkey.com/r/RX9MMZ8
Wij en de natuur danken je alvast!
Meander 226 |
Er werd weer ijverig geteld op de verschillende vlinderroutes in onze Kempen. 2014 was dan ook één van de betere vlinderjaren sedert 2009.
NeerhelstIn het reservaat Neerhelst-De Botten
in Larum werden 1274 vlindertjes van
20 verschillende soorten gespot. Hier-
bij dient wel vermeld dat de route, die
meestal loopt langs natte weilanden,
werd uitgebreid met 10 secties van 50
meter in de meer drogere percelen.
Dit verandert de biodiversiteit van de
soort vlinders en dus hoopten we meer
graslandvlinders zoals hooibeestjes en
dikkopjes te noteren. Inderdaad waren
die aanwezig, al was het in kleine aantal-
len, maar het bont en bruin zandoogje,
samen met het klein geaderd witje, na-
men toch het leeuwenaandeel voor hun
rekening op deze nieuwe percelen. Maar
wat is er loos met het Icarusblauwtje in
Neerhelst?
OosterloOp de route in Oosterlo met zijn drogere
secties werden 1496 vlindertjes gemoni-
tord van 22 verschillende origine en be-
naderde men de aantallen van het eerste
jaar (1530 vlinders in 2009) dat de route
gelopen werd. Maar wat is er loos met
het kleine vuurvlindertje in Oosterlo?
VeranderingenAls we rekening houden met de karakte-
ristieke graslandvlinders, dan merken we
alleen een stijging van de aantallen dik-
kopjes op beide routen op. In Neerhelst
zien we een daling van bruin zandoogje,
maar ook het oranjetipje komt er minder
voor. Het oranjetipje leeft langs bosran-
den en in de zoomvegetaties met kruis-
bloemige plantensoorten. De laatste ja-
ren is het reservaat intensief beheerd met
het open maken van de percelen, door
het wegnemen van prikkeldraad en het
kappen van bomen. Ook worden minder
weilanden gemaaid door een naburige
loonwerker, maar door de terreinploegen
van Natuurpunt. Om praktische redenen
wordt het maaisel tamelijk snel verwij-
derd. Dit heeft gevolgen voor de vlinders
die als rups overwinteren, hier dus het
bruin zandoogje. Feit is ook dat Neerhelst
een zeer nat reservaat is en ’s winters
vaak sterk overstroomde percelen kent,
zo ook nu in 2015. Oranjetipjes overwin-
teren als pop en door de aanhoudende
vochtigheid beschimmelen deze gemak-
kelijk. Dit merken we duidelijk als we de
resultaten van de nieuwe bijgevoegde
drogere percelen bekijken. In Oosterlo is
het vooral op de Netedijken en de grote
wei (25-26-27) dat de oranjetipjes zich
herstellen en de aantallen van het star-
tjaar bereiken.
IcarusblauwtjeHet Icarusblauwtje is een meer algemene
vlindersoort die twee generaties kent.
Het komt voor op vrij droge schrale gras-
lanen tot matig vochtige hooilanden met
korte vegetaties, in Neerhelst vooral in de
orchideeënwei en de gemeentewei. Het
vrouwtje zet de eitjes af op vlinderbloe-
migen zoals gewone rolklaver. De rups
Vlindermonitoring 2014in Geelse reservatentekst: Jeannine simonis
april - juni 2015 | 27
voedt zich met de bladeren en wordt
veelvuldig bezocht door mieren. De rup-
sen van blauwtjes bezitten organen die
geur-, smaak- en voedingsstoffen afschei-
den, waar de mieren verzot op zijn. In ruil
beschermen ze de rupsen tegen parasie-
ten als sluipwespen en beschouwen ze
hen niet als prooien. Als ze half volgroeid
is - de rups vervelt verschillende malen
- overwintert ze in het derde stadium in
de strooisellaag. De traag groeiende rups
verdraagt voedsel met lage voedings-
waarde. Zowel in nazomer als voorjaar
moet er wel geschikt voedsel aanwezig
zijn. In het jaar 2010 kende het Icarus-
blauwtje een topjaar in alle reservaten. In
de daarop volgende jaren met zijn latere
en natte lentes, waarin de voorjaarsbloei-
ers maar laat opkwamen ontbraken dan
ook de waardplanten tijdens de vliegtijd
van dit vlindertje. Het Icarusblauwtje
heeft een goed ontwikkeld bijsturingsge-
drag, d.w.z. dat het in synchronisatie met
de ontwikkeling van de waardplant later
actief kan worden, maar drie tot vier we-
ken achterstand was blijkbaar teveel en
het populatieaantal viel op nul in Neer-
helst. Dit reservaat heeft een moeilijk te
controleren waterhuishouding, maar als
men bij het maaien 10 tot 20 % zou laten
staan, structuurvariatie kon aanbrengen
door de maaisnede te variëren en ook de
boszomen en struwelen beheren, zou dit
misschien enig soelaas kunnen brengen
in de moeilijke omstandigheden die deze
laatste natte jaren met zich meebrengen.
VuurvlindertjeIn Oosterlo een ander verhaal met het
prachtige vuurvlindertje dat vooral in de
korte vegetaties van de Netedijken en de
grote wei voorkomt. De kleine vuurvlin-
der vliegt er in drie generaties .Vooral in
de derde generatie met een vliegtijd van
begin september tot eind oktober is hij
sterk vertegenwoordigd. Dit valt te ver-
klaren door de relatief vroege maaidatum
van de Netedijken. Als waardplant om
zijn eitjes af te leggen verkiest hij scha-
pen- en veldzuring. De rups is meestal te
vinden op de onderkant van een blad. De
soort overwintert als half volgroeide rups
in de strooisellaag. Na de overwintering
heeft deze snelgroeiende rups grote be-
hoefte aan voedselplanten met een hoge
voedingswaarde. De late inzet van de
lente de laatste jaren maakt het deze rup-
sen moeilijk. Daar het hier om drogere
percelen gaat is de achteruitgang van het
vuurvlindertje hier niet zo drastisch. Toch
is de combinatie van volledig maaien en
de weersomstandigheden nefast.
ToekomstDe Netedijken vallen niet onder het
beheer van Natuurpunt en we kunnen al-
leen maar hopen dat men in de toekomst
het voorbeeld zal volgen van Nederland
waar de meeste bermen en spoorwegdij-
ken gefaseerd worden gemaaid.
Hoe en of het Icarusblauwtje en het vuur-
vlindertje zich herstellen, zullen we moe-
ten afwachten en we kijken nu al uit naar
de monitoring van de volgende jaren.
Met dank aan de Geelse vlinderwerkgroep ‘De Hooibeestjes’ en aan J-P Lucas om de gegevens te verwerken.
foto’s vlnr-vbno: • Vuurvlindertjes paring - Lycaena phlaeas ©cc Frank
Vassen.• Vuurvlindertje ©Frans Emmerechts.• Icarusblauwtje - Polyommatus icarus ©Frans
Emmerechts.• Vuurvlindertje larve ©cc Gilles San Martin.• Vuurvlindertje ©cc Svdmolen
Meander 228 |
VrijwilligersavondNatuur.MeanderlandWe nodigen dit jaar alle actieve Natuur.Vrijwilligers van Meanderland uit voor een wandeling in Bel en een etentje in De Kleine Volmolen.
Daarmee willen de besturen van de ver-schillende afdelingen de vrijwilligers van Meanderland bedanken voor hun inzet.
Zaterdagavond 20 juni spreken we af om 18 u aan de kerk van Geel-Bel. We wande-len naar het reservaat Belsbroek en -heide met ook het pas ingerichte Torfven. Tegen 20 u gaan we dan een hapje eten in De Kleine Volmolen.
Verdere details rond de inschrijvingen verschijnen nog in een Nieuwsbrief van Meanderland.
Info: [email protected].
De mogelijkheden van waarnemingen.be zijn enorm uitgebreid. Wie het systeem al gebruikt, maar nog bij wil leren over alle verschillende mogelijkheden, is welkom op de cursus 'Waarnemingen.be voor gevorderden'.We gaan dieper in op de verschillende
mogelijkheden om waarnemingen te
raadplegen per soort en per gebied,
grafieken te maken, de excursieplanner,
alerts, de verschillende types lijsten, en
ook op alle mogelijkheden voor invoeren,
beheren en exporteren van eigen waar-
nemingen, nestkasten, streeplijsten,
projecten, enz. We tonen ook een blik
achter de schermen: gebiedenbeheer,
het instellen van vervagingen, de valida-
tieprocedure... en sluiten af met alle info
over mobiel waarnemen en demonstre-
ren de beschikbare applicaties en moge-
lijkheden voor PDA, iphone en Android
smartphone. Wie een eigen toestel heeft,
kan dit meebrengen om samen de moge-
lijkheden te bekijken.
Waarnemingen.beCursus voor gevorderden
MEEDOEN?Wanneer: vrijdag 8 mei 2015 van
19.30 tot 22 u.
Waar: Vrijetijdscentrum De Kruie-
rie, Bevrijdingsstraat 1, Balen
Begeleider: Koen Leysen
Prijs: leden: € 3, niet-leden: € 5
Om in te schrijven stuur je een
mailtje naar tom.schildermans@
skynet.be en schrijf je het inschrij-
vingsgeld over op rekeningnum-
mer BE65 0688 9444 3996 van
Natuurpunt Balen-Nete.
Torfven tijdens inrichtingswerken 2015©Marc Verachterd
april - juni 2015 | 29
De eerste helft van dit schooljaar was voor JNM Zandland weer een drukke periode. We vlogen er het eerste weekend van september meteen in met twee avontuurlijke bezoekjes aan het Buitengoor in Mol, op zaterdag met de piepers en op zondag met de ini’s. Het zorgde voor twee toffe dagen, waarin we veel vlinders, paddenstoe-len en plantjes zagen.Twee weken later gingen we naar Neer-
helst in Geel, waar de piepers een des-
kundige en boeiende uitleg over water-
leven en het gebied kregen van het en-
thousiaste duo Jeannine en Leon. Enkele
piepers besloten dat waterdiertjes best
in hun natuurlijke habitat bestudeerd
kunnen worden, waarop ze de daad bij
het woord voegden en met kleren en
al in het water plonsden. De wassende
mama’s en papa’s zullen content geweest
zijn.
Halfweg oktober stond er weer een druk
weekend op het programma, de ini’s de-
den namelijk een survivalweekend (dat
frisjes, maar gezellig was) en de piepers
doken de Galbergen te Mol in voor een
bosspel waarbij een halve kinderboerde-
rij uit de klauwen van de cosmetica-in-
dustrie werd gered. Ze moesten hiervoor
opdrachten uitvoeren, na een tocht door
het bos enkele wel zeer geniepige bege-
leiders ontwijken en ten slotte nog het
antwoord op een vraag over de natuur
geven. Uiteindelijk bleven er, dankzij de
piepers, meer dan dertig papieren die-
ren van een droevig lot als proefkonijn,
-hond, -varken of -kat gespaard.
Eind oktober volgde er bij voorzitster
Sarah thuis een gezellig kampvuur/cho-
coladefondue-avondje met de piepers,
die nog maar eens bewezen dat ze véél
kunnen eten, en op zaterdag 8 november
gingen ze hooien op de Zegge. De tome-
loze energie van een bende 7- tot 11-jari-
gen werd omgezet in nuttige arbeid (en
een aantal spelletjes), werkleider Jille gaf
instructies en zag dat het goed was.
Op de Dag van de Natuur trokken we met
enkele dappere Zandlanders naar de Val-
lei van de Zwarte Beek om er te helpen
een (groot) aantal bomen te verwijderen.
Doorheen de dag werd de grond onder
onze voeten steeds sappiger, waardoor
sommigen ’s avonds bijna niet meer her-
kenbaar waren. Onze collega’s ter plekke
waren zeer tevreden en trakteerden ons
op een stapel heerlijke pannenkoeken.
De piepers brachten nog een bezoekje
aan de Geelse Wereldwinkel, waar ze
lekkere chocolade en fruitsap proefden,
en het semester werd afgesloten met ge-
zelschapspelletjes. In het voorjaar staan
er weer een heleboel activiteiten op het
programma, kom zeker eens een kijkje
nemen!
Meer info over onze werking? Een overzicht van onze activiteiten? Lid worden?Eén (web)adres:jnm.be/zandland
WANTED
JNM Zandland is op zoek naar toffe
begeleiders (m/v)!
Ben je tussen 15 en 20 jaar oud? heb
je zin om één of twee keer per maand
een levendige groep kinderen te
begeleiden en je ondertussen zelf rot
te amuseren?
Kom dan eens een kijkje nemen op een
van onze activiteiten of mail naar
We verwachten niet dat je ervaring
hebt in een jeugdbeweging of dat je
een volleerd bioloog bent, wel dat
je er zin in hebt. In het begin vragen
we enkel om activiteiten mee te
begeleiden, later krijg je - als je zin
hebt - ook de kans om zelf eens iets te
organiseren.
Hopelijk tot gauw!
Zandland
Neerhelst ©Frans Emmerechts
Wilgentenen iglo in Buitengoor©Frans Emmerechts
JNM Zandland op excursie ©Toon Huybrechts
mail: [email protected] www.jankok.be
Jan Kok tuinarchitectuur
EEN NIEUWE KIJK OP OPTIEK VANDERLINDEN
Een hoge vakkennis en jarenlange ervaring gecombineerd met moderne apparatuur en een vernieuwde winkel garanderen de beste service.
Optiek Vanderlinden, sinds 1953 uw vertrouwen waard!
OP LOEPEN EN VERREKIJKERS Nikon, Steiner, Minox, Huygens: 10% korting voor leden van Natuurpunt!
OPEN:Vanaf 10 uur, woensdag gesloten
Van 15 oktober tot Pasen:dinsdag en woensdag gesloten.
JAHA!!!Hier hadde uwekunnenstaan!!!!!
Adverterenin Meander?
De Natuurpunt afdelingen in uw buurt zijn:Balen-Nete www.natuurpuntbalen-nete.beGeel-Meerhout www.natuurpunt.be/geel-meerhoutNetebronnen (Mol-Dessel) www.natuurpuntnetebronnen.beHam www.natuurpuntham.be
Langzaam maar gestaag groeien onze schitterende natuurgebieden en daarmee ook ons beheerwerk!Ook jij kunt helpen.Neem contact op met je afdeling!
Meanderland