Meander 2016 nr 2 april mei juni

Driemaandelijks magazine van Natuurpunt - regio Meanderland - Afdelingen Netebronnen, Balen-Nete, Geel-Meerhout en HamAfgiftekantoor: Geel 1 - P209043 • v.u. An Gijs - Weidestraat 11 2490 Balen

Belgie -BelgiqueP.B.-2440 Geel 1

BC1323

MEANDER2016 April | Mei | Juni • Jaargang 15 nr. 2

Meander 22 |

NatuurpuntNatuurpunt, vereniging voor natuur en landschap in Vlaanderen, telt meer dan 97.000 gezinnen als lid. De vereniging stelt zich tot doel om de natuur te beschermen door aankoop en beheer van natuurgebieden en door beïnvloeding van het overheidsbeleid inzake natuurbehoud en ruimtelijke ordening. Natuurpunt beheert 22.000 hectare natuurgebied in 500 verschillende natuurgebieden. Daarnaast wil de vereniging ook een voortrekkersrol vervullen op het vlak van natuurstudie en natuur- en milieueducatie.

Lid wordenDoor overschrijving van 27 euro op rekening BE17 2300 0442 3321 met vermelding ‘nieuw lid’. Als lid ontvangt u automatisch het nationaal con-tactblad ‘Natuur.blad’. Extra abonnementen: Natuur.focus (natuurstudie en –beheer) 11 euro en Natuur.oriolus (vogelstudie) 10 euro. Beide extra abonnementen samen 17 euro.

MeanderMeander is het gratis driemaandelijks contactblad voor de leden van Natuurpunt in de afdelingen Balen-Nete, Geel-Meerhout, Ham en Nete-bronnen (Dessel-Mol). Andere geïnteresseerden kunnen een jaarabon-nement op Meander nemen door overschrijving van 8 euro op rekening BE31 0015 6350 0055 van Meander.De Meander is gratis te raadplegen op www.issuu.com/meanderland Oplage: 2.250 exemplaren.

RedactieAn Gijs, Jef Sas, Frans Emmerechts, Jeannine Simonis, Marc Verachtert, Jan De Schepper, Tom Schildermans, Jan Albrecht, Rudi Rademaekers, Arne Vermeulen, Marjolein de Jong.

ContactFrans Emmerechts, [email protected].

Met dank aan onze fotografenFrans Emmerechts, Jan Mangelschots, Mirella Bruynseels, Karin van Gool, René Ducastel, Jan Albrecht, Bart Vancoppenolle., Ann Cassier, Marc Boeckmans, Silvia Dubois, Hilde Bellens, Robert Pieters, Erik Ducastel, Hans Hendrickx, Leo Vaes, Roger Geudens, David Tempelman, Guido Jan-sen, Jack Thora, Pieter Cox An Dierckx.

Coverfoto’s: St. Jacobsvlinder, Vogelen met Koen Leysen in Saeftinghe, Dekshoevevijver©Frans Emmerechts, dag van de natuur 2015: Aan de slag in De Rammelaars© Jan Albrecht, jong everzwijn met Galloway stier©Jack Thora.

Op alle foto’s rusten auteursrechten. Voor de gegevens van de fotografen kunt u contact opnemen met de redactie.

Lay-out MeanderArne Vermeulen en Jan Albrecht.

Deadline teksten volgende MeanderMaandag 25 april 2016. Verschijnt eind juni 2016. Inlichtingen voor het leveren van tekst en beeld: [email protected].

GiftenGiften voor de aankoop van natuurgebieden in de regio Meanderland zijn welkom op rekening BE56 2930 2120 7588 van Natuurpunt Beheer met vermelding van de naam en het nummer van het project dat je wenst te steunen:

3770 – Grote Netewoud7709 – De Maat (Mol)7067 – Zammelsbroek (Geel)7088 – Neerhelst (Geel)7118 – Griesbroek (Balen)7725 – Buitengoor en Vleminksloop (Mol)7734 – De Vennen (Balen)7736 – Malesbroek (Geel/Meerhout)7739 – Molse Nete (Balen/Mol)7763 – Belsbroek-De Vloyen (Geel/Meerhout)7769 – Breeven (Geel)7779 – Scheppelijke Nete (Mol/Balen)7783 – Selguis (Geel)7784 – De Bleken (Mol)8810 – De Rammelaars (Ham)8874 – Veldhovenheide (Ham)

Contactpersonen afdelingsbesturen

Afdeling NetebronnenContact: Jef Sas, [email protected]/natuurpunt-netebronnen

Afdeling Balen-NeteContact: Tom Schildermans, [email protected]

Afdeling Geel-MeerhoutContact: Marc Verachtert, [email protected] www.natuurpuntgeelmeerhout.be

Afdeling HamContact: Frans Hoes, [email protected]

Colofon

“Als ik mijn ogen toedoe,ben ik in Honoloeloe.”foto: wegwijzer van Ilse Lambrichts met gedicht Jules Deelder ©Jan Albrechtt

april - juni 2016 | 3

Voorwoord

Toekomstig beheer van de Belsehei

Gaston Dams plagt op de heide © Frans Emmerechts

Schapen op de heide een toekomstdroom © An Dierckx

Als ik dit schrijf staan buiten de eerste lammeren in de wei. Tijd om eens na te denken over het toekomstig beheer van de Belsehei. Iedereen herinnert zich dat we enkele jaren ge-

leden ‘de bossen van Bel gekapt hebben’. In navolging van Averbode Bos en Heide en omdat Europa het ons vroeg. Wie recent nog in Averbode Bos en Heide gewandeld heeft weet wat een prachtig landschap er ontstaan is. Ook het gekapte gebied in Bel werd door Europa aangeduid als Natura 2000-gebied en de gecreëerde open duinen en heide staan hoog op het verlanglijstje.

Deze duinen en heide leveren aan vele

uiterst zeldzame soorten overlevingskan-

sen. Tapuit, boompieper, veldleeuwerik

zijn er al terug waargenomen. Alsook

enkele zeldzame planten en insecten. Zo

hebben we de harkwesp mogelijk van

uitsterven in Vlaanderen gered. Deze

soort komt alleen nog voor in de duinen

van De Panne en in die van Bel. In 2010

in Bel nog slechts op enkele vierkante

meters (op 2 plaatsen). In 2015 had ze

zich al ruim uitgebreid over het nieuwe

reservaat. Daarmee is deze populatie in

Bel gered!

Als Kempenaren ligt vooral de heide ons

nauw aan het hart, heide die in Bel quasi

verdwenen was. En die heide is terug!

Misschien nog niet zo opvallend want we

vechten nog tegen boomopslag, terwijl

verstoring en vermesting zorgden voor

massale bramengroei. Dat maakt dat we

nog enkele jaren intensief zullen moeten

beheren: maaien of begrazen. En zo

kom ik terug bij mijn lammeren terecht.

Onze voorvaderen wisten al dat schapen

uitermate geschikt zijn om heide te be-

grazen en in stand te houden, dus om

natuurlijke verbossing tegen te gaan. Bij

Natuurpunt hebben we wel runderen

maar geen schapen. Wij dromen van een

schaapskudde voor de regio. Er zijn im-

mers nogal wat potentiële gebieden voor

begrazing met schapen. Maar schapen

zijn arbeidsintensiever (herder, honden,

winterverblijf, wintervoeding) en ook

delicater dan runderen door het hoger

risico op ziekten.

Het inhuren van een schaapskudde met

herder voor bijvoorbeeld 2 keer 3 weken

per jaar is financieel niet haalbaar. Een

relatief hoge vergoeding voor land-

schapsbeheer met schapen is immers

noodzakelijk om zo’n bedrijf leefbaar

te maken. Niettegenstaande begrazing

zorgt voor een verhoogde biodiversiteit

- meer soorten profiteren van de ‘onge-

lijkheid’ die begrazing creëert - hebben

we er daarom (voorlopig?) voor gekozen

het - ook arbeidsintensieve - maaibeheer

van vorige jaren verder te zetten. Daarom

is er met het beheerteam beslist vaste

beheerdagen in te richten: we gaan met

vrijwilligers (en we zoeken nog wat extra

werkkrachten!) elke 2de en 4de vrijdag-

voormiddag van de maand werken (info

bij Gaston Dams via juliennehoremans@

telenet.be) en ook elke 1ste zondagvoor-

middag (contacteer Wim Verbruggen via

[email protected]). Hopelijk heb

jij ook wat tijd en zin in wat ontspanning

in de natuur!Marc Verachtert

Voorzitter Natuurpunt Geel-Meerhout

Meander 24 |

EEN DORP ALS (G)EEN ANDERWanneer je, in het colofon van een Meander, de lijst van gebieden bekijkt die Natuurpunt beheert, kom je Meerhout tegen voorafgegaan door een /. Vóór die / staat Geel. Dat is zo bij Malesbroek en ook bij Belsbroek-de Vloyen. Slechts kleine delen van die gebieden liggen immers op Meerhouts grondgebied.

tekst: Frans eMMerechts en Luc Van den Bergh

D ie Meerhoutse deelgebieden

zijn echter zeer waardevol. Na-

men als de Vloyen, de Kwacht

en de Keyfheide klinken veel

natuurliefhebbers als muziek in de oren.

Met de opening van een bezoekerscen-

trum kreeg Meerhout bovendien een toe-

gangspoort tot het Grote Netewoud.

Hoe was het vroeger?De oudst bekende vermelding van de

naam Meerhout komt voor in een docu-

ment uit het jaar 741. Het is een giftbrief

waarin de graaf van Haspengouw zijn

goederen (waaronder Meerhout en zijn

watermolen) schenkt aan de benedictij-

nerabdij van Sint-Truiden. De naam was

toen nog Mareholt. Stephelinus, een

monnik van de abdij, beschreef de streek

later als ‘als het ware van de zon verbrand,

gans voor den landbouw onbruikbaar en

niet dan met struikroversholen vervuld’.

Gedurende de eerste eeuwen van onze

tijdrekening was Meerhout een uitgestrekt

bos dat, tussen twee valleien in, bij Olmen

begon, verder de heuvelrug naar Zittaart,

Tenbos en Akkerrode volgde, vanwaar

het verder liep tot Eindhout (= einde van

het hout/bos). Ten noorden en ten zuiden

van dat bos lagen uitgestrekte meren en

moerassen. ‘Mareholt’ was dus een ‘bos ge-

legen aan een meer of moeras’. Langs Lil is

het dorp voor het eerst bewoond geweest,

op een helling langs de vallei van de Grote

Nete. Vanaf het moment dat de mensen

hun vee in het bos lieten grazen en daarna

de terreinen ook gingen ontbossen, ont-

stonden er open plekken met struiken

dopheide. Vanaf de twaalfde eeuw wer-

den de nog schaarse bewoners bijgestaan

door de norbertijnen van Averbode en

Tongerlo die hen akkers leerden aanleg-

gen en ‘hen toonden wat al vruchten deze

dorre aarde kan opleveren, wanneer ze

met vlijt en aanhoudendheid bewerkt

wordt’. In 1229 werd een groot deel van

Meerhout geschonken aan de abdij van

Maagdendaal (een klooster te Oplinter

van zusters behorend tot de orde van

Citeaux, de Cisterciënzers). Dit klooster

werd mede-eigenaar van de watermolen,

verwierf belangrijke pachthoven (Monni-

kerhoeve, Bokkenrode, Gerhees) en kreeg

ook het recht om van alle landbouwers


elke tiende schoof van de graanoogst als

belasting te heffen (de tienden). In de vijf-

tiende en de zestiende eeuw waren (door

ontvolking wegens oorlogen) ‘de wolven

zodanig vermenigvuldigd dat de landbou-

wers hun schapen niet dorsten uit grazen

laten gaan’. Het dorpsbestuur liet de wol-

ven vangen met grote en sterke netten.

Daar de norbertijnen de inwoners steeds

bijstonden en ook aan armenzorg deden,

werden hun hoeven (omgeving Rooiaarde

voor Averbode en Luihoeve en Cretskens-

hoef bij de Keyfheide voor Tongerlo) in

1502 van belasting vrijgesteld. Ook moch-

ten zij voortaan vrij gebruik maken van

de gemeenschappelijke heidegronden en

weiden. En in de achttiende eeuw werd de

waterstand van de Grote Nete (in Meer-

hout ook wel Meerhoutse Nete genoemd)

geregeld, ‘alsook een nieuw peil aan de

watermolen gebracht, om voortaan zo

veel mogelijk overstroming te voorkomen’.

Meerhout groeide uit tot een bloeiende

landbouwgemeente.

De watermolenBoven de ingang van de huidige watermo-

len staat 1678, in muurankers. In dat jaar

werd de watermolen herbouwd. Zijn ge-

schiedenis op deze plaats gaat terug tot in

1324. (De watermolen vermeld in de gift-

brief uit 741 betrof een houten molen iets

verderop, op de Creyndertloop. In 1324

onderging hij enkele technische verbete-

ringen en werd hij naar hier verplaatst.)

Vroeger had de molen twee raderen. Eén

rad diende voor het malen van eiken-

schors voor de leerlooierijen, het andere

voor graan. Van heinde en verre kwamen

de landbouwers met hun karren vol graan,

in de Middeleeuwen daartoe verplicht

door klooster en heer, die eigenaars van

de molen waren. De schorsmolen deed

tijdens de Eerste Wereldoorlog ook dienst

als slagmolen, om smout te slaan voor de

bevolking. Even na de Eerste Wereldoor-

log leverde de molen elektriciteit voor het

Centrum. In 1928 kwam op de site een

diamantslijperij en ging de schorsmolen

de slijpmolens aandrijven. Het andere

rad bleef graan malen tot in 1970. In

de loop van de laatste decennia van de

twintigste eeuw kwam een wasserij de

diamantslijperij vervangen. Het gebouw

met de muurankers ‘1678’ werd (na een

verbouwing in 1981) een gemoedelijke

taverne. Toen ook die verhalen eindigden

werd de oude wasserij gekocht door de

Vlaamse Milieumaatschappij die ze samen

met de gemeente van 2009 tot 2012 res-

taureerde. Natuurpunt opende er in 2013

op de benedenverdieping een bezoekers-

centrum voor het Grote Netewoud. Op

de bovenverdieping opende de Vlaamse

Milieumaatschappij de interactieve ten-

toonstelling ‘Weg van de Nete’, met een

prachtig zicht op de vistrap die ze rond het

bezoekerscentrum aangelegd had. Eind

2015 kocht Natuurpunt, geholpen door de

gemeente, de vroegere taverne aan.

De Keyfheide © Frans Emmerechts

De watermolen anno 2015 © Frans Emmerechts

Meander 26 |

De VloyenIn de onmiddellijke omgeving van de wa-

termolen organiseerde de natuurvereni-

ging Mareholt reeds vele jaren wandelin-

gen. Toen de vereniging een tiental jaren

geleden opging in Natuurpunt nam deze

laatste die wandelingen over. De Grote

Nete heeft hier nog talrijke meanders, die

door uitschuring een grens trekken tus-

sen de heuvel (langs Lil) en de laagvlakte.

Vanop de hoge oever heb je een zicht op

het natuurgebied de Vloyen, hier ook wel

eens de Vloei genaamd. Het is eigendom

van de gemeente en wordt beheerd door

Natuurpunt. De Vloei was in het verleden

een typische vloeiweide die geregeld

door de Nete werd overstroomd. Heel

wat ruigtekruiden groeien er wild door

elkaar. Bijna 200 verschillende planten

werden er geïnventariseerd. De aarde on-

der de kruiden heeft op vele plaatsen een

rode kleur. Die rode aarde is typisch voor

verschillende valleien in Meerhout. Het is

‘zand van Diest’, een grof zand dat het (ij-

zerhoudend) mineraal glauconiet bevat.

De Kwacht en de KeyfheideHet winnen van veen in wat nu de grote

plas van het Malesbroek in Geel is, de

‘Lange Zille’, begon omstreeks 1900.

Slechts een klein gedeelte van die plas

ligt op Meerhouts grondgebied. Een uit-

gestrekt gebied ten zuiden van de plas

ligt echter wel in Meerhout en vormt sa-

men met het Malesbroek een sinds 1985

beschermd landschap (Scherpenbergen-

Malesbroek, omgeving de Hutten). Je

vindt er een steile en vrij uitgestrekte

duinenrij en een landschap met ‘natte

pannen’, afgezoomd en onderverdeeld

door duinen. Twee van deze duinen zijn

paraboolduinen. Natuurpunt beheert er

de Kwacht en de Keyfheide. De Kwacht

ligt in een pan tussen twee duinruggen

die begroeid zijn met dennen. De vege-

tatie bestaat voor het grootste gedeelte

uit zeer hoogwaardig vochtig grasland

met veel boeiende overgangen (droog/

nat, hoog/laag, bebost/open). Op meer-

dere plaatsen is ijzerhoudend kwelwater

aanwezig. In 2008 werden er met steun

van het Life-project ‘Tussen Duin en Nete’

natuurherstelwerkzaamheden uitge-

voerd om de doelvegetatie uit te breiden.

Overtollig zand werd afgevoerd en en-

kele grachten werden gedempt. Tijdens

een inventarisatie in april 2010 werden

naast veel zeggensoorten ook heel wat

andere planten-doelsoorten genoteerd

zoals holpijp, waterdrieblad, wateraard-

bei, dotterbloem en waterviolier. Bij de

vogels werden een twintigtal gewone

soorten waargenomen: wilde eend,

koekoek, pimpelmees, koolmees, tjiftjaf,

fitis, heggenmus, zwartkop, tuinfluiter…

Bij de insecten vielen schietmotten of

kokerjuffers op. De laatste benaming

slaat op de larven. Kokerjuffers zijn echte

bouwmeesters die, afhankelijk van de

soort, op heel veel manieren in het water

hun kokers bouwen. De dagvlinders die

toen vlogen waren vooral oranjetipjes

en citroenvlinders. Grijze en zwart-rosse

zandbijen zaten er veel en men spotte

Koolmees © Frans Emmerechts

De Vloyen met Totterbrug © Frans Emmerechts

▲ Pimpelmees, ▼ Oranjetipje © Frans Emmerechts


ook enkele levendbarende hagedissen.

De Keyfheide is een van de schaarse stuk-

jes die hier overblijven van de vroeger

uitgestrekte heidegebieden in de streek.

Zoals elders in de zandige heidestreken

van na 1850 stortte de landbouwecono-

mie in de Kempen in elkaar door spot-

goedkope Australische schapenwol en

Amerikaanse graanimport. Met plaggen

of wol van de hei viel geen droog brood

meer te verdienen. Heide werd omge-

ploegd of met naaldbos beplant. Akkers

werden vergroot en kunstmest maakte

het voor de landbouwers weer mogelijk

om rendabel te zijn. De rest van de hei

werd gebruikt voor bewoning en later

deels ook voor nijverheid. Een restantje,

de Keyfheide, werd beschermd.

BelEn dan is er nog Bel, een dorp in Geel,

bekend om zijn jeugdkampen, zijn grijze

grootoorvleermuizen, zijn harkwespen

en zijn ransuilen. Bel behoorde van-

ouds (burgerlijk) tot de Heerlijkheid van

Gheel, maar behoorde tot in 1559 ook,

samen met Meerhout, (kerkelijk) tot het

bisdom Luik. Geel behoorde tot het bis-

dom Kamerijk. De kerk van Meerhout

was de moederkerk van Bel. Sommigen

begrepen hieruit dat de mensen van Bel

afgelegen inwoners van Meerhout waren,

die in Bel hun verblijfplaats hadden. In

de archieven van de kerk is echter geen

bewijs terug te vinden van de bewering

dat Bel vroeger aan Meerhout zou toebe-

hoord hebben...

Bel en Meerhout grenzen natuurlijk wel

aan elkaar en in het grensgebied kan

je, vanuit het Bezoekerscentrum Grote

Netewoud, mooie natuurwandelingen

maken. Denk bijvoorbeeld aan de wan-

deling naar de Zeeploop. Die dankt zijn

naam aan het water dat uit het Mols Goor

sijpelt (of ‘ziepelt’, zoals men vroeger zei).

Hij grenst aan het Belsbroek. In 1984

werd er door de stad Geel een betonnen

bruggetje gebouwd. Meerhout zorgde

voor een rustbank. Of denk aan de zoek-

tocht naar het nu nog moeilijk terug te

vinden ‘jutteputteke’. Dat was eertijds een

ven in het uiterste zuiden van Geel. Het

markeerde de grens tussen de drie Vrij-

heden Geel, Mol en Meerhout. In dat ven

verzamelde zich oorspronkelijk het water

van het Mols Goor. De Zeeploop werd ge-

graven om dat water naar de Grote Nete

af te leiden, maar de abdis van Maagden-

daal wou hem niet op Meerhouts grond-

gebied… In de buurt kan je duidelijk de

scheiding zien tussen het natte Belsbroek

en de droge Belsehei. Die werd door

rechte wegen netjes in acht vierkante

blokken ingedeeld, elk met 400 meter

zijde. Dit had tot doel de gemeenschap-

pelijke heidegronden te verkavelen en er

vruchtbare landbouwpercelen van te ma-

ken. Maar dat is Geelse geschiedenis…

Referenties 1 Louis Grietens, Beknopte Geschiedenis van

Meerhout, 1935.2 J.H. Jongenelen, Bouwstoffen voor de Ge-

schiedenis van Meerhout, 1900.3 Paul Kempeneers, Hydronymie van het

Dijle- en Netebekken, 1982.4 Jos Sterckx en Heemkundige Kring Meer-

hout, Meerhout wandeldorp in de Kempen, 1995.

5 Zjef Vanuytsel, Het Dorp, 1970.6 Paul Wouters en Marianne Horemans, De

Kwacht, verslag Ecologische Werkgroep Meanderland, 2010.

Werkdag in de Kwacht © Jan MangelschotsDe Kwacht, Marc geeft uitleg over holpijp © Frans Emmerechts

Kokerjuffer © Frans EmmerechtsLevendbarende hagedis © Robert Pieters

Meander 28 |

VOGELCURSUSSEN NETEBRONNEN

Wegens grote interesse richten Natuurpunt Netebronnen en Natuurpunt CVN opnieuw een cursus ‘vogelen’ in voor onze leden in Meanderland. Deze keer is die specifiek gericht op heidevogels: van zoe-telieveke tot geitenmelker! Hieronder vind je wat je erover moet weten. Maar eerst, om eenieder weer zin te laten krijgen… een verslag van de cursus van vorig jaar, over ‘roofvogelen’.

RoofvogelsMet dertig gelukkigen konden we vorig jaar de predatoren van

de lucht van dichtbij leren kennen tijdens een cursus roofvogels.

Vier avonden lang werden we ondergedompeld in foto’s en

filmpjes. De eerste uren kwamen algemeenheden maar ook zeer

specifieke weetjes aan bod. Koen Leysen van Natuurpunt CVN

vertelde vol begeestering over de Georgische trektelpost Batumi

en we leerden dat de torenvalk ultravioletlicht waarneemt. Zo

kan hij woelmuizen te grazen nemen door hun urinesporen te

volgen. De meeste tijd ging vanzelfsprekend naar het leren de-

termineren van de verschillende soorten. Vliegbeeld, staartban-

den, polsvlekken en vingers. Alles passeerde de revue tot onze

oren ervan tuitten. Een quiz sloot het theoretisch gedeelte af. We

wisten nu dat we veel bijgeleerd hadden maar begrepen vooral

dat er nog veel geoefend moest worden.

Dat de realiteit anders is dan de mooie foto’s in het leslokaal

mochten we ervaren tijdens de verschillende excursies. Vóór elke

uitstap deelde Jef Sas ons mee dat de omstandigheden niet ide-

aal waren. Nu eens was er te weinig bewolking, dan weer stond

de wind verkeerd of vlogen de trekkende vogels te hoog. Het

was misschien een trucje om ons met weinig tevreden te stel-

len, toch kregen we op elke excursie waar voor ons geld. Op een

mooie zomerdag leidde Yves Lesseliers ons rond op De Wurft.

Roofvogels verschijnen niet op vraag maar de lucht afspeurend

zagen we een vijftigtal ooievaars opschroeven en een unieke

ontdekking was toch het vers opgegraven wespennest door

een wespendief. Enkele weken later trokken we met Jef door De

Maat. Buizerds en een sperwer werden gespot maar de show

werd gestolen door de buizerd die minutenlang op de grond

heen en weer huppelde om mestkevers te pakken te krijgen.

Een buizerd vlakbij © Frans Emmerechts


Een derde uitstap was statisch. Onze groep neofieten stelde

zich op naast de ervaren tellers op de trektelpost Maatheide. Vol

verbazing hoorden we die mannen de overtrekkende vogels be-

noemen en tellen. Niet zelden per tientallen! Ook hier zagen we

roofvogels rondvliegen: slechtvalken, buizerds in een thermiek-

bel en als kers op de taart een blauwe kiekendief.

De cursus werd dan afgesloten met een busreis naar het Ver-

dronken Land van Saeftinghe. En toen hadden we echt prijs! Alle

omstandigheden zaten mee en dat zouden we geweten hebben:

buizerds, torenvalken, heel veel bruine en ook een goed aantal

blauwe kiekendieven. Een slechtvalk liet zich bewonderen en

als kers op de taart bij de roofvogels verschenen ook twee ruig-

pootbuizerds in ons gezichtsveld! Eentje bleef zelfs een hele tijd

‘bidden’, zodat we hem heel goed konden waarnemen. Maar niet

alleen roofvogels lieten zich zien, ook brandganzen, rietganzen,

kolganzen, kleine zwanen en allerlei steltlopers waaronder enke-

le zwermen goudplevieren. In de Antwerpse haven hoorden we

zelfs een Cetti’s zanger, een van de kleine loofzangers die typisch

is voor het Zuiden van Europa. Mooi! En, wat toch wel zeer speci-

aal was: we konden een roerdomp waarnemen, in paalhouding

in het riet van het Verdronken Land.

Bedankt Jef, Koen en alle anderen die deze cursus mogelijk

maakten. We kunnen nu gewapend met een hoop ‘wist-je-datjes’

op wandel met vrienden en familie.

Michel Emmers telt trekvogels op Kristallijn-Maatheide © Frans Emmerechts

Vogelen met Koen Leysen in Saeftinghe © Frans Emmerechts

Door wespendief opgegraven wespennest © Frans Emmerechts

Meander 210 |

Cursus heidevogels praktisch

Theorielessen 1 en 2:

Op dinsdagen 10 en 17 mei door Koen Leysen, educatief medewerker van Natuurpunt-

CVN in Ecocentrum De Goren, Postelsesteenweg 71, Mol telkens van 19.30 tot 22.30 u.

Praktijkles 1: Nachtzwaluwenexcursie bij volle maan (!) op de Kattenbosserhei op

zaterdag 21 mei.

Afspraak: 19.30 u kerkplein Mol-Wezel (=carpool) of om 20 u op de parking van de

Kattenbosserhei ergens halfweg de baan Gelderhorsten – Lommel. Einde ca 23 u.

Begeleiding : Jef Sas en Pieter Cox.

Praktijkles 2: Excursie in natuurreservaat Het Hageven in Neerpelt op zondag-

voormiddag 29 mei.

Afspraak: 8.30 u op parking taverne Rauwse Hoeve (carpool), Postelsesteenweg 1, Mol-

Rauw of om 9 u op parking BC De Wulp, Tussenstraat 10, Neerpelt. Einde: ca. 12 u.

Gids: Jef Sas en Staf Lievens.

Inschrijven:

Bij [email protected] (014/31 26 57 of 0499/34 62 60).

Gelieve bij uw inschrijving naast uw mailadres ook geboortedatum en –plaats door

te geven. Deze gegevens zijn nodig om het leerbewijs te kunnen aanmaken.

Prijs: leden van Natuurpunt €25 en niet-leden €50.

Na inschrijving worden zij zo ook lid van Natuurpunt voor 2016. Het gepaste bedrag

tijdig overschrijven op rek.nr. BE18 0011 5777 9165 van Natuurpunt Netebronnen

met vermelding ‘cursus heidevogels’. Maximum 25 deelnemers!

HeidevogelsOp de hei zien we in de lente een heuse

explosie van leven. Na de winterse stilte

is er vogelzang alom. Al in maart schalt

de jubelende zang van de boomleeu-

werik, voor velen de mooiste vogelzang

van onze contreien. Niet voor niets werd

hij in de volksmond het zoetelieveke

genoemd. Roodborsttapuit, boompieper,

dodaars en vele andere mengen zich in

het debat. En last but not least komt dan

in mei de mysterieuze nachtzwaluw aan,

het kroonjuweel van de betere heidege-

bieden. Die heeft men dan weer de roem-

ruchte toenaam geitenmelker gegeven.

In deze cursus maken we uitgebreid ken-

nis met al de vogels van de hei: zang,

gedrag, trek, het komt allemaal aan bod.

Met fraaie foto’s en filmpjes wordt deze

wetenschappelijke info op een onder-

houdende manier gebracht.

nico schrans en JeF sas

Boomleeuwerik voedert jongen op de heide © René DucastelNachtzwaluw © Pieter Cox

Roodborsttapuit © Pieter Cox


Nieuws uit hetBezoekerscentrum Grote NetewoudDe kabouterkes komen niet helpenIn het bezoekerscentrum aan de wa-

termolen gonst het altijd van activiteit.

Vrijwilligers bereiden evenementen voor,

maken bezoekers wegwijs in de natuur-

gebieden van het Grote Netewoud en

serveren er desgewenst een lekker drank-

je bij. Zonder de inzet van al die enthou-

siastelingen kan een bezoekerscentrum

niet bestaan. Nu het Grote Netewoud

steeds groter, beter en mooier wordt

vinden er ook steeds meer natuurliefheb-

bers de weg naar het bezoekerscentrum.

Zo veel dat er echt nood is aan nieuwe

helpende handen. Het centrum is dan

ook op zoek naar personen met een hart

voor natuur (man, vrouw, jong, oud) die

enkele namiddagen per jaar mee de han-

den uit de mouwen willen steken. Mis-

schien iets voor jou? Al eens overwogen?

Op een zonnige februaridag trokken we

twee willekeurige vrijwilligers aan de

mouw en polsten naar hun ervaringen.

Frans Melis (60) uit Meerhout zagen we

al Gageleer schenken, spek en eieren

bakken, vogelkasten timmeren, wan-

delingen uitstippelen, stoelen klaar zet-

ten, ideeën spuien, bezoekers wegwijs

maken, vogels tellen, bomen planten,

muren schilderen, grondwater peilen en

zelfs vloeren dweilen. Een bezige bij? ‘Ik

ben van nature een actief persoon. Sport

en tuin hebben me altijd gepassioneerd,

net als natuur. Maar pas toen ik brug-

gepensioneerde werd en meer tijd vond

om te wandelen voelde ik de behoefte

om me meer te verdiepen. Het viel me

op hoe prachtig onze natuur is en hoe

weinig ik ervan kende. Op een dag zag

ik aan het bezoekerscentrum een affiche

hangen voor de cursus Grote Netewoud

Verkenner en heb ik me ingeschreven.

Ik kwam terecht in een leuke groep van

deelnemers en volgde kort nadien ook de

cursus natuurbeheer. Aangetrokken door

de fijne sfeer van het team ben ik dan een

keer naar de maandelijkse vergadering

getrokken. Dat viel erg mee en bij de

eerstvolgende activiteit was ik al aan het

meehelpen. Zo ben ik er stilaan ingerold.

Nu werk ik mee aan allerlei evenementen,

voer ik op vaste tijdstippen grondwa-

terpeilingen uit en werk ik mee met het

beheerteam Belsbroek en Heide. Het

bezoekerscentrum is echt een plezante

omgeving waar je in contact komt met

toffe mensen. Vrijwilligerswerk is voor mij

een kwestie van keuze. De keuze om tijd

vrij te maken. Thuis is er ook altijd werk,

de kabouterkes komen niet helpen. Het

enige dat ik spijtig vind is dat ons groepje

niet wat groter is.’

Silke Gijsbrechts (30) uit Geel droomde

al van kleins af om vrijwilligerswerk te

doen voor een natuurvereniging. ‘Stom

eigenlijk dat ik er zo lang mee gewacht

heb. Het is pas toen ik me even tussen

twee jobs bevond dat ik de stap zette. Ik

nam contact op met de lokale afdeling

in Geel en al snel hielp ik mee met edu-

catief natuurbeheer in scholen en stond

ik aan de balie in het bezoekerscentrum.

Ik leerde er toffe nieuwe mensen kennen

en werkte mee aan evenementen. Mijn

vrije tijd is drukbezet maar toch maak ik

graag tijd voor Natuurpunt. Beroepshalve

werk ik als jurist voor de Dienst Integraal

Waterbeleid van de provincie Antwerpen

en ik vind het leuk om in mijn vrije tijd

eens aan natuurbeheer en -beleving te

doen. Of om gewoon eens achter de toog

te staan en een pintje te tappen. Ik vind

dat er echt voor iedereen wel iets te vin-

den is: je creatief uitleven, bezoekers een

goed gevoel bezorgen, babbelen, plezier

maken, het kan er allemaal. Ik kom graag

in het bezoekerscentrum omdat er zoveel

evenementen plaats vinden en er altijd

een leuke sfeer hangt.’

WiM PaueLs

Zelf zin gekregen om mee te werken? Kom een keer langs, wedden dat je er ook voor jou een geknipte job vindt?Contact: 014/21 34 50 of [email protected]

BC Grote Netewoud is geopend op woensdag/donderdag/vrijdag van 9 tot 17 u en

op zondag van 13 tot 17 u

Adres: Watermolen 8, 2450 Meerhout

Meander 212 |

MerkwaardigeGEELSE LANDSCHAPPEN

In die periode groeide echter ook het

maatschappelijk bewustzijn over

mogelijke problemen die daarvan

het gevolg zouden kunnen zijn.

Meer en meer gingen er stemmen op die

de nationale overheid ertoe aanspoorden

de natuur te beschermen en die ervoor

ijverden om sommige landschappen en

plaatsen te behouden, als ze in weten-

schappelijk, esthetisch of cultureel opzicht

de belangstelling waard waren.

Als een eerste maatregel om aan die ver-

zuchtingen tegemoet te komen stelde de

overheid, in 1960, voor het hele land een

inventaris op. De inventaris steunde op

een stelselmatige prospectie op het ter-

rein door specialisten. Hij werd samenge-

steld door H. Delaunois, algemeen secre-

taris van de Vereniging voor het Behoud

van Natuur- en Stedenschoon en tevens

secretaris-generaal van het Nationaal Ver-

bond voor Natuurbescherming.

Het is interessant om te lezen welke plaat-

sen en landschappen er toen, nu meer

dan vijftig jaar geleden, voor Geel merk-

waardig werden genoemd:

- Het beemdlandschap, ten noorden van

het kanaal naar Bocholt, gevormd door

de Kleine Nete en haar bijriviertjes. Dit

landschap, met als kern het natuurre-

servaat de Zegge, kreeg de kwalificatie

van uitgestrekt beemdlandschap met

hoge esthetische en wetenschappelijke

waarde;

- Het bos- en heidelandschap in het

noordoosten van de gemeente;

- De boorden van het kanaal naar Bo-

cholt, over heel zijn lengte op het

grondgebied van de gemeente;

- Het park ten zuiden van het gehucht

Ten Aard, met het aanpalend beemden

cultuurlandschap;

- Het beemdlandschap ten zuiden van

het kanaal naar Bocholt, ten westen van

de baan naar Retie: beemden met riet-

velden en oude kleiputten;

- De bossen ten oosten van de baan naar

Retie;

- De beemden van de Grote Nete, de

Zeeploop, de Molse Nete en de Wimp-

beek, over heel hun loop door de ge-

meente: ‘Netelandschap’, talrijke kwach-

ten, d.w.z. vijvers, meestal overblijfselen

van vroeger turfsteken;

- De vijvers van Kievermont: indrukwek-

kend rietlandschap in de beemden van

de Molse Nete;

- Het Malesbroek: groots waterlandschap

in de beemden van de Grote Nete met

grote esthetische waarde en karakteris-

tieke flora;

- De Tombroeken: heide- en moerasland-

schap ten oosten van het Malesbroek,

met geschiedkundige en grote botani-

sche waarde;

- De watermolen te Oosterlo op een ver-

takking van de Grote Nete;

- Het landschap van Bel: mooi duinen-

landschap, gedeeltelijk afgegraven.

Steenweg met landelijk aspect, typische

hoeven;

- Het landschap van Winkelomheide:

merkwaardig gebied van bossen, dui-

nen en heide;

- De boorden van het Albertkanaal tus-

sen de bruggen van Stelen en Eindhout,

met de aanpalende bossen;

- De duinen van Oosterlo: blik op de

beemden van de Grote Nete. Prachtige

ligging van de Sint-Dimpnakapel te

Zuid-Zammel;

- Het landschap gevormd door de houten

windmolen van Larum en het omlig-

gende cultuurlandschap;

- Het landschap gevormd door de hou-

ten windmolen van Elsum met zijn

omgeving;

- Het landschap gevormd door de Sint-

Dimpnakapel op de Groenenheuvel

Tot halverwege de twintigste eeuw kende Geel vooral een agrari-sche ontwikkeling. Het traditioneel landschap veranderde hoofdza-kelijk tijdens drie grote ontginningsperioden. Vooreerst tijdens de Frankische landname, later in de feodale periode en uiteindelijk door de ontginningen die begonnen op het einde van de achttiende eeuw. Die agrarische ontwikkeling werd in het begin van de jaren 1960 echter door een sterk doorgevoerd industrialisatieproces door-broken. Op de ranglijst van de Vlaamse industriezones kwam het Geelse industriepark op de vierde plaats terecht, na de Antwerpse haven, Genk en de Gentse Kanaalzone. De bevolking bleef groeien en de mens gebruikte zijn technisch kunnen om de natuur naar zijn hand te zetten om zo zijn eigen lot te verbeteren.


IJs breken op kanaal naar Bocholt © Frans Emmerechts

De boorden van het kanaal naar Bocholt in Larum © Frans Emmerechts

Geelse landschappen Dekshoevevijver © Frans Emmerechts

met haar omgeving: esthetisch en fol-

kloristisch waardevol.

Een lange opsomming… Geel sloeg in de

lijst van Stedenbouw en Ruimtelijke Orde-

ning geen slecht figuur. De makers van de

inventaris realiseerden zich wel dat er nog

een lange weg te gaan was: ‘Alvorens zon-

der gevaar tot het opstellen van een regle-

mentering voor het behoud kan worden

overgegaan, blijven er nog belangrijke ta-

ken te vervullen, zoals het vaststellen van

de graad van urgentie, (…) de studie van

de praktische maatregelen, (…) en ook

het zoeken naar oplossingen om tot een

vergelijk te komen tussen natuurbescher-

ming en de economische toekomst’.

Dat het maatschappelijk bewustzijn in

verband met natuurbehoud halverwege

de twintigste eeuw ook al in Geel zelf

bestond, kunnen we afleiden uit enkele

schaarse artikels in de plaatselijke pers.

Ze hebben te maken met het feit dat de

koninklijke familie in 1951 al haar gronden

op Ten Aard verkocht aan de Compagnie

Immobilière de Belgique. Die wilde de

gronden snel verkavelen en verkopen:

‘Er is gevaar dat (gezien de ligging aan

het Kempens Kanaal) een gedeelte der

Meander 214 |

Kapucienenberg Bel © Frans Emmerechts

Overblijfselen van turfsteken (de Zegge) © Frans EmmerechtsHouten windmolen van Elsum nu Molen van ‘t Veld op Ten Aard © Frans Emmerechts

gronden zal voorbestemd worden voor

het oprichten van grootindustrie. (…)

Het zou toch erg zijn dat al het mooie en

ongerepte dat in het Koninklijk Domein

voorhanden is, zou moeten plaats maken

voor iets waar elders nog plaats te veel

voor is. (…) Of zou het geen onherstelbaar

verlies zijn, als die eindeloze bossen, met

hun ontelbare boomsoorten; als die poëti-

sche vijvers, bekend om de viskwekerijen;

als die verspreide eenzame boshuizen; als

de schaapskooien en herderswoningen uit

het beeld der Kempen en de herinnering

der Kempenaars zouden verdwijnen?’

In het merkwaardige ‘beemdlandschap

ten zuiden van het kanaal naar Bocholt,

ten westen van de baan naar Retie’, zoals

het in de inventaris van Stedenbouw en

Ruimtelijke Ordening hierboven werd

genoemd, lag ook de Dekshoevevijver.

Hij behoorde voorheen tot het Koninklijk

Domein en had grotendeels zijn oorspron-

kelijk karakter behouden, in tegenstelling

tot de rest van zijn omgeving, die steeds

nadrukkelijker een landbouwbestem-

ming kreeg. Na de verkoop door de

koninklijke familie kwam hij samen met

zijn omgeving in 1952 in handen van de

Nationale Maatschappij voor de Kleine

Landeigendom. Die ontwikkelde er een

model landbouwgebied, met voor die tijd

ultramoderne boerderijen. Rond de ‘vijvers

van de Kasseman’ – de naam waaronder

de Dekshoevevijver beter bekend stond

in Geel – bleef de natuur echter heer en

meester. In 1962 kocht de gemeente het

toen 32 hectare groot terrein aan… met

de bedoeling er een recreatiedomein van

te maken. Op de tekenplank kregen roei-

en visvijvers vorm, een zwemvijver met lig-

weide en strand, en allerlei infrastructuur

die bij zo’n uitbating hoorde. Uiteindelijk

zou dat plan niet worden uitgevoerd en

werd het een groot ‘halfnatuurlijk’ domein,

voornamelijk voor hengelaars.

Frans eMMerechts

Referenties 1 ‘De Dekshoevevijver. Dossier stedelijke

dienst redactionele informatie’, in Geel, maandelijks informatieblad, Stadsbestuur van Geel, jg. 36, nr. 6, 2003.

2 H. Delaunois, Inventaris van de Land-schappen. Tome 1. Provincie Antwerpen, Ministerie van Openbare Werken, Bestuur van de Stedebouw en de Ruimtelijke or-dening, 1960.

3 ‘Natuurliefhebbers, waakt op uw zaak!’, in Nieuwsblad van Geel, jg. 98, nr. 4, 1951.

4 A. Pals-Ghoos, ‘Structuur van de gemeente Geel’, in Geel van gisteren tot morgen, Lions Mol-Geel, 1977.


maandag 4 april › Poelenwerkgroep Waterleven, Determinatie waterdiertjes.

• Van 18 tot 22 u. Lokaal Natuurpunt, Boerenkrijglaan 51 b, Olen.

• Info: [email protected].

zondag 17 april › Excursie naar de Vallei van de Zwarte Beek in Beringen-

Koersel• Afspraak: parking Boudewijnlaan Balen om 13 u (carpool),

wandeling ter plaatse van 14 tot 17 u. • Info: [email protected] of 0473/66 10 99.

maandag 18 april › Poelenwerkgroep Waterleven, Wateranalyse in het labo.

• Om 13 u. Lokaal Natuurpunt, Boerenkrijglaan 51 b, Olen. • Info: [email protected].

vrijdag 22 april › Zwerfvuilopruimactie in en rond het Buitengoor in Mol

• Afspraak: 8 u Ecocentrum De Goren, Postelsesteenweg 71, Mol. • Einde tegen 12 u. • Wens je mee te gaan, graag een seintje vooraf aan

[email protected].

zondag 24 april › Vroegmorgenexcursie in en om reservaat De Maat in Mol

• We gaan luisteren naar de ochtendzangers met als orkest-meester de Nachtegaal. Achteraf kan je mee aanschuiven voor een lekker ontbijt in taverne Het Jagershof.

• Afspraak: 6.30 u op parking taverne Jagershof, Waterstraat 43, Mol.

• Einde ca. 9 u. • Ontbijt vanaf 9.15 u. Inschrijven voor het lekkere ontbijt met

koffie of thee aan €12,50/persoon bij Jos van ‘t Jagershof, 014/43 60 73 of bij [email protected], 0499/34 62 60.

maandag 25 april › Poelenwerkgroep Waterleven, Determinatie waterdiertjes.

• Van 18 tot 22 u. Lokaal Natuurpunt, Boerenkrijglaan 51 b, Olen. • Info: [email protected].

zaterdag 30 april › Ecologische Werkgroep Meanderland

• Inventarisatie van enkele natte stukken in ’t Selguis in Geel = Life-project Grote Netewoud.

• Afspraak: 9 u hoek Eksterstraat en Geelsebaan, Mol. • Einde tegen 12 u. • Info: [email protected] of 0496/51 02 79.

zaterdag 30 april › Nachtegalentocht op en rond De Maat in Mol

(i.s.m. De Gagel)• Op een rustig voorjaarsavondje mag je een prachtig en uniek

concert verwachten van deze meesterzanger. Einde rond 22.30 u, maar de nachtegalen kunnen nog langer doorgaan!

• Afspraak: 19.30 u aan parking Kleppende Klipper, Postelse-steenweg, 111, Mol.

• Info: Fons Lommelen 0474/90 19 55 of [email protected] of 0477/35 68 39.

zondag 1 mei › Ochtendwandelingen De Rammelaars + ontbijt

• Afspraak: Natuur.huis De Rammelaars in Ham.• 6 u. Vroege Vogels wandeling• 9 u. Bloemetjes en bijtjes wandeling• Inschrijven voor het ontbijt@7euro op

[email protected] of via www.natuurpuntham.be/events/1mei-wandelingen.

• Info op www.natuurpuntham.be

zondag 1 mei › Vroegevogelwandeling in ’t Zammelsbroek in Geel

• Al eens in een moeras rondgewandeld ’s morgens vroeg? Indrukwekkend hoeveel vogels je hoort!

• Afspraak: aan de kerk van Zammel om 6 u.

Lente © Bart Vancoppenolle

Activiteiten MEANDERLAND

Meander 216 |

• Einde rond 9 u. • Info: [email protected] of. 0498/12 47 29.

zaterdag 7 mei › Ochtendwandeling in Belsbroek en Heide in Geel

• Een verkenning van de natuur… bij nevel… in alle stilte… het heeft zijn charmes… maar kan jij uit je bed?

• Afspraak: parking voor gemeentehuis van Meerhout om 6 u. • Einde rond 9 u. • Info: [email protected] of 014/30 43 16.

zondag 8 mei › Vroegmorgenexcursie door de Molse Netevallei in Gompel

(i.s.m. De Gagel) • Kom mee luisteren naar het ochtendkoor van onze voorjaars-

zangers. Laarzen noodzakelijk! • Afspraak: 6 u Kerk Mol-Gompel, O.L.V.-straat 85, Mol. • Einde tussen 8.30 u en 9 u. • Info : [email protected] of 014/31 71 54.

dinsdag 10 mei › Cursus heidevogels in Mol

• Eerste les. Info en inschrijving bij [email protected] of 0499/34 62 60.

• Zie ook artikel in deze Meander.

vrijdag 13 mei › Reis naar Flevoland

• Vertrek jaarlijkse natuurvierdaagse Netebronnen i.s.m Starling. • Volzet, niet meer inschrijven dus!

zondag 15 mei › Fairtrade-voorjaarswandeling in De Vennen in Balen

• Wandeling met Fairtrade-versnaperingen. • Afspraak: parking voetbalterrein FC Cools om 14 u. • Info: [email protected] of 014/81 70 09.

zaterdag 21 mei › Ecologische Werkgroep Meanderland

• Inventarisatie van enkele nieuwe percelen in natuurgebied De Vennen in Balen = Life Grote Netewoud.

• Afspraak: 9 u aan Schoorheide 26, Balen. • Einde tegen de middag. Laarzen! • Info: [email protected] of 0496/51 02 79.

zaterdag 21 mei › Praktijkles cursus heidevogels: nachtzwaluwenexcursie op

de Kattenbosserhei• Afspraak: 19.30 u op kerkplein Mol-Wezel (carpool) of om

20 u op de parking van de Kattenbosserhei, ergens halfweg op de baan Gelderhorsten-Lommel.

• Einde ca 23 u. • Info: [email protected] of 0499/34 62 60. Ook niet-cursisten

mogen mee op deze uitstap.

zondag 22 mei › Orchideeënwandeling in Neerhelst in Geel

• Brede orchis en gevlekte orchis… ze staan er weer. Kom je ze mee ontdekken?

• Afspraak: Larumsebrugweg aan ‘t kanaal in Geel om 14 u. • Einde rond 16.30 u. • Info: leon.dille@telenet of 0498/18 67 46.

zondag 29mei › Praktijkles cursus heidevogels: excursie door reservaat

Het Hageven in Neerpelt• Afspraak: 8.30 u parking taverne Rauwse Hoeve, Postelse-

steenweg 1, Mol (carpool) of om 9 u op parking Bezoekers-centrum De Wulp, Tussenstraat 10, Neerpelt.

• Einde: ca. 12 u. • Info: [email protected] of 0499/34 62 60. Ook niet-cursisten

zijn welkom op deze uitstap.

Pestvogel © Koen Kauwenberghs

Activiteitenkalender

zondag 29 mei › Landschapswandeling in het Grote Netewoud in Meerhout

• Wat kunnen we verwachten van een wandeling in het Grote Netewoud? Wat is dat Grote Netewoud eigenlijk (en wat wil-len wij dat het wordt)? Afspraak: parking bezoekerscentrum (hoek Lil), Meerhout om 14 u.

• Einde rond 16.30 u. • Info: [email protected] of 0499/63 20 07.

zondag 5 juni › Natuurbeleving in natuurtuin Den Hof in Dessel

• Natuurbeleving met al je zintuigen in natuurtuin Den Hof. Kunstwerken aan het water maken de wandeling extra bij-zonder! Info zie achteraan in deze activiteitenkalender.

zaterdag 11 juni › Ecologische Werkgroep Meanderland, Op onderzoek in

Retie. • Inventarisatie van een perceel naast de Witte Nete. Nieuw te

ontdekken gebied! • Afspraak: 9 u aan Watermolen 5, Retie. • Einde tegen de middag. • Info: [email protected] of 0496/51 02 79.

zaterdag 11 juni › Excursies met Libellenwerkgroep Vlaanderen naar De

Wurft en de Ronde Put in Mol• Onder leiding van libellenexpert en streekkenner Peter Van-

derschoot. • Afspraak: 9.30 u op parking Abdij Postel (carpool naar De

Wurft). Picknick meenemen. • Voor de namiddagexcursie naar de Ronde Put: 13.30 u op

parking Abdij Postel of 13.45 u op parking taverne Postel Ter Heyde, Postelsebaan 74, Retie.

• Laarzen kunnen nuttig zijn en mooi weer is noodzakelijk op deze dag. Neem bij mindere weersvoorspellingen vooraf contact op met [email protected] of 0497/70 63 08 of met [email protected] of 0499/34 62 60

zondag 12 juni › Zomerexcursie door het Buitengoor in Mol

• Kom mee de unieke flora en fauna bewonderen van dit prachtige natuurgebied. Laarzen zijn noodzakelijk!

• Afspraak: 14 u Ecocentrum De Goren, Postelsesteenweg 71, Mol.

• Einde ca 16.30 u. • Info: [email protected] of 0499/80 47 86.

zondag 12 juni › Wandeling rond waterleven aan de Dekshoevevijver in

Geel• Het biologisch leven in natuurlijk water is enorm… van on-

ooglijk kleine beestjes tot vraatzuchtige kevers. Roger laat het jou allemaal ontdekken. Afspraak: parking Dekshoevevij-ver, Fransebaan in Geel om 14 u.

• Einde rond 16.30 u. • Info: [email protected] of 014/58 08 12.

zaterdag 18 juni › Vrijwilligersfeest Natuurpunt Meanderland

• Organisatie door afdeling Balen-Nete. Vrijwilligers reserveer deze datum alvast in jullie agenda. Jullie worden binnenkort nog persoonlijk op de hoogte gebracht van de festiviteiten!

De Maat © Karin Van Gool

januari - maart 2016 | 17

Velt-ecotuindag en kunstproject ‘Kunst aan het water’ in Den HofIn het centrum van Dessel achter de Alfons Smet Residen-

ties vind je de ecologische, educatieve natuurtuin Den

Hof. Iedereen kan hier kennismaken met een prachtig

stukje nieuwe natuur. In het ontwerp van de natuurtuin

is rekening gehouden met de bestaande structuur van

het terrein, de natuur heeft hier alle kansen gekregen en

is uitgegroeid tot een plek met een verscheidenheid aan

biotopen. In de natuurtuin is er plaats voor een moestuin en

een hoogstamboomgaard, beide omringd door een haag,

een zogenaamde ‘groenkamer’. Kruiden vinden hun plaats

in de kruidenspiraal, opgebouwd

met herbruikmateriaal. Verspreid in

het bos liggen houtstapels en tak-

kenwallen, een schuilplaats of nest-

gelegenheid voor vogels, muizen

en egels. De verschillende hooilan-

den zijn ingezaaid met specifieke

bloemenmengsels, achteraan in de tuin bevindt zich een

(kikker) poel en ook insectenhotels en een wiglo hebben er

een plaats gekregen. Wat zeker niet mag ontbreken in de

natuurtuin is een plaats voor compost en ook onze kippen

verwerken heel wat afval. Schapen en geitjes zorgen voor

de begrazing van een deel van de tuin.

Natuurtuin Den Hof is een samenwerking tussen Natuur-

punt CVN, Natuurpunt Netebronnen, Natuurvereniging Den

Bunt en Alfons Smets Residenties en geniet de steun van de

Vlaamse Landmaatschappij.

Doe de fietslus! De tuin is op deze zondag verbonden met 4 andere ecologi-

sche tuinen in Mol en Dessel, meer info hierover op de web-

site van Velt: www.velt.nu of http://beweegt.velt.be/mol.

Praktisch: zondag 5 juni van 10 tot 18 u.

Alfons Smet Residenties, Lukasstraat 2A, Dessel.

Info: https://www.natuurpunt.be/natuurpunt-netebronnen;

http://www.denbuntvzw.be/

http://www.velt.nu/ of http://beweegt.velt.be/mol

ann cassier

zondag 26 juni › Nat-uur-lijk! in Balen

• Wandeling in de Vallei van de Molse Nete. • Afspraak: café ’t Hoekske, Driehuizen in Balen om 9 u. • Info: [email protected] of 0494/29 79 49.

zondag 3 juli › Insectenexcursie: daguitstap met de fiets naar de mijnter-

ril in Beringen• Afspraak: 9 u met de fiets aan de kerk in Balen of om 10.30 u

op de parking in de Orgelwinningstraat in Beringen. Lunch-pakket meenemen.

• Info: [email protected] of 0473/66 10 99.

zondag 24 juli › Daguitstap naar het Kempen-Broek in Noord-Limburg

• Vlakbij in Limburg ligt één van de grootste aaneengesloten na-tuurgebieden van de regio, het Kempen-Broek. Meer dan 1000 ha grensoverschrijdende natuur, met een afwisseling aan moe-rassen, vijvers, weilanden, heringerichte akkercomplexen... Deze excursie van om en bij de 15 km brengt ons in de voormiddag langs het vijvercomplex (met kijkhutten) van Mariahof-Luysen. In de namiddag bezoeken we het weide-akkergebied, St.-Maar-tensheide met Geelgors en zelfs Grauwe Klauwier als broedvo-gels. Picknick meebrengen en stevige wandelschoenen.

• Afspraak: 10 u aan de kerk van het gehucht Beek (aan de oostelijke ringweg van Bree) of om 9 u op de markt in Balen-Centrum. Carpooling mogelijk daar.

• Info bij gids Paul Verhoeven, 0472/26 21 34. Iedereen kan en mag mee, ’t zal de moeite zijn!

OPEN:Vanaf 10 uur, woensdag gesloten

Van 15 oktober tot Pasen:dinsdag en woensdag gesloten.

Samentuin Den Hof © Ann Cassier

18 | Meander 1

Activiteitenkalender


We zien hem liever niet verschijnen in onze tuin, want wie al ge-probeerd heeft hem uit te roeien zal kunnen beamen dat dit quasi onmogelijk is. Nochtans is de grote brandnetel (Urtica dioica) een zeer interessant kruid met vele medicinale toepassingen.

De brandnetel is zo moeilijk uit te

roeien, omdat hij een sterk ontwikkeld

wortelgestel heeft. Hierbij komt dat hij

bij de minste aanraking serieus prikt,

zodanig dat je binnen de kortste tijd vol

brandblaren staat. Dit komt omdat op

heel de plant brandhaartjes voorkomen.

Die brandhaartjes lijken op holle glazen

buisjes die gevuld zijn met een vloeistof.

Deze vloeistof is een chemische cocktail.

Bij aanraking dringen de buisjes de huid

in, breken af en lossen hun lading in de

bovenste laag van de huid. Het gevolg

is een branderig gevoel, rode uitslag en

kleine blaartjes. Wanneer je geen hand-

schoenen draagt, is het moeilijk om te

vermijden dat je ‘geneteld’ wordt. Noch-

tans, als je de netel onderaan de stengel

afbreekt en hem ondersteboven vast-

houdt, is de kans kleiner dat hij je prikt.

Wanneer je geneteld bent, staat er in de

buurt misschien wel een natuurlijk hulp-

middel: weegbree of hondsdraf. Wanneer

je deze over de blaren wrijft, vermindert

het branderige gevoel.

De grote brandnetel groeit bij voorkeur

op zonnige tot half beschaduwde plaat-

sen op een matig droge tot natte bodem.

De plant wordt druk bezocht door insec-

ten en vogels. Heel wat dag- en nacht-

vlinders leggen hun eitjes op de bladeren

van de brandnetel: gehakkelde aurelia,

dagpauwoog, distelvlinder, kleine vos,

brandnetelkapje, koperuil, enzovoort.

Ook lieveheerbeestjes gebruiken de

brandnetel om hun larven groot te bren-

gen. Deze voeden zich met bladluizen,

die talrijk voorkomen op de brandnetel.

Andere insecten die op de bladluizen

jagen en daarbij de grote brandnetel

gebruiken zijn zweefvliegen, gaasvliegen

en een aantal sluipwespen. Ook koolme-

zen en pimpelmezen gebruiken in het

voorjaar de bladluizen om hun jongen te

voeden. Op het einde van de zomer wor-

den de zaden genuttigd door heel wat

zaadetende vogels.

In de tuin kan de brandnetel ook de

tuinier een goede dienst bewijzen. Zo

composteert het tuinafval beter als je er

brandnetel op gooit. De brandnetel heeft

een hoog stikstofgehalte. Hierdoor en

ook door het hoge gehalte aan mineralen

is hij een ideale voedingsbron voor de

moestuin. Hiervoor moet je brandnetel-

gier maken: je laat gewoon jonge brand-

netelplanten 1 à 2 weken fermenteren

in water en hiermee bemest je de jonge

groenten. Deze vloeistof is eveneens

een uitstekend insecticide en een goed

bestrijdingsmiddel tegen meeldauw. Het

enige nadeel is de nogal scherpe geur.

Dat brandnetel ook positieve eigen-

schappen heeft voor onszelf is algemeen

bekend. De plant zit boordevol heilzame

stoffen. Gekookte bladeren, gegeten als

spinazie of verwerkt in een puree, soep

of thee, hebben een bloedzuiverende en

bloeddrukverlagende werking. Ook op

onze huid , haar en beendergestel heeft

brandnetelsoep of thee een positief ef-

fect door het hoge gehalte aan minera-

len. Dat ook de wortel van de brandnetel

geneeskrachtige toepassingen heeft,

is minder bekend. Gestandaardiseerde

preparaten van brandnetelwortel kunnen

helpen bij goedaardige prostaatvergro-

ting. Doordat de groei van de prostaat

wordt afgeremd, kunnen veel plasproble-

men worden voorkomen.

MireLLa BruynseeLs

Haarlotion voor mooi, zacht, glanzend haar

Je hebt nodig :- 250 g verse brandnetelbladeren- 125 g water- 125 g azijn- 5 druppels etherische olie van

rozemarijn

Je laat de bladeren 10 minuten doorkoken in het water en de azijn. Wanneer het mengsel af-gekoeld is, zeef je het door een kaasdoek en voeg je de druppels rozemarijn toe. Deze bevorderen de doorbloeding. Daarna giet je de lotion in een flacon. Maak niet teveel haarwater in één keer, want zonder bewaarmiddel blijft hij niet lang goed.

De GROTE brandnetelGroente en geneeskrachtig kruid

Grote brandnetel © Mirella Bruynseels

Meander 220 |

Referentie:G. Driessens, Klapeksters, alle schoonheid op een stokje. Wintertellingen van Klapeksters in Vlaanderen. Natuur.oriolus 79(1):10-18, 2013.

De klapekster (Lanius excubitor) zit openlijk op een

uitkijkpost in zijn territorium. Van daar zoekt en

vangt hij prooien, zowel in de vlucht of door vanaf

zijn post toe te slaan. Woelmuizen, spitsmuizen,

kleine vogels, hagedissen en grote insecten zijn z’n favoriete

prooien. Soms spietst hij overschot aan voedsel op een doorn of

op een prikkeldraad om het later te verorberen.

Kenmerkend zijn het verenkleed, in zwart, wit en grijs en de

brede, zwarte oogband met de witte streep erboven. Door zijn

witte verenkleed steekt hij duidelijk af tegen zijn omgeving en is

hij van ver te zien op zijn uitkijkpost. Deze zangvogel heeft een

zwarte, krachtige haaksnavel en poten met scherpe nagels.

De klapekster is als broedvogel uit Vlaanderen verdwenen. Vóór

1950 was hij een schaarse broedvogel van uitgestrekte heide-

velden en hoogvenen met wat struikgewas en hier en daar een

boompje. De achteruitgang is te wijten aan een combinatie van

factoren. In de jaren 1960 en 1970 werden veel broedgebie-

den ontgonnen. Verder had deze soort erg te lijden onder het

intensief gebruik van pesticiden. Hierdoor verdwenen massaal

knaagdieren, grote insecten en veel waardplanten die belangrijk

zijn voor grote insecten. De vermindering van het voedselaan-

bod in de broedgebieden was dus zeker een belangrijke factor.

Tot in het begin van de jaren 1980 nestelden er, vooral op grote

heidevelden, nog enkele broedparen. In 1996 werd het laatste

broedgeval voor Vlaanderen opgetekend in Zonhoven.

In Wallonië broeden momenteel 270 tot 330 paren. Het broedge-

bied strekt zich uit van de Fagne-Famenne over de Ardennen tot

de Lorraine. Interessant voor de klapekster hier zijn de randen

van naaldwouden, of naaldwouden waar open delen zijn ont-

staan door storm, brand of kaalkap.

Gelukkig is daarmee niet de kans verkeken om de klapekster in

Vlaanderen te zien. Zweedse klapeksters komen immers naar

hier om te overwinteren. Het aantal pleisteraars neemt van half

oktober sterk toe. In maart of begin april vertrekken ze weer. Hun

verspreiding valt grotendeels samen met de heide- en hoogveen-

gebieden op zandgronden. Hier in onze omgeving worden ze o.a.

aangetroffen aan de Ronde Put in Mol-Postel, de grote zandput

en het oud stort in Mol-Rauw, het Hageven in Neerpelt, Averbode

Bos en Heide en de Cartierheide in Eersel (Nederland).

Tegenwoordig brengen een zestigtal individuen de winter door

in Vlaanderen. Begin 2000 waren dat er slechts een tiental. Her-

stel van de broedpopulatie in de Scandinavische broedgebieden

zou een deel van de toename kunnen verklaren. Daarnaast is

de kwaliteit van de voornaamste winterverblijven (heidevelden

en hoogveenrestanten)

verbeterd. In veel van

deze gebieden is ter-

reinbeheer uitgevoerd

dat gunstig is voor deze

soort, zoals het open kap-

pen van verboste gebieden

en de introductie van grote

grazers om vergrassing en

dichtgroeien tegen te gaan.

Men zou er naar moeten stre-

ven dat elk heideveld in

de winter zijn klapekster

heeft.

rené ducasteL

OVERWINTERENDE

KLAPEKSTERKlapekster (boven en onder) © Erik Ducastel


Dag van de NatuurZAMMELSBROEKZaterdag 21 november, regenachtig, 4°C, een ijzige wind doet de gevoelstemperatuur zakken naar -10°C. Een sleebessendrupke-made-by-Koen laat nadien de temperatuur wel oplopen tot 20°C… maar dat moesten we eerst nog verdie-nen!

Met een 12-tal (uit het goede hout gesneden) vrijwilligers gin-

gen we de laatste resten van civilisatie aan de vijver van Leten te

lijf. Sorry stoere spar, sorry beestjes die we hun woning en hun

kroost moesten afnemen… Maar als gebrainwashte natuurpun-

ters leerden we dat een spar geen inheemse soort is, niet past

in het plaatje van de biodiversiteit… Om ons gedroomde Sig-

maplan te kunnen realiseren moesten we dit kleine lapje grond

klaarmaken tot een passend puzzelstukje in het ecosysteem,

waarin ontelbare soorten kunnen ontspruiten, tot bloei komen,

zich goed in hun vel voelen om zo te kunnen zorgen voor een

rijk nageslacht…

Al het niet bruikbare hout kwam terecht in een felle vuurzee die

onze verkleumde handen en tenen wel verwarmde maar die ons

als stinkende en geroosterde haringen deed thuiskomen. Maar

dat hadden we er met graagte voor over om dat zieke plekje cul-

tuurlandschap in onze natuur om te toveren naar een paradijs

voor onze kinderen, kinderen van kinderen en daarvan…

Bedankt Marc, Dirk, Andrea voor de keilekkere soep, de smaak-

volle bokes en de overheerlijke cakes! En om ons voor afkoelen

te behoeden was het drupke van Koen meer dan welkom. On-

danks het harde labeur en de slechte weersomstandigheden

was het een keitoffe dag. Werken met een team vrijwilligers die

zich inzetten voor de goede zaak geeft je altijd een warm en

gelukkig gevoel. Hopelijk heb ik jou als lezer kunnen overtuigen

om er de volgende keer ook bij te zijn. See you on …?hiLde BeLLens

DE RAMMELAARSZaterdag 28 november, een schitterende novem-bermiddag, waarop met veel plezier gewerkt werd in de Rammelaars. Hooien, invasieve soorten duizendknoop en parelvederkruid verwijderen en een gevulde laars of wat stonden op het programma. Afgerond werd met een gezellig bier in het NP Huis. We hopen natuurlijk de komende november nog meer vrijwilligers te verwelkomen!

Alle foto’s: Aan de slag in De Rammelaars© Jan Albrecht

Meander 222 |

Zoals elk jaar adopteerde de poelenwerkgroep Waterleven ook in 2015 drie poelen. De Troone in het militair domein te Grobbendonk, Poel 677a in de Kwarekken in Westerlo, en Poel De Vos in Wilders in Geel.

Wilders vormt samen met het Malesbroek

en De Hutten een natuurgebied van on-

geveer 100 ha in het valleilandschap van

de Grote Nete, in het grensgebied tussen

Geel en Meerhout. Perceel K1017b is een

oude paardenweide met een rechthoe-

kige vijver (‘Poel De Vos’) op de zuidkant

van het perceel en met verschillende plas-

sen. De uitgegraven grond van de poel

lag verspreid over de rest van het perceel.

Na aankoop door Natuurpunt, werd die

grondlaag in 2011 afgeplagd en gedeel-

telijk terug in de vijver gedeponeerd. De

poel wordt op zijn korte zijden geflan-

keerd door de Grote Nete en de Rijloop.

Poel De Vos is een redelijk diepe valleipoel

die gevoed wordt door ijzerrijk grond-

water met weinig mineralen. Goed water

is juist rijk aan mineralen. Het wordt ook

hard water genoemd. Hard water bevat

voedingszouten (ionen), wat belangrijk is

voor de ondergedoken zuurstofplanten,

en het kan veel CO2 opnemen. Wanneer

water te zacht is groeien zuurstofplanten

niet goed en de vijver krijgt last van algen-

groei en wordt troebel.

Chemisch onderzoekAdopteren wil zeggen dat wij de poel

een tiental keer bezoeken. Viermaal on-

derzoeken we de pH (zuurtegraad), de

zuurstofconcentratie en de geleidbaar-

heid ter plaatse. (De geleidbaarheid is

een goede indicator voor de hoeveelheid

opgeloste zouten en kan daarom worden

gebruikt om de mate van vervuiling in te

schatten. Wanneer het gehalte aan nitraat

(NO3) of fosfaat (PO4) stijgt, stijgt ook de

geleidbaarheid.) Bij Poel De Vos was de ge-

middelde pH 6,55, de geleidbaarheid 157

µS/cm en het zuurstofpercentage slechts

47,3%. De reden hiervan is niet onmid-

dellijk duidelijk, wellicht speelt de dikke

sliblaag een belangrijke negatieve factor.

Het dierlijk leven blijkt er alvast niet door

geschaad gezien de hoge MMIF-index van

0,90.

Tweemaal worden de stalen door ons

verder onderzocht onder de bekwame en

geduldige leiding van Louis Pals. In het

labo onderzoeken we de hardheid, het

ijzergehalte en de alkaliniteit (het is de

belangrijkste parameter om het water te

beschermen (bufferen) tegen ongewenste

verlagingen van de pH-waarde). Door

onderzoek van het gehalte aan fosfaat,

nitraat en ammonium in het water kun-

nen we de voedselrijkdom van de poel

bepalen. Die was voor Poel De Vos licht

eutroof. Als we een vergelijking maken

met de Rijloop en de Grote Nete, stellen

we vast dat de poel minder fosfor en stik-

stof heeft en ook een grotere buffering

door een hogere hardheid en alkaliniteit.

De invloed van een buisverbinding met

de vervuilde Rijloop moeten we dus rela-

tiveren. Er is nogal wat rottend materiaal

in het water aanwezig, waardoor het COD

(chemisch zuurstofverbruik) stijgt. Ook in

2005 waren er al analysen verricht. Verge-

lijken wij de beide resultaten, dan merken

we dat ze nu zijn verbeterd. Alleen het

COD is toegenomen van 6,7 naar 18,5. Dit

kan verminderen door het kappen van de

struiken en het maaien van de weelderige

randbegroeiing.

WaterbeestjesTweemaal bezochten we de poel om

waterbeestjes te scheppen en te de-

termineren onder de binoculairs in ons

lokaal. In de fuiken vingen we vissen als

blankvoorn, rietvoorn en exoten als zon-

nebaars, blauwbandgrondel en bruine

Amerikaanse dwergmeerval. Zij zijn blijk-

baar niet in overtal want wij hebben hier

op deze poel behoorlijk wat waterleven

kunnen vaststellen. Libellenlarven van

platbuik, viervlek, zuidelijke keizerslibel,

grote keizerslibel en blauwe glazenmaker

waren duidelijk aanwezig, maar ook de

fragielere waterjufferlarven als lantaarntje,

Poel DE VOS in Wilders

De poel © Rogier Geudens


watersnuffel, vuurjuffer en ook grote

roodoogjuffer voelen er zich in hun sas.

Negen verschillende soorten waterkevers,

waarvan de meesten (uitgezonderd grote

ruggelaar en gewone snelzwemmer) nog

geen Nederlandse naam dragen, vinden

er voedsel.

Ook waterwantsen werden gevonden. Wa-

terschorpioen, gewoon bootsmannetje en

platte waterwants zijn de meer algemeen

voorkomende soorten. Maar de mascotte

van de werkgroep, het gewoon dwerg-

lopertje, werd ook gespot. Dit wantsje,

amper 2 mm groot, scharrelt op het water-

oppervlak in de begroeide oeverzone van

stilstaand water en ondanks zijn geringe

grootte valt het toch op, omdat het vaak in

grote groepen voorkomt. De wetenschap-

pelijke naam betekent ‘(zeer) kleine velia’,

waarmee dit insect als een microversie van

de beekloper wordt gezien, een prachtige

wants die veel slanker is en meer kleurrijk

en mijn persoonlijke favoriet. Het gewoon

dwerglopertje is ongevleugeld maar af

en toe zorgen gevleugelde exemplaren

voor de kolonisatie van verderop liggende

watertjes. Je moet wel sterk vergroten

en dan zijn het best leuke diertjes om te

zien. Maar net als schaatsenrijders zijn het

agressieve jagers. Graag prikken ze water-

vlooien aan die net onder het wateropper-

vlak actief zijn. Grotere prooien worden

soms omcirkeld door meerdere microve-

lia’s. Dwerglopertjes paren in de lente en

de zomer en zetten hun eitjes in rijen op

drijvende plantendelen. De piepkleine

larfjes zijn na vijf stadia volwassen.Verder

zagen we nog de gewone vijverloper, het

buiktandje, de zilveren schaatsenrijder en

zoveel andere gek benaamde waterwants-

jes voorbijkomen. En dan was er nog het

zeer kleine spul: watermijten, haften, één-

oogkreeftjes, springstaarten en vlokreeft-

jes en… de pad en de bruine kikker.

Planten Ook bezoeken we de vijver tweemaal om

een inventaris te maken van de verschil-

lende water- en oeverplanten. Overheer-

send is het ondergedoken grof hoornblad.

Het komt voor op allerlei bodemtypes,

maar is vooral dominant op zuurstofarme,

sterk organische slibbodems, wat hier

ook het geval is. Het is een indicator voor

voedselarm, ionrijk en diep water. Op het

wateroppervlak van Poel De Vos is de

witte waterlelie, vorm candida, al verschei-

dene jaren co-dominant. Ook zij komt

voor in vrij voedselarm tot matig voedsel-

rijk water en wordt niet beïnvloed door pH

of andere waterkarakteristieken. De soort

groeit op allerlei types van vooral organi-

sche bodems, in stilstaand of zeer zwak

stromend, relatief diep, zoet water, in laag-

landrivieren, kanalen en afgesneden rivier-

armen (op deze percelen zou eertijds een

afgesloten meander gelopen hebben).

Witte waterlelie is een vrij algemene soort

in Vlaanderen, maar heeft een duidelijke

voorkeur voor de Kempen. Meer dan bij

gele plomp het geval is, is witte waterlelie

beperkt tot noordelijk België. Vlaanderen

ligt vrij centraal in het areaal. Ook treffen

we er breed pijlkruid aan, een sierplant

uit Noord-Amerika, die waarschijnlijk nog

door de vorige eigenaar werd aangeplant

en dit doet bij ons de vraag rijzen of ook

de witte waterlelie niet werd aangeplant

en ondertussen is verwilderd. Verder

inventariseerde Thalictrum - om de inte-

ressantste plantjes te noemen - nog smal

tandzaad, waterpostelein, moerasbeemd-

gras, adderwortel en blaaszegge.

Aan de hand van de analysen, van de wa-

terbeestjes en van de flora wordt normaal

het natuurtype van de vijver bepaald

(brochure Aminal). Bij Poel De Vos was

dit echter niet eenduidig aan te geven.

Mogelijk speelt de heraanleg van de vijver

in 2011 nog een rol. Wil jij ook eens aan

de slag in de regionale poelenwerkgroep

(Herentals, Westerlo en Geel), er zijn zoveel

verschillende taken dat iedereen er wel

zijn gading in vindt. Je kan mij contacte-

ren op 014/59 31 65 of mailen naar Jean-

[email protected]. Met dank aan de

werkgroepen Waterleven en Thalictrum.

Jeannine siMonis

Witte waterlelie © Rogier Geudens

Microvelia reticulata © David Tempelman

Beekloper © Hans Henderickx

Breed pijlkruid © Leo Vaes

Meander 224 |

Cursus Nachtvlinders Balen-NeteNatuurpunt Balen-Nete organiseert deze zomer (in samenwerking met Natuurpunt CVN) een cursus over nachtvlinders in Balen.Wist je dat er in België zo’n 2.500 soorten vlinders voorkomen? Meer dan 95% daarvan

zijn nachtvlinders of motten. Van de grotere, goed herkenbare komen in Vlaanderen

meer dan 700 soorten voor. Die vormen het onderwerp van deze cursus. Waarom ko-

men motten op licht af? Hoe kan je al die verschillende soorten en families uit elkaar

houden? Hoe kan je nachtvlinders bestuderen in je eigen tuin? Tijdens twee theorie-

avonden gaan we dieper in op leefwijze, herkenning en waarnemingsmethoden. Daar-

na trekken we twee avonden het veld in om nachtvlinders te zoeken (met extra aan-

dacht voor heidesoorten). Een aanrader, niet enkel voor nachtraven! Snelle inschrijvers

houden we eveneens op de hoogte van extra vangavonden in onze natuurgebieden.

Nachtvlinders praktisch

• Theorielessen: woensdagen 10 en 17 augustus van 19.30 tot 22.30 u in De Kruierie,

Bevrijdingsstraat 1, Balen.

• Praktijklessen: zaterdagen 20 augustus en 3 september na zonsondergang. De juiste

locaties en tijdstippen, in natuurgebieden in Balen, worden meegedeeld tijdens de

theorielessen.

• Prijs: €30 voor leden van Natuurpunt, €50 voor niet-leden (die worden zo voor 1 jaar

lid). Op rekeningnummer BE65 0688 9444 3996 van Natuurpunt Balen-Nete met ver-

melding: nachtvlinders + uw naam (of namen).

• Inschrijvingen en informatie: [email protected] of 0473/76 11 38.

Het blauwgroen trechtertje, een pionier in opmarsPaddenstoelen staan bekend als lastig herkenbaar, maar dat geldt niet voor het blauwgroen trechtertje (Omphalina chlorocyanea). Dit wereldwijd zeer zeldzame paddenstoeltje is een fraaie en opvallende verschijning. Het heeft een kleine hoed (tot 24 mm

diameter) met langs de steel aflopende

plaatjes en tussenplaatjes die wit zijn

met een blauwe zweem. Het groeit vaak

tussen (haar)mossen en korstmossen

en komt voor op voedselarme, vochtige

en zure bodems. Men vindt het vooral

in februari-maart. Later verdrogen de

vochtige plekken en verdwijnt het

paddenstoeltje snel.

Het blauwgroen trechtertje werd meer-

dere malen gemeld: aan het Vossenven

in Geel-Bel, in Averbode Bos en Heide en

in Landschap De Liereman-Hoge Mierdse

heide. Het is opvallend dat de meeste

meldingen in België recent zijn. In Ne-

derland, waar het in 1973 voor het eerst

opdook, stond het paddenstoeltje te

boek als zeer zeldzaam. De voorbije tien

jaar is het zwammetje er sterk toegeno-

men, met tientallen nieuwe vindplaatsen.

Het wordt nagenoeg altijd aangetroffen

in drassige situaties. Meestal gaat het

om plekken waar kort voordien ven- en

heideherstel plaatsvond. Bij deze natuur-

ontwikkeling wordt de bovenlaag van

het gebied afgeschraapt. Daardoor ont-

wikkelt zich een bijzondere pioniersvege-

tatie met onder meer moeraswolfsklauw

en zonnedauw. Ook het blauwgroen

trechtertje is afhankelijk van deze natuur-

ontwikkelingsterreinen. Het verschijnt

samen met de eerste pioniersplanten,

maar wanneer de vegetatie de kans krijgt

zich verder te ontwikkelen, verdwijnt het

samen met hen. Je vindt het niet langer

dan 4 jaar op dezelfde plek.

We verwachten dat het blauwgroen

trechtertje nog op heel wat nieuwe plek-

ken in Vlaanderen zal opduiken, zeker

waar grootschalig natuurherstel in het

kader van Life-projecten plaatsvindt. Ook

in het Grote Netewoud, waar we naar dit

fragiele paddenstoeltje zullen uitkijken

aan het Torfven in Bel, nu ook daar be-

heerwerken zijn uitgevoerd.

rené ducasteL & MireLLa BruynseeLs

Sint-Jacobsvlinder op Bieslook © Frans Emmerechts

Blauwgroen trechtertje met plaatjes en tussenplaatjes in de spiegel © René Ducastel


Ongewone vriendschap in de natuurIn het Kempen-Broek is heel wat moois te zien. In de eerste

week van januari zag ik er een wel heel vreemde scène: op een

morgen in de mist een Gallowaykoe die met haar kop over een

everzwijn streelde. Het zwijn knuffelde met zijn snuit terug.

Later kreeg ik meermaals het zwijn in het gezelschap van de

Galloways te zien. Het varkentje zocht zelfs een stier op om

mee te verbroederen. Waarschijnlijk ging het om een jong dier

dat zijn moeder kwijt raakte en daarna door de Galloways werd

geadopteerd.

Jack thora

Bever gered uit sas aan Blauwe KeiToen ik op woensdag 13 januari rond 11 u langs het kanaal

richting Blauwe Kei reed, viel me een bestelwagen op van het

Natuurhulpcentrum van Opglabbeek. Bleek dat ze net een jonge

bever uit het sas hadden gehaald. Die was er dinsdagavond in

gesukkeld en kon daarna geen kant meer op. Gelukkig had een

visser het dier opgemerkt. Het had schaafwonden aan nagels en

snoet maar kon gelukkig dezelfde dag weer vrijgelaten worden.

Ik mocht even door een kier in de laadruimte van hun auto pie-

pen om een foto te maken …

Jack thora

zondag 24 juli: Daguitstap naar het Kempen-Broek in Noord-Limburg

Vlakbij in Limburg ligt één van de grootste aaneengesloten

natuurgebieden van de regio, het Kempen-Broek. Meer dan

1000 ha grensoverschrijdende natuur, met een afwisseling

aan moerassen, vijvers, weilanden, heringerichte akkercom-

plexen... Deze excursie van om en bij de 15 km brengt ons

in de voormiddag langs het vijvercomplex (met kijkhutten)

van Mariahof-Luysen. In de namiddag bezoeken we het wei-

de-akkergebied, St.-Maartensheide met Geelgors en zelfs

Grauwe Klauwier als broedvogels. Picknick meebrengen en

stevige wandelschoenen.

Afspraak: 10 u aan de kerk van het gehucht Beek (aan de

oostelijke ringweg van Bree) of om 9 u op de markt in Balen-

Centrum. Carpooling mogelijk daar.

Info bij gids Paul Verhoeven, 0472/26 21 34. Iedereen kan en

mag mee, ’t zal de moeite zijn!

Oproep!Met deze twee mooie waarnemingen van

Jack Thora is hopelijk een nieuwe rubriek

in Meander gestart. De redactie doet een

oproep naar spontane inzendingen.

Zag u zelf iets moois in de natuur in onze

regio of in gebieden waar onze afdelingen

op uitstap gaan, laat het ons weten.

Bedoeling is om ons tijdschrift nog meer

een tijdschrift van alle leden te laten zijn.

Stuur je interessante waarneming

naar [email protected] en

misschien verschijnt die wel in de volgen-

de Meander!

Twee mooie natuurwaarnemingen

Meander 226 |

Midwinterwandeling GriesbroekMogen we na twee succesvolle midwinterwandelingen al stilaan spreken van een Balense traditie? In 2014 werd de eerste zeer ge-smaakt bij het publiek en werd er genoten van onze verhalenvertel-lers. De oude sagen en legendes van het Griesbroek waren vast en zeker blijven hangen, want ook deze midwinter waren we met een honderdtal wandelaars om de terugkeer van het licht te vieren.Bij een eerste stop op onze tocht werden

we ondergedompeld in de astronomie en

kregen we een deskundige uitleg over de

winterzonnewende. Een eindje verder in

het dennenbos werden we tegengehou-

den door Carolus Linnaeus, die speciaal

uit de 18de eeuw was teruggekomen om

ons te vertellen over zijn boek ‘Systema

Naturae’ en om ons zijn indrukwekkende

verzameling aan dieren en planten te

laten zien. Ook vertelde hij de moeilijk-

heden die hij had ondervonden bij het

indelen van mythische dieren, waarover

hij lokale legendes en verhalen van ont-

dekkingsreizigers had gehoord. Volgens

Linnaeus waren er in het Griesbroek al

wel eens enkele van deze fabeldieren ge-

zien, vooral tijdens de langste nacht van

het jaar. Hij was bovendien op zoek naar

een speciale soort, namelijk een vrouw

met een rendiergewei, en beloofde harde

Zweedse valuta voor een bewijs van haar

bestaan.

Op een open plek passeerden we een

groot ei dat net was uitgekomen. Van

welk dier bleef voorlopig een raadsel.

Even verder bereikten we een groot moe-

ras, waar we op onze hoede moesten zijn

voor de lokzang van een sirene, één van

de beruchte dochters van de riviergod

van de Grote Nete.

Aangekomen aan een kleine stal troffen

we de hogepriesteres van een speciale

religieuze orde, de ‘Ordo Unicorni Cam-

pinae Odradae’. De hogepriesteres kon

onomstotelijk bewijzen dat het legenda-

rische witte paard van Odrada eigenlijk

een eenhoorn moet geweest zijn. Meer

weten we echter niet meer, want het

koekje in de vorm van een eenhoorn dat

ze uitdeelde had duidelijk een magische

werking op ons geheugen.

De wandeling vervolgde langs weiden

en bossen, waar we grote ‘vuurlopende

spouwen’ zagen. Volgens lokale folklore

zouden deze gigantische vuurspuwende

kikkers vroeger de mensen in Olmen

bang gemaakt hebben. Zouden onze

brulkikkers in het Griesbroek daar nog

afstammelingen van zijn?

Onze tocht ging verder langs enkele

vijvers toen we een luid gebrul hoorden

in het bos. Voor we het goed en wel

beseften, vloog er rakelings een jonge

draak over onze hoofden. Het raadsel van

het uitgekomen ei dat we eerder hadden

gevonden, was hiermee opgehelderd.

Bovendien ontdekten we bij het vuur ook

de speciale ‘rendiervrouw’ die Linnaeus

ons beschreven had. Niet veel later be-

reikten we het eindpunt van onze tocht,

waar we (al dan niet met een Gageleer)

konden bekomen van onze avonturen in

het moeras.

Met hartelijke dank aan onze natuurgid-

sen, vrijwilligers en verhalenvertellers

Joep Dausy, Luc De Groof, Janna Lefevre

en Frans Hoes.

Wen thys en eeF WeetJens

Foto’s: Marc BoekckMans


Carolus Linnaeus(geboren Carl von Linné 1707-1778)• Was een Zweedse arts, plantkundige, zoöloog en geoloog.

• Voerde de binaire nomenclatuur in, die bestond uit een ge-

slachtsnaam en soortnaam.

• Publiceerde o.m. de baanbrekende werken ‘Species Plantarum’

over de indeling van het plantenrijk, en ‘Systema Naturae’ over de

indeling van het dierenrijk.

• Classificeerde als eerste de mens als ‘homo sapiens’, waarmee hij

aangaf dat de mens niet boven de (rest van de) natuur verheven

was.

• Wijdde in de eerste edities van ‘Systema Naturae’ een hoofdstuk

aan ‘Animalia Paradoxa’, een verzameling van ‘mythische’ die-

ren, of dieren die problematisch waren voor de systematische

indeling.

• Zocht voornamelijk naar wetenschappelijke verklaringen en

wilde de wereld demystifiëren.

• Verwijderde in latere versies dit hoofdstuk, en corrigeerde ook

andere fouten. Walvissen bv. werden vanaf dan bij zoogdieren

ingedeeld i.p.v. bij vissen.

• Ontdekte dat kruisbestuiving kon aanleiding geven tot hybriden

of variaties. Met de revolutionaire idee dat niet alle soorten als

dusdanig ‘geschapen’ zijn, gaf hij daarmee een eerste aanzet voor

de latere evolutietheorie van Charles Darwin.

A4-artikel-meander.indd 1 6/03/15 22:00

Meander 228 |

EXPEDITIE NATUURPUNT

fietsen voor De RammelaarsRaf Hensbergen, Patrick Verluyten, Stefan Vreys en Ronnie Reyns nemen als team Freewheelers in juni deel aan Expe-ditie Natuurpunt. Vier enthousiaste natuurvrienden fietsen een parcours van 208 kilometer voor een goed doel.Investeren in natuurOnze natuur komt steeds meer onder

druk te staan. Opdat onze kinderen en

kleinkinderen kunnen opgroeien in een

gezonde, groene omgeving, vinden

de Freewheelers het belangrijk dat er

geïnvesteerd wordt in meer natuur.

Op 25 en 26 juni fietsen ze langs de

mooiste natuurplekjes, van Hasselt tot

Mechelen. Slapen doen ze in Turnhout, in

de open lucht.

Om aan dit avontuur te mogen

deelnemen moeten zij minstens 1500

euro inzamelen. Momenteel staat de

teller op 590 euro. Met het ingezamelde

geld kan Natuurpunt de aankoop van

nieuwe waardevolle natuur financieren in

De Rammelaars te Ham.

Sponsor de Freewheelers!Vind je de uitbreiding van de Vlaamse

natuurgebieden ook belangrijk? Wil je

graag investeren in meer ruimte waar je

heerlijk kan wandelen en fietsen?

Zet je schouders dan, samen met

ons, mee onder het project van de

Freewheelers.

Steun ons doel financieel via de site:

http://expeditienatuurpunt.be/

project/1548

Voor een gift vanaf 40 euro ontvang je

trouwens een fiscaal attest.

De Freewheelers danken je alvast voor je

bijdrage.

FreewheelersVijver in De Rammelaars©Silvia Dubois

Wandeling Grote Beek 6 maartGuy Vanzeir gidste ons door dit mooie ge-bied op de grens van Ham en Beringen, o.a. langs nieuwe poelen aangelegd door NP.Foto’s: NP Ham, Jan Albrecht


Alle foto’s deze bladzijde: De Rammelaars©Jan Albrecht

Zondag 1 Mei

Dauwtrappen, bloemetjes en bijtjes + ontbijtIN DE RAMMELAARSNaar jaarlijkse traditie wordt er op 1 mei in De Rammelaars gewandeld met gids vanaf het krieken van de dag met aansluitend een ontbijt met spek en eieren à € 7• Vroege vogels vertrekken om 6u ochtends voor een

Vogelzang-dauwtrip. De vogels zingen en wij proberen

dan zoveel mogelijk soorten te onderscheiden.

• Voor de iets minder vroege vogels start om 9u

de Vlinder-en bloemenwandeling mét natuurgids.

• Afspraak om 6u / 9u aan het Natuur.huis bij De Rammelaars

in Ham.

• Inschrijven voor het ontbijt via

ww.natuurpuntham.be/events/1mei-wandelingen

of bij [email protected] tel: 0472 577515

• Betaling kan ter plaatse. Graag van te voren inschrijven in

verband met de inkopen. Natuur.cafe de hele dag open tot

18 uur.

NATUUR.CAFÉ DE RAMMELAARSopen vanaf zondag 3 aprilNatuur.huis De Rammelaars in Ham opent elke zon- en feestdag van 13u tot 18 u zijn deuren. Je kan er terecht voor een flinke wandeling, een frisse pint bio-bier op ons schitterende terras en een gezellig babbeltje.

De vrijwilligers ontvangen je met open armen en geven graag

advies als je een korte of langere wandeling wil maken in het

mooie kleinschalige landschap met bloemrijke hooilanden en

broekbossen in een prachtige Kempische beekvallei.

In het Natuur.huis verkopen we kaarten, Natuurpunt-artikelen,

boeken, verse honing. Voor de kinderen is er een leuke speel-

hoek met interessante (natuur)boekjes en verrassingen.

Groepen en scholen zijn erg welkom in ons natuurgebied. We

stellen graag een aangepast programma op maat voor. Het Na-

tuur.huis is ook beschikbaar voor cursussen en kleine feestjes.

Voor de tarieven en alle info kan je terecht bij:

[email protected], tel: 0472-57 75 15.

Let op: In verband met de werken in Ham is het Natuur.huis best te

bereiken via de Broekstraat in Kwaadmechelen. De onverharde weg

vanaf de noordzijde langs het kanaal naar Dessel is ten stelligste te

vermijden. Diverse auto’s werden al weggetakeld!

mail: [email protected] www.jankok.be

Jan Kok tuinarchitectuur

EEN NIEUWE KIJK OP OPTIEK VANDERLINDEN

Een hoge vakkennis en jarenlange ervaring gecombineerd met moderne apparatuur en een vernieuwde winkel garanderen de beste service.

Optiek Vanderlinden, sinds 1953 uw vertrouwen waard!

OP LOEPEN EN VERREKIJKERS Nikon, Steiner, Minox, Huygens: 10% korting voor leden van Natuurpunt!

Cursus Nachtvlinders Balen-NeteNatuurpunt Balen-Nete organiseert deze zomer (in samenwerking met Natuurpunt CVN) een cursus over nachtvlinders in Balen.Meer info hierover op pagina 24 in deze Meander.

Meander 2016 nr 2 april mei juni

Documents

Transcript of Meander 2016 nr 2 april mei juni